input_text
stringlengths 3
184
| target_text
stringlengths 3
201
|
---|---|
¿Imaynatataq machaywan yanapachwan karu llaqtapi? | ¿Cómo debemos ayudar a alguien con intoxicación en una zona rural? |
Q'arachayuq runata tarispaqa, ñawpaqtaqa payta separananchis, hinaspataq unquq wasita willana. | Cuando encontramos a una persona con sarna, primero debemos aislarla y luego notificar al centro de salud. |
¿Imamantataq sunquy nanawan? | ¿Por qué me duele el corazón? |
Qullqiwan qunqurispaqa, Pachamama, Apukuna, Supay ima mañakunchik. | Con ofrendas de plata se pide permiso a la Pachamama, a los Apus y al Diablo. |
¿Imatataq mikuna mana unqunapaq? | ¿Qué debemos comer para no enfermarnos? |
Deporte ruwayqa cuerponchista kallpachan, allinta puñunapaqtaq. | Hacer deporte fortalece nuestro cuerpo y ayuda a dormir bien. |
¿Ima unquykunatan waqra umayuq runakuna hampiyta atinku? | ¿Qué enfermedades pueden curar los chamanes? |
¿Maypitaq jampina wasi kashan? | ¿Dónde está el hospital? |
Yachanchik unqusqa kasqanmanta nanaykunawan, fiebrewan ima. | Sabemos que está enfermo por los dolores, la fiebre, etc. |
Arí, hukmanyaymi kashani. | Sí, estoy cansado. |
Arí, q'uñuymi. | Sí, tengo fiebre. |
Imaynatan qullawaq wiksa nanayta? | ¿Cómo puedes aliviar el dolor de estómago? |
¿Wakinkunamanmi unquyqa aphan? | ¿Esta enfermedad se contagia? |
¿Chakisqa kashankichu? | ¿Estás cansado? |
Mana allinchu, achka asukarayuqmi. | No es bueno, tiene mucha azúcar. |
Sunkhayuq runata imaynatataq yanapachwan? | ¿Cómo podemos ayudar a una persona que se está atragantando? |
Limpia t'anta qillqawanmi hark'achwan, hinaspa fuerte llamiy. | Podemos detenerlo presionando fuertemente con un paño limpio. |
¿Hayk'a horataq puñunanchik tiyan? | ¿Cuántas horas debemos dormir? |
Kay hampitaqa... p'unchawkaman ukyanki. | Debes tomar esta medicina hasta... días. |
¿Mikhuqchu munanki? | ¿Quieres comer? |
Paykunata watukuspa, yanapaspa. | Visitándolos, ayudándolos. |
¿Ima medicinataq ñawpaqpi tomankiri? | ¿Qué medicina has tomado antes? |
Allinta rimayta, allinta uyarita, allinta mikhuyta yachachisayku. | Les enseñamos a hablar bien, a escuchar bien y a comer bien. |
Yachaqani sapa p'unchawmi huk yachay qowanchis. | Aprendo que cada día nos da una enseñanza. |
¿Imaraykutaq yuyu mikhuna allin? | ¿Por qué es bueno comer verduras? |
¿Imatan ruranki allin kanaykipaq? | ¿Qué haces para sentirte mejor? |
Puriy, phaway, hinallataq imaymana pukllaykuna. | Caminar, correr y también diferentes juegos. |
Qura hampikunawanqa unquyta qhaliyarichwan allin qurakunata akllaspawan, chaymanta allinta wakichispa. | Podemos curar una enfermedad con la medicina herbolaria seleccionando las hierbas adecuadas y luego preparándolas correctamente. |
¿Imataq ruwana machasqa runawan? | ¿Qué se debe hacer con una persona ebria? |
¿Imaynatataq pitikunata allichasunman? | ¿Cómo curamos las heridas pequeñas? |
¿Hayk'aqllam allinyasaq? | ¿Cuándo me recuperaré? |
¿Ima ruwaykunawanmi sunquyki allinyan? | ¿Qué actividades te ayudan a sentirte mejor emocionalmente? |
Mikuykunataqa yakuhuan hinaspa jabonhuanmi limpiachkaq. | Los alimentos se limpian con agua y jabón. |
Hampikuyta atispaqa, allin mikuywanmi. | Puedes curarte con una buena alimentación. |
¿Imaynata mikunay tiyan? | ¿Qué debo comer? |
Arí, umasapam nanawan. | Sí, me duele la cabeza. |
Yaku ukhupi urmasqa runataqa, utqaylla hurqhuspa, yakuta wijsanmanta hurqhuspa, samayninta kutichinanchis. | A una persona que se ha caído al agua, la sacamos rápidamente, le extraemos el agua del estómago y restablecemos su respiración. |
Chakratan llamk'ani, uywakunatan qhawani. | Trabajo en la chacra y cuido los animales. |
Sunquyqa mayta nanawan. | Me duele mucho el corazón. |
¿Imayna qamkama sunquypi allin kawsanapaq? | ¿Cómo puedes promover el bienestar emocional en ti mismo? |
¿Jayk'a yakutan tomarina sapa p'unchaw? | ¿Cuánta agua debemos tomar cada día? |
¿Ima unquytaq k'itaq unquykunaman chayan? | ¿Qué enfermedad llega a los huesos? |
¿Jayk'aqtan mikhunanchis? | ¿Cuándo debemos comer? |
Imaynatan yarqhayta hark'asunman karu llaqtakunapi? | ¿Cómo prevenimos la diarrea en zonas rurales? |
Yawar apay nanaytaqa, samachinawan, yakuhuan, chaymanta hampiqman apanawan hampichwan. | La insolación la tratamos con descanso, agua y llevando al enfermo al centro de salud. |
Sank'ayta apaykuni k'iri hampinapaq. | Uso sank'ay para curar heridas. |
Mana, manam sunquykuypi nanayta sintinichu. | No, no siento dolor en el corazón. |
¿Kiru nanaywan kachkankichu? | ¿Tienes dolor de muelas? |
¿Ima hampi kallpayuqtaq kachkan? | ¿Qué cosas tienen poder curativo? |
¿Imaynatan hark'ayman kay unquyta? | ¿Cómo puedo prevenir esta enfermedad? |
Ari, q'apichanmi kashani. | Sí, tengo fiebre. |
¿Ima ruwana wañuywan phutiy kaptin? | ¿Qué se debe hacer en caso de dificultad para respirar? |
¿Kay hampitaqa hayk'aqta tomanay tiyan? | ¿Cuándo debo tomar esta medicina? |
Arí, sinchi q'aparisqan kani. | Sí, tengo mucha tos. |
Chiripimi hap'iruwanki. | Me ha dado un resfriado. |
¿Mikhuy pisi kachiyuq allinchu? | ¿Es buena la comida baja en sal? |
Ari, unquy wasichani. | Sí, tengo tos. |
Papa t'antawan hampiyta atinkiman. | Se puede curar con la papa asada. |
Q'iwaqa hampi quram. | La q'iwa es una planta medicinal. |
¿Imaraykutaq allinta mikhuq kananchis unquykunata hark'anapaq? | ¿Por qué debemos comer bien para prevenir enfermedades? |
Nanasqa kaqman chirillaqta churay hinaspa hampina wasiman apay. | Aplicar frío en la zona afectada y trasladar al hospital. |
Basen uraykuni. | Bajo en bus. |
¿Imaynataq makikunata allinta mayllakunanchis? | ¿Cómo debemos lavarnos las manos correctamente? |
K'irisqa kaqtaqa yakuwan hinaspa jabunwan limpiana. | Se debe limpiar la herida con agua y jabón. |
Mama t'antaqa qanpaqa, cuerponchista allinta wiñachinapaqqa. | La leche materna tiene anticuerpos que ayudan al desarrollo del cuerpo. |
Tulluta mana kuyuchispalla, hampikamayuqta mask'ana. | Inmovilizar el hueso y buscar ayuda médica. |
¿Ima yurakunataq qullanan hampikuna? | ¿Cuáles son las plantas medicinales más importantes? |
¿Yawar panpachaykiqa allinchu kashan? | ¿Su presión arterial está bien? |
Wiqsaypim nanawan. | Me duele el estómago. |
Rupaytaqa, chiriyarachispa, ñit'isqa p'achawan qataspapas hampisunman. | Una quemadura se puede tratar enfriando la zona afectada y cubriendo con una tela limpia y suelta. |
¿Ima ruwaykunataq sunquyta thasnun? | ¿Qué actividades te relajan? |
K'irisqa kaqtaqa, yakuwan chayri llampu jabonwan pichasunman. | Una herida, podemos limpiarla con agua o con jabón suave. |
Kay hanpitan upyana sapa p'unchawpi. | Debes tomar esta medicina todos los días. |
¿Q'apaykuqchu kanki? | ¿Tienes tos? |
Tullu p'akisqa kaptinqa, mana kuyuchinanchischu, hinaspa apananchis hampiq wasiman. | Si hay una fractura de hueso, no debemos mover a la persona y debemos llevarla al hospital. |
Qichwa suyupi hampiq runaqa paqu nisqam. | En la región quechua, el médico tradicional se llama paqo. |
¿Imaraykutaq wiks'ayki nanan? | ¿Por qué te duele el estómago? |
¿Imaynatataq qanqa qawachinki kuyakuyta? | ¿Cómo demuestras tú el cariño? |
¿Imanirqan wayrata hampinapaq? | ¿Cómo se usa la coca para curar el mal viento? |
Yurakunata, wayukuna, aycha, challwa, rup'i mikhunakunata. | Verduras, frutas, carne, pescado, granos. |
Aswan kallpayuq kananchispaq, piwanpas rimayta yachananchispaq. | A ser más fuertes, a aprender a hablar con alguien. |
Mate de coca tomanayki usuy nanaypaq allinmi. | Tomar mate de coca es bueno para el dolor de estómago. |
¿Ima qullqichiytaq kan ninawan ruphaypaq? | ¿Cuál es el tratamiento para una quemadura? |
¿Maykunapi tarinki hawkay sunquykipaq? | ¿Dónde encuentras paz interior? |
¿Allinchu puñuykunki sapa tuta? | ¿Duermes bien cada noche? |
Allin mikhuytaqa, waqyaspa, aswapa uwanpi ima preparananchis. | Debemos preparar la comida saludable hirviendo o al vapor. |
¿Imaraykun chukukuyniyuq kanki? | ¿Por qué tienes escalofríos? |
Kichka seq'esqa kaptinqa, chayta mayllananchis, hinaspataq llimp'i t'ulawan hark'ananchis yawarta. | Si nos hemos cortado con una espina, debemos lavarlo y luego detener el sangrado con un paño limpio. |
Yachay wasiman riyta, qillqayta, chaymanta wayk'uyta. | Ir a la escuela, escribir y cocinar. |
Kunan punchawmantapachan kay nanay kashawan. | Tengo este dolor desde hoy. |
¿Ima mana allin mikhuykunatataq hark'akunanchis? | ¿Qué alimentos no saludables debemos evitar? |
¿Imaynatataq ch'akisqa hich'aykunata hark'asunman? | ¿Cómo podemos prevenir la diarrea? |
¿Ima hinatan miski mana allinchu? | ¿Por qué es malo el exceso de azúcar? |
¿Unqusqa kaspayki imatan ruwanki? | ¿Qué haces cuando estás enfermo? |
¿Imaynatataq unuta limp'ichwan tomanapaq? | ¿Cómo podemos limpiar el agua para beber? |
Millay mikhuyqa wirata mirachin, unquykunatapas paqarichin. | La comida chatarra aumenta la grasa y también produce enfermedades. |
Frío unkuwan pichakuy hinaspa paracetamol tomay. | Báñate con un paño frío y toma paracetamol. |
Yawar p'aqayqa yawarta horqoymi, chaymantataqmi unquykunata hark'an. | La sangría es sacar sangre, y eso previene enfermedades. |
Kiru nanaytaqa hampisun coca yaprata mast'aspa. | El dolor de dientes lo curamos masticando hoja de coca. |
¿Ima hampitataq qunki p'akisqa tulluyki kaptin? | ¿Qué tratamiento te dan si tienes un hueso roto? |
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 78