input_text
stringlengths 3
184
| target_text
stringlengths 3
201
|
---|---|
Mana qanchu rimarispa doctorwan, ama upyaychu ima hampitapas. | Sin hablar con un doctor, no tomes ninguna medicina. |
¿Imata ruwanki llakikuyta qispikunaykipaq? | ¿Qué haces para liberarte de la tristeza? |
¿Uma nanaychu kachkanki? | ¿Tienes dolor de cabeza? |
¿Puëdëku ürapiyän? | ¿Puedo trabajar? |
¿Ima ruwanataq kan qarata allichanapaq? | ¿Qué se debe hacer para cuidar la piel? |
Kallpayoq wiñananchispaq mikhunanchis aycha, qinuata, legumbreskunata. | Para crecer fuertes debemos comer carne, quinua y legumbres. |
Wiksayta pisillata nanawan. | Me duele un poco el estómago. |
¿Imaraykun sinqa nanan? | ¿Por qué te duele la nariz? |
Hayk'aqkamataq kayta qhaliyakusaq? | ¿Cuándo me recuperaré de esto? |
Sinqay wich'iqtinqa p'itisqatan sientekuni. | Cuando me gotea la nariz, me siento congestionado. |
¿Ima hinatan yanapachwan sunk'ayniyuq runata? | ¿Cómo podemos ayudar a una persona que se está ahogando? |
Paqarinmi wasiyman risunchik. | Mañana iremos a mi casa. |
Wasitaqa sapa kuti pichana, ch'uyata waqaychanapaq. | Debemos limpiar la casa regularmente para mantenerla limpia. |
Ñuqaqa warma qillqakunatan ñawini. | Estoy leyendo libros para niños. |
¿Ima mikuykunatan mana allinchu mikuy? | ¿Qué alimentos no son buenos para comer? |
¿Imapaqmi importante medicoq rispa qhawachikuy? | ¿Por qué es importante ir al médico para chequeos? |
Onqoykunata apamuq microbioskunata wañuchinapaq. | Para matar los microbios que causan enfermedades. |
Wawachaykitaqa leche maternawan, frutakunawan, verdurakunawan, wiru mikhuykunawan ima uyway. | Alimenta a tu hijo con leche materna, frutas, verduras y alimentos ricos en hierro. |
¿Unqusqa kaqtiyqa llank'aymanchu rishaq? | ¿Puedo ir a trabajar si estoy enfermo? |
¿Q'uqashurankichu? | ¿Estás tosiendo? |
¿Waqtaykichu nanashanki? | ¿Te duele la espalda? |
¿Q'aya puñurqankichu sumaqta? | ¿Dormiste bien anoche? |
Mana wichq'aychu kashani. | No tengo diarrea. |
¿Imaynata qhalisqa kananchispaq ejercicio ruwasunman? | ¿Cómo podemos hacer ejercicio para mantenernos saludables? |
Umayqa muyupawanmi. | Me da vueltas la cabeza. |
Unuta jabunwan makita mayllayqa unquykunata hark'anapaqmi allin. | Lavarse las manos con agua y jabón es bueno para prevenir enfermedades. |
Sunqunku allin kananpaq, kuyanakuyta, respetanakuyta yachachinkiman. | Les enseñaría a amar y a respetarse mutuamente para que estén bien emocionalmente. |
¿Imatan ruranki k'irisqa kaptiyki? | ¿Qué haces cuando estás herido? |
Ari, sapa kuti uqllanim chay hampikunataqa. | Sí, estoy tomando mis medicamentos regularmente. |
Hampiq runaqa qura hampikunawan unqusqata hampiqmi. | El curandero es el que cura al enfermo con plantas medicinales. |
Pukllaymi sunquyta kusisqa kananpaq. | Jugar hace que mi corazón se alegre. |
¿Ima hinataq k'ita hampita ruwankichis? | ¿Cómo preparan la medicina de k'ita? |
Mana raykuta puquta pitanchischu, mana raykuta wiñaylla aychata mikhunchischu, hinallataq ejercicio ruwananchis. | No debemos fumar, no debemos comer mucha grasa y debemos hacer ejercicio. |
Coca raphitaqa kallpata hap'inapaq, yarqayta q'aqchinapaq, uma nanayta hampinapaq ima akullinku. | La hoja de coca se mastica para obtener energía, quitar el hambre y curar el dolor de cabeza. |
¿Imaynan qasqoy kachkan? | ¿Cómo está mi pecho? |
¿Ima q'illu yurakunata mikhuyta atinchik? | ¿Qué verduras amarillas podemos comer? |
Pampapi purispam samariyta atini. | Puedo relajarme caminando en el campo. |
Rupaymantaqa, q’uñi yakuwan mayllinanchis, chaymanta hampita churaykuchwan. | Para las quemaduras, debemos lavar con agua fría, y luego podemos aplicar una pomada. |
Relaxawan, hinallataq familiawan tiempo pasaspa. | Relajándonos y también pasando tiempo con la familia. |
¿Machaykachasqachu kanki? | ¿Se siente mareado? |
¿Ima hinatan rupaywan kaqta yanapanchis? | ¿Cómo debemos ayudar a alguien que se ha quemado? |
Medicowan qhawaq rispaqa, unquykunata ñawpaqmanta tarispa allinta hampiyta atinki. | Ir al médico regularmente ayuda a detectar enfermedades a tiempo y tratarlas adecuadamente. |
Ejercicio ruwananchis, puñunayku allinta, estrés mana. | Debemos hacer ejercicio, dormir bien y evitar el estrés. |
Familiawan kuska kaspa, allin mikuyta mikhuspa. | Estando con la familia, comiendo buena comida. |
Imataq pachamama? | ¿Qué es la Pachamama? |
¿Imayna hampiwanmi qhaliyanki? | ¿Con qué tipo de medicina te curas? |
Ari, q'awasqam kani. | Sí, tengo fiebre. |
¿Ima mikhuykuna mana mikhunaychu? | ¿Qué alimentos no debo comer? |
Llamk'aymanmi rini. | Voy al trabajo. |
Arí, allinllan kachkani. | Sí, estoy bien. |
Kiru nanaymanta hark'akunaqa, sapa p'unchaw kiruykita cepillanayki tiyan. | Para prevenir el dolor de dientes, debes cepillarte los dientes todos los días. |
Manan, manan ima medicamentotapas uqharishanichu. | No, no estoy tomando ningún medicamento. |
¿Maymantataq qura hampikuna apamun? | ¿De dónde se traen las plantas medicinales? |
Imatan qusayki kay nanayta alliyachinaykipaq? | ¿Qué te voy a dar para mejorar este dolor? |
Coca yapraqa huk yura, ancha allin p'anqa, kallpata qun, nanayta pisiyachin ima. | La hoja de coca es una planta, una hoja muy buena, da energía y reduce el dolor. |
Coca raphiwanqa qasi kayta, uma nanayta, sinqa urmaytapas allinyachikunman. | Con la hoja de coca se puede curar el mal de altura, el dolor de cabeza y el resfriado. |
Imaynatan unquyta hampinki quraqkunawan? | ¿Cómo curas las enfermedades con plantas medicinales? |
Aylluykunawan pachamamata respetayta valurani qatini. | Valoro y sigo el respeto a la pachamama y a mi familia. |
Kunanqa allillanmi sientekuni, sunquy tiyasqa. | Hoy me siento bien, mi corazón está tranquilo. |
Samayta quna, mana qunqayllachu puñuchina, chaymantataq allinta qhawana. | Darle descanso, no dejarlo dormir de repente y vigilarlo bien. |
Wiksapi aswan p'isqisunmi. | Me duele más en el estómago. |
¿Ima qura allin samaypaq? | ¿Qué planta es buena para la respiración? |
Unquywanmi kachkani, nanaymi uma. | Estoy enfermo, me duele la cabeza. |
¿Imatan ruwananchis nanayta hark'anapaq? | ¿Qué debemos hacer para prevenir enfermedades? |
Allin wirakuna kallpanchanapaqqa aguacate, maní, aceitunas, hinaspapas wayra wirata mikhuychis. | Las grasas buenas para consumir son el aguacate, el maní, las aceitunas e incluso el aceite de oliva. |
¿Imanirtaq sunqu nanaywan mana samariykaptinqa? | ¿Qué debemos hacer si alguien tiene dolor en el pecho y no mejora? |
Manan imatapas taripanichu, chayllatan. | No sufro de nada más, solo eso. |
¿Waqtanchu kay unquy? | ¿Es contagiosa esta enfermedad? |
Ruphaytaqa yakuta q'ospispa, mana imaynatapas hap'ispa hampisunman. | Debemos lavar la quemadura con agua fría y no aplicar nada más. |
Inti raymiypi takiyta munani, kusisqa kayta munani ima. | Me gustaría cantar en el Inti Raymi y ser feliz. |
Pitucha kaqtinqa, warmitaqa mana kuyuchispa, uman allin kaspaqa ambulanciata qayachwan. | Si está dando a luz, no mover a la mujer, y si está consciente llamar a la ambulancia. |
Sapa punchaw allin yuyaykunapi yuyaymanaymi kusikuyta wiñachin. | Reflexionar cada día sobre pensamientos positivos cultiva la alegría. |
¿Allinchu misk'i yakuta upyay? | ¿Es bueno beber gaseosas azucaradas? |
Imaynatataq kawsayta allinyachinapaq qura hampikuy yanapan? | ¿Cómo ayuda la medicina tradicional a mejorar la vida? |
Arí, uma nanaymi sintirikuni. | Sí, me duele la cabeza. |
Ari, hampiq wasimanmi riq kani. | Sí, voy al hospital. |
Yanapata mañananchis, familiamanta, amigokunamanta mañananchis. | Debemos pedir ayuda, pedir a la familia, a los amigos. |
¿Maypi tarinchik fibra? | ¿Dónde encontramos la fibra? |
¿Ima qullqitam tomanayki? | ¿Qué pastilla debes tomar? |
¿Ima unquytaq kan, uma nanaywan, sinqa yawarmanta? | ¿Qué enfermedad puede ser, con dolor de cabeza y sangrado nasal? |
¿Ima yanapakuytawanraqmi necesitasaq? | ¿Qué más necesito para mejorar? |
Mana allin mikhuywan, mana puñuwan, mana llimphu kaywan. | Por mala alimentación, falta de sueño y falta de higiene. |
¿Mayqin frutakunan vitaminaswan hunt'a kashan? | ¿Qué frutas están llenas de vitaminas? |
Kichki kaqpi yawarta hark'anapaq, limpya t'anta icha tela kaqta kichki pataman churaykuspa sinchita tanqay. | Para detener el sangrado en una herida, aplica presión firme con un paño o tela limpia directamente sobre la herida. |
Misk'i mikuykunata, wirasapa mikuykunata pisillata mikhuna. | Debemos comer en poca cantidad alimentos dulces y alimentos grasosos. |
Coca yapraqqa qullqaypaq, yachaypaq, hampikunapaqpas allinmi. | La hoja de coca es buena para la economía, la sabiduría y la medicina. |
Manzanilla q'uñita ukyay, allinmi kanqa. | Bebe infusión de manzanilla, será bueno. |
¿Ima pruebas ruwakunaymi tiyan? | ¿Qué pruebas tengo que hacerme? |
¿Ima clase mikhuikunata mana mikhunachu kanman? | ¿Qué clase de comidas no deberíamos comer? |
Arí, sinqaypi wiksay nanawan. | Sí, me duele el estómago repentinamente. |
¿Imaynatan hampina huk kuchillaqta? | ¿Cómo se cura una cortadura? |
Arí, yachani allin hampikunata tarpuyta. | Sí, sé cómo cultivar buenas medicinas. |
Takikunata uyariyta, pukllayta, aylluwan kanaytapas. | Escuchar música, jugar y estar con mi familia. |
¿Imamantan yawarniyuq k'irikunata hark'ana? | ¿Cómo se detiene el sangrado de una herida? |
Yacharini pantaykunamanta, hinaspataq ñawpaqman risaq. | Aprendo de los errores y sigo adelante. |
Pukllaymi kusichiwan. | Jugar me hace feliz. |
Ejercicios ruwaspaqa cuerponchis kallpanchakun, hinallataq sonqonchis allinta llamk'an. | Haciendo ejercicio nuestro cuerpo se fortalece y nuestro corazón funciona bien. |
Ñawpa machulakuna yachachiwanchis qura hampikunata. | Los ancestros nos enseñan sobre las plantas medicinales. |
Manan, mana machaykachkanichu. | No, no tengo mareos. |
¿Ch'akiwanchu? | ¿Tienes sed? |
Subsets and Splits