id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
474k
|
|---|---|---|---|
187727 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nazwa%20pozorna | Nazwa pozorna | Nazwa pozorna (nazwa bezprzedmiotowa, nazwa pusta, nazwa nieoznaczająca, nibynazwa, onomatoid) – nazwa, która nie ma desygnatów, czyli nie jest znakiem żadnego istniejącego przedmiotu. Przykłady: „wysokogórska łódź podwodna”, „ojciec Sherlocka Holmesa”, „obecny król Polski”, „kwadratowe koło”, „złota góra”.
Nazwy pozorne dzielą się na:
nazwy analitycznie bezprzedmiotowe – nazwy sprzeczne, mające (przy zwykłym znaczeniu słów) wewnętrznie sprzeczny zbiór cech. Przykłady: „kwadratowe koło”, „żelazne drzewo”, „syn bezdzietnej matki”
nazwy empirycznie bezprzedmiotowe – nazwy, które tylko faktycznie nie mają desygnatów, lecz mogłyby, ze względu na swoją treść, je mieć. Inaczej to wyrażając, nazwy empirycznie bezprzedmiotowe to nazwy niemające wewnętrznie sprzecznego zbioru cech. Przykłady: „złota góra”, „człowiek mający trzy metry wzrostu”.
Przeciwieństwem tych nazw są nazwy rzetelne (inaczej: przedmiotowe, niepuste, oznaczające), czyli takie nazwy, które są znakami realnie istniejących przedmiotów, jak np. „obecny prezydent Polski”, „plaża w Ustce”.
Przypisy
Literatura
Kazimierz Ajdukiewicz - Logika pragmatyczna
Tadeusz Kwiatkowski - Logika ogólna
Tadeusz Kotarbiński - Elementy teorii poznania, logiki i metodologii nauk
Witold Marciszewski [red.] - Mała encyklopedia logiki
Semiotyka |
187734 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ale%20Kino%2B | Ale Kino+ | Ale Kino+ – polski kanał filmowy nadający filmy z całego świata, klasykę, filmy kultowe i niezależne. Poza filmami w ramówce pojawiają się także reportaże poświęcone kinematografii, wywiady i magazyny. Rozpoczął nadawanie 16 kwietnia 1999.
11 listopada 2011 kanał Ale Kino! otrzymał nową nazwę Ale Kino+ i rozpoczął nadawanie w jakości HD. Kanał nadaje w godzinach 7:30-6:25. Do 2022 nadawał w godzinach 8:00-5:55.
Kanał jest dostępny na platformach satelitarnych Canal+, Polsat Box i w sieciach kablowych.
Przypisy
Canal+ Polska
Polskojęzyczne stacje telewizyjne
Telewizyjne stacje filmowe |
187739 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nazwa%20rzetelna | Nazwa rzetelna | Nazwa rzetelna (inaczej: niepusta, oznaczająca, przedmiotowa) – nazwa, która jest znakiem istniejącego przedmiotu. Np. „obecny prezydent Polski”, „plaża w Ustce”. Jej przeciwieństwem jest nazwa pozorna.
Literatura
Kazimierz Ajdukiewicz – Logika pragmatyczna
Tadeusz Kwiatkowski – Logika ogólna
Tadeusz Kotarbiński – Elementy teorii poznania, logiki i metodologii nauk
Witold Marciszewski [red.] – Mała encyklopedia logiki
Semiotyka |
523 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Babia%20G%C3%B3ra | Babia Góra | Babia Góra () – masyw górski w Paśmie Babiogórskim należącym do Beskidu Żywieckiego w Beskidach Zachodnich (według słowackiej terminologii są to Oravské Beskydy). Najwyższym szczytem jest Diablak (1725 m, według Geoportalu 1722,9, , czyli Diabelski Szczyt), często nazywany również Babią Górą, jak cały masyw. Jest najwyższym szczytem Beskidów Zachodnich i poza Tatrami najwyższym szczytem w Polsce, drugim co do wybitności (po Śnieżce). Zaliczany jest do Korony Gór Polski.
Pochodzenie nazwy i legendy
Pochodzenie nazwy Babia Góra tłumaczą liczne legendy ludowe. Jedna z nich mówi, że jest to kupa kamieni wysypanych przed chałupą przez babę – olbrzymkę, według innej to kochanka zbójnika, która skamieniała z żalu widząc, jak niosą jej zabitego ukochanego. Według innych legend nazwa góry pochodzi od tego, że w jaskiniach pod tą górą zbójnicy ukrywali swoje branki. Nazwa może też mieć powiązanie z niektórymi znaczeniami słowa baba (rodzaj ciasta lub kamienny posąg kultowy).
Sławny wójt żywiecki, Andrzej Komoniecki, w swoim „Dziejopisie Żywieckim” pisał w sposób następujący (1728): Także w Babiej Górze jest góra albo gronik, na którym jest kamienna baba tak wyrośniona, a woda z niej idzie. Gdzie tam jest skała, z jednej strony nie przystępno do niej, a z drugiej połogo idzie, i stąd Babia Góra nazwana.
Wysokość i wybitność masywu Babiej Góry sprawiła, że w XIX w. nadano jej nazwę Królowej Beskidów, z powodu bardzo zmiennej pogody nazywana też była Matką Niepogód lub Kapryśnicą, a ostatnio mieszkańcy Orawy nazywają ją także Orawską Świętą Górą.
Topografia
Masyw Babiej Góry rozciąga się od Przełęczy Jałowieckiej Północnej po przełęcz Krowiarki. Wyróżniają się w nim dwa wybitne wierzchołki; Diablak i Mała Babia Góra (1517 m), ale w głównej grani topografowie wyróżniają jeszcze wiele pomniejszych wierzchołków, grzbietów i przełęczy. W kierunku od zachodu na wschód są to:
Jałowcowy Garb (1017 m),
Przełęcz Jałowiecka Południowa (993 m),
Mała Babia Góra (inaczej zwana Cylem, 1517 m),
Niższy Cyl (ok. 1490 m),
przełęcz Brona (1408 m),
Złotnica,
Kościółki (1620 m),
Lodowa Przełęcz (1606 m),
Pośredni Grzbiet,
Diablak (1725 m),
Siodło Bończy,
Gówniak (inaczej Wołowe Skały, 1617 m),
Kępa (1521 m),
Sokolica (1367 m).
Granią masywu biegnie Wielki Europejski Dział Wodny, a jej częścią zachodnią po Diablaka granica polsko-słowacka. Północne stoki masywu Babiej Góry ograniczone są przez dwa potoki: Jałowiecki Potok spływający spod Jałowieckich Przełęczy (Północnej i Południowej) oraz potok Jaworzynka spływający spod przełęczy Krowiarki. Łączą się one we wsi Zawoja w tzw. Widłach, tworząc rzekę Skawicę. Całe północne stoki masywu znajdują się w obrębie polskiej miejscowości Zawoja. Od strony południowej i wschodniej sytuacja jest bardziej skomplikowana. Tam masyw Babiej Góry ciągnie się od Półgórzanki na zachodzie po potoki Syhlec i Zubrzyca na wschodzie, a od dolnej części masywu aż po Czarną Orawę i Jezioro Orawskie ciągną się trzy niskie i długie grzbiety należące do Działów Orawskich: Dział Rabczycki, Dział Lipnicki i Dział Zubrzycki. Od tej strony stoki Babiej Góry należą do dwóch słowackich miejscowości – Orawska Półgóra i Rabczyce oraz czterech polskich: Lipnica Wielka, Kiczory, Lipnica Mała i Zubrzyca Górna.
Wysokość względna Babiej Góry wynosi dla stoków południowych 900 metrów, a dla północnych 1100 metrów i jest największą poza Tatrami w Polsce. Babia Góra przewyższa otaczające ją szczyty o około 200–600 metrów. Cechuje ją również duża izolacja (duża odległość od innych gór porównywalnej lub większej wysokości).
Geologia i rzeźba terenu
Beskidy, w tym również Babia Góra, uległy wypiętrzeniu w trzeciorzędzie, na obszarze pierwotnie zajmowanym przez Prakarpaty. Babia Góra zbudowana jest z fliszu piaskowcowo-łupkowego o dużej miąższości, o wyraźnym podziale na warstwy podmagurskie (piaskowce, łupki i margle powierzchniowe w dolnych partiach masywu) i magurskie (piaskowce o miąższości do 750 m). W skałach masywu odkryto liczne skamieniałości – głównie fauny numulitowej.
Epoka lodowa zapanowała w Karpatach przed 600 tys.lat. Powstały wówczas lodowce, których ślady (kary i jeziora polodowcowe) zachowały się w Tatrach i Karkonoszach. Prawdopodobnie w masywie babiogórskim występowały zjawiska glacjalne, lecz ich działalność została zatarta przez erozję okresu holocenu. Jedyną pozostałością lodowca, bądź pola firnowego, jest Kotlinka Suchego Potoku. W procesie erozji największe znaczenie miały tu ruchy masowe, szczególnie intensywne na północnych stokach masywu. Ich pozostałością są liczne, różnej wielkości osuwiska oraz występujące w ich strefach jeziorka osuwiskowe, takie jak: Mokry Stawek (największy), Zimny Stawek, Mały i Duży Orawski Stawek, Czarne Oko, Marków Stawek, Mały Stawek, Mułowy Stawek oraz okresowy Suchy Stawek.
Północne, skaliste stoki charakteryzują się wyjątkowo dużym nachyleniem (do 70°), południowe są znacznie łagodniejsze. Partie wierzchołkowe pokrywa największe w całych polskich Beskidach Zachodnich rumowisko skalne.
W masywie Babiej Góry zinwentaryzowano 24 jaskinie o łącznej długości 414,2 m. Większość dużych obiektów zlokalizowanych jest na południowych stokach masywu. Najdłuższą z nich jest zlokalizowana właśnie na południowym stoku Babiej Góry, już po polskiej stronie granicy, Dymiąca Piwnica o rozbudowanej sieci korytarzy, długości 86,5 m i deniwelacji 10,5 m. Nagromadzenie największych, stosunkowo głębokich (do 16 m) obiektów jaskiniowych zinwentaryzowano w rowach i szczelinach przygrzbietowych na południowych stokach Cylu. Największą z tych jaskiń jest Jaskinia w Małej Babiej Górze I o długości korytarzy 58,5 m.
Przyroda
Na Babiej Górze występuje 106 gatunków wątrobowców, w tym 20 podlegających ochronie. Jeden z nich to endemit europejski (Scapania helvetica), 8 to gatunki rzadkie i bardzo rzadkie. Flora mchów liczy 279 gatunków. Wśród nich jest 80 gatunków chronionych, 11 znajdujących się na „Czerwonej liście mchów zagrożonych w Europie”, 34 na „Czerwonej liście mchów zagrożonych w Polsce”. Wśród roślin naczyniowych naliczono 626 gatunków. Występują tu 23 gatunki ściśle chronione i 33 podlegające ochronie częściowej. 20% stanowią gatunki górskie, co świadczy o wysokogórskim charakterze tego masywu. Flora jest w dużym stopniu naturalna: 90% to gatunki rodzime, 7% stanowią gatunki obcego pochodzenia, ale dawno przybyłe (archeofity). Z rzadkich w Polsce gatunków roślin występują m.in. tojad morawski, wyblin jednolistny, rogownica alpejska, okrzyn jeleni, zimoziół północny, turzyca pchla, tocja alpejska, gnidosz Hacqueta. 4 z nich znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin.
W 1954 w masywie Babiej Góry (wraz ze szczytem Diablak) utworzono Babiogórski Park Narodowy. W uznaniu cennych walorów przyrodniczych, a zwłaszcza dobrze wykształconych i zachowanych pięter roślinności, Babiogórski Park Narodowy został wpisany w 1977 przez UNESCO na listę światowych rezerwatów biosfery.
Historia
Babia Góra wznosi się w głównym wododziale karpackim wielkim, wybijającym się masywem, dobrze widocznym zwłaszcza od południa i wschodu, z doliny Czarnej Orawy i Przełęczy Spytkowickiej, którymi już od średniowiecza biegł uczęszczany szlak zwany Polską Drogą, łączący Polskę z Węgrami. Już wówczas masyw ten występował pod swoją obecną nazwą. Znał ją Jan Długosz, który w swych Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego (księga I: „Chorographia Regni Poloniae”, rozdział „Opisanie gór w Polsce”) notował (1468): Baba góra, bardzo wysoka, nad rzeką Sołą, bogata w rozmaite zioła, blisko miasteczka Żywca.
Sam masyw zaczął być penetrowany wraz z dotarciem w ten rejon fali wędrownych pasterzy wołoskich, być może już z końcem średniowiecza. Na licznych polanach, wytworzonych z czasem w lasach Babiej Góry wypasano owce, zaś w najwyższych, naturalnie bezleśnych partiach (w piętrze halnym) – woły. Dla powiększenia pastwisk wycięto znaczne ilości kosodrzewiny. Po utworzeniu parku narodowego wypasu zakazano, a wiele polan zarosło lasem. Kosodrzewina odnowiła się i zajmuje znaczne obszary. Obecnie wypasa się owce jeszcze tylko na polanie Liniarka i Hali Śmietanowej Lipnickiej, nad Czarną Orawą w Lipnicy Wielkiej oraz w słowackim Bobrowie.
W 1995 roku gminy po polskiej i słowackiej stronie Babiej Góry utworzyły Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich, którego celem jest zachowanie ludowej kultury, folkloru i tradycji tego obszaru i mieszkających tu Babiogórców (Górali Babiogórskich), a także rozwój turystyki pod Babią Górą.
Turystyka
Szlaki
Piesze szlaki turystyczne:
Główny Szlak Beskidzki: Markowe Szczawiny – przełęcz Brona – Babia Góra – Sokolica – Przełęcz Lipnicka
z Markowych Szczawin 1:30 h (↓ 1:10 h), z przełęczy Brona 1 h (↓ 0:45 h)
z przełęczy Krowiarki 2:30 h (↓ 1:30 h), z Sokolicy 1:30 h (↓ 1 h)
Przełęcz Jałowiecka – Mała Babia Góra – przełęcz Brona – Babia Góra – Stańcowa Polana – Kiczory
z Przełęczy Jałowieckiej Północnej 2:25 h (↓ 2 h), z Małej Babiej Góry 1:15 h (↓ 1:10 h)
z Kiczor 3:40 h (↓ 3:10 h), ze Stańcowej 2:30 h (↓ 2 h)
Markowe Szczawiny – Perć Akademików – Babia Góra – Chata Slaná voda (Słowacja)
z Markowych Szczawin 1:15 h (↓ 0:45 h)
z Chaty Slaná voda 3:25 h (↓ 3:10 h)
Orawska Półgóra – Chata Slaná voda – Mała Babia Góra (czasy przejścia na Małą Babią Górę)
z Orawskiej Półgóry 3:30 h (↓ 3:15 h), z Chaty Slaná voda 3 h (↓ 2:45 h)
Szlaki prowadzą na szczyt również od strony słowackiej – to właśnie z Orawskiej Półgóry poprowadzono na szczyt w 1894 r. pierwszy znakowany szlak turystyczny, wytyczył go Beskidenverein (wówczas szlak był w granicach Węgier). Rok później BV poprowadził szlaki od strony polskiej (wówczas galicyjskiej) – były to jedne z pierwszych szlaków w polskich Beskidach Zachodnich.
Południowymi stokami masywu biegnie droga zwana Pańskim Chodnikiem (także Pańską Ścieżką lub Rajsztagiem, z niem. Reich – państwo, Steg – ścieżka). Była ona jednym ze starych szlaków komunikacyjnych pod Babią Górą, łączącym Zubrzycę z Półgórą (słowacka Polhora). Wybudowana została przez austriacką administrację leśną, a rozbudowana po I wojnie światowej przez Wojsko Polskie jako główny dojazd do Lipnicy Wielkiej Przywarówki. Droga terenowa łączy Śmietanową, Stachurówkę, Nad Wykrotami, Wykroty, Parking Polana Stańcówka, przecina granicę ze Słowacją (Stańcowe Siodło) i biegnie dalej przez Prírodný Prameň – Roveň, Chatę Slaná Voda (Słona Woda) do Polhory i nadaje się do wycieczek kolarskich.
Najwyższy wierzchołek, Diablak, odznacza się wybitnymi walorami widokowymi. Roztacza się z niego panorama na wszystkie strony, obejmująca Beskid Żywiecki, Śląski, Mały, Makowski, Wyspowy, Gorce, Kotlinę Orawsko-Nowotarską, Tatry po stronie polskiej i słowackiej, a także inne grupy górskie Słowacji: Góry Choczańskie, Magurę Orawską, Niżne Tatry oraz Wielką i Małą Fatrę.
Turystyka zimowa
Pierwszego znanego wejścia narciarskiego na szczyt Babiej Góry dokonała 6 stycznia 1906 r. grupa niemieckich turystów – członków Beskidenverein z Zabrza. Szli oni z Przyborowa ówczesnym czarnym szlakiem wyznakowanym przez BV przez Przełęcz Jałowiecką, a dalej granią przez Małą Babią Górę i przełęcz Bronę. Schodzili w potężnej wichurze do nowo uruchomionego niemieckiego schroniska pod Diablakiem.
Pierwszymi polskimi narciarzami na Diablaku byli w lutym 1908 r. Władysław Pawlica z Zakopanego (w późniejszych czasach znany geolog), Walery Goetel (wówczas jeszcze student), jego brat Ferdynand (wówczas uczeń) oraz Jan Nowak. Po noclegu w nowym schronisku PTT na Markowych Szczawinach osiągnęli oni szczyt w wejściu przez przełęcz Bronę, po czym zjechali na południową stronę do Lipnicy Wielkiej. Wraz z nimi w tym samym dniu i tą samą drogą osiągnęli szczyt na karplach Wacław Majewski i Władysław Kuryluk, schodząc następnie do Orawskiej Półgóry.
Schroniska
Pierwszy obiekt, służący jako schronienie dla odwiedzających Babią Górę, powstał na jej szczycie już w 1806 r. Był to prosty, drewniany schron zbudowany w związku z wizytą na Babiej Górze arcyksięcia Józefa Habsburga, palatyna Węgier. Funkcjonował krótko, zniszczyła go wichura. Stał prawdopodobnie w miejscu, w którym dzisiaj wznosi się pomnik z 1876 r.
W połowie stulecia stanął schron turystyczny „Losertówka”. Powstał w 1852 z inicjatywy hr. Filipa Saint Genois – właściciela dóbr makowskich, Zawoi i Babiej Góry. Nazwę zawdzięcza Józefowi Loserthowi, naczelnikowi ówczesnego obwodu wadowickiego. Schron na planie kwadratu o boku 4 metrów zbudowany był z miejscowego kamienia, przykryty spadzistym dachem krytym gontem. Miał niezamykane otwory okienne i otwór wejściowy. Brak zamykanych okien i drzwi sprawił, że schron po kilku latach padł ofiarą burz oraz porywistych wiatrów.
Pierwsze schroniska pojawiły się na początku XX wieku:
Schronisko turystyczne na Babiej Górze – istniejące w latach 1905–1949,
Schronisko PTTK Markowe Szczawiny – pierwsze polskie schronisko w Beskidach Zachodnich,
Chata Slaná voda (Słowacja).
Wypadki
Wyższe partie masywu znane są z bardzo zmiennej i kapryśnej pogody, która była wśród turystów i narciarzy przyczyną wielu zabłądzeń i wypadków, w tym śmiertelnych. Latem szczególnie niebezpieczne są gwałtowne burze na jej szczycie, zimą – śnieżne huragany, w niektórych partiach szlaków turystycznych istnieje zagrożenie lawinowe, a na odkrytych szczytach i przełęczach często wieją silne wiatry. Nad bezpieczeństwem turystów i narciarzy czuwa placówka GOPR w Schronisku na Markowych Szczawinach.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Babia Góra – opisy szlaków
Archiwalne widoki i mapy góry w bibliotece Polona
Babia Góra
Obszary Natura 2000 w województwie małopolskim
Korona Gór Polski |
187744 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ale%20Kino%21%20%28festiwal%29 | Ale Kino! (festiwal) | Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza Ale Kino! – festiwal filmowy, odbywający się co roku w Poznaniu, mający na celu promocję dobrego kina dla młodych widzów.
Organizatorem Festiwalu jest Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu, a jego dyrektorem Jerzy Moszkowicz. W roku 2010 Festiwal ruszył w Polskę; do małych miejscowości, gdzie dzieci na co dzień nie mają szans na spotkanie z dobrym kinem.
Historia
Początek Festiwalu przypada na lata 60. XX wieku. W latach 1963–1966 w Poznaniu odbywał się Przegląd Filmów Animowanych i Dziecięcych. W roku 1969 miał miejsce I Ogólnopolski Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży. Kolejne edycje odbywały się co dwa, a później co cztery lata, najczęściej w okresie ferii zimowych. W latach 80. XX wieku obszernie relacjonowany był przez Telewizję Polską, a udział w nim brały również polskie i zagraniczne seriale telewizyjne. Utworem przewodnim festiwalu była piosenka Czekamy na filmy w wykonaniu poznańskiego zespołu dziecięcego Łejery.
Prestiżową imprezą międzynarodową stał się w roku 1994. W roku 1995 został objęty patronatem International Centre of Films for Children and Young People. Do 2005 roku odbywał się wtedy w czerwcu, a w 2006 roku termin imprezy został przeniesiony na grudzień.
Festiwal otrzymał następujące nagrody:
2008: Nagroda Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii „Edukacja młodego widza”,
2011: Europejska Nagroda Obywatelska, przyznawana przez Parlament Europejski,
2012: Nagroda Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w kategorii „Międzynarodowe wydarzenie filmowe”.
Od 2015 roku Festiwalowi towarzyszą AleKiniaki – postacie stworzone przez Jana Kallwejta.
Nagrody
Nagrodą Festiwalu są „Złote Koziołki”. Filmy konkurują między sobą podzielone na cztery kategorie – filmy animowane dla dzieci, filmy animowane dla młodzieży, filmy aktorskie dla dzieci i filmy aktorskie dla młodzieży. Przyznawane są również „Platynowe Koziołki”, stanowiące nagrodę organizatorów Festiwalu dla osób szczególnie zasłużonych dla filmu dla młodego widza. Oprócz nagród „dorosłego” jury, swoją nagrodę „Marcinka” przyznaje jury dziecięce oraz nagrodę „Marcina” – jury młodych.
Laureaci Złotych Koziołków dla filmów pełnometrażowych aktorskich
Edycje
26 MFFMW Ale Kino!
Termin: 12–20 grudnia 2008
Strona oficjalna z wynikami:
27 MFFMW Ale Kino!
Termin: 6–13 grudnia 2009
Strona oficjalna z wynikami:
34 MFFMW Ale Kino!
Termin: 27 listopada–4 grudnia 2016
Strona oficjalna z wynikami: Ale Kino! 2016
Zobacz też
Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu
Biennale Sztuki dla Dziecka
Przypisy
Linki zewnętrzne
Ale Kino! – Strona oficjalna Festiwalu
na stronie Europejskiego Związku Filmów dla Dzieci i Młodzieży
na stronie Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu
Ale Kino! na Internet Movie Database
Festiwale filmowe w Polsce
Festiwale dziecięce
Młodzież
Festiwale w Poznaniu
Laureaci Europejskiej Nagrody Obywatelskiej |
524 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bantustan | Bantustan | Bantustan (od Bantu – grupy ludów odmiany czarnej) – terytoria wydzielone w latach 1971–1981 z obszaru Południowej Afryki, które miały być miejscem zamieszkania poszczególnych grup czarnoskórej ludności. Zajmowały one około 1/8 powierzchni Południowej Afryki. Regiony te, mające być formalnie niepodległymi państwami bądź przynajmniej obdarzonymi dużą autonomią regionami w ramach Republiki, miały jednak charakter „rezerwatów” i były głównym narzędziem rasistowskiej polityki apartheidu, czyli „osobnego rozwoju” poszczególnych grup rasowych.
Bantustany nie miały szansy stać się niezależnymi krajami. Lokalizowano je na terenach nieurodzajnych i pozbawionych bogactw naturalnych. Były rozbite na wiele odrębnych terytoriów, co uniemożliwiało ich integrację i rozwój. Na ich czele stawiano figurantów, którzy nie mieli poparcia swoich rodaków. Powodowało to, że rządy te były całkowicie zależne od Południowej Afryki.
Były to następujące „państwa”:
Bophuthatswana – dla ludów Tswana,
KwaZulu – dla Zulusów,
Ciskei i Transkei – dla ludów Xhosa,
QwaQwa – dla Południowych Sotho,
Gazankulu – dla Shaanganów z grupy Tsonga,
KaNgwane – dla ludu Suazi (Ngwane)
Lebowa – dla Północnych Sotho,
Venda – dla VhaVenda (Szona),
KwaNdebele – dla Południowych Ndebele.
Władze południowoafrykańskie nadały formalną niepodległość czterem bantustanom (kolejno): Transkei, Bophuthatswanie, Vendzie i Ciskei, masowe demonstracje uniemożliwiły przyznanie niepodległości KwaNdebele. Żadne z tych państw nie dołączyło ani do ONZ, ani do żadnej innej międzynarodowej organizacji. Na fali demokratycznych przemian w 1994 cztery niepodległe bantustany zostały na powrót anektowane przez kierowaną teraz przez Afrykański Kongres Narodowy Republikę, autonomia pozostałych została zaś cofnięta. Od tego czasu termin „bantustan” używany jest jedynie w kontekście historycznym albo pejoratywnym.
Bantustany w Afryce Południowo-Zachodniej
W 1968 rozpoczęto tworzenie bantustanów także w znajdującej się pod południowoafrykańską okupacją Afryce Południowo-Zachodniej.
Ogółem utworzono 10 bantustanów:
Buszmanland – dla Buszmenów,
Damaraland – dla Hererów,
Wschodnie Caprivi (od 1976 Lozi) – dla Lozi,
Hereroland – dla Hererów,
Kaokoland – dla Himba,
Kavangoland – dla Kavango,
Namaland – dla Nama,
Owamboland – dla Owambo,
Rehoboth (Basterland) – dla Basterów,
Tswanaland – dla Tswana.
Wszystkie bantustany w Afryce Południowo-Zachodniej zostały zlikwidowane w maju 1989.
Zobacz też
podział administracyjny Południowej Afryki
rezerwat Indian
Linki zewnętrzne
Południowoafrykańskie bantustany |
525 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Basic%20English | Basic English | Basic English (z ang. „podstawowa angielszczyzna”, także skrótowiec od inicjałów angielskich wyrazów: = „brytyjski”, = „amerykański”, = „naukowy”, = „międzynarodowy” i = „handlowy”) – forma języka angielskiego obejmująca 850 podstawowych wyrazów o nieskomplikowanej budowie gramatycznej. Została stworzona w 1930 r. przez C.K. Ogdena.
Angielszczyzna podstawowa funkcjonuje współcześnie jako pomocniczy język międzynarodowy.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona oficjalna języka
Języki sztuczne na bazie języka angielskiego |
526 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Beskidy | Beskidy | Beskidy (cz., słow. Beskydy, ukr. Бескиди, ang. Beskids, niem. Beskiden) – grupa pasm górskich w łańcuchu Karpat, rozciągająca się od rzeki Beczwy na zachodzie (Czechy) po rzekę Czeremosz (Ukraina) na wschodzie. Szerokość Beskidów wynosi 50–70 km, a ich długość ok. 600 km.
Granice
Granice Beskidów są określone w tradycji polskiej następująco:
od północy sąsiadują z Pogórzem Karpackim
na południu np. z Pieninami, Obniżeniem Orawsko-Podhalańskim
najdalej na zachód wysuniętym pasmem jest Beskid Śląsko-Morawski
najdalej na wschód znajdują się Beskidy Połonińskie, przy czym warto zwrócić uwagę, że w wielu innych krajach granice te mogą być określane inaczej i często spotyka się wschodnią granicę Beskidów na Przełęczy Użockiej, pomiędzy Bieszczadami Zachodnimi (polskimi), a Bieszczadami Wschodnimi (ukraińskimi)
Nieco inaczej granice i podział Beskidów są definiowane w innych krajach, np. na Słowacji.
Geologia
Beskidy są najmłodszymi górami w Polsce. Powstały, podobnie jak całe Karpaty, w końcowej fazie alpejskich ruchów górotwórczych (orogeneza alpejska), około 20 mln lat temu.
Beskidy zbudowane są z fliszu, czyli naprzemianległych warstw skał osadowych, głównie zlepieńców, piaskowców, łupków, rzadziej margli i wapieni. Osady te powstawały w głębokim zbiorniku morskim (fragment oceanu Tetydy), który istniał na terenie Karpat przez ponad 100 mln lat. Materiał skalny gromadził się na dnie od górnej jury po najniższy miocen. Fałdowanie Karpat zewnętrznych, w tym Beskidów, miało miejsce na przełomie paleogenu i neogenu. Sfałdowane masy skalne zostały oderwane od podłoża, pchnięte na północ i nasunięte w formie płaszczowin na osady powstałego przed czołem Karpat zapadliska i wypiętrzone.
Najstarszymi skałami w obrębie beskidzkiego fliszu są tzw. warstwy cieszyńskie (głównie łupki i margle, również wapienie np. góry Jasieniowa i Tuł), występujące na pograniczu Beskidu Śląskiego i Pogórza Śląskiego.
Beskidy buduje kilka płaszczowin:
płaszczowina podśląska tworzy obszar graniczący na północy z Beskidem Małym, a także część Kotliny Żywieckiej;
płaszczowina śląska rozciąga się od Moraw przez Beskid Śląski, Mały, północne fragmenty Beskidu Makowskiego i Wyspowego, pogórza karpackie po Bieszczady; odznacza się zdecydowanie najgrubszą serią osadów spośród wszystkich płaszczowin – od 3000 m do 5000 m; największe znaczenie mają warstwy godulskie, istebniańskie i krośnieńskie;
płaszczowina magurska zajmuje największa powierzchnię, buduje Beskid Żywiecki, Gorce, Beskid Sądecki, część Beskidu Makowskiego i Wyspowego, zachodnią część Beskidu Niskiego; najważniejszym elementem budującym tę płaszczowinę są piaskowce magurskie; powszechne jest tu zjawisko inwersji rzeźby oraz występowanie licznych okien tektonicznych, np. Mszany, Szczawy, Świątkowej;
płaszczowina przedmagurska buduje wąską strefę na granicy Beskidu Śląskiego i Żywieckiego;
płaszczowina dukielska zajmuje wschodnią część Beskidu Niskiego oraz obszar Pasma Granicznego i pasma Wysokiego Działu w Bieszczadach;
płaszczowina skolska buduje Pogórze Przemyskie i Dynowskie i Góry Sanocko-Turczańskie oraz północne fragmenty Pogórza Strzyżowskiego, Ciężkowickiego i Rożnowskiego; na terenie Ukrainy płaszczowina skolska często nazywana jest skibową.
płaszczowina czarnohorska buduje Czarnohorę
Sporadycznie wśród utworów fliszowych występują skały magmowe np.:
mioceńskie intruzje andezytowe przy północnej granicy Pienin (góry Wdżar, Bryjarka, Jarmuta)
dolnokredowe intruzje "skał cieszynitowych" na pograniczu Beskidu Śląskiego i Pogórza Śląskiego oraz w Kotlinie Żywieckiej.
Klimat
W Beskidach panuje klimat umiarkowany górski o wzrastających (ku wschodowi) cechach kontynentalnych. Charakterystyczne jest zmniejszanie się rocznej amplitudy temperatur wraz z wysokością.
Wykształciły się tu piętra klimatyczne – szczególnie dobrze widocznie na Babiej Górze – od umiarkowanie ciepłego do umiarkowanie zimnego w szczytowych partiach gór.
Tutejszy klimat charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, znaczną ilością opadów oraz silnymi i częstymi wiatrami (patrz: halny). Opady w Beskidach przekraczają czasem 1200 mm rocznie powodując powodzie.
Śnieg pojawia się w górach już około listopada i utrzymuje się do kwietnia. Najdłużej pokrywa lodowa utrzymuje się na najwyższych szczytach Beskidu Żywieckiego (Babia Góra, Pilsko). Najobfitsze opady śniegu przypadają na przełom lutego i marca.
Fauna i flora
Krajobraz Beskidów obejmuje kopulaste szczyty, z których najwyższe posiadają wyraźnie piętrowy charakter roślinności, obejmujący regiel górny i środkowy, porośnięte buczyną, dębem, świerkiem, sosną i jodłą, oraz kosówką w najwyższych partiach. Najwyższe szczyty w szczytowych kopułach często są nagie i skaliste (Babia Góra, Pilsko) lub mają liczne wychodnie skalne (wiele szczytów w Beskidzie Małym, okolice Pilska).
Piętra roślinne
Piętra klimatyczne wiążą się z układem piętrowym roślinności. Do wysokości 900 m n.p.m. stoki porastają lasy mieszane, od 900 do 1150 m występują lasy regla dolnego, składające się głównie ze świerka, z niewielką domieszką jodły i buka. Powyżej (od 1150 do 1360 m) znajduje się piętro regla górnego, tworzone przez świerk. W najwyższych partiach występuje kosodrzewina i łąki wysokogórskie (hale).
Roślinność
Dobrze wykształcone są piętra klimatyczne, od umiarkowanie ciepłego po umiarkowanie zimne w szczytowych partiach Babiej Góry i Pilska. Z piętrowością klimatyczną wiąże się piętrowy układ roślinności:
regiel dolny:buk (Fagus sylvatica), jodła (Abies alba), jawor (Acer pseudoplatanus)
regiel górny: karpacki bór świerkowy ze świerkiem (Picea abies)
piętro subalpejskie (kosodrzewiny) – na Babiej Górze i Pilsku od około 1390 do 1650 m. Występują: kosodrzewina, porzeczka skalna, jarząb zwyczajny (Sorbus aucuparia), skarlały świerk
piętro alpejskie (halne) na Babiej Górze od ok. 1650 m. Występują m.in.: sit skucina (Juncus trifidus), kostrzewa niska (Festuca supina), kostrzewa karpacka i mietlica alpejska.
Świat zwierząt
W Beskidach występują m.in. następujące gatunki zwierząt:
ssaki: jeleń szlachetny, dzik, lis rudy, kuna i borsuk europejski, niedźwiedź, wilk szary, ryś euroazjatycki, żbik europejski
ptaki: sikory, drozd, dzięcioł, głuszec zwyczajny, bażant zwyczajny, jarząbek zwyczajny, kruk zwyczajny, puchacz zwyczajny, w tym szponiaste: orlik krzykliwy, gadożer zwyczajny, myszołów
płazy i gady: salamandra plamista, kumak górski, żmija, gniewosz plamisty, wąż eskulapa, padalec, traszka górska
ryby: karp, karaś, leszcz, lipień i pstrąg potokowy
ponadto: 3000 gatunków bezkręgowców, z których najliczniejsze są chrząszcze i błonkówki, motyle, muchówki, niesporczaki i mięczaki
Hale
Typowymi przykładami hal w Beskidach są Hala Redykalna, Hala Radziechowska, Hala Krawcula, Hala Pawlusia, Hala Miziowa (gdzie mieści się schronisko na Pilsku) i wiele innych. Hale położone są zazwyczaj w górnej części stoków wzniesień i niezmiernie rzadko obejmują swoim zasięgiem sam szczyt góry. Z hal rozciąga się zwykle piękny widok, zwłaszcza z posiadających wystawę południową – można wówczas podziwiać Tatry, Wielką Fatrę i Małą Fatrę.
Ochrona przyrody
W Beskidach utworzono jedenaście parków narodowych:
Babiogórski Park Narodowy (Polska)
Gorczański Park Narodowy (Polska)
Magurski Park Narodowy (Polska)
Bieszczadzki Park Narodowy (Polska)
Park Narodowy Połoniny (Słowacja)
Użański Park Narodowy (Ukraina)
Park Narodowy Skolskie Beskidy (Ukraina)
Park Narodowy Synewir (Ukraina)
Karpacki Park Narodowy (Ukraina)
Park Narodowy Huculszczyzna (Ukraina)
Wyżnicki Park Narodowy (Ukraina)
Podział Beskidów według Jerzego Kondrackiego
Beskidy Zachodnie:
Beskid Śląsko-Morawski – najwyższy szczyt: Łysa Góra (1324 m)
Beskid Śląski – najwyższy szczyt: Skrzyczne (1257 m)
Beskid Mały – najwyższe szczyty: Czupel (933 m) w zachodniej części; Madahora (929 m) i Leskowiec (922 m) we wschodniej
Kotlina Żywiecka
Beskid Żywiecki – najwyższy szczyt Babia Góra (1725 m)
Beskid Makowski – najwyższy szczyt Mędralowa (1169 m)
Beskid Wyspowy – najwyższy szczyt Mogielica (1170 m)
Kotlina Rabczańska
Gorce – najwyższy szczyt Turbacz (1310 m)
Beskid Sądecki – najwyższy szczyt Radziejowa (1262 m)
Czasem zaliczane są do nich także:
Góry Czerchowskie
Góry Kisuckie
Magura Orawska
Słowacy wyróżniają u siebie Słowackie Beskidy (Slovenské Beskydy), w skład których wchodzą Kysucké Beskydy oraz Oravské Beskydy.
Beskidy Środkowe – na obszarze Polski zajmują powierzchnię ok. 2100 km²:
Beskid Niski – najwyższy szczyt Busov (1002 m n.p.m.) na Słowacji, w Polsce Lackowa (997 m n.p.m.)
Pogórze Ondawskie na Słowacji
Beskidy Wschodnie:
Beskidy Lesiste – rozciągają się na obszarze Ukrainy, Polski, Słowacji i Rumunii:
Góry Sanocko-Turczańskie – najwyższy szczyt Magura Łomniańska (1024 m)
Bieszczady Zachodnie – najwyższy szczyt Tarnica (1346 m)
Bieszczady Wschodnie – najwyższy szczyt Pikuj (1405 m)
Beskidy Brzeżne
Gorgany – najwyższy szczyt Sywula (1836 m)
Beskidy Pokucko-Bukowińskie
Beskidy Połonińskie:
Połonina Równa
Połonina Borżawska
Połonina Czerwona
Świdowiec – najwyższy szczyt Bliźnica (1883 m)
Czarnohora – najwyższy szczyt Howerla (2061 m)
Połoniny Hryniawskie
Zobacz też
Beskid Myślenicki
Bibliografia
Jerzy Kondracki – Geografia regionalna Polski – Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
Jerzy Kondracki Karpaty, wydanie drugie poprawione, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1989,
Przewodniki turystyczne – Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1998
Linki zewnętrzne
Karpaty
Hasła kanonu polskiej Wikipedii |
527 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bieszczady | Bieszczady | Bieszczady (522.12 i 522.13; węg. Besszádok, słow. i cz. Bukovské vrchy, rus. Бещады, ukr. Бещади) – grupa dwóch pasm górskich w łańcuchu Karpat. Pasma Bieszczadów znajdują się między Przełęczą Łupkowską (640 m n.p.m.) a Przełęczą Wyszkowską (933 m n.p.m.). Najwyższy szczyt Bieszczadów to Pikuj (1405 m n.p.m., na Ukrainie) zaś na terytorium Polski – Tarnica (1346 m n.p.m.). Dzielą się na:
Bieszczady Zachodnie (na terenie Polski i Ukrainy),
Bieszczady Wschodnie (na terenie Ukrainy).
Bieszczady należą do Beskidów Wschodnich, które są częścią Zewnętrznych Karpat Wschodnich. Mimo iż szczytowe partie zajmują połoniny, Bieszczady zaliczane są do pasma Beskidów Lesistych, a nie Połonińskich.
Toponimia
Nazwy Bieszczady używa się zwykle w Polsce jako synonimu polskich Bieszczadów (które są jedynie częścią Bieszczadów Zachodnich). ‘Bieszczad’ i ‘Beskid’ były od wieków określeniem gór oddzielających Polskę i Ruś od Węgier. Etymologia wyrazów ‘Bieszczad’ i ‘Beskid’ jest niejasna, czasem wywodzi się te słowa od trackiego ludu Bessów, których obecność na północ od Karpat odnotował Ptolemeusz.
Kazimierz Dobrowolski w 1938 objaśnił toponimię ‘Beskidu’ i ‘Bieszczadu’ na tle nazewnictwa bałkańskiego, łącząc ją z albańską nazwą terenową bjeska, bjeske oznaczającą halę górską, łąkę lub pastwisko.
Za etymologią germańską Jan Michał Rozwadowski w 1914 wywiódł wyraz ‘Bieszczad’ z gwar środkowo-dolno-niemieckich od beshêt, beskēt od skaid-, skid.– geograficzny „przedział lub rozdział wód”.
W dokumentach węgierskich od 1269 oznaczały nazwę pasma górskiego – „Beschad alpes Poloniae” („ultra indagines regni Poloniae, ad alpes Beschad, ulterius tenet metas cum terra Polonie”). W formie ruskiej Beskid lub Beśkid. Od XIV w. napłynęła tu pasterska ludność wołoska. O Bieszczadach Samuel Bogumił Linde pisze „część gór Karpackich, dawniej rozbójnictwem sławna, przytułek łotrów”, albo „Góry Bieszczadzkie... stykają się z Karpackimi i ciągną się ku Rusi Czerwoney”.
W średniowieczu to również pasmo będące częścią Gór Sanockich lub Góry Sarmackie, dla Stanisława Staszica były pasmem położonym między Pokuciem a Beskidami.
Zgodnie z historią Korneliusza Tacyta tereny te określano mianem Bastarnice Alpes, qui alias Carpathii montes na krańcach Hercynia Silva.
Za prawidłowe uznaje się obie formy dopełniacza: Bieszczadów lub Bieszczad.
Fauna i flora
W Bieszczadach występują rośliny i zwierzęta niespotykane w innych częściach Polski, a zwłaszcza takie, które lubią ciepło, np. największy europejski wąż Eskulapa. Dobrze zachowane pierwotne lasy bukowe stanowią prawdziwy raj dla zwierząt. Żyją w nich m.in. żubry, jelenie karpackie, niedźwiedzie, wilki, rysie, żbiki, bocian czarny, orzeł przedni, a od 2007 roku również koniki polskie.
Wśród flory stwierdzono ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, 250 gatunków mchów i 300 porostów, w tym 30 gatunków endemicznych roślin wschodniokarpackich i alpejskich. Wśród zwierząt doliczono się 230 gatunków kręgowców (43 ssaków, 7 gadów, 10 płazów, 150 ptaków i 20 ryb).
Klimat
Klimat Bieszczadów jest umiarkowany ciepły, przejściowy (nie jest on wysokogórski jak np. w Sudetach), z dominacją cech klimatu kontynentalnego. Lata są tu ciepłe: temperatury śr. ok. 15 °C, w wyższych partiach chłodniej. Zimy są mroźne: temperatury średnie od −5 °C w dolinach, do poniżej −10 °C powyżej granicy 1300 m n.p.m. Zdarzają się spadki temperatury do −30 °C (rekord: −37 °C 2013 w Stuposianach).
Osadnictwo
Archeologia
Pierwsze ślady osadnictwa w Bieszczadach pochodzą z epoki neolitu (2500–1700 p.n.e.) i związane są z wpływami kulturowymi z Kotliny Panońskiej. Z epoki brązu (1700–700 p.n.e.) pochodzą znalezione w okolicach Leska, Stefkowej i Olszanicy różne przedmioty, np. groty strzał i bransolety nawiązujące do tradycji kulturowych ludności zamieszkującej wówczas południowe stoki Karpat (kultura Otomani). Kulturę łużycką reprezentują np. stanowiska archeologiczne w Rajskiem oraz pojedyncze zabytki odnajdywane w miejscowościach w dolinie Sanu. Osadnictwo celtyckie rozwinęło się głównie w dorzeczu środkowego Sanu (Kultura puchowska). Początek osadnictwa we wczesnym średniowieczu widoczny jest w materiale archeologicznym z miejscowości Manasterzec, Hoczew, Myczkowce i Zwierzyń.
Historia
Zasadnicza ekspansja osadnicza przypada na schyłek panowania króla Kazimierza Wielkiego oraz królowej Jadwigi. W roku 1361 król nadał rozległe dobra rycerskiemu klanowi rycerzy przybyłych z Węgier – Piotrowi i Pawłowi Balom, którzy założyli kilkadziesiąt miejscowości wzdłuż żyznej doliny Hoczewki. W środkowym dorzeczu Sanu ziemię bieszczadzką kolonizowali śląscy Kmitowie i morawscy Herburtowie. W II poł. XIX wieku powstały w okolicach Bieszczadów pierwsze na świecie kopalnie ropy naftowej, budowane są również linie kolejowe łączące Węgry z Galicją.
W czasie II wojny światowej polskie Bieszczady były areną walk między wojskami niemieckimi, oddziałami słowackimi, Armią Czerwoną oraz UPA a polskim podziemiem niepodległościowym (AK – NSZ), a po wojnie pomiędzy UPA a Wojskami Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa i innymi organami władzy państwowej polskimi i radzieckimi.
Działały tu m.in. oddziały partyzanckie Adama Winogrodzkiego, Józefa Pawłusiewicza, Mikołaja Kunickiego i Antoniego Żubryda. Od wiosny 1943 roku nasiliły się pierwsze walki polskiego podziemia (AK oraz partyzantki polsko-radzieckiej) ze zbrojnym ramieniem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – UPA, która dopuszczała się wówczas mordów na ludności cywilnej, grabienia i palenia wsi, porywania mieszkańców.
Po akcji „Wisła”, która została przeprowadzona w latach 1947–1950 ludność ukraińska i rusińska została przesiedlona na zachód i północ Polski. Operacja miała charakter polityczno-wojskowy przeciwko Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Wysiedlenia całych wsi oraz osad były prowadzone przede wszystkim na terenach Polski południowo-wschodniej, które zamieszkiwali Ukraińcy, Bojkowie, Łemkowie oraz Dolinianie. Całą akcję przeprowadzały struktury państwowe Polski Ludowej.
W latach 1955–1969 jednostki ludowego Wojska Polskiego brały udział w budowie dróg w Bieszczadach. Żołnierze pracowali przy budowie tzw. Dużej obwodnicy bieszczadzkiej w latach 1955–1962, biegnącej z Leska przez Baligród, Jabłonki, Cisną, Wetlinę, Ustrzyki Górne, Smolnik do Leska. Pracowali również przy budowie tzw. Małej obwodnicy bieszczadzkiej biegnącej przez Hoczew, Polańczyk, Czarną, Ustrzyki Dolne do Leska. Obwodnica ta budowana była w latach 1962–1969. Budowę dróg, w których uczestniczyły jednostki Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, upamiętniają umieszczone przy budowanych drogach płyty z napisami.
Etnografia Bieszczadów
W XIV wieku pojawili się w Bieszczadach wołoscy pasterze.
W XVII i XVIII wieku Bieszczady przeżywały stopniowy upadek gospodarczy. W górskim trudno dostępnym terenie znaleźli schronienie ludzie wyjęci spod prawa tzw. „beskidnicy” (tołhaje), trudniący się napadami na dwory, kupców i wsie. Znaleźli oni protekcję wśród szlachty węgierskiej, m.in. Drugethów, Aspermontów, Nagytuczych, Peteylich, Rakoczych, Wesselenych i Rekelych mających swoje dobra w Użgorodzie, Munkaczu, Trenczynie i Chyrowie.
W okresie do roku 1947 w konsekwencji powojennych repatriacji, wysiedleń oraz akcji „Wisła” Bieszczady opuściło ponad 50 tys. dawnych mieszkańców tych ziem, tj. Łemków, Bojków, Niemców i Rusinów karpackich. Migracje ludności, zapoczątkowane po wojnie, zakończyły się dopiero na przełomie lat 50. i 60. XX wieku. Obecni mieszkańcy Bieszczadów są w większości potomkami osadników z Pogórza Strzyżowskigo, Sokalszczyzny, Pogórza Dynowskiego, Pogórza Bukowskiego oraz Beskidu Sądeckiego i Cieszyńskiego.
Odznaki turystyczne
Istnieją odznaki za zdobycie szczytów w Bieszczadach. Pierwszą z nich, odznakę „Korona Bieszczad” ustanowił Klub Zdobywców Koron Górskich RP, za zdobycie 30 szczytów w Bieszczadach. Drugą, odznakę „Korona Bieszczadów”, ustanowił w 2017 Oddział PTTK „Ziemia Sanocka” w Sanoku za zdobycie 15 najwyższych szczytów i grzbietów w polskiej części Bieszczadów.
Przypisy
Bibliografia
Rosa Lehmann, Social(ist) engineering. Taming the devils of the Polish Bieszczady, „Communist and Post-Communist Studies”, 42,3 (2009), s. 423–444.
Linki zewnętrzne
Bieszczadzki Park Narodowy
Bieszczadzki Portal Internetowy
Kamery internetowe w Bieszczadach
Zestawienie działających kamer internetowych w Bieszczadach
Film „Bieszczady w 38 godzin” przedstawiający bieszczadzkie krajobrazy
Spotkanie z bieszczadzką magią – późna jesień w Bieszczadach (diaporama)
Obszary Natura 2000 w województwie podkarpackim
Zakarpacie
Hasła kanonu polskiej Wikipedii |
529 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Beskidy%20Zachodnie | Beskidy Zachodnie | Beskidy Zachodnie (513.4-5, słow. Západné Beskydy) – makroregion położony w obrębie Zewnętrznych Karpat Zachodnich, którego średnie wysokości nad poziomem morza oscylują pomiędzy 600 a 1400 m n.p.m. (wyjątek to masyw Pilska i masyw Babiej Góry, które przekraczają 1500 m n.p.m.).
W skład Beskidów Zachodnich wchodzą:
513.44 Beskid Śląsko-Morawski (czes., słow. Moravskoslezské Beskydy)
513.45 Beskid Śląski (czes. Slezské Beskydy)
513.46 Kotlina Żywiecka
513.47 Beskid Mały
513.48 Beskid Makowski
513.49 Beskid Wyspowy
513.50 Kotlina Rabczańska
513.51 Beskid Żywiecki
513.52 Gorce
513.53 Kotlina Sądecka
513.54 Beskid Sądecki
513.55 Góry Czerchowskie (słow. Čergov)
513.56 Góry Kisuckie (słow. Kisucká vrchovina)
513.57 Magura Orawska (słow. Oravská Magura)
Nieco inaczej dzielą Beskidy – tam Góry Kisuckie oraz m.in. Beskid Żywiecki zaliczone są do Beskidów Środkowych. Wyróżniają również u siebie także Beskidy Słowackie (Slovenské Beskydy), w skład których wchodzą Oravské Beskydy i Kysucké Beskydy – J. Kondracki uznaje je za południową część Beskidu Żywieckiego. Również czeska regionalizacja jest różna od polskiej.
W tej części Beskidów wyróżnia się od 2 do 5 pięter krajobrazowych:
podgórskie,
dolnoreglowe,
górnoreglowe,
subalpejskie
i alpejskie.
Przypisy
Góry Słowacji |
530 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw%20Chrobry%20%28powie%C5%9B%C4%87%29 | Bolesław Chrobry (powieść) | Bolesław Chrobry – dzieło życia polskiego pisarza Antoniego Gołubiewa. Czteroczęściowy cykl pisany w latach 1947–1974 opowiada o życiu i przemianach w zwyczajach i sposobie widzenia świata społeczności, z której wyrósł po wiekach naród polski. Portretuje wszystkie warstwy społeczne – od pospolitego raba, po księcia Bolesława czy cesarza Ottona III. Głównym czynnikiem modelującym te zmiany jest w tej powieści religia chrześcijańska.
Pisarz tworzył swoje dzieło przez wiele lat, wielokrotnie zmieniając i poprawiając gotowe już tomy, a nierzadko dopisując nowe fragmenty. Powieść ta jest nieukończona. Autor wielokrotnie skarżył się na nadmierne rozrośnięcie się materiału, na nieumiejętność opanowania go. Całość zamyka się niewielkim w rozmiarach tomem Wnuk, który w wydaniu z 1981 roku wszedł w skład tomu Rozdroża.
Bolesław Chrobry zdobył ogromną popularność po zakończeniu II wojny światowej, prawdopodobnie na fali rewanżyzmu powojennego. Z czasem jednak tracił na popularności, czego przykładem są daty kolejnych wydań utworu.
Wydania Bolesława Chrobrego:
1947 – tomy: Puszcza i Szło Nowe,
1948 – tomy: Puszcza i Szło Nowe,
1950 – tom: Złe dni,
1952 – tomy: Puszcza, Szło Nowe i Złe dni,
1954 – tomy: Puszcza, Szło Nowe, Złe dni i Rozdroża,
1956 – całość,
1970 – tomy: Puszcza i Szło Nowe,
1971 – tomy: Złe dni i Rozdroża,
1974 – tomy: Puszcza, Szło Nowe i Wnuk,
1980 – tomy: Puszcza i Szło Nowe,
1981 – tomy: Złe dni i Rozdroża (z włączonym Wnukiem w skład Rozdroży),
1986 – całość,
2000 – całość.
Konstrukcja i treść utworu
Bolesław Chrobry składa się z czterech tomów oddzielnie zatytułowanych, z których dwa ostatnie, wedle terminologii zaproponowanej przez A. Chomiuk składają się z dwóch woluminów każdy:
Puszcza – to pierwsza, jednotomowa część Bolesława Chrobrego. Akcja rozpoczyna się na puszczańskiej polanie Śliźniów i powoli przenosi się w kierunku centrum ówczesnej państwowości polskiej – Gniezna. Czytelnik poznaje tu głównych bohaterów powieści: szeroko rozrośnięty ród Śliźniów, księcia Bolesława, księcia Mieszka, Stojgniewa, Przemka, Odę Dytrykównę, Przybywoja i wielu innych. Autor wykazał tu wielki talent w przestawianiu zakulisowych rozgrywek politycznych podczas zdobywania władzy przez Bolesława i wypędzania Ody z jej synami z księstwa. Stopniowe „wychodzenie z puszczy” symbolizuje przekraczanie przez ówczesne plemiona polskie zaściankowości świata barbarzyńskiego.
Szło Nowe – to druga jednotomowa część Bolesława Chrobrego. W nim miejsce znalazły wydarzenia zaliczane przez historyków do najchlubniejszych kart w początkach polskiej państwowości. Czytelnik ma zatem tutaj bogato i ciekawie zaprezentowaną historię biskupa Wojciecha, jego działalność, rozterki i męczeńską śmierć; także dzieje zjazdu gnieźnieńskiego i historię Bugaja, który odegra znaczną rolę w dalszym ciągu powieści. Tytuł tomu mówi o wejściu księstwa Bolesława w krąg państw europejskich. „Nowe” symbolizuje tutaj zarówno nowy obyczaj i religię, jak i nowy zakręt w dziejach narodu.
Złe dni – to trzecia dwutomowa część Bolesława Chrobrego. Znalazła w nim miejsce artystyczna wizja rywalizacji między księciem Bolesławem a nowym cesarzem – Henrykiem II, zajęcie Pragi czeskiej i późniejsza wojna z cesarzem, zakończona dopiero pokojem w Budziszynie (co nie znalazło już odzwierciedlenia w powieści). Również tutaj wspomniany wcześniej Bugaj – włodarz księcia, stał się sprawcą mordu na pięciu braciach męczennikach.
Rozdroża – to ostatnia dwutomowa część Bolesława Chrobrego. Treścią tego tomu są indywidualne przeżycia poszczególnych bohaterów epopei, szczególnie: Latorosłki, Kłąba, Stojgniewa i Dzierbołka. Tom kończy się niezanotowaną w kronikach historycznych wielką pącią pokutną do grobów pięciu braci męczenników i sądem nad Bugajem. Zamyka on cykl, zaś od wydania w 1980-1981 roku dołączono do niego króciutki tomik rekapitulujący niektóre wątki, pt. Wnuk.
Krytyka
O powieści Antoniego Gołubiewa powstała monografia pióra Aleksandry Chomiuk, Antoniego Gołubiewa powieść o Bolesławie Chrobrym, Lublin 1998.
Przypisy
Bibliografia
Bolesław I Chrobry
Polskie cykle literackie
Polskie powieści historyczne
Powieści z 1957
Powieści, których akcja toczy się w średniowieczu |
532 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%82tyk%20%28ujednoznacznienie%29 | Bałtyk (ujednoznacznienie) | Morze Bałtyckie
Euroregion Bałtyk
jednostki pływające:
ORP „Bałtyk” – polskie okręty:
ORP „Bałtyk” (w służbie 1927-1939) – hulk szkolny, eks. francuski krążownik pancernopokładowy „D’Entrecasteaux”
ORP „Bałtyk” (w służbie 1954-1982) – okręt hydrograficzny projektu B-63, następnie przemianowany na okręt rozpoznawczy
ORP „Bałtyk” (w służbie od 1991) – zbiornikowiec paliwowy projektu ZP-1200.
„Bałtyk” – statek towarowy, drobnicowiec z okresu II wojny światowej i powojennego
„Bałtyk” – statek, pasażerski parowiec pływający po Wiśle, miejsce akcji filmu Rejs
kluby sportowe:
Bałtyk Gdynia – klub piłkarski (wcześniej wielosekcyjny)
Bałtyk Koszalin – klub wielosekcyjny
Morze Bałtyk Szczecin
inne:
Bałtyk – polski autobus produkowany w latach 60. przez Zachodnio-Pomorską Spółdzielnię Pracy Mechaników Samochodowych w Koszalinie.
Nasz Bałtyk – program telewizyjny
Kino Bałtyk w Łodzi – kino
Kino Bałtyk w Poznaniu – kino
Kino Bałtyk w Szczecinie – kino
Wieżowiec Bałtyk – wieżowiec w Poznaniu
Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Bałtyk” – spółka z sektora spożywczego |
187769 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Festiwal%20Dobrego%20Humoru | Festiwal Dobrego Humoru | Festiwal Dobrego Humoru – festiwal odbywał się w Gdańsku w latach 2000–2012 (w kolejnym roku nie odbył się z uwagi na trudności w pozyskaniu sponsorów) i w 2014 roku (XIV festiwal). Nagrody, w tym główna: Błękitnego Melonika Charliego, przyznawane są najlepszym komediowym filmom, serialom oraz ich twórcom m.in. aktorom, reżyserom.
I Festiwal Dobrego Humoru (2000)
Jury I Festiwalu Dobrego Humoru w składzie:
Przewodniczący: Sylwester Chęciński
Członkowie:
Alina Janowska
Krystyna Lubelska
Zbigniew Jujka
Andrzej Korzyński
Zenon Laskowik
Jerzy Markuszewski
Michał Ogórek
Andrzej Zarębski
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: „Dziennik telewizyjny”
Nagrody główne
Najlepszy komediowy film fabularny: „Fuks”
Najlepszy serial komediowy: „Rodzina zastępcza”
Najlepszy cykliczny program rozrywkowy: „Dziennik telewizyjny” (TVP1)
Najlepsze widowisko telewizyjne: Millenium 2000 Warszawa wita 2000 rok
Najdowcipniejsza reklama telewizyjna: Fundusz Emerytalny EGO
Indywidualne nagrody specjalne
Najlepsza aktorka komediowa: Agnieszka Krukówna
Najlepszy aktor komediowy: Janusz Rewiński
Za całokształt twórczości: Jerzy Gruza
Laureaci nagród telewidzów
Ulubiony serial komediowy: „Miodowe lata”
Ulubiony program rozrywkowy: „Szansa na sukces”
Gwiazda uśmiechu: Marcin Daniec
II Festiwal Dobrego Humoru (2001)
Przewodniczący Jury: Janusz Rzeszewski
Członkowie:
Hanka Bielicka
Hanna Bakuła
Paweł Huelle
Jacek Kondracki
Andrzej Mleczko
Marek Niedźwiecki
Andrzej Ostrowski
Maciej Zembaty
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: Marek Piwowski
Nagrody główne
Najdowcipniejszy serial telewizyjny: „Miodowe lata”
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Jujka według Tyma”
Najzabawniejszy talk-show: „Herbatka u Tadka”
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem: „Śpiewające fortepiany”
Najlepsze widowisko telewizyjne: „Kabaret Olgi Lipińskiej” oraz „Magiczny Alfabet Wspomnień Jerzego Gruzy"
Indywidualne nagrody specjalne
Najlepsza aktorka: Zofia Merle
Najlepszy aktor: Jerzy Turek
Nagroda Akademii Dobrego Humoru „Za całokształt twórczości artystycznej”
Hanka Bielicka
Laureaci nagród telewidzów
Ulubiony serial komediowy: „Świat według Kiepskich”
Ulubiony program rozrywkowy: „Marzenia Marcina Dańca”
Gwiazda uśmiechu: Marcin Daniec
Nagroda w konkursie „Przegląd Satyry Radiowej”
Janusz Weiss za autorski program „Dzwonię do Pana...”
2 równorzędne wyróżnienia: Ryszard Malitowski, Krzysztof Rutkowski, Konrad Stenglewicz za audycję „Saldo 3” Paweł Paulus Mazur i Krzysztof Siemak za audycję „Windą na szafę"
Okrągły Stół Satyryków
Plama Roku - "Serial telewizyjny o braciach Kaczyńskich i Fozz-ie - dla wszystkich osób związanych z tym serialem, a nawet aresztowanych”
Cios Roku - "Cios roku, który złotówka zadała dolarowi”
Narzędzie roku - "Nóż Korwina-Mikke”
Happening Roku - "Gabriel Janowski w odcinkach”
Paranoja roku - "Bill Clinton na saksach w Polsce”
Ofiara roku - "Społeczeństwo polskie”
Zwierzę Roku - "Dzięcioł jako strażnik wartości”
Martyrologia Roku - "Piasek w trybach Eurowizji”
Unik Roku - "Andrzej Gołota - nie zabili go, bo uciekł”
Zboczenie roku - "Posunięcie Danuty Waniek do KRRiT”
Owoc roku - "Gruszki na wierzbie”
Konstrukcja roku - "Platforma"
III Festiwal Dobrego Humoru (2002)
Jury III Festiwalu Dobrego Humoru:
Przewodniczący: Janusz Zaorski
Członkowie:
Bożena Dykiel
Waldemar Dubaniowski
Stefan Friedmann
Maciej Korwin
Edward Lutczyn
Zbigniew Raj
Grand Prix Festiwalu
„Błękitny Melonik Charliego” „Grupa Mo Carta”
Nagrody główne
Najdowcipniejszy serial telewizyjny: „Rodzina zastępcza”
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Dziennik Telewizyjny - Dziennikowa Szopka Noworoczna Jacka Fedorowicza”
Najzabawniejszy talk-show: „Ananasy z mojej klasy”
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem: „Szymon mówi show”
Indywidualne nagrody specjalne
Najlepsza aktorka komediowa: Hanna Śleszyńska
Najlepszy aktor komediowy: Paweł Wawrzecki
Za całokształt twórczości artystycznej (nagroda przyznawana przez Akademię Dobrego Humoru): Jeremi Przybora
Ponadto Jury przyznało dwie równorzędne Nagrody Specjalne: Jacek Wójcicki i Marcin Daniec
Rada Programowo-Artystyczna Festiwalu przyznała Nagrodę Specjalną – statuetkę Melonika programowi „IDOL”
Gwiazda Uśmiechu
Hanka Bielicka
Przegląd Satyry Radiowej
Marek Markiewicz Radio Olsztyn S.A.
„Biesiada Dobrego Humoru”
Hotel Forum z Warszawy
Gdańska Galeria Dobrego Humoru
Janusz Stefaniak
Laureaci nagród telewidzów
wyłonieni w plebiscycie czytelników ogólnopolskiego dziennika „Superexpress”:
„Ulubiony serial komediowy” Świat według Kiepskich
„Ulubiony program rozrywkowy” Janusz Rewiński za program Ale plama
IV Festiwal Dobrego Humoru (2003)
Skład Jury IV Festiwalu Dobrego Humoru:
Przewodniczący: Olaf Lubaszenko
Członkowie:
Irena Kwiatkowska
Alicja Resich-Modlińska
Cezary Harasimowicz
Maciej Nowak
Henryk Sawka
Andrzej Supron
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: program „Dziennik Telewizyjny Jacka Fedorowicza – wydanie specjalne” w reżyserii Jacka Fedorowicza (TVP1): za przenikliwość, precyzję i kulturę.
Laureaci głównych nagród regulaminowych
Najdowcipniejszy serial telewizyjny: „Kasia i Tomek” w reżyserii Jurka Bogajewicza (TVN): za udane przeniesienie zagranicznego formatu w polskie realia.
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: Jury przyznało dwie nagrody ex aequo:
programowi „HBO na stojaka!” w reżyserii Janusza Zaorskiego (HBO): za konsekwentne propagowanie całkiem nowego gatunku, który istnieje co najmniej 100 lat
programowi „Kabaret Olgi Lipińskiej” odcinek pt. „Lobbing, biling, filing” w reżyserii Olgi Lipińskiej (TVP1): za pracę, którą widać.
Najzabawniejszy talk-show: „Europa da się lubić” w reżyserii Leszka Kumańskiego (TVP2): za indoktrynację prowadzoną z uśmiechem na ustach.
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem: „Wybrańcy gwiazd” w reżyserii Jolanty Borowiec (Polsat): za bezpretensjonalność czyli brak pretensji.
Przegląd Satyry Radiowej:
„Ziobroziobro” i „Lepperak” autorstwa Szymona Majewskiego z Radia ZET
„Dobry żart tynfa wart” autorstwa Ryszarda Kozieja z Radia Kielce
Indywidualne nagrody specjalne
Najlepsza aktorka komediowa: Joanna Brodzik za aktorstwo.
Najlepszy aktor komediowy: Paweł Wilczak za rolę.
Za całokształt twórczości: Irena Kwiatkowska
Jury przyznało także dwie Nagrody Specjalne:
programowi „Marian i Hela – kabaretowa telenowela” (TVP2): bo się podobał
całkiem specjalną nagrodą – statuetkę Melonika Charliego Sejmowej Komisji Śledczej ds. zbadania afery Rywina – Jury stwierdza, że ta decyzja nie wymaga uzasadnienia, a kwotę nagrody przekazuje na rzecz Rodzinnego Domu Dziecka prowadzonego przez panią Henrykę Krzywonos-Strycharską.
Laureaci nagród publiczności
Ulubiony serial komediowy: Świat według Kiepskich w reżyserii Okiła Khamidowa (Polsat).
Ulubiony program rozrywkowy: „Ale plama” (autor Janusz Rewiński)
Gwiazda uśmiechu: Marcin Daniec.
Okrągły Stół Satyryków (2003)
Plama roku: opalenizna Andrzeja Leppera: pierwszy Mulat w słowiańskim sejmie
Cios roku: cios pod Ziobro
Narzędzie roku: magnetofony Michnika
Happening roku: gabinet ginekologiczny z łóżkiem wodnym we Władysławowie (dawniej kobiety wchodziły na „samolot”, a teraz na statek)
Paranoja roku: reality show z udziałem parlamentarnej komisji śledczej
Ofiara roku: Polskie Słowiki jako ofiara ptaszka z batutą
Zwierzę roku: kurwiki karmione owsem
Martyrologia roku: SLD pozbawione dwóch zdrowych członków (Łapiński i Naumann)
Unik roku: BUSHujący w znikającym zbożu Saddam Husajn
Zboczenie roku: keine grenzen, czyli francuska miłość do Polski
Karykatura roku: emerytura Zbigniewa Jujki
Grupa roku: Grupa Trzymająca Władzę
V Festiwal Dobrego Humoru (2004)
Skład Jury V Festiwalu Dobrego Humoru:
Przewodniczący: Jacek Fedorowicz
Członkowie:
Julia Wernio
Ewa Ziętek
Julian Bohdanowicz
Bohdan Łazuka
Leon Niemczyk
Przemysław Saleta
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: „Ukochany kraj PRL w piosence” w reżyserii Janusza Józefowicza (TVP1)
Nagrody Jury
Najdowcipniejszy serial komediowy: odcinek „Dwaj panowie Pre?” serialu „Daleko od noszy” w reżyserii Krzysztofa Jaroszyńskiego (Polsat)
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Mamy Cię!” (TVN)
Najzabawniejszy talk-show: odcinek pt. „Przygody w podróży” programu „Joker” w reżyserii Witolda Orzechowskiego (TV4)
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem: program „Kraj się śmieje – komplementy i inwektywy”, w reżyserii Krzysztofa Jaślara (TVP2)
Najdowcipniejsza audycja radiowa:
I Nagroda: „Mur, czyli magazyn uzupełnień rozrywkowych” w reżyserii Artura Andrusa (PR3)
II Nagroda: „Pamiętnik znaleziony na działce” Jana Węglowskiego (Radio Wrocław S.A.)
III Nagroda: „60 sekund na minutę” Macieja Kraszewskiego (PR3)
Jury przyznało wyróżnienie audycji „Radar” w reżyserii Mariusza Kozłowskiego i Pawła Kurzela (Radio Koszalin S.A.)
Za całokształt twórczości artystycznej: Jan Kobuszewski
Nagrody indywidualne Jury
Najlepsza aktorka komediowa: Joanna Kurowska
Najlepszy aktor komediowy: Andrzej Grabowski
Jury przyznało także 3 nagrody specjalne:
serialowi „Camera Café” w reżyserii Jurka Bogajewicza (TVN)
Pawłowi Wawrzeckiemu za role w serialu „Daleko od noszy” (Polsat) i „Złotopolscy” (TVP2)
Michałowi Wójcikowi za wszystko co robi w kabarecie Ani Mru-Mru
Biesiada Dobrego Humoru
W kategorii Biesiada Dobrego Humoru statuetkę Melonika otrzymało Stowarzyszenie Polskich Kucharzy i Cukierników Region Pomorski – za rozwój kultury kulinarnej Wybrzeża.
Laureatami nagród w konkursie „Biesiadny stół dobrego humoru” zostali:
I miejsce – Restauracja „Bordo” z Warszawy,
II miejsce – kucharze Gdańskich „Amatorów”,
III miejsce – Restauracja „Bydgoszcz”
IV miejsce – Zespół Szkół Gastronomicznych we Władysławowie.
Nagrody Publiczności
Najdowcipniejszy Rysunek Satyryczny: Zbigniew Jujka.
Ulubiony serial: „Złotopolscy” (TVP2)
Ulubiony program rozrywkowy: „Dziennik Telewizyjny Jacka Fedorowicza” (TVP1)
Gwiazda uśmiechu: Tadeusz Drozda
Konkurs Młodych Twórców Kabaretowych - Debiuty
Programy festiwalowego konkursu młodych twórców kabaretowych: „Debiuty” oceniane były przez Jury w składzie: Krzysztof Janicki (Piwnica pod Baranami), Rafał Kmita (Grupa Rafała Kmity) oraz Agnieszka Litwin (kabaret Jurki). Jury nagrodziło kabaret Zygzak z Warszawy. Jury przyznało także 4 równorzędne drugie nagrody kabaretom: Czesuaf, Ścięgno, Kabaret Skeczów Męczących i Profil.
Okrągły Stół Satyryków 2004
Raport Komisji Śledczej Satyryków Okrągłego Stołu
Satyrycy polscy, zebrani podczas Okrągłego Stołu Satyryków V Festiwalu Dobrego Humoru podjęli jednogłośnie decyzję o przeobrażeniu się w Komisję Śledczą Satyryków. Komisja wbrew modzie na niewyciąganie wniosków z obrad komisji śledczych, wnioski wyciągnęła i nominowała następujące zjawiska w swoim raporcie:
Plama roku: Nagłośnienie Dworu Artusa podczas obrad Komisji Śledczej, urządzone przez Grupę Trzymającą Dźwięk
Cios roku: Prawy prosty – Bogdan Pęk (bo jest prawy i prosty)
Narzędzie roku: Belka w rękach prezydenta
Happening roku: Zdana matura Renaty Beger. Nigdy walka o średnie wykształcenie nie wzbudziła tylu emocji narodu. Dodatkowy plus za wybór miejsca matury: Gdyby zdawała w Opolu, musiałaby zdawać dwa razy
Paranoja roku: Rekomendacja Samoobrony dla łowcy skór na szefa łódzkiego pogotowia
Ofiara roku: Klęska Blue Café na festiwalu Eurowizji mimo braku majtek u Tatiany Okupnik
Zwierzę roku: Tomasz Lis za lisi skok na cztery łapy z TVN do Polsatu
Martyrologia roku: Cierpienie prezesa Kwiatkowskiego podczas lektury felietonu Kazimierza Kutza, który nazwał go ćwokiem
Unik roku: Przebiegła biegła, która zbiegła ze sprawy Wieczerzaka
Zboczenie roku: Wciągnięcie gwałtem Leppera i Giertycha do Unii Europejskiej
Owoc roku: Borowiki w śmietanie SLD
Konstrukcja roku: Dwuosobowa maszyna (prezydent i premier) do wciągania polskiej flagi podczas Święta Uniowstąpienia
Kategorie dodatkowe:
Dylemat roku: Jeśli Lepper zostanie prezydentem, Michał Wiśniewski wyjeżdża z kraju
Błochowiak roku: Anita
Na tym raport zakończono i podpisano ku uciesze zebranych. Wieloosobowy Przewodniczący Komisji Śledczej Satyryków: Jacek Borzych, Michał Ogórek, Krzysztof Skiba, Maciej Siembieda.
VI Festiwal Dobrego Humoru (2005)
Skład Jury VI Festiwalu Dobrego Humoru:
Przewodniczący: Radosław Piwowarski
Członkowie:
Ewa Kasprzyk
Wojciech Chmurzyński
Zbigniew Górny
Marek Kamiński
Leszek Mazan
Andrzej Zaorski
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: program rozrywkowy „Mamy Cię!” w reż. Rinke Rooyensa (TVN), prowadzony przez Szymona Majewskiego
Nagrody regulaminowe Jury
Najdowcipniejszy serial komediowy: „Witaj Europo” serialu „Daleko od noszy”, reż. Krzysztof Jaroszyński (Polsat): za oryginalność pomysłu autorskiego, scenariusza i sztuki aktorskiej oraz braku pokory wobec polskiej służby zdrowia
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Teraz wyspa” – szopka noworoczna Marcina Wolskiego i Marka Majewskiego”, reż. Jerzy Kryszak (TVP1): za wysoki poziom artystyczny widoczny w każdym z elementów programu
Najzabawniejszy talk-show: „Kuba Wojewódzki”, reż. Konrad Smuga (Polsat): ze szczególnym uwzględnieniem udziału Marka Kondrata.
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z uśmiechem: „Taniec z gwiazdami”, reż. Wojciech Iwański (TVN)
Nagrody dodatkowe: Grzegorzowi Halamie, Markowi Grabie i Robertowi Górskiemu za uczynienie zabawnym serialu „HBO – Na stojaka” (HBO).
Statuetka melonika za uśmiech sentymentalny: „Tele PRL-e” w reż. Andrzeja Horubały (TVP2)
Nagrody indywidualne Jury
Najlepsza aktorka komediowa:
Gabriela Kownacka za rolę w serialu „Rodzina zastępcza”, reż. Wojciech Nowak (Polsat)
Anna Przybylska za role w serialach „Złotopolscy” (TVP2) i „Daleko od noszy” (Polsat)
Najlepszy aktor komediowy: Eugeniusz Priwieziencew za role w serialu „Złotopolscy” (TVP2): za trzy postacie: grabarza, organisty i kościelnego
Nagroda specjalna
"w postaci parasola ochronnego” dla twórców serialu „Co tu jest grane”, reż. Jacek Kącik (TVP1): Jury pieści w sercu nadzieję, że ów sprzęt skutecznie ochroni twórców programu przed próbami zdjęcia z anteny lub ograniczenia funduszy produkcyjnych.
Za całokształt twórczości artystycznej
przyznawana przez Akademię Dobrego Humoru – Stanisław Tym
Najdowcipniejsza audycja radiowa
I nagroda: „Filtr nienawiści”, reż. Marek Markiewicz (Radio Olsztyn S.A.)
II nagroda: „O wielbłądzie i psich kupach, czyli reporterski dyptyk z życia wzięty” autorstwa Rafała Rogulskiego (Radio Merkury)
Gdańska Galeria Dobrego Humoru
Julian Bohdanowicz
Internetowy plebiscyt publiczności
Gwiazda Uśmiechu: Jacek Fedorowicz
Ulubiony program rozrywkowy: „Herbatka u Tadka” (TVP2)
Ulubiony serial komediowy: „Daleko od noszy” (Polsat)
Biesiada Dobrego Humoru
Statuetka Melonika w konkursie „Biesiada dobrego humoru”:
I nagroda: Gronex
II nagroda: Stowarzyszenie Polskich Kucharzy i Cukierników Region Pomorski
Nagrody w konkursie kulinarnym „Humorystyczny stół biesiadny”:
I miejsce: Willa Calvados (Bydgoszcz)
II miejsce: reprezentacja kucharzy amatorów (Gdańsk)
III miejsce: restauracja Bordo
Konkurs Młodych Twórców Kabaretowych-Debiuty
Jury w składzie: Sonia Bohosiewicz, Krzysztof Janicki, Marek Gałązka przyznało nagrody:
I miejsce: Fraszka (Warszawa)
II miejsce: Ramol (Warszawa)
III miejsce: Noł Nejm (Rybnik) i Kabaret Młodych Panów (Rybnik)
W festiwalowym konkursie wzięło udział 9 kabaretów: Kabaret Młodych Panów, Noł Nejm, Kabaret Skeczów Męczących, Aplauss, Grupa Inicjatyw Teatralnych, Ramol, Fraszka, Mimika i Egri Bikaver Ensemble
Okrągły Stół Satyryków (2005)
Plama roku: Wyjazd Jaruzelskiego do Moskwy po nowe rozkazy
Cios roku: Cios, którego nie zdążył zadać A. Gołota, gdyż sędzia tendencyjnie przerwał walkę przed czasem
Narzędzie roku: Teczka
Happening roku: Powrót Tymińskiego bez teczki
Paranoja roku: Rosjanin reprezentujący Polskę na Ukrainie z cygańską piosenką, czyli Iwan i Delfin na Eurowizji
Ofiara roku: Dziennikarze śledczy Gazety Wyborczej, którym nie jest wszystko jedno, jako ofiary ²²prowokacji
Zwierzę roku: Kaczor2
Martyrologia roku: Sędziowie piłkarscy, cierpiący za miliony
Unik roku: Miller na saksach
Zboczenie roku: Parada normalności
Owoc roku: Jabłko w teczce Belki
Konstrukcja roku: Zyta (PO)za platformą
Nagranie roku: Autopodsłuch posła Chronowskiego
VII Festiwal Dobrego Humoru (2006)
Skład Jury VII Festiwalu Dobrego Humoru:
Przewodniczący: Artur Więcek
Członkowie:
Iwona Guzowska
Magdalena Stużyńska
Zdzisław Pietrasik
Grzegorz Szumowski
Marcin Wolski
Tymon Tymański
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: Jacek Kęcik i Waldemar Malicki twórcy programu „Co tu jest grane” w reżyserii Jacka Kęcika (TVP1).
Nagrody Jury
Najdowcipniejszy serial komediowy: „Ranczo”, reż. Wojciech Adamczyk (TVP1)
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Szymon Majewski Show” (TVN).
Najzabawniejszy talk-show: „Duże dzieci”, reż. Leszek Kumański (TVP2).
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem: „Taniec z gwiazdami” – Finał II edycji w reżyserii Wojciecha Iwańskiego (TVN).
Nagrody indywidualne Jury
Najlepsza aktorka komediowa: Iwona Wszołkówna za rolę w serialu „Ale się kręci” odc. pt. „Czarna komedia” w reż. Macieja Wojtyszko (Polsat).
Najlepszy aktor komediowy: Krzysztof Kowalewski za rolę w serialu „Daleko od noszy” odc. pt. „Jeden dzień demokracji” w reż. Krzysztofa Jaroszyńskiego (Polsat).
Za całokształt twórczości artystycznej
Jacek Fedorowicz
Jury ponadto przyznało dwie dodatkowe nagrody:
dla Leona Niemczyka za ciągłe poszukiwanie nowych form wyrazu w serialu „Ranczo (TVP1)
dla Adama Ferency za rolę w serialu „Niania” (TVN).
Najdowcipniejsza audycja radiowa
Radiowa Audycja Rozrywkowa „Radar” w reżyserii Pawła Kużel i Mariusza Kozłowskiego (Polskie Radio Koszalin S.A.)
Nagrody Publiczności
Najlepszy rysunek satyryczny: Janusz Stefaniak
Ulubiony serial komediowy: „Daleko od noszy” (Polsat)
Ulubiony program rozrywkowy: „Szkło kontaktowe” (TVN24)
Gwiazda uśmiechu (wykonawca kabaretowy, aktor, satyryk): Hanna Śleszyńska
Konkurs Młodych Twórców Kabaretowych-Debiuty
Jury w składzie: Agnieszka Litwin, Mieczysław Giedrojć i Rafał Hibner nagrodziło:
I miejsce: Kabaret Paranienormalni
II miejsce: Kabaret Smile
III miejsce ex aequo: Kabaret Młodych Panów oraz Kabaret Skeczów Męczących.
Jury przyznało ponadto dwa wyróżnienia kabaretom: Nikolli i Ramol.
W festiwalowym konkursie wzięło udział 8 kabaretów: Kabaret Młodych Panów, Kabaret Skeczów Męczących, Szrederus, Smile, Polonez (Grodno), Ramol, Nikolli i Paranienormalni
Biesiada Dobrego Humoru
W kategorii „Biesiada Dobrego Humoru”: Stowarzyszenie Polskich Kucharzy i Cukierników Region Pomorski.
W konkursie „Biesiadny Stół Dobrego Humoru”:
Restauracja Trendy Bufet z Gdańska,
Firma Gronex – Adam Trzewik z Warszawy,
Sushi Bar Wilbo z Gdyni,
Stara Przystań Gdańska,
Hotel Holiday Inn z Gdańska,
Gdańska Galeria Dobrego Humoru (2006)
Rysownicy: Julian Bohdanowicz, Henryk Cebula, Zbigniew Jujka, Zbigniew Kołaczek, Andrzej Lichota, Edward Lutczyn, Marian Matocha, Leszek Ołdak, Henryk Sawka, Mariusz Stawarski, Janusz Stefaniak, Robert Szecówka ROBS
Wystawa: czerwiec – VII Festiwal Dobrego Humoru, Gdańsk
Okrągły Stół Satyryków (2006)
Satyrycy polscy, zebrani 30 czerwca 2006 w gdańskim Dworze Artusa, przyznali następując nominacje satyryczne, w poniższych kategoriach:
Plama roku: Wykonanie hymnu RP przez Jarosława Kaczyńskiego
Cios roku: Cios w papę zapowiedziany a nie zadany przez Andrzeja Leppera
Narzędzie roku: Becikowe jako Viagra
Happening roku: Konferencje prasowe trenera Janasa bez jego udziału
Paranoja roku: PSL = Normalność
Ofiara roku: Ofiara na stocznię, złożona na Radio Maryja, przegrana na giełdzie
Zwierzę roku: Jerzy wystrychnięty na Dudka
Martyrologia roku: Pomnik ptasiej grypy w Toruniu
Unik roku: Niewszczęcie lustracji Z. Gilowskiej w trosce o jej dobre imię. I cześć.
Zboczenie roku: Współżycie koalicyjne
Owoc roku: Jananas
Konstrukcja roku: Mównica Prezydenta
Kategoria dodatkowa Okrągłego Stołu Satyryków 2006:
13. Skrót roku: MGR – Minister Giertych Roman LPR – Lepper
VIII Festiwal Dobrego Humoru (2007)
Przewodniczący: Janusz Morgenstern
Członkowie:
Maria Czubaszek
Ewa Szykulska
Władysław Kozakiewicz
Adam Orzechowski
Rafał A. Ziemkiewicz
Zenon Żyburtowicz
Nagrody Jury
Najdowcipniejszy serial komediowy: „Ale się kręci” w reżyserii Macieja Wojtyszki (Polsat).
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Na stojaka! Gwiazdka z Gwiazdami” w reżyserii Janusza Zaorskiego (HBO)
Najzabawniejszy talk-show: Kuba Wojewódzki w reżyserii Tomasza Dąbrowskiego (TVN).
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem: jury nie przyznało nagrody
Nagrody indywidualne Jury
Najlepsza aktorka komediowa: Stanisława Celińska za rolę w serialu „Mamuśki” w reżyserii Andrzeja Kostenki (POLSAT).
Najlepszy aktor komediowy: Paweł Królikowski za rolę w serialu „Ranczo” w reżyserii Wojciecha Adamczyka (TVP1).
Najdowcipniejsza Audycja Radiowa: Radiowej Audycji Rozrywkowej „Polonez” autorstwa Małgorzaty Żerwe i Jarosława Zorna (Radio Gdańsk S.A.)
Za całokształt twórczości artystycznej: Wiesław Michnikowski
Nagrody dodatkowe Jury:
dla Wojciechowi Cejrowskiemu za pokazywanie świata z humorem w programie „Wojciech Cejrowski boso przez świat” (TVP2)
dla Katarzyny Pakosińskiej za stworzenie najzabawniejszej postaci kabaretowej w programie „Historia świata według Kabaretu Moralnego Niepokoju” w reżyserii Beaty Harasimowicz (TVP2).
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: serialowi „Ranczo” w reżyserii Wojciecha Adamczyka (TVP1).
Laureaci Nagrody Telewidzów
Ulubiony serial komediowy: „Daleko od noszy” (Polsat)
Ulubiony program rozrywkowy: „Szymon Majewski Show” (TVN)
Gwiazda uśmiechu: Agnieszka Dygant
Najdowcipniejszy rysunek satyryczny: Zygmunt Zaradkiewicz
Najzabawniejszy film zrealizowany telefonem komórkowym: Aleksandra Rados
Najdowcipniejsze zdjęcie: Grzegorz Masłowski
Biesiada Dobrego Humoru
W kategorii Biesiada Dobrego Humoru statuetkę Melonika otrzymała firma Gronex Adam Trzewik.
Laureatami nagród w konkursie „Biesiadny Stół Dobrego Humoru” zostali:
I miejsce: Owocowy Raj – Karwing Team Polska- Owoce,
II miejsce: Biesiada Na Olimpie – Trendy Food,
III miejsce: Czarodziejski Ogród – Karwing Team Polska – Warzywa.
Konkurs Młodych Twórców Kabaretowych-Debiuty
Programy festiwalowego konkursu młodych twórców kabaretowych: „Debiuty” oceniane były przez Jury w składzie: Lary Okey Ugwu, Agnieszka Litwin, Michał Półtorak i Paweł Dłużewski.
I nagroda: Magdalena Mleczak
II nagroda: kabaret Mimika
III nagroda (ex aequo): Kabaret Czesław Jakubiec Tenor oraz kabaret Stado Umtata.
Jury przyznało ponadto wyróżnienie dla Kabaretu Snobów.
Gdańska Galeria Dobrego Humoru (2007)
Rysownicy: Julian Bohdanowicz, Jacek Frąckiewicz, Andrzej Graniak, Zbigniew Jujka, Zbigniew Kołaczek, Małgorzata Lazarek, Andrzej Lichota, Marian Matocha, Ireneusz Parzyszek, Henryk Sawka, Janusz Stefaniak, Grzegorz Szumowski, Jakub Wiejacki, Zygmunt Zaradkiewicz, Zbigniew Ziomecki
Wystawy: czerwiec 2007 – VIII Festiwal Dobrego Humoru, Gdańsk
lipiec/sierpień 2007 – Ełk „Mulatka” (ECK)
Okrągły Stół Satyryków (2007)
Satyrycy polscy, zebrani na VII Okrągłym Stole Satyryków, przyznali nominacje satyryczne, w następujących kategoriach:
Plama roku: Opolski Kabareton
Cios roku: Unijna wódka z bananów, pędzona przez małpy z Brukseli.
Narzędzie roku: Magnetofon Gudzowatego, schowany w torebce Teletubisia, jako narzędzie propagandy seksualnej.
Happening roku: Konferencje prasowe Janusza Palikota z wibratorem.
Paranoja roku: Roman Giertych, który się lekturom nie kłaniał.
Ofiara roku: Publiczność kabaretonu w Opolu.
Zwierzę roku: Szarik wiecznie żywy, pies, który wygryzł prezesa Wildsteina.
Martyrologia roku: Przyjazd państwa Bushów na 4 godziny do Polski, czyli rozmowy dwustronne z wnuczką.
Unik roku: Premier Kaczyński, unikający konta w Banku.
Zboczenie roku: Ostra satyra prorządowa.
Owoc roku: Banan 40%.
Konstrukcja roku: Autostrada nad obwodnicą w dolinie Rospudy.
Pierwiastek roku: Pierwiastek, który poległ w Brukseli.
Napój roku: Czarna kawa z białym personelem w URM-ie.
IX Festiwal Dobrego Humoru (2008)
Jury IX Festiwalu Dobrego Humoru w składzie:
przewodniczący: Krzysztof Jaślar
członkowie:
Edyta Jungowska
Andrzej Czeczot
Emilian Kamiński
Maciej Rybiński
Larry Ugwu
Jacek Wszoła
Nagrody główne
Najdowcipniejszy serial komediowy: „39 i pół” – w reżyserii Łukasza Palkowskiego (TVN).
Najdowcipniejszy program rozrywkowy: „Piotr Bałtroczyk przedstawia” w reżyserii Szymona Łosiewicza (POLSAT).
Najzabawniejszy talk-show: „Szymon Majewski Show” – w reżyserii Marty Więch i Rafała Piekoszewskiego (TVN).
Widowisko Muzyczno – Rozrywkowe z uśmiechem: „Wakacyjna Filharmonia Dowcipu” w reżyserii Jacka Kęcika (TVP2).
Najdowcipniejsza audycja radiowa: „Radar” w reżyserii Pawła Kużela i Mariusza Kozłowskiego (Polskie Radio Koszalin S.A.).
Indywidualne nagrody specjalne
Najlepsza aktorka komediowa: Joanna Jeżewska (za udział w programie „Czterdziesty sezon Kabaretu pod Egidą” w reż. Jana Pietrzaka)
Najlepszy aktor komediowy: Cezary Pazura (za udział w programie „IV Sopocka Noc Kabaretowa” w reż. Bolesława Pawicy)
Najdowcipniejszy rysunek satyryczny: Sławomir Łuczyński
Za całokształt twórczości artystycznej: Alina Janowska
Jury postanowiło także przyznać trzy nagrody specjalne:
dla Magdy Umer i Andrzeja Poniedzielskiego za twórczość, która się formatom nie kłania w programie pt. „Śpiewać, jak to łatwo powiedzieć” – w reżyserii Magdy Umer, wyprodukowany przez 1 Program TVP.
dla Janusza Rewińskiego i Krzysztofa Piaseckiego za program – „Szkoda gadać” – który równoważy tezę, że warto rozmawiać (TVP1).
dla serialu „Włatcy móch” w reżyserii Bartosza Kędzierskiego (TV4).
Grand Prix Festiwalu
Błękitny Melonik Charliego: Robert Górski za program „Na stojaka” (HBO Polska)
Członek Jury Larry Ugwu przyznał i ufundował nagrodę pozaregulaminiową – Melonik Malin dla Jacka Kurskiego za „reżyserię” teledysku pt: „Orędzie Prezydenta” z cyklu „Ciemny lud to kupi”.
Laureaci Nagród Publiczności
Ulubiony Serial Komediowy: „Daleko od noszy”, scenariusz i reżyseria Krzysztof Jaroszyński (POLSAT).
Ulubiony Program Rozrywkowy: „Szkło kontaktowe” (TVN24.
Najzabawniejszy rysunek satyryczny: Zbigniew Jujka.
Gwiazda uśmiechu: Tomasz Karolak
Najdowcipniejsze zdjęcie: Sebastian Przybyszewski
Konkurs Twórców Kabaretowych – Debiuty
Młodzi twórcy kabaretowi, biorący udział w konkursie festiwalowym – „Debiuty” oceniani byli przez Jury w składzie: Agnieszka Litwin, Michał Półtorak i Rafał Kmita.
Nagroda główną (ex aequo):
kabaret Dasza Von Yock
kabaret Babeczki z Rodzynkiem.
Ponadto Jury przyznało trzy równorzędne wyróżnienia:
kabaret Grabiego Marka,
kabaret Snobów
kabaret Widelec.
Jury przyznało również wyróżnienie indywidualne Piotra Mocarskiego z kabaretu Widelec.
Biesiada Dobrego Humoru
Główna Nagroda w festiwalowym konkursie Biesiada Dobrego Humoru: firma TaoTao (Tan Viet).
Kapituła Dobrego Smaku przyznała ponadto:
I miejsce: Dariuszowi Mationkowi i Pawłowi Filipiakowi z firmy TaoTao (Tan Viet).
II miejsce: Krystynie Bednarskiej z firmy PPHU Struś Malborski.
III miejsce: Katarzynie Kacprzak i Robertowi Kacprzakowi z młodzieżówki Kapituły Dobrego Smaku oraz Natalii Sawirskiej i Beacie Różalskiej z firmy PHU Billar.
Gdańska Galeria Dobrego Humoru (2008)
Rysownicy: Julian Bohdanowicz, Jacek Frąckiewicz, Andrzej Graniak, Zbigniew Jujka, Zbigniew Kolaczek, Andrzej Lochota, Witold Mysyrowicz, Andrzej Andre Pijet, Juliusz Puchalski, Henryk Sawka, Janusz Stefaniak
Wystawa: czerwiec 2008 – IX Festiwal Dobrego Humoru, Gdańsk
Okrągły Stół Satyryków (2008)
Satyrycy polscy, zebrani na VIII Okrągłym Stole Satyryków, przyznali nominacje satyryczne, w następujących kategoriach:
Plama roku: Instytut Plam Narodowych
Cios roku: Cios ziobrującej ręki, który zniszczył laptopy w Ministerstwie Sprawiedliwości.
Narzędzie roku: Narzędzie Palikota.
Happening roku: Sygnał o zbliżaniu się końca Świata, czyli Doda u Zanussiego.
Paranoja roku: Amerykański hermafrodyta, reprezentujący polską kulturę narodową, na festiwalu Eurowizji w Chorwacji.
Ofiara roku: Kasia Cerekwicka, jako 15-minutowa laureatka.
Zwierzę roku: Lisy w kurniku TVP.
Martyrologia roku: Polak strzela, Niemiec wygrywa.
Unik roku: Lech Kaczyński, unikający Lecha Wałęsy na meczu Polska – Austria.
Zboczenie roku: Donald na marychce.
Owoc roku: Papaja Urszuli Dudziak.
Konstrukcja roku: „O Boże, Jak oni Śpiewają Taniec z Gwiazdami Na Lodzie"
X Festiwal Dobrego Humoru (2009)
Jury X Festiwalu Dobrego Humoru w składzie:
Przewodniczący: Janusz Kondratiuk
Członkowie:
Urszula Dudziak
Tatiana Sosna-Sarno
Artur Andrus
Leszek Blanik
Zbigniew Buczkowski
Marek Przybylik
Nagrody regulaminowe
Najdowcipniejszy Serial Telewizyjny – 39 i pół w reżyserii Mitii Okorna TVN
Najdowcipniejszy Program Rozrywkowy – Zofia Merle i Stanisław Tym za program „HBO na stojaka!” – „Dżdżownice wychodzą na asfalt” redakcja Maria Czubaszek i Konrad Sztuka – wyprodukowany przez Euromedia TV dla telewizji HBO Polska
Najdowcipniejszy Talk Show - „Kuba Wojewódzki” w reżyserii Tomasza Dąbrowskiego, TVN
Widowisko Muzyczno-Rozrywkowe z Uśmiechem - „Mam talent” w reżyserii Wojciecha Iwańskiego, wyprodukowany przez TVN.
Nagrody indywidualne
Najlepsza aktorka komediowa – Hanna Śleszyńska, za rolę w serialu Rodzina zastępcza plus w reżyserii Wojciecha Nowaka, wyprodukowanym przez Telewizję Polsat.
Najlepszy aktor komediowy – Tomasz Karolak, za rolę w serialu 39 i pół w reżyserii Mitii Okorna – wyprodukowany przez Telewizję TVN.
Jury przyznało również panu Tomaszowi Karolakowi nagrodę specjalną – skuter.
Nagrody specjalne Jury
Waldemar Malicki – za dowcipne popularyzowanie muzyki poważnej na antenie TVP1 – statuetkę
Szymon Majewski – za „Rozmowy w tłoku” z programu pt. „Szymon Majewski Show” wyprodukowanemu dla Telewizji TVN
Najdowcipniejsza audycja radiowa
Wentylator autorstwa Macieja Kraszewskiego, wyprodukowana przez Radio Gdańsk dla PR3.
Nagroda Gdańskiej Galerii Dobrego Humoru
Henryk Sawka
Nagroda ufundowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego
Grand Prix Festiwalu
„Błękitny Melonik Charliego” – Zofia Merle i Stanisław Tym.
Nagrodę ufundowało Stowarzyszenie Filmowców Polskich.
Biesiada Dobrego Humoru
Paweł Filipiak z firmy Tan Viet.
Konkurs Twórców Kabaretowych – Debiuty
Jury w składzie:
Aneta Talkowska – przewodnicząca jury
Tadeusz Kwinta
Wiktor Zborowski
Grand prix konkursu młodych twórców kabaretowych – Słoiczek po cukrze
1 miejsce – ex aequo Piotr Mocart Mocarski i kabaret Mimika
2 miejsce – kabaret z Konopi
wyróżnienie specjalne: kabaret Widelec
Nagrody w konkursie, wysokości 10 000 zł ufundował minister kultury i dziedzictwa narodowego pan Bogdan Zdrojewski
Nagrody rzeczowe w konkursie ufundowane przez Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki i Telekomunikacji.
Honorowe Statuetki Melonika za 10-letnią współpracę otrzymali:
Prezydent Miasta Gdańska – Paweł Adamowicz
Marszałek Województwa Pomorskiego – Jan Kozłowski
Telewizja Gdańsk
Radio Gdańsk
Radio Plus
Polska Dziennik Bałtycki
Plebiscyt telewidzów przeprowadzony na portalu lookr.tv
Ulubiony Serial Komediowy: Brzydula, reżyseria Filip Zylber serial wyprodukowany przez telewizję TVN
Ulubiony Program Rozrywkowy: Szymon Majewski Show, w reżyserii Rafała Piekoszewskiego i Marty Więch wyprodukowanemu dla telewizji TVN
Gwiazda uśmiechu: Andrzej Grabowski
Najzabawniejszy rysunek satyryczny: Sławomir Łuczyński Nagroda dodatkową jest paleta papieru ufundowana przez International Paper Kwidzyn
Żart z Plusem - Artur Lenckowski za film pod tytułem „Myszka”
Najdowcipniejsze zdjęcie: Aneta Sawicka za zdjęcie pod tytułem „Amory na ulicy"
Nagroda Akademii Dobrego Humoru za całokształt twórczości artystycznej
ex aequo Zofia Merle i Zenon Laskowik
Gdańska Galeria Dobrego Humoru (2009)
Rysownicy: Julian Bohdanowicz, Henryk Cebula, Jacek Frąckiewicz, Andrzej Graniak, Zbigniew Jujka, Zbigniew Kołaczek, Paweł Kuczyński, Małgorzata Lazarek, Andrzej Lichota, Sławomir Łuczyński, Marian Matocha, Witold Mysyrowicz, Andrzej Andre Pijet, Henryk Sawka, Janusz Stefaniak, Grzegorz Szumowski
Wystawa: 2009 czerwiec – X Festiwal Dobrego Humoru, Gdańsk
2010 lipiec/sierpień – Miejska Biblioteka Publiczna, Rumia
Okrągły Stół Satyryków (2009)
Dwór Artusa 26.06.2009 godz. 13.30
Plama roku: Jak Wałęsa pokazał wszystkim Libertasa.
Cios roku: Kraków i Chorzów na aucie Euro 2012.
Narzędzie roku: Sztuczny penis w ręku Palikota.
Happening roku: Eurowybory dla 16%.
Paranoja roku: ParaNelly.
Ofiara roku: Widzowie Telewizji Vszypolskiej.
Zwierzę roku: Wszystkie małpki prezydenta.
Martyrologia roku: Jezus Maria Rokita w Luftchamstwie.
Unik roku: Artur Boruc unikający piłki w meczu ze Słowacją.
Zboczenie roku: Całowanie w PiS-ie.
Owoc roku: Figa dla mediów publicznych.
Konstrukcja roku: Kammel Niezgody.
XI Festiwal Dobrego Humoru (2010)
Plebiscyt telewidzów przeprowadzony na portalu www.gdansk.naszemiasto.pl
Ulubiony Serial Komediowy: Daleko od noszy, reżyseria Krzysztof Jaroszyński. Serial wyprodukowany przez Studio Filmowe Gabi dla telewizji POLSAT. Nagroda ufundowana przez Prezydenta miasta Sopotu Jacka Karnowskiego.
Ulubiony Program Rozrywkowy: Kabaretowy Klub Dwójki, reżyseria Beata Harasimowicz wyprodukowany dla Programu 2 TVP.
Gwiazda uśmiechu: Mariusz Kałamaga. Nagroda ufundowana przez Grupę Lotos S.A.
Najzabawniejszy rysunek satyryczny: Sławomir Łuczyński. Nagroda ufundowana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Nagroda dodatkowa w plebiscycie Gdańska Galeria Dobrego Humoru – paleta papieru ufundowana przez Burmistrza Miasta Kwidzyna Andrzeja Krzysztofiaka – Grzegorz Szumowski.
Gdańska Galeria Dobrego Humoru (2010)
Rysownicy: Julian Bohdanowicz, Tomasz Broda, Zbigniew Jujka, Zbigniew Kołaczek, Paweł Kuczyński, Sławomir Łuczyński, Witold Mysyrowicz, Henryk Sawka, Mariusz Stawarski, Janusz Stefaniak, Grzegorz Szumowski
Wystawa: czerwiec 2010 – Nadbałtyckie Centrum Kultury, Gdańsk
lipiec/sierpień 2011 – Miejska Biblioteka Publiczna, Rumia
Okrągły Stół Satyryków
Nominacje Okrągłego Stołu Satyryków Gdańsk Nadbałtyckie Centrum Kultury 2010
Plama roku: Plama turbo-diesel w Zatoce Meksykańskiej
Cios roku: Cios armii amerykańskiej w polski system obronny, czyli nieuzbrojone Patrioty w Mrągowie
Narzędzie roku: Laska Marszałka Komorowskiego, która dokonała odkrycia złóż gazu głupkowego
Happening roku: Kampania prezydencka bez programów i udziału kandydatów
Paranoja roku: Wysadzanie wałów (niestety powodziowych)
Ofiara roku: Autodelar J. Kurski, który sprzedał BMW przez komornika
Zwierzę roku: Napieralski, jako czerwono-czarny koń wyborów
Martyrologia roku: Tortury księgowego PSL, który wydał miliony na 1,44% poparcia dla Pawlaka
Unik roku: Minister Kopacz unikające grypy trzymającej władzę
Zboczenie roku: TVP: Jedynka na Prawo i Sprawiedliwość, Dwójka na lewo
Owoc roku: Nowe blond bliźniaczki, jako owoc sukcesu lewicy
Konstrukcja roku: Zabłąkana Platforma na pontonie w okolicy Sandomierza
Zaraza roku: Hiszpanka polskich piłkarzy (6:0)
Konkluzja: Warto rozmawiać, nie warto oglądać ...
XII Festiwal Dobrego Humoru (2011)
Plebiscyt telewidzów przeprowadzony na portalu Gdańsk NaszeMiasto.pl
Ulubiony serial komediowy: Daleko od noszy, reżyseria Krzysztof Jaroszyński. Serial wyprodukowany przez Studio Filmowe Gabi dla telewizji POLSAT. Nagroda została ufundowana przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich.
Ulubiony program rozrywkowy: Kabaretowy Klub Dwójki, reżyseria Beata Harasimowicz wyprodukowany dla Programu 2 TVP Nagroda została ufundowana przez Prezydenta Miasta Sopotu – Jacka Karnowskiego.
Gwiazda uśmiechu: Czesław Mozil. Nagrodę ufundował Marszałek Województwa Pomorskiego – Mieczysław Struk.
Najdowcipniejszy rysunek satyryczny: Zbigniew Kołaczek Nagrodę – ryzę papieru ufundowało Video Studio Gdańsk – producent Festiwalu
Konkurs Gdańskiej Galerii Dobrego Humoru - laureat Jury Dariusz Łabędzki
„Żart z Plusem” na najzabawniejszy film zrealizowany telefonem komórkowym: Sebastian Przybyszewski. Nagrodę ufundował Marszałek Województwa Pomorskiego Mieczysław Struk. Patronem Konkursu jest Polkomtel.
Gdańska Galeria Dobrego Humoru (2011)
Rysownicy: Julian Bohdanowicz, Jerzy Głuszek, Zbigniew Jujka, Zbigniew Kołaczek, Paweł Kuczyński, Małgorzata Lazarek, Andrzej Lichota, Dariusz Łabędzki, January Misiak, Witold Mysyrowicz, Henryk Sawka, Anna Sokolska, Janusz Stefaniak, Grzegorz Szumowski
Wystawy:
czerwiec 2011 – Galeria Yesterdaycafe, Gdańsk
2012 – klub Pod Gruszką, Kraków
XIII Festiwal Dobrego Humoru (2012)
XIV Festiwal Dobrego Humoru (2014)
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona festiwalu
Przypisy
Festiwale kabaretowe w Polsce
Festiwale w Gdańsku
Humoru |
187787 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy%20Roszak%20%28dyplomata%29 | Jerzy Roszak (dyplomata) | Jerzy Roszak (ur. 6 lutego 1924 w Łodzi, zm. 31 sierpnia 1983 w Warszawie) – polski działacz państwowy, dyplomata, członek lokalnych władz PZPR w Łodzi i Wrocławiu.
Życiorys
Był synem Jana (podoficera zawodowego) i Olgi z Sokołowskich. Kształcił się przed wojną w Gimnazjum Zgromadzenia Kupców w Łodzi. We wrześniu 1939 uczestniczył w młodzieżowych oddziałach samoobrony „Sokół”, potem był więziony w stalagu w Norymberdze oraz przebywał na robotach przymusowych w Hesji. Powrócił do Polski w sierpniu 1945; dwa lata później zdał maturę w liceum w Łodzi. Pracował w łódzkim Urzędzie Miejskim oraz firmach „Wagner” i „Cetech”; zaangażował się w działalność w PPR, był instruktorem w Komitecie Łódzkim PPR, potem II sekretarzem Komitetu Dzielnicowego PZPR Łódź Fabryczna i I sekretarzem Komitetu Dzielnicowego Łódź Widzew. W lipcu 1952 ukończył dwuletnią Szkołę Partyjną przy Komitecie Centralnym PZPR w Warszawie i został wysłany do pracy partyjnej we Wrocławiu, gdzie kierował Wydziałem Propagandy i był sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego.
W maju 1957 przeszedł do pracy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych na stanowisko dyrektora Biura Paszportów Zagranicznych; w tym samym czasie ukończył zaocznie studia na Wydziale Dyplomatyczno-Konsularnym Szkoły Głównej Służby Zagranicznej (1960). W latach 1960–1964 pełnił funkcję dyrektora Departamentu Konsularnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, gdzie zajmował się m.in. przygotowaniami do konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych (zawartej 24 kwietnia 1963). W maju 1964 został ambasadorem PRL w Republice Austrii. Po zakończeniu misji w Wiedniu ponownie objął kierownictwo Departamentem Konsularnym (1969), a w 1972 Departamentem I MSZ (ds. stosunków z europejskimi krajami socjalistycznymi).
W latach 1977–1980 był ambasadorem w Królestwie Norwegii, z jednoczesną akredytacją w Islandii. Po 1980 pracował jako dyrektor Centrum Informacji MSZ, a od 1982 dyrektor Departamentu ds. Stosunków z ZSRR. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1964). Z zawartego w 1945 małżeństwa z Tamirą z Korsaków miał dwoje dzieci – syna Cezarego i córkę Elżbietę. Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera C39-2-3).
Przypisy
Bibliografia
Ryszard Liczmański, Jerzy Roszak, w: Polski Słownik Biograficzny, tom XXXII, 1990
Ambasadorowie Polski Ludowej w Austrii
Ambasadorowie Polski w Islandii
Ambasadorowie Polski w Norwegii
Ambasadorowie PRL
Ludzie urodzeni w Łodzi
Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
Pierwsi sekretarze Komitetów Dzielnicowych PZPR
Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
Politycy PPR
Urodzeni w 1924
Urzędnicy Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Polska Ludowa)
Zmarli w 1983
Absolwenci Szkoły Zgromadzenia Kupców w Łodzi |
187790 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sysop | Sysop | Sysop (od ), operator systemu – często używane określenie administratorów BBS-ów albo, historycznie, operatorów dowolnych systemów komputerowych, w szczególności klasy mainframe.
Zobacz też
administrator
Administracja systemem
fr:Bulletin board system#Administration |
533 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Beskid%20Makowski | Beskid Makowski | Beskid Makowski (dawniej nazywany Beskidem Średnim, 513.48) – grupa górska, część Beskidów Zachodnich. Od zachodu sąsiaduje z Beskidem Małym, Kotliną Żywiecką i Beskidem Żywieckim, od północy z Pogórzem Wielickim, od wschodu z Beskidem Wyspowym, od południa z Kotliną Rabczańską, Pasmem Babiogórskim i pasmem Beskidów Orawskich (po słowackiej stronie). Najwyższym szczytem jest Mędralowa (1169 m).
Granice
Według Jerzego Kondrackiego, autora naukowo opracowanej regionalizacji geograficznej Polski granice Beskidu Makowskiego są następujące:
granica zachodnia: od przełęczy Głuchaczki na granicy polsko-słowackiej potokiem Przybyłka, rzeką Koszarawą w dół, zachodnim podnóżem Pasma Pewelskiego do rzeki Łękawki, Łękawką w górę i Kocońką w dół, Lachówką do Stryszawki, nią do ujścia do Skawy; Skawą dalej w dół na północ, do Skawiec.
granica północna: po północnej stronie Pasma Babicy do Myślenic.
granica wschodnia: od Myślenic w górę doliną Raby i jej dopływu Krzczonówki.
granica południowa: doliną górnej Skawy do ujścia Skawicy oraz doliną Skawicy od ujścia po Przełęcz Jałowiecką Północną na granicy polsko-słowackiej.
Przy tak wyznaczonych granicach Beskid Makowski ma powierzchnię ok. 900 km², długość ok. 60 km i szerokość 15 km.
Na mapach jednak i w przewodnikach zwykle spotkać się można z innym podziałem, w którym do Beskidu Makowskiego dodatkowo zaliczane jest jeszcze całe Pasmo Lubomira i Łysiny oraz Zębalowa. Pasmo Przedbabiogórskie, czasami zaliczane jest do Beskidu Żywieckiego.
Rzeźba terenu
Beskid Makowski zbudowany jest z piaskowców magurskich przewarstwionych warstwami łupków. W łupkach wyrzeźbione zostały doliny rzeczne. Składa się z wielu rozczłonkowanych pasm górskich i wzniesień. Są to (w nawiasie najwyższy szczyt pasma):
Pasmo Pewelskie (Baków 766 m)
Pasmo Laskowskie (Łosek lub Lasek 876 m)
Pasmo Chełmu (Chełm 603 m)
Pasmo Babicy (Babica 727 m)
Pasmo Koskowej Góry (Koskowa Góra 866 m)
Pasmo Przedbabiogórskie (Mędralowa 1169 m). Składa się z Grupy Mędralowej, Pasma Jałowieckiego i Pasma Solnisk.
Klimat
Na klimat w Beskidzie Makowskim wpływa zróżnicowana rzeźba terenu. Średnia temperatura wynosi od 5 do . Wiosna trwa długo i jest chłodna i deszczowa, nawroty niskiej temperatury występują aż do maja. Lato bywa trochę cieplejsze niż w Beskidzie Żywieckim, lecz trwa tyle samo. Jesień jest długa i sucha. Notowane są częste wahania temperatury, tak, jak i w reszcie regionu.
Zima utrzymuje się zazwyczaj od końca listopada do marca. Przeciętnie najwięcej opadów zaobserwowano w czerwcu i w sierpniu, a najmniej w październiku, średnia roczna wynosi 800 mm. Podobnie jak w Beskidzie Wyspowym zdarzają się tu inwersje temperatury.
Ludność
Jest to obszar dość gęsto zaludniony. Lasy występują głównie na wyższych grzbietach górskich, natomiast doliny i śródgórskie zrównania zajęte są pod uprawy rolne i osady ludzkie. Na terenie Beskidu Makowskiego znajdują się 4 miasta: Maków Podhalański, Sucha Beskidzka, Jordanów oraz Myślenice.
Zagospodarowanie turystyczne
Schroniska
Na obszarze Beskidu Makowskiego brak jest obiektów wybudowanych i administrowanych przez PTTK. Jedyną górską bazę noclegową stanowią schroniska prywatne i chatki studenckie:
Schronisko „Zygmuntówka” na Przełęczy Klekociny
Schronisko „Opaczne” na Przełęczy Opaczne
Studenckie Schronisko Turystyczne „Lasek” pod szczytem Łoska
Studencki Schron Turystyczny „Pod Solniskiem” w Lachowicach-Adamach
Szlaki turystyczne
Pasmo Przedbabiogórskie
Zawoja Dolna – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP
Stryszawa – Zawoja Przysłop
Zawoja Centrum – Przełęcz Przysłop – Zawoja Przysłop – Sucha Beskidzka dw. PKP
Maków Podhalański – Grzechynia – dojście do szlaku czerwonego (jw.)
Przełęcz Przysłop – Kiczora – Przełęcz Kolędówki – Przełęcz Opaczne – Jałowiec – Lachów Groń – Koszarawa
Zawoja Centrum – Przełęcz Kolędówki – Siwcówka – Opuśniok – SST Pod Solniskiem – Hucisko – Koszarawa-Cicha – Beskidek – Przełęcz Klekociny – Przełęcz Jałowiecka Północna
Zawoja Wełcza – Jałowiec – Przełęcz Cicha – Opuśniok – Lachowice
Przyborów – Jaworzyna – Mędralowa Zachodnia
Główny Szlak Beskidzki na odcinku: Przełęcz Głuchaczki – Mędralowa Zachodnia – Mędralowa – Przełęcz Jałowiecka
Krzyżówki – Bacówka „Viktoria K” – przełęcz pod Małą Mędralową – Hala Kamińskiego – Zawoja Czatoża
Pasmo Laskowskie
Koszarawa – SST Lasek – Łosek – Przyborów
Pasmo Pewelskie
Ślemień – Gachowizna – Hucisko
Jeleśnia – Janikowa Grapa – Gachowizna
Pasmo Koskowej Góry
Sucha Beskidzka – Mioduszyna – Maków Podhalański
Maków Podhalański – Stańkowa – Koskowa Góra – Parszywka – Przełęcz Dział – Groń – Pcim
łącznikowy pomiędzy niebieskim i żółtym (jw.)
Maków Podhalański – Budzów
Bieńkówka – Koskowa Góra – Przełęcz Jabconiówka – Groń – Zarębki – Jordanów
Osielec – Groń (810 m) – Skomielna Czarna – Tokarnia – Knapówka – Groń – Stróża
Zębalowa – Tokarnia – Groń – Zawadka – dojście do szlaku żółtego pod Kotoniem
Lubień – Zębalowa – Krzeczów
Pasmo Babicy
Mały Szlak Beskidzki na odcinku: Zembrzyce – Chełm – Zachełmna – Palcza – Bieńkowska Góra – Babica – Trzebuńska Góra – Sularzowa – Myślenice
Stryszów – Chełm
Budzów – Mysia Góra – Przełęcz Wrotka – Stronie
Przełęcz Wrotka – Skawinki
Przełęcz Sanguszki – Krowia Góra – Bieńkówka
łącznikowy pomiędzy szlakiem niebieskim (jw.) i czerwonym Małym Szlakiem Beskidzkim
Stróża – dojście do szlaku czerwonego Małego Szlaku Beskidzkiego pod Sularzową
Przypisy
Linki zewnętrzne
Galeria zdjęć Beskidu Makowskiego
! |
534 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bobrzanie | Bobrzanie | Bobrzanie (łac. Poborane) – plemię zachodniosłowiańskie (IX-XI wiek), prawdopodobnie niewielkie i zależne od sąsiadujących z nim Dziadoszyców (łac. Dedosizi). Swą nazwę plemię zawdzięcza rzece Bóbr, tam też szukano śladów ich siedzib. Ich istnienie było jednak kwestionowane, głównie z powodu nielicznych przekazów pisanych na ich temat. Nie wspomina o nich tzw. Geograf Bawarski z IX wieku, nie wymienia ich kronikarz niemiecki Thietmar z Merseburga. Jedyne źródło, które wymienia to plemię, to tzw. Dokument praski z 1086 roku, który podaje pierwotne granice biskupstwa praskiego z roku 973, wyliczając przy tej okazji pięć plemion śląskich: Chorwatów śląskich (zamieszkujących zapewne teren Kotliny Kłodzkiej), Ślęzan, Trzebowian, Bobrzan, Dziadoszyców. Dane archeologiczne potwierdzają, że zamieszkiwali tereny aż po Bory Dolnośląskie wzdłuż środkowego odcinka Bobru (rejon Bolesławca).
Tekst dokumentu biskupstwa praskiego z 1086 roku, odnoszący się do terenów Śląska, brzmi następująco:
"Deinde ad aquilonem hi sunt termini: Psouane, Crouati et altera Chrouati, Zlasane, Trebouane, Pobarane, Dedosize usque ad mediam silvam qua Milcianorum occurrunt termini" („Stąd ku północy takie są granice: Pszowianie, Chorwaci [czescy] i po drugiej stronie [Sudetów] Chorwaci [śląscy], Ślężanie, Trzebowianie, Bobrzanie, Dziadoszyce aż do środkowego lasu, gdzie biegną granice Milczan”). Ponieważ źródło wymienia plemiona w kolejności geograficznej, niektórzy badacze (np. S. Moździoch) sugerują, że zapis źródłowy Poberane należy czytać "Poobrzanie" i odnosić do plemienia, którego siedziby znajdowały się po obu stronach rzeki Obrą na pograniczu Śląska i Wielkopolski, a nie nad rzeką Bóbr.
Należy dodać, że zwarte terytorium plemienne nad rzeką Obrą, wydzielane przez archeologów, zostało nazwane umowną nazwą "Obrzanie". Nazwa ta jest wytworem naukowym i nie może być traktowana jako realna nazwa plemienna.
Według niektórych źródeł poprzez Kwisę graniczyli na zachodzie z serbołużyckim plemieniem Żarowian.
Zobacz też
Plemiona polskie
Słowianie zachodni
Przypisy
Bibliografia
Sławomir Moździoch, Społeczność plemienna Śląska w IX-X wieku, w: Śląsk około roku 1000. Materiały z sesji naukowej we Wrocławiu w dniach 14-15 maja 1999 roku, , Wrocław 2000, PAN Oddział we Wrocławiu, s. 25-71, mapa rozmieszczenia plemion śląskich (w interpretacji Moździocha) na s. 36.
Lech A. Tyszkiewicz, Bobrzanie czy "Obrzanie"?, w: tegoż autora, Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, , Wrocław 2009, s. 150-154.
Przemysław Urbańczyk, Bobrzanie znad Obry?, w: Śląsk około roku 1000. Materiały z sesji naukowej we Wrocławiu w dniach 14-15 maja 1999 roku, , Wrocław 2000, PAN Oddział we Wrocławiu, s. 261-266.
Jerzy Nalepa, Obrzanie - plemię nad Obrą w południowo-zachodniej Wielkopolsce, w: Zofia Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej, t. 1, Wrocław 1996, s. 67-68.
Historia Śląska
Plemiona lechickie |
187792 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mainframe | Mainframe | Mainframe (ang. main – główny, frame – struktura) (często w Stanach Zjednoczonych nazywany „Big Iron”, dawniejsze polskie określenie to „komputery głównego szeregu”) – klasa komputerów używanych głównie przez duże organizacje dla krytycznych aplikacji (np. finansowych, statystycznych).
Termin mainframe pochodzi od wczesnych maszyn tego typu, ze względu na ich rozmiary i fakt, że kompletny system komputerowy składał się z wielu oddzielonych od siebie jednostek (szaf, obudów) – main frame była to główna jednostka przetwarzająca dane. Pierwsze komputery mainframe były wykonane z zastosowaniem lamp elektronowych, potem tranzystorów. Późniejsze korzystały z układów scalonych o niskiej skali integracji, na przykład w komputerze UNIVAC 9000 z połowy lat sześćdziesiątych XX w. 256 kB pamięci było zbudowane z ponad 1200 układów scalonych Intela. Dzisiaj nazwa używana jest zazwyczaj do komputerów kompatybilnych z linią IBM System/360 zaprezentowaną w 1965 roku. Słowo mainframe nie jest zastrzeżoną nazwą, ani nie istnieje formalna definicja komputera mainframe. Istniały też systemy niekompatybilne z rodziną System/360 również nazywane mainframe – np. produkty firmy Unisys, która powstała z połączenia firm Burroughs i Sperry, a także rodzina Siemens BS2000, ICL, GECOS (Bull i NEC, dawniej Honeywell, a jeszcze wcześniej General Electric) i NCR.
Polscy konstruktorzy również podejmowali próby konstruowania komputerów typu mainframe. Odra 1001 to prototyp lampowego komputera pierwszej generacji wykonany w Zakładach Elektronicznych Elwro w 1961. Konstrukcja komputera oparta była na niedokończonym projekcie przelicznika S-1, opracowanego przez zespół Jerzego Gradowskiego w Zakładzie Aparatów Matematycznych PAN.
Była pierwszą Odrą, ale nie uzyskała zadowalającej niezawodności i nie weszła do produkcji. Wykonana została tylko w jednym egzemplarzu.
Rynek (sektor)
Na początku 2006 roku 90% rynku urządzeń mainframe należało do IBM. Unisys stworzył mainframe’y ClearPath Plus z systemami operacyjnymi OS2200 i MCP wywodzącymi się ze Sperry i Burroughs oraz jednocześnie umożliwiającymi uruchomienie systemów Linux i MS Windows. Hitachi współprojektowało zSeries 800 z IBM w celu zmniejszenia kosztów. Hewlett-Packard sprzedał swoje unikalne systemy NonStop firmie Tandem Computers i Group Bull’s DPS. W Europie są dostępne mainframe’y DPS grupy Bull.
Platform Solutions Inc. wprowadziła na rynek serwery z procesorami Intel Itanium 2 wyposażone w firmware emulujący IBM System z. PSI i IBM są zaangażowane w serie sporów prawnych. IBM oskarża PSI o naruszenie patentów i odmawia udzielenia licencji na swój software uruchamiany na platformie PSI, podczas gdy PSI skarży IBM o złamanie praw anty-monopolowych.
Historia
Produkcja komputerów mainframe zaczęła się pod koniec roku 1950. Pierwsze komputery mainframe produkowały firmy nazywane „IBM and the Seven Dwarfs” („IBM i siedmiu krasnoludków”): IBM, Burroughs, Control Data Corporation, General Electric, Honeywell, NCR, RCA i UNIVAC. Dominacja IBM, osiągnięta dzięki ich systemowi 700/7000, jeszcze wzrosła dzięki przełomowej serii System/360. Z czasem technologia ta rozwijała się i ewoluowała do obecnej „z/Architecture”. UNIVAC został wchłonięty przez Sperry, który kontynuował rozwój tej linii w postaci 2200 Series z systemem operacyjnym OS/2200. Burroughs rozwijał swoją linię B5000 z systemem operacyjnym MCP. Jednocześnie dostawcami spoza USA byli: Siemens, Telefunken w Niemczech, ICL w Anglii oraz Fujitsu, Hitachi, Oki i NEC w Japonii. Podczas zimnej wojny państwa należące do Układu Warszawskiego produkowały klony „System/360” pod nazwą RIAD. W Polsce produkowano własne konstrukcje oraz klony mainframów ICL pod nazwą Odra. W Związku Radzieckim opracowywano własne systemy, takie jak Ural i Strela.
W latach 70 XX w. i 80 XX w. korporacje odkryły rozwiązania bazujące na minikomputerach, które można było uruchomić za ułamek ceny mainframe i które oferowały lokalnym użytkownikom o wiele większą kontrolę nad systemem. Terminale używane do interakcji systemu mainframe z użytkownikiem zostały zastąpione poprzez komputery osobiste. Nowe instalacje systemów mainframe ograniczyły się do nielicznych zastosowań, takich jak np. kluczowe hurtownie danych. Honeywell zostało wykupione przez Bull, UNIVAC został działem Sperry Corporation, który potem w roku 1986 połączył się z Burroughs w firmę o nazwie Unisys. Sperry i Burroughs po fuzji ciągle wspierają oraz rozwijają swoje mainframe, które obecnie wyewoluowały w platformę Clearpath Plus. W roku 1991 AT&T przemianowano na NCR.
Mainframe a superkomputer
Różnica pomiędzy superkomputerem i mainframe nie jest zbyt oczywista. Można powiedzieć, że superkomputery stosuje się do rozwiązywania problemów które wymagają dużej szybkości obliczeń, podczas gdy mainframe’y stosuje się, gdy potrzebna jest wysoka wydajność I/O, niezawodność oraz jednoczesna obsługa różnorodnych procesów biznesowych (ang. mixed workload).
Wydajność superkomputerów określa się zwykle w MIPS lub FLOPS, podczas gdy wydajność mainframe’ów zwykle w jednostkach TPC-C, TPC-E, TPC-H lub jednostkach wprowadzonych przez producentów dla porównywania wydajności poszczególnych modeli, np. RPM (Relative PerforMance) lub LSPR (Large System Performance Reference). Użytkownicy mainframe’ów żartobliwie rozszyfrowują skrót MIPS jako „Meaningless Indication of Processor Speed”, czyli „nic nie znaczący wskaźnik szybkości procesora”.
Statystyka (dotyczy tylko produktów IBM)
90% maszyn klasy mainframe produkcji IBM posiada system transakcyjny CICS (ang. Customer Information Control System).
Na systemach mainframe używane są też produkty innych firm niż IBM. Przykładowe bazy danych innych producentów to ADABAS firmy Software AG, IDMS firmy CA czy Oracle firmy Oracle Corporation, występują również inne rozwiązania bazodanowe o mniejszym zasięgu.
W Polsce najbardziej rozpowszechnione bazy danych to DB2 (ok. 30 instalacji), ADABAS (ok. 20 instalacji) i JANTAR (ok. 10 instalacji). Przy czym pod względem ilości operacji przoduje DB2.
IBM posiada linię mainframe (LinuxONE) która działa tylko na Linuxie, oraz opłaca ponad 600 pracowników odpowiedzialnych za rozwój Linuxa i projektów open source (IBM Linux Technology Center).
Szybkość i wydajność
Szybkość CPU dawniej mierzona była w MIPS (milionach operacji na sekundę), a używano tej miary do porównywania możliwości obliczeniowych procesorów/systemów. Najmniejszy dzisiaj system mainframe IBMa ma prędkość 26 MIPSów (IBM z9 BC A01), największy – 17801 MIPS (według IBM Reference Performance szybkość systemu mainframe IBM z9 EC model 754). Dla porównania współczesny procesor Intel Core 2 X6800 przy prędkości 2,93 GHz osiąga 27079 MIPS, czyli prawie dwukrotnie więcej na korzyść procesora stosowanego w zwykłym komputerze x86. Z kolei jednak rozwiązanie Parallel Sysplex pozwala połączyć do 32 komputerów takich jak z9, powodując że zachowują się one jako jedna logiczna jednostka, uzyskując dzięki temu wydajność około 569 632 MIPS.
Od 2017 roku trwają pracę nad udostępnieniem na rynku komputerów kwantowych. Szacunkowa moc obliczeniowa początkowo ma być niewielka ~50 qubitów.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Czym są rozwiązania mainframe od IBM
IBM eServer zSeries mainframe servers
Mainframe Computers w Computer History Museum
Univac 9400, mainframe z lat 60. w niemieckim muzeum |
187793 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Spin-off | Spin-off | spin-off (zarządzanie)
spin-off (mass media)
Zobacz też
off spin |
535 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biskupin%20%28powiat%20%C5%BCni%C5%84ski%29 | Biskupin (powiat żniński) | Biskupin (niem. Urstätt) – wieś w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie żnińskim, w gminie Gąsawa (na Pojezierzu Gnieźnieńskim). Leży w obrębie regionu historyczno-etnograficznego zwanego Pałukami.
Historia
Na jej terenie znajduje się stanowisko archeologiczne Biskupin. Wieś klucza żnińskiego arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, położona była w XVII wieku w powiecie kcyńskim województwa kaliskiego.
Demografia
W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa bydgoskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 314 mieszkańców. Jest szóstą co do wielkości miejscowością gminy Gąsawa.
Zabytki
Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisany jest drewniany dom podcieniowy z XIX w. (na terenie muzeum), nr rej.: A/1625 z 24.01.2013.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
Wsie klucza żnińskiego |
187796 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Stronicowanie%20pami%C4%99ci | Stronicowanie pamięci | Stronicowaniem pamięci nazywamy w komputerowych systemach operacyjnych jeden ze sposobów zarządzania pamięcią, w którym komputer przechowuje i pobiera dane z pamięci dodatkowej do wykorzystania w pamięci podstawowej. Dane pobierane są z pamięci dodatkowej w blokach o jednakowym rozmiarze nazywanych stronami. Stronicowanie jest istotnym elementem implementacji pamięci wirtualnej, we współczesnych systemach operacyjnych, pozwalającym na przekroczenie ograniczeń komputera wynikających tak z ilości dostępnej pamięci fizycznej, jak też np. wykorzystywanej architektury procesora (potrafiącego zaadresować mniejszą ilość pamięci niż faktycznie dostępna).
Podstawowa filozofia stronicowania:
Pamięć fizyczna dzielona jest na bloki stałej długości zwane ramkami.
Pamięć logiczna dzielona jest na bloki stałej długości zwane stronami.
Rozmiary stron i ramek są identyczne.
Przy wykonywaniu procesu, strony z pamięci pomocniczej wprowadzane są w odpowiednie ramki pamięci operacyjnej.
Historia
W światowym przemyśle komputerowym stronicowanie stosowano od wczesnych lat 60. Firma Ferranti wprowadziła stronicowanie w komputerze ATLAS, termin stron pamięci na rynku masowym w odniesieniu do architektury komputerowej był wykorzystywany, niezależnie od tego, czy strona była przenoszona między obszarami pamięci RAM czy między pamięcią RAM a dyskiem. Na przykład w komputerze PDP-8 7 bitów instrukcji zawierało adres pamięci, który wybierał jedno ze 128 słów. Ta strefa pamięci została nazwana stroną. Takie użycie terminu jest obecnie rzadkie. W latach 60. zamiana stron pamięci była wczesną techniką pamięci wirtualnej pozwalając na podmianę całych programów (podmieniony program stawał się nieaktywny w czasie gdy pamięć RAM wykorzystywana była przez inny program).
Wynalezienie tablicy stron pozwoliło procesorowi działać na dowolnych stronach w dowolnym miejscu pamięci RAM jako pozornie ciągła logiczna przestrzeń adresowa. Strony te stały się jednostkami wymienianymi między dyskiem a pamięcią RAM.
W Polsce inż. Jacek Karpiński wykorzystał stronicowanie pamięci przy konstruowaniu komputera K-202 w latach 1970–1973 w celu adresowania większej ilości pamięci. Inne porównywalne ówczesne komputery 16-bitowe dostępne na świecie mogły zaadresować jedynie 64 kilobajty (były to Super-Nova i Modular One). Dzięki owemu mechanizmowi komputer K-202 adresował do 8 megabajtów (MB) pamięci operacyjnej.
Stronicowanie pamięci fizycznej
Stronicowanie pamięci fizycznej wykonywane było z powodu ograniczenia przestrzeni adresowej procesora (stronicowanie fizyczne). Stronicowanie takie stosowano w systemach 8 i 16-bitowych, w których ilość zainstalowanej pamięci przekraczała możliwości adresowania pamięci przez procesor.
W pamięciach flash
W niektórych pamięciach EEPROM, podczas zapisu może nastąpić jedynie zmiana stanu komórki pamięci z 1 na 0, a zmiana z 0 na 1 przebiega znacznie dłużej i jest nazywana kasowaniem. Tego typu pamięć jest dzielona na strony, kasowanie przebiega jednocześnie dla wszystkich komórek strony, zapis do pamięci następuje poprzez wypełnienie bufora (strony) i następnie na rozkaz: bufor zostaje przeniesiony do pamięci, co trwa od 1 ms do 10 ms. Tak zorganizowana pamięć nazywana jest Flash EEPROM.
Stronicowanie pamięci w systemie MS-DOS
System MS-DOS używa procesora 8086 lub jego następcy w trybie rzeczywistym. W trybie tym procesor może zaadresować 1 MB pamięci. Na początku lat dziewięćdziesiątych pojawiła się koncepcja wykorzystania w MS-DOS pamięci z obszaru ponad 1 MB, pamięć ta była dzielona na bloki (strony) o wielkości 16 kB i dostępna przez okno o wielkości 64 kB składające się z 4 ramek w obszarze UMA. Ten rodzaj pamięci nazywano EMS.
Stronicowanie pamięci w procesorach 80386
Procesory 80386 i nowsze pracujące w trybie chronionym umożliwiają dowolne mapowanie adresów logicznych na adresy fizyczne – mechanizm ten nazywany jest stronicowaniem (ang. paging). Adresy logiczne obejmują całą przestrzeń adresową procesora, czyli 4 GB, niezależnie od tego, ile w rzeczywistości w komputerze zainstalowano pamięci. Zadaniem systemu operacyjnego jest odpowiednie mapowanie adresów logicznych na adresy pamięci fizycznej, co pozwala zwykłym programom użytkowym przez cały czas działania odwoływać się do tych samych adresów logicznych.
Jeśli włączone jest stronicowanie, wówczas cała pamięć (4 GB) dzielona jest na bloki – strony o rozmiarach 4 kB; w procesorach Pentium i nowszych możliwe jest także używanie stron o rozmiarach 4 MB. Gdy program odwołuje się do pamięci, podaje adres właściwej komórki pamięci. Adres ten jest 32-bitową liczbą, która składa się z trzech części:
indeks w katalogu stron (liczba 10-bitowa),
indeks w tablicy stron (liczba 10-bitowa),
przesunięcie w obrębie strony (liczba 12-bitowa).
Katalog stron zawiera wskaźniki do tablic stron, tablice stron przechowują adresy fizyczne stron. (System operacyjny może zarządzać wieloma katalogami i tablicami stron).
Zatem pierwsza część adresu wybiera z katalogu stron tablicę stron. Druga część adresu wybiera pozycję z tablicy stron, która wyznacza fizyczny adres konkretnej strony. Przesunięcie jest adresem lokalnym w obrębie wybranej strony. Ostatecznie adres fizyczny, na który zamapowano adres logiczny, wyznaczany jest z dwóch składników: adresu fizycznego strony i przesunięcia.
Ponieważ uzyskiwanie dostępu do pamięci w celu odczytania informacji o stronie jest czasochłonne, dlatego procesory posiadają pamięć podręczną (ang. TLB, Translation Lookaside Buffer), w której pamiętane są ostatnio wyznaczone adresy fizyczne stron. TLB przechowuje 32, 64, 256 lub więcej pozycji.
Każda pozycja w tablicy stron przechowuje pewne dodatkowe informacje dotyczące strony pamięci, także te przydatne w realizacji pamięci wirtualnej:
Bit obecności (ang. present) – mówi czy strona znajduje się w pamięci fizycznej. Gdy system operacyjny usuwa stronę z pamięci, tzn. zapisuje ją na dysk, zeruje ten bit. Jeśli program odwoła się do strony nieobecnej w pamięci procesor generuje wyjątek i wówczas system operacyjny wczytuje z dysku uprzednio zapisaną tam zawartość strony.
Bit użycia (ang. accessed) – jest ustawiany przez procesor, gdy nastąpi odwołanie do danej strony. System operacyjny zwalnia pamięć zapisując nieużywane strony pamięci na dysku. Wartość zerowa bitu użycia oznacza brak odwołań do strony i jest sygnałem dla systemu, że może być przeniesiona na dysk. Ustawiony bit użycia może w pewnym stopniu zabezpieczać stronę przed przeniesieniem na dysk.
Bit modyfikacji (ang. dirty lub modified) – jest ustawiany podczas zapisu danych. Jeżeli dana strona jest usuwana z pamięci, to w przypadku ustawienia bitu modyfikacji musi być zapisana na dysk. Wartość zerowa bitu modyfikacji oznacza, że strona w pamięci oraz strona na dysku jest taka sama, więc podczas usuwania strony z pamięci nie ma konieczności ponownego zapisywania jej na dysk.
Przypisy
Zobacz też
pamięć komputerowa
pamięć wirtualna
adres pamięci
Zarządzanie pamięcią
fr:Mémoire virtuelle#Mémoire virtuelle paginée |
536 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bezprym | Bezprym | (ur. 986 lub 987, zm. 1032) – książę Polski od 1031 do 1032. W 1031 roku przejął władzę po niemiecko-ruskim ataku na Polskę. Według źródeł władca odznaczający się niezwykłym okrucieństwem. Zmarł zamordowany wiosną 1032. Za jego czasów być może miała miejsce tzw. reakcja pogańska.
Bezprym należy, razem z Wacławem III, do grupy władców Polski najczęściej pomijanych na listach takich władców, co zostało opisane jako forma damnatio memoriae.
Wzmianki o Bezprymie
Istnieją jedynie trzy wzmianki o życiu Bezpryma.
1) Thietmar z Merserurga zanotował, że Bolesław Chrobry „pojął za żonę Węgierkę, z którą miał syna Bezpryma, lecz i tę również przepędził”;
2) Roczniki hildesheimskie mniejsze pod rokiem 1031 zawierają zapis: „A ten Mieszko po miesiącu przez brata swojego Bezbriema został wygnany gwałtownym najazdem i zmuszony do ucieczki do Udalryka, do Czech. Ów zaś Bezbrim przesłał cesarzowi koronę wraz z innymi regaliami, które jego brat niesłusznie sobie przywłaszczył i w pokornej prośbie przez posłów swoich obiecał poddać się cesarzowi”;
3) Roczniki hildesheimskie mniejsze pod rokiem 1032 zawierają zapis: „w tym roku Bezbriem, z powodu najstraszniejszej srogości swego tyraństwa, został zabity przez swoich, nie bez knowań braci” ("hoc anno Bezbriem ob inmanissimam tirannidis suae sevitiam a suis, et etiam non sine fratrum Suorum machinatione, interfectus est").
Imię Bezpryma
W źródłach Bezprym pojawia się jako: Besprim (Kronika Thietmara), Bezbriem (Roczniki hildesheimskie i Roczniki altajskie) oraz Besfrim w pośrednim źródle (Annalista Saxo). Imię to wśród polskich elit wcześniej nie występowało, znane jest natomiast ze źródeł czeskich, gdzie pojawia się w formach: Bezprim, Bezprem, Bezperem. Według jednej z hipotez było to imię słowiańskiego pochodzenia, którego współczesna forma brzmiałaby prawdopodobnie Bezprzem. Według Aleksandra Brücknera prawidłową postacią jego imienia jest Bezprzem, gdzie drugi człon "przem" pochodzi od zapomnianego słowa "przem, przemy" – szczery, otwarty, prosty (stąd wywodzi się słowo uprzejmy); człon "przem" występuje też w imieniu Przemysław. Od imienia Bezprzem pochodzi nazwa miasta Veszprém, gdzie w angielskiej i słowackiej wersji Wikipedii podano znaczenie tego imienia (uparty, pewny siebie, bezczelny). Ze względu na przyjętą w historiografii tradycję i niemożliwość ustalenia z całą pewnością prawidłowej wersji imienia, do dziś używa się formy Bezprym, mimo że wymaga ono zapewne emendacji.
W starszej historiografii często łączono postacie dwóch synów Bolesława Chrobrego: Ottona i Bezpryma, lub przypisywano Bezprymowi drugie imię Otto. Marian Gumowski sugerował dodatkowo na podstawie zabytków numizmatycznych, że ten „łączony” książę mógł sprawować rządy namiestnicze w Czechach w 1003. Teorie te opierały się na kronice Wipona, w której opisany jest tylko jeden brat Mieszka II – Otton. Współcześni historycy przyjmują jednak, że w rzeczywistości chodziło o Bezpryma, a autor popełnił błąd, utożsamiając ze sobą te dwie postacie.
Pochodzenie i młodość
Bezprym był najstarszym synem Bolesława Chrobrego i jego drugiej żony, nieznanej bliżej Węgierki. W starszej literaturze matka Bezpryma uchodziła za córkę księcia Gejzy i do tego poglądu przychyla się część badaczy. Najnowsze badania węgierskich historyków oraz Błażeja Śliwińskiego wskazują na to, że matka Bezpryma mogła być córką księcia Siedmiogrodu Gyuli.
O ile posiadamy sporo informacji na temat młodości drugiego syna Bolesława Chrobrego, Mieszka II, o tyle o pierwszych dekadach życia Bezpryma nie wiadomo niemal nic. Stąd wniosek, że na następcę tronu wyznaczono Mieszka, który już za życia ojca przejawiał aktywność polityczną.
Wg niektórych badaczy Bezprym został przewidziany do życia zakonnego. Świadczy o tym Żywot św. Romualda, eremity z Pon Petri pod Rawenną. Podano w nim, że u świętego przebywał syn księcia polskiego, który około 1001 roku podarował mu konia. Zapis ten niektórzy badacze odnoszą do Bezpryma, ale Dariusz Andrzej Sikorski, uznaje, że wzmianka ta jest zbyt enigmatyczna, by wiązać ją z Bezprymem i mogła odnosić się do nieślubnego syna któregoś z polskich książąt. W niektórych starszych opracowaniach można było spotkać się z poglądem, że tym eremitą był albo Lambert, najmłodszy syn Mieszka I, albo nieznany źródłom rzekomy syn Bolesława Chrobrego z pierwszego małżeństwa.
Z Żywota wyciąga się także inny, pośredni wniosek: Bezprym prawdopodobnie przyjmował nauki u św. Romualda, co wskazuje że w momencie przejęcia władzy był człowiekiem wykształconym.
Istnieje hipoteza, że Bezprym był żupanem węgierskiego grodu Vesprim alias Bezprem (obecnie Veszprém).
Niektórzy przypuszczają też, że Bezprym był obecny przy koronacji ojca.
Przejęcie władzy
Prawdopodobnie po przejęciu władzy przez Mieszka II, jego dwaj bracia przez krótki czas przebywali w Polsce. Mieszko miał wygnać Bezpryma, a zapewne także Ottona w 1030, kiedy wykrył, że spiskowali oni przeciw niemu z cesarzem Konradem II (z którym prowadził IV wojnę polsko-niemiecką).
Prawdopodobnie to Bezprym wykorzystał jako pierwszy niepowodzenia wojenne i słabą pozycję Mieszka II (a także według jednej z hipotez, zmontował zwróconą przeciwko niemu koalicję niemiecko-ruską). W 1031, gdy na zachodniej granicy Mieszko II bronił się przed kolejną wyprawą Konrada II, na tereny wschodnie wkroczyli w imieniu Bezpryma (przypuszczalnie sprzyjającego lub niezamierzającego przeciwdziałać reakcji pogańskiej) książęta ruscy – Jarosław Mądry i Mścisław Chrobry. Mieszko II zajęty obroną Łużyc, a zarazem pozbawiony sojuszników, w konsekwencji nie miał możliwości odparcia drugiego ataku i uciekł z kraju, udając się do Czech. Tam został uwięziony i okaleczony na polecenie księcia Oldrzycha. Jarosław Mądry przyłączył do Rusi Grody Czerwieńskie, zaś na tron polski wstąpił Bezprym. Być może dotarł on do Wielkopolski wraz z przydzielonym mu oddziałem ruskim. Bezpośrednia interwencja wojsk Jarosława w centralnych prowincjach kraju, mająca na celu osadzenie nowego księcia na tronie, nie znajduje jednak potwierdzenia źródłowego. Niewykluczone, że przejmując władzę Bezprym posłużył się atrakcyjnymi dla ludności państwa hasłami antykościelnymi. Niektórzy badacze przyjmują, że mógł on nawet stanąć na czele tzw. reakcji pogańskiej.
W dawniejszej historiografii pojawiała się obecnie raczej negowana teza o rzekomym mnichostwie Kazimierza Odnowiciela. Stanowiła ona jeden z argumentów, mających podpierać hipotezę o współpracy Rychezy i Bezpryma (Mieszko II zgodnie z nią oddał syna Kazimierza do zakonu, a tym samym odsunął go od dziedziczenia. Miało to skłonić Rychezę do porozumienia się z jego starszym bratem).
Rządy
Wkrótce po przejęciu władzy Bezprym odesłał cesarzowi polskie insygnia koronacyjne. Tym samym zrezygnował z tytułu królewskiego i uznał prymat zachodniego sąsiada. Insygnia osobiście dostarczyła do Niemiec żona Mieszka II, królowa Rycheza. W 1031 wraz z dziećmi, Kazimierzem, Gertrudą i jedną córką nieznanego imienia (późniejszą żoną Beli I), opuściła ona kraj. Na dworze cesarza Konrada II została podjęta ze wszystkimi honorami, zezwolono jej również na dalsze używanie królewskiego tytułu. Wyjazd Rychezy, a szczególnie jej syna, był niezwykle korzystny dla Bezpryma, ponieważ przynajmniej tymczasowo eliminował ewentualnego pretendenta do tronu. Również zbiegły Mieszko nie stanowił niebezpieczeństwa, ponieważ został uwięziony i wykastrowany przez księcia czeskiego Oldrzycha.
Pozostawała natomiast zapewne liczna grupa zwolenników dawnego władcy. Przypuszcza się, że Bezprym rozpoczął jej krwawe prześladowania. Wielu przedstawicieli elit społecznych zmuszonych zostało w efekcie do ucieczki. Według źródeł część z nich schroniła się na Mazowszu. Być może wśród ofiar represji znaleźli się dwaj biskupi, których śmierć zapisano pod datą 1032 w roczniku kapitulnym krakowskim: Roman i Lambert. Brutalna walka z opozycją mogła doprowadzić do wyżej już wspomnianej tzw. reakcji pogańskiej. Prawdopodobnie doszło do ludowych wystąpień przeciwko możnym, władzy, i utożsamianemu z aparatem państwowym Kościołowi. Współczesna historiografia umieszcza bunty w latach 1031-1032, czyli w okresie rządów Bezpryma. Reakcja miała nie tylko tło religijne, ale i społeczne. Była odbiciem nadwyrężenia ekonomicznego państwa wywołanego przez agresywną politykę Bolesława Chrobrego i mniej udane rządy Mieszka II. Porażki w walkach na zachodzie z tego okresu, odcięły bowiem podstawowe źródło utrzymania drużyny książęcej, czyli łupy. W efekcie, koszty istnienia rozbudowanej armii, spadły zapewne na ludność państwa. Dodatkowo niezadowolenie musiały wywoływać niszczycielskie przemarsze obcych wojsk.
Warto zauważyć, że w starszej historiografii można spotkać dziś powszechnie odrzucaną koncepcję zakładającą istnienie tzw. Bolesława Zapomnianego (rzekomego następcy Mieszka II), która skłaniała historyków do przenoszenia reakcji pogańskiej i zaburzeń społecznych na okres po 1034 roku.
Rządy Bezpryma ostatecznie doprowadziły do zachwiania struktur państwowych i podważenia autorytetu władzy. Nie trwały one długo, a powodem ich upadku miało być okrucieństwo nowego księcia. Według Roczników hildesheimskich Bezprym został zamordowany „przez swoich” nie później niż wiosną 1032. Inspiratorami morderstwa mieli być jego bracia, a przede wszystkim pozostający na wolności Otto.
Być może w czasach rządów Bezpryma została wydzielona Ottonowi Bolesławowiczowi jakaś dzielnica.
Brakuje informacji o żonie lub potomstwie Bezpryma. Nieznane jest także miejsce jego pochówku.
Konsekwencje rządów
Państwo w wyniku działań Bezpryma zostało znacznie osłabione. Po jego śmierci doszło do podziału kraju na trzy części: pomiędzy Mieszka II, Ottona i Dytryka. Upadł autorytet władzy, co mogło przyczynić się także do późniejszych wystąpień przeciwko Kazimierzowi Odnowicielowi. Zwiększył się znacznie wpływ cesarstwa na sprawy polskie. Władca niemiecki miał swój udział w zdobyciu tronu przez Bezpryma, następnie wpływał na odzyskanie władzy przez Mieszka i Kazimierza Odnowiciela. Polska utraciła też na prawie pół wieku status królestwa.
Genealogia
Kronika Galla Anonima
Bezprym jest jedynym władcą Polski, o którym Gall Anonim nie wspomina w swojej kronice. W krótkim rozdziale (I 17) poświęconym Mieszkowi II w ogóle nie zostaje zaznaczona przerwa w jego rządach. Możliwe natomiast, że przedśmiertna wizja Bolesława Chrobrego, którą prezentuje Anonim, odnosi się właśnie do pominiętego przez niego kryzysu państwowego. We wspomnianej wizji Chrobry stwierdza: Biada, biada! już jakby w niejasnym odbiciu widzę potomstwo królewskie błąkające się na wygnaniu i błagające o miłosierdzie wrogów, których ja nogami podeptałem!
Zobacz też
Piastowie
Historia Polski (do 1138)
Władcy Polski
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Bezprym, artykuł w racjonalista.pl autorstwa Krzysztofa Kałuszki
Władcy Polski
Pierwsi Piastowie
Zamordowani monarchowie
Urodzeni w X wieku
Zmarli w 1032
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Byłe Dobre Artykuły |
187798 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82ogard%20%28gmina%20wiejska%29 | Białogard (gmina wiejska) | Białogard – gmina wiejska w Polsce położona w północnej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie białogardzkim. Siedzibą gminy jest miasto Białogard, które nie wchodzi w skład gminy, jest osobną gminą miejską. Jest to jedyna gmina wiejska w powiecie.
Według danych z 31 grudnia 2016 r. gmina miała 7767 mieszkańców. Natomiast według danych z 31 grudnia 2017 roku gminę zamieszkiwały 7682 osoby.
Miejsce w województwie (na 114 gmin):
powierzchnia 16., ludność 50.
Gmina stanowi 38,8% powierzchni powiatu.
Położenie
Gmina znajduje się w północnej części województwa zachodniopomorskiego, w środkowej części powiatu białogardzkiego. Gmina leży na Równinie Białogardzkiej. Przez gminę przepływają rzeki: Parsęta, wpadająca do niej Radew (wyznaczająca część północnej granicy gminy) oraz mniejszy dopływ Parsęty, Liśnica przez które prowadzi szlak kajakowy. Tereny leśne zajmują 33% powierzchni gminy, a użytki rolne 56%.
Sąsiednie gminy:
Białogard (miejska), Karlino i Tychowo (powiat białogardzki)
Biesiekierz i Świeszyno (powiat koszaliński)
Połczyn-Zdrój, Rąbino i Sławoborze (powiat świdwiński)
Do 31 grudnia 1998 r. wchodziła w skład województwa koszalińskiego.
Najwyższy punkt gminy to wzniesienie Iwki niedaleko Rychówka o wysokości 114,87 m n.p.m., natomiast najniższy punkt o wysokości 11,3 m n.p.m. leży u ujścia rzeki Radwi do Parsęty.
Demografia
Według danych z 31 grudnia 2016 r. gmina miała 7767 mieszkańców. Gminę zamieszkuje 16,1% ludności powiatu. Gęstość zaludnienia wynosi 23,7 osoby na km².
Dane z 31 grudnia 2016 r.:
Piramida wieku mieszkańców gminy Białogard w 2014 roku.
Komunikacja
Transport drogowy
Przez gminę Białogard prowadzą następujące drogi wojewódzkie:
łącząca Białogard z Karlinem (8 km) przez Byszyno (9 km) do Połczyna-Zdroju (31 km)
z Byszyna w kierunku Tychowa (14 km)
z Białogardu do drogi krajowej nr 6 w kierunku Koszalina (7 km).
Transport kolejowy
Miasto Białogard jest węzłem kolejowym, uzyskało połączenie już w 1859 r. po doprowadzeniu linii ze Szczecina do Koszalina, 11 lat później linia została przedłużona do Gdańska. Także w 1859 r. wybudowano drugą ważną linię z Kołobrzegu, w 1878 r. przedłużoną do Szczecinka, a rok później do Poznania. W 1895 r. otwarto wąskotorową linię kolejową do Świelina, a w 1909 r. do Rarwina. Obie linie miały rozstaw torów 750 mm, a krótko po II wojnie światowej zmieniono rozstaw w obu liniach na 1000 mm oraz zbudowano odcinek z Rarwina do Lepina. Pod koniec lat 80. XX wieku obie linie normalnotorowe zostały zelektryfikowane. W 1991 r. zamknięto linię Białogard Wąsk.- Lepino Trójkąt, a 5 lat później tę do Świelina. Obecnie w gminie czynne są 3 stacje: Czarnowęsy Pomorskie, Kościernica i Nosówko (na trasie Szczecin – Gdańsk).
Poczta
Gminę obsługują urzędy pocztowe w Białogardzie.
Zabytki
Na terenie gminy znajduje się 16 zabytków nieruchomych, które chronione są prawem (stan na dzień 31 grudnia 2008):
zespół pałacowy w Podwilczu
kościoły w Białogórzynie, Pomianowie, Żytelkowie, Łęcznie, Stanominie, Rarwinie, Podwilczu
parki dworski i pałacowe w Kamosowie, Laskach, Nasutowie, Nawinie, Rarwinie, Stanominie
cmentarz w Dargikowie
Administracja i samorząd
W 2016 r. wykonane wydatki budżetu gminy wynosiły 29,9 mln zł, a dochody budżetu 30,2 mln zł. Zobowiązania samorządu (dług publiczny) według stanu na koniec 2016 r. wynosiły 19,4 mln zł, co stanowiło 64,5% poziomu dochodów.
Mieszkańcy gminy Białogard razem z mieszkańcami gminy Tychowo wybierają 5 radnych do Rady Powiatu w Białogardzie, a radnych do Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego w okręgu nr 3. Posłów na Sejm wybierają z okręgu wyborczego nr 40, senatora z okręgu nr 99, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 13.
Gmina wiejska Białogard jest obszarem właściwości Sądu Rejonowego w Białogardzie i Sądu Okręgowego w Koszalinie. Gmina (właśc. powiat białogardzki) jest obszarem właściwości miejscowej Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Koszalinie.
Podział administracyjny
Gmina wiejska Białogard utworzyła 33 jednostek pomocniczych, będących sołectwami.
Sołectwa Białogórzyno, Buczek, Byszyno, Czarnowęsy, Dargikowo, Dębczyno, Góry, Gruszewo, Klępino Białogardzkie, Kościernica, Laski, Lulewice, Lulewiczki, Łęczno, Moczyłki, Nasutowo, Nawino, Nosówko, Pękanino, Podwilcze, Pomianowo, Pustkowo, Rarwino, Redlino, Rogowo, Rościno, Rychowo, Rychówko, Rzyszczewo, Zagórze, Żeleźno, Żelimucha i Żytelkowo
Miejscowości
Wsie Białogórzyno, Buczek, Byszyno, Czarnowęsy, Dargikowo, Dębczyno, Góry, Gruszewo, Kamosowo, Klępino Białogardzkie, Kościernica, Laski, Lulewice, Lulewiczki, Łęczno, Moczyłki, Nasutowo, Nawino, Nosówko, Pękanino, Podwilcze, Pomianowo, Pustkowo, Rarwino, Redlino, Rogowo, Rościno, Rychowo, Rychówko, Rzyszczewo, Stanomino, Zagórze, Zaspy Małe, Żeleźno, Żelimucha, Żytelkowo
Osady Białogórzynko, Leśniki, Liskowo, Łęczenko, Łęczynko, Pękaninko, Przegonia, Pustkówko, Sińce, Stajkowo, Strzelec, Tarpnowo, Trzebiele, Wronie Gniazdo, Wygoda, Ząbki i Żabiniec
Dawne miejscowości Nowiec.
Współpraca międzynarodowa
Amt Dömitz-Malliß, (Niemcy) od 2001
Przypisy
Bibliografia
Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Białogard na lata 2005-2013, UG Białogard, 2005 |
187799 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mediatravel | Mediatravel | Międzynarodowy Festiwal Odkrywców, Podróżników i Ludzi Aktywnych "Mediatravel" - festiwal powstały w 2001 r. w Łodzi, którego celem jest propagowanie idei odkrywania nowych miejsc i nowych kultur, przy jednoczesnym kształceniu umiejętności w dziedzinie filmu, fotografii, Internetu, plastyki i dziennikarstwa.
Festiwal Mediatravel w swej istocie nastawiony jest na poszanowanie odmienności, tak geograficznych, jak i kulturowych, stawiając sobie za cel nagradzanie twórców dziennikarstwa profesjonalnego i amatorskiego za publikacje tematyczne obejmujące właśnie ten szacunek. Obecnie Festiwal odbywa się corocznie i nagradza twórców-odkrywców statuetkami w następujących kategoriach: film, program telewizyjny, audycja radiowa, strona internetowa, artykuł w prasie, muzyka i fotografia.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona festiwalu
Festiwale i przeglądy w Łodzi |
187807 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Another%20World | Another World | Another World (gra komputerowa) – gra komputerowa
Another World (singel) – singel duetu Sonique On Tomcraft
Another World (książka) – książka, której autorem jest Pat Barker
Another World (serial telewizyjny) – opera mydlana nadawana przez NBC od 1964 do 1999, w Polsce emitowana pod tytułem Inny świat
Another World (album Stana Getza) – album nagrany przez Stana Getza w 1978
Another World (album Briana Maya) – album solowy Briana Maya, wydany w 1998
Zobacz też
Different World
Inny świat |
537 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Boudika | Boudika | Boudika, Budyka ( lub , celt. Buddug lub Buadaca, , ; ur. około 30 we wschodniej Brytanii, zm. 61 w okolicach Londinium) – królowa Icenów zamieszkujących wschodnią Brytanię. Przewodziła powstaniu przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu w latach 60–61. Uznawana za symbol walki o wolność i bohaterkę ludową Wielkiej Brytanii.
Etymologia imienia
Imię Boudiki pochodzi od celtyckiego słowa boudda oznaczającego "zwycięstwo".
Życiorys
Źródła historyczne
O istnieniu Boudiki wiemy głównie z tekstów Tacyta (Roczniki i Agricola) i Kasjusza Diona (Historia rzymska). Publiusz Tacyt nie brał udziału w opisywanych przez siebie wydarzeniach, lecz spisał relację swojego teścia Gnejusza Juliusza Agrykoli, który trzykrotnie służył w Wielkiej Brytanii jako trybun wojskowy Swetoniusza Paulinusa Tacyt przedstawia Boudikę jako ofiarę rzymskiego niewolnictwa, a jej sprzeciw uczynił ją symbolem walki o wolność. Powszechnie uważa się, że Dion oparł swoją relację na tekście Tacyta, lecz upraszcza on sekwencję wydarzeń oraz opuszcza opis nadużyć, których Boudika i jej córki doznały z rąk Rzymian. Zarówno Tacyt, jak i Dion zawarli w swoich dziełach fikcyjne przemówienia Boudiki. Zostały one wymyślone przez starożytnych historyków jako sposób na wzbudzenie u czytelnika retorycznych rozważań. Te przemówienia, choć wyimaginowane, przedstawiają obraz patriotyzmu, który ugruntował legendę Boudiki jako pierwszą prawdziwą orędowniczkę Brytyjczyków.
Tło historyczne
Mąż Boudiki Prasutagus był władcą pro-rzymskim, lecz przez swe decyzje sprowadził na królestwo długi, które zaciągał m.in. u Seneki. Boudika i Prasutagus nie mieli męskiego potomka, więc władca w testamencie zapisał pół królestwa Neronowi. Było to ówcześnie powszechną praktyką wśród władców państw sprzymierzonych z Rzymem, niemających następcy. W takiej sytuacji państwo rzymskie spłacało długi zmarłego władcy oraz zapewniało dostatnie życie członkom jego rodziny. Jednak nowy prokurator Brytanii Catus Decianus nie wywiązał się ze swoich obowiązków.
Tacyt tak opisuje te wydarzenia:
Dodaje również, że majątki czołowych ludzi z Iceni zostały skonfiskowane, Boudika wychłostana, a jej dwie córki zgwałcone.
Gwałt na córkach Boudiki był dodatkową zniewagą, ponieważ w tradycji celtyckiej kobieta nie będąca dziewicą nie miała szans na małżeństwo z mężczyzną o podobnym lub wyższym statusie społecznym. Wykluczyło to możliwość kontynuacji panowania przez następców Boudiki i jej córek.
Powstanie
Boudika, po zniewadze, jakiej doznała, doprowadziła do porozumienia między plemionami Brytów z terenu południowej i zachodniej Anglii i poprowadziła powstanie. Według Diona, przed walkami rebeliantów Boudika wezwała brytyjską boginię zwycięstwa Andraste, aby pomogła im w bitwie. W 61 roku łupem powstańców padło Camulodunum (dzisiejsze Colchester), potem Londinium (Londyn) i na koniec Verulamium (dzisiejsze St Albans).
Do obrony Camulodunum przed natarciem Boudiki zostało wysłanych tylko 200 żołnierzy, którzy nie mogli zapobiec zniszczeniu miasta. Rzeźba z brązu przedstawiająca cesarza Nerona, która prawdopodobnie stała przed świątynią Klaudiusza w Camulodunum, została ścięta, a jej głowa zabrana jako trofeum przez wojska Boudiki. Przeciwko Boudice wysłany został Legion IX Hispana na czele z Kwintusem Petyliuszem Cerialisem. Boudika odniosła zwycięstwo w starciu, zabijając większość legionu (przeżył tylko dowódca i część kawalerii).
Kiedy wieści o buncie dotarły do Swetoniusza, pospieszył wzdłuż Watling Street przez wrogie tereny do Londinium. Swetoniusz rozważał stoczenie tam bitwy, ale biorąc pod uwagę brak przewagi liczebnej i porażkę Petyliusza, postanowił poświęcić miasto, aby ocalić prowincję. Londinium zostało pozostawione rebeliantom, którzy spalili je, mordując każdego, kto nie uciekł wraz ze Swetoniuszem. Verulamium też miało zostać zniszczone, chociaż zakres zniszczenia jest niejasny.
W trzech zniszczonych osadach zginęło od 70 do 80 tysięcy ludzi. Tacyt pisał, że Brytowie nie byli zainteresowani braniem jeńców, a jedynie rzezią. Relacja Diona podaje więcej szczegółów: najszlachetniejsze kobiety były nabijane na pale, a ich piersi odcinano i przyszyto do ust, przy „akompaniamencie ofiar, bankietów i rozwiązłości” w świętych miejscach, szczególnie w gajach Andrasty.
Klęska Boudiki
Podczas gdy armia Boudiki kontynuowała atak w Verulamium, Swetoniusz przegrupował swoje siły. Według Tacyta zorganizował prawie 10-tysięczną armię, w której skład wchodził jego własny Legio XIV Gemina oraz kilka oddziałów Legionu XX Valeria Victrix. Według Diona armia Boudiki liczyła 230–300 tysięcy ludzi. Miejscem bitwy pod Watling Street nie jest znane, lecz przypuszcza się, że było to gdzieś pomiędzy Londinium a Vicuronium (dziś Wroxeter). Rzymianie ustawili się w przesmyku pomiędzy gęstymi lasami, zabezpieczającymi ich skrzydła. Naprzeciw nim stanęła armia Boudiki, na której tyłach stanęły wozy z kobietami i dziećmi, chcące oglądać pogrom Rzymian. Tacyt pisał, że armia Celtów została zmiażdżona i nie oszczędzono ani kobiet, ani zwierząt. W walce zginęło co najmniej 80 tysięcy Brytów. Wojska Swetoniusza Paulinusa miały stracić tylko 400 ludzi.
Według Tacyta Boudika i jej córki po bitwie popełniły samobójstwo za pomocą trucizny, natomiast piszący później Kasjusz Dion podaje, że po bitwie próbowały one zebrać rozbitą armię powstańców i padły ofiarą epidemii.
Boudika w kulturze masowej
Jedną z najwcześniejszych możliwych wzmianek o Boudice (wyłączając relacje Tacyta i Diona) było dzieło brytyjskiego mnicha Gildasa O ruinie i podboju Brytanii z VI wieku. Opisuje ją jako „zdradzieckią lwicę”, która „wyrżnęła gubernatorów, którzy zostali, aby dać pełniejszy głos i siłę wysiłkom rzymskich rządów”.
Za panowania królowej Elżbiety I odkryto na nowo dzieła Tacyta, a tym samym rozbudziło zainteresowanie Boudiką i jej buntem. Mówi się, że epoka elżbietańska była czasem rozkwitu jej popularności, ponieważ w 1588 roku Elżbieta została zmuszona do obrony Wielkiej Brytanii przed możliwą inwazją hiszpańskiej Armady, tak jak Boudika broniła swojej ziemi przed Rzymianami.
W epoce wiktoriańskiej historia Boudiki zyskała niezwykły rozgłos, gdy królowa Wiktoria zaczęła być postrzegana jako imienniczka Boudiki. Alfred Tennyson napisał wiersz Boadicea, a jej imieniem nazwano kilka statków. Postawiony został pomnik Boudiki, przedstawiający ją na rydwanie wraz z dwiema córkami. Stoi do dzisiaj przy moście Westminsterskim i jest jednym z najbardziej znanych symboli Londynu.
Boudica została przyjęta przez sufrażystki jako jeden z symboli kampanii na rzecz praw kobiet. W 1908 w kilku marszach sufrażystek niesiono „Sztandar Boadicei”.
Stałe wystawy opisujące bunt boudikański znajdują się m.in. w Muzeum Londyńskim.
William Cowper poświęcił jej balladę zatytułowaną Boadicea, wokalistka Enya oddaje jej cześć w utworze Boadicea (album The Celts), Alfred Tennyson poemat, a John Fletcher i Francis Beaumont napisali tragedię Bonduca, opartą na Kronikach Holinsheda. W 2003 roku wydana została bestsellerowa tetralogia Boudica, której autorką jest Manda Scott. Powstał również film pod tytułem Boudica (The Warrior Queen). Boudika występuje również w grze Civilization V: Bogowie i królowie.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Zbiory British Museum dotyczące Boudiki
Władcy Brytów
Królowe
Bohaterowie narodowi
Urodzeni w I wieku
Zmarli w 61 |
538 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brytowie | Brytowie | Brytowie (łac. Brittones, bryt. Pritani lub Priteni) – lud celtycki zamieszkujący Brytanię przed najazdem Anglów i Sasów.
Pochodzenie
Pochodzenie Brytów jest prawdopodobnie heterogeniczne: lud ten powstał w wyniku zmieszania napływowej ludności celtyckiej, która przybyła z kontynentu przed 400 r. p.n.e. z Piktami – ludem nieindoeuropejskim (należącym prawdopodobnie do tzw. ludów jafetyckich) zamieszkującym Brytanię przed przybyciem Celtów. Część ludów piktyjskich zachowała odrębność, zostały one jednak w dużej części zlatenizowane (od miejscowości La Tène, ośrodka kultury celtyckiej).
Język
Pierwotny język brytyjski, obecnie wymarły, należy do brytańskiej podgrupy języków celtyckich (zwanej też podgrupą języków P-celtyckich). Nie istnieją niemal żadne źródła pisane tego języka, jednak niektóre słowa są rekonstruowane na podstawie innych języków celtyckich, bądź też wywodzone z nazw geograficznych.
Schyłek
Po przejściu plemion germańskich przez Galię ok. 400 roku, na Wyspach Brytyjskich rzymsko-brytyjska kultura, która rozwijała się w ciągu 400 lat istnienia Cesarstwa Rzymskiego, stopniowo zanikła wskutek podbojów i migracji innych ludów. Celtowie napadali ze strony Irlandii (plemię Scotti nadało swoje imię północnej części głównej wyspy – Szkocji). Sasi i Anglowie przybyli z obszaru obecnych Niemiec, Fryzowie przeprawiali się z terenów obecnej Holandii, a Jutowie (Duńczycy) przesiedlali się z Półwyspu Jutlandzkiego. Do roku 600 Anglowie i Sasi kontrolowali większą część Anglii. Do 800 roku tylko współczesna Walia, Szkocja i Zachodnia Kornwalia pozostawały zamieszkane przez większość celtycką.
Zobacz też
Plemiona celtyckie
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Brytowie w serwisie historycznym BBC
Plemiona celtyckie
Starożytne ludy
Średniowieczne ludy
Brytania (prowincja rzymska)
Ludy starożytnej Brytanii |
539 | https://pl.wikipedia.org/wiki/BosWash | BosWash | Megalopolis północno-wschodniego wybrzeża USA (znane także jako BosWash, lub rzadziej BosNyWash, akronim utworzony od nazw miast wchodzących w skład megalopolis) – określenie wysoce zurbanizowanego obszaru północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych, wskazujące na to, że obszar ten pod pewnymi względami funkcjonuje jako jedno supermiasto.
Pojęcie to wprowadził francuski geograf Jean Gottmann w książce Megalopolis: The Urbanized Northeastern Seaboard of the United States, wydanej w 1961 roku. Według Gottmana Nowy Jork, Waszyngton, Boston, Filadelfia i Baltimore, mimo że odrębne i niezależne, są ze sobą powiązane przez zazębiające się strefy podmiejskie. Od czasu wydania ww. książki termin megalopolis zyskał uznanie zarówno w mediach, jak i w kręgach naukowych.
Położenie geograficzne
Obszar megalopolis rozciąga się od północnych przedmieść Bostonu (Massachusetts) aż po południowe przedmieścia Waszyngtonu (niektóre opracowania, np. America 2050, rozszerzają go dalej na południe, aż do Richmond i Newport), od zachodu ograniczony jest przez Appalachy, a od wschodu przez Ocean Atlantycki. Zajmuje powierzchnię ponad 130 tys. km². Megalopolis leży na terenach Dystryktu Kolumbii i 11 różnych stanów (od południa na północ: Wirginia, Maryland, Delaware, Pensylwania, New Jersey, Nowy Jork, Connecticut, Rhode Island, Massachusetts, New Hampshire oraz Maine).
Populacja
W 2010 roku megalopolis zamieszkiwane było przez od około 49,5 do blisko 52,5 mln osób, co stanowi 17% populacji USA. Ludność ta jest skupiona na mniej niż 2% powierzchni kraju (około 380 osób/km², blisko 12 razy więcej niż średnia krajowa gęstość zaludnienia). Regional Plan Association przewiduje, że populacja tego obszaru wzrośnie do 58 milionów w roku 2025 i do około 71 milionów w roku 2050.
W tabeli poniżej podano liczbę ludności Połączonych Obszarów Statystycznych (CSA) wchodzących w skład Megalopolis północno-wschodniego wybrzeża USA. Należy mieć na uwadze, że nie wszystkie miasta przypisywane do megalopolis znajdują się w obrębie CSA, stąd całkowita liczba ludności obszaru może być większa od sumy podanej poniżej o od 0,5 do nawet 3 mln osób (w zależności od opracowania).
Gospodarka i transport
Wartość dóbr i usług wytworzonych na tym obszarze stanowi 20% PKB całego kraju. W megalopolis znajdują się największe giełdy świata (New York Stock Exchange oraz NASDAQ), siedziby gigantów medialnych (ABC, NBC, CBS, Fox, The New York Times, USA Today oraz The Washington Post) i finansowych (State Street, Citigroup, Fannie Mae oraz Fidelity Investments). Swoje siedziby posiadają w nim również 162 przedsiębiorstwa z listy Fortune 500 oraz 54 przedsiębiorstwa z listy Fortune Global 500. Region ten jest także centrum światowego hedge fundingu (ok. 48% z blisko 2,5 biliona dolarów ulokowanych w funduszach hedgingowych jest zarządzane w miastach megalopolis).
Na terenie megalopolis znajduje się osiem spośród dwudziestu dziewięciu najruchliwszych lotnisk USA (JFK, Newark, Filadelfia, Boston, LaGuardia, Baltimore, Dulles oraz Waszyngton Ronalda Reagana). Główne miasta połączone są ze sobą przede wszystkim przez autostradę międzystanową nr 95 oraz U.S. Route 1, które zaczynają się na Florydzie, a kończą na granicy z Kanadą, oraz przez linię szybkich kolei Northeast Corridor, najbardziej obleganą linię kolejową w Stanach Zjednoczonych, obsługującą blisko 260 mln pasażerów rocznie.
Historia
Ze względu na bliskość Europy wschód kontynentu był jednym z pierwszych regionów Ameryki skolonizowanych przez Europejczyków. Z czasem miasta założone w tym rejonie zyskały przewagę wieku nad większością miast położonych w USA.
Północny wschód był obszarem szczególnie szybko rozwijającym się w związku z licznymi, sprzyjającymi okolicznościami losowymi. Jego klimat jest umiarkowany i nie sprzyja powstawaniu cyklonów tropikalnych ani tornad, których występowanie jest powszechne na terenach położonych dalej na południe i zachód. Najważniejszym z czynników było jednak „wzajemne przenikanie się lądu i morza”, które sprawiało, że powstać mogły liczne porty, takie jak Port Nowego Jorku i New Jersey, Port Providence czy Port Bostonu (najlepszym przykładem jest zatoka Chesapeake, największe estuarium w Stanach Zjednoczonych). Ponadto linia brzegowa na północ jest bardziej kamienista, na południe natomiast brakuje jej zatok tworzących naturalne schronienia dla statków. Na dodatek na terenach północnego wschodu znajduje się duża liczba żeglownych rzek (np. Delaware czy Connecticut), które prowadzą do gęsto zaludnionych terenów w głębi lądu. Tak więc mimo że inne obszary kontynentu przewyższały północny wschód pod względem wartości surowców, jakie się w nich znajdowały, nie były one tak łatwo dostępne. Niejednokrotnie również dostanie się do nich wiązało się z wcześniejszym przybyciem na północny wschód.
W roku 1800 w tym regionie były jedyne cztery miasta, których populacja przekroczyła 25 tys. (Filadelfia, Nowy Jork, Baltimore oraz Boston). Ogromna koncentracja ludności na relatywnie małym obszarze dała przewagę (pod względem gęstości zaludnienia) nad resztą kraju. Sytuacja obszaru stała się jeszcze lepsza, gdy w 1800 roku Waszyngton, znajdujący się zaledwie 55 kilometrów na południowy zachód od Baltimore, został ogłoszony stolicą USA. Według Gottmanna stolice mają tendencję do tworzenia specyficznego środowiska władzy, które to wyjątkowo sprzyja rozwojowi, podnosząc status regionu. Również infrastruktura transportowa i telekomunikacyjna wymagana w stolicy stopniowo zaczęła rozrastać się na kolejne miasta przyszłego megalopolis. W 1850 roku Nowy Jork i Filadelfia miały już 300 tys. mieszkańców, podczas gdy Baltimore, Boston i Brooklyn miały ich ponad 100 tys. Prócz tych trzech, w całych Stanach Zjednoczonych znajdowały się jeszcze tylko dwa miasta o takiej liczbie mieszkańców, były to Cincinnati oraz Nowy Orlean.
Bliskość Europy oraz lokalizacja wyspy Ellis (główne centrum przyjmowania imigrantów w latach 1892–1924), sprawiły, że Nowy Jork i okoliczne miasta stały się przystanią dla europejskich imigrantów, którzy stanowili dla rozwijającego się megalopolis uzupełnienie różnorodności, myśli i zdeterminowanej siły roboczej. Do 1950 roku region zamieszkany był przez 1/5 wszystkich mieszkańców USA, przy gęstości zaludnienia piętnastokrotnie większej niż średnia krajowa.
Koncepcja
Jean Gottmann oparł swoją najbardziej znaną książkę Megalopolis: The Urbanized Northeastern Seaboard of the United States na teorii zakładającej, że miasta znajdujące się pomiędzy Waszyngtonem i Bostonem razem tworzą zintegrowane i spójne „supermiasto”. Sam termin „megalopolis” został przez niego zaczerpnięty od małego miasteczka o tej nazwie, założonego w Grecji w okresie klasycznym. Greckie Megalopolis miało być miastem, które rozpoczęłoby proces znany dzisiaj jako eksurbanizacja. Gottmann twierdzi, że marzenie założycieli Megalopolis zaczęło być realizowane w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych.
Gottman określił dwa podstawowe kryteria, które muszą być spełnione, by grupę miast można było określić mianem megalopolis. Kryteria te to struktura wielojądrowa (polynuclear structure) oraz koncentracja rozmaitości (manifold concentration). Oznaczają one, że miasta znajdujące się w obrębie megalopolis istnieją niezależnie od siebie, jednak pozostają ze sobą w specyficznych relacjach, wyraźnie różnych niż ich relacje z miastami znajdującymi się poza megalopolis. Bliźniacze miasta, takie jak np. Minneapolis-Saint Paul nie mogą być uznane za megalopolis, gdyż (pomijając liczbę ludności i inne demograficzne kryteria) mimo wyraźnych granic i własnych rozbudowanych śródmieści są ze sobą powiązane w bardzo wysokim stopniu i nie mogą być uznane za całkowicie niezależne.
Obszar pomiędzy Bostonem a Waszyngtonem różni się pod tym względem, że każde z jego głównych miast jest całkowicie niezależne, powiązane z innymi jest natomiast poprzez społeczeństwo oraz infrastrukturę. Neil Gustafson w 1961 roku wykazał, że większość rozmów telefonicznych wychodzących z regionu megalopolis jest kierowana w inne miejsce tegoż regionu, a tylko niewielki ich procent kieruje się na inne obszary USA lub zagranicę. Masa nowych przedsięwzięć biznesowych realizowanych w miastach omawianego obszaru opiera się właśnie na tych wzajemnych relacjach. Dla przykładu, linie lotnicze obsługują połączenia krótkodystansowe między Bostonem i Nowym Jorkiem oraz między Nowym Jorkiem a Waszyngtonem, na których samoloty kursują co pół godziny. Pociągi Acela Express, należące do operatora kolejowego Amtrak, obsługują jedynie Northeast Corridor, czyli linię rozciągającą się między Bostonem i Waszyngtonem. Autobusy Chinatown Bus Lines oferują tanie połączenia pomiędzy Chinatown miast megalopolis. Inni przewoźnicy państwowi oraz prywatni, tacy jak BoltBus czy Megabus, również wychodzą naprzeciw potrzebom mieszkańców megalopolis i obsługują połączenia między jego miastami.
Naukowe poparcie dla teorii megalopolis wyrażane było wielokrotnie na przestrzeni lat. John Rennie Short w 2007 roku napisał książkę Liquid City: Megalopolis and the Contemporary Northeast będącą aktualizacją do dzieła Gottmanna. W roku 1994 National Geographic Society opublikowało mapę regionu zatytułowaną tak samo jak książka Gottmanna i wymieniającą go jako autora koncepcji. W roku 1966 senator Claiborne Pell napisał książkę Megalopolis Unbound, omawiał w niej kwestie poruszone przez Gottmanna, w szczególności przez pryzmat spójnej polityki transportowej. W roku 1967 futuryści Herman Kahn i Anthony Wiener, w swoich rozważaniach na temat przyszłości regionu opisywanego wcześniej przez Gottmanna, ochrzcili megalopolis nazwą „BosWash”.
Użycie w fikcji
Ogrom megalopolis oraz fakt że w przyszłości rzeczywiście może ono przerodzić się w jedno supermiasto zainspirował wielu autorów do ulokowania w nim wydarzeń swoich dzieł.
Pod spodem przykładowe wykorzystanie koncepcji:
Dziejąca się w przyszłości trylogia Sprawl Williama Gibsona ma miejsce w osi Boston-Atlanta (The Sprawl), która tworzy w niej jedno miasto.
Akcja filmów, gier, książek i komiksów o Sędzim Dreddzie dzieje się z kolei w gigantycznym Mega-City One, rozciągającym się od Quebec po Florydę.
Przypisy
Aglomeracje w Stanach Zjednoczonych
Geografia Stanów Zjednoczonych |
187808 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Another%20World%20%28gra%20komputerowa%29 | Another World (gra komputerowa) | Another World (ang. Inny świat; w Stanach Zjednoczonych wydany jako Out of This World) – komputerowa gra platformowa autorstwa Érica Chahiego, wydana w 1991 roku. Pierwotnie ukazała się na Amidze, później została przeniesiona na inne platformy. W Another World gracz wciela się w młodego naukowca, który wskutek nieudanego eksperymentu znalazł się w alternatywnym, futurystycznym świecie.
Choć Éric Chahi należał do francuskiego studia Delphine Software, w rzeczywistości samodzielnie pracował nad grą. Muzykę do Another World stworzył Jean-François Freitas. Po wydaniu gra uzyskała jednoznacznie pozytywne oceny krytyków, którzy chwalili ją za oryginalność rozgrywki, kinową fabułę oraz oprawę audiowizualną. Another World ustanowił nowy kanon tworzenia gier w dziejach elektronicznej rozgrywki, nastawiony na zróżnicowane zadania stawiane przed graczem oraz rozbudowaną i pełną przygód akcję. W 2006 roku ukazała się reedycja gry pod nazwą Another World: 15th Anniversary Edition, z odświeżoną oprawą audiowizualną, a w 2011 roku – jubileuszowa wersja pod tytułem Another World – 20th Anniversary. W latach 90. XX wieku sprzedano ok. 1 miliona egzemplarzy gry.
Fabuła
W Another World gracz wciela się w młodego naukowca, profesora fizyki Lestera Chaykina. Akcja gry rozpoczyna się nocą, gdy Lester dojeżdża do swojej skomputeryzowanej kwatery. W jej wnętrzu rozpoczyna zaprogramowany eksperyment wywołany w celu badań nad przyśpieszaniem cząstek elementarnych. Jednak w trakcie jego aktywacji w zakład Lestera uderza piorun. Wskutek wyładowania Lester traci kontrolę nad eksperymentem i zostaje wchłonięty do innej rzeczywistości. Chaykin odnajduje się w futurystycznym świecie alternatywnym, w basenie zamieszkanym przez ośmiornicę. Po wypłynięciu z wody Lester idzie przed siebie. Niespodziewanie atakuje go bestia przypominająca lwa. Uciekając przed nią, naukowiec zostaje pochwycony przez humanoidalnych tubylców, którzy pozbawiają go przytomności.
Budzi się w klatce wraz z innym więźniem, przyjaźnie do niego nastawionym tubylcem. Obaj, rozbujawszy klatkę, powodują jej upadek i zabicie pobliskiego strażnika. Lester bierze pistolet laserowy zabitego i obaj więźniowie rozpoczynają ucieczkę. Obcy sojusznik ukrywa naukowca w kanalizacji. Ten rozpoczyna ucieczkę na własną rękę, wędrując przez ruiny miasta, jaskinię oraz tunele. W pogoń za nim udają się uzbrojeni strażnicy, a Lester znajduje się w ślepym zaułku. Jednak zostaje wyciągnięty przez swego przyjaciela na powierzchnię. Obaj stają nad przepaścią. Obcy sojusznik przerzuca Chaykina na drugą stronę, sam jednak nie daje rady tam wskoczyć. Lester znów zostaje sam, jednak uciekając przez arenę, spotyka ponownie swego przyjaciela. Dosiada czołgu, którym przedostaje się przez arenę, jednak w obliczu narastającego ostrzału wrogów wyposażonych w granaty katapultuje się.
Katapulta z Lesterem ląduje w łaźni. Ten kontynuuje ucieczkę wraz ze swoim sojusznikiem. Jednak celny strzał jednego z wrogich humanoidów powoduje rozkruszenie podestu pod nim. Spada w przepaść, zostaje wyciągnięty przez jednego ze strażników, który brutalnie go kopie. Lestera przed śmiercią ratuje przyjaciel, który wdaje się w bójkę ze strażnikiem. W tym czasie Chaykin ostatkiem sił dociera do włazu i otwierając go, zabija strażnika. Pod wrogim ostrzałem dostaje się do wyjścia.
Pod koniec gry wycieńczony Lester znajduje się na głazie. Przyjaciel zabiera go ze sobą i obaj odlatują na grzbiecie zwierzęcia przypominającego pterodaktyla.
Rozgrywka
Gracz wciela się w postać, która porusza się po dwuwymiarowej przestrzeni. Na ekranie nie ma żadnych dodatkowych wskaźników ułatwiających rozrywkę. Kierowana postać potrafi poruszać się w lewo lub w prawo, skakać i atakować wrogie cele znajdujące się na ziemi. W trakcie gry gracz zdobywa też pistolet laserowy, dzięki któremu może eliminować przeciwników znajdujących się na drodze. Pistolet nie tylko służy do oddawania strzałów w kierunku wroga, ale umożliwia także stworzenie osłony chroniącej gracza przed wrogim ostrzałem i – po dłuższym przytrzymaniu przycisku akcji – likwidację podobnych osłon stawianych przez przeciwników.
Śmierć kierowanej postaci oraz jej sojusznika oznacza koniec gry. W takim wypadku gra powraca do ostatniego punktu kontrolnego (miejsca automatycznego zapisania rozgrywki). Na starszych platformach, które nie obsługują punktów kontrolnych, przejście do określonego stanu gry jest możliwe poprzez wpisanie kodu dostępu.
Tworzenie
Twórca Another World, Éric Chahi, rozpoczął karierę projektanta gier komputerowych w 1983 roku, ale do czasu Another World tworzył głównie gry amatorskie. W 1989 roku otrzymał pracę twórcy grafik dla gry Future Wars, wyprodukowanej przez francuskie studio Delphine Software. Po sukcesie tej gry postanowił jednak stworzyć własne, niezależne dzieło.
Bezpośrednią inspiracją dla Chahiego stanowił port gry Dragon’s Lair na komputer Amiga. Twórcy tej gry zdołali zmieścić na dyskietce szczegółowe wówczas animacje przypominające kreskówkę, co było wtedy wysokim osiągnięciem technologicznym. Chahi zamierzał stworzyć grę o podobnej oprawie graficznej, ale w pełni opartą na wielokątach, co zapewniało mniejsze obciążenie sprzętu i rozwiązywało problem rozpikselowania tekstur. Ukończywszy program testujący przyjęte przez niego rozwiązanie, przekonał się, że użycie wielokątów jest najwłaściwszym rozwiązaniem pod względem płynności animacji. Najpierw Chahi napisał edytor grafiki opartej na wielokątach (czyli grafiki wektorowej), napisany w języku programowania asembler. Silnik gry natomiast został ukończony w grudniu 1989 roku. Animacje zostały wykonane przy użyciu rotoskopu, co nadawało płynność ruchom bohaterów.
Chahi starał się stworzyć fabułę, która miała wywołać w graczu doznania podobne do seansu w kinie. W tym stylu tworzona była sekwencja początkowa, a także zaskakujący graczy pierwszy moment interaktywny, w którym główny bohater gry znajduje się nagle w basenie z ośmiornicą. Twórca gry umieścił w niej pistolet laserowy w wyniku inspiracji filmem Gwiezdne wojny; inspirację stanowiły dla niego także gra Karateka Jordana Mechnera, komiksy oraz książki fantastycznonaukowe. Podczas kolejnego etapu pracy nad grą, od 1990 roku, Chahi wzbogacił grę o elementy urozmaicające rozgrywkę, takie jak łamigłówki czy współpraca z komputerowym sojusznikiem. W momencie zakończonych niepowodzeniem rozmów ze studiem Virgin Games zastanawiał się nawet nad przekształceniem Another World w grę przygodową typu „wskaż i kliknij”. Samotna praca nad Another World przyczyniła się do dodania grze klimatu odosobnienia i samotności w nieznanym świecie.
Publikacją gry zajęło się studio Delphine Software, dla którego Chahi pracował, nie ingerowało jednak w ogóle w samą grę – Éric Chahi w praktyce stworzył niemal jej całość własnoręcznie, natomiast ścieżkę dźwiękową wykonał jego przyjaciel, Jean-François Freitas. Natomiast z inicjatywy amerykańskiego wydawcy Another World, Interplay Entertainment, dokonano poprawek technicznych i usunięto luki w programie.
Wydanie gry
Another World został początkowo wydany w wersji na komputer Amiga, w listopadzie 1991 roku. Nie testowano jej należycie, w związku z czym zawierała mnóstwo błędów technicznych. Była też krótsza od późniejszych wersji. Port gry na platformę MS-DOS został wykonany przez Daniela Morais i rozszerzony o jeden poziom w stosunku do oryginalnej wersji. Jego premiera odbyła się 11 lutego 1992 roku.
Konsolowa edycja gry na platformy SNES (1 grudnia 1992) i Sega Mega Drive (4 maja 1994) pod naciskiem Interplay została ocenzurowana; usunięto z niej krew oraz scenę nagości (konkretnie wizję samic obcych w łaźni). Natomiast port na konsolę 3DO został wydany 24 czerwca 1994 roku i oferował poprawione tła. Wersja na komputery Macintosh ukazała się 2 lutego 1996 roku i oprócz obsługi wyższej rozdzielczości była identyczna z dostępną na MS-DOS-ie.
Grę nieoficjalnie przeniesiono także na konsole Game Boy Advance (autor – Cyril Corgordan) i GP32 (autor – Philippe Simons).
Reedycje
14 kwietnia 2006 roku, w 15. rocznicę publikacji Another World, została wydana na platformie Windows unowocześniona wersja gry z podtytułem 15th Anniversary Edition. Jej światowym wydawcą było przedsiębiorstwo Lexicon Entertainment. Nowe wydanie gry umożliwiło graczom wybór wyższej rozdzielczości (do 1280x800). Poprawiono też wygląd teł w grze i zremasterowano ścieżkę dźwiękową w niej występującą. Do pudełkowej wersji Another World: 15th Anniversary Edition dołączono 18-minutowy wywiad z twórcą gry oraz jego dziennik relacjonujący jej powstawanie. 22 września 2011 roku kolejna reedycja ukazała się na platformie iOS, pod nazwą Another World – 20th Anniversary. 16 marca 2012 roku wydano odnowioną wersję gry także na platformie Android. 19 czerwca 2014 roku wersja 20th Anniversary pojawiła się na konsolach Nintendo 3DS i Wii U, a 25 czerwca na PlayStation 3, PlayStation 4 i PlayStation Vita i Xbox One.
Odbiór gry
Another World odniósł międzynarodowy sukces, uzyskując w latach 90. XX wieku sprzedaż wynoszącą około miliona egzemplarzy. W 1993 roku Waldemar Nowak z pisma „Secret Service” nazwał dzieło francuskie „wydarzeniem ubiegłego [1992] roku”. Redaktorzy pisma „Top Secret”, Aleksy Uchański i Piotr Gawrysiak, określili Another World mianem najlepszej gry komputerowej, jaką widzieli w życiu.
Kristan Reed ze strony Eurogamer pisał, że Another World był jedną z pierwszych gier komputerowych, dla których można by użyć terminu „kinowa”. Zauważył, iż gra przyciągała graczy mrocznym klimatem, ludzkim bohaterem nieprzystającym do standardów występujących w czysto komercyjnych grach oraz imponującą jak na tamte czasy sekwencją wprowadzającą. Ostatecznie nazwał ją „jedną z najbardziej wizjonerskich i zapadających w pamięć gier wszech czasów”. Mateusz Gołębiowski ze strony Imperium Gier (części portalu Wirtualna Polska) określił Another World mianem ambitnego dzieła, w które się nie gra, ale wczuwa w jego atmosferę.
Lisa Karen Savignano ze strony AllGame chwaliła grę za znakomitą oprawę audiowizualną (w tym za wizję plastyczną przypominającą film interaktywny), aczkolwiek narzekała na zbyt wysoki poziom trudności. Przekonywała jednak, że scena końcowa gry jest powodem, dla którego warto ją przejść. Levi Buchanan z portalu IGN nazwał grę „kinowym arcydziełem”, które potrafiło wzbudzić w graczach poczucie empatii, strachu i zachwytu wizją plastyczną.
Reedycje
Another World: 15th Anniversary Edition na system operacyjny Windows uzyskała zróżnicowane opinie krytyków. Średnia ocen reedycji na Windows wynosi 73% według agregatora GameRankings. Kristan Reed z Eurogamera, przedtem przychylnie nastawiony do Another World, zmienił swą opinię po zagraniu w reedycję. Twierdził, że bardzo wysoki poziom trudności (w praktyce niezmieniony w stosunku do oryginalnej wersji), wespół z problematycznym sterowaniem i przestarzałą oprawą graficzną, skutecznie zniechęca do grania. Will Freeman ze strony VideoGamer.com również sceptycznie podszedł do nowej wersji, krytykując poziom trudności zmuszający do niepospolitej zręczności w obsłudze klawiatury, ale chwaląc zarazem stronę artystyczną gry. Polscy krytycy byli przychylniej nastawieni do gry. Piotr Szablata ze strony Imperium Gier wystawił Another World najwyższą ocenę, bardzo pozytywnie oceniając fabułę, klimat gry oraz poprawioną oprawę graficzną. Chwalił również bogate w dodatki wydanie pudełkowe polskiej wersji w dystrybucji IQ Publishing. Patryk Sawicki z „CD-Action” również zachęcał do kupna gry, choć przyznał, że nie jest ona dla osób kładących główny nacisk na oprawę graficzną.
Wersja jubileuszowa Another World na system operacyjny iOS, w odróżnieniu od edycji na Windows, spotkała się z pozytywnym odbiorem recenzentów. Średnia ocen Another World – 20th Anniversary wynosi 82%. Stephen Lambrechts z portalu IGN uznał grę za arcydzieło, twierdząc, że port gry na platformy Apple był dla niego pełnym sukcesem. Wskazywał na znaczącą poprawę oprawy graficznej w stosunku do oryginału. Zaznaczył też, że mimo wysokich wymagań stawianych graczowi gra szybko uzależnia. Christian Donlan z Eurogamera był bardziej sceptyczny. Twierdził, że gra może dzielić graczy na dwie grupy: tych, którzy będą się rozkoszować wspaniałą atmosferą Another World oraz tych, którzy będą sfrustrowani wysokim poziomem trudności.
Wpływ i kontynuacje
Another World miał zdaniem dziennikarza Bartłomieja Kluski znaczący wpływ na rozwój całej branży gier komputerowych. W odróżnieniu od gier współczesnych dziełu Chahi, które były proste, powtarzalne w akcji i pozbawione ambicji fabularnych, Another World oferował rozbudowaną historię, pełną zróżnicowanych etapów i zwrotów akcji. Ponadto była to jedna z pierwszych gier pozbawionych jakichkolwiek wskaźników oraz napisów. Piotr Mańkowski wskazywał na oryginalność tej produkcji względem innych gier komputerowych, zwracając uwagę na jej zbliżenie do sztuki filmowej. Zaliczył ją pod względem artystycznym do „jednej z najbardziej wyróżniających się gier” w historii. Tymon Smektała z pisma „CD-Action” umieścił Another World na liście „gier wiecznie żywych”, zaznaczając, że była to jedna z pierwszych gier całkowicie zrozumiałych dla graczy z całego świata, mimo że nie pada w niej ani jedno słowo. Adam Smith ze strony Rock, Paper, Shotgun opisał grę jako arcydzieło pod względem komunikacji wizualnej i ukazania przyjaźni, ukazujące pełen rozmachu świat za pomocą minimalistycznych środków; stworzony przez Chahiego towarzysz gracza został oceniony przez redaktora jako jeden z najlepszych w historii elektronicznej rozrywki.
Fenomen gry Another World przyczynił się do powstawania gier wzorujących się na niej pod względem sposobu rozgrywki. Delphine Software wyprodukowało gry dyskontujące popularność dzieła Chahi: Flashback (1992) i Fade to Black (1995). Pierwsza z nich niesłusznie uważana jest za nieoficjalną kontynuację Another World. Prawdziwy sequel gry ukazał się pod nazwą Heart of the Alien w 1994 roku i opowiadał oryginalną fabułę z punktu widzenia humanoidalnego przyjaciela Lestera. Początkowo projektantem gry był Éric Chahi, ale ze względu na coraz mniejszą władzę nad projektem zrezygnował z jej tworzenia. Heart of the Alien ukazało się jedynie na konsoli Sega CD i zostało niemal zapomniane.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona gry
1991 w grach komputerowych
Fantastycznonaukowe gry komputerowe
Gry na platformę 3DO
Gry na platformę Amiga
Gry na platformę Apple IIGS
Gry na platformę Atari ST
Gry na platformę DOS
Gry na platformę iOS
Gry na platformę Nintendo 3DS
Gry na platformę PlayStation 3
Gry na platformę PlayStation 4
Gry na platformę PlayStation Vita
Gry na platformę SNES
Gry na platformę Sega CD
Gry na platformę Sega Mega Drive/Sega Genesis
Gry na platformę Wii U
Gry na platformę Windows
Gry na platformę Xbox One
Gry wydane przez Interplay
Gry wyprodukowane przez Delphine Software
Platformowe gry komputerowe
Gry komputerowe wyprodukowane we Francji |
540 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Burowie | Burowie | Burowie (także Boerowie; w języku niderlandzkim boer, wym. [], oznacza chłopa, rolnika, farmera) – potomkowie głównie holenderskich, flamandzkich i fryzyjskich kalwinistów, niemieckich luteran i francuskich hugenotów, którzy osiedlali się w Afryce Południowej w XVII i XVIII wieku. W mniejszej liczbie mają korzenie skandynawskie, polskie, portugalskie, włoskie, hiszpańskie, szkockie, angielskie, irlandzkie i walijskie.
Obecnie potomków historycznych Burów i ich krewnych nazywa się powszechnie Afrykanerami. Nazwa ta pochodzi z języka afrikaans, który jest pierwszym językiem tej ludności.
Historia
Burowie walczyli z sukcesami z ludnością miejscową, pokonali m.in. Zulusów w bitwie nad Blood River w 1838.
W XIX wieku Burowie byli wypierani przez osadników angielskich. Między 1835 a 1841 rokiem ok. 14 000 Burów – tak zwanych Voortrekkers – opuściło Kolonię Przylądka, wyruszając w głąb Afryki, na północ i północny wschód, i podbijając tamtejsze ludy tubylcze (w tym Zulusów). Okres ten nazwano Groot Trek – Wielką Wędrówką. Na północ i wschód od rzeki Oranje utworzyli trzy republiki burskie: Natal, Orania, Transwal, o których niezależność walczyli na przełomie XIX i XX wieku z Brytyjczykami w czasie tzw. wojen burskich. Założyli też kilka krótko istniejących republik, m.in. Stellaland i Goshen.
Geografia
Republika Południowej Afryki
W demografii RPA nie ma pojęcia „Afrykanerów”, jako grupy etnicznej, ale przyjęło się za Afrykanerów uważać Południowoafrykańczyków białej rasy.
Na podstawie cenzusu narodowego z roku 2001 w RPA żyło 2 536 906 białych z afrikaans jako 1. językiem (1996: 2 558 956). Obecnie stanowią blisko 60% białej ludności RPA.
Rozmieszczenie ludności burskiej w poszczególnych prowincjach:
Prowincja Przylądkowa Wschodnia 148 809 (1996: 154 513), 2,31% ogółu populacji
Wolne Państwo 214 020 (1996: 279 135), 7,9% ogółu populacji
Gauteng 1 003 860 (1996: 958 351), 11,36% ogółu populacji
KwaZulu-Natal 116 307 (1996: 124 555), 1,22% ogółu populacji
Limpopo 110 028 (1996: 98 875), 2,08% ogółu populacji
Mpumalanga 170 526 (1996: 208 655), 5,46% ogółu populacji
Prowincja Przylądkowa Północna 93 222 (1996: 101 704), 11,33% ogółu populacji
Prowincja Północno-Zachodnia 218 611 (1996: 196 347), 5,95% ogółu populacji
Prowincja Przylądkowa Zachodnia 461 522 (1996: 436 822), 5,95% ogółu populacji
Namibia
W Namibii w 1991 r. żyło 133 324 Afrykanerów (9,5% ogółu populacji). Najwięcej ich żyje w Windhuk i w prowincjach południowych.
Na świecie
Afrykanerzy emigrowali głównie do USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii, Australii i Nowej Zelandii.
Duża liczba młodych Afrykanerów bierze udział w międzynarodowych praktykach i pracach wakacyjnych, głównie w Wielkiej Brytanii i innych krajach Wspólnoty Narodów.[1]
Nacjonalizm
Afrykanerów cechuje silny nacjonalizm i poczucie odrębności narodowej nie tylko wobec ludności kolorowej, ale i innych białych.
Nacjonalizm Afrykanerów budował się w trakcie walk z rdzennymi Afrykanami w XIX wieku oraz podczas wojen burskich na przełomie XIX i XX stulecia.
Afrykanerzy są też znani ze swoich konserwatywnych poglądów na kwestie obyczajowe i społeczne oraz mocne przywiązanie do religii kalwińskiej. Afrykanerski nacjonalizm w skrajnej wersji doprowadził do powstania doktryny i reżimu apartheidu w latach 1948–1989. Jednym z przejawów nacjonalizmu afrykanerskiego jest koncepcja separatystycznego państwa Burów, czyli Volkstaat.
Rody burskie
Burowie przypisują duże znaczenie przynależności rodowej. Wynika to m.in. z okoliczności powstania burskiej społeczności. Jej dzisiejszy trzon tworzą przede wszystkim potomkowie kilkuset rodzin, które osiedliły się w Kolonii Przylądkowej jeszcze w II połowie XVII i w pierwszych latach XVIII wieku. Oblicza się, że do końca XVIII wieku przybyło tu z rodziną lub założyło rodzinę na miejscu jedynie ok. 2 tys. mężczyzn z Europy.
Pierwsi samotni emigranci poślubiali nieliczne emigrantki z Europy lub kobiety kolorowe (Hotentotki oraz wyzwolone niewolnice z Azji i Afryki). Późniejsi samotni emigranci z Europy zakładali rodziny żeniąc się najczęściej z córkami wcześniejszych emigrantów. Niewielka ogólna liczba osadników z Europy spowodowała, że dzisiejsza licząca ok. 3 mln., społeczność burska (afrykanerska) powstała przede wszystkim w wyniku rozrodzenia potomstwa pierwszych osadników.
Niektóre nazwiska, szczególnie te przyniesione przez pierwszych osadników, są w związku z tym szczególnie rozpowszechnione. 50 najbardziej popularnych nazwisk (Jacobs, Botha, van Wyk, van der Merwe, Nel, du Plessis, Venter, Pretorius, Coetzee, Fourie, Louw, van Rensburg, Smit, van Zyl, Hendricks, du Toit, Kruger, van Niekerk, Meyer, Abrahams, le Roux, Booysens, Swart, van Rooyen, Viljoen, Steyn, van der Westhuizen, Swanepoel, Muller, Marais, Joubert, Potgieter, du Preez, Jouberts, Olivier, Oosthuizen, Pienaar, Bezuidenhout, Petersen, Burger, de Villiers, de Beers, van Heerdens, Barnard, Isaac, Prinsloo, Fortuin, Grobler, Forster, Visagie) nosi ok. 50% wszystkich Burów.
Nazwiska Burów są również świadectwem zróżnicowanego pochodzenia ich przodków.
Nazwiska burskie według pochodzenia:
niderlandzkie (m.in.): Jacobs, Bakker, Beukes, Bockelenberg, Botha, Venter, van der Merwe, Van Wyk, van Zyl, van Niekerk, Oosthuizen, Bastiaans, Bezuidenhout, de Buys, van Heerdens, Prinsloo, Booysens, van der Westhuizen, de Wet, Bosman, Bantjes, Basson, Boshoff, Boshouwer, Botes, Botma, Booysen, Brits, Bronkhorst, Bruyns, Cleef, Coetzee, Combrink, Conterman, Corsenaar, Cruywagen, Brink, de Bruyn, de Jager, de Jongh, Jordaan, de Klerk, de Kock, de Swart, de Vos, de Vries, Diemer, Eksteen, Erasmus, Ferreyn, Goossen, Geldenhuys, Greeff, Hasselaar, Heyning, Hartog, Hasewinkel, Hattingh, Hendriks, van den Heever, Jongh, Koekemoer, Kraaywinkel, Krynauw, Loots, Louw, Lubbe, Minnaar, Mulder, Nauta, Nieuwoudt, Olivier, Paasen, Pienaar, Potgieter, Pretorius, Pyl, Smuts, Sneewind, Steenkamp, Strydom, Swanepoel, Swart, Uys, Voortman, Vosloo, Wagenaar, Wessels, van Aarde, van As, van Blerk, van den Bosch, van den Burg, van den Heuvel, van der Linde, van der Poel, van der Schaff, van Deventer, van Dyk, van Eck, van Eeden, van Heerden, van Jaarsveld, van Niekerk, van Os, van Rensburg, van Rooyen, van Schalkwyk, van Schoor, van Tonderen, van Vuren, Verbeek, Vermeulen, Verschuur, Verwey, Visagie, Visser, Willems, de Wit.
francuskie (m.in.): Joubert, du Plessis, de Villiers, du Preez, du Plooy, du Toit, Nel, Viljoen, Marais, Fourie, Visagie, Lombard, Theron, Aucamp, Bisseux, Blignaut, Bruère, Cellier, Cordier, Cronjé, Colyn, Conradie, du Buisson, Duminy, Durand, Faure, Fouché, Gilliomee, Gous, Guto, Hugot, La Grange, Lecrivent, le Fèbre, le Riche, le Roux, le Sueur, Lorée, Malan, Malherbe, Maree, Mouton, Naudé, Noruj, Prévot, Relief, Roi, Russouw, Roux, Senekal, Taillefer, Terreblanche, Terrier, Vivier, le Riche.
niemieckie (m.in.): Kruger, Kotze, Scholtz, Engelbrecht, Muller, Meyer, Ackerman, Bernard, Cloete, Lamprecht, Maritz, Neethling, Pasman, Scheffer, Schreuder, Steinberg, Vlok, von Wielligh, Walters, Warnecke, Badenhorst, Beyer, Blom, Bock, Burger, Conradie, Elberts, Franke, Henning, Hertzog, Heufke, Heyns, Hiebner, Jurgens, Kayser, Kretschmer, Kriel, Laurens, Minnie, Niemand, Piek, Putter, Roos, Schenk, Tauken.
brytyjskie (m.in.): Barry, Earle, Emmett, Flemming, Guest, Hamilton, Hart, Haylett, Heatlie, Herbert, Honiball, Humphreys, Martinson, Pace, Philips, Rex, Rivers, Burnet, Fraser, Frier, Grewar, Gunn, Heatlie, McLachlan, Melvill, Moore, Munro, Murray, Reid, Robertson, Rowan.
skandynawskie (m.in.): Spolander, Stockenström, Toerien, Tregard, Zeederberg, Ziervogel, Anderson, Aspeling, Bergh, Blomerus, Cornelissen, Hallegryn, Hurling, Lind, Logenberg, Monk, Wiid, Wium, Grove, Knoetsen, Schoonbee, Krog, Oelofse.
polskie (m.in.): Groenewald, Knoop, Drotsky, Kroll, Kube, Jankowitz, Troskie, Schoonraad, Zowitsky, Kitshoff, Kolesky, Latsky, Masureik, Jewaskiewitz, Beirowski, Barensky, Aproskie, Hohowsky, Ankiewicz, Skorbinski, Waberski, Czapiewski.
malajskie: Jonker (Jonker van Makassar).
Znani przedstawiciele
Są to m.in. pisarze C.J. Langenhoven i André Brink, aktorka Charlize Theron, politycy i generałowie Paul Kruger, Jan Smuts oraz Louis Botha, bokser Francois Botha oraz Leon Botha znany muzyczny performer oraz malarz występujący w znanej grupie Die Antwoord.
Zobacz też
język afrikaans
Przypisy
Etnografia Namibii
Etnografia Południowej Afryki
Narodowości |
187821 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Marcel%20Szytenchelm | Marcel Szytenchelm | Marcel Romuald Szytenchelm – polski aktor, reżyser i animator kultury związany z Łodzią.
Życiorys
Jest absolwentem VIII Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Łodzi. Powołał do życia (działające przy Widzewskich Domach Kultury) Studio Teatralne „Słup”, w którym pełni funkcje reżysera i dyrektora artystycznego. W 1990 ukończył kulturoznawstwo (specjalność: teatrologia) na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W tym samym roku w Warszawie zdał egzamin dla aktorów dramatu oraz otrzymał najwyższą kategorię instruktorską „S” w dziedzinie teatru przyznawaną przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. W 2000 w Warszawie zdał egzamin ZASP dla reżyserów dramatu.
Jako aktor znany głównie dzięki roli Mariana Koniuszki w serialu Stanisława Barei Zmiennicy (1986).
Zainicjował obchody Dnia Tuwima i Dnia Reymonta. Jest autorem lub współautorem pomników należących do Galerii Wielkich Łodzian na ulicy Piotrkowskiej:
2000: Fortepian Rubinsteina
2001: Kufer Reymonta – we współpracy z Robertem Sobocińskim
2002: Twórcy Łodzi Przemysłowej
2006: Fotel Jaracza – we współpracy z Jerzym Sobocińskim
2007: Pomnik Lampiarza
Jest również pomysłodawcą (1999) Ławeczki Tuwima.
Od 2014 roku nagrywa autorskie teledyski „Taxi Mariana” nawiązujące do serialu Zmiennicy, „Niemrawa Cyganeczka”, „Menela”, „Galaktyczny Reymont”, a także „Ulica palce lizać”.
Filmografia
1984: Alabama jako student
1985: Republika Ostrowska jako Obsada aktorska
1986: Zmiennicy jako Marian Koniuszko
1986: Republika nadziei jako uczeń
1986: Kryptonim „Turyści” jako syn Stańczaka (odc. 2)
1987: Ucieczka z miejsc ukochanych jako listonosz Szuścik (odc. 4 i 5)
1988: Pogranicze w ogniu jako Thomas, inwalida w Podgajach (odc. 3 i 4)
1988: Nowy Jork, czwarta rano jako strażak
1988: Amerykanka jako garbus, pracownik pana Kazia
1989: Powrót wabiszczura jako syn burmistrza
1989: Porno jako mężczyzna w przychodni wenerologicznej
1989: Kanclerz jako sługa Heidensteina
1989: Gdańsk 39 jako bojówkarz SA
1989: Bal na dworcu w Koluszkach jako młody pasażer na dworcu
1990: Zabić na końcu jako strajkujący robotnik
1990: Kanalia jako gach Tamary
1990: Dziewczyna z Mazur jako Kazik, majster w WZPRTV
1991: Skarga jako robotnik w kolejce do kasy
1991: Cynga jako chory na oddziale psychiatrycznym
1992: Kawalerskie życie na obczyźnie jako Obsada aktorska
1993: Dwa księżyce jako bagażowy
1993: C'est mon histoire jako pielęgniarz w zakładzie medycyny sądowej
1994–1995: Spółka rodzinna jako duch w nowym domu Derków
1995: Z piosenką na Belweder jako niezawodny reporter
1997: Księga wielkich życzeń jako recepcjonista sanatorium
1999: Tygrysy Europy jako hydraulik
1999: Torowisko jako uczestnik teleturnieju w tv
2000: Noc świętego Mikołaja jako Mikołaj
2000: Dom jako ksiądz na Oddziale Dializ (odc. 23)
2000: Człowiek wózków jako ordynator szpitala psychiatrycznego
2000: Bajland jako narzeczony
2001: Świat według Kiepskich jako asystent wodzireja (odc. 100)
2002: Na dobre i na złe jako Gustaw „Wąsik”, organizator walk bokserskich (odc. 98)
2004: Pierwsza miłość jako fotograf na ślubie i weselu Emilii Śmiałek i Andrzeja Pałkowskiego
2005: Rozmowa kwalifikacyjna jako członek komisji kwalifikacyjnej
2008: Jan z drzewa jako Janusz
2009: Świat według Kiepskich jako inteligent (odc. 309)
2010: Świat według Kiepskich jako Tadek (odc. 347)
2010: Świat według Kiepskich jako Franek (odc. 339)
2011: Świat według Kiepskich jako lodziarz (odc. 359)
2011: Pokaż, kotku, co masz w środku jako kierownik kostnicy
2012: Świat według Kiepskich jako fryzjer (odc. 389)
2012: Komisarz Alex jako sprzedawca waty cukrowej (odc. 16)
2014: Serce, serduszko jako portier w szkole baletowej
2015: Komisarz Alex jako inspektor (odc. 91)
2017: Komisarz Alex jako dozorca (odc. 116)
2019: Komisarz Alex jako psychiatra (odc. 147)
Nagrody i odznaczenia
1997: Nagroda Specjalna „Złota Maska” za działalność Studia Teatralnego Słup
1999 i 2020: Nagroda Miasta Łodzi
1999: „Sprężyna” – nagroda łódzkiego miesięcznika „Tygiel Kultury”
2001: „Łodzianin Roku” 2000
2003: Srebrny Krzyż Zasługi
2004: odznaczenie „Zasłużony Dla Miasta Łodzi”
2005 Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej”
2006 medal „Zasłużony Dla Kultury Polskiej w Kanadzie” za wkład i rozwój kultury polskiej w Kanadzie
2012: Złoty Krzyż Zasługi
2013: Nagroda Marszałka Województwa Łódzkiego 2013 za osiągnięcia w dziedzinie kultury za całokształt działalności
2015: Statuetka „Skrzydła Wyobraźni”
2015: Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
27 marca 2023: Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Przypisy
Linki zewnętrzne
Absolwenci szkół średnich w Łodzi
Absolwenci Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Aktorzy filmowi związani z Łodzią
Aktorzy teatralni związani z Łodzią
Dyrektorzy teatrów w Łodzi
Działacze społeczni i kulturalni związani z Łodzią
Laureaci Nagrody Miasta Łodzi
Ludzie urodzeni w Gdyni
Odznaczeni Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Odznaczeni odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (III Rzeczpospolita)
Polscy aktorzy filmowi
Polscy reżyserzy teatralni
Reżyserzy teatralni związani z Łodzią
Urodzeni w XX wieku |
541 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nied%C5%BAwied%C5%BA%20czarny | Niedźwiedź czarny | Niedźwiedź czarny, baribal, niedźwiedź amerykański (Ursus americanus) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny niedźwiedziowatych (Ursidae). Najbardziej rozpowszechniony na terenach górzystych i leśnych w Ameryce Północnej (od północnej Kanady do Florydy i Meksyku). Masywna budowa ciała, długość ciała samców 140–200 cm, samic 120-160 cm, ogona 80–140 mm. Masa ciała samców 47–409 kg, samic 39–236 kg. Sierść czarna czasem wpadająca w brąz. Nazwa angielska black bear, czyli „czarny niedźwiedź” nie w pełni odpowiada faktycznej barwie tych zwierząt, które mogą mieć sierść od czarnej po płową, zwaną tu cynamonową. Baribale znakomicie wspinają się na drzewa, zwłaszcza gdy szukają bezpiecznej kryjówki. Drapieżnik zapada w lekki sen zimowy, w czasie którego samica rodzi 2–3 młode. Normalna temperatura ciała tych zwierząt to 38 °C. Fizjologicznie liczba skurczów serca na minutę wynosi ok. 55.
Podgatunki
Wyróżnia się kilkanaście podgatunków baribala:
U. americanus altifrontalis Elliot, 1903
U. americanus amblyceps Baird, 1859
U. americanus americanus Pallas, 1780
U. americanus californiensis Miller, 1900
U. americanus carlottae Osgood, 1901
U. americanus cinnamomum Audubon & Bachman, 1854
U. americanus emmonsii Dall, 1895
U. americanus eremicus Merriam, 1904
U. americanus floridanus Merriam, 1896
U. americanus hamiltoni Cameron, 1957
U. americanus kermodei Hornaday, 1905
U. americanus luteolus Griffith, 1821
U. americanus machetes Elliot, 1903
U. americanus perniger J. A. Allen, 1910
U. americanus pugnax Swarth, 1911
U. americanus vancouveri Hall, 1928
Przypisy
Linki zewnętrzne
– TVN Meteo
Niedźwiedziowate
Ssaki Ameryki Północnej
Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1780 roku |
187828 | https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef%20Grzesiak | Józef Grzesiak | Józef Grzesiak (1891–1919) – plutonowy I batalionu saperów wielkopolskich, odznaczony Orderem Virtuti Militari
Józef Grzesiak (ur. 1896) – rolnik, żołnierz Legionów Polskich, odznaczony Krzyżem Niepodległości
Józef Grzesiak – plutonowy 14 pułku artylerii polowej, odznaczony Orderem Virtuti Militari
Józef Grzesiak ps. „Czarny Andrzej” (1900–1975) – instruktor harcerski, działacz niepodległościowy, odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości
Józef Grzesiak (1941–2020) – bokser, medalista olimpijski.
Przypisy |
542 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biogeografia | Biogeografia | Biogeografia (gr. bíos ‘życie’, gé ‘ziemia’, gráphein ‘pisać’) – nauka przyrodnicza z pogranicza biologii i geografii, badająca rozmieszczenie przestrzenne osobników oraz:
przyczyny prawidłowości tego rozmieszczenia,
jego geologicznej przeszłości;
prognozy na jego na przyszłość.
Biogeografia zajmuje się zarówno pojedynczymi gatunkami oraz biocenozami, jak również ich zespołami, biomami, a także całą biosferą.
Rozmieszczenie zwierząt bada zoogeografia, a roślin – fitogeografia. W tej pierwszej Ziemia jest podzielona na krainy zoogeograficzne, a w tej drugiej – na państwa florystyczne.
Przypisy |
187836 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Proksenos | Proksenos | Proksenos, proksen (gr. dla gości, gospodarz) – w starożytnej Grecji obywatel polis pełniący funkcję opiekuna dla przybyszów z innego polis, którego był proksenosem. Funkcja zbliżona do zadań dzisiejszego konsula. Fakt, że proksenos nie był urzędnikiem (wysłannikiem) państwa, którego obywatelom pomagał, upodabnia go do konsula honorowego. Spełniał również niektóre funkcje przedstawiciela dyplomatycznego.
Greckie polis nie posiadały własnych przedstawicieli w obcych miastach. Instytucja proksenii wykształciła się z powszechnego prawa gościnności. Proksenos musiał być obywatelem miasta, w którym mieszkał pełniąc swe obowiązki. Nie mógł być obywatelem tego, które reprezentował. Proksenosem zostawała najczęściej osoba mająca więzy rodzinne lub przyjacielskie z obywatelami państwa, które reprezentowała. Nieraz funkcja ta stawała się dziedziczna.
Mając zaufanie u obywateli obydwu polis, pełnił proksenos również funkcje dyplomatyczne. Za jego pośrednictwem prowadzono pertraktacje. W przypadkach konfliktów między państwami stawał się często mediatorem zwaśnionych stron. Sam używany był jako poseł.
W zamian za swoje usługi proksenos miał w mieście, które reprezentował, specjalną pozycję w porównaniu z innymi cudzoziemcami. Korzystał z przywilejów handlowych, podatkowych i sądowych oraz godności honorowych.
Rozpowszechniona w państewkach greckich proksenia stała się podstawą stosunków międzynarodowych w świecie greckim.
Bibliografia
Historia dyplomacji do 1871 r. Książka i Wiedza, Warszawa 1973
Julian Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, PWN, Warszawa 1977
Słownik kultury antycznej: Grecja – Rzym, red. Lidia Winniczuk, Wiedza Powszechna, Warszawa 1988,
Urzędy i instytucje publiczne starożytnej Grecji |
187839 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Agesilaos | Agesilaos | Imię królów Sparty
Agesilaos I z dynastii Agidów panujący prawdopodobnie w X/IX w. p.n.e.
Agesilaos II z dynastii Eurypontydów panujący w latach 398-360 p.n.e.
de:Agesilaos#Bekannte Namensträger |
187842 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Szko%C5%82a%20Nauk%20%C5%9Acis%C5%82ych | Szkoła Nauk Ścisłych | Szkoła Nauk Ścisłych – dawna szkoła wyższa w Warszawie, obecnie autonomiczna część Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, która interdyscyplinarnie kształci studentów w zakresie matematyki, fizyki i chemii.
Historia
Szkoła Nauk Ścisłych (SNŚ) powstała w 1993 roku jako niepaństwowa szkoła wyższa pod auspicjami instytutów Polskiej Akademii Nauk:
Instytutem Fizyki PAN
Instytutem Chemii Fizycznej PAN
Centrum Fizyki Teoretycznej PAN
Instytutem Matematycznym PAN
Instytutu Technologii Elektronowej
Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN.
Największy udział w tworzeniu SNŚ mieli udział naukowcy z pierwszych trzech instytucji. Szkoła była uczelnią niepaństwową, założoną przez specjalnie powołaną do tego celu Fundację im. Stanisława Ulama. SNŚ, przy wsparciu Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga, wydawała w ramach Biblioteki Szkoły Nauk Ścisłych podręczniki napisane przez jej wykładowców. Pierwszym rektorem SNŚ był prof. dr hab. Jan Mostowski, zaś ostatnim -- prof. dr hab. Tadeusz Skośkiewicz. Drugim z kolei rektorem był prof. dr hab. Kazimierz Rzążewski, skąd uczelnia zyskała żartobliwe miano "uniwersytetu Jana Kazimierza", na pamiątkę po Uniwersytecie Jana Kazimierze we Lwowie.
Studia w SNŚ składały się z 3-letnich studiów licencjackich na makrokierunku "fizyka, matematyka i chemia", zakończonych uzyskaniem tytułu licencjata w jednej z trzech specjalności:
matematyczne modelowanie zjawisk,
fizykochemia nowoczesnych materiałów współczesnej techniki,
obsługa nowoczesnej aparatury.
Specjalności zmieniały się w ciągu istnienia szkoły, te pochodzą z 1996 roku.
Po ukończonych studiach 1. stopnia istniała możliwość kontynuacji nauki na studiach magisterskich w ramach fizyki, chemii i matematyki.
Jako uczelnia niepaństwowa istniała do 2001 roku, kiedy to została dołączona do Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (przyczyną były kłopoty finansowe; istniała również koncepcja połączenia SNŚ z Polsko-Japońską Wyższą Szkołą Technik Komputerowych w Warszawie, a nawet z Akademią Humanistyczną -- czyli powołania pierwszego niepaństwowego uniwersytetu). W tym samym roku (ale wcześniej) dostała nagrodę Złotego Indeksu tygodnika "Wprost".
W 2001 roku, SNŚ stała się częścią Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego na UKSW, co zostało odzwierciedlone przez dodanie do jego nazwy członu "Szkoła Nauk Ścisłych". Dołączenie SNŚ do uczelni o genezie religijej odbiło się negatywnie na postrzeganiu jej przez środowisko naukowe za prestiżową, co spowodowało spadek renomy uczelni, pomimo iż studiować może każdy bez względu na wyznawane poglądy, ulepszona i unowocześniona została infrastruktura, zachowany został ten sam model kształcenia, zajęcia i laboratoria dalej odbywają się w Instytucie Chemii Fizycznej, Instytucie Chemii Organicznej oraz Instytucie Fizyki pod okiem tych samych wybitnych polskich uczonych.
Model kształcenia
Od 2001 roku można studiować na jednym z 3 kierunków:
Chemia
Fizyka
Nauki Ścisłe, gdzie na 3. roku następuje wybór specjalności:
1) informatyka stosowana,
2) fizykochemia nowoczesnych materiałów,
3) nauczanie przedmiotów ścisłych.
Po licencjacie, studenci mogą kontynuować naukę na 2-letnich studiach magisterskich, na dowolnym kierunku oferowanym przez Wydział Matematyczno-Przyrodniczy. Szkołę Nauk Ścisłych UKSW:
Matematyka,
Informatyka,
Fizyka,
Chemia.
Pozycje w rankingach
I miejsce w kategorii niepaństwowych szkół niebiznesowych oraz "Złoty Indeks" w Rankingu Szkół Wyższych tygodnika "Wprost" (2001)
VI miejsce w Rankingu Uczelni Niepaństwowych 2001 oraz III miejsce w klasyfikacji niepaństwowych uczelni uniwersyteckich dziennika "Rzeczpospolita" i miesięcznika edukacyjnego "Perspektywy"
V miejsce w Rankingu Uczelni Niepaństwowych 2000 dziennika "Rzeczpospolita" i miesięcznika edukacyjnego "Perspektywy"
Zobacz też
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Linki zewnętrzne
Komunikat IF PAN dotyczący Szkoły Nauk Ścisłych
Strona Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego.Szkoły Nauk Ścisłych UKSW
Strona główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Uczelnie w Warszawie |
187845 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81ukasz%20Grass | Łukasz Grass | Łukasz Grass (ur. 20 lutego 1976 w Resku) – polski dziennikarz radiowy i telewizyjny. Były redaktor naczelny Business Insider Polska. Autor książek: Trzy mądre małpy, Najlepszy. Gdy słabość staje się siłą, Szlag mnie trafił.
Życiorys
Ukończył Liceum Ogólnokształcące w Łobzie i AWF w Poznaniu.
Współzałożyciel i redaktor naczelny Akademii Triathlonu, największego w Polsce portalu internetowego dla amatorów, trenujących tę dyscyplinę sportu. Sam również jest triathlonistą, startującym głównie na dystansach Ironman 70.3 (2 km pływania, 90 km jazdy rowerem i 21 km biegu) oraz Ironman (3,86 km pływania, 180 km jazdy rowerem i 42,2 km biegu).
Jest dziennikarzem radiowym i telewizyjnym. Pracował w Radiu Plus, Radiu Tok FM, jako zastępca redaktor naczelnej Ewy Wanat, szef informacji, prowadzący „Poranek Tok FM”, Był też związany z TVN24, prowadził magazyn „Polska i Świat” – z Anną Kalczyńską oraz był gospodarzem takich programów jak: „Magazyn 24 godziny”, „Cały ten świat” i serwisów informacyjnych. W TVP1 był współprowadzącym programu „Kawa czy herbata” z Klaudią Carlos, prowadził też show „Sąsiad na widelcu”. W TVP Polonia współprowadził program „Polacy tu i tam” z Magdaleną Emilianowicz. W Discovery Channel, autor cyklu („How we invented the world”, „Polska - operacja zmiana”). W Polsacie współprowadził program „Celebrity Splash” z Krzysztofem Jankowskim z Radia Eska.
W 2012 wydał książkę Trzy mądre małpy.
Prezes spółki Wydawnictwa Sportowe i Naukowe, założyciel i redaktor naczelny Akademii Triathlonu.
Od maja 2016 był redaktorem naczelnym serwisu Business Insider Polska należącego do grupy Onet. Z funkcji zrezygnował w marcu 2019 roku, by skupić się na działalności własnego wydawnictwa.
W 2017 roku napisał powieść biograficzną o Jerzym Górskim, legendzie polskiego triathlonu. Książka Najlepszy. Gdy słabość staje się siłą w ciągu kilku miesięcy wskoczyła na listę bestsellerów Empiku, sprzedając się w ponad 50 tysiącach egzemplarzy. Na podstawie historii Jerzego Górskiego powstał również film Najlepszy. Obraz w reżyserii Łukasza Palkowskiego, twórcy Bogów, otrzymał łącznie pięć nagród podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.
29 października 2019 swoją premierę miała jego kolejna książka Szlag mnie trafił. Są w życiu rzeczy, o które warto walczyć do końca, która opisuje historię kobiety sparaliżowanej po udarze.
Życie prywatne
Amatorsko trenuje triathlon. Ambasador Mistrzostw Polski w triathlonie na dystansie długim Herbalife Susz Triathlon 2011.
Ma żonę i dwie córki: Weronikę i Maję.
Bibliografia
Łukasz Grass: Najlepszy. Gdy słabość staje się siłą. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska Sp. z o.o. + Łukasz Grass, 2017.
Łukasz Grass: Szlag mnie trafił. Są w życiu rzeczy, o które warto walczyć do końca. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska Sp. z o.o., 2019.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Akademia Triathlonu
Biegi Masowe
Wydawnictwa Sportowe i Naukowe
Łukasz Grass - Oficjalna strona
Absolwenci Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu
Dziennikarze Tok FM
Ludzie urodzeni w Resku
Osobowości telewizyjne związane z TVN
Osobowości telewizyjne związane z TVP
Osobowości telewizyjne związane z Polsatem
Polscy dziennikarze telewizyjni
Polscy redaktorzy naczelni
Urodzeni w 1976 |
187846 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kl%C4%85twa | Klątwa | Magia i religia
klątwa – pojęcie z zakresu magii
anatema – wyłączenie ze społeczności
klątwa (cherem) – w judaizmie anatema nałożona przez bejt din
klątwa (ekskomunika) – w chrześcijaństwie kara kościelna polegająca na wykluczeniu ze wspólnoty wiernych
Dzieła literackie
Klątwa – dramat Stanisława Wyspiańskiego
Filmy
The Grudge – Klątwa – film z 2004 roku
Klątwa (oryg. The Curse) – film z 1987 roku, reż. David Keith
Klątwa (oryg. Curse of the Starving Class) – film z 1994 roku, ekranizacja sztuki Sama Sheparda, reż. J. Michael McClary
Klątwa (oryg. Anatema) – film z 2006 roku, reż. Agim Sopi
Zobacz też
fatum |
187849 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Park%20Mu%C5%BCakowski | Park Mużakowski | Park Mużakowski (niem. Park von Muskau, Muskauer Park lub Fürst-Pückler-Park) – park w Polsce i w Niemczech, zajmujący 728 ha powierzchni po obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej, która stanowi granicę polsko-niemiecką, w województwie lubuskim, i w powiecie żarskim. Jest to największy park w stylu angielskim na terenie Polski.
Polska część parku jest zarządzana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie, a niemiecka – przez Fundację Fürst–Pückler–Park Bad Muskau z siedzibą w Oranżerii znajdującej się w parku.
Położenie
Po stronie polskiej znajdują się 522 ha całego założenia parkowego, a po stronie niemieckiej 206 ha. Centralna część parku z zabudowaniami rezydencjalnymi znajduje się po zachodniej stronie rzeki przy niemieckiej miejscowości Mużaków, polska część leży przy miejscowości Łęknica.
Park Mużakowski znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego Łuk Mużakowa oraz Geoparku Łuk Mużakowa. Jest to pierwszy w Polsce geopark przyjęty do Światowej Sieci Geoparków (ang. Global Network of National Geoparks).
Historia
Założycielem parku był książę Hermann Ludwig Heinrich von Pückler-Muskau (1785–1871), który po podróżach, w tym do Anglii, zachwycił się parkami krajobrazowymi. W 1811 odziedziczył po zmarłym ojcu posiadłość w Muskau. Na początku XIX wieku był to zamek z otaczającym go parkiem położonym nad Nysą. W 1815 pierwszego maja Pückler wydał list otwarty do mieszkańców Muskau, w którym prosił o pomoc w zakładaniu parku przypałacowego w stylu angielskim.
W latach 1815–1845 rezydencja rozrosła się w rozległe założenie parkowe w stylu krajobrazowym. Przemodelowano teren, wybudowano mosty przez Nysę, nasadzono tysiące drzew i krzewów. Całość została wpisana w naturalne wnętrze doliny rzeki. W realizacji planów brali udział: Karl Friedrich Schinkel, August Schirmer (malarz), John Adey Repton (angielski architekt) oraz Jacob Heinrich Rehder (ogrodnik). Pogłębiający się kryzys finansowy spowodowany pracami na ogromną skalę oraz podróżami księcia zmusił go do sprzedaży majątku. Z koncepcji obejmującej ponad 700 ha, zrealizowano nieco ponad 250 ha. W 1845 książę był zmuszony sprzedać posiadłość w Muskau i przenieść się z byłą żoną Lucie do Branitz koło Chociebuża, gdzie rozpoczął tworzenie kolejnego parku. Zmarł 4 lutego 1871 roku. Razem z Lucie został pochowany w usypanej piramidzie na jeziorze w parku w Branitz.
Kolejnym właścicielem Parku Mużakowskiego był książę Fryderyk Niderlandzki, który kontynuował prace związane z tworzeniem parku. Kazał przebudować i zmodernizować niektóre budowle. We wschodniej części parku Eduard Petzold wykonał arboretum, w którym znajduje się prawie 3000 gatunków roślin drzewiastych i krzewiastych. Kolekcja zyskała miano najbardziej znaczącej w Niemczech. Prace trwały aż do śmierci księcia w 1881.
W 1883 posiadłość przejęła rodzina von Arnim, która po odratowaniu funduszy Muskau kontynuowała dzieło poprzedników. W latach 1886–1888 w miejscu, które Pückler przeznaczył na wzniesienie kaplicy grobowej powstało mauzoleum dla zmarłej tragicznie żony hrabiego von Arnim. W 1945 rodzina von Arnim została wysiedlona z Muskau.
W czasie II wojny światowej park i budynki parkowe uległo zniszczeniu, w tym główna rezydencja – Nowy Zamek. W centralnej kompozycji parku w pierwszych latach XX wieku ustawiono pomnik ku czci jego twórcy księcia Hermana von Pücklera. Podczas działań frontowych na Nysie Łużyckiej zostały wysadzone dwa historyczne mosty przez rzekę: Most Podwójny odbudowany w 2003 oraz Most Angielski, którego odbudowa zakończyła się w roku 2011. W tym samym roku zakończyła się renowacja Mostu Arkadowego w polskiej części parku.
Wyróżnienia
1 maja 2004 polska część parku została uznana za pomnik historii. 2 lipca 2004 Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO zdecydował jednogłośnie o wpisaniu Parku Mużakowskiego na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, jako 12. obiekt w Polsce.
Zobacz też
kolej leśna w Bad Muskau
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Oficjalna polska strona Parku Mużakowskiego
Park Mużakowski na stronie Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO
Opis Parku Mużakowskiego na stronie Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
Archiwalne plany i publikacje o parku w bibliotece Polona
Mużaków
Łużyce
Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Polsce
Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO w Niemczech
Parki i ogrody w Niemczech
Parki i ogrody w województwie lubuskim
Pomniki historii
Hasła kanonu polskiej Wikipedii
Zabytkowe parki i ogrody w Polsce
Obiekty budowlane w Łęknicy |
544 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brigitte%20Bardot | Brigitte Bardot | Brigitte Anne Marie Bardot (ur. 28 września 1934 w Paryżu) – francuska modelka, piosenkarka i aktorka filmowa, symbol seksapilu w latach 50. i 60. XX wieku, jedna z największych gwiazd francuskiego kina; później także działaczka na rzecz ochrony praw zwierząt.
Życiorys
Wczesne lata
Brigitte Bardot urodziła się jako jedna z dwóch córek Louisa Bardot i Anne Marie Mucel. Ojciec, dyplomowany inżynier, prowadził rodzinny interes. Matka zapisała córki Brigitte i Marie-Jeanne do szkoły baletowej. Marie-Jeanne ostatecznie zrezygnowała z lekcji tańca, natomiast Brigitte skoncentrowała się na ćwiczeniach. W 1947 została przyjęta do Konserwatorium Paryskiego i przez trzy lata, wraz z Leslie Caron, uczęszczała do klasy baletowej rosyjskiego choreografa Borisa Kniaziewa.
Kariera
W 1949 Brigitte Bardot pozowała dla magazynu „Jardin des Modes”, którym zarządzała przyjaciółka jej matki, dziennikarka Hélène Lazareff. W 1950 pracowała dla marcowego wydania francuskiego „Elle”. Podczas sesji została zauważona przez młodego reżysera Rogera Vadima (jej późniejszego męża), który postanowił poznać ją ze scenarzystą Markiem Allégretem. Ten jednak uznał ją za niezbyt atrakcyjną.
Zadebiutowała w 1952 w komedii Wioska w Normandii (Le Trou Normand). W latach 1952–1956 pojawiła się w siedemnastu filmach. W 1953 zagrała rolę w sztuce Jeana Anouilha Zaproszenie do zamku (L'Invitation au château). Media zwróciły na nią uwagę, kiedy pojawiła się na Festiwalu Filmowym w Cannes w kwietniu 1953.
Filmy, w których grała Brigitte Bardot z początku i połowy lat 50., to głównie romantyczne komedie z rolami młodych dziewcząt. Zagrała epizodyczne role w trzech filmach anglojęzycznych: brytyjskiej komedii Doctor at Sea (1955) i amerykańskich Helena Trojańska (1954) oraz Act of Love (1954) z Kirkiem Douglasem.
Aby wypromować młodą aktorkę, Vadim zrealizował w 1956 film I Bóg stworzył kobietę z Bardot i Jeanem-Louisem Trintignantem. Film o niezbyt moralnej nastolatce, prowokującej społeczność niewielkiego miasteczka, odniósł światowy sukces. Charles de Gaulle mówił, że Bardot była „francuskim artykułem eksportowym równie ważnym, jak samochody Renault”. Do postrzegania Brigitte Bardot jako symbolu seksu i zmysłowości w dużym stopniu przyczyniły się, poza filmami, zdjęcia, które jej robił fotograf Sam Levin. Wiele zdjęć aktorki z lat 50. i 60. wykonał również brytyjski fotograf Cornel Lucas.
29 października 1956 uczestniczyła (między innymi z Marilyn Monroe) w dorocznej gali z udziałem Elżbiety II w Empire Theatres w Londynie. W 1974, dla uczczenia swych 40. urodzin, Bardot zdecydowała się na nagą sesję zdjęciową we włoskiej edycji magazynu „Playboy”.
Po rozwodzie w 1957 Bardot w 1959 wyszła za mąż za Jacques’a Charriera, z którym zagrała w Babette idzie na wojnę (1959). W 1960 wystąpiła w filmie Prawda (La vérité) w reżyserii Henriego-Georges’a Cluzota. W następnym roku za tę rolę Włoska Akademia Filmowa przyznała jej nagrodę David di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej. Wkrótce potem Bardot wyjechała na południe Francji, do swego domu w Saint-Tropez. W 1963 zagrała w filmie Jena-Luca Godarda Pogarda.
Grała w filmach u boku takich aktorów, jak Alain Delon (Sławne miłości, Trzy kroki w szaleństwo), Jean Gabin (Na wypadek nieszczęścia), Sean Connery (Shalako), Jean Marais (Gdyby Wersal mógł mi odpowiedzieć, Przyszłe gwiazdy), Lino Ventura (Bulwar Rumu), Annie Girardot (Nowicjuszki), Claudia Cardinale (Królowe Dzikiego Zachodu), Jeanne Moreau (Viva Maria!), Jane Birkin (Don Juan). W 1973 oznajmiła, że rezygnuje z aktorstwa.
W latach 60. i 70. brała udział w różnych muzycznych spektaklach i nagrywała piosenki, współpracując głównie z takimi piosenkarzami, jak: Serge Gainsbourg, Bob Zagury i Sacha Distel. Nagrała m.in. „Harley Davidson”, „Je Me Donne À Qui Me Plaît”, „Bubble gum”, „Contact!”, „Je Reviendrai Toujours Vers Toi”, „L'Appareil À Sous”, „La Madrague”, „On Déménage”, „Sidonie”, „Tu veux, Ou Tu veux pas?”, „Le Soleil de Ma Vie (cover hitu Steviego Wondera You Are the Sunshine of My Life) i Je t’aime... moi non plus.
Życie prywatne
21 grudnia 1952 w wieku osiemnastu lat wyszła za mąż za reżysera Rogera Vadima. Wystąpiła w jego filmie I Bóg stworzył kobietę. Nasycona erotyzmem scena tańca na stole przyniosła jej sławę i spowodowała istotną zmianę w podejściu do tematów erotycznych w kinie światowym. W dużej mierze do sukcesu filmu przyczyniła się jej uroda i seksapil. Dla uzyskania zgody rodziców Bardot na ślub, Vadim, który był wyznania prawosławnego, przeszedł na katolicyzm. Rozwiedli się pięć lat później (6 grudnia 1957), ale w późniejszych latach często współpracowali.
Podczas pracy nad filmem I Bóg stworzył kobietę Bardot miała romans z Jeanem-Louisem Trintignantem (w tym czasie żoną aktora była Stéphane Audran). Ich związek nie był łatwy z uwagi na odbywaną w tym czasie przez aktora służbę wojskową oraz romans Bardot z piosenkarzem Gilbertem Bécaud. Ostatecznie rozeszli się po dwóch latach. W dniu 18 czerwca 1959 Bardot poślubiła aktora Jacques’a Charriera, z którym miała swoje jedyne dziecko – syna Nicolasa-Jacques’a. Ze względu na zainteresowanie paparazzi poród miał miejsce w apartamencie Bardot w Paryżu (przy alei Paul-Doumer 71 w 16. dzielnicy Paryża) przy zamkniętych okiennicach. Po rozwodzie z Charrierem (20 listopada 1962) Nicolasem zajęła się rodzina Jacques’a, a Bardot nie utrzymywała z synem ścisłych kontaktów aż do jego pełnoletniości. Inni mężowie aktorki to: niemiecki milioner Gunter Sachs (14 lipca 1966 – 1 października 1969) oraz Bernard d'Ormale (od 16 sierpnia 1992). Miała również romanse z Samim Freyem, Sergem Gainsbourgiem i Sachą Distelem. W latach 70. związana była z rzeźbiarzem Miroslavem Brozkiem (była jego modelką).
Działalność na rzecz praw zwierząt
W 1974, na dzień przed swoimi 40. urodzinami (po występach w ponad 40. filmach i nagraniu kilku płyt), wycofała się z filmu i postanowiła wykorzystać swoją sławę do promowania praw zwierząt. W 1986 założyła fundację The Brigitte Bardot Foundation for the Welfare and Protection of Animals i została wegetarianką. Zebrała trzy miliony franków francuskich na finansowanie fundacji dzięki licytacji, wystawiając na sprzedaż wiele przedmiotów osobistych. W 1999 Bardot w liście do chińskiego przywódcy Jiang Zemina, opublikowanym w języku francuskim przez magazyn VSD, oskarżyła Chiny o torturowanie i zabijanie niedźwiedzi, a także wykorzystywanie tygrysów i nosorożców do produkowania afrodyzjaków.
W ciągu dwóch lat od 2001 roku przekazała ponad 140 000 dolarów na sterylizację bezpańskich psów w Bukareszcie, których liczbę szacuje się na 300 tysięcy. W jej planach był dom dla bezdomnych zwierząt. Całość budowy miała być sponsorowana przez aktorkę.
Na początku 2013 Bardot zagroziła, że zrzeknie się obywatelstwa francuskiego, jeżeli władze nie zapobiegną uśpieniu dwóch słoni z ogrodu zoologicznego w Lyonie chorujących na gruźlicę.
Polityka, kontrowersje i problemy prawne
Bardot była pierwszą kobietą niehistoryczną, której twarz posłużyła jako wzorzec dla podobizn Marianny, emblematu Republiki Francuskiej (w 1969, rzeźbę wykonał Alain Gourdon). Wyraziła poparcie dla prezydenta Charles’a de Gaulle’a w 1960. Jej mąż, Bernard d'Ormal, był doradcą prawnym Frontu Narodowego.
W książce z 1999 Le Carré de Pluton Bardot krytykowała rytualny ubój owiec podczas muzułmańskiego święta Id al-Adha. Ponadto w jednym z rozdziałów pisze: mój kraj…, Francja, moja ojczyzna, mój kraj jest ponownie atakowany przez przeludnienie cudzoziemców, zwłaszcza muzułmanów. Za te słowa francuski sąd ukarał aktorkę grzywną w wysokości 30 tysięcy franków w czerwcu 2000.
10 czerwca 2004 została skazana za „podżeganie do nienawiści rasowej” z powodu antyislamskich wypowiedzi umieszczonych w książce Un cri dans le silence. Nałożono na nią karę w wysokości 5 tysięcy euro. Bardot stwierdziła, iż nie ma uprzedzeń rasowych i przeprosiła w sądzie, mówiąc: Nigdy świadomie nie chciałam nikogo skrzywdzić. Nie leży to w moim charakterze.
Wpływ
W świecie mody Bardot spopularyzowała dekolt typu „odkryta szyja oraz oba ramiona”, nazwany od jej imienia „bardot”. Jest stosowany w krojach swetrów, bluzek, sukienek i topów. Wprowadziła do mody choucroute („kapusta”), fryzurę i bawełniany materiał w kratkę, który zawierał strój zaprojektowany przez Jacques’a Esterela na jej ślub z Jacques’em Charrierem. Aktorka była bohaterką niektórych dzieł Andy’ego Warhola.
Bardot przyczyniła się do promocji miasta Saint-Tropez i miejscowości Armação dos Búzios w Brazylii, którą odwiedziła w 1964 wraz ze swoim partnerem, brazylijskim muzykiem Bobem Zagury. Dziś stoi tam posąg Bardot, stworzony przez Christina Motta.
Była inspiracją dla młodych muzyków: Johna Lennona i Paula McCartneya, którzy planowali nakręcić film The Beatles i Bardot, podobny do Hard Day's Night. Bob Dylan powiedział, że pierwsza piosenka, którą napisał, poświęcona była Bardot. Wspomniał o niej w piosence I Shall Be Free, znajdującej się na płycie pt. The Freewheelin’ Bob Dylan.
Filmografia
1952:
Manina, dziewczyna bez zasłon (Manina, la fille sans voile) jako Manina
Długie zęby (Les Dents longues) jako żona mężczyzny na weselu
Wioska w Normandii (Le trou normand) jako Javotte Lemoine
1953:
Le Portrait de son père jako Domino
Ich wielka miłość (Un acte d’amour) jako Mimi
1954:
Tradita jako Anna
Gdyby Wersal mógł mi odpowiedzieć (Si Versailles m'était conté) jako mademoiselle de Rozille
1955:
Wielkie manewry (Les grandes manoeuvres) jako Lucie
Syn kochanej Karoliny (Le Fils de Caroline chérie) jako Pilar
La lumière d'en face jako Marceau
Przyszłe gwiazdy (Futures vedettes) jako Sophie
Doktor na morzu (Doctor at Sea) jako Helene Colbert
1956:
Stokrotka (En effeuillant la marguerite, reż. Marc Allégret) jako Agnes Dumont
Mój syn Neron (Mio figlio Nerone) jako Poppea
La Mariée est trop belle jako Chouchou
I Bóg stworzył kobietę (Et Dieu... créa la femme, reż. Roger Vadim) jako Juliete Hardy
Helena Trojańska (Helen of Troy) jako Andraste
Nieznośna dziewczyna (Cette sacrée gamine) jako Brigitte Latour
1957:
Paryżanka (Une Parisienne) jako Brigitte Laurier
Księżycowi jubilerzy (Les bijoutiers du clair de lune) jako Ursula
1958: Na wypadek nieszczęścia (En cas de malheur]) jako Yvette Maudet
1959:
Czy chciałby pan ze mną zatańczyć? (Voulez-vous danser avec moi?) jako Virginie Dandieu
Kobieta i pajac (La femme et le pantin) jako Eva
Babette idzie na wojnę (Babette s'en va-t-en guerre, reż. Christian-Jacque) jako Babette
1960:
Prawda (La vérité) jako Dominique Marceau
Zdarzyło się pewnej nocy (L'Affaire d'une nuit) jako kobieta w restauracji, nie wymieniona w napisach
1961:
Sławne miłości (Amours célèbres) jako Agnes Bernauer
Kłopotliwa narzeczona (La bride sur le cou) jako Sophie
1962:
Życie prywatne (Vie privée) jako Jill
Odpoczynek wojownika (Le repos du guerrier) jako Genevieve
1963: Pogarda (Le Mépris, reż. Jean-Luc Godard) jako Camille Javal
1964: Czarująca idiotka (Une ravissante idiote)
1965: Viva Maria! jako Maria II
1967: Dwa tygodnie we wrześniu (À coeur joie) jako Cecile
1968:
Historie niesamowite (Histoires extraordinaires]) jako Giuseppina (epizod „William Wilson”)
Shalako jako Countess Irini Lazaar
1969:
Kobiety (Les femmes) jako Clara
Niedźwiedź i laleczka (L' ours et la poupée) jako Felicia
1970: Nowicjuszki (Les novices) jako Agnes
1971:
Bulwar Rumu (Boulevard du Rhum) jako Linda Larue
Królowe Dzikiego Zachodu (Les pétroleuses) jako Louise
1973:
Bardzo ładna i bardzo wesoła historia Colinota Trousse-Chemise (L'histoire tres bonne et tres joyeuse de Colinot Trousse-Chemise) jako Arabelle
Gdyby Don Juan był kobietą (Don Juan ou Si Don Juan était une femme..., reż. Roger Vadim) jako Jeanne
Nagrody
1961: nagroda David di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej za rolę w filmie Prawda
1966: nominacja do BAFTY dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej za rolę w filmie Viva Maria!
1967: Nagroda Bambi
Przypisy
Bibliografia
Brigitte Tast, Hans-Jürgen Tast (Hrsg.) Brigitte Bardot. Filme 1953-1961. Anfänge des Mythos B.B. (Hildesheim 1982)
Jeffrey Robinson Bardot – Two Lives (1994)
Brigitte Bardot Initiales B.B. (GRASSET & FASQUELLE 1996)
Linki zewnętrzne
Fundacja Brigitte Bardot
Francuskie aktorki filmowe
Francuskie modelki
Francuskie wokalistki
Krytyka islamu
Obrońcy praw zwierząt
Ludzie urodzeni w Paryżu
Urodzeni w 1934 |
187853 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Koders | Koders | Koders – wyszukiwarka źródeł oprogramowania Open Source, która ma pomóc programistom w znalezieniu gotowych fragmentów kodu, które można zastosować w tworzonym przez siebie oprogramowaniu. Wyszukiwanie opiera się na wyrazach kluczowych, ale dodatkowo można wybrać język programowania (ok. 30) oraz licencje (ok. 20), na bazie których udostępniany jest poszukiwany kod.
Wyszukiwarka integruje informacje zawarte w setkach repozytoriów kodu, zawierających dziesiątki tysięcy projektów informatycznych. Na początku 2005 obejmowała ok. 125 mln wierszy kodów źródłowych.
Linki zewnętrzne
Witryna wyszukiwarki
Wyszukiwarki internetowe |
187856 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ras | Ras | Ras (w języku amharskim głowa) – jeden z najwyższych tytułów arystokratycznych w cesarskiej Etiopii, utworzony najprawdopodobniej podczas reformy wojskowej w czasie wojen z Graniem XVI w., pierwotnie najwyższy tytuł w hierarchii wojskowej, przyznawany zwykle – wyłącznie przez cesarza (negusa) – zarządcom wielkich prowincji. Prawo do posługiwania się tytułem rasa mieli także zwierzchnicy kościoła etiopskiego. Częściej tytuł rasa zaczęto przyznawać w XIX w. jako tytuł arystokratyczny, przy czym zachowywano zasadę, że człowiek, noszący ten tytuł powinien wywodzić się z feudalnego rodu arystokratycznego lub rodziny cesarskiej (odpowiednik księcia).
Cesarz Menelik II (1844–1911) miał prawo przyznawać tytuł rasa zarządcom 20 prowincji.
Tytuł ten najpowszechniej jest kojarzony z rasem Tafarim Makonnenem, który po koronacji przyjął imię Haile Selassie I.
Etiopskie tytuły i godności
Tytuły szlacheckie |
545 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mjanma | Mjanma | Mjanma (, Myanma, wym. ), Birma (dawniej oficjalnie: Związek Birmański), nazwa oficjalna Republika Związku Mjanmy, , Pyidaungzu Thammada Myanma Naingngandaw, wym. ) – państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej nad Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim, wzdłuż rzeki Irawadi. Graniczy z Chinami, Tajlandią, Indiami, Laosem oraz Bangladeszem. Klimat monsunowy, połowę powierzchni zajmują lasy. Dominującą religią jest buddyzm, a grupą etniczną – Bamarowie, którzy przybyli tu około IX wieku. Początkiem państwowości birmańskiej było powstałe w XI wieku Królestwo Paganu, którego tradycje kontynuowało Taungu, a następnie dynastia Konbaung, pokonana przez Brytyjczyków. Największym miastem jest Rangun, drugie miejsce zajmuje Mandalaj. Gospodarka Mjanmy jest oparta na uprawie ryżu oraz przemyśle spożywczym i drzewnym.
Nazwa
Nazwa „Burma” była używana oficjalnie w czasach kolonialnych, jako nazwa angielskiej kolonii, natomiast naród birmański używał nazwy „Myanma” („Kraj silnych jeźdźców”), bądź jej potocznej wersji „Bamar”. Nazwa ta stanowiła również określenie narodu birmańskiego i to ona posłużyła Brytyjczykom jako podstawa do ukucia własnej wersji i do roku 1989 problem nazewnictwa nie istniał.
Junta wojskowa w 1989 roku przyjęła angielski zapis nazwy kraju „Myanmar” (Union of Myanmar) zamiast dotychczasowej formy „Burma” (Union of Burma), przy czym zmianie nie uległa nazwa birmańska „Myanma”. Mimo zmiany nazwy, nowa forma nie jest uznawana przez część krajów. Zaakceptowały ją jednak ONZ oraz Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ang. Association of South-East Asian Nations, ASEAN).
W Polsce Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych od 2002 roku zalecała używanie tradycyjnej nazwy „Birma” („Związek Birmański”), z zastrzeżeniem, że w tekstach oficjalnych powinno się używać nazwy „Związek Myanmar”, przyjętej przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ). W 2011 roku, po zmianie przez władze birmańskie długiej nazwy państwa, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych ustaliła, po uzyskaniu akceptacji Komisji Ortograficzno-Onomastycznej Rady Języka Polskiego, nową nazwę w postaci „Republika Związku Mjanmy”. W tym samym czasie MSZ zaniechał stosowania nazwy „Związek Myanmar”, przyjmując w zamian formę „Republika Związku Mianma”, przy jednoczesnym stosowaniu jako nazwy krótkiej podwójnej formy „Birma/Związek Mianma”. Niemniej stanowisko MSZ nie do końca jest jasno sprecyzowane, gdyż równolegle stosowany jest także zapis „Birma/Myanmar” i „Republika Związku Myanmar”, dawny zapis „Myanmar” i „Związek Myanmar” oraz zapis „Mjanma” i „Republika Związku Mjanmy”.
W 2012 roku Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych ustaliła krótką nazwę państwa Mjanma z zastrzeżeniem, że nazwą wariantową pozostaje Birma. Urząd Publikacji Unii Europejskiej zaleca natomiast stosowanie po polsku w tekstach unijnych podwójnej formy „Mjanma/Birma”, bez stosowania jakiejkolwiek nazwy długiej. Pomimo to, nazwy zalecane przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych zaczął stosować Parlament Europejski.
Polska wymowa nazwy „Myanmar” nie jest ustalona. W wymowie birmańskiej końcowego „r” się nie wymawia ([mjəmà]). Proponowane były różne spolszczenia, mające oddawać przybliżoną wymowę birmańską (Mianma, Mjanma) lub spolszczony zapis angielski (Mianmar, Mjanmar). Wielki słownik ortograficzny PWN zaleca odmienianie nazwy Myanmar (Myanmaru, Myanmarze), co sugeruje wymowę z „r” na końcu. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych zaleciła stosowanie zapisu Mjanma, MSZ zaczęło zaś stosować także formę Mianma – obie bardziej zbliżone do wymowy birmańskiej od dotychczas stosowanej formy Myanmar.
Geografia
Drugie, po Indonezji, pod względem wielkości państwo regionu Azji Południowo-Wschodniej. Położone na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim.
Mjanma zajmuje powierzchnię 676,5 tys. km², a zamieszkuje ją prawie 51,5 miliona ludzi (2014).
Długość granic: 6285 km (Bangladesz 272 km, Chiny 2227 km, Indie 1453 km, Laos 235 km, Tajlandia 2098 km).
Najwyższy punkt: Kagaboyazi, 5881 m n.p.m.
Klimat: zwrotnikowy, monsunowy wilgotny, z trzema porami roku: gorącą porą suchą od marca do maja, porą deszczową od maja-czerwca do października i chłodną porą suchą od listopada do lutego.
Historia
Przedkolonialna Birma
Najstarsze ślady obecności człowieka na terenie Mjanmy datowane są na ok. 400 000 p.n.e. – kultura anyathijska. Na stanowiskach tej kultury odkryto sześć rodzajów pięściaków. Przedstawiciele kultury anyathijskiej żyli ze zbieractwa i łowiectwa. Pierwsze bardziej zaawansowane kultury, datowane od 11 000 p.n.e., pozostawiły po sobie malowidła naskalne w jaskiniach w centralnej części Mjanmy – np. odkryte w 1969 roku w jaskini Padah-Lin. Rozwój osadnictwa w epokach brązu i żelaza przebiegał podobnie jak w innych rejonach Azji południowo-wschodniej. Pierwszymi zidentyfikowanymi mieszkańcami terenów dzisiejszej Mjanmy był – w Górnej Birmie – lud Pyu, którego największym miastem była Śrikszetra, której ruiny znajdują się niedaleko współczesnego Pyain. Pierwsze świadectwa dotyczące ludu Pyu pochodzą z II wieku. Lud Pyu zaczął stosować system nawadniania z wykorzystaniem grobli spiętrzających wodę oraz uporządkowany, wzorowany na indyjskim system urbanistyczny (np. budowa 12 bram w murach otaczających miasta). Złoty okres cywilizacji Pyu rozpoczął się w IV wieku, a jej upadek natomiast nastąpił w IX wieku.
W Dolnej Birmie natomiast zamieszkiwali Monowie. Ludy te tworzyły miasta-państwa oraz niewielkie księstwa, które sąsiadowały z koloniami przybyszów z Indii, od których przejmowały kulturę hinduską. W pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. w środkowej Mjanmie na lokalną potęgę wyrosło mońskie królestwo ze stolicą w Thaton. Jego ludność przyjęła jako swoją religię buddyzm. Wódz ludu Mranma (Birmańczyków), Anawrahta, zjednoczył Równinę Irawadi i założył królestwo Paganu, zwane także Pierwszym Imperium Birmańskim, którym rządził od 1044 do 1077. Wykształcił się w nim model rządzenia królestwem, w którym góruje koncepcja króla jako „władcy uniwersalnego”, który powinien kierować się naukami Buddy. Królestwo zostało zdobyte przez Mongołów w 1287 roku, i tym samym nastąpił upadek Paganu.
Kolejne lata to okres rozbicia, chaosu oraz walk o lokalne przywództwo pomiędzy najsilniejszymi księstwami: Hanthawaddy, Arakanem, Taungoo i Ava. W drugiej połowie XVI w. na kilkadziesiąt lat udało się zjednoczyć kraj królowi Bayinnaungowi z dynastii Taungngoo i założyć Drugie Imperium Birmańskie. Bayinnaung zdobył znaczną większość terytorium teraźniejszej Birmy i podbił syjamską Ajjutthaję, czyniąc z Birmy największe imperium Azji Południowo-Wschodniej. Po śmierci Bayinnaunga większość kraju popadła w rozdrobnienie, jedynie w Górnej Birmie władzę sprawowała ponownie dynastia Taungoo. W 1752 roku stolicę państwa dynastii Taungoo – Awę pod wodzą króla Binnya Dali najechali Monowie. Charyzmatyczny wódz wioski Shwebo – Aung Zeya pokonał Monów, zdobył Awę w 1754 roku, koronował się na króla i przybrał nowe imię – Alaungpaya, a następnie zdobył stolicę Monów – Pegu. Tym samym Alaungpaya założył Trzecie Imperium Birmańskie. Państwo stało się monarchią absolutystyczną, nastawioną na ekspansję terytorialną. W 1766 roku po zwycięskiej wojnie z Syjamem do Mjanmy przyłączono nadmorską prowincję Taninthayi, w 1784 roku Arakan, a w 1816 roku Manipur.
Era kolonialna
Kupcy europejscy (Portugalczycy, Holendrzy i Francuzi) pojawili się w Mjanmie już w XV wieku. Pierwszą udokumentowaną wizytę Europejczyków datuje się na rok 1435, kiedy to do Mjanmy miał przybyć wenecki kupiec Niccolò dei Conti. Początki ery kolonializmu datuje się na rok 1826, po przegranej przez Mjanmę pierwszej wojnie brytyjsko-birmańskiej. W 1853 roku Wielka Brytania dokonała aneksji Dolnej Birmy, a w 1886 roku miało miejsce wcielenie Górnej Birmy do Indii Brytyjskich.
W 1906 roku założono wzorowany na YMCA Związek Buddyjskiej Młodzieży Męskiej (, YMBA), któremu przewodniczył U May Oung (arakański absolwent University of Cambridge) Początkowo YMBA skupił się na wytworzeniu mitu długiej tradycji państwowości birmańskiej (ciężko tytuł ten jednoznacznie przydać dawnym formom birmańskich rządów), na zdefiniowaniu pojęcia „birmańskość” oraz na tzw. kwestii butów (obowiązek uszanowania zwyczaju ściągania butów przed wejściem do świątyń i domów dla obcokrajowców). Ich postulatami były między innymi: przywrócenie kluczowej roli buddyzmu, oparcie się na birmańskiej etniczności oraz ponowna interpretacja tradycyjnej państwowości w duchu prekolonialnej Birmy. W grudniu 1920 roku studenci Uniwersytetu Ranguńskiego rozpoczęli strajk przeciwko Ustawie Uniwersytetu Ranguńskiego, która oddawała najwyższe stanowisko nowej uczelni gubernatorowi i nie posiadała ani jednego Birmańczyka wśród swoich władz. W zamyśle Brytyjczyków uczelnia miała za zadanie szkolić elity zdolne do współpracy z kolonistami w oparciu o mechanizm znany z Indii. Z czasem studencki protest przyjął charakter ogólnonarodowy. Stało się to pomimo tego, że uchwalone w 1921 roku przedłużenie Ustawy Indii z 1919 roku na Birmę, zapewniało Birmańczykom większą samorządność, choć dalej pod silnym brytyjskim przewodnictwem. Do 1924 roku we wsiach w całej Birmie powstawały „stowarzyszenia nacjonalistyczne”, które kontaktowały się ze swoimi miejskimi odpowiednikami i propagowały „bierny opór”. W takich okolicznościach, po trzęsieniu ziemi uznawanym przez Birmańczyków tradycyjnie za oznakę końca epoki, 28 października 1924 roku o godzinie 23:33 Sam Saya San będący „orientalną krzyżówką duchownego ze znachorem” i lokalnym biznesmenem ogłosił się królem stojącym na czele armii „Galon”. Tak zwane Powstaniem Saya Sana przeciwko rządom brytyjskiemu posiadało swoisty „antycywilizacyjny” charakter, lecz wobec braku jakiegokolwiek efektywniejszego uzbrojenia, skazane było na porażkę. Brytyjczykom stłumienie powstania zajęło dwa lata, a w jego efekcie zginęło od 1,5 do 3 tysięcy powstańców, a 9 tysięcy trafiło do obozów koncentracyjnych. Wśród 128 powieszonych osób znajdował się sam Saya San.
30 maja 1930 roku powstało również stowarzyszenie Dobama Asiayone (pol. My Birmańczycy), które przedstawiło postulat „Birma dla Birmańczyków” i zapoczątkowało tzw. „Ruch Thakinów („Panów”)”. Ten ostatni stał się głównym aktorem birmańskich dążeń niepodległościowych, kiedy w 1936 roku wybuchł kolejny strajk studencki na uniwersytecie w Rangunie po tym, jak z uczelni wyrzucono Aung Sana i U Nu, przyszłego premiera. 1 kwietnia 1937 roku Birma została wydzielona z Indii Brytyjskich jako odrębna jednostka administracyjna z własnym zgromadzeniem i rządem. Uchwalono nową konstytucję, powołano rząd odpowiedzialny przed parlamentem w Londynie. Gubernator powoływany przez króla miał za zadanie wskazywać przewodniczącego Rady Ministrów, czyli premiera, którym został Ba Maw.
W styczniu 1942 roku Japonia zaatakowała Mjanmę z myślą o odcięciu tzw. Drogi Birmańskiej, ciągnącej się na pograniczu chińsko-birmańskim, która stanowiła kanał zaopatrzeniowy dla wojsk Czang Kaj-szeka. Po trzech miesiącach Japończycy odnieśli zwycięstwo, do którego przyczyniła się ich wieloletnia praca wywiadowcza poprzedzająca inwazję. Po zwycięskiej kampanii, Japończycy przekonali Ba Mawa, aby został szefem rządu, co nastąpiło w sierpniu tego samego roku. W czasie brytyjskich aresztowań birmańskich działacz nacjonalistyczny, Aung San udał się do chińskiego miasta Xiamen, rządzonego przez Japończyków. Tam nawiązał kontakt z tajną policję i został wysłany do Tokio na przeszkolenie. Po szkoleniu wrócił do Birmy, gdzie wyselekcjonował grupę 30 bojowników, którzy na wyspie Hajnan pod okiem armii japońskiej przeszli szkolenia wojskowe. 28 grudnia 1941 roku inaugurowano Birmańską Armię Niepodległościową (ang. Burma Independance Army, BIA), która następnie przekształciła się w Birmańską Armię Narodową (ang. Burma National Army, BNA). Początkowo Japończycy pozostawili Birmańczykom rozległą samorządność, jednak wobec braku efektywnej władzy nad jednostką na pewien czas zdecydowali się na bezpośrednią kontrolę nad jednostką. Jednak 1 sierpnia 1943 roku Birma pod nazwą „Bama” została ogłoszona formalnie „niepodległym” państwem ze stolicą w Rangunie. Akt ten wymierzony był w Indie i miał na celu podburzanie tamtejszej ludności przeciwko Brytyjczykom. Niepodległość Birmy była fikcyjna, gdyż wojska japońskie nadal stacjonowały w Mjanmie, a marionetkowy rząd był wciąż podległy Japonii. Utworzono tytuł dyktatora, który objął Ba Maw. Aung San został ministrem wojny, czyli de facto drugą najważniejszą osobą w państwie.
W 1944 roku powstał tajny sojusz antyjapoński – Organizacja Antyfaszystowska, która 19 sierpnia 1945 roku przekształciła się w Antyfaszystowską Ligę Wolności Ludu (ang. Anti-Fascist People’s Freedom League, AFPFL), na czele której stanął Aung San. 27 marca 1945 roku wybuchło powstanie przeciwko okupacji japońskiej pod wodzą Aung Sana. Do tego zwrotu doszło w kilka dni po paradzie wojskowej z 22 marca 1945 roku, kiedy to Aung San wraz z podległymi sobie oddziałami obrócił się przeciwko Japończykom. Bunt doprowadził do ewakuacji Japończyków z Rangunu 27 marca 1945 roku. Antyfaszystkowska Liga Wolności Ludu (AFPFL) związana z ruchami antyjapońskimi zdecydowała się na sojusz z Brytyjczykami. Mjanma uwolniła się spod okupacji japońskiej, ale z czasem powracali Brytyjczycy. Sam Aung San został doradcą ds. obrony w Radzie Wykonawczej. W okresie poprzedzającym ostateczną niepodległość Birmy, przez wyniszczony kraj przetoczyły się fale protestów podsycane rozbudzonym duchem niepodległościowym. W wyniku negocjacji z rządem brytyjskim 27 stycznia 1947 roku brytyjski premier Clement Attlee podpisał z Aung Sanem układ, na mocy którego Mjanma miała uzyskać niepodległość. Rada Wykonawcza została rządem tymczasowym, zapowiadano uchwalenie konstytucji potwierdzonej przez brytyjski parlament.
Uzyskanie przez Birmę niepodległości
W lutym 1947 roku miała miejsce druga konferencja w Panglong, na której zostały ustalone reguły powołania do życia niepodległej Birmy. Nastąpił podział na Birmę właściwą i cztery autonomiczne krainy związkowe: Szan, Kaczin, Karenni i Karen oraz Okrąg Wydzielony Czin. Podział ten uzyskał swoje odwzorowanie w birmańskiej fladze. Ustalona konstytucja gwarantowała rozdział religii od państwa.
9 kwietnia 1947 roku przeprowadzono wybory, które przyniosły sukces Lidze. Zwyciężyła zdobywając 60% głosów, co przełożyło się na 248 z 255 miejsc. Spowodowało to reakcję rywali Ligi, którymi byli dotychczas skupieni w Lidze komuniści (rozbici na ugrupowania Białej i Czerwonej Flagi), a także mniejszości Karenów. 19 lipca 1947 roku podczas spotkania Rady Wykonawczej zamordowano Aung Sana, twórcę birmańskiej niepodległości i niekwestionowanego lidera (do dzisiaj nie rozstrzygnięto jednoznacznie kwestii sprawców, choć doszło wtedy do procesów, skazano domniemanych sprawców, podejrzewano związek zamachu z Brytyjczykami). Pomimo tego, 25 września 1947 roku doszło do uchwalenia konstytucji, a co najważniejsze do podpisania 17 października traktatu brytyjsko-birmańskiego, który uznał pełną niepodległość Mjanmy. Wkrótce uzgodniono, iż wojska brytyjskie wycofają się w najbliższej przyszłości. Jednak konflikt z mniejszościami trwał nadal i miał pozostać jednym z głównych problemów XX-wiecznej Birmy.
4 stycznia 1948 roku Mjanma uzyskała niepodległość od Wielkiej Brytanii. Okres pomiędzy 1948 a 1962 rokiem określany jest mianem „dekady demokratycznej”. Pierwszym prezydentem kraju został Sao Shwe Thaik, a premierem U Nu (właściwie Thakin Nu). U Nu starał się opierać silnym komunistom i wojsku kładąc nacisk na buddyjskie korzenie Birmy. Do jednego z najważniejszych posunięć premiera U Nu (rządzącego na tym stanowisku w latach 1948–1958 i 1960–1962) należało zwołanie VI Soboru Buddyjskiego w 1954 roku, który to miał miejsce w Birmie po raz pierwszy od czasów króla Mindona. W przeciwieństwie do innych byłych kolonii brytyjskich Mjanma nie przystąpiła do Wspólnoty Narodów. Największe sukcesy odnoszono na arenie międzynarodowej, skutecznie wdrażając „politykę niezaangażowania” w rodzącą się „zimną wojnę”, ostatecznie stając się liderem Ruchu Państw Niezaangażowanych. Namacalnym dowodem światowego uznania Birmy była nominacja U Thanta na stanowisko sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w 1961 roku.
Gospodarczo kraj został ożywiony dzięki reparacjom wojennym oraz intensywnemu eksportowi ryżu. W międzyczasie następowała coraz intensywniejsza eskalacja wojny domowej, w której z rządem walczyli separatyści i komuniści (toczący walki z rządem od 1948 roku i wspierani przez Chiny i ZSRR). Wraz z wojną domową rosło znaczenie armii – armia bogaciła się za pośrednictwem otwierających się od 1952 roku Instytutów Służby Obronnej (ang. Defence Services Institute, DSI). Instytuty te miały stanowić wojskowe kantyny sprzedające produkty po preferencyjnych cenach, ale z czasem otwarły one swoje drzwi wszystkim Birmańczykom. Tak działające DSI destabilizowały gospodarkę i jednocześnie przysparzały armii gigantycznych dochodów. Tłem dla wszystkich tych zdarzeń był wewnętrzny konflikt pomiędzy frakcjami Ligi.
Wycofanie się w styczniu 1950 roku wojsk chińskiego Kuomintangu na tereny Birmy zagroziło istnieniu całego państwa, co bezpośrednio przyczyniło się do intensyfikacji wydatków na wojsko. Konsolidując poszczególne oddziały lokalnych watażków w swoje szeregi oraz ustanawiając sieć Instytutów Służby Ochronnej, armia pod wodzą generała Ne Wina stała się najbardziej znaczącą i coraz bardziej niezależną organizacją w kraju, swoistym „państwem w państwie”. Gdy w 1958 roku sytuacja zaczęła się stabilizować, premier U Nu podjął rozmowy z rebeliantami, co spotkało się z dezaprobatą armii w rezultacie czego doszło do wojskowego zamachu stanu, w wyniku którego do władzy doszedł Ne Win. Ne Win objął władzę w 1958 roku ustanawiając tzw. rząd przejściowy. Rządził on do 1960 roku, wdrażając intensywne reformy administracyjno-gospodarcze. W wyniku demokratycznych wyborów władza wróciła w 1960 roku w ręce U Nu, lecz postępujący rozkład Ligi i złe zarządzanie krajem doprowadziły ostatecznie do kolejnego zamachu stanu. 2 marca 1962 roku armia Ne Wina przejęła władzę a U Nu został zmuszony do ucieczki za granicę.
Wraz z zamachem Ne Wina rozpoczęła się dyktatura Birmańskiej Partii Programu Socjalistycznego, która opierała się na programie socjalistycznym, który, jak twierdzono, łączono z myślą buddyjską. Władze krwawo rozprawiały się z wszelkimi przejawami buntu i spiskami organizowanymi głównie przez mniejszości etniczne. W polityce zagranicznej zachowywano dystans wobec Chin i ZSRR a Mjanma na prawie 26 lat została odizolowana od świata zewnętrznego. Dopiero w 1980 roku ogłoszono amnestię, dzięki której U Nu mógł wrócić do kraju (jednak z czasem w coraz większym stopniu skupiał się na praktykach medytacyjnych zamiast politycznych). Nie polepszyło to jednak nastrojów politycznych, dlatego w 1981 roku urząd Przewodniczącego Rady Państwa (prezydenta) sprawowany przez generała Ne Wina został przejęty przez generała San Yu (wcześniejszego zastępcę Ne Wina). Ne Win nie zniknął całkowicie z życia politycznego, ponieważ wciąż pozostawał szefem Birmańskiej Partii Socjalistycznej. Istotniejszymi sukcesami rządu Ne Wina okazało się rozbicie działającej w kraju partyzantki komunistycznej i częściowe pokonanie ruchów separatystycznych.
Za czasów dyktatury Ne Wina doszło do zamknięcia kraju, czyniąc z niego jedno z najbardziej izolowanych państw świata. Wyproszono zagraniczne agencje rozwojowe i doradców. Zrezygnowano z programu stypendiów zagranicznych, obecności filii zagranicznych uniwersytetów i szkół językowych. Język angielski usunięto z programu szkolnictwa. Birmańczykom zakazano wyjazdów za granicę, a obcokrajowcom wjeżdżania na teren kraju. Zaczęto skutecznie cenzurować prasę. Zakazano również tańców w stylu zachodnim, konkursów piękności, muzyki pop oraz wyścigów konnych i hazardu. Wyrzucono z Birmy wszystkich zagranicznych dziennikarzy oraz misjonarzy, a szkoły i szpitale prowadzone przez tych ostatnich znacjonalizowano. Nowa władza odwróciła się od inteligencji, ludzi wykształconych darząc nieufnością. Wielu wykwalifikowanych i wykształconych Birmańczyków udało się w tym czasie na emigrację. To w połączeniu z zamknięciem się na wpływy zewnętrzne spowodowało brak znających świat i umiejących się w nim obracać elit. Było to świadome działanie Ne Wina, który widział w tej klasie społecznej zagrożenie dla własnej władzy. Do poważnych zmian doszło w gospodarce. Rząd znacjonalizował fabryki i przedsiębiorstwa, zakazał działalności firm prywatnych i wyrzucił wszystkie firmy z obcym kapitałem. Przejęto również wszystkie banki zagraniczne, a w maju 1964 roku przeprowadzono pierwszą częściową demonetyzację. Wszystko to miało katastrofalne skutki dla gospodarki, spadła produkcja przemysłowa i wzrosło bezrobocie. Demonetyzacja pozbawiła obywateli oszczędności, a zamknięcie firm z kapitałem zagranicznym pozbawiło Birmę wykwalifikowanych finansistów, przedsiębiorców i handlowców. Rządy Ne Wina doprowadziły Birmę do gospodarczej ruiny. Z jednego z najbogatszych krajów Azji stała się najbiedniejszym.
W latach 1962–1974 Ne Win rządził za pomocą dekretów, nie informując społeczeństwa o swoich decyzjach. Najważniejszym organem decyzyjnym była Rada Rewolucyjna, której przewodniczył. Za Rady Rewolucyjnej nadano kształt administracyjny kraju. Podzielono Birmę na siedem państw (krain) związkowych (Mon, Arakan, Czin, Kaczin, Karenni, Karen i Szan) oraz siedem regionów Birmy właściwej (Sagaing, Tenasserim, Pegu, Magwe, Mandalaj, Irawadi i Rangun). Mniejszości etniczne straciły jakąkolwiek autonomię, ich administrację scentralizowano.
28 marca 1964 roku, w rocznicę wybuchu powstania komunistycznego, zdelegalizowano wszystkie partie. Głównym celem armii było „wzmocnienia państwa”. To właśnie dlatego obalono wszystkie instytucje, który mogły stać się dla armii konkurencją: takie jak partie polityczne, stowarzyszenia, organizacje i uniwersytety, a w ich miejsce powołano organy państwowe. Najważniejszą instytucją armijną stała się partia BSPP: Partia Programu Socjalistycznego Birmy, powołana 4 czerwca 1962 roku jako Partia Birmańskiej Drogi do Socjalizmu (BSWP). Zbudowana była na zasadach leninowskiego „centralizmu demokratycznego”. Obiecując promulgację nowej konstytucji, Ne Win w 1972 roku dokonał zmian w rządzie. On sam i 19 innych oficerów ściągnęło mundury i przyjęło tytuły cywilne. Istotną zmianą było dążenie do przyjęcia nowej konstytucji. Zgodnie z nową konstytucją Birma stała się Socjalistyczną Republiką Związku Birmańskiego, której systemem miała być „demokracja socjalistyczna” z jednopartyjnym rządem. Konstytucja utworzyła z Birmy państwo unitarne. Tym samym zakończyła dyskusję o jakichkolwiek prawach dla mniejszości etnicznych. Konstytucja sankcjonowała reformy administracyjne armii po zamachu stanu, ustalając siedem prowincji birmańskich oraz siedem państw związkowych mniejszości etnicznych, scentralizowanych i kontrolowanych przez Rangun, bez prawa jakiejkolwiek autonomii. Ustanowiono jednoizbowy parlament: 450-osobowe Zgromadzenie Narodowe (Ludowe) wybierane na 4-letnią kadencję. W styczniu 1974 roku odbyły się wybory do Zgromadzenia Narodowego, w których brać udział mogli tylko kandydaci BSPP. Formalnie rządy wojskowych skończyły się 2 marca 1974 roku, gdy Rada Rewolucyjna oddała władzę Zgromadzeniu. Wybrano wtedy 28-osobową Radę Państwa, na której czele stał Ne Win.
W 1982 roku ogłoszono prawo o obywatelstwie, które dzieliło obywateli na trzy kategorie. W trzeciej, ostatniej kategorii, znalazły się liczne mniejszości narodowe m.in. Szanowie (8,5% ludności kraju) i Karenowie (6,2%), pozbawione dostępu do stanowisk publicznych, wciąż stawiające opór birmańskim władzom w Rangunie i domagające się równego traktowania i poszanowania swoich praw. Partia Programu Socjalistycznej Birmy ogłosiła plan, zwany „birmańską drogą do socjalizmu”. Polegał on m.in. na nacjonalizacji przemysłu, odcinaniu się od wpływów zagranicznych (zniechęcano turystów do przyjazdu do Mjanmy) i represjonowaniu mniejszości narodowych. Junta prześladowała także przeciwników politycznych.
Współczesna Birma
Nieudolne przeprowadzanie reform i fatalne rządy armii doprowadziły do kryzysu gospodarczego i postępującej biedy społeczeństwa. Nastąpił wybuch niezadowolenia społecznego. W marcu 1988 roku odbyły się pierwsze protesty i demonstracje uliczne. W odpowiedzi na kryzys zwołano zjazd generalny Birmańskiej Partii Programu Socjalistycznego (BPPS). Ne Win zrezygnował ze stanowiska szefa Birmańskiej Partii Socjalistycznej, mianując na swojego następcę Sein Lwina.
Protesty ludności nasilały się. 8 sierpnia 1988 roku na ulicach Rangunu doszło do wielkiej demonstracji ulicznej, nazywanej „Ruchem 88”, w której udział wzięły setki tysięcy ludzi. Podobne demonstracje odbyły się w innych centralnych miastach Birmy. Na polecenie Sein Lwina zostały one krwawo stłumione przez wojsko – przez 5 dni armia używając czołgów i ostrej broni masakrowała ludność cywilną na ulicach. Szacuje się, że liczba ofiar wyniosła od kilkuset do 2 tysięcy. W odpowiedzi państwa zachodnie nałożyły na Birmę sankcje, wycofując pomoc rozwojową.
13 sierpnia 1988 roku armię wycofano z miast a Sein Lwin podał się do dymisji. Jego miejsce zajął dr Maung Maung. Protesty jednak nadal trwały. Przez cały sierpień odbywały się dalsze demonstracje uliczne i marsze. Były to największe udokumentowane protesty miejskie w całej historii Birmy.
W efekcie protestów birmańska struktura państwowa rozpadła się, w miastach Birmy zapanował paraliż, kraj ogarnęła anarchia. Brakowało żywności, wody i leków, zaczęła drastycznie rosnąć przestępczość. Doszło do kolejnych zamieszek. W tym czasie uformowała się opozycja demokratyczna, która dążyła do objęcia władzy. Rozpoczęła się walka o władzę pomiędzy rządzącą armią, a opozycją demokratyczną. 18 września 1988 roku armia doprowadza do trzeciego w historii kraju zamachu stanu. Rząd Maung Maunga został obalony a armia ponownie zdobyła władzę, tworząc tzw. „nową juntę”.
Powołano Państwową Radę Przywrócenia Prawa i Porządku (SLORC), na czele której stanął Saw Maung. Administrację kraju oparto na okręgowych Radach Pokoju i Rozwoju, na czele których stanęli dowódcy wojskowi. Nowa junta przejęła centralną kontrolę nad sprawami politycznymi i ekonomicznymi w kraju, rozpoczynając odbudowę struktur państwa. Najważniejszym priorytetem w polityce junty stało się utrzymanie bezpieczeństwa państwa, przywrócenie stabilności i utrzymanie reżimu. W tym celu dokonano modernizacji i rozbudowy armii (której liczebność podwoiła się z 180 tys. w 1988 do 400 tys. w 1996 roku). Aby zapobiec dalszym protestom, setki tysięcy ludzi wysiedlono z centrów najważniejszych miast na wsie i prowincje. Zmieniono oficjalną nazwę państwa z Birmy na Mjanma.
We wrześniu 1988 roku ogłoszono przeprowadzenie demokratycznych wyborów do parlamentu. Armia powołała własną partię – Partię Jedności Narodowej (ang. National Union Party, NUP). Ku zaskoczeniu junty, zdecydowaną większość głosów (81%) zdobyła opozycyjna i prodemokratyczna Narodowa Liga na rzecz Demokracji (ang. National League for Democracy, NLD) pod przywództwem Aung San Suu Kyi – córki twórcy niepodległości birmańskiej Aung Sana; opozycjonistki i działaczki politycznej walczącej o demokratyczną Birmę i przestrzeganie praw człowieka, która uzyskała ogromne poparcie społeczne.
Wynik wyborów nie został uznany przez juntę. Władzy nie przekazano w ręce NLD, a jej członków aresztowano i wtrącono do więzień. Wszelkie stanowiska w państwie zostały obsadzone przez juntę, zapanowała wojskowa biurokracja zarządzana przez osoby niekompetentne i skorumpowane. Stopniowo tworzyła się uprzywilejowana elita wojskowych i ich rodzin. Wojskowe elity coraz bardziej się bogaciły, a społeczeństwo birmańskie biedniało. W najgorszej sytuacji byli chłopi zmuszani do pracy przymusowej, często jako saperzy. Prowadziło to do depopulacji wiosek i masowej migracji za granicę (głównie do Tajlandii i Indii). Aby utrzymać funkcjonowanie armii i zarządzanego przez reżim państwa, junta rozpoczęła wyprzedaż państwowych złóż surowców naturalnych, praw do połowu ryb, praw do pozyskiwania drewna i wydobycia ropy. Rozpoczął się napływ zagranicznych inwestycji, szczególnie z Chin, Singapuru i Tajlandii. Gospodarka została zdominowana przez kapitał krajów azjatyckich, w szczególności chiński.
W 1989 roku doszło do rozpadu Komunistycznej Partii Birmy (tworzonej głównie przez mniejszości etniczne). SLORC podpisał z mniejszościami etnicznymi 24 porozumienia o wstrzymaniu ognia, niemal kończąc tym samym panującą od 1948 roku wojnę domową z mniejszościami na pograniczach i uzyskując kontrolę nad prawie całym terytorium kraju.
W 1997 roku, pomimo protestów państw zachodnich, oficjalnie przyjęto Birmę do organizacji ASEAN. W listopadzie 1997 roku, SLORC zmienił swoją nazwę na Państwową Radę Pokoju i Rozwoju (ang. State Peace and Development Council, SPDC). Nastąpiła intensyfikacja prześladowań działaczy NLD, szczególnie Aung San Suu Kyi, którą wielokrotnie zamykano w areszcie domowym.
Stopniowo coraz większą władzę osiągał formalnie rządzący od 1992 roku generał Than Shwe, który zaprowadził niepodzielne rządy nad Birmą, zmieniając sposób działania junty z kolegialnego na jednoosobowy. W 2005 roku Than Shwe przeniósł stolicę kraju do nowo wybudowanego Naypyidaw. W wyniku lekkomyślnego zarządzania budżetem państwa, kosztownych inwestycji w stylu Naypyidaw oraz fatalnego zarządzania gospodarką, w obliczu zachodnich sankcji, Than Shwe doprowadził do stopniowego upadku gospodarki kraju. W czasach jego rządów nawet trzy czwarte ludności Birmy żyło poniżej granicy ubóstwa. Rząd podwyższał ceny paliwa oraz gazu, co doprowadziło do znacznej podwyżki cen żywności. W 2007 roku doszło do wybuchu społecznego. 18 września 2007 roku w najważniejszych miastach odbywają się demonstracje mnichów, zwane „Szafranową Rewolucją”. Demonstranci domagali się od junty obniżki cen paliwa i innych podstawowych dóbr oraz podjęcia dialogu z opozycją demokratyczną. Było to najpoważniejsze wystąpienie ludności od 1988 roku. Wystąpienie zostało stłumione przez reżim, nie obyło się bez ofiar śmiertelnych.
W maju 2008 roku nad południową częścią Mjanmy przeszedł cyklon Nargis doprowadzając do największej katastrofy naturalnej w historii Birmy. Zginęło ponad 130 tys. osób, a ponad 2 mln mieszkańców kraju pozostało bez pożywienia i dachu nad głową. Junta nie przyjęła zagranicznej pomocy w odpowiedzi na nałożone na Birmę sankcje, przyczyniając się tym samym do dalszych zgonów. Dopiero na skutek presji międzynarodowej (m.in. organizacji ASEAN) rząd zezwolił na pomoc. Została ona jednak rozdystrybuowana przez armię, co doprowadziło do kradzieży dóbr.
W 2008 roku ustanowiono konstytucję, która obowiązuje do dzisiaj. W konstytucji usankcjonowano uprzywilejowane miejsce armii w polityce. W ten sposób prawnie przekazano jej całą władzę. W 2010 roku odbyły się wybory powszechne, w których zwyciężyła rządowa Partia Solidarności i Rozwoju. Inauguracja nowego rządu nastąpiła 30 marca 2011 roku. Parlament wybrał na prezydenta Thein Seina (bliskiego współpracownika Than Shwe). Po raz kolejny zmieniono nazwę państwa – na „Republikę Związku Mjanma”.
Wraz z zaprzysiężeniem nowego rządu rozwiązano Państwową Radę Pokoju i Rozwoju (SPDC). Choć formalnie rządy wojskowej junty w Birmie zakończyły się, w nowo powołanym rządzie znaleźli się jedynie sami byli wojskowi.
Rząd zapoczątkował serię reform w kierunku demokracji liberalnej, gospodarki mieszanej i pojednania, m.in. z aresztu domowego zwolniono Aung San Suu Kyi, powołano do życia Narodową Komisję ds. Praw Człowieka, uwolniono 200 więźniów politycznych, wprowadzono prawo do strajku i zezwolono na działalność związków zawodowych i stonowano cenzurę. Zmiany zauważono na arenie międzynarodowej – ASEAN zaaprobował zgłoszenie Mjanmy na objęcie przewodnictwa w ASEAN-ie w 2014 roku, a w grudniu 2011 roku Mjanmę odwiedziła po raz pierwszy od 50 lat Sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych Hillary Clinton.
W wyborach uzupełniających w 2012 roku, monitorowanych po raz pierwszy przez społeczność międzynarodową, Narodowa Liga na Rzecz Demokracji z Aung San Suu Kyi, uzyskało 43 z 45 miejsc.
8 listopada 2015 odbyły się wybory parlamentarne, w których zdecydowane zwycięstwo odniosła Narodowa Liga na Rzecz Demokracji. Parlament zebrał się po raz pierwszy 1 lutego 2016. 15 marca 2016 Htin Kyaw został wybrany pierwszym cywilnym prezydentem Mjanmy od 1962 roku. 6 kwietnia 2016 Aung San Suu Kyi objęła stanowisko szefowej rządu. W listopadzie 2017 kraj ten odwiedził papież Franciszek jako pierwszy zwierzchnik Kościoła Katolickiego w historii.
1 lutego 2021 roku armia dokonała zamachu stanu i poinformowała, że przejmuje władzę w kraju na rok. Szefowa rządu, Aung San Suu Kyi, jak również prezydent Win Myint, zostali aresztowani. Obowiązki prezydenta przejął dotychczasowy wiceprezydent, emerytowany generał Myint Swe.
Zamach stanu dokonany przez wojsko w Mjanmie odbył się pod pretekstem punktu 417 tamtejszej konstytucji, który umożliwia przekazanie władzy armii w razie zagrożenia suwerenności kraju i zagrożeniu "jedności narodowej". Mimo tego, padają oskarżenia, iż przyczyną była ogromna przegrana wyborcza wojskowych, którzy otrzymali zaledwie ponad 6% poparcia. Dodatkowo sytuację zaognia fakt rosnącej roli Chin Ludowych, z którymi Mjanma ma najdłuższą granicę. Po otwarciu się Birmy na świat, zaczęła jednocześnie słabnąć rola wojskowych. Sama armia uległa osłabieniu co uczyniło ją łatwiejszym celem w potencjalnym starciu z Chinami. Ostatnią decyzją władz demokratycznych dążących do zmiany tego stanu był zakup broni od Rosji. Aresztowanie liderki opozycji antywojskowej, do przewrotu piastującej urząd premiera, Aung San Suu Kyi i stawianie jej mnogiej liczby zarzutów (między innymi nielegalne posiadanie krótkofalówki) wywołała tzw. Kampanię Nieposłuszeństwa, czyli bunt obywateli przeciwko wojskowemu zamachowi stanu. Wojsko odpowiedziało na to 426 aresztowaniami. Mieszkańcy zaczęli organizować patrole sąsiedzkie aby bronić się przed nalotami dokonywanymi przez policję. Wojsko w odpowiedzi na to odcięło mieszkańcom kraju internet w nocy z 15 na 16 lutego. Protestujący również wykonali działania ofensywne. 16 lutego zablokowali linię kolejową łączącą miasta Rangun i Mulmejn. Sami wojskowi deklarują, że wybory były sfałszowane i że pragną doprowadzić do wyborów, choć najprawdopodobniej były to najbardziej demokratyczne wybory w historii Birmy. Kryzys rozpoczął się 14 lutego demonstracją kilkuset osób przed elektrownią w miejscowości Myitkyina, wówczas wojsko otworzyło do tych ludzi ogień i wyprowadziło czołgi na ulice miast w całym kraju skutkiem czego były wielkie protesty w całym kraju, doszło do walk służb mundurowych z tłumami manifestantów, próbującymi zastosować środki obrony koniecznej wobec nielegalnych działań i nielegalnej jurysdykcji. W wyniku tego użyto przeciw manifestantom broni palnej, opozycja demokratyczna odpowiedziała zaś bronią chemiczną, strajkami i blokadami. Przejęta została główna trasa kolejowa, wysadzono fabryki będące własnością obywateli ChRL. Do walki z władzą wojskową przyłączyły się oddziały muzułmańskich mniejszości, którzy wraz z dowództwem opozycji wyjęli kolejne obszary kraju poza jurysdykcję nielegalnych władz wojskowych, a także prowadzą szkolenia w zakresie produkcji broni metodami domowymi, mającą przybliżyć manifestantów do obalenia władz wojskowych i przywrócenia władzy zwycięzcom wyborów. Oprócz metod siłowych, stosowane są również manifestacje i akcje jako część wojny psychologicznej.
Aktualną stolicą Mjanmy jest Naypyidaw. Poniższa tabela przedstawia listę stolic państw ważnych w historii Mjanmy począwszy od IX wieku do dzisiaj. Lista została uporządkowana według porządku dynastycznego i chronologicznego. Stolice całego kraju zapisano czcionką pogrubioną.
Ustrój polityczny
Formalnie od marca 2011 rządzi cywilny rząd wyłoniony w wyniku wyborów parlamentarnych. Przejął władzę od junty wojskowej, która rządziła krajem z niewielkimi przerwami od 1962, kiedy to zamachu stanu dokonał generał Ne Win. W 1988 Ne Win zrezygnował z władzy, lecz ta nadal pozostała w rękach wojska (m.in. wskutek unieważnienia demokratycznych wyborów w 1990). Od 1992 na czele państwa stał generał Than Shwe noszący oficjalny tytuł „Przewodniczący Państwowej Rady Pokoju i Rozwoju Państwa”. 30 marca 2011 junta została rozwiązana.
W maju 2008 odbyło się referendum konstytucyjne, które – choć krytykowane za nadużycia przez birmańską opozycję (partia Aung San Suu Kyi wzywała do głosowania na „nie”) oraz międzynarodowe organizacje praw człowieka – rozpoczęło powolny proces demokratyzacji kraju. 7 listopada 2010 roku odbyły się pierwsze od 20 lat wybory parlamentarne, w których zdecydowane zwycięstwo odniosła rządząca (popierana przez wojskowych) Partia Związek Solidarności i Rozwoju (Union Solidarity and Development Party), zdobywając ponad 75% miejsc. Nie zostały one uznane za w pełni wolne, sprawiedliwe i powszechne przez opinię międzynarodową, m.in. Unię Europejską. W styczniu 2011 zebrał się parlament wyłoniony w wyniku tych wyborów i wskazał dotychczasowego premiera Thein Sein jako prezydenta państwa. Nowy rząd podjął reformy demokratyczne, uwalniając ok. 200 więźniów politycznych (w tym zwalniając z aresztu domowego Aung San Suu Kyi), łagodząc cenzurę, zezwalając na tworzenie związków zawodowych i przyznając im prawo do strajku. 1 kwietnia 2012 odbyły się wybory uzupełniające do parlamentu, w których zdecydowane zwycięstwo (40 miejsc na 45 wybieranych) odniosła Narodowa Liga na rzecz Demokracji (National League for Democracy). Postępy demokratyzacji skłoniły kolejne państwa do znoszenia sankcji nałożonych na Birmę; 14 maja 2012 zawieszenie na rok sankcji wobec Birmy ogłosiła Unia Europejska.
Święto narodowe: 4 stycznia – rocznica proklamowania niepodległości
Podział administracyjny
Kraj pod względem administracyjnym dzieli się na 7 stanów i 7 prowincji.
Demografia
źródło
Narodowości
Bamarowie – 68%
Szanowie – 9%
Karenowie – 7%
Arakanowie – 4%
Chińczycy – 3%
Hindusi – 3%
Monowie – 2%
Czinowie – 1%
pozostali (co najmniej 128 narodów i grup etnicznych) – 5%.
Przyrost naturalny: 1,01% (2015); 18,39 urodzeń na 1000 mieszkańców rocznie (2015).
Religia
Struktura religijna kraju według spisu powszechnego z 2014 roku:
buddyzm – 89,8% (45 185 449)
chrześcijaństwo – 6,3% (3 172 479 – większość chrześcijan w Mjanmie to baptyści).
islam – 2,3% (1 147 495)
hinduizm – 0,5% (257 763)
tradycyjne religie plemienne – 0,8% (408 045)
inne religie – 0,2% (82 825)
brak religii – 0,1% (30 844)
Zmiany według spisów powszechnych:
Gospodarka
PKB (PSN) na jednego mieszkańca w Mjanmie wyniósł w 2015 roku szacunkowo 5500 USD Struktura PKB kształtuje się następująco:
rolnictwo: 36,1%
przemysł: 22,3%
usługi: 41,6%
Eksportuje się głównie: gaz, produkty drzewne, rośliny strączkowe, ryż, minerały, m.in. jadeit i kamienie szlachetne. Importuje się zaś: tkaniny, paliwa, nawozy, cement, materiały budowlane, produkty żywnościowe, oleje jadalne. Głównymi partnerami handlowymi są: Chiny, Tajlandia, Indie, Singapur i Japonia.
Turystyka
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 4,681 mln turystów (51,9% więcej niż w roku poprzednim – to największy wzrost w Azji), generując dla niego przychody na poziomie 2,092 mld dolarów.
Transport
Kalendarz
Zgodnie z tradycyjną astronomią, w Mjanmie tydzień ma 8 dni. Nie ma to jednak wpływu na kalendarz, gdyż ósmy dzień to środa wieczór zwany Yarhu. Jednak Yarhu nie jest uważany za istotny dzień w tygodniu i nie jest oznaczany w kalendarzu. Podział ten wynika ze względu na kształt buddyjskich pagód, w którym każdej z ośmiu stron jest przyporządkowany jeden dzień ośmiodniowego tygodnia. Dwie ze stron przypadają na środę. Jedna na poranek i popołudnie, a druga, właśnie Yarhu, na wieczór. Niedziela jest uznawana za pierwszy dzień tygodnia. Yarhu to piąty dzień.
Zobacz też
Stolice historyczne Birmy (pod nazwą kraju)
Mjanmańskie jednostki miar
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Aung San Suu Kyi, Freedom From Fear and Other Writings, London 1991
Aung San Suu Kyi, Letters from Burma, London 1997
Aung San Suu Kyi, Voice of Hope. Conversation with Alan Clements, London London 2008
Aung Thwin Michael, Aung Thwin Maitrii, A History of Myanmar Since Ancient Times. Traditions and Transformations, London 2012
Butwell Richard, U Nu of Burma, Stanford 1969
Callahan Mary, Making Enemies. War and State Building in Burma, Cornell 2003
Charney Michael W., A History of Modern Burma, Cambridge 2009
Dulyapak Preecharushh, Naypyidaw. The New Capital of Burma, Bangkok 2009
Furnivall John, Colonial Policy and Practice. A Comparative Study of Burma and Netherlands India, New York 1956
Giełżyński Wojciech, Opiumowa dżungla, Warszawa 1981
Houtman Gustaaf, Mental Culture in Burmese Crisis Politics. Aung San Suu Kyi and The National League for Democracy, Tokyo 1999
Leach Edmund, Political Systems of Highland Burma: A Study of Kachin Social Structure, London 1954
Michał Lubina: Birma: centrum kontra peryferie. Kwestia etniczna we współczesnej Birmie (1948-2013), Krakowska Oficyna Wydawnicza „Tekst”, Kraków 2014
Michał Lubina: Pani Birmy. Biografia polityczna Aung San Suu Kyi, Warszawa, PWN 2015
Orwell George, Birmańskie dni, Warszawa 1997
Popham Peter, The Lady and the Peacock. The Life of Aung San Suu Kyi, London 2011
Smith Martin, Burma. Insurgency and the Politics of Ethnicity, Dhaka-Bangkok-New York-London 1999
Spiro Melford, Anthropological Other or Burmese Brother? Studies in Cultural Analysis, New Brunswick 1992
Spiro Melford, Buddhism and Society: A Great Tradition and Its Burmese Vicissitudes, Berkeley-Los Angeles 1982
Steinberg David, Burma. The State of Myanmar, Washington D.C. 2000
Państwa w Azji Południowo-Wschodniej
Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych |
546 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biegun%20geomagnetyczny | Biegun geomagnetyczny | Biegun geomagnetyczny – punkt przecięcia się osi geomagnetycznej (osi dipola ziemskiego pola magnetycznego) z powierzchnią Ziemi. Jako że pole magnetyczne Ziemi nie jest ściśle dipolowe, igła kompasu nie wskazuje położenia biegunów geomagnetycznych.
Nomenklatura
W geografii bieguny magnetyczne (i geomagnetyczne) Ziemi nazywa się zgodnie z ich położeniem, a nie polarnością: „północny” biegun magnetyczny (lub geomagnetyczny) oznacza biegun na półkuli północnej, a „południowy" biegun magnetyczny – na południowej. Z fizycznego punktu widzenia ta konwencja jest nieprawidłowa – współcześnie biegun południowy ziemskiego pola magnetycznego (który przyciąga północny biegun igły kompasu) znajduje się na półkuli północnej, a północny – na południowej; taką sytuację określa się jako polarność normalną Ziemi. Używanie nomenklatury fizycznej w geografii byłoby jednak mylące.
Położenie
Położenie biegunów geomagnetycznych Ziemi (w roku 2010):
północny: 80,08°N, 72,21°W (wschodnie wybrzeże Wyspy Ellesmere’a),
południowy: 80,08°S, 107,79°E (Płaskowyż Polarny).
Położenie biegunów magnetycznych Ziemi jest zmienne, co jest wyraźnie zauważalne w okresie wielu lat. Zmiany te nie mają jednak charakteru okresowego, jak mogłoby to wynikać jedynie z wykresów zmian deklinacji magnetycznej.
W dziejach Ziemi dochodziło wielokrotnie do odwrócenia biegunów, co zostało utrwalone w skałach magmowych i niektórych osadowych, w postaci magnetyzacji szczątkowej.
Zobacz też
Biegun geograficzny
Paleomagnetyzm
Przypisy
Geomagnetyzm
Bieguny Antarktydy
Geografia Arktyki
Nawigacja |
547 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw%20Pi%C5%82sudski | Bronisław Piłsudski | Bronisław Piotr Piłsudski (ur. 2 listopada 1866 w Zułowie, zm. 17 maja 1918 w Paryżu) – polski zesłaniec, etnograf, zajmujący się ludami i kulturami Dalekiego Wschodu, głównie ludem Ajnów, który obserwował na Sachalinie, a później na wyspie Hokkaido. Był bratem Józefa, Adama, Jana i Kazimierza.
Życiorys
Od 1874 mieszkał w Wilnie, gdzie 3 lata później wstąpił do gimnazjum. Razem z bratem Józefem organizowali kółko samokształceniowe Spójnia. Po śmierci matki (1884) w 1886 wyjechał do Petersburga, gdzie zdał egzamin na bakałarza i wstąpił na Wydział Prawa miejscowego uniwersytetu.
W 1887 został wciągnięty w przygotowania Woli Ludu do zamachu na cesarza Aleksandra III. Wśród zamachowców znajdował się między innymi Aleksander Uljanow (starszy brat Włodzimierza, znanego potem jako Lenin), po procesie stracony. Po dekonspiracji spisku Bronisław (którego podczas przesłuchań wydał Michał Kanczer) został skazany na karę śmierci, zamienioną na 15 lat katorgi i zesłany na wyspę Sachalin. Na Sachalinie w 1891 poznał Lwa Sternberga, znanego już etnografa, który także przebywał na zesłaniu. W 1896 ukazała się jego praca o obserwacjach klimatycznych. Został wówczas wysłany z misją meteorologiczną na południową część wyspy, gdzie zetknął się z Ajnami.
Po 10 latach zesłania reszta wyroku została zamieniona na nakaz osiedlenia się bez prawa opuszczania rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Trzy lata później otrzymał od cesarskiej akademii nauk propozycję udania się na badania kultury Ajnów, Gilaków (Niwchów), Oroków i Mangunów na Sachalinie. W tym samym roku osiedlił się – już jako wolny człowiek – w wiosce Ai, gdzie ożenił się z Shinhinchou (Chuusamma, Ciuusamma), krewną wodza Bafunke Kimury, która urodziła mu syna o imieniu Sukezō i córkę Kyō.
W 1903 wraz z innym zesłańcem, pisarzem Wacławem Sieroszewskim, udał się na badania kultury Ajnów na wyspie Hokkaido. Jednym z efektów jego pracy są unikatowe nagrania dźwiękowe zarejestrowane na 100 wałkach woskowych. Obecnie można je oglądać w Centrum Kultury i Techniki „Manggha” w Krakowie. Na początku lat 80. XX w. wałki te zostały wypożyczone z Polski przez Japończyków, a firma SONY skonstruowała specjalny laserowy odpowiednik urządzenia do ich odczytu (fonografu Edisona), dzięki któremu udało się po wielu latach znów usłyszeć zapisane na nich dźwięki. Są to jedyne znane nagrania języka Ajnów z tamtego okresu.
Jego dorobkiem jest stworzenie słowników, w których przetłumaczył ponad 10 tys. słów z języka ainu, 6 tys. z języka gilackiego oraz 2 tys. z języka orockiego i języka Mangunów, oraz bogate opisy ich kultury i obyczajów, w tym także kultury muzycznej, spisał wiele podań i legend tych kultur oraz wykonał ok. 300 fotografii, na których utrwalał głównie typy mieszkających tam ludzi. Utrwalił fonograficznie pieśni i mowę Ajnów, w swej pracy posługiwał się też kamerą filmową. Spuścizna rękopiśmienna i fotograficzna Bronisława Piłsudskiego znajduje się w Zbiorach Specjalnych Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie.
Po zakończeniu wojny rosyjsko-japońskiej w 1906 wyjechał do Japonii, gdzie zaprzyjaźnił się z japońskim pisarzem i poetą Shimeiem Futabateiem. Efektem tej znajomości było zawiązanie Towarzystwa Japońsko-Polskiego i pierwszej wymiany kulturalnej pomiędzy oboma krajami. Do jego przyjaciół i współpracowników należeli także polityk Shigenobu Ōkuma, antropolog i etnolog Ryūzō Torii oraz działacz socjalistyczny Sen Katayama. Shimei Futabatei wspominał, że Piłsudski był dla niego dziwakiem o dobrym sercu i niewinności dziecka, który na każdym kroku z ekscytacją podkreślał, że musi zrobić coś by pomóc Ainu, że to jego przeznaczenie – i to mimo faktu, że nie miał grosza przy duszy.
Do Europy przybył przez Stany Zjednoczone w 1906 i zamieszkał w Krakowie. Później przeprowadził się do Zakopanego i prowadził badania etnograficzne Podhala. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Szwajcarii, włączając się w nurt działalności niepodległościowej. Pod koniec 1917 wyjechał do Paryża, gdzie w 1918 utonął w Sekwanie. Podejrzewa się, że była to śmierć samobójcza, związana z depresją, zdiagnozowaną przez dr. Józefa Babińskiego.
Uroczystości pogrzebowe odbyły się 29 maja 1918 na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency pod Paryżem, gdzie do dziś znajduje się grób Bronisława Piłsudskiego.
Potomkowie
Synem Sukezō Kimury (, Kimura Sukezō) (ur. 14.02.1903 na Sachalinie, zm. 5.06.1971 w mieście Furano na Hokkaido) był Kazuyasu Kimura (, Kimura Kazuyasu). Wnuk Bronisława Piłsudskiego Kazuyasu Kimura mieszkał i pracował w Japonii, posiadał firmę FC Engineering w Jokohamie. Zmarł 17 grudnia 2022. Miał żonę, trzy córki (najstarsza córka ma na imię Kanako).
Obecnie w Japonii mieszka kilkanaścioro potomków Bronisława Piłsudskiego. Potomkowie Kyō Kimury mieszkają na Hokkaido, potomkowie Sukezō Kimury mieszkają w Jokohamie.
Dzieła
Pomnikowa edycja dzieł zebranych Bronisława Piłsudskiego jest realizowana przez prestiżowe w skali globalnej wydawnictwo naukowe de Gruyter Mouton od 1998, dotychczas ukazały się jej cztery tomy o objętości ponad 4000 stron:
The Collected Works of Bronisław Piłsudski. Volume 1, The Aborigines of Sakhalin, 1998, Ss. xvii + 792,
Volume 2, Materials for the Study of the Ainu Language and Folklore (Cracow 1912). 1998. Ss. xiv + 872. Berlin-New York: Mouton de Gruyter,
Volume 3, Materials for the Study of the Ainu Language and Folklore 2, reconstructed, translated, and edited by Alfred F. Majewicz, with the assistance of Elżbieta Majewicz. 2004. Ss. xi + 913. Berlin-New York: Mouton de Gruyter. [with the assistance of Larysa V. Ozoliņa, Mikhail D. Simonov, Tatyana Bulgakova, Elżbieta Majewicz, Tatyana P. Roon, Tomasz Wicherkiewicz & Werner Winter],
Volume 4. Materials for the Study of Tungusic Languages and Folklore. 2011. Ss. xv + 1397. Berlin-Boston: de Gruyter Mouton.
Upamiętnienie
W serii znaczków „Polacy na świecie” Poczta Polska wydała w 2002 r. znaczek poświęcony Bronisławowi Piłsudskiemu.
Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające Bronisława Piłsudskiego:
w dniu 1 października 2008 r.
o nominale 10 zł – wykonaną stemplem lustrzanym w srebrze,
w dniu 29 września 2008 r.
o nominale 2 zł – wykonaną stemplem zwykłym w stopie Nordic Gold.
Celem emisji monet było przypomnienie działalności sławnego polskiego etnografa.
W 2013 r. odsłonięto w japońskim mieście Shiraoi, na wyspie Hokkaido, pomnik etnografa. Monument postawiono w tamtejszym muzeum Ajnów, gdzie w 1903 r. Piłsudski prowadził badania etnograficzne.
W 2011 powstał film biograficzny o Bronisławie Piłsudskim „Orzeł i Chryzantema”, reż. Jacek Wan.
18 października 2018 roku przy ulicy Topolowej 18 w Krakowie odsłonięto tablicę upamiętniającą Bronisława Piłsudskiego, mieszkającego w tym miejscu w latach 1906-1910.
W Żorach znajduje się upamiętniający go pomnik.
Genealogia
Nawiązania w kulturze
Życiorys Bronisława Piłsudskiego jest kanwą wydanej w 2019 roku powieści Pawła Goźlińskiego pt. „Akan”.
Na Bronisławie Piłsudskim wzorowana jest postać Benedykta Czerskiego w powieści Zygmunta Miłoszewskiego pt. „Kwestia ceny”.
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Dzieła Bronisława Piłsudskiego w serwisie Polona
Ludzie związani z Wilnem
Bronisław Piłsudski
Badacze Ajnów
Polacy w Japonii
Polscy podróżnicy i odkrywcy
Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim
Polacy w Rosji
Polscy badacze Syberii
Pochowani na cmentarzu w Montmorency
Urodzeni w 1866
Zmarli w 1918
Biografie kanonu polskiej Wikipedii |
548 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Berkeley%20Software%20Distribution | Berkeley Software Distribution | BSD (ang. Berkeley Software Distribution, czasami nazywany Berkeley Unix) – odmiana systemu operacyjnego Unix wywodząca się ze stworzonych na Uniwersytecie Kalifornijskim Berkeley rozszerzeń dla systemu rozwijanego przez firmę AT&T. Także potoczna nazwa licencji BSD, na której te systemy są wydawane oraz pokrewnych licencji tego typu (np. licencja MIT).
Historia powstania
Niedługo po powstaniu pierwszych wersji Uniksa, dr Bob Fabry z Berkeley starał się pozyskać nowy system dla uniwersyteckiego laboratorium i dzięki jego staraniom Unix został zainstalowany na komputerach PDP-11, które w tym czasie były w Berkeley. Niedługo po tym, Ken Thompson zainstalował na uczelnianym PDP-11 i napisał kompilator języka Pascal. W latach 1975–1976 Bill Joy i Chuck Haley doskonalili kompilator a także jądro systemu operacyjnego, a swoje poprawki odsyłali do Bell Labs.
Te i inne poprawki stały się podstawą do wypuszczenia 1st Berkeley Software Distribution, w której skład wchodził także udoskonalony kompilator Pascala oraz edytor ex. Po wypuszczeniu Wersji 1. Bill Joy rozpoczął pracę nad tym, co później stało się biblioteką termcap oraz edytorem vi. W 1978 została wypuszczona wersja 2BSD, zawierająca edytor vi, termcap i kompilator Pascala. Niedługo później powstała ostateczna wersja 2.11BSD dla PDP-11, a Uniwersytet otrzymał komputer VAX-11/780, na którym został zainstalowany system AT&T 32/V. System okazał się mieć wiele mankamentów i Bill Joy podjął decyzję o przeniesieniu BSD na VAX-a.
W roku 1979 powstał VAX/BSD, który oprócz typowych dodatków rodem z BSD zawiera także zarządzanie pamięcią wirtualną – czego brak było w systemie AT&T – a także kilka narzędzi z tego systemu. Wkrótce po tym Unix stał się produktem komercyjnym.
W tym samym czasie projekt BSD zyskał zainteresowanie amerykańskiej agencji DARPA, a w 1980 dostał grant na dodanie wymaganych przez DARPA rozszerzeń. Dalszy rozwój trwał, co zaowocowało wersjami 4 i 4.1BSD. Wersja 4.1 zawierała już ulepszoną obsługę poczty, ulepszone jądro, Pascala, Lispa oraz obsługę nowych VAX-ów 11/750.
Agencja była usatysfakcjonowana i sfinansowała dalsze prace, co zaowocowało dodaniem Berkeley Fast File System, obsługi TCP/IP oraz IPC. W 1983 ukazała się wersja 4.2BSD, których dostarczono około 1000, a więc bardzo dużo jak na tamte czasy, a jej sukcesu dopełnia fakt, że na podstawie jej kodu AT&T włączyła obsługę sieci i pamięci wirtualnej do słynnego Systemu Piątego.
Rodzina BSD
Udostępniony w 1986 4.3BSD jako pierwszy zawierał daemona nazw świeżo zainicjowanego systemu DNS. Dostępny od 1993 4.4BSD oraz powstające na jego bazie komercyjne (386/BSD → BSD/OS) i wolne systemy operacyjne (386BSD, NetBSD, FreeBSD) stały się ofiarą procesu o nieprawne korzystanie z kodu zastrzeżonego przez AT&T a potem – po sprzedaniu USL – Novella.
W wyniku ugody pomiędzy Uniwersytetem Kalifornijskim Berkeley a Novellem, do której doszło w czerwcu 1994, 4.4BSD Lite (uboższa wersja 4.4BSD pozbawiona większości spornego kodu) zostało uznane za wolne od wszelkich roszczeń. Proces jednak na długo zahamował rozwój BSD oraz związanych z nim projektów pokrewnych (niektóre jak 386BSD upadły). Potem ukazała się już tylko jeszcze jedna wersja 4.4BSD Lite2, której kod stał się podstawą nowszych wersji systemów FreeBSD (3.0), NetBSD (1.3), OpenBSD (2.3), BSD/OS (3.0) oraz nigdy nieukończonego Rhapsody firmy Apple Computer.
Niektóre systemy z rodziny BSD:
4.2BSD, 4.3BSD, 4.4BSD
BSD/OS
386BSD
NetBSD
FreeBSD
PicoBSD
DesktopBSD
BSDAnywhere
BSDRouterProject
Jibbed
OpenBSD
Frenzy
Cauldron
WarBSD
NetBoz
TrueBSD
VirtualBSD
ThinBSD
Darwin (macOS)
Rhapsody
SunOS (wersje < 5.0)
DragonFly BSD
TrueOS
FreeNAS
pfSense
MirOS
MidnightBSD
GhostBSD
Zobacz też
historia systemu operacyjnego Unix
kalendarium historii systemu operacyjnego Unix
Linki zewnętrzne
BSD Magazine
BSDGuru – Polskie centrum BSD
Pełne drzewo genealogiczne rodziny BSD
Wolne i otwarte oprogramowanie
Systemy operacyjne |
549 | https://pl.wikipedia.org/wiki/BMX | BMX | BMX () – nazwa roweru, a także rodzaju kolarstwa, które zostało zapoczątkowane w USA w latach 70. XX wieku.
Sport ten uprawia się na torach ziemnych ze sztucznie przygotowanymi przeszkodami z użyciem rowerów na kołach 20-calowych () posiadających wzmocnioną i bardzo uproszczoną (bez przerzutek) konstrukcję. Poza tym BMX-y mogą mieć dowolny typ konstrukcji, masę i geometrię.
Istnieją również mistrzostwa świata i puchar świata BMX ().
Zawody BMX
Zawody BMX są rozgrywane inaczej niż motocyklowe zawody przełajowe (tzw. motocross), choć mają kilka wspólnych cech. W jednym biegu równocześnie (pth) startuje ośmiu zawodników z odpowiednio szerokiego pasa startowego, a następnie pokonują tor, który ma ok. 300–400 m długości. W trakcie widowiskowych zawodów często dochodzi do karamboli, jednak dzięki osłonom zawodników i stosunkowo niskim prędkościom, wynikającym z samej konstrukcji rowerów BMX, rzadko dochodzi do poważniejszych obrażeń zawodników.
Bardzo prestiżową imprezą jest Puchar Świata – UCI BMX Supercross, którego cechą charakterystyczną jest 8-metrowa rampa startowa oraz większe przeszkody. Udział w tych zawodach mogą brać zawodnicy, którzy ukończyli 16 lat.
BMX zadebiutował jako dyscyplina olimpijska w Pekinie w 2008 r. Pierwszym mistrzem został Łotysz Māris Štrombergs, a mistrzynią Francuzka Anne-Caroline Chausson.
Mniej znane w Polsce lecz cieszące się długą tradycją są zawody BMX freestyle, odbywające się przy okazji corocznego festiwalu sportów ekstremalnych X Games. Zawodnicy mogą spróbować swoich sił w jednej z 4 kategorii:
Vert
Park
Dirt jumping
Big Air.
W całej Polsce, głównie w większych miastach, w okresie letnim odbywają się zawody BMX. Do bardziej znanych imprez należą: Baltic Games, Wąchock Jam, czy też Mistrzostwa Polski BMX, odbywające się corocznie w Białymstoku.
Dyscypliny BMX
Współcześnie nazwa BMX zmieniła trochę znaczenie i oprócz BMX w rozumieniu UCI, do sportu tego zalicza się również:
street, czyli jazda w mieście, wskakiwanie na murki, poręcze itp.
vert, czyli skakanie na pionowych rampach.
flatland, czyli ewolucje wykonywane na płaskim terenie, podobnie jak niegdyś freestyle w skateboardingu.
dirt, czyli najczęściej używane określenie skoków na specjalnie zaprojektowanych do tych celów torach.
park, czyli wykonywanie ewolucji na specjalnie do tego zbudowanych obiektach zwanych skateparkami.
We wszystkich tych odmianach freestyle’u odbywają się międzynarodowe zawody na całym świecie.
Zobacz też
akrobacje rowerowe
skate punk
skateboarding
deskorolka
Kolarstwo BMX
Rowery |
187857 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Rzeczypospolitej%20Polskiej%20III%20kadencji%20%281997%E2%80%932001%29 | Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej III kadencji (1997–2001) | Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej III kadencji – posłowie wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 21 września 1997.
Pierwsze posiedzenie odbyło się 20 października 1997, a ostatnie, 119. – 18 września 2001. Kadencja Sejmu trwała od 20 października 1997 do 18 października 2001.
Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu III kadencji i stan na koniec kadencji.
Prezydium Sejmu III kadencji
Przynależność klubowa
Stan na koniec kadencji
Posłowie III kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach:
Klub Parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej – 162 posłów, przewodniczący klubu Leszek Miller,
Klub Parlamentarny Akcji Wyborczej Solidarność – 134 posłów, przewodniczący klubu Marian Krzaklewski,
Klub Parlamentarny Unii Wolności – 47 posłów, przewodniczący klubu Jerzy Wierchowicz,
Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego – 26 posłów, przewodniczący klubu Jarosław Kalinowski,
Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość – 18 posłów przewodniczący klubu Ludwik Dorn,
Klub Parlamentarny Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego – 18 posłów, przewodniczący klubu Ireneusz Niewiarowski,
Koło Poselskie Porozumienia Polskiego – 5 posłów, przewodniczący koła Jan Łopuszański,
Koło Parlamentarne Alternatywa – 4 posłów, przewodnicząca koła Janina Kraus,
Koło Parlamentarne Ruchu Odbudowy Polski – 3 posłów, przewodniczący koła Jan Olszewski,
Posłowie niezrzeszeni – 43 posłów.
Przedstawicieli w Sejmie miały także koła: KPN–OP (następnie KPN-Ojczyzna), Koalicja dla Polski, Polska Racja Stanu, Polska Partia Socjalistyczna–Ruch Ludzi Pracy i Ruch Odbudowy Polski–Porozumienie Centrum.
Posłowie, których mandat wygasł w trakcie kadencji (22 posłów)
Lista według okręgów wyborczych
Zobacz też
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej III kadencji (1997–2001)
Wybory parlamentarne w Polsce w 1997 roku
Senatorowie IV kadencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Posłowie na Sejm III Rzeczypospolitej Polskiej |
550 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bierzmowanie | Bierzmowanie | Bierzmowanie, chryzmacja lub miropomazanie – jeden z trzech sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w Kościele katolickim, prawosławnym, starokatolickim i anglikańskim. Zgodnie z tradycją chrześcijańską bierzmowanie uważane jest za drugi po chrzcie sakrament inicjacji chrześcijańskiej. Przez Katechizm Kościoła katolickiego jest zaliczany do pierwszej z trzech grup siedmiu sakramentów – „sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego”. Jego istotą jest przekazanie wiernym „Znamienia daru Ducha Świętego” i umocnienie ich wiary. Jednoczy ściślej z Jezusem Chrystusem. W Kościele rzymskokatolickim bierzmowanie jest udzielane kandydatom w wieku między 14. a 18. rokiem życia, a więc już po przyjęciu Pierwszej komunii świętej. Cerkiew prawosławna i Katolickie Kościoły wschodnie udzielają chryzmacji wkrótce po chrzcie (czyli niemowlętom). Sakrament bierzmowania przyjmuje się tylko jeden raz w życiu.
Istota i znaczenie bierzmowania
W Kościołach: katolickim, prawosławnym i anglikańskim bierzmowanie jest uznawane za jeden z trzech sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego, a w katolicyzmie jeden z siedmiu sakramentów. „Obrzęd namaszczenia istnieje do naszych czasów zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie”. Dlatego, zgodnie z terminologią bizantyńską, właśnie ten sakrament nazywa się na Wschodzie chryzmacją, namaszczeniem (myropomazanie) krzyżmem lub myronem, oznaczającym «krzyżmo». „Na Zachodzie nazwa bierzmowanie (confirmatio) sugeruje, że ten sakrament utwierdza chrzest i równocześnie umacnia łaskę chrzcielną”.
Sakrament bierzmowania udziela „daru Ducha Świętego”. Od czasu wyodrębniania się rytu bierzmowania od chrztu dyskusyjną jednak pozostaje kwestia, w jakim sensie udzielany jest Duch Święty bierzmowanemu, skoro już przez chrzest jest on świątynią Ducha Świętego. Kwestia ta była poruszana przez teologów już we wczesnym średniowieczu i wówczas utarło się przekonanie, że w bierzmowaniu udzielanych jest siedem darów Ducha Świętego. Ojcowie Kościoła w IV/V w. udzielenia tych darów upatrywali już we chrzcie, np. św. Ambroży z Mediolanu zwracał się do ochrzczonego: „Otrzymałeś pieczęć Ducha Świętego, Ducha mądrości i rozumu etc.” (De mysteriis VII, 42); św. Augustyn z Hippony głosił: „Oto Duch Święty siedmioraki, którego wzywa się także nad ochrzczonymi” (Sermo 249, 3), wówczas jednak nie było jeszcze osobnych rytów, lecz oba te sakramenty stanowiły jedną całość. Po ich oddzieleniu na Zachodzie, w modlitwie epikletycznej odmawianej przez biskupa bezpośrednio przed namaszczeniem bierzmowanego, zawarto stwierdzenie o udzielaniu też siedmiu darów (sakramentarze do VIII wieku), która niemal niezmieniona, jest też obecna w nowym obrządku rzymskim:
Jednakże św. Grzegorz Wielki jeszcze w VIII wieku, a zatem już po wyodrębnieniu się bierzmowania, omawiając szczegółowo siedem darów Ducha Świętego, ich „obecność w duszy chrześcijanina” łączył ze „stanem dziecięctwa Bożego”, który jest skutkiem chrztu (Moralia I, 27n). Kwestia rozumienia sensu otrzymywania Ducha Świętego po chrzcie, napotykała bowiem na trudność rozdzielenia darów Ducha Świętego od Jego Osoby. Już św. Augustyn zwracał uwagę, iż „Dar Ducha Świętego nie jest niczym innym, jak samym Duchem Świętym”, ale „Dar, jakim jest Duch Święty i który jest dany wspólnie wszystkim członkom Chrystusowym, dzieli się na mnóstwo darów przeznaczonych dla każdego” (O Trójcy Świętej XV, XIX). Św. Tomasz z Akwinu streścił to nauczanie wyjaśniając, że „Dar stanowi imię własne Ducha Świętego, o ile w Bogu oznacza Osobę” (Suma Teologiczna I, 39, 2) oraz że „w błędzie są ci, którzy twierdzą, że nie Duch Święty, ale Jego dary są nam dane” (Suma Teologiczna I, 43, 3).
Dlatego w nauczaniu Kościoła od średniowiecza mówi się też ogólnie o otrzymywaniu przez bierzmowanie „pełni Ducha”, lub „pełni daru/darów Ducha”. Akwinata np. stwierdził jedynie, iż „sakrament ów daje pełność Ducha Świętego dla wzmożenia sił duchowych, co przysługuje wiekowi dojrzałemu”, zaś dary Ducha Świętego łączył już ze chrztem. Podobnie Katechizm Rzymski, obowiązujący przez cztery wieki po Soborze trydenckim, w rozdziale o bierzmowaniu wyjaśnia za św. Milcjadesem, iż „przy źródle Chrztu dawa Duch Święty zupełność, aby człowiek był niewinnym, a przy bierzmowaniu daje doskonałość, aby łaski mógł dostąpić”.
Konstytucja dogmatyczna o Kościele Soboru watykańskiego II z 1964 roku stwierdza, że „Wierni, przez chrzest wcieleni do Kościoła [...] Przez sakrament bierzmowania jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, otrzymują szczególną moc Ducha Świętego” (Lumen Gentium 11). Jednak Paweł VI w Konstytucji Apostolskiej o sakramencie bierzmowania z 1971 roku, oświadczając na wstępie: „postanowiliśmy poddać rewizji także to, co należy do samej istoty bierzmowania, przez który wierni otrzymują Ducha Świętego jako dar”, powołując się w przypisie na tenże punkt Konstytucji o Kościele, stwierdza inaczej: „Odrodzeni na chrzcie, przez sakrament bierzmowania otrzymują, jako niewysłowiony Dar, samego Ducha Świętego, który ich umacnia w szczególny sposób”.
Ta ciągła kontrowersja w rozumieniu bierzmowania, pomiędzy otrzymaniem samego Ducha Świętego, a otrzymaniem darów Ducha Świętego, jest też widoczna w praktyce katechetycznej. Na przykład w Polsce bp Kazimierz Romaniuk w swym Podręczniku dla przystępujących do sakramentu bierzmowania, skupił się wyłącznie na siedmiu darach Ducha Świętego, omawiając je wszechstronnie, zaś bp Wacław Świerzawski w analogicznej publikacji Sakrament bierzmowania i obrzęd wtajemniczenia dorosłych pominął je całkowicie, nawet ich nie wymieniając, choć pisze wiele o roli Ducha Świętego w życiu wierzących.
W świetle nauczania Doktorów Kościoła, jak nie można mówić o udzielaniu samych darów, tak nie można też mówić w sensie ścisłym o udzielaniu samego Ducha Świętego w bierzmowaniu, skoro już mieszka on w wierzącym. Św. Tomasz z Akwinu rozwiązuje tę kwestię, rozważając możliwość kolejnego otrzymania Ducha Świętego przez kogoś, w kim już jest obecny poprzez sakrament chrztu, dając wyjaśnienie, iż nowe „posłannictwo niewidzialne Ducha Świętego”, które może być wielokrotne, sprawia że „Osoba Boska istnieje w kimś w jakiś nowy sposób”, udzielając też nowych darów (Suma Teologiczna I, 43, 3 i 6).
Podobnie w tradycji wschodniej, która - w przeciwieństwie do augustyńskiej tradycji zachodniej - dokonuje wyraźnego rozróżnienia pomiędzy istotą Boga a niestworzonymi Boskimi energiami, upatruje w bierzmowaniu nowy sposób działania (gr. ενέργεια) Ducha Świętego we wierzącym. Mikołaj Kabazylas pisał, iż „przez bierzmowanie ochrzczony otrzymuje od Ducha Świętego energię potrzebną do spowodowania, by łaska otrzymana w czasie chrztu przyniosła owoce, siłę do aktywnego rozwijania otrzymanych przezeń duchowych darów”. Według niego bierzmowani nie tylko „uczestniczą w darach Ducha Świętego”, ale otrzymują także nowe dary i charyzmaty, które sprawia Duch Święty, udzielając każdemu tak, jak chce (1 Kor 12,11).
Udzielanie bierzmowania
Kościoły katolickie
W Kościele łacińskim bierzmowanie stanowi drugi spośród sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia. Udzielany jest przez biskupa (w szczególnych sytuacjach nadzwyczajnym szafarzem tego sakramentu może być zwyczajny kapłan), po dojściu kandydata „do używania rozumu” (około 7. roku życia, ale najczęściej znacznie później, w wieku „młodzieńczym”, czyli między 14. a 18. rokiem życia), a więc już po przyjęciu Pierwszej Komunii świętej. Zwykle dorośli neofici otrzymują bierzmowanie bezpośrednio po sakramencie chrztu, a przed przyjęciem pierwszej Komunii świętej. Katolickie Kościoły wschodnie nazywają ten sakrament «namaszczeniem krzyżmem». Udziela go kapłan dziecku bezpośrednio po sakramencie chrztu, a udział biskupa przejawia się w tym, że to on wcześniej dokonywał poświęcenia krzyżma. Zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego: „Przez sakrament bierzmowania [ochrzczeni] jeszcze doskonalej wiążą się z Kościołem i obdarzani są szczególną mocą Ducha Świętego, i w ten sposób jeszcze bardziej są zobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do jej obrony” (KK 11; KKK 1285).
„Zgodnie z tradycją, w Katolickich Kościołach wschodnich chryzmacji udziela prezbiter albo łącznie z chrztem, albo oddzielnie” (cyt. za „Kodeksem kanonów Kościołów wschodnich”, kanon 694). Jeśli idzie o czas udzielania chryzmacji, przyjęło się udzielać jej łącznie z chrztem, kanon 695 mówi wręcz o takiej powinności. Wyjątki od takiej sytuacji możliwe są tylko z poważnych przyczyn, jednak w takim wypadku należy starać się o jak najszybsze jej udzielenie („Kodeks kanonów Kościołów wschodnich”, kanon 695).
W kościołach starokatolickich bierzmowanie także jest uznawane za sakrament. Z kolei Polski Narodowy Kościół Katolicki uznaje, że chrzest i bierzmowanie są jednym sakramentem.
Prawosławie
Prawosławie zachowało praktykę zbliżoną do norm Kościoła pierwotnego – kapłan udziela chrztu i chryzmacji łącznie, ale ze świadomością, że stanowią dwa odrębne sakramenty. W starożytnych normach trzy sakramenty: chrzest, bierzmowanie–chryzmacja i Eucharystia były bowiem rozumiane jako nierozłączne sakramenty inicjacji chrześcijańskiej. Obecna praktyka Kościoła prawosławnego wiąże się z udzielaniem chrztu poza liturgią, zaś sakrament Eucharystii jest udzielany w znacznym odstępie czasu od dwóch wcześniejszych sakramentów.
W praktyce liturgicznej współczesnych Kościołów prawosławnych miro, wonny olejek, przygotowywane jest wyłącznie pod nadzorem zwierzchnika odpowiedniej Cerkwi autokefalicznej. Poświęcenie mira przysługuje wyłącznie biskupom i jest dokonywane nie częściej niż raz w roku − w Wielkim Tygodniu. Miro powstaje z wielu składników, co ma symbolizować różnorodność i bogactwo darów Ducha Świętego. Następnie rozsyłane do poszczególnych parafii. W ten sposób każdy, kto poprzez chrzest i bierzmowanie włączany jest do danej Cerkwi, otrzymuje symboliczne błogosławieństwo jej najwyższego hierarchy.
Ojcowie Cerkwi podkreślali, że sakrament ten jest niezbędny dla każdego ochrzczonego i z tego powodu porównywali miropomazanije do światła, ciepła i powietrza, które są niezbędne do życia.
Kwestia odmienności tradycji Kościoła katolickiego i prawosławia
W latach 80. XX wieku zainicjowane zostały rozmowy teologiczne między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym. Międzynarodowa Komisja mieszana do dialogu teologicznego między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym, podczas trzeciej Sesji plenarnej („Wiara, Sakramenty i jedność Kościoła” – Kreta, 1984) poruszyła sprawę różnic w praktykowaniu sakramentów inicjacji chrześcijańskiej. Dyskusję kontynuowano na IV Sesji plenarnej, która odbyła się w 1987 roku w Bari i obejmowała ten sam zakres problemowy. Zwieńczeniem tych obrad było przyjęcie długo omawianego dokumentu: „Wiara, sakramenty i jedność Kościoła”, który osadzając tematykę w kontekście eklezjalno-wspólnotowym, podkreślił wzajemną relację wszystkich sakramentów inicjacyjnych. W zakresie istniejących rozbieżnych praktyk liturgicznych, Członkowie Komisji znaleźli wsparcie w decyzjach Soboru focjańskiego (879–880), które oparte były na konsensusie i zasadzie wzajemnego poszanowania prawa do zachowywania odmiennych tradycji w łonie chrześcijaństwa. Uzgodniony dokument wyraża akceptację, że w obrębie Kościoła mogą występować rozbieżności w zakresie praktyki: „Każda stolica otrzymała od tradycji pewne stare zwyczaje. Na ich temat nie powinno się zawzięcie dyskutować, ani kłócić. Kościół rzymski zachowuje właściwe sobie zwyczaje i dobrze, że tak czyni. Z drugiej strony Kościół Konstantynopolitański także zachowuje pewne zwyczaje sobie właściwe ...”.
Anglikanizm
Kościół anglikański, jakkolwiek związany jest z tradycją protestancką, jednak w dużym stopniu zachował z katolicyzmem więź teologiczną. Wyrazem tego jest między innymi fakt zaliczania bierzmowania do sakramentów. Doktrynalna definicja wyznania anglikańskiego („39 artykułów”) nie uznaje jednak bierzmowania, pokuty, małżeństwa, święcenia, ostatniego namaszczenia, za „sakramenty Ewangelii” i stwierdza, że: „nie posiadają takiej natury sakramentu jak chrzest czy Wieczerza Pańska, ponieważ nie posiadają widocznego znaku ani obrządku poleconego przez Boga”. „Encyklopedia katolicka” wyraża opinię, że fakt zachowania przez biskupa uprawnienia do udzielania tego sakramentu w Kościele anglikańskim, pozwala na ocenę tego rytu jako bliskiego katolickiemu pojmowaniu tego sakramentu.
Nazwa
Aż do początków V wieku bierzmowanie nie miało odrębnej nazwy. Było traktowane jako jeden z elementów inicjacyjnych. Ryty, które poprzedzały udział w Eucharystii, ówczesna tradycja nazywała chrztem. Informacje na ten temat przynoszą pisma Hipolita Rzymskiego. Ten element inicjacji chrześcijańskiej zyskiwał nazwy, które albo wynikały z fragmentów jego liturgii, albo nawiązywały do jego skutków.
Nazwy nawiązujące do liturgii
„Manus impositio”
Gest wkładania rąk był w wydarzeniach biblijnych opisywany jako symbol przekazywania błogosławieństw, szczególnych uprawnień i mocy. Gest ten był wykonywany także przez Jezusa (por. Mk 10, 13–16; Mt 19, 13–15). Najstarsza tradycja chrześcijańska wiąże uzyskiwanie przez ochrzczonych daru Ducha Świętego z włożeniem na nich rąk przez Apostołów. Dzieje Apostolskie (Dz. 8, 4–17) przynoszą opis działalności diakona Filipa w Samarii, na skutek której wielu Samarytan zostało ochrzczonych. Ale dopiero dzięki późniejszemu „włożeniu rąk” przez Piotra i Jana neofici otrzymywali Ducha Świętego. Autor Listu do Hebrajczyków opisując (Hbr 6, 1b–2) fundamentalne elementy wiary chrześcijańskiej wylicza, że należą do nich: „pokuta za uczynki martwe i [wyznanie] wiary w Boga, nauka o chrztach i nakładaniu rąk, o powstaniu z martwych i sądzie wiecznym”. Owo „manus impositio” (włożenie rąk) było opisywane przez Tertuliana, Cypriana z Kartaginy i Augustyna jako ryt potrzebny dla otrzymania Ducha Świętego. Synod w Elwirze (lata 300/306) ustalił, że nowoochrzczeni mają być przedstawieni biskupowi, by ich „udoskonalił przez włożenie rąk”.
„Signaculum” i „consignare”
Innymi słowami używanymi na określenie sakramentu bierzmowania, było „signaculum”, obsignatio (z greckiego: σφραγίς (sphragis)) – „pieczęć” – a później także określało znak wyciśnięty przez pieczęć, oraz czasownik „consignare” wyrażający czynność naznaczania, pieczętowania.
Słowo signaculum występuje także w Biblii, ale w znaczeniu przenośnym: „On to wycisnął na nas pieczęć i zostawił zadatek Ducha w sercach naszych” (2 Kor 1, 22). W takim samym znaczeniu używa tego terminu św. Ambroży. 23-krotnie określenie sphragis – „pieczęć” pojawia się w Apokalipsie. W znaczeniu zapieczętowania (uczynienia ukrytym przed niepowołanymi) oraz w znaczeniu „opieczętowana” znakiem własności Boga. „Pieczęć”, w kontekście chrzcielnym, zostało w Nowym Testamencie użyte trzykrotnie – a każdym razem tylko w pismach św. Pawła (2 Kor 1,22; Ef 1,14; Ef 4,30) – na ogłoszenie, że Bóg opieczętował swoich wybranych, pieczęcią, którą jest Duch święty. Paweł niejednokrotnie utożsamiał dar ducha z chrztem (1 Kor 6,11; 1 Kor 12,13).
Dopiero w liście papieża Korneliusza do antypapieża Nowacjana consignatio użyte jest już wyraźnie na określenie sakramentu bierzmowania. Od IV wieku consignare stanowi już jednym z podstawowych terminów na jego określenie. Potwierdzają to zapisy Innocentego I i papieża Gelazego. Sakramentarz gelazjański słowem tym określa cały obrzęd sakramentu bierzmowania i opisuje ryt jako krótki, złączony z liturgią chrzcielną w ramach Wigilii Paschalnej.
„Chrisma” – „chrismatio”
Rytem, który od początku był związany z bierzmowaniem, było namaszczenie. W sposób naturalny przyjęte zostało greckie określenie – χρῖσμα (xpisma) „chrisma”, które pochodzi od słowa χρίω (xpioo) jako „coś czym się namaszcza” (łac. unguentum). Zwyczajowo słowo chrisma przyjęło jednak znaczenie rzeczownika unctio (łac.: namaszczenie). Na Zachodzie funkcjonowało początkowo namaszczenie pochrzcielne, ale nie miało ono jeszcze znaczenia przekazywania neoficie Ducha Świętego. Tradycja Apostolska Hipolita Rzymskiego opisuje dwie czynności namaszczenia. Jedno było dokonywane przez prezbitera, a drugie przez biskupa. W Kościele zachodnim namaszczano jedynie czoło, a w Kościołach wschodnich także i inne części ciała neofity. (Cyryl Jerozolimski odnosił się do tego rytu w trzeciej katechezie mistagogicznej, i wskazywał, że po chrzcie namaszcza się czoło, uszy, nos i piersi bierzmowanego). Zdaniem Bernarda Botte OSB, historyka liturgiki, dyrektora Institut Supérieur de Liturgie w Paryżu, ten drugi ryt namaszczenia po chrzcie stał się signatio in fronte krzyżmem, czyli rzymskim rytem bierzmowania. Określenie chrismatis sacramentum dla sakramentu bierzmowania można odnaleźć w pracach Augustyna, Pacjana z Barcelony i papieża Leona I, a od końca IV wieku na Zachodzie chrisma stanowi określenie dla oleju używanego do namaszczania – zarówno chrzcielnego, jak i tego podczas bierzmowania.
Nazwy odwołujące się do skutków bierzmowania
„Consummare” – „consummatio”, „perficere” – „perfictio”
W opiniach Ojców Kościoła bierzmowanie stanowiło udoskonalenie i dopełnienie chrztu (perfectio baptismi), więc używali określeń „perfectio” lub „consummatio”.
Confirmare – confirmatio
W swych katechezach do katechumenów „De sacramentis” biskup Mediolanu Ambroży zaczął używać słowa „confirmare”. Jest to najstarszy znany przykład określenia sakramentu bierzmowania tym słowem. Biskup użył tego określenia za św. Pawłem, który w Drugim Liście do Koryntian 1,21 mówił: „Tym zaś, który umacnia nas (łac. confirmat nos) wespół z wami w Chrystusie i który nas namaścił, jest Bóg.” „Confirmare” jako techniczne określenie rytu namaszczenia czoła krzyżmem pojawiło się w dokumentach pierwszego synodu w Orange w 441 roku. Opat Faust z Riez terminem „confirmatio” określał włożenie rąk na neofitów. W VII wieku rzymskie księgi liturgiczne „Ordo Romanus XI” określają już ryt jako „confirmare”, a nie „consignare”. Beda Czcigodny (VII–VIII w.) zapisał, że namaszczenie czoła bierzmowanego z włożeniem ręki przez biskupa nazywa się „confirmatio”. Rozpowszechnienie terminu zawdzięczamy Faustowi z Riez, którego homilia zawierająca oznaczenie została zawarta w zbiorze pism, który poprzez publikację w „Dekrecie Gracjana” została umieszczona w pracy Piotra Lombarda, a przez to rozpowszechniona świecie nauki średniowiecza.
Nazwy polskojęzyczne
Słownik etymologiczny języka polskiego Aleksandra Brücknera wywodzi słowo „bierzmować” jako zapożyczenia z czeskiego birzmowati, z dawnego niemieckiego firmōn, firmen i z łacińskich firmare i confirmare. Wpływ języka czeskiego jest widoczny w zamianie niemieckiego f na b. Zdaniem Brücknera, polscy wyznawcy religii innych od dominującego katolicyzmu przyczynili się do wiązanie określenia „bierzmowanie” z belką podtrzymującą całą konstrukcję dachową, nazywaną bierwionem lub bierzmem. Formę tę mieli przejąć także katolicy. Na przestrzeni wieków polska nazwa ewoluowała – od byrzwowanye i byrzwnowanie (XV w.) przez birzmowanie (XVI w.). „Słownik polszczyzny XVI wieku” odnotowuje historyczne wersje stosowanych w piśmiennictwie określeń: bierzmowanie, byrzmowánye, birzmowanie, bierznowanie, birznowanie, i wskazuje, że synonimem jest „potwierdzanie”. Marginalia NT Biblia Jakuba Wujka zawierają przypis: «Przetoż nie tylko bierzmowánie iákoſmy wyżſzey przypomnieli/ále y kápłáńſtwo [...] rąk wkłádániem ieſt názwáne». Słownik podaje także określenie metonimiczne: „sprawowaniu krzyżma” („...roſkazał iáki obycżay ſpráwowánia Krzyzmá być miał.”). Zgodnie z „Kodeksem kanonów Kościołów wschodnich”, polskie Katolickie Kościoły wschodnie stosują nazwę chryzmacja.
Cerkiew prawosławna używa określenia zgodnego z terminologią teologii bizantyńskiej – chryzmacja, oraz terminu „miropomazanie” (cs. i ) i „pomazanie”. To ostatnie określenie objaśnia „Katechizm: podręcznik do nauki religii prawosławnej” (1938): „«Pomazuję» po grecku chrio, stąd słowo Chrystos oznacza «Pomazaniec», t. j. ten, na którym spoczywa przez święte pomazanie Duch Święty”.
Rozwój historyczny
Źródła biblijne
Zapowiedź i przygotowanie tego co stało się praktyką w Kościele, który znamy z Dziejów Apostolskich, można dostrzec w księgach Starego Testamentu. Zapowiadały one wylanie Ducha Świętego w czasach mesjańskich.
Zapowiedzi biblijne Starego Testamentu
Proroctwo z Księgi Izajasza (Iz 11,1–2) wspomina o „Duchu Pańskim”, który ma spocząć na Mesjaszu. W Księdze Joela (Jl 3, 1–2), oraz w Księdze Ezechiela (Ez 36, 24–27) odnaleźć można zapowiedź „tchnięcia Ducha” na cały lud wiernych.
Praktyka nowotestamentalna
Nowy Testament przynosi powtórzenie owej zapowiedzi podczas Ostatniej Wieczerzy (J 14,16–17) i spełnienie w dniu Pięćdziesiątnicy (Dz 2, 1–4).
Trzy teksty Nowego Testamentu dają pewność, że nałożenie rąk w celu przekazywania Ducha – wykonywanego po kąpieli wodnej i jako uzupełnienie tej kąpieli – istniało już w najwcześniejszych czasach apostolskich: Dz 8, 4–20 oraz 19, 1–7, a także List do Hebrajczyków 6, 1–6. W dwóch fragmentach z Dziejów ukazani są osobni szafarze do tych dwóch działań: chrztu i udzielania Ducha Świętego. W Dziejach Apostolskich 8 widać to na pierwszy rzut oka: daru Ducha nie udzielił diakon, ale apostołowie, którzy przekazali go poprzez gest nałożenia rąk. Więź nałożenia rąk z modlitwą o zstąpienie Ducha jest w tym fragmencie szczególnie wyraźnie widoczna. W Dziejach Apostolskich 19 chrzest uczniów jest ukazany dość ogólnie, bez informacji o szafarzu. Sądząc jednak po tym, co Paweł Apostoł pisał w 1 Kor 1,17 to nie mógł być on sam, ponieważ z zasady pozostawiał chrzczenie innym. Potem jednak wyraźnie jest powiedziane, że to Święty Paweł nałożył ręce. Oba te fragmenty przypisują nałożeniu rąk funkcję przekazania Ducha Świętego. Dar Ducha nie dokonał się wcześniej w czasie zwykłego wykonania kąpieli chrzcielnej.
Piotr Skarga w jednym z kazań dowodził, że Nowy Testament wskazuje na dwustopniowy akt włączenia chrześcijanina do Kościoła. Pierwszym etapem miał być chrzest, a drugim „włożenie rąk” (por. Dz 8, 14–17).
W nauczaniu Apostoła Pawła
Nie jest możliwe wyodrębnienie w nauczaniu Pawła z Tarsu poszczególnych etapów w procesie wewnętrznym wtajemniczenia chrześcijańskiego. Dla Apostoła, stanie się chrześcijaninem i otrzymanie Ducha jest czymś jednym, jak świadczy o tym zdanie z Listu do Rzymian: „Jeżeli zaś kto nie ma Ducha Chrystusowego, ten do Niego nie należy” (Rz 8,9).
Jednym z bardziej wyrazistych obrazów użytych przez Apostoła dla opisania daru Ducha otrzymanego przez ochrzczonych jest wyrażenie: „Wszyscyśmy też zostali napojeni jednym Duchem” (1 Kor 12,13). Wielu współczesnych egzegetów, m.in. Bisping, Belser, Cornely, Prat, Gutjahr, Sickenberger, Huby, widzi w tym wyrażeniu bezpośrednie nawiązanie do bierzmowania. Według Rudolfa Schnackenburga:
gramatycznie, czasownik w czasie przeszłym (aoryst) sugeruje obrzęd, który jest przeszłością, analogiczny i równoległy do chrztu;
sam chrzest nie może być brany pod uwagę, ponieważ został wymieniony tuż przedtem, w pierwszej części zdania: „wszyscyśmy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni”;
werset opisuje tworzenie Ciała Chrystusa; po wcieleniu danej osoby w Chrystusa Duch Święty przychodzi, aby wlać nowe życie w świeżo ochrzczonego i dokończyć dzieła wcielenia;
fakt, że już w Starym Testamencie użyty był obraz napojenia, nawodnienia do ukazania wylania Ducha (por. Iz 29,10 /Septuaginta/; Ez 17, 7; 32,6; por. 1 Kor 3, 6–8) jest również ważnym argumentem.
Inny tekst Pawłowy z 2. Listu do Koryntian zbiera trzy figury-obrazy stosowane przez Apostoła do opisania przyjęcia Ducha: „namaszczenie”, „pieczęć” i „zadatek Ducha”. Zdanie zaczyna się od słowa umacnia, po łacinie confirmat (gr. Βεβαιων), co może być odpowiednikiem polskiego bierzmuje:
Użyte przez św. Pawła słowo namaścił odnosi się w Nowym Testamencie najpierw do Chrystusa. On jest pierwszym namaszczonym, jak ukazuje to np. Ewangelia Łukasza 4,18 oraz Dzieje Apostolskie 4,27 i 10,38, a także List do Hebrajczyków 1,9. Chrześcijanin przez chrzest upodabnia się do Chrystusa i zostaje namaszczony Duchem jak Mistrz. Pawłowe obrazy „namaszczenia” czy „pieczęci” nie mówią wprost o „liturgii” sakramentu w pierwszych wspólnotach Kościoła. Nie można z nich wnioskować, że stosowano już wtedy np. obrzęd namaszczania olejem. Niemniej, obrazy te znajdują się u początków wypracowanych niedługo później kościelnych terminów i rytów używanych m.in. do sakramentu bierzmowania. W listach Pawła na próżno szukać oddzielnego sakramentu Ducha Świętego obok chrztu. Pole widzenia Apostoła jest zdominowane przez obecność i pełnię Ducha Bożego, którego wylanie jest ze chrztem najściślej związane. Stanowi jedną z nim całość, nie jest jakimś odrębnym wydarzeniem-sakramentem. Paweł nie mógłby sobie wyobrazić wydzielenia ze chrztu tego umocnienia Duchem Świętym, „napojenia” nim – które później zostanie nazwane bierzmowaniem.
Pierwsze wieki
W pierwszych wiekach bierzmowanie nie miało własnej nazwy. Było udzielane niejako wewnątrz obrzędu chrztu, który był jednym z dwóch rytów kończących inicjację chrześcijańską. W tym okresie, gdy mowa jest o rytach inicjacji, wymienia się jedynie chrzest i Eucharystię. Chrzest był rozumiany zgodnie z nauczaniem biblijnym, jako zawierający obydwa elementy: „chrzest z wody” i „chrzest z Ducha Świętego” (por. Dz 1,5–8) – stanowił inicjację do Eucharystii. Z tego powodu najstarsze dokumenty chrześcijańskie nie zawierają wzmianek mówiących o udzielaniu bierzmowania (confirmatio), ale jedynie spis czynności pomiędzy chrztem a Eucharystią, z których dopiero później wyłoniono odrębny sakrament, rozumiany obecnie jako bierzmowanie. Przyjęcie łączne rytów-sakramentów wtajemniczenia, czyli chrztu i eucharystii, miało miejsce podczas Wigilii Paschalnej. Do rytów tych dopuszczano głównie dorosłych kandydatów. By móc do nich przystąpić, katechumeni musieli dać świadectwo swego głębokiego nawrócenia i przyjęcia zasad życia chrześcijańskiego. Przemiana życia dokonywała się podczas katechumenatu, który był czasem dogłębnej formacji doktrynalnej, moralnej i duchowej. Liturgię prowadził biskup, w towarzystwie prezbiterów i diakonów. Kandydaci, określani jako electi, czyli wybrani, po liturgii słowa, byli prowadzeni najpierw do baptysterium. Tam zdejmowali ubrania jako symbol zrzucenia dawnego człowieka (por. Kol 3,9; Ef 4,22). Następnie namaszczano całe ich ciała olejem katechumenów, mającym moc egzorcyzmują diabła. Następowało wyrzeczenie się diabła i błogosławieństwo wody chrzcielnej, które zawierało też motywy ezgorcyzmujące. Namaszczonych chrzczono przez zanurzenie, lub przez polanie wodą. Przy czym formuła trynitarnego wyznania wiary była jednocześnie formułą chrzcielną. Zaraz po wyjściu katechumenów z wody, biskup wkładał na nich ręce i wznosił modlitwę o dar Ducha Świętego, namaszczając ich czoła olejem krzyżma – czyli wykonywał ryt identyfikowany obecnie jako bierzmowanie. Porządek ten zachowywany był z pewnymi różnicami w większości kościołów. Znaczna różnica występowała w Patriarchacie Antiochii, jak świadczą o tym m.in. Homilie Teodora z Mopsuestii, a także Didascalia Apostolorum. Tam, od początku, namaszczenie katechumenów na czołach olejem, który Jan Chryzostom nazywa „duchowym olejem” (gr. myron pneumatikon), dokonywano przed zanurzeniem w wodzie, a nawet jeszcze przed namaszczeniem egzorcyzmującym. Syryjskie Didaskalia, dokument z początku III w., pouczały biskupa następująco:
Po chrzcie i otrzymaniu Ducha Świętego neofici przystępowali do ostatniej części inicjacji polegającej na udziale w Eucharystii.
Dzieci dorosłych chrześcijan także przystępowały do tych trzech rytów, ale nie dokonywały wyznania Credo, a były przyjmowane do społeczności w wierze rodziców i zgromadzenia lokalnego Kościoła, którzy byli gwarantami ich wychowania w duchu wiary. Najstarsze pisemne potwierdzenia chrztu dzieci pochodzą z początku III wieku i znane są z pism Tertuliana, Cypriana z Kartaginy i Hipolita Rzymskiego.
Jean Daniélou wywodzi ryt naznaczania na czole znakiem krzyża od fragmentu z Apokalipsy opisującego oznaczania (opieczętowywania) sług Boga na czołach, a także z tekstu Księgi Ezechiela w którym znajduje się opis znaczenia czół mieszkańców Jerozolimy znakiem Tau. Cyprian z Kartaginy wiązał ów znak z symbolem krzyża na którym umarł Jezus i pisał o „znamieniu Pańskim”.
Kolejność rytów inicjacyjnych była stała: chrzest–bierzmowanie–Eucharystia i wyjątkowo mogła być zmieniana w szczególnych sytuacjach. Do takich sytuacji należało dokonanie chrztu u chorego albo wówczas, gdy liturgii nie mógł przewodniczyć biskup, na przykład ze względu na odległość danego zgromadzenia od siedziby biskupa. Wówczas consignatio (bierzmowanie) było udzielane przez biskupa w późniejszym terminie. „Ordo XI” z VII wieku napominało, by bierzmowanie nie było przekładane na później.
Na przełomie II i III wieku Tertulian pisał w dziele De baptismo (20, 1.5) o trzech obrzędach chrzcielnych: namaszczeniu olejem, naznaczeniu czoła krzyżem i nałożeniu ręki. Pierwszy z nich jest interpretowany jako ryt bierzmowania. Opisy obrzędu bierzmowania zawarte w tekstach Tertuliana (De baptismo) i Cypriana z Kartaginy (List 73) nie różnią się od opisu biblijnego.
„Tradycja apostolska” z III w. przypisywana Hipolitowi Rzymskiemu opisuje ryt namaszczenia jako jeden z elementów inicjacji i nazywa chrztem wszystko to, co poprzedza udział w sakramencie Eucharystii. Po opisie i wyliczeniu rytów inicjacyjnych (obmycie wodą, włożenie rąk przez biskupa, namaszczenie olejem, udział w Eucharystii) autor zapisał bowiem: «To bowiem przekazaliśmy wam krótko o chrzcie świętym i ofierze świętej» (Haec autem tradidimus vobis in brevi de baptismo (βάπτισμα) sancto et oblatione (προσφορά) sancta...). Trzeba jednak uwzględnić fakt, że ryt namaszczenia nie jest właściwy tylko sakramentowi bierzmowania, ale jest spotykany w innych obrzędach chrześcijańskich. Między innymi w obrzędzie chrztu – consignatio (naznaczenie znakiem krzyża) lub chrisma, unctio (namaszczenie) – lub przy pojednaniu heretyków, manus impositio.
Oddzielenie rytu bierzmowania od chrztu
Zastrzeżenie możliwości udzielania bierzmowania tylko przez biskupa (V/VI w.) doprowadziło w zachodnim chrześcijaństwie do rozdzielenia rytu bierzmowania od rytu chrztu. W Rzymie do IX wieku, a w innych regionach do XII wieku bierzmowanie było udzielane przez biskupa bezpośrednio po chrzcie, lub podczas najbliższej wizyty biskupa – bierzmowania udzielano także niemowlętom. Od IV w. coraz częściej zdarzało się, że bierzmowania udzielano odrębnie, a nie razem ze chrztem. Wraz z dynamicznym wzrostem ilości gmin chrześcijańskich, na wsiach chrztu udzielali prezbiterzy i diakoni, zaś nowoochrzczeni czekali na wizytę biskupa, by otrzymać bierzmowanie, lub udawali się do siedziby biskupa. Praktykę tę w 382 opisywał Hieronim: „Taki jest zwyczaj kościołów, że biskup wyjeżdża, ażeby wzywając Ducha Świętego włożyć ręce na tych, którzy z dala od miast większych ochrzczeni byli przez kapłanów i diakonów”. Od X/XI w. odległość czasowa między narodzeniem, a chrztem dziecka ulegała skracaniu – sukcesywnie do 30, 15 i 8 dni (w XIV w.). Od rodziców ochrzczonych domagano się, by w jak najkrótszym czasie po chrzcie umożliwili swoim dzieciom sakrament bierzmowania.
Do XII wieku panował zwyczaj, by nowo ochrzczonym udzielać Eucharystii. Ze względu na fakt, że rytuał chrztu był wówczas znacznie rozbudowany, elementy bierzmowania – które nie było traktowane jako odrębny sakrament – były znacznie zredukowane. Sprowadzały się do modlitwy podczas wkładania rąk, formuły sakramentalnej, a czasem także namaszczenia czoła. Sobór w Orange (441) przyniósł, między innymi, techniczne określenie namaszczania czoła krzyżmem – „confirmare”.
Im większe jednak było dane biskupstwo, tym dłużej musieli czekać nowo ochrzczeni przez prezbitera chrześcijanie na wizytę wyświęconego biskupa, by mógł im udzielić bierzmowania. Równocześnie naruszana była klasyczna kolejność sakramentów wtajemniczenia (chrzest–bierzmowanie–Eucharystia). Zwyczaje, wyjątkowo rozległej, miejsko-rzymskiej gminy chrześcijańskiej były niewłaściwie przyjmowane w innych regionach Kościoła zachodniego. Przyswajane zmiany podbudowywano także od strony teologicznej. Homilia na Zesłanie Ducha św. żyjącego w V wieku Fausta z Riez wskazywała już na nowe znacznie rytu bierzmowania: ochrzczony jest „jak żołnierz, który już został wprawdzie odznaczony, ale nie ma jeszcze broni. Duch Święty daje w chrzcie łaskę niewinności, w bierzmowaniu zaś wzrost łaski, duchową broń do walki moralnej”. Także Tomasz z Akwinu przedstawiał już bierzmowanie nie jako istotny do zbawienia chrześcijanina element jego inicjacji, ale jako ryt chrześcijańskiego umocnienia (Suma teologiczna, III, 65, 4 72, 1–3). Na Zachodzie bierzmowanie zaczęło więc być traktowane jako sakrament świadomej decyzji, więc wiek dopuszczenia do jego przyjęcia był przesuwany, a od kandydatów wymagano dogłębnego przygotowania katechetycznego. Na Zachodzie chrześcijaństwa bierzmowanie stało się „bez jakiegokolwiek umotywowania w tradycji swego rodzaju liturgicznym «obwieszczeniem dojrzałości młodego chrześcijanina»”. Od XIII w., wraz z podkreślaniem charakteru bierzmowania jako sakramentu umocnienie do walki ze złem, wiek przystępujących do bierzmowania przesunięto na siódmy rok życia (Synod w Kolonii 1280).
Średniowiecze
Zachowane rzymskie źródła liturgiczne z okresu do VII wieku (Sakramentarz gelazjański, Sakramentarz gregoriański („hadriański”) i Ordo romanus XI) zgodnie przedstawiają bierzmowanie jako bardzo krótki ryt, w skład którego wchodziła: modlitwa epikletyczna «Deus omnipotens» (w wersji gelazjańskiej) lub «Omnipotens sempiterne Deus» (w wersji gregoriańskiej), namaszczeniem czoła bierzmowanego za pomocą krzyżma z wypowiedzeniem formuły „Signum Christi in vitam aeternam” lub „In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti”, a na końcu wezwaniem do przekazania «znaku pokoju». Ryt był nieodłącznie związany z liturgią chrzcielną sprawowaną w ramach Wigilii Paschalnej.
Wraz z przyjęciem przez Franków pod koniec VIII wieku rzymskiej liturgii w obrzęd bierzmowania podlegał wyraźnemu rozwojowi. W czasie tzw. „renesansu karolińskiego” do rzymskich ksiąg liturgicznych włączano elementy z Galii i Germanii. Jak dokumentują sakramentarze i pontyfikały rzymsko-germańskie i rzymsko-frankońskie, do X wieku ryt był wzbogacany nowymi elementami sukcesywnie odłączany od wyjściowego kontekstu liturgii chrzcielnej. Zachowywano jednak świadomość pierwotnego charakteru łącznej celebracji obu rytów w ramach Wigilii Paschalnej. Sukcesywnie, aż do XII i XIII wieku związek rytuału chrztu i bierzmowania ulegał rozluźnieniu. Łączność tych sakramentów została zachowana głównie w liturgii papieskiej. Do XIII wieku księgi liturgiczne ujmowały łącznie liturgię trzech sakramentów inicjacyjnych, udzielanych zazwyczaj podczas Wigilii Paschalnej.
Przypisywana Alkuinowi Instrukcja „Primo Panagus” z 789 zawierała objaśnienia dotyczące dostosowania liturgii rzymskiej do chrztu dzieci, udzielane w kraju Franków przez misjonarzy. Instrukcja opisywała kolejność sakramentów inicjacyjnych: chrzest, Eucharystia, bierzmowanie. Taka kolejność wynikała z faktu udzielania bierzmowania przez biskupa, co było możliwe dopiero jakiś czas po chrzcie. Równocześnie Alukin wraz z Hrabanem Maurem udokumentowali fakt udzielania bierzmowania w pierwszą niedzielę po Wielkanocy, czyli w osiem dni po chrzcie.
W średniowieczu nastąpiło definitywne zerwanie jedności i łączności sakramentów: chrztu, bierzmowania i Eucharystii. W tej epoce chrzest był udzielny wyłącznie dwa razy w ciągu roku: w czasie liturgii Paschalnej i w święto Zesłania Ducha Świętego, a sakramentu bierzmowania mógł udzielać tylko biskup. Owa zmiana pastoralna miała wpływ na teologię bierzmowania. Zaczęło być traktowane głównie jako „przekazywanie ochrzczonym darów Ducha Świętego”, w celu dodania im odwagi do wyznawania wiary i jej obrony. Konsekwencją zmiany było także przesunięcie wieku kandydatów, tak by byli lepiej przygotowani do jego przyjęcia, oraz traktowania bierzmowania jako znaku dojrzałości chrześcijańskiej, która miała zobowiązywać do dawania świadectwa o wierze. XII-wieczny zbiór praw kanonicznych „Dekret Gracjana” zalecał już bierzmowanie starszych dzieci. Według tych zaleceń, kandydat powinien on być „perfecta aetatis”, czyli mieć ukończone 7 lat, co w rozumieniu kanonicznym oznaczało dorosłość. Praktyka bierzmowania osób wchodzących dopiero w dojrzałość rozpowszechniła się w XIV–XV wieku. Synod w Kolonii (1536) i synod w Mediolanie (1565) wprowadziły zakaz bierzmowania kandydatów, którzy nie osiągnęli siódmego roku życia.
W XIII w. w katolickim obrzędzie wprowadzony został (prawdopodobnie przez Durandusa, biskupa Mende) gest wymierzenia przez szafarza bierzmowanemu lekkiego policzka. Znaczenie tego elementu nie jest jasne i jest różnie interpretowane. Sam Durandus widział w tym geście odniesienie do elementu ceremonii benedictio novi militis – gestu policzka wymierzonego kandydatowi na rycerza, jaki był mu wymierzany przy pasowaniu na rycerza. Z kolei zdaniem benedyktyńskiego historyka i liturgisty Ildefonsa Herwegena gest ten był związany z germańskimi zwyczajami, zgodnie z którymi młodzieńcowi wchodzącemu w wiek dorosły, wymierzano policzek, który miał symbolizować wejście w dojrzałość. Prawdopodobnym jest inne wyjaśnienie, które wiąże ów gest z pierwotnym znakiem pocałunku pokoju, którego biskup udzielał po bierzmowaniu dorosłego kandydata. Jednak podczas bierzmowania dzieci szafarz za pomocą gestu głaskania policzka zastępował znak pocałunku pokoju i wypowiadał słowa: Pax tecum („Pokój tobie”).
W średniowieczu ustaliła się w Kościele katolickim liczba siedmiu sakramentów, a bierzmowanie było już wyliczane jako drugi w kolejności po chrzcie. Zerwanie związku trzech sakramentów wprowadziła zmianę w praktyce pastoralnej – bierzmowania udzielano już po przyjęciu Eucharystii (czyli po I Komunii św.) – mimo iż dokumenty Kościoła i katechizmy wskazywały na stosowaną do tego czasu kolejność. Zdarzało się jednak, że wierni nigdy nie otrzymywali bierzmowania i umierali bez tego sakramentu. Z tego powodu synody kierowały do rodziców napomnienia, by doprowadzali do bierzmowania dzieci w jak najkrótszym możliwym czasie po ich chrzcie. Miało to następować w rok, trzy lub pięć lat po chrzcie. „Pontyfikał Duranda” z lat 1293–1295 zawierał opis obrzędu bierzmowania udzielanego odrębnie od chrztu. Zgodnie z nim, jednym z celów wizytacji biskupa było udzielanie sakramentu bierzmowania.
O bierzmowaniu jako odrębnym sakramencie wspomina Tomasz z Akwinu. W „Summa theologiae” (Chrzest i bierzmowanie, t. 27) opisuje szczegółowo poszczególne elementy i je analizuje. Zwraca uwagę, że dwóch sakramentów może udzielać tylko biskup – bierzmowania i kapłaństwa. Stąd uważa, że są one ważniejsze od innych.
Przez pierwsze tysiąc lat chrześcijaństwa bezpośrednio po chrzcie i bierzmowaniu udzielano neofitom – zarówno dorosłym, jak i dzieciom – Eucharystii. Praktyka taka była wspólna dla Wschodu i Zachodu. Potwierdzenie zawierają prace Cypriana z Kartaginy i Augustyna, „Konstytucje apostolskie”, późniejszy „Sakramentarz gelazjański”, a także księgi „Ordines Romani” z okresu od wieku VII do schyłku średniowiecza. Zgodnie z „Ordines Romani” zaraz po chrzcie i bierzmowaniu dzieci udzielano im także Eucharystii. Komunia święta dzieci zaczęła zanikać na Zachodzie dopiero w XII i XIII wieku. Powodem były wątpliwości, czy Eucharystii można udzielać także osobom, które jeszcze nie mają wystarczającej świadomości i nie korzystają w wystarczającym stopniu z rozumu. Rozważano także, czy istnieje obowiązek udzielania Komunii świętej dzieciom. Wśród zachodnich autorytetów, także Tomasz z Akwinu uważał, że „nie należy udzielać Komunii św. dzieciom zaraz po urodzeniu. [...] Lecz z chwilą, kiedy w dzieciach budzi się świadomość, tak że mogą świadomie przyjąć ten sakrament, wolno im udzielić Komunii św.” („Summa theologiae”, III, 80).
Na przestrzeni lat synody ponawiały zastrzeżenie, by do Komunii św. mogły przystępować wyłącznie osoby, które otrzymały wcześniej bierzmowanie. Zakaz ten utrzymywał pierwotną kolejność udzielanych sakramentów inicjacyjnych: chrzest–bierzmowanie–Eucharystia.
22 listopada 1439, podczas obrad Soboru florenckiego promulgowana została bulla papieża Eugeniusza IV o unii z Ormianami „Exsultate Deo”. Bulla potwierdzała, że materią jest krzyżmo sporządzone „z oliwy oznaczającej czystość sumienia” i „z balsamu oznaczającego woń dobrej reputacji”, pobłogosławione przez biskupa. Dokument precyzował słowa formuły wypowiadanej przy udzielaniu sakramentu „Znaczę cię znakiem krzyża i utwierdzam cię krzyżmem zbawienia, w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”. Bulla potwierdzała też zasadę, że bierzmowania może udzielać jedynie biskup, który występuje jako następca apostołów. Wykazywała, że już po chrzcie który udzielał w Samarii (diakon) Filip, neofitów odwiedzili apostołowie Piotr i Jan i „wkładali na nich ręce, a oni otrzymywali Ducha Świętego” (Dz. 8, 14–17).
Reformacja
Zasadnicza krytyka struktury sakramentów ze strony zwolenników reformacji (głównie waldensów, katarów, zwolenników poglądów teologicznych Johna Wycliffa i Jana Husa) doprowadziła do redukcji ich liczby. W kościołach protestanckich z liczby siedmiu pozostały tylko dwa, jako jedyne poświadczone przez ustanowienie w Nowym Testamencie: chrzest i Komunia Święta (Wieczerza Pańska). Głównym powodem wyłączenia rytu bierzmowania był brak jego biblijnego poświadczenia, oraz pogląd, że ten rytuał miał charakter wyłącznie uzupełniający w stosunku do chrztu. Wola zanegowania bierzmowania w jego rzymskokatolickim rozumieniu łączyła reformatorów. Mimo iż Marcin Luter i Jan Kalwin zgadzali się z wagą świadomego wyznawania wiary przez wchodzącego w dorosłość chrześcijanina, nie uznawali jednak potrzeby organizowania w tym celu odrębnego aktu. W kościołach ewangelickich odpowiednikiem rytu inicjacyjnego jest konfirmacja. Konfirmacja nie jest traktowana jako sakrament, ale publiczne wyznanie wiary i złożenie ślubowania wierności Bogu i Kościołowi.
Czasy najnowsze
Kodeks prawa kanonicznego z 1917 Kościoła łacińskiego stanowił, że sakrament bierzmowania jest odkładany do osiągnięcia przez kandydata siódmego roku życia. Wcześniejsze udzielenie sakramentu było możliwe jedynie wyjątkowo, gdyby dziecko znajdowało się w zagrożeniu śmiercią, lub gdyby szafarz uznał, że jest to niezbędne ze względu na ważną i słuszną przyczynę. Instrukcja Kongregacji Sakramentów z 30 czerwca 1932 zawierała zalecenie pouczania wiernych, że praktyka takiego ustalania wieku bierzmowanych wynika z powszechnego prawa Kościoła łacińskiego. Instrukcja precyzowała, że dzieci powinny przystępować do tego sakramentu jeszcze przed swoją pierwszą komunią świętą. W latach 60. XX wieku do bierzmowania dopuszczano dzieci, które ukończyły 10.–12. rok życia i przyjęły już pierwszą komunię.
Reforma Soboru watykańskiego II
Kościół katolicki zaczął na nowo podkreślać związek bierzmowania z chrztem i Eucharystią, jako łącznymi sakramentami inicjacyjnymi, po II wojnie światowej w wyniku studiów przeprowadzanych w ramach ruchu liturgicznego. Zwrócono też uwagę na rolę biskupa „jako znaku jedności Kościoła, w którym ochrzczony już żyje, ale przez jego posługę zostaje w pełni do niego włączony”. Do pierwotnego rozumienia jedności sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego Kościół katolicki powrócił pełniej dopiero po Soborze Watykańskim II. Zagadnienia z zakresu bierzmowania zgłaszane przez kościoły lokalne w fazie przygotowań do soboru w niewielkim stopniu dotyczyły kwestii teologicznych i liturgicznych. Komisja Przygotowawcza Soboru przyjęła 118 propozycji i pytań dotyczących bierzmowania, ale większość z nich dotyczyła problemu wieku kandydatów, wieku szafarza, czy czasu trwania obrzędu.
Reformę liturgii sakramentu bierzmowania zaczęły wyznaczać dopiero kluczowe dokumenty soborowe:
Konstytucja o liturgii – Sacrosanctum concilium z 4 grudnia 1963,
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym – Gaudium et spes z 7 grudnia 1965,
Dekret o działalności misyjnej Kościoła – Ad gentes divinitus z 18 listopada 1965,
Dekret o apostolstwie świeckich – Apostolicam actuositatem z 18 listopada 1965.
11 października 1964 z grona członków i konsultorów „Rady dla wykonania Konstytucji o świętej liturgii” (łac. Consilium ad exsequendam Constitutionem de Sacra Liturgia) wyłoniony został „Zespół ds Studiów XX, nad t.1 Księgi pontyfikalnej” (Coetus a Studiis XX, De I libro Pontificalis), który rozpoczął prace nad przygotowaniem nowej księgi liturgii sakramentu bierzmowania. Jego relatorem był Bernard Botte OSB, a sekretarzem Bruno Kleinheyer.
Po Soborze watykańskim II
W Kościele katolickim jedność sakramentów inicjacji chrześcijańskiej znalazła swój wyraz w rytuale pt. „Obrzędy chrztu dzieci” (1969). Istotną rolę w opracowaniu odrębnego pontyfikału poświęconego bierzmowaniu odegrała powołana przez papieża Pawła VI Święta Kongregacja Kultu Bożego (8 V 1969).
Wydany w 1973 przez papieża Pawła VI Pontyfikał Rzymski przekazał na ręce Konferencji Biskupów lokalnych kościołów prawo do ustalenia na swoim terytorium wyższego od wymaganego wcześniejszymi instrukcjami wieku kandydata do bierzmowania. Kodeks prawa kanonicznego z 1983 potwierdził ustalenia soborowe. Tym samym kandydaci do sakramentu bierzmowania powinni być w „wieku rozeznania” (czyli około siódmego roku życia) – chyba że występuje zagrożenie życia lub w opinii występuje inna poważna przyczyna. Konferencja Episkopatu Polski 16 stycznia 1975 roku wydała „Instrukcję duszpasterską dotyczącą sakramentu bierzmowania”, w której skorzystała z uprawnienia posoborowego i ustaliła, że w polskich diecezjach należy udzielać sakramentu młodzieży w wieku 14–15 lat. Podobne decyzje podjęło wiele Konferencji Biskupów na całym świecie.
Nowy Obrzęd Bierzmowania
Pierwotna redakcja „Ordo Confirmationis” (1971) określiła istotne elementy odnowionego obrzędu bierzmowania. Miał on być sprawowany podczas mszy świętej. Po liturgii Słowa następuje przedstawienie kandydatów, homilia wygłoszona przez przewodniczącego oraz odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. Na sam obrzęd bierzmowania składa się gest nałożenia rąk na bierzmowanych – jest to starożytny, biblijny gest udzielania Ducha Świętego – oraz namaszczenie krzyżmem świętym z wygłoszeniem formuły „N. przyjmij znamię Daru Ducha Świętego”. „Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych” z 1972 roku wprowadziły zasadę, że bierzmowania dorosłych neofitów dokonuje się bezpośrednio po chrzcie, po czym udzielana jest im I Komunia (Eucharystia).
Synod o Eucharystii i Bierzmowaniu
Rzymski Synod Biskupów na temat Eucharystii odbyty w 2005 r. wezwał do zweryfikowania czy we „wspólnotach chrześcijańskich wystarczająco rozpoznaje się ścisłą więź pomiędzy Chrztem, Bierzmowaniem i Eucharystią”, przypominając, że „jesteśmy ochrzczeni i bierzmowani jako przyporządkowani do Eucharystii” (Sacramentum Caritatis 17). Benedykt XVI podkreślił, że różnice co do udzielania sakramentu bierzmowania między kościołami Wschodu i Zachodu „nie są natury dogmatycznej, lecz mają charakter duszpasterski”. Papież wezwał konferencje biskupów do zweryfikowania skuteczności „aktualnego toku wtajemniczenia” (Sacramentum Caritatis 18). W praktyce może to oznaczać powrót do pierwotnej kolejności, czyli do udzielania bierzmowania przed Pierwszą Komunią. Praktykę tę w swej diecezji próbował wprowadzić biskup diecezji Fargo w Północnej Dakocie Samuel J. Aquila, od 2012 arcybiskup metropolita Denver.
Sakrament „pożegnania z Kościołem”
Bierzmowanie bywa niekiedy określane mianem sakramentu „pożegnania z Kościołem” . Badania przeprowadzone wśród gimnazjalistów przystępujących do bierzmowania wskazały, że sakrament postrzegany był przez nich jako zabieg magiczny i zdesakralizowany, nie związany z chrztem i eucharystią. Zdaniem niektórych duszpasterzy bierzmowanie w praktyce poprzedza odejście od wspólnoty chrześcijańskiej.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Sakramenty
Charytologia |
551 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Berlin | Berlin | Berlin – stolica, największe miasto Niemiec i zarazem kraj związkowy. Zajmuje powierzchnię ok. 892 km² i zamieszkuje go ponad 3,8 mln osób. Jest największym miastem w Unii Europejskiej pod względem liczby mieszkańców w granicach administracyjnych.
Berlin jest podzielony na dwanaście okręgów administracyjnych (Bezirk). Przez przestrzeń miejską przepływają m.in. rzeki Sprewa i Hawela, a ponadto znajduje się wiele jezior i zatok, w tym największe Müggelsee.
Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1237 r. Berlin pełnił rolę historycznej stolicy Brandenburgii, Królestwa Prus, Związku Północnoniemieckiego, Cesarstwa Niemieckiego, Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. Po 1945 r. wschodnia część miasta była stolicą Niemieckiej Republiki Demokratycznej (Berlin, Hauptstadt der DDR), natomiast pozostała tworzyła Berlin Zachodni – otoczoną murem (okres 1961–1989) enklawę na terenie NRD. Po zjednoczeniu Niemiec 1990 roku Berlin został stolicą całych Niemiec. Berlin jest siedzibą Prezydenta RFN (od 1994 r.), Kanclerza RFN (od 2001 r.), Bundestagu (od 1999 r.) i Bundesratu (od 2000 r.).
Berlin jest jedną z ważniejszych w Europie metropolii globalnych, ponadto ważnym węzłem komunikacyjnym Niemiec i Europy, zarówno kolejowym, lotniczym i drogowym. Ważny ośrodek naukowy, kulturalny i artystyczny (m.in. Europejska Akademia Filmowa i Museumsinsel).
Toponimia
Językoznawcy wywodzą nazwę Berlin od prasłowiańskiego *brl, oznaczającego bagno lub moczary, i podają znaczenie nazwy jako miasto na bagnach. Według hipotezy Reinholda Trautmanna Berlin jest zniekształconą nazwą Bralin (za czym przemawia m.in. zapis w dokumencie z 1215 nazwy miejscowości jako Braline) i pochodzi od nazwy osobowej Bral, czyli skróconej formy słowiańskiego imienia złożonego Bratosław.
Geografia
Berlin leży we wschodniej części Niemiec. Berlin znajduje się między płaskowyżami Barnim i Teltow. Leży około 90 km od granicy z Polską.
Największa długość miasta w kierunku wschodnio-zachodnim wynosi około 45 km, największa długość w kierunku północno-południowym wynosi około 38 km. Najwyższe wzniesienie ma wysokość 115,4 m n.p.m., natomiast najniższy punkt leży na wysokości 34 m n.p.m.
Wody
Miasto położone jest nad rzekami Sprewą i Hawelą oraz ich dopływami. Sprewa w dzielnicy Spandau wpada do Haweli, prawego dopływu Łaby. Berlińskie dopływy Sprewy to Panke, Dahme, Wuhle i Erpe. Hawela płynie przez miasto korytem polodowcowym przypominającym jeziora. Bocznymi odnogami Haweli są jeziora Tegeler See i Große Wansee. Do Haweli wpływają strumienie: Tegeler Fließ oraz Bäke. Największym jeziorem na terenie miasta jest jezioro Große Müggelsee położone w dzielnicy Treptow-Köpenick. Obszar wód chronionych w mieście to 212 km² co stanowi prawie jedną czwartą całkowitej powierzchni miasta.
Klimat
Miasto znajduje się w umiarkowanej strefie klimatycznej. Przeciętna temperatura roczna wynosi +9,1 °C, średnia roczna ilość opadów wynosi 581 mm. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec (+14,3 °C) i sierpień (+14,1 °C), a najzimniejszy jest styczeń (–1,9 °C) i luty (–1,5 °C). Dokładną statystykę zawiera poniższa tabela:
Historia
Najstarsze osadnictwo i pierwsze grody
Około 120 r. p.n.e. wzdłuż Sprewy musiały wędrować plemiona Cymbrów, Teutonów i Ambronów, podążających następnie przez dzisiejsze Czechy i Węgry do Italii i Galii.
U progu nowej ery obszar ten był zamieszkały przez plemiona zwane Varni i Semnones. Mogli stać się oni później częścią związku zwanego Alamanami. W połowie V w. n.e. mieszkali tam Swebowie (czyli późniejsi Szwabowie, którzy przenieśli się na obszar dzisiejszej Badenii-Wirtembergii).
Przemieszczali się i osiedlali także Sasi na obszarze między Sprewą i Odrą. Następnie pojawili się tam słowiańscy Lucice. Sprewianie założyli tam gród Kopanica, który później stał się dzielnicą Berlina – Köpenick. Nie wiemy, czy zepchnęli oni wszystkich mieszkańców na zachód, czy osiedlali się obok tych, którzy zdecydowali się nie wędrować, tylko pozostać na ziemi.
Gdy na teren dzisiejszego Berlina dotarli wojowie Karola Wielkiego, zamieszkiwany był on przez zachodniosłowiański związek plemienny określający się jako Hawelanie.
W okresie następnym obszar ten ze względu na dobre połączenia rzeczne był infiltrowany przez wikingów.
W pierwszej połowie XII wieku do okolic dzisiejszego Berlina granicę polskich wpływów przesunął książę Polski Bolesław III Krzywousty. Jeszcze w XII wieku istniało na tym obszarze słowiańskie Księstwo Kopanickie, które w latach 50. XII wieku było lennem Polski. Jego stolicą była Kopanica – Köpenick, od 1920 dzielnica Berlina.
Panowanie brandenburskie
Najwcześniej w drugiej połowie XII wieku obszar znalazł się w granicach Marchii Brandenburskiej, rządzonej przez Albrechta Niedźwiedzia. Około 1200 był już poddany pełnej kolonizacji niemieckiej, głównie z Saksonii oraz terenów dzisiejszej Holandii.
Miasto Cölln (słowiańskie Kolno), położona na wyspie na Sprewie część podwójnego osiedla Berlin-Cölln, zostało po raz pierwszy wspomniane w 1237, zaś Berlin, położony na prawym (północnym) brzegu rzeki, w 1244. Przez Berlin-Cölln przebiegała trasa Via Imperii, łącząca Szczecin z Rzymem. W 1307 zbudowano wspólny ratusz dla obu miast.
W latach 1373–1415 wraz z Marchią Brandenburską (unia personalna z Krajami Korony Czeskiej w latach 1373–1378) miejscowość znajdowała się we władaniu dynastii Luksemburgów. W 1380 r. pożar zniszczył centrum miasta. Dwa lata po objęciu marchii przez Hohenzollernów przeniesiono stolicę z Brandenburga nad Havelą do Berlina.
W latach 1443–1451 wzniesiono zamek. Od 1451 r. Berlin był rezydencją brandenburskich margrabiów i elektorów. W trakcie wojny pomiędzy Brandenburgią a śląskim księstwem głogowskim w 1477 lub 1478 r. pod Berlin dotarł najazd piastowskiego księcia Jana II Szalonego. W XVII wieku Berlin został rozbudowany o kilka przedmieść. W pierwszej połowie XVII w. miasto odwiedził późniejszy król Polski, Jan Sobieski. Wojna trzydziestoletnia (1618–1648) spowodowała zmniejszenie liczby mieszkańców z 14 000 do 8000 osób. W 1650 rozpoczęto budowę Twierdzy Berlin. W 1685 r. elektor Fryderyk Wilhelm I zezwolił na osiedlanie się w Brandenburgii francuskim hugenotom. Migracja Francuzów odbywała się czterema falami: w latach 1686/87, 1695, 1697/98 i 1700. W 1700 roku Francuzi stanowili już ok. 30% populacji miasta. Inni imigranci przybywali m.in. z Polski i Monarchii Habsburgów. W 1688 r. zostało połączonych pięć sąsiadujących ze sobą miast, tworząc Wielki Berlin liczący 56 000 mieszkańców (w tym 20 000 pierwotnego Berlina).
Stolica Królestwa Prus
W 1701 r. Berlin został stolicą nowo utworzonego Królestwa Prus. W latach 1701–1705 hugenoci wybudowali Katedrę Francuską. W 1708 r. wzniesiono Katedrę Niemiecką. W 1709 r. zjednoczono miasta i gminy Berlin, Cölln, Friedrichswerder, Dorotheenstadt i Friedrichstadt w jedno miasto Berlin. Wkrótce powstały dalsze przedmieścia. W 1742 r. otwarto Królewski Teatr Dworski. W połowie wieku miasto liczyło ponad 100 000 mieszkańców. W 1760 roku Berlin był przez kilka dni okupowany przez wojska rosyjskie. W latach 1747–1773 w protestanckim Berlinie wybudowano katolicki kościół św. Jadwigi. W 1774 r. świątynię konsekrował Ignacy Krasicki, który został w niej pochowany w 1801 roku. W latach 1788–1791 wzniesiono Bramę Brandenburską, będącą obecnie jednym z symboli miasta. W 1800 r. Berlin był największym miastem (co najmniej 170 000 mieszkańców) krajów niemieckich po Wiedniu. W 1806 r. został zajęty przez Napoleona. W latach 1816–1821 stolica rejencji berlińskiej w prowincji Brandenburgia, a w latach 1822–1875 rejencji poczdamskiej w tej samej prowincji.
W XIX wieku w Berlinie funkcjonowały rozmaite organizacje polskie: w 1818 r. powstały studencki Związek Przyjacielski oraz Stowarzyszenie Polskie, w 1819 r. Związek Polski, w 1869 r. Towarzystwo Naukowe Akademików Polskich w Berlinie. W latach 1837–1840 w Berlinie nauki u Carla Friedricha Rungenhagena pobierał Stanisław Moniuszko. W 1847 r. miał tu miejsce tzw. proces berliński przeciwko 254 Polakom, oskarżonym o przygotowanie powstania wielkopolskiego z 1846 roku. W kolejnym roku miastem wstrząsnęły niemieckie wystąpienia rewolucyjne. W 1861 obszar miasta został ponownie rozszerzony, gdy włączono miejscowości Wedding, Moabit oraz przedmieścia po stronie Tempelhofu i Schönebergu. W 1863 r. w więzieniu Moabit za pomoc powstańcom styczniowym byli więzieni przez Prusaków Wojciech Kętrzyński i Maksymilian Jackowski. W 1864 r. w Berlinie odbył się kolejny proces berliński, tym razem przeciwko 149 osobom, związanym z powstaniem styczniowym.
W granicach Niemiec
W 1871 r. miasto zostało stolicą zjednoczonych Niemiec – jako cesarstwa. Stołeczną funkcję zachował do dziś, będąc następnie stolicą Republiki Weimarskiej, III Rzeszy, Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz Republiki Federalnej Niemiec. Po 1874 r., po śmierci hrabiego Atanazego Raczyńskiego, niemiecki rząd zakupił Pałac Raczyńskich, w latach 1884–1894 wznosząc w jego miejscu gmach parlamentu. W 1875 r. w dawnym Pałacu Radziwiłłów umieszczono Kancelarię Rzeszy.
Na przełomie XIX i XX wieku Berlin był znaczącym ośrodkiem polskiej prasy, kultury, sportu i nauki. Tu mieszkali i tworzyli m.in. malarz Wojciech Kossak, pisarz Stanisław Przybyszewski, kompozytorzy Feliks Nowowiejski, Mieczysław Karłowicz i Leopold Godowski. W 1891 roku w Berlinie powstała Gazeta Robotnicza, a w 1897 Dziennik Berliński. W 1895 r. powstało Polskie Towarzystwo Szkolne „Oświata”. W Berlinie została założona w 1905 r. przez Grzegorza Fitelberga, Ludomira Różyckiego i Apolinarego Szeluto, a następnie miała siedzibę Spółka Nakładowa Młodych Kompozytorów Polskich. W 1911 r. założono Polski Klub Sportowy Berlin, rozwiązany przez niemieckie władze w 1939 r. i reaktywowany w Berlinie Wschodnim w latach 1948–1951.
Po I wojnie światowej w 1918 ogłoszono w Berlinie republikę. W 1920 r. na podstawie tzw. Ustawy o Dużym Berlinie ponownie znacznie rozszerzono obszar miasta, przyłączając kilka miast i kilkadziesiąt wsi. Berlin osiągnął wówczas około 4 mln mieszkańców.
27 sierpnia 1922 do sądu w Berlinie wpłynął wniosek o rejestrację Związku Polaków w Niemczech. 3 grudnia 1922 sąd zatwierdził statut i odbyło się pierwsze Walne Zebranie Związku, na którym Stanisław Sierakowski został wybrany pierwszym jego prezesem. 14 stycznia 1922 ukonstytuowała się 2. dzielnica Związku Polaków w Niemczech. Swoim zasięgiem obejmowała teren Berlina i Ziemi Połabskiej. Od 1924 roku w Berlinie Stanisław Sierakowski wydawał gazetę Kulturwehr dla obrony praw autochtonicznych mniejszości narodowych ówczesnych Niemiec: Polaków, Serbołużyczan, Fryzów, Duńczyków i Litwinów. 6 marca 1938 do Berlina przyjechało ok. 5000 Polaków z całej Rzeszy na I Kongres Polaków w Niemczech.
W 1930 r. Berlin został siedzibą katolickiej diecezji berlińskiej.
Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 r. Berlin stał się stolicą III Rzeszy. W 1936 r. odbyły się w Berlinie igrzyska olimpijskie. Planowano znaczną rozbudowę miasta na stolicę świata (tzw. plan Germania Alberta Speera), czemu przeszkodziła klęska Niemiec w II wojnie światowej. W czasie alianckich bombardowań i walk o zdobycie Berlina przez wojska radzieckie i polskie znaczne obszary zabudowy zostały dosłownie zmiecione z powierzchni ziemi. Berlin został zniszczony w 40% i w 10% jego infrastruktura podziemna. Dzielnica Mitte została zniszczona w 70%. W czasie wojny w Berlinie byli więzieni m.in. Wincenty Witos, Stefan Rowecki, Zdzisław Maszewski i Juliusz Bursche.
Po II wojnie światowej Berlin został podzielony przez aliantów na 4 sektory okupacyjne. Stąd też przed ponownym zjednoczeniem Niemiec miasto było podzielone na część wschodnią, stanowiącą sektor radziecki i od 1949 r. stolicę NRD (Berlin, Hauptstadt der DDR), i część zachodnią (Berlin Zachodni), będącą specjalnym obszarem administrowanym przez aliantów ze statusem zbliżonym do wolnego miasta (błędem jest stwierdzenie, że Berlin Zachodni należał do RFN) powstałą z francuskiego, brytyjskiego i amerykańskiego sektora okupacyjnego. W latach 1948–1949 Sowieci wprowadzili blokadę Berlina Zachodniego, na co alianci zachodni odpowiedzieli uruchomieniem mostu powietrznego z zaopatrzeniem. W latach 1961–1989 Berlin Zachodni był otoczony murem, którego zburzenie w 1989 r. stanowi symbol zjednoczenia dwóch części miasta oraz dwóch państw niemieckich.
Decyzją Bundestagu, od 1991 Berlin jest stolicą zjednoczonych Niemiec. Od 1999 r. w Berlinie swoje siedziby mają parlament i rząd.
Demografia
W końcu 2015 Berlin zamieszkiwało 621 tys. cudzoziemców z ponad 190 krajów, w tym 54 951 Polaków.
Religia
Archidiecezja berlińska (niem.: Erzbistum Berlin) – katolicka archidiecezja niemiecka położona w północno-wschodniej części kraju, obejmująca swoim zasięgiem terytoria trzech landów: Berlin, część Brandenburgii, Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Siedziba arcybiskupa znajduje się w katedrze św. Jadwigi w Berlinie. Katolicką patronką Berlina jest polska święta Jadwiga Śląska.
Ewangelicki Kościół Berlin-Brandenburg-Śląsk Górne Łużyce (EKBO) z siedzibą w Berlinie jest jednym z 20 Kościołów członkowskich Kościoła Ewangelickiego w Niemczech (EKD). W 2017 roku Berlin otrzymał honorowy tytuł „Miasto Reformacji Europy”, przyznany przez Wspólnotę Kościołów Ewangelickich w Europie.
Spośród około 3,8 miliona berlińczyków pod koniec 2020 roku: 13,9% było protestantami, 8,1% katolikami, a 78% należało do innych wyznań i religii lub do żadnego z nich. W roku 2019 14,4% populacji stanowili protestanci, a 8,3% katolicy. Z kolei 7–9% mieszkańców to wyznawcy religii traktowanych przez wyznawców za islamskie (2018 r.). Społeczność żydowska w Berlinie liczyła w 2017 roku około 10 000 członków.
Z kolei spis z 2011 r. wskazał, że 21,6% populacji Berlina należało do Kościoła Ewangelickiego, 9,6% do Kościoła Katolickiego, 1,5% do Kościoła Prawosławnego i 0,7% do Wolnego Kościoła Ewangelickiego. We wschodniej części miasta, które należały do byłej NRD, odsetek osób związanych z chrześcijaństwem jest szczególnie niski.
Struktura etniczna
Populacja 2022:
Administracja
Miasto podzielone jest na 12 okręgów administracyjnych (niem. Bezirk), które dzielą się na 97 dzielnic (niem. Ortsteil, czyli części miasta). Podział ten istnieje od 1 stycznia 2001, kiedy to w wyniku reformy administracyjnej zmniejszono liczbę okręgów administracyjnych z 23 do 12 w celu obniżenia kosztów. Każdy okręg ma oddzielny samorząd i prawa zbliżone do praw miejskich.
Współpraca
W ramach Partnerstwa-Odra Berlin razem z landami Brandenburgia, Meklemburgia-Pomorze Przednie i Saksonia współpracuje z zachodnimi województwami Polski: dolnośląskim, lubuskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim oraz z pięcioma największymi miastami Polski zachodniej: z Poznaniem, Szczecinem, Wrocławiem, Gorzowem Wielkopolskim i Zieloną Górą.
Gospodarka
Berlin jest ważnym ośrodkiem gospodarczym z rozwiniętym przemysłem, głównie elektrotechnicznym i elektronicznym (m.in. Siemens, AEG), maszynowym, środków transportu precyzyjnym, spożywczym, poligraficznym i odzieżowym. W Berlinie działa 167 057 przedsiębiorstw (2019).
Pomiędzy 1993 a 2012 rokiem w prywatne ręce trafiła prawie połowa miejskich zasobów mieszkaniowych, a liczba lokali socjalnych zmalała z 370 tys. do około 150 tys. Działania te wraz z deregulacją polityki czynszowej doprowadziły do gentryfikacji najatrakcyjniejszych dzielnic miasta.
W 2019 r. wartość PKB wytworzonego w Berlinie wyniosła 157 mld euro.
Najwięksi pracodawcy
2020:
Deutsche Bahn
Charité
Berliner Verkehrsbetriebe
Siemens
Edeka
Mercedes-Benz Group
Deutsche Post DHL
Deutsche Telekom
Zalando
Targi
Miasto stanowi ważny ośrodek handlowy, organizujący międzynarodowe targi i wystawy o znaczeniu nie tylko niemieckim, europejskim, ale cały szereg z nich (międzynarodowe targi kolejnictwa InnoTrans, Berlin Fashion Week, Internationale Tourismus-Börse (Międzynarodowa Giełda Turystyczna), IFA (Międzynarodowa Wystawa Radiowa), Venus Berlin, ILA (Międzynarodowa Wystawa Lotniczo-Kosmiczna), Internationale Grüne Woche Berlin (Międzynarodowy Berliński Zielony Tydzień)) – światowym. Prym wśród organizatorów pełni Messe Berlin.
Turystyka
W 2017 r. Berlin odwiedziło ok. 34,1 mln turystów, w tym 13,5 mln turystów zagranicznych. Najpopularniejszą trasą turystyczną w Berlinie jest szlak Muru Berlińskiego (Berliner Mauerweg). Liczy ok. 160 kilometrów długości, z czego ok. 50 kilometrów prowadzi przez obszar miejski Berlina, w tym ścisłe centrum, a pozostała część przez tereny podmiejskie i leśne. Pierwsza wersja trasy powstała w 1990 roku przygotowana przez Powszechny Niemiecki Klub Rowerowy (Allgemeiner Deutscher Fahrrad-Club, ADFC) z myślą o turystach pieszych i rowerowych. Przez Berlin prowadzą dwa szlaki rowerowe sieci EuroVelo – Szlak Stolic nr 2 i Szlak Słońca nr 7.
Wydawca
Springer Nature
Walter de Gruyter
Suhrkamp Verlag
Aufbau-Verlag
Reprodukt
Axel Springer SE
BMG Rights Management
Berliner Verlag (Berliner Zeitung)
Urbanistyka
Zabytki
Brama Brandenburska – symbol miasta, neoklasyczna brama ze słynną kwadrygą bogini Zwycięstwa na szczycie.
Reichstag / Bundestag
Mur Berliński – pozostałości dawnych umocnień rozdzielających Berlin Zachodni od NRD. Zachowało się m.in. dawne przejście graniczne, czyli tzw. Check point Charlie.
Siegessäule – kolumna zwycięstwa
Ewangelicki Kościół Pamięci cesarza Wilhelma I – zbudowany w XIX wieku, zniszczony w czasie II wojny światowej. Ruinę połączono z nowoczesną świątynią.
Ratusz – nazywany „czerwonym”, reprezentuje styl neorenesansowy.
Pałac Charlottenburg
Zamek w Berlinie – rezydencja władców Niemiec z 1443 roku, zniszczona w 1945 i 1950, odbudowana w latach 2013–2020.
Nowa Synagoga – wybudowana w 1866 roku, zniszczona w 1943, odbudowana w latach 1988–1995, obecnie mieści Centrum Judaicum.
Pałac Bellevue – XVIII-wieczny, od 2006 roku odbywają się tu ceremonie państwowe.
Parki i ogrody
Britzer Garten
Gärten der Welt
Pawia Wyspa
Berliński Ogród Botaniczny
Ogród Zoologiczny w Berlinie
Transport
Miasto stanowi węzeł transportu drogowego, kolejowego, lotniczego oraz wodnego.
Transport drogowy
Autostrada A10 (Berliner Ring) – zewnętrzna obwodnica autostradowa Berlina
Autostrada A100 (Stadtring) – wewnętrzna obwodnica autostradowa Berlina
Autostrada A102 – lokalna
Autostrada A103 – lokalna
Autostrada A104 – lokalna
Autostrada A105 – lokalna
Autostrada A111 – lokalna, łącznik obwodnicy A10
Autostrada A113 – lokalna, łącznik obwodnicy A10
Autostrada A114 – lokalna, łącznik obwodnicy A10
Autostrada A115 – lokalna, łącznik obwodnicy A10 (AVUS)
Autostrada A117 – lokalna
Transport kolejowy
Kolej z Berlina do Poczdamu była drugą na terenie Niemiec i została uruchomiona w 1838, biegnąc z obecnego placu Poczdamskiego przez Steglitz, Zehlendorf i Novawes do Poczdamu.
W XIX wieku w Berlinie powstało 9 dworców czołowych kolei dalekobieżnych. Z czasem poszczególne koleje połączono ze sobą – najpierw linią przetokową, zastąpioną później przez linię pierścieniową (zwaną Ring lub Psią Głową) i linią średnicową wschód-zachód na estakadzie. Od lat 60. XIX w. kursowały w Berlinie pociągi podmiejskie i regionalne, z biegiem czasu otrzymywały własne tory, zaś od 1924 zostały przekształcone w elektryczną kolej miejską S-Bahn. Dla S-Bahn zbudowano w latach 1934–1939 tunel północ-południe.
W latach 50. w związku ze spadkiem dalekobieżnego ruchu kolejowego zamknięto wszystkie dworce czołowe Berlina. W maju 2006 otwarto nowy centralny dworzec, na skrzyżowaniu linii wschód-zachód i drugiego tunelu północ-południe, pod nazwą Berlin Hauptbahnhof, podczas budowy zwanego też nazwą Berlin Hauptbahnhof-Lehrter Bahnhof na pamiątkę istniejącego tam wcześniej dworca Lehrter Bahnhof.
Główne dworce dalekobieżne Berlina:
Berlin-Gesundbrunnen (otwarty 28 maja 2006)
Berlin Hauptbahnhof (dawniej Berlin Hauptbahnhof-Lehrter Bahnhof, Berlin Lehrter Stadtbahnhof, otwarty 28 maja 2006)
Berlin-Lichtenberg
Berlin Ostbahnhof (za czasów NRD przez pewien czas Berlin Hauptbahnhof)
Berlin Südkreuz (dawniej Berlin Papestraße, otwarty 28 maja 2006)
Berlin-Wannsee (niewielkie znaczenie transportowe)
Berlin-Spandau (połączenia w kierunku zachodnim)
Berlin Zoologischer Garten (od 28 maja 2006 tylko pociągi dalekobieżne prywatnego przewoźnika Connex)
Największe dworce regionalne: Berlin-Charlottenburg, Berlin Friedrichstraße, Berlin Alexanderplatz, Berlin Potsdamer Platz
Metro berlińskie (U-Bahn Berlin) ma długość 155,4 km i 175 stacje (2021). Najdłuższą linią jest 32-kilometrowa U7, najkrótszą jest natomiast linia U4 licząca 5 stacji. W godzinach szczytu pociągi kursują w odstępach od 2 do 5 minut, a poza szczytem co 7 do 15 minut. Ponadto od 2003 roku metro kursuje w noce z piątku na sobotę i z soboty na niedzielę. Punktualność metra w Berlinie wynosi 98,7% (2016).
Transport lotniczy
Berlin od 31 października 2020 obsługiwany jest przez lotnisko Berlin Brandenburg. Lotnisko Berlin Brandenburg, powstałe obok byłego portu lotniczego Berlin-Schönefeld, zastąpiło trzy berlińskie porty lotnicze: Tempelhof (zamknięty w 2008 roku), Tegel (zamknięty w 2020 roku) i Schönefeld.
Transport wodny
Łączna długość dróg wodnych w granicach miasta wynosi 182 km, a w jego otulinie około 400 km.
Berlin leży w centrum wschodniego obszaru niemieckich federalnych dróg wodnych. Zbiegają się tu trzy główne drogi wodne: kanał Odra-Sprewa, kanał Odra-Hawela oraz kanał Hawela-Łaba. Największe znaczenie ma kanał Hawela-Łaba który łączy się z poprzez Mittelland Kanal z Renem a poprzez Łabę z Hamburgiem.
Kanał Odra-Sprewa łączy Berlin poprzez Górną Odrę z Górnym Ślaskiem, kanał Odra-Hawela łączy się z Dolną Odrą i stanowi drogę wodną do portów w Szczecinie i Świnoujściu.
Miasto ma trzy porty śródlądowe: Port Neuköln, Port Südhafen w dzielnicy Spandau oraz największy port – Port Westhafen w dzielnicy Moabit.
Kultura
Berlin, w porównaniu z innymi stolicami europejskimi, posiada bardzo dużą liczbę zabytków. Prócz tego znaleźć tu można wiele muzeów i innych instytucji kultury.
W Berlinie znajdują się 3 światowej klasy opery, które mogą pomieścić ponad 4400 widzów. Ponadto w Berlinie znajduje się ponad 150 teatrów i sal na każdy rodzaj imprezy.
Europejska Akademia Filmowa – współfinansowana przez Komisję Europejską inicjatywa europejskich reżyserów z siedzibą w Berlinie przyznająca od 1988, co roku Europejskie Nagrody Filmowe. Akademia aktywnie uczestniczy w przedsięwzięciach promujących europejską produkcje filmową.
Muzyka
Opery:
Deutsche Oper
Staatsoper Unter den Linden
Komische Oper
Orkiestry symfoniczne:
Berliner Philharmoniker (dyr. muz. sir Kiriłł Pietrienko)
Deutsches Symphonie-Orchester Berlin (dyr. muz. Robin Ticciati)
Staatskapelle Berlin (dyr. muz. Daniel Barenboim)
Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin
Orchester Berliner Musikfreunde (amatorska)
Akademie für Alte Musik Berlin
Chóry:
Berliner Singakademie
RIAS Kammerchor
Philharmonischer Chor Berlin
Rundfunkchor Berlin
Studio-Chor Berlin
Dyskoteki (2019):
Watergate
Berghain
Tresor
Matrix
Klunkerkranich
SO36
Teatry
Schaubühne
Volksbühne
Deutsches Theater
Berliner Ensemble
Friedrichstadt-Palast
Muzea
Wyspa Muzeów: Muzeum Pergamońskie (Zbiory Sztuki Starożytnej, Muzeum Azji Przedniej, Muzeum Sztuki Islamskiej), Stare Muzeum (Muzeum Egipskie i Antikensammlung), Muzeum im. Bodego, Nowe Muzeum, Stara Galeria Narodowa
Muzeum Żydowskie – zbiory poświęcone historii Żydów w słynnym budynku Dawida Libeskinda.
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie
Niemieckie Muzeum Techniki
Nowa Galeria Narodowa (niem. Neue Nationalgalerie)
Hamburger Bahnhof
Futurium
Niemieckie Muzeum Szpiegów
Kuchnia
Currywurst – tradycyjna niemiecka kiełbaska wieprzowa, grillowana i doprawiona znaczną ilością curry. Pokrojona w plasterki lub serwowana w całości. Niekiedy dodaje się do niej sos pomidorowy również doprawiony curry. Podaje się ją w towarzystwie frytek lub bułeczek na papierowych tackach.
Berliner Pfannkuchen – pączek podawany w czasie podwieczorku, zrobiony ze słodkiego ciasta drożdżowego, smażony na głębokim oleju. Nadziewany dżemem lub marmoladą. Tradycyjnie pojawia się na stołach w Sylwestra oraz w czasie karnawału.
Berliński Hackbraten, jest specjalnością z mielonego mięsa suto doprawionego czosnkiem, w wersji czosnkowej są tu również niemieckie Bratkartoffeln.
Döner kebab: W Niemczech döner kebab spopularyzowany został przez tureckich imigrantów w Berlinie na początku lat 70. XX wieku. To tam danie rozwinęło się ze swojej pierwotnej formy w charakterystyczną kanapkę z obfitą sałatką, warzywami i sosami, sprzedawanymi w dużych porcjach po przystępnych cenach.
Kaufhaus des Westens – luksusowy dom towarowy w Berlinie w dzielnicy Schöneberg. Jest drugim na świecie sprzedawcą żywności w jednym miejscu po tokijskim domu handlowym Takashimaya.
Festiwale
W Berlinie od 1989 do 2006 r. odbywała się (z przerwami w latach 2004–2005) największa na świecie impreza techno – Love Parade.
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie (Berlinale) – jeden z najbardziej prestiżowych międzynarodowych festiwali filmowych w Europie i na świecie. Odbywa się corocznie w lutym. Pierwszy festiwal odbył się w 1951.
Internationales Literaturfestival Berlin
Karneval der Kulturen
Lollapalooza
Jarmark świąteczny na Gendarmenmarkt
Oświata
W Berlinie jest 40 szkół wyższych, które mają około 200 000 studentów (2021). Najważniejsze z nich to:
Wolny Uniwersytet Berliński (Freie Universität Berlin) – około 35 000 studentów
Uniwersytet Humboldtów w Berlinie (Humboldt-Universität zu Berlin) – około 35 000 studentów
Uniwersytet Techniczny w Berlinie (Technische Universität Berlin) – około 30 000 studentów
(Universität der Künste Berlin) – około 4500 studentów
Charité (Charité – Universitätsmedizin Berlin) – około 9000 studentów
Wyższa Szkoła Techniki i Gospodarki w Berlinie (Hochschule für Technik und Wirtschaft Berlin) – około 14 000 studentów
– około 13 000 studentów
– około 11 000 studentów
European School of Management and Technology
Biblioteka Państwowa w Berlinie
Rada Europejskiego Instytutu Technologii i Innowacji (EIT) 16 grudnia 2009 wyznaczyła centra pierwszych trzech węzłów wiedzy i innowacji. Uczelnie z Berlina będą brać udział w pracach węzła informatycznego i węzła klimatycznego.
Badania naukowe
Towarzystwo Maxa Plancka
Leibniz-Gemeinschaft
Międzynarodowa Unia Matematyczna
TU9 German Universities of Technology e. V.
Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk
Max-Delbrück-Centrum für Molekulare Medizin
Robert Koch-Institut
Sport
Kluby sportowe
Piłka nożna – Hertha BSC, 1. FC Union Berlin, FC Viktoria 1889 Berlin
Hokej na lodzie – Eisbären Berlin
Koszykówka – ALBA Berlin
Piłka ręczna – Füchse Berlin
Siatkówka – Berlin Recycling Volleys
Piłka wodna – Wasserfreunde Spandau 04
Lekkoatletyka – SCC Berlin
Imprezy sportowe
W 1936 Berlin był gospodarzem Letnich Igrzysk Olimpijskich.
9 lipca 2006 na stadionie Olympiastadion Berlin odbył się Finał Mistrzostw Świata w Piłce nożnej pomiędzy Włochami a Francją.
W Berlinie odbywa się Maraton Berliński, który ze względu na wyniki w nim osiągane jest uznawany za „najszybszy” maraton świata. W 2009 miasto gościło lekkoatletyczne mistrzostwa świata.
Pierwszy sezon Formuły E składał się z jedenastu wyścigów, rozgrywanych w dziesięciu różnych miastach-gospodarzach.
Przestępczość
W 2013 roku na terenie Berlina popełniono łącznie ponad 503 tys. przestępstw. Dość niebezpiecznym rejonem jest centralny kiez Regierungsviertel (dzielnica Mitte). To tutaj dochodziło najczęściej (w przeliczeniu na 1000 mieszk.) do kradzieży rowerów (w całym mieście zgłoszono ponad 26,5 tys. takich zdarzeń) oraz uszkodzeń mienia (w całym Berlinie – 43,5 tys.). W tym samym rejonie dochodziło także najczęściej do kradzieży w ogóle (w całym Berlinie – ponad 226 tys.). Samochody w stolicy Niemiec w roku 2013 kradzione były łącznie ponad 6,6 tys. razy, najczęściej w dzielnicy Halensee. Podpaleń odnotowano 973. Do uszkodzeń ciała dochodziło najczęściej w rejonie Kurfürstendamm (w całym Berlinie – 52,1 tys.). Naruszenia prawa związane z narkotykami odnotowano 13,3 tys. razy (najczęściej w kiezie Schillerpromenade oraz Südliche Luisenstadt). Policja odnotowała ponadto 11,5 tys. włamań do mieszkań i domów (najczęściej w dzielnicy Grunewald).
Urodzeni w Berlinie
Maria Bińczyk – polska i niemiecka łyżwiarka figurowa
Daniel Chmielewski – polski autor komiksów i rysownik
Witold Conti – polski aktor
Max Delbrück – amerykański genetyk, mikrobiolog, biofizyk pochodzenia niemieckiego
Ludwik Geyer – polski przemysłowiec
Stefan Glon – polski pięściarz
Edwin Herbert – polski poeta i prozaik
Franciszek Kęsy – polski salezjanin, błogosławiony Kościoła rzymskokatolickiego
Henryk Klejne – polski kompozytor i pianista
Roman Maciejewski – polski kompozytor
Zygmunt Maciejewski – polski aktor
Witold Majchrzycki – polski pięściarz
Jan Maliński – polski pilot myśliwski
Władysław Menka – polski pięściarz
Gwidon Miklaszewski – polski rysownik-humorysta
Paweł Nowacki – polski automatyk i elektrotechnik
Jan Banaś – polski piłkarz, reprezentant Polski, mistrz Polski
Jan Nowak-Jeziorański – polski polityk, politolog, dziennikarz
Witold Ostrowski – polski działacz społeczny
Antoni Pospieszalski – polski dziennikarz, eseista i filozof, cichociemny
Vincent Rabiega – polski piłkarz
Antoni Albrecht Wilhelm Radziwiłł – polski filantrop
Ferdynand Radziwiłł – polski polityk
Janusz Franciszek Radziwiłł – polski polityk konserwatywny
Jerzy Fryderyk Radziwiłł – ordynat na Nieświeżu
Karol Mikołaj Radziwiłł – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego
Michał Radziwiłł Rudy – ordynat na Przygodzicach
Stanisław Wilhelm Radziwiłł – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego
Wilhelm Radziwiłł – ordynat na Nieświeżu, Polak-generał pruski
Eliza Radziwiłłówna – polska szlachcianka
Ewa Smal – polska montażystka filmowa
Bernard Szczęsny – polski żołnierz podziemia, burmistrz Wejherowa
Zbigniew Tilgner – polski lekkoatleta
Paul Tremo – kuchmistrz na dworze króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego
Przypisy
Linki zewnętrzne
oficjalna strona Berlina
Berlin Stadt Panoramen (galeria zdjęć)
Podróże po Europie – Przewodnik po Berlinie
najstarszy polskojęzyczny serwis o Berlinie
Miasta w Niemczech
Stolice państw w Europie
Miejscowości olimpijskie, gospodarze igrzysk letnich
Kraje związkowe Niemiec |
552 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Buenos%20Aires | Buenos Aires | Buenos Aires – stolica Argentyny, największe miasto tego kraju i jedno z największych w Ameryce Południowej, stanowiące samodzielną jednostkę administracyjną (miasto autonomiczne). Położone jest we wschodniej części kraju, na południowym (prawym) brzegu estuarium La Plata. W 2022 roku liczyło 3 120 612 mieszkańców; główny ośrodek aglomeracji Wielkiego Buenos Aires zamieszkanej przez 13 985 794 osób (2022).
Dane ogólne
Miasto Buenos Aires (), nazywane także zgodnie z konstytucją od 1996 roku Autonomicznym Miastem Buenos Aires (), jest stolicą Republiki Argentyny. Nieformalnie używa się także nazwy „Stolica Federalna” ().
Licząc cały obszar aglomeracji (Wielkie Buenos Aires), jest drugim co do wielkości miastem w Ameryce Południowej (po brazylijskim São Paulo) i jednym z największych kompleksów miejskich na świecie.
Sektorem przynoszącym największe wpływy, są usługi, dające 73% produktu brutto. Na drugim miejscu znajduje się przemysł, który w 2004 roku wygenerował 20% produktu brutto (20,308 mln $).
Centrum finansowe, handlowe, naukowe i kulturalne kraju. Liczne instytucje naukowe, biblioteki, 3 uniwersytety (najstarszy zał. w 1821 r., także prywatny Uniwersytet Austral). Stare zabytkowe centrum otaczają nowoczesne arterie komunikacyjne, luksusowe osiedla pośród parków i lasów. Na północy i zachodzie – wielkie skupiska dzielnic biedoty (villas miserias), w których żyje blisko 800 tys. osób. Liczne muzea, galerie chętnie odwiedzane przez turystów; teatr z największą widownią na świecie – Teatro Colón (blisko 3,5 tys. miejsc).
Historia
Pierwsza osada na miejscu dzisiejszego Buenos Aires została założona w 1536 roku przez hiszpańską ekspedycję poszukującą złota prowadzoną przez Pedro de Mendozę. W wyniku ataków ludności tubylczej miasto zostało opuszczone w 1541 roku, a potem założone ponownie w 1580 r. przez Juana de Garaya pod nazwą Ciudad de La Santísima Trinidad y Puerto de Santa María del Buen Ayre, czyli Miasto Przenajświętszej Trójcy i Port Maryi Panny Pomyślnego Wiatru. Było stolicą kolonii hiszpańskiej od 1617 r. Od 1776 r. stolica wicekrólestwa La Platy, a później stolicą Republiki Argentyny od 1826 r.
Większość mieszkańców używa języka hiszpańskiego (patrz niżej Języki) i jest wyznania rzymskokatolickiego. Jest tu jedno z największych skupisk polonijnych w całej Ameryce Południowej.
Zabytki
W tętniącym życiem mieście znajduje się jedna z najbardziej ruchliwych i szerokich (200 m.) ulic na świecie – Avenida 9 Julio. W 1936 roku wzniesiono przy niej 70-metrowy obelisk, upamiętniający pierwszą nieudaną próbę założenia miasta. Równie ważna jest Avenida de Mayo, która z przylegającymi do niej ulicami (Calle Lavalle i Calle Florida) oraz dzielnicą Santa Fe tworzy Microcentro. Na Calle Florida odbywa się pół-legalna wymiana waluty. W Argentynie cały proceder nazywa się „market azul” czyli niebieski rynek. Zapoczątkowany został przez kryzys ekonomiczny w Argentynie na początku XXI wieku.
katedra z XVIII wieku
gmach opery z XIX wieku (jeden z największych na świecie)
Plaza de Mayo
ogród botaniczny
Geografia
Granice miasta determinują: od wschodu i północnego wschodu rzeka La Plata, od południa i południowego wschodu municipio Riachuelo, a od północnego zachodu, zachodu i południowego zachodu autostrada A001.
Prawie całe Buenos Aires znajduje się na Pampie.
Klimat
Klimat w Buenos Aires charakteryzuje się dużym zachmurzeniem i wilgotnością powietrza. Rozważając okres od 1960-1990 roku (wykorzystywany zwykle do określania klimatu), średnia roczna temperatura wynosi 17,6 °C, a suma opadów wynosi 1147 mm. W XX wieku temperatury w mieście wzrosły, co jest spowodowane tzw. zjawiskiem „wyspy ciepła”. Obecnie są większe o 2 °C od temperatur notowanych w regionach mniej zurbanizowanych, położonych poza miastem. Wzrost dotyczy przede wszystkim temperatur nocnych, co może utrudniać odpoczynek mieszkańcom Buenos Aires.
Najwięcej dni pochmurnych jest zimą, natomiast największe opady są charakterystyczne dla lata. Wynika to z występowania bardzo intensywnych burz, w trakcie których spadają duże ilości deszczu. Zimą opady są mniej intensywne, jednak trwają dłużej. Lata są gorące, ze średnią temperaturą wynoszącą 24,5 °C. Wysoka wilgotność może powodować uczucie duszności. Zimy przebiegają łagodnie, zwykle z temperaturą około 11 °C. Mgły występują kilka dni w roku.
Wiatry
Buenos Aires jest pod wpływem wiatrów - i . Pierwszy wieje z południa, jest chłodny, występuje od czerwca do października. Zwykle wieje od kilku godzin do kilku dni. Niesie duże ilości pyłu. W rejonie Buenos Aires pojawia się średnio w roku 12 razy. Często zaczyna się od burzy, po której następuje podmuch zimnego i suchego powietrza. Sudestada wieje z południowego wschodu, zwykle wiosną i jesienią. Jest wiatrem silnym, niosącym wilgotne powietrze. Czasami jest przyczyną powodzi w niżej położonych terenach, np. w dzielnicy La Boca.
Przemysł
Różnorodny przemysł dostarcza około 55% produkcji krajowej. Główne gałęzie: samochodowy, maszynowy, elektrotechniczny, chemiczny, włókienniczy, spożywczy (słynne rzeźnie frigorificos).
Transport
Wielki port morski przy estuarium La Platy, gdzie rzeki Parana i Urugwaj wspólnie uchodzą do Oceanu Atlantyckiego. Międzynarodowy port lotniczy Ezeiza. W mieście funkcjonuje sześć linii metra. Wielki węzeł kolejowy (skrzyżowanie aż 37 linii kolejowych, stacje m.in.: Buenos Aires Constitución) oraz drogowy. W Buenos Aires znajduje się najszersza ulica na świecie Avenida 9 Julio (200 m szerokości).
Sport
W aglomeracji Buenos Aires, jak i w samym mieście, działa ogromna liczba dużych i małych klubów piłkarskich. Największe z nich to:
W Buenos Aires, w latach 1986-1987 odbywał się kobiecy turniej tenisowy cyklu WTA, WTA Argentine Open.
Demografia
Według ostatniego spisu powszechnego przeprowadzonego w listopadzie 2001 roku przez Narodowy Instytut Statystyki i Spisów Powszechnych, Buenos Aires zamieszkuje 2 776 138 mieszkańców, z czego 54,7% to kobiety, a 45,3% mężczyźni. Gęstość zaludnienia wynosi 13.679,6 osób/km². Uważa się jednak, że w spisie tym popełniono błędy i w rzeczywistości w 2001 roku Buenos Aires zamieszkiwało 2 995 805 mieszkańców.
Na początku XXI wieku, z powodu starzenia się rdzennej społeczności Buenos Aires, emigracji i zmian demograficznych spowodowanych między innymi kryzysem ekonomicznym, 40% mieszkańców miasta stanowili migranci (głównie z północnych części Argentyny i innych krajów). Szacuje się, że 316 739 mieszkańców urodziło się poza Argentyną.
Języki
Język rioplatense
Lunfardo
Cocoliche (do 1950)
Belgranodeutsch
Polonia
Głos Polski
Orzeł Biały (El Aguila Blanca)
Biblioteka Polska im. Ignacego Domeyki
Centrum Pamięci Bohaterów Polskich w Argentynie
Dom Polski
Fundacja im. Jana Kobylańskiego
Instytut Kultury Argentyńsko-Polskiej
Klub Polski w Argentynie
Koło 5 Kresowej Dywizji Piechoty w Argentynie
Koło Armii Krajowej
Kościół Polski Matki Bożej z Guadalupe
Krąg Starszoharcerski „Wędrownych Zniczy"
Polska Macierz Szkolna w Argentynie
Polskie Stowarzyszenie Absolwentów (PSA)
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Polskich (SITP)
Stowarzyszenie „Ognisko Polskie"
Stowarzyszenie Studentów i Absolwentów Polskich w Argentynie (SSAPA)
Towarzystwo Byłych Więźniów Politycznych Obozów Sowieckich
Towarzystwo Demokratyczne Polskie
Zespół tańca i pieśni ludowych „Nasz Balet"
Zgromadzenie Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari
Związek Harcerstwa Polskiego. Okręg w Argentynie
Związek Inwalidów Wojennych im. gen. J. Hallera
Związek Polaków w Argentynie (UPRA)
Związek Polskich Kombatantów w Argentynie
Związek Tobrukczyków i Karpatczyków.
Ludzie urodzeni w Buenos Aires
Sergio Aguero (1988) – piłkarz
Roberto Arlt (1900–1942) – pisarz, nowelista, autor powieści i sztuk teatralnych, dziennikarz
Mailen Auroux (1988) – tenisistka
Daniel Barenboim (1942) – dyrygent i pianista
Jorge Mario Bergoglio (17 grudnia 1936) – arcybiskup Buenos Aires, Prymas Argentyny, (od 13.03.2013) papież Franciszek
Jorge Luis Borges (1899–1986) – pisarz, poeta i eseista
Tatiana Búa (1990) – tenisistka
Adolfo Bioy Casares (1941–1999) – pisarz
Mariana Díaz-Oliva (1976) – tenisistka
Gisela Dulko (1985) – tenisistka
Soledad Esperón (1985) – tenisistka
Adolfo Pérez Esquivel (1931) – architekt i rzeźbiarz (pokojowej nagrody Nobla)
Bernardo Alberto Houssay (1887–1971) – fizjolog, laureat Nagrody Nobla
Florencia Labat (1971) – tenisistka
Carlos Saavedra Lamas (1878–1959) – naukowiec, prawnik i polityk, laureat Pokojowej Nagrody Nobla
Luis Federico Leloir (1906–1987) – lekarz i biochemik, laureat Nagrody Nobla
Maksyma (królowa Niderlandów) – królowa Holandii
Gabriela Sabatini (1970) – tenisistka
Martina Stoessel (21 marca 1997) – aktorka, gra główną rolę w serialu „Violetta"
Miasta partnerskie
Przypisy
Bibliografia
Rajmund Mydel (red.), Jerzy Groch (red.), Przeglądowy Atlas Świata, Ameryka Południowa, Popularna Encyklopedia Powszechna, Wyd. Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 1999, – komplet, – Ameryka Południowa.
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona miasta
Stolice państw w Ameryce Południowej
Miasta w Argentynie |
553 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bulletin%20board%20system | Bulletin board system | Bulletin board system, BBS – usługa komputerowa polegająca na udostępnianiu na maszynie jego właściciela miejsca, gdzie można umieszczać i czytać ogłoszenia, obsługiwać własną skrzynkę pocztową, dokonywać transferu plików itp.
Charakterystyka
„Klasyczny” BBS to komputer osobisty zaopatrzony w stosowne oprogramowanie i oczekujący na połączenie z nim poprzez łącze modemowe z jednej lub nawet wielu linii publicznej sieci telefonicznej. Znając numer telefonu do danego BBS-a, można było podłączyć się do niego („wdzwonić”) i korzystać z jego zasobów – przede wszystkim z lokalnej poczty elektronicznej, grup ogłoszeniowo-dyskusyjnych, udostępnianej bazy plików, a w niektórych bardziej zaawansowanych BBS-ach była także możliwość zdalnego uruchomienia programu (np. baza danych, gra komputerowa, telekonferencja), z którego można było korzystać w pojedynkę lub z innymi aktualnie połączonymi użytkownikami, a nawet z samym administratorem BBS-a.
Większość BBS-ów posiadała możliwość komunikowania się z innymi BBS-ami, co umożliwiało wymianę poczty i plików w skali świata. Cechą specyficzną działalności BBS-ów był fakt, że nie były one na stałe połączone z innymi komputerami (aż do czasu rozpowszechnienia się sieci pakietowych i Internetu), a wymiana danych między nimi opierała się na automatycznym, cyklicznym nawiązywaniu połączeń pomiędzy węzłami i wymianie danych.
Historia
BBS-y powstały i rozpowszechniły się pod koniec lat 70. w Stanach Zjednoczonych. Pierwszym z nich był powstały 18 lutego 1978 roku Chicago Bulletin Board Systems (CBBS). CBBS założyli Ward Christensen i Randy Suess. Dysponowali oni 300-bodowym modemem Hayesa, podłączonym do komputera z magistralą S-100 i procesorem Z-80. Był to pierwszy wdzwaniany BBS. Podobnie jak CBBS, większość BBS-ów powstawała prywatnym sumptem entuzjastów komputerów oraz krótkofalarstwa. Na bazie części z nich w 1982 roku powstała sieć Fidonet, w ramach której wymieniano ogłoszenia z grup dyskusyjnych na wzór Usenetu. Niektóre grupy Fidonetowe zostały później włączone do struktury Usenetu. Niektóre BBS-y powstawały też przy firmach komputerowych i redakcjach czasopism komputerowych.
Obecnie w związku z ogólną dostępnością Internetu w większości cywilizowanych państw świata modemowe BBS-y są praktycznie w zaniku. Istnieją jednak strony WWW, które „symulują” działanie starych BBS-ów.
Amatorskie BBS były często „wylęgarnią” przyszłych internetowych „guru”. Sysopi zazwyczaj działali równocześnie w rodzącej się sieci Internet na uczelniach.
BBS w Polsce
Pierwsze BBS-y w Polsce zaczęły powstawać pod koniec lat 80. i ich rozwój trwał do czasu udostępnienia przez Telekomunikację Polska SA numeru dostępowego do Internetu. W szczytowym okresie rozwoju w każdym większym mieście w Polsce istniało po kilka, kilkanaście BBS-ów. Odbywały się zloty oraz regularne spotkania w „Zielonej Gęsi” przy Polu Mokotowskim w Warszawie. Wśród dawnych sysopów znajdziemy dziś wielu znanych dziennikarzy, pracowników dużych agencji PR zajmujących się rynkiem IT, czy administratorów i menedżerów w dużych firmach dostarczających łącza sieciowe.
Najbardziej znane BBS-y w Polsce lat 90. to:
Zobacz też
Fidonet
Linki zewnętrzne
Największy spis działających obecnie BBS-ów
Duży spis działających kiedyś BBS-ów
Poland – Electronic Contacts, lista węzłów z polskimi BBS-ami z roku 1995] |
554 | https://pl.wikipedia.org/wiki/BITNET | BITNET | BITNET – zapoczątkowana w 1981 ogólnoświatowa sieć rozległa, w pewnym sensie konkurencyjna do Internetu. Nazwa sieci pochodzi od angielskiego hasła Because It's There Network, szerzej znanego w formie Because It's Time Network.
Zasięg terytorialny
Sieć BITNET była oparta na serwerach IBM działających pod kontrolą systemu operacyjnego o nazwie VM a łączność była oparta na łączach stałych z protokołem COM. Sieć ta bywa więc nazywana też VM/COM. Sieć ta została zapoczątkowana przez porozumienie IBM z grupą uniwersytetów z amerykańskiego wschodniego wybrzeża. Dwa pierwsze połączone tą siecią serwery znajdowały się na Uniwersytecie Yale i City University of New York.
Europejska odnoga tej sieci, zwana EARN, została stworzona w 1985, również na zasadzie porozumienia IBM z grupą uniwersytetów z Europy Zachodniej. Sieć ta rozrosła się następnie do około 1000 serwerów rozsianych w Stanach Zjednoczonych oraz 300 w Europie. Do końca lat 80. tempo rozwoju sieci BITNET było zbliżone do tempa rozwoju Arpanetu/Internetu, jednak w latach 90. nastąpił gwałtowny rozwój Internetu, który praktycznie wchłonął wszystkie zasoby Bitnetu.
Sieć ta zawędrowała także do Polski. Pierwszych połączeń dokonywano jeszcze pod koniec lat 80. Od 1987 roku łączyli się naukowcy z wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego z CERN-em, oraz Centrum Astronomii im. Mikołaja Kopernika z Danią. Było to połączenie terminalowe, poprzez telefon. Pierwszym jej serwerem był PLEARN, działający w Centrum Komputerowym Uniwersytetu Warszawskiego. Serwer ten został uruchomiony 17 lipca 1990 roku o godzinie 14:02. Polska została wówczas podłączona jako pierwszy kraj Europy Środkowej, Dokonał tego Tadeusz Węgrzynowski (Dyrektor CIUW w latach 1990-2000), oddelegowany do Uniwersytetu w Kopenhadze. Serwer zamknięto definitywnie (mimo protestu jego zatwardziałych użytkowników) w 2000 roku. Listserwer PLEARN-u był miejscem gdzie powstały pierwsze listy dyskusyjne w Polsce oraz pierwsze czasopisma elektroniczne – Pigułki oraz Wiesci.
Zalety i wady
Zalety BITNET-u
Zaletą (i w pewnym sensie wadą) sieci BITNET była jej zwarta i silnie scentralizowana struktura, która zapewniała wysokie bezpieczeństwo i szybkość działania, ale jednocześnie powodowała dużą hermetyczność tej sieci. W sieci tej obowiązywał całkowity zakaz działalności politycznej i handlowej, wszyscy jej użytkownicy byli pieczołowicie rejestrowani, tak że niemożliwe było zachowanie w niej anonimowości i bardzo szczegółowo przestrzegano w tej sieci sztywnej netykiety. Jej użytkownikami byli praktycznie wyłącznie pracownicy i w mniejszym stopniu studenci uczelni wyższych.
Najsilniejszą stroną BITNET-u był system poczty elektronicznej działającej w tej sieci, a zwłaszcza koncepcja listserwerów, zaadaptowana później również w Internecie. Zwarty i bardzo skuteczny system listerwerów zapewniał obsługę kilku tysięcy grup mailowych. W ramach tej sieci funkcjonowały też pierwsze na świecie czasopisma rozsyłane drogą elektroniczną z DargonZine na czele.
Bardzo przydatną, a nieobecną w Internecie usługą BITNET-u była także usługa o nazwie sendfile, pozwalająca przesłać innemu użytkownikowi BITNET-u dowolny plik. Przesyłanie odbywało się w sposób funkcjonalnie zbliżony do poczty elektronicznej, ale przy użyciu innego protokołu, otrzymane pliki gromadzone były w odrębnej od poczty skrzynce odbiorczej, a do ich odczytania i zapisu na dysku użytkownika służył specjalny program kliencki, odrębny od klienta poczty.
Wady BITNET-u
Najsłabszą stroną tej sieci była jej stała zależność od jednego producenta sprzętu, IBM, oraz ograniczenia protokołu COM uniemożliwiające przyłączenie do tej sieci więcej niż 16256 serwerów, choć ta liczba nigdy nie została w praktyce osiągnięta.
Inną poważną wadą tej sieci była niemożność zaimplementowania w systemie VM protokołu TCP/IP. Połączenie z Internetem było co prawda możliwe przez specjalne serwery bramkujące, ale umożliwiały one tylko przesył poczty bez możliwości korzystania z jakichkolwiek usług interaktywnych oferowanych przez Internet.
Protokół TCP/IP był zaimplementowany w systemie VM/SP już w latach 70. XX wieku i był aktywnie wykorzystywany w sieci BITNET. Implementacja protokołu TCPIP w VM zawierała większość usług. Węzeł BITNET-u na Uniwersytecie Warszawskim miał uruchomiony i działający protokół TCPIP (natywnie na VM)
Sieć BITNET nie była siecią "jednego producenta". W BITNET-cie funkcjonowały węzły oparte o komputery PDP i CDC
Przypisy
Sieci rozległe
Historia informatyki |
555 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brumaire | Brumaire | Brumaire (z fr. brume = 'gęsta mgła') – drugi miesiąc we francuskim kalendarzu rewolucyjnym, drugi miesiąc jesienny. Zaczynał się 22, 23 lub 24 października i trwał do 20, 21 lub 22 listopada.
Po brumaire następował miesiąc frimaire.
Zobacz też
„Brumaire” – francuski okręt podwodny z okresu I wojny światowej
Okręty podwodne typu Brumaire – typ francuskich okrętów podwodnych z okresu I wojny światowej
18 brumaire’a Ludwika Bonaparte – pamflet polityczny napisany przez Karola Marksa
Przypisy
Francuski kalendarz rewolucyjny
Miesiące |
557 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bertrand%20Russell | Bertrand Russell | Bertrand Arthur William Russell, 3. hrabia Russell (ur. 18 maja 1872 w Ravenscroft, Walia, zm. 2 lutego 1970 w Penrhyndeudraeth, Walia) – brytyjski filozof, logik, matematyk, działacz społeczny i eseista. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1950. Zainicjował w 1954 roku kampanię pokojową Pugwash.
Jest uważany za twórcę filozofii analitycznej razem ze swoim poprzednikiem Gottlobem Frege, współpracownikiem G.E. Moore’em oraz uczniem Ludwigiem Wittgensteinem. Uznaje się go za jednego z najlepszych logików dwudziestego wieku. Jego prace miały znaczący wpływ w matematyce, logice, teorii mnogości, lingwistyce, sztucznej inteligencji, kognitywistyce, informatyce oraz filozofii, w szczególności filozofii języka, epistemologii oraz metafizyce.
W 1950 r. otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie literatury „w uznaniu jego różnorakich i znaczących pism, w których bronił ideałów humanitarnych i wolności myśli”, chociaż sam utrzymywał, że nagrodę otrzymał za książkę „Małżeństwo i moralność” (), w której opowiedział się za „wolną miłością” i swobodą seksualną.
Był socjalistą, a także agnostykiem (chociaż w celach pragmatycznych określał się ateistą) i otwarcie krytykował chrześcijaństwo np. w sławnym eseju Dlaczego nie jestem chrześcijaninem. Za swój pacyfizm trafił do więzienia podczas I wojny światowej. Aferą zakończyło się jego wyrzucenie z Trinity College (Cambridge), co sprawiło, że został przywrócony, jednak później sam zrezygnował. Jego przyjęciu jako wykładowcy filozofii na City College of New York towarzyszyło medialne oburzenie, a nowojorski biskup Kościoła Episkopalnego wytoczył przeciwko niemu postępowanie sądowe, co skończyło się – w Sądzie Najwyższym stanu Nowy Jork (New York Supreme Court) – niekorzystnym dla Russella wyrokiem. Sędzia na podstawie napisanych przez Russella książek orzekł, iż jest on „moralnie niezdatny do nauczania filozofii”. Zareagował na to Albert Einstein, który w obronie Russella napisał „wspaniałe osobowości zawsze napotykały na brutalną opozycję miernych umysłów”. Pomimo tych skandali, Russell w 1949 roku otrzymał brytyjski Order Zasługi, a w 1950 nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Laureat Medalu Sylvestera za rok 1934.
Życiorys
Bertrand Russell był najmłodszym z trojga dzieci 2. hrabiego Russell, wnuka księcia Bedford Johna Russella. Jego dziad, lord John Russell, 1. hrabia Russell, był za panowania królowej Wiktorii dwukrotnym premierem Wielkiej Brytanii. Rodzina Russell była jedną z najbardziej wpływowych i najszacowniejszych w Imperium, z tytułem książęcym i wielowiekową historią.
Gdy Bertrand miał dwa lata, zmarły jego matka i siostra, kiedy miał cztery – ojciec. Chłopca, razem z jego starszym bratem, oddano na wychowanie do babki, hrabiny Russell. Postarała się ona dla wnuków o najlepsze guwernantki i najlepszych nauczycieli domowych. Ci ostatni wszczepili małemu Bertrandowi zamiłowanie do matematyki. Dorastanie Russella było samotne i często rozważał samobójstwo. W swojej autobiografii zauważył, że jego największe zainteresowanie „przyrodą i książkami oraz (później) matematyką uchroniło go przed całkowitym przygnębieniem”. W latach młodości odkrył dzieła Percy'ego Bysshe Shelleya.
Russell napisał: „Cały swój wolny czas spędzałem na czytaniu go i uczeniu się go na pamięć, nie znając nikogo, komu mógłbym powiedzieć o tym, co myślę lub czuje. Rozmyślałem, jak wspaniale byłoby poznać Shelleya i zastanawiałem się, czy powinienem spotkać jakiegoś żywego człowieka, którego darzę taką sympatią. W latach 1890–1897 studiował w Trinity College University of Cambridge. Zmarł na grypę 2 lutego 1970 roku w swoim domu w Penrhyndeudraeth, w wieku 97 lat.
Dorobek
Bertrand Russell był współtwórcą i animatorem, wspólnie z Alfredem N. Whiteheadem, programu logicyzacji matematyki. W dziele Principia Mathematica podał sposób redukcji aksjomatów arytmetyki liczb naturalnych do języka logiki. Koncepcja ta została zrealizowana dzięki stworzeniu teorii typów co pozwalało uniknąć antynomii zbioru wszystkich zbiorów oraz klas samozwrotnych, będących wadą poprzednich prób tego typu (Frege).
Ceną była nierealistyczna komplikacja. Dlatego teoria typów nigdy się w matematyce nie przyjęła, choć cieszyła się sentymentem nielicznych logików. Teoria ta dała natomiast początek typom powszechnie używanym w dzisiejszych językach programowania.
Teoria typów unika paradoksów poprzez wprowadzenie i rygorystyczne separowanie różnych typów. Wymaga to definiowania tego samego obiektu matematycznego wielokrotnie, na różnych poziomach typów. W szczególności nie ma jednego zbioru liczb naturalnych, lecz potencjalnie nieskończenie wiele. Wprowadza się je za każdym razem, gdy ma się do czynienia z następnym poziomem i rodzajem typu. Logikom to nie przeszkadza, ale matematyk tak pracować praktycznie nie może.
Russell był także jednym z najwybitniejszych filozofów XX wieku. Największą sławę filozoficzną przyniosła mu teoria deskrypcji – wyłożona w roku 1905 w artykule „On Denoting” („O denotowaniu”). Należy ona do dzisiaj do kanonu współczesnej filozofii analitycznej. Ewolucję swoich poglądów filozoficznych Russell opisał w książce „Mój rozwój filozoficzny” – wydanej także w języku polskim.
Działalność pacyfistyczna
Był pacyfistą i przeciwstawiał się wszelkim działaniom wojennym, w związku z czym w okresie I wojny światowej został skazany na sześć miesięcy więzienia za opublikowanie artykułu sugerującego, że stacjonujące w Anglii oddziały amerykańskie były wykorzystywane do łamania strajków antywojennych. Powodem drugiego pobytu Russella w więzieniu w latach pięćdziesiątych XX w. było obywatelskie nieposłuszeństwo w ramach kampanii przeciwko nuklearnym zbrojeniom. Russell był trzykrotnym kandydatem w wyborach parlamentarnych: w 1907 roku jako kandydat Partii Liberalnej oraz w 1922 i 1923 z ramienia Partii Pracy.
Stworzył impulsywną teorię wojny, w której zakładał, że wojna ma swoje korzenie w impulsach ludzkich, które z kolei mogą przerodzić się w impulsy zbrojne, które nie ograniczają się do poszczególnych jednostek, lecz dotykają całe społeczeństwa (tworzy się tzw. gorączka wojenna). Zbiorowy impuls nie bierze pod uwagę racjonalnych czynników i przeciwwskazań co do prowadzenia wojny – impuls jest całkowicie irracjonalny.
Nie odróżniał wojen napastniczych i obronnych – były one dla niego jednakowo groźne i nieakceptowalne. Interesowały go natomiast skutki – sposoby usprawiedliwiania działań wojennych.
Wybrane dzieła
1896, German Social Democracy (Niemiecka socjaldemokracja).
1897, An Essay on the Foundations of Geometry (O podstawach geometrii)
1900, A Critical Exposition of the Philosophy of Leibniz (Krytyczne przedstawienie filozofii Leibniza)
1903, The Principles of Mathematics (Zasady matematyki)
1905, Denotowanie (On Denoting), wydanie polskie 1967 (w: Logika i język. Studia z semiotyki logicznej)
1910-1913, Principia Mathematica (z Alfredem N. Whiteheadem), 3 tomy
1912, Problemy filozofii (The Problems of Philosophy), wyd. pol. 1995, 2003, 2004, pod tytułem Zagadnienia filozofii 1913, 2002
1914, Nasza wiedza o świecie zewnętrznym jako pole badań dla metody naukowej w filozofii (Our Knowledge of the External World as a Field for Scientific Method in Philosophy), wyd. pol. 2000
1916, Przebudowa społeczna (Principles of Social Reconstruction), wyd. pol. 1932
1918, Drogi do wolności. Socjalizm, anarchizm i syndykalizm (Roads to Freedom: Socialism, Anarchism, and Syndicalism), wyd. pol. 1934, 1987
1918, Wstęp do filozofii matematyki (Introduction to Mathematical Philosophy), wyd. pol. 1958, 2003
1918, The Philosophy of Logical Atomism (Filozofia logicznego atomizmu)
1920, The Practice and Theory of Bolshevism (Praktyka i teoria bolszewizmu)
1921, The Analysis of Mind (Analiza myślenia)
1922, The Problem of China (Problem Chin)
1923, The ABC of Atoms (ABC atomów)
1925, ABC teorii względności (The ABC of Relativity), wyd. pol. 2000
1925, What I Believe (W co wierzę)
1926, O wychowaniu. Ze specjalnym uwzględnieniem wczesnego dzieciństwa (On Education, Especially in Early Childhood), wyd. pol. 1932
1927, The Analysis of Matter (Analiza materii)
1927, Zarys filozofii (An Outline of Philosophy), wyd. pol. 1939
1927, Dlaczego nie jestem chrześcijaninem (Why I Am Not a Christian), wyd. pol. 1962, 1981, 1984 (w: Religia i ja)
1928, Szkice sceptyczne (Sceptical Essays), wyd. pol. 1937, 1957, 1996
1929, Małżeństwo i moralność (Marriage and Morals), wyd. pol. 1931
1930, Podbój szczęścia (The Conquest of Happiness), wyd. pol. 1933
1931, Poglądy i widoki nauki współczesnej (The Scientific Outlook), wyd. pol. 1934
1932, Education and the Social Order (Wychowanie a ustrój społeczny), wyd. pol. 1933
1934, Wiek dziewiętnasty (Freedom and Organization, 1814–1914), wyd. pol. 1936, 2 tomy
1935, Pochwała próżniactwa (In Praise of Idleness), wyd. pol 1937
1938, Władza. Nowa analiza społeczna (Power: A New Social Analysis), wyd. pol. 2001
1940, An Inquiry into Meaning and Truth (Badania dotyczące znaczenia i prawdy), wyd. pol. 2011
1945, Dzieje filozofii Zachodu (A History of Western Philosophy), wyd. pol. 2000
1947, Philosophy and Politics (Filozofia i polityka)
1948, Human Knowledge: Its Scope and Limits (Wiedza ludzka: jej zasięg i ograniczenia)
1949, Władza i jednostka (Authority and Individual), wyd. pol. 1997
1950, Szkice niepopularne (Unpopular Essays), wyd. pol. 1997
1956, Portrety z pamięci. Wartość wolnej myśli (Portraits from Memory and Other Essays), wyd. pol. 1995
1959, Mój rozwój filozoficzny (My Philosophical Development), wyd. pol. 1971
1959, Mądrość Zachodu (Wisdom of the West), wyd. pol. 1995
1967, Zbrodnie wojenne w Wietnamie (War Crimes in Vietnam), wyd. pol. 1969
1967-1969, Autobiografia (The Autobiography of Bertrand Russell), 3 tomy, wyd. pol.: t. I 1971, 1996, t. II 1998, t. III 1999
Zobacz też
ewentyzm
antyteizm
antynomia Russella
czajniczek Russella
Poliamoria
Manifest Russella-Einsteina
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
A. J. Ayer. Bertrand Russell, New York: Viking Press, 1972, reprint ed. London: University of Chicago Press, 1988: .
Ronald W. Clark. The Life of Bertrand Russell, London: Jonathan Cape, 1975 .
Ronald W. Clark. Bertrand Russell and His World, London: Thames & Hudson, 1981 .
John Lewis. Bertrand Russell: Philosopher and Humanist, London: Lawerence & Wishart, 1968
Ray Monk. Bertrand Russell: Mathematics: Dreams and Nightmares London: Phoenix, 1997 .
Ray Monk. Bertrand Russell: 1872–1920 The Spirit of Solitude Vol. I, New York: Routledge, 1997 .
Ray Monk. Bertrand Russell: 1921–1970 The Ghost of Madness Vol. II, New York: Routledge, 2001 .
George Santayana. ‘Bertrand Russell’, in Selected Writings of George Santayana, ed. Norman Henfrey, Cambridge: Cambridge University Press, I, 1968, s. 326–329
Katharine Tait. My father Bertrand Russell, New York: Thoemmes Press, 1975
David Wallechinsky & Wallace Irving. 1975–1981, „Famous Marriages Bertrand Russell & Alla Pearsall Smith Part 1" & „Part 3", on „Alys” Pearsall Smith, webpage content from The People’s Almanac, webpages: Part 1 & Part 3 (accessed 18 May 2014).
Alan Wood. Bertrand Russell The Passionate Sceptic London: George Allen & Unwin, 1957.
Linki zewnętrzne
Biografia z nobel.org
Bertrand Russell Society
Brytyjscy matematycy XIX wieku
Brytyjscy matematycy XX wieku
Brytyjscy logicy
Teoretycy mnogości
Brytyjscy filozofowie analityczni
Brytyjscy filozofowie matematyki
Brytyjscy eseiści
Absolwenci Trinity College (Cambridge)
Wykładowcy Uniwersytetu w Cambridge
Politycy Partii Pracy (Wielka Brytania)
Nobliści – literatura
Brytyjscy laureaci Medalu Sylvestera
Laureaci Nagrody Kalinga
Osoby upamiętnione nazwami paradoksów matematycznych
Urodzeni w 1872
Zmarli w 1970 |
558 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Blender%20%28program%29 | Blender (program) | Blender – wolne i otwarte oprogramowanie do modelowania i renderowania obrazów oraz animacji trójwymiarowych o niekonwencjonalnym interfejsie użytkownika. Umożliwia także tworzenie prezentacji interaktywnych (np. gier) na własnym silniku graficznym (istnieje osobny program pozwalający uruchamiać takie prezentacje).
Jego pierwotnym autorem jest przedsiębiorstwo NeoGeo, natomiast od 2002 jest rozwijany przez Blender Foundation. Od samego początku głównym programistą Blendera był Ton Roosendaal. Jest dostępny na różne platformy sprzętowe i programowe, m.in. Microsoft Windows, macOS i GNU/Linuksa, Solaris, IRIX, ZetaOS, MorphOS, AmigaOS 4 i Windows Mobile.
Licencja
Do 13 października 2002 program był dostępny za darmo do użytku prywatnego, jak też do zastosowań komercyjnych (Blender jest popularnym narzędziem do produkcji reklam telewizyjnych oraz gier komputerowych), opłaty pobierane były za pomoc techniczną. Był też dostępny w sprzedaży kompletny pakiet wraz z obszerną dokumentacją.
Od 13 października 2002 Blender jest programem wolnym rozprowadzanym na licencji GPL. „Uwolnienie” Blendera nastąpiło po odkupieniu przez Blender Foundation, za kwotę 100 000 euro, praw do programu od jego właścicieli (NaN holding). Nastąpiło to po ogłoszeniu upadłości przez przedsiębiorstwo NaN. Potrzebna suma została zgromadzona na drodze publicznej zbiórki w czasie zaledwie siedmiu tygodni.
Możliwości
Interfejs
Interfejs użytkownika bez zachodzących na siebie i blokujących się okien.
Elastyczny i w pełni konfigurowalny układ okien możliwy do zmiany w zależności od potrzeb.
Wielopoziomowe polecenie "cofnij".
Wygładzanie czcionek.
Możliwość tłumaczeń interfejsu programu.
Typy okien:
Podstawowe
3D manipulowania całymi obiektami (z 6-cioma trybami widoku, i dwoma typami odwzorowania przestrzeni)
3D edycji obiektów
Informacji o obiektach
Informacji o cechach obiektów
Ustawień użytkownika
Podstawowych funkcji programu
Dotyczących animacji
Edytor NLA (nieliniowej animacji)
Arkusz zdarzeń (Dope sheet)
Arkusz wykresów zdarzeń
Oś czasu (timeline)
Pomocnicze
Edytor logiczny
Edytor węzłów
Edytor pythona
Edytor tekstowy (do robienia notatek)
Edytor sekwencji wideo
Edytor clipów wideo
Edytor nakładania obrazów
Modelowanie
Szeroki zakres obiektów możliwych do utworzenia i późniejszej edycji:
Siatki
Powierzchnie NURBS
Krzywe Béziera
Obiekty typu meta
Fonty wektorowe (TrueType, PostScript, OpenType)
Narzędzie pozwalające na rzeźbienie siatki.
Podział siatek metodą Catmull-Clarka.
Funkcje boolowskie dla siatek.
Edycja siatek oparta na wierzchołkach, krawędziach i wielokątach (poligonach).
Wiele funkcji do edycji obiektów pozwalających uzyskać praktycznie dowolny kształt.
Obsługa skryptów Pythona, za pomocą których można dodać nowe narzędzia edycji.
BMesh- system pozwalający na tworzenie i edycję ścian o bardzo skomplikowanej budowie- np. o kilkunastu krawędziach
Animacja
Animacja oparta na szkielecie z wykorzystaniem prostej i odwrotnej kinematyki. Automatyczny skinning, interaktywne rysowanie wag bezpośrednio na obiekcie, ręczna edycja sposobu oddziaływania szkieletu na każdy wierzchołek oraz system "envelopes".
Mikser animacji nie-liniowej z automatycznym cyklem chodu wzdłuż krzywej.
System ograniczników animacji.
Możliwość animacji poszczególnych wierzchołków.
Edycja za pomocą kratownicy, pozwalająca łatwo animować nawet bardzo skomplikowane pod względem budowy obiekty.
System krzywych animacji, tzw. "IPO".
Obsługa tzw. "driven-keys", gdzie zmiana wartości jednego parametru (np. szerokości) powoduje automatyczną zmianę (proporcjonalną bądź nie) wartości innego (np. wysokości).
Możliwość kontrolowania wartości danych parametrów przy pomocy wyrażeń matematycznych (zapisanych w języku Python).
Możliwość wykorzystania plików dźwiękowych i ich edycji w celu odpowiedniej synchronizacji.
Skrypty Pythona dodające nowe możliwości w dziedzinie animacji.
Synchronizacja z przechwytywaniem ruchu.
Efekty specjalne
Dynamika bryły sztywnej.
Rozbudowany system cząstek (można go wykorzystać do tworzenia np. dymu, ognia, stada ptaków, trawy, włosów itd.).
System soft-body (symulacja ciał miękkich, np. ruchu mięśni).
Zaawansowany silnik fizyki umożliwiający tworzenie realistycznych symulacji.
Symulacja tkanin, włosów oraz płynów.
Rendering
wbudowany raytracing.
obsługa raytracera YafRay (do wersji 2.48)
wygładzanie, rozmycie ruchu, możliwość dodania różnych efektów przy pomocy sekwencera wideo
mapy środowiskowe, efekty „halo”, flary soczewkowe, mgła
rozmaite shadery
tzw. system nodes umożliwiający zaawansowane komponowanie materiałów i tekstur oraz uzyskiwanie dodatkowych efektów na renderze
wielofazowy rendering z obsługą różnej liczby rdzeni procesora
możliwość bezpośredniego malowania tekstur na modelach (projection painting)
renderowanie krawędzi dla uzyskania efektu ręcznego rysowania
tekstury proceduralne
ambient occlusion
radiosity – od wersji 2.50 nieobecne
Skrypty Pythona pozwalające na wykorzystanie innych rendererów niż wbudowany Blender Internal takich jak: Indigo, YafaRay, Luxrender, Sunflow, Renderman, V-ray (projekt we wczesnym stadium)
wnajnowszej wersji: efekty wolumeryczne.
motion tracking pozwalający na łączenie filmów wykonanych np. za pomocą kamery z animacjami – efekty zostały wykorzystane w filmie Tears of Steel
ustawienia kamery (np. kąt obiektywu, zasięg, ostrość itp.) oraz możliwość wybrania ustawień charakterystycznych dla jednego z popularnych modeli kamer
wsparcie CUDA i OpenMP
wbudowany renderer cycles
Pliki
Zapisywanie wszystkich danych sceny do jednego pliku .blend.
Format .blend obsługuje:
Kompresję
Cyfrowe podpisy
Kodowanie
Kompatybilność między różnymi wersjami blendera.
Może być użyty jako biblioteka [np. materiałów] dla innych plików .blend.
Obsługa różnorodnych formatów graficznych.
Oryginalny import/eksport formatów DXF, Inventor, VRML oraz kilkudziesięciu innych formatów plików.
Skrypty Pythona pozwalające na obsługę dodatkowych formatów
Możliwość utworzenia plików binarnych zawierających interaktywną zawartość 3D i umieszczenia na stronie internetowej (wymagana wtyczka do przeglądarki).
Blender Game Engine
Blender zawierał wbudowany silnik do tworzenia gier o nazwie , który został usunięty w wersji 2.8. Pasjonaci jednak kontynuowali prace nad silnikiem dostosowując kod pod najnowsze wersje programu.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona Blendera
Blender Wiki
Poradnik Blender
Oprogramowanie na licencji GNU GPL
Programy do grafiki 3D
Wolne oprogramowanie napisane w C |
559 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pistolet%20Beretta%20M9 | Pistolet Beretta M9 | Beretta M9 – pistolet samopowtarzalny, licencyjna wersja pistoletu Beretta 92F.
Pod koniec lat 70. XX wieku przepisowym pistoletem US Army był M1911A1. Była to klasyczna konstrukcja, ale egzemplarze eksploatowane przez armię pochodziły z dostaw zrealizowanych przed rokiem 1946. Pojawiły się więc propozycje przyjęcia do uzbrojenia nowego pistoletu o standardowym kalibrze 9 mm NATO.
Była to kolejna próba wprowadzenia do uzbrojenia pistoletu tego kalibru do uzbrojenia US Armed Forces. Na przełomie lat 40. i 50. planowano przyjęcie do uzbrojenia pistoletu S&W Model 39, ale z pomysłu tego zrezygnowano z braku funduszy.
W drugiej połowie lat 70. US Air Force rozpoczęły badania pistoletów kalibru 9 mm które miały zastąpić użytkowane przez lotnictwo rewolwery kalibru .38 Special. W efekcie prób za najlepiej spełniający postawione wymagania uznano włoski pistolet Beretta 92 S-1. Do natychmiastowego wprowadzenia włoskiego pistoletu do uzbrojenia nie doszło, ponieważ już po zakończeniu prób pracę rozpoczęła zespół JSSAP (Joint Service Small Arms Program) który miał ustalić liczbę wzorów broni krótkiej niezbędnych do zaspokojenia potrzeb amerykańskich sił zbrojnych, oraz ustalić, czy nabój 9 mm NATO powinien zostać przyjęty do uzbrojenia. 5 czerwca 1980 JSSAP ogłosił wyniki swoich prac. Wynikało z nich że optymalnym rozwiązaniem będzie przyjęcie do uzbrojenia jednego wzoru pistoletu kalibru 9 mm dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych.
W czerwcu 1981 ogłoszono warunki drugiego konkursu na pistolet, spełniający wymagania wszystkich wojsk. Nowy pistolet miał odtąd nosić oznaczenie PDW-XM9 (PDW – Personal Defence Weapon, osobista broń do samoobrony, X – model eksperymentalny, M9 – oznaczenie konstrukcji w nomenklaturze służby uzbrojenia). Lista wymagań miała ponad 50 punktów, które miały być uwzględnione w konstrukcji broni. W konkursie uczestniczyło kilkanaście firm, w tym Fabbrica d’Armi Pietro Beretta, Heckler & Koch, Colt’s Manufacturing Company, Smith & Wesson i SIG-Sauer. Próby przerwano w lutym 1982, gdy okazało się, że żaden z pistoletów nie spełnia wszystkich postulatów, z których część nawzajem się wykluczała.
Listę postulatów ograniczono i w listopadzie 1983 ponowiono próby. Uczestnicy konkursu, których pozostało ośmiu, dostarczyli po 30 sztuk pistoletów. Były to:
Beretta 92SB-F
SIG-Sauer P226
Steyr GB
Colt SSP
FN Browning BDA
HK P7M13
Walther P88
Smith & Wesson 459
Pierwszy odpadł Steyr GB. FN wycofała się jako druga, w jej ślady poszedł Colt. Zbyt częste usterki wyeliminowały Walthera, Hecklera & Kocha i S&W. Próby zakończyły Beretta i SIG-Sauer które osiągnęły bardzo zbliżony wynik. Obie firmy oferowały wykonanie kontraktu i dostarczenie 305 580 pistoletów w ciągu pięciu lat. Jednostkowa cena za pistolet była też niemal jednakowa, pistolet szwajcarski był nawet o dwa dolary tańszy i kosztował 176,50 $, ale Włosi oferowali tańsze części zamienne i ich oferta była w rezultacie niemal o trzy miliony dolarów tańsza, co zdecydowało o jej przyjęciu.
Przepisowym pistoletem US Army została Beretta. W Stanach Zjednoczonych znów zawrzało, rodzime firmy zbrojeniowe wszelkimi środkami, w tym poprzez zakulisowe naciski i nagonki prasowe, usiłowały wpłynąć na władze służby uzbrojenia, w końcu S&W, H&K i SIG-Sauer złożyły odwołanie od decyzji do Sądu Najwyższego, ale bezskutecznie. S&W podał wówczas do sądu Departament Obrony, oskarżając jego władze o nieuczciwość i stronnicze prowadzenie testów, również bezskutecznie. Lata protestów doprowadziły w końcu w roku 1988 do powtórzenia testu po serii wypadków z pistoletami Beretta. Nowy konkurs na pistolet XM10 zgromadził na starcie Berettę M92F, SIG-Sauera P226, Smith & Wessona 459 i nowego konkurenta, Rugera P85 firmy Sturm, Ruger.
W maju 1989 ogłoszono powtórzone zwycięstwo Beretty i podpisanie nowego kontraktu na kolejne 142 292 pistolety. Te, podobnie jak większość pistoletów z pierwszego kontraktu, pochodziły z amerykańskiej fabryki Beretta USA Corporation, w Accokeek w stanie Maryland, która powstała dla uśmierzenia protestów przeciw wyborowi zagranicznego pistoletu dla armii amerykańskiej.
W styczniu 2017 roku Pentagon rozstrzygnął konkurs na następcę pistoletu M9, który wygrał Sig Sauer P320. Sig Sauer Inc. otrzymał kontrakt na lata 2017-2027 o wartości 580 mln USD, przewidujący dostarczenie 280 tys. sztuk. Wśród pozostałych zgłoszonych konstrukcji były m.in. Glock 17 Gen4, Beretta APX, Smith & Wesson M&P, Sphinx SDP, CZ P-09 MHS.
Przypisy
Linki zewnętrzne
M9 na stronie producenta
Strona FAS.org poświęcona M9
M9
Pistolety samopowtarzalne Beretta |
560 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bro%C5%84%20palna | Broń palna | Broń palna – broń miotająca pociski energią gazów powstałych ze spalania ładunku miotającego. W zależności od rodzaju zastosowanego układu miotającego, dzieli się ona na broń lufową i broń rakietową.
Trzeci Protokół do Konwencji ONZ o międzynarodowej przestępczości zorganizowanej w art. 3a) jako broń palną określa każdą przenośną, wyposażoną w lufę broń, która miota, jest przeznaczona do miotania lub daje się łatwo przerobić tak, by miotać pocisk lub ładunek rażący w wyniku działania materiału wybuchowego.
Historia
Początek rozwoju broni palnej jest związany z wynalezieniem prochu czarnego w Chinach w IX wieku; wkrótce po wynalezieniu znalazł on zastosowania militarne. Za czasów dynastii Song był dość powszechne stosowany do wyrobu min, prostych granatów i bomb. Tam też stworzono pierwszą broń rakietową oraz palną.
Prototypem broni palnej jest lanca ognista z X w.: pojemnik z prochem i niewielkimi pociskami (odłamkami ceramiki, metalu, kamieniami itp.), umieszczony na kiju. Po podpaleniu służył jako rodzaj miotacza ognia, rażąc przeciwników kilkumetrowym jęzorem płomieni i rozpalonymi pociskami. Nie była to jednak broń palna w pełnym tego słowa znaczeniu, ponieważ pociski miały dużo mniejszą średnicę niż lufa, przez co ich prędkość wylotowa była bardzo mała, a zasięg broni też nieznaczny.
Następnym etapem rozwoju był tzw. eruptor, o metalowej lufie, ściślej dopasowanym pocisku, używający szybciej spalającego się prochu o zawartości saletry powyżej 70%. Zdolny był on wyrzucić pocisk nawet na kilkaset metrów (przynajmniej według ówczesnych opisów). Zwiększanie wytrzymałości luf, wygładzanie ich wnętrza by miały jednolicie równy przekrój i ściślejsze dopasowywanie pocisków doprowadziły do stworzenia broni palnej sensu stricto, której głównym czynnikiem rażącym jest wyrzucany ciśnieniem gazów prochowych, z wielką prędkością, pocisk. Do dziś, mimo upływu setek lat i rewolucyjnych zmian w technice i technologii, istota działania broni palnej jest w zasadzie taka sama.
Najstarsza znana broń palna, z lufą z brązu, też pochodzi z Chin, z Achengu niedaleko Harbinu i datowana jest na rok 1288 (dynastia Yuan). Z tego samego okresu znane są z ikonografii i znalezisk archeologicznych, wybuchowe granaty, których mongolscy wojownicy używali w czasie inwazji na Japonię.
Znajomość prochu czarnego dotarła do Europy Szlakiem Jedwabnym lub też za pośrednictwem wymiany handlowej z Bliskim Wschodem.
Niektórzy twierdzą, że „sekret alchemików” przywiózł do Wiednia Marco Polo ze swej słynnej wyprawy do Chin w latach 1271-1292. Inni twierdzą, że Europejczycy sami do niej doszli. W tym kontekście wymienia się zwłaszcza nazwiska Rogera Bacona i Bertholda Schwarza, mnicha z Freiburga, od którego nazwiska ("Czarny") autorzy niemieckojęzyczni wywodzą nazwę "czarny proch". Nazwa ta może jednak pochodzić także od koloru, jaki przybiera sama gotowa mieszanka 75% saletry potasowej, 10% siarki i 15% węgla drzewnego.
Pierwsze rodzaje broni palnej były bardzo prymitywne. Składała się na nie metalowa rura (lufa), zamknięta z jednej strony. W jej tylnej części w pobliżu wspomnianego zamknięcia wykonany był otwór, zwany otworem zapałowym. Do rury wsypywano przez otwór wlotowy pewną ilość prochu, czyli ładunek, który następnie ubijano. Potem umieszczano w lufie pocisk, początkowo kamienny, żelazny, a w końcu ołowiany. Pierwsze pociski miały kształt sferyczny, stąd do dziś w potocznym języku często mówi się o pocisku "kula". Po osadzeniu w lufie pocisku broń palna była gotowa do strzału. Czynność przygotowania takiej broni do strzału wymagała ubijania poszczególnych komponentów w lufie, tak by szczelnie wypełniały jej wnętrze, toteż nazywano ją „nabijaniem” broni. W dzisiejszych czasach termin ten także jest stosowany, choć już od dawna, co najmniej od czasu wprowadzenia broni odtylcowej, strzelec nie musi niczego ubijać. W broni wielostrzałowej termin ten oznacza bezpośrednie przygotowanie broni do strzału: wprowadzenie naboju do lufy broni uprzednio "załadowanej", to jest takiej, w której w magazynku znajdują się naboje, ale która nie jest przez to jeszcze gotowa do strzału.
Aby oddać strzał z tak przygotowanej broni, trzeba było doprowadzić do zapłonu prochu. W tym celu przez otwór zapałowy do ładunku prochowego doprowadzano ogień. Początkowo służyły do tego żarzące się kawałki drewna, rozżarzone pręty żelazne, tlący się lont, w późniejszych czasach pojawiły się zamki mechaniczne krzeszące iskry z krzemienia, a w końcu ich miejsce zajął zapłon chemiczny, w którym iskry powstawały w wyniku detonacji substancji chemicznych na skutek uderzenia kurkiem broni. Zapłon prochu w broni odprzodowej, aż do wynalezienia zapłonu chemicznego, następował w specjalnym wydrążeniu obok lufy, zwanym panewką. Ogień z palącego się na panewce prochu przechodził przez otwór zapałowy do głównego ładunku i powodował jego zapłon. Jeżeli otwór był niedrożny, strzał nie mógł paść, bo nie dochodziło do zapalenia prochu w lufie, spalał się tylko proch na panewce. Pamiątką tego jest frazeologizm „spalić na panewce”, oznaczający działanie nie przynoszące rezultatu.
W Europie po raz pierwszy odnotowano użycie broni palnej w 1331 roku podczas oblężenia miasta Cividale we Friuli. W Anglii po raz pierwszy notuje się broń palną w 1338 roku, a we Francji rok później. W Polsce pierwsza wzmianka o artylerii polskiej znajduje się w statutach Kazimierza Wielkiego z połowy XIV wieku.
Prawo dostępu do broni
Prawo do posiadania i używania broni jest przedmiotem debat publicznych i analiz naukowych. W większości krajów świata dostęp do broni dla osób cywilnych jest dozwolony, ale ograniczony prawnie i wymaga uzyskania urzędowego pozwolenia na broń. We wszystkich państwach posiadanie broni jest w jakiś sposób regulowane. Według przeglądu z 2011 r., jedynie w Stanach Zjednoczonych i Jemenie dostęp do broni jest traktowany jako obywatelskie prawo – w pozostałych krajach jest rozumiane jako przywilej.
Badania empiryczne
Badania zagadnienia dostępu do broni są często blokowane ze względów politycznych. Stany Zjednoczone przyjęły w 1996 r. tzw. poprawkę Dickeya, która zabraniała głównej instytucji epidemiologicznej CDC prowadzenia oficjalnych statystyk śmiertelności związanej z bronią. W latach 90. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ dążyła do zorganizowania międzynarodowej współpracy w realizacji takich statystyk i badań, jednak również zostały one zablokowane przez przedstawicieli USA.
Ze względu na niską dostępność danych, szczególnie longitudinalnych, dostępne analizy opierają się głównie na strategiach pośredniego wnioskowania statystycznego. Część badań została zdyskredytowana i powiązana z wpływem lobbystycznych think tanków. Metaanaliza Klecka z 2016 r. obejmująca dane z USA i biorąca pod uwagę różnorodne problemy metodologiczne występujące w tym obszarze konkluduje, że zwiększony dostęp do broni wiąże się z podwyższonym ryzykiem samobójstw, i ani nie przeciwdziała, ani nie podwyższa przestępczości w tym kraju. Częstość samobójstw traktuje się obecnie jako trafną zmienną towarzyszącą pomagającą oszacować rozpowszechnienie broni w danym obszarze. Istnieje pewna zgodność wyników badań na temat pozytywnego wpływu regulacji ograniczających dostęp do broni dla przestępców, osób skłonnych do przemocy, i osób ze skłonnościami samobójczymi. Międzynarodowy przegląd 130 badań z 10 krajów sugeruje, że w wielu regionach wprowadzenie ostrzejszych regulacji i ograniczanie dostępu do broni poskutkowało zmniejszeniem poziomu zabójstw i samobójstw, jednak jakość badań jest niewystarczająca aby potraktować te wnioski jako w pełni konkluzywne.
Zobacz też
artyleria
amunicja
broń strzelecka
puszkarstwo
rusznikarstwo
Przypisy
Bibliografia |
562 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteka%20programistyczna | Biblioteka programistyczna | Biblioteka programistyczna – plik dostarczający podprogramy, dane oraz typy danych, które mogą zostać wykorzystane z poziomu kodu źródłowego programu. Użycie bibliotek to sposób na ponowne wykorzystanie tego samego kodu.
Dobór odpowiedniej biblioteki programistycznej może ułatwić zaimplementowanie niemalże dowolnego zadania. Pisanie programów jedynie za pomocą czystych elementów języka programowania jest czasochłonne, a czasami nawet niemożliwe.
Kategoryzacja
Ze względu na czas dołączania biblioteki do programu wyróżniamy biblioteki statyczne dołączane w czasie konsolidacji oraz biblioteki dynamiczne dołączane w czasie uruchamiania programu.
Biblioteki statyczne
Biblioteki statyczne () łączone są z programem w momencie konsolidacji (linkowania). W przypadku narzędzi dostarczonych przez Microsoft dla systemów z rodziny Windows pliki bibliotek mają zazwyczaj rozszerzenia .lib lub .obj, natomiast dla pakietów w systemach z rodziny Unix (np. GCC) i ich portach dla systemu Microsoftu (jakim jest np. MinGW) są to .a lub .o.
Biblioteki dynamiczne
Biblioteki dynamiczne łączone są z programem wykonywalnym dopiero w momencie jego wykonania. Dane z bibliotek dynamicznych mogą być współdzielone przez różne programy jednocześnie. Biblioteki są ładowane do pamięci tylko raz, nawet jeśli są równocześnie współużytkowane.
Interfejs programistyczny aplikacji
Dla standaryzacji pracy z biblioteką programistyczną definiuje się dla niej z reguły interfejs programistyczny aplikacji (ang. application programming interface, API). Dzięki temu użytkownik biblioteki może się skupić na tym co biblioteka oferuje niż na tym jak jest to realizowane na różnych platformach.
API projektuje się jako standard komunikacji aplikacji z funkcjami biblioteki. Twórcy interfejsów programistycznych (np. Microsoft) kładą z zasady nacisk, by były proste w użyciu, jednoznaczne i dobrze udokumentowane. W cyklu życiowym biblioteki programistycznej interfejs jest elementem najbardziej trwałym, a konsekwencje każdej zmiany muszą być dokładnie przeanalizowane. Poszczególne biblioteki mogą mieć wiele implementacji, ale trzymać się standardowej struktury interfejsu (np. definicja „biblioteki standardowej języka C”, która jest właśnie definicją interfejsu API, a nie jedną konkretną biblioteką).
Dzięki dobrze zdefiniowanemu API możliwa ma być podmiana jednej biblioteki na inną bez potrzeby modyfikowania aplikacji. Przykładem tu może być biblioteka libjpeg, której API zostało wykorzystane w implementacji dużo szybszej biblioteki libjpeg-turbo. W efekcie biblioteka libjpeg-turbo zastąpiła bibliotekę libjpeg w wielu projektach które używają formatu JPG m.in. w przeglądarkach i programach graficznych jak również stała się domyślą biblioteką obsługi formatu JPG w nowych dystrybucjach systemu Linux i innych uniksopodobnych.
Bindingi
Biblioteki są bardzo często realizowane z użyciem jednego, źródłowego języka programowania. Interfejsy (API) do innych języków są tworzone za pomocą tzw. bindingów – czyli realizacji danej biblioteki programowania w innym języku. Główny kod bibliotek programistycznych jest realizowany w języku programowania najbardziej efektywnym obliczeniowo. Reszta języków definiuje jedynie warstwę interfejsu (API), specyficzną dla danego języka, obejmującą mechanizmy, które pozwalają skorzystać z możliwości biblioteki z poziomu innego języka programowania. Popularnym językiem, w którym pisana jest główna część bibliotek, jest język C, ze względu na szybkość działania oraz łatwość pisania wrapperów z C do innych języków.
Wrappery
Dostępne biblioteki mogą być napisane z użyciem stylu programowania lub paradygmatu programowania, który nie przystaje do tych obowiązujących w danym środowisku lub systemie operacyjnym. Żeby nie wymuszać na programistach nienaturalnego stylu programowania, a zarazem pozwolić na użycie możliwości biblioteki programistycznej, tworzy się biblioteki o zbliżonej funkcjonalności lecz o interfejsie przepisanym według prawideł i zasad docelowego środowiska. Wykorzystuje się w tym celu tzw. wrappery – fragmenty kodu, które odbierają wywołanie w języku danego programu, przetwarzają je na wywołanie języka biblioteki, wysyłają wywołanie do biblioteki i przetwarzają zwrócone wyniki na postać odpowiednią dla danego języka.
Historia
Za twórców koncepcji bibliotek uważani są Maurice Wilkes, David J. Wheeler i Stanley Gill, autorzy książki „The Preparation of Programs for an Electronic Digital Computer” z 1951.
Zobacz też
biblioteka
biblioteka statyczna
biblioteka uruchomieniowa
biblioteka współdzielona
biblioteka dołączana dynamicznie
Przypisy |
563 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Boris%20Pasternak | Boris Pasternak | Boris Leonidowicz Pasternak (ros. Борис Леонидович Пастернак; ur. w Moskwie, zm. 30 maja 1960 w Pieriediełkinie) – rosyjski poeta i prozaik żydowskiego pochodzenia.
Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1958, której przyznanie spotkało się z powszechnym aplauzem w kręgach literackich, ale dotkliwie skomplikowało niełatwą sytuację autora w totalitarnym państwie (nie akceptując systemu totalitarnego, znalazł się na marginesie oficjalnego życia kulturalnego). Nękany politycznymi naciskami był zmuszony odmówić jej przyjęcia.
Życiorys
Młodość
Jego ojciec, Leonid Pasternak, był żydowskim malarzem i profesorem w szkole malarstwa w Moskwie. Jego matka, Rosa Kaufman – pianistką koncertową.
Uprawiał intelektualną poezję refleksyjną, opartą na własnym systemie filozoficzno-estetycznym, tematycznie związaną z przyrodą i miłością. Syn znanego malarza i pianistki, odebrał staranne wykształcenie humanistyczne i muzyczne. Początkowo związany był z nurtem poezji futurystycznej (debiut w 1914 roku). Jego późniejsze wiersze nawiązywały do niemieckiego romantyzmu i rosyjskiego symbolizmu. W latach 20. opublikował poematy Porucznik Szmidt i Rok 1905.
Lata trzydzieste
Lata 30. XX w. to okres twórczego kryzysu poety sprzeciwiającego się komunistycznemu reżimowi. W 1936 z powodu swojej bezpartyjności padł ofiarą nagonki ze strony reżimowych krytyków literackich (prowadzonej m.in. na łamach Litieraturnaj Gaziety). W 1937 – w apogeum Wielkiej Czystki – jako jedyny nie podpisał się pod apelem pisarzy o rozstrzelanie „gadzin – zdrajców i szpiegów”. Udało mu się uniknąć aresztowania, mimo iż niektórzy represjonowani artyści (m.in. reżyser Wsiewołod Meyerhold) złożyli pod wpływem tortur obciążające go zeznania.
Lata powojenne
W latach powojennych Pasternak napisał swoją najsłynniejszą powieść, Doktor Żywago (ukończoną w 1954 roku), opowiadającą o przed- i porewolucyjnych losach inteligencji rosyjskiej. Opublikowana została pierwszy raz w 1957 poza granicami ZSRR, a oficjalne wydawnictwa radzieckie odmawiały jej druku. W 1958 Pasternak otrzymał literacką Nagrodę Nobla „za istotny wkład we współczesną poezję liryczną i podjęcie wielkiej tradycji prozy rosyjskiej”.
Przyznanie nagrody wywołało nagonkę władz komunistycznych ZSRR. Pasternaka usunięto ze Związku Pisarzy, postulowano jego deportację, publikowano napastliwe artykuły w prasie. Ze względu na to oraz pod namową swojej kochanki, Olgi Iwińskiej, obawiającej się represji, Pasternak zrzekł się nagrody. Odebrał nagrodę dopiero syn Jewgienij w 1989 roku.
Na motywach Doktora Żywago został nakręcony, nagrodzony Oscarami, film w reżyserii Davida Leana pod tym samym tytułem, a w 2002 roku powstał film telewizyjny Giacomo Campiottiego, nominowany do nagrody BAFTA.
Boris Pasternak dziś uważany jest za jednego z czołowych rosyjskich pisarzy dysydentów. Zajmował się również tłumaczeniami, m.in. utworów J. Słowackiego, a także poetów zachodnioeuropejskich (m.in. W. Szekspira i J.W. Goethego) i gruzińskich.
Odznaczenia
Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Medal „Za obronę Moskwy”
Wybrana twórczość
Powieści
1957 – Doktor Żywago (ros. Доктор Живаго)
Poematy
1924 – Wzniosła choroba (ros. Высокая болезнь)
1925 – Spektorski (ros. Спекторский) – powieść wierszem
1925-1926 – Rok 1905 (ros. Девятьсот пятый год)
1926-1927 – Lejtnant Szmidt (ros. Лейтенант Шмидт)
Zbiory wierszy
1913 – Lirika (ros. Лирика)
1914 – Bliźniak w chmurach (ros. Близнец в тучах)
1917 – Ponad barierami (ros. Поверх барьеров)
1922 – Życie – moja siostra (ros. Сестра моя – жизнь)
1923 – Tematy i wariacje (ros. Темы и вариации)
1932 – Powtórne narodziny (ros. Второе рождение)
1943 – W porannych pociągach (ros. На ранних поездах)
1945 – Przestwór ziemski (ros. Земной простор)
1956-1959 – Gdy się rozpogodzi (ros. Когда разгуляется)
Opowiadania
1918 – Linia Apellesa (ros. Апеллесова черта)
1922 – Dzieciństwo Luvers (ros. Детство Люверс)
1924 – Drogi napowietrzne (ros. Воздушные пути)
1931 – List żelazny
Listy z Tuły (ros. Письма из Тулы)
Dumny nędzarz (ros. Надменный нищий)
Ciocia Ola (ros. Тетя Оля)
Powiat na tyłach (ros. Уезд в тылу)
Ekranizacje
Przypisy
Bibliografia
Źródła w języku angielskim
Źródła w języku rosyjskim
Linki zewnętrzne
Ludzie urodzeni w Moskwie
Nobliści – literatura
Odznaczeni Medalem za Ofiarną Pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945
Pisarze rosyjskojęzyczni
Pisarze związani z Moskwą
Pochowani na Cmentarzu Pieriediełkińskim w Moskwie
Radzieccy poeci
Radzieccy prozaicy
Rosyjscy poeci XX wieku
Rosyjscy prozaicy XX wieku
Rosyjscy tłumacze
Tłumacze literatury ukraińskojęzycznej
Tołstojowcy
Urodzeni w 1890
Zmarli w 1960
Radzieccy Żydzi |
564 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteka | Biblioteka | Biblioteka (gr. bibliotheke; biblion – książka, thēkē – zbiornik) – instytucja kultury, która gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych (swoich i obcych).
W praktyce funkcjonują biblioteki publiczne, biblioteki prywatne, biblioteki kościelne i inne opisane w dalszej części artykułu.
Ogólne zasady działania bibliotek publicznych określa Ustawa z czerwca 1997 z późniejszymi poprawkami. „Biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe oraz służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej”.
Materiały biblioteczne to zbiór dokumentów, które są gromadzone, przechowywane i udostępniane w bibliotekach. Klasyczne zbiory biblioteczne są mocno związane z nośnikami fizycznymi. Materiały dostępne w postaci cyfrowej są gromadzone i udostępniane w tzw. bibliotekach cyfrowych.
Zbiory biblioteczne
W bibliotekach gromadzone są dzieła zwielokrotnione dowolną techniką w celu rozpowszechnienia, a w szczególności:
piśmiennicze, jak:
książki,
broszury,
gazety,
czasopisma i inne wydawnictwa ciągłe,
druki ulotne,
afisze,
graficzne i graficzno-piśmiennicze, jak:
mapy,
plakaty,
plany,
wykresy,
tabele,
rysunki,
ilustracje,
nuty,
audiowizualne utrwalające dźwięk, obraz lub obraz i dźwięk, jak:
płyty,
taśmy,
kasety,
przeźrocza,
mikrofilmy,
mikrofisze,
audiobooki,
zapisane na informatycznych nośnikach danych,
oprogramowanie komputerowe.
Materiał biblioteczny ułożony jest według klasyfikacji bibliotecznej lub tzw. sygnatur („numerus currens”). W niektórych bibliotekach część zbiorów jest wyłączona z publicznego dostępu i materiały stamtąd jest wyszukiwany przez personel biblioteki po złożeniu zamówienia.
Oprócz samych zbiorów często równie istotnym źródłem informacji są ich katalogi.
Pierwotnie funkcję biblioteki pełniły przy okazji archiwa zawierające głównie korespondencję, zapiski transakcji i inwentarze.
Dzieje bibliotek
Przekazy źródłowe informują o istnieniu bibliotek już w trzecim tysiącleciu p.n.e. (np. biblioteki w Egipcie za czasów IV dynastii i w Chinach). W Mezopotamii w VII w. p.n.e. powstała Biblioteka Aszurbanipala zawierająca ponad 5000 dzieł na ponad 30 tys. tabliczkach klinowych. W starożytnej Grecji za najstarsze uchodziły biblioteki tyrana Polikratesa na wyspie Samos oraz Pizystrata w Atenach, które powstały w VI wieku p.n.e. Najsłynniejsze były jednak biblioteki w Aleksandrii – Biblioteka Aleksandryjska założona przez Ptolemeuszów oraz biblioteka Serapejon przy świątyni Serapisa. Największy zbiór dzieł chrześcijańskich w starożytności zawierała Biblioteka w Cezarei. W okresie helleńskim niektóre z bibliotek posiadały już charakter publiczny. Natomiast w średniowieczu rozwinęły się biblioteki klasztorne i kościelne (XIII–XIV wiek), a następnie uniwersyteckie. Podstawową funkcją tych pierwszych bibliotek było gromadzenie ksiąg, jak również ich wytwarzanie. Biblioteki dworskie (powstawały najczęściej na dworach królewskich) miały bardzo wąski społeczny zasięg.
Zmiany nastąpiły dopiero w XV–XVI w., kiedy rozpowszechnił się druk. W tym czasie powstały liczne biblioteki humanistów, królów, możnowładców, zaczęły powstawać biblioteki mieszczańskie. Okres reformacji bardzo wyraźnie natomiast wpłynął na rozwój bibliotek miejskich. W XVII–XVIII wieku niektóre biblioteki np. możnowładców stawały się bibliotekami publicznymi, były szerzej dostępne i ogólnonarodowe (b. fundacyjne). W Oświeceniu przy instytucjach naukowych zaczęły powstawać pierwsze biblioteki specjalne. Wraz z sekularyzacją zakonów księgozbiory, które się tam znajdowały, zasiliły biblioteki świeckie.
W XVIII–XIX wieku, kiedy nastąpił gwałtowny rozwój nauki, zaczęły powstawać biblioteki towarzystw naukowych. W XIX wieku i początku XX wraz z upowszechnieniem się nauki biblioteki uzyskały rangę instytucji społeczno-kulturalnych o charakterze publicznym. Biblioteki i ich funkcje stawały się coraz bardziej zróżnicowane. Powstały i rozwijały się biblioteki powszechne. Organizowano biblioteki narodowe, parlamentarne, władz i urzędów. Powstają nowe typy bibliotek specjalnych:
biblioteki dla niewidomych
biblioteki szpitalne
biblioteki dla dzieci
Gwałtowny rozwój nauki, techniki, szkolnictwa, wzrost produkcji wydawniczej – to wszystko spowodowało gwałtowny rozwój bibliotek i usług bibliotecznych. Wzrasta stan zbiorów i ich wykorzystanie. Rozwijają się biblioteki szkół wyższych-naukowe i fachowe. Działalność bibliotek w zakresie udostępniania i udzielania informacji rozszerza się, wprowadza się wypożyczanie międzybiblioteczne oraz wolny dostęp do magazynów.
Z rozwojem usług bibliotecznych wiąże się rozwój bibliotekarstwa.
Podstawowe zadania bibliotek
Gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych;
Obsługa użytkowników, przede wszystkim:
udostępnianie zbiorów,
prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej,
współdziałanie z archiwami w zakresie działalności informacyjnej,
prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej.
Typy bibliotek
Biblioteki dzieli się ze względu na sposób udostępniania zbiorów na:
prezencyjne – nie wypożyczające swoich zbiorów na zewnątrz, które są dostępne tylko w jej czytelni
biblioteki wypożyczające
Większość bibliotek ma w praktyce charakter mieszany – tzn. posiada zbiory, które można pożyczać i zbiory, które są dostępne wyłącznie w czytelni. Biblioteki przechowują też czasami zbiory, które nie są publicznie dostępne (np. stare druki, rękopisy lub materiały objęte klauzulą tajności).
Podział bibliotek według różnych kryteriów:
ze względu na charakter środowiska czytelniczego i formy wykonywanych usług
biblioteki publiczne
biblioteki naukowe
biblioteki branżowe (fachowe np. pedagogiczne, techniczne, lekarskie, rolnicze itp.)
biblioteki szkolne i uczelniane
biblioteki innych zbiorowości zamkniętych (garnizonowe, szpitalne, sanatoryjne, więzienne itp.)
biblioteki zakładowe
ze względu na zakres tematyczny księgozbioru
biblioteki ogólne
biblioteki specjalne
ze względu na metodę udostępniania
biblioteki prezencyjne
biblioteki wypożyczające
biblioteki zamknięte
ze względu na terytorialny zasięg działania
biblioteki międzynarodowe
biblioteki ogólnokrajowe (np. biblioteki narodowe, centralne, główne)
biblioteki regionalne
biblioteki lokalne
Pod względem formalno-prawnym biblioteki stanowią bądź instytucje samoistne, bądź niesamoistne.
zależnie od podmiotów tworzących, utrzymujących i finansujących wyróżniamy
biblioteki sektora publicznego - zorganizowana jako samodzielny podmiot (wyłącznie w przypadku bibliotek rządowych lub samorządowych) w formie publicznej instytucji kultury albo (w przypadku bibliotek pedagogicznych) publicznej placówki oświatowej, ewntualnie jako część (dział, oddział, komórka zakładowa) jakiejkolwiek instytucji publicznej, działająca w strukturach lub pod nadzorem:
instytucji administracji rządowej (biblioteki rządowe);
pozostałych instytucji centralnych takich jak NBP, Kancelaria SejmU lub Biuro RPO, a także sądów (biblioteki państwowe inne niż rządowe)
jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (biblioteki samorządowe);
uczelni publicznych, instytutów badawczych, PAN i jej instytutów naukowych, instytutów Sieci Łukasiewicz (biblioteki publicznych instytucji nauki i szkolnictwa wyższego)
przedsiębiorstw państwowych;
biblioteki z pogranicza sektorów publicznego i niepublicznego - należące do spółek, których akcje lub udziały (ich całość, większość lub pakiet kontrolny) pośrednio lub pośrednio należą do instytucji państwowych lub samorządowych;
biblioteki sektora niepublicznego
biblioteki przedsiębiorstw innych niż przedsiębiorstwa państwowe lub spółki handlowe, których całość, większość lub pakiet kontrolny udziałów lub akcji pośrednio lub pośrednio należy do instytucji państwowych lub samorządowych;
biblioteki uczelni niepublicznych
biblioteki społeczne
biblioteki kościelne
biblioteki prywatne osób fizycznych
Zadania poszczególnych rodzajów bibliotek
Zadania bibliotek dziecięco-młodzieżowych
wypełnianie wolnego czasu
wychowanie
rozwijanie zainteresowań
formy kulturalne (rozszerzania horyzontów, np. kultura regionu)
formy edukacyjne
przygotowanie do korzystania z innych bibliotek
Zadania bibliotek szkolnych
kształcąco-wychowawcze
opiekuńczo-wychowawcze (np. kształtowanie kultury czytelniczej)
kulturalno-rekreacyjne
Zadania bibliotek publicznych
zaspokajanie potrzeb czytelniczych, informacyjnych „nie wiesz? Zapytaj w bibliotece”
upowszechnienie czytelnictwa
kształtowanie kultury czytelniczej – co warto czytać?, jak poszukiwać?, jak czytać z korzyścią?
organizowanie form pracy kulturalnej, rozrywki i rekreacji
uzupełnienie działalności innych rodzajów bibliotek
popularyzacja zbiorów i usług w środowisku- stosowanie marketingu, promowanie swego działania
Zadania bibliotek fachowych
gromadzenie i udostępnianie materiałów bibliotecznych zgodnie z profilem zakładu pracy
działalność inf. W tym zakresie
badania potrzeb użytkowników, wychodzenie im naprzeciw
przysposobienie biblioteczne i informacyjne dla pracowników zakładu, np.: materiały ze szkoleń
prowadzenie doradztwa dokształcającego i doskonalenia pracowników
upowszechnienie czytelnictwa literatury fachowej z danego zakresu
współpraca z innymi bibliotekami
Zadania bibliotek naukowych
warsztat pracy naukowej i dydaktycznej
pomoc w kształceniu studentów, kadry naukowej
praca naukowo-badawcza w zakresie bibliologii, bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
Zadania bibliotek narodowych
gromadzenie, archiwizowanie, przechowywanie poloników „dla potomności”
informowanie o zbiorach – publikowanie bibliografii, tworzenie systemu informowania o zbiorach
centralny ośrodek normalizacji – ustalanie przepisów normalizujących pracę bibliotek w całym kraju
aktywny udział w kreowaniu koncepcji i polityki bibliotecznej w kraju, tworzenie sieci bibliotek
Zadania bibliotek centralnych
gromadzą zbiory z jednej dziedziny lub jednolite pod względem formy, np. Centralna Biblioteka Rolnicza, Centralna Biblioteka dla Niewidomych
gromadzenie i udostępnianie zbiorów
ośrodek centralny sieci bibliotek danego typu – jednolity system informacyjny dla tych bibliotek(sieci)
współpraca z bibliotekami sieci i innymi placówkami
Zadania bibliotek specjalnych
Biblioteką specjalną jest biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia dokumenty dotyczące wybranej dziedziny lub dziedzin wiedzy lub w określonej formie. Przykładami takiej bibliotek mogą być biblioteki instytutów naukowych, towarzystw, parlamentów oraz biblioteki teatralne, wojskowe, uczelniane, muzyczne etc.
zadania tak jak w innych
dokumentowanie, upowszechnianie działalności instytucji macierzystej
Zadania bibliotek głównych szkół wyższych
Biblioteki szkół wyższych są bibliotekami naukowymi o charakterze powszechnym.
zadania tak jak w innych
szkolenia pracowników zatrudnionych w sieci, studentów
dokumentowanie i upowszechnianie dorobku naukowego uczelni.
Biblioteki w Polsce
Działalność bibliotek w Polsce regulowały akty prawne z 1946, 1968, 1997.
Biblioteki publiczne
Bibliotekami publicznymi w Polsce są:
Biblioteka Narodowa
biblioteki samorządowe działające w formie instytucji kultury (jako samodzielna instytucja lub jako jej część)
Pojęcie biblioteki publicznej zdefiniowane jak wyżej należy odróżniać od znacznie szerszego terminu biblioteki sektora publicznego. Nie każda biblioteka samorządowa jest biblioteką publiczną - nie jest nią na przykład biblioteka pedagogiczna, będąca instytucją samorządową, ale działającą w formie placówki oświatowej. Podobnie, nie jest nią biblioteka działająca jako instytucja kultury inna niż samorządowa, z wyjątkiem Biblioteki Narodowej (np. Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki w Warszawie).
Biblioteka Narodowa
Wojewódzkie biblioteki publiczne
Wojewódzkie biblioteki publiczne znajdują się we wszystkich 18 miastach wojewódzkich. Do ich zadań należy – obok gromadzenia, opracowywania i udostępniania materiałów bibliotecznych – pełnienie funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznej, organizowanie obiegu wypożyczeń międzybibliotecznych oraz opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym; badanie stanu i stopnia zaspokojenia potrzeb użytkowników, analizowanie stanu, organizacji i rozmieszczenia bibliotek oraz formułowanie i przedstawianie organizatorom propozycji zmian w tym zakresie, udzielanie bibliotekom pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej oraz sprawowanie nadzoru merytorycznego, w zakresie realizacji przez powiatowe, miejskie, miejsko-gminne, gminne, lub (wyłącznie w Warszawie) dzielnicowe biblioteki publiczne zadań im wyznaczonych.
Biblioteka Śląska w Katowicach – ponad 2,6 mln jednostek
Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie – 1,7 mln
Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego – ok. 1,5 mln
Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku – ponad 1,2 mln (2018)
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dra Witolda Bełzy w Bydgoszczy – 0,99 mln (2017)
Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu – 0,84 mln (2018)
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi – 0,82 mln
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego w Gdańsku – 0,65 mln (2017)
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Cypriana Norwida w Zielonej Górze – 0,63 mln (2018)
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie – 0,56 mln
Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie – 0,54 mln (2016)
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie – 0,48 (2011)
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wielkopolskim – 0,43 mln (2009)
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Witolda Gombrowicza w Kielcach – ponad 0,4 mln (2018) mln
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emilii Sukertowej-Biedrawiny w Olsztynie – 0,34 mln (2012)
Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego we Wrocławiu – 0,32 mln
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Emanuela Smołki w Opolu – 0,24 mln
Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu
Przykłady pozostałych bibliotek publicznych
Biblioteka Kraków - 1 282 482 woluminów (stan na koniec 2020 r.)
Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu – 1,6 mln jednostek
Książnica Beskidzka – 0,65 mln
Miejska Biblioteka Publiczna w Lublinie - 0,68 mln jednostek bibliotecznych (2018)
Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy – 0,53 mln
Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela – 0,47 mln jednostek bibliotecznych
Miejska Biblioteka Publiczna im. Józefa A. i Andrzeja S. Załuskich w Radomiu - 0,42 mln woluminów
Miejska Biblioteka Publiczna w Opolu – 0,36 mln jednostek bibliotecznych
Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Próchnika w Piotrkowie Trybunalskim – 0,33 mln jednostek bibliotecznych
Krośnieńska Biblioteka Publiczna (Krosno) – 0,32 mln jednostek bibliotecznych
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Pantaleona Szumana w Pile - 0,3 mln woluminów
Miejska Biblioteka Publiczna im. Adama Asnyka w Kaliszu – ok. 0,3 mln (2005)
Miejska Biblioteka Publiczna im. Stanisława Grochowiaka w Lesznie – 0,22 mln
Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Bemowo m.st. Warszawy – 0,19 mln jednostek bibliotecznych (książek i zbiorów specjalnych)
Miejska Biblioteka Publiczna im. Józefa Wybickiego w Sopocie - 0,18 mln woluminów
Biblioteka Publiczna im. Kazimiery Iłłakowiczówny w Trzciance – 0,13 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Miejska im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu – 0,12 mln jednostek bibliotecznych
Miejska Biblioteka Publiczna w Kościanie – 0,11 mln jednostek bibliotecznych
Miejska Biblioteka Publiczna im. Stefana Michalskiego w Chodzieży – 0,1 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Publiczna im. Edmunda Calliera w Szamotułach – 0,1 mln jednostek bibliotecznych
Miejska Biblioteka Publiczna w Koninie – 0,08 mln (2005)
Biblioteka Publiczna im. Stefana Rowińskiego w Ostrowie Wlkp. – 0,04 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Wronki – 0,03 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Publiczna Miasta Gniezna
Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu
Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Bełchatowie
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Lwówku Śląskim
Inne biblioteki w Polsce
Biblioteki szkół wyższych
Biblioteka Jagiellońska – 8,121 mln jednostek bibliotecznych (stan na dzień 31 grudnia 2018 r.)
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie – 6,007 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu – 4,8 mln woluminów
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu – 4,19 mln jednostek bibliotecznych (stan na 31 grudnia 2018 r.)
Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego – 3,33 mln woluminów (2018)
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu – 2,18 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej – 2,17 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego – 1,66 mln woluminów (stan na 31.12.2018)
Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej – 1,5 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Akademii Górniczo-Hutniczej – 1,34 mln jednostek bibliotecznych (stan na 30.06.2007)
Biblioteka Główna Politechniki Gdańskiej – 1,20 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – 1,15 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Szkoły Głównej Handlowej – 1 mln woluminów
Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego – 0,93 mln woluminów
Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego - 0,9 mln woluminów
Biblioteka Uniwersytecka w Olsztynie – 0,9 mln woluminów
Biblioteka Uniwersytecka w Zielonej Górze – 0,84 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna i Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej – 0,8 mln woluminów
Biblioteka Główna Politechniki Śląskiej 0,79 mln jednostek bibliotecznych (2003)
Biblioteka Główna Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu - 0,78 jednostek bibliotecznych (2012)
Biblioteka Główna Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – 0,76 mln jednostek bibliotecznych (2011)
Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego – 0,7 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego – 0,7 mln druków zwartych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie – 0,672 mln jednostek bibliotecznych (2015)
Biblioteka Główna Politechniki Łódzkiej – 0,63 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Akademii Medycznej w Gdańsku – 0,606 mln jednostek bibliotecznych (stan na 31.12.2009)
Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku – 0,57 mln
Biblioteka Główna Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy - 0,57 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – 0,55 mln woluminów
Biblioteka Główna Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie – 0,48 mln woluminów
Biblioteka Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu – 0,44 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie – 0,41 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach – 0,35 mln woluminów
Biblioteka Główna Uniwersytetu Techniczno-Przyrodniczego w Radomiu – 170.000 woluminów książek, 500 tytułów czasopism i 150.000 zbiorów specjalnych
Biblioteka Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu – 0,32 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Główna Uniwersytetu Medycznego w Łodzi - 0,3 mln woluminów
Biblioteka Główna Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej – 0,134 mln jednostek bibliotecznych (stan na 2018)
Biblioteka Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego - 0,13 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Zamiejscowego Wydziału Kultury Fizycznej w Gorzowie Wielkopolskim – 0,07 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu – 0,05 mln woluminów
Biblioteka Wyższej Szkoły Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu – 0,04 mln woluminów
Biblioteka Akademii Górnośląskiej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach – 64 tys. woluminów
Biblioteka Ateneum-Szkoły Wyższej w Gdańsku
Biblioteka Uniwersytetu SWPS – 88 tys. woluminów
Biblioteki centralne i główne
Biblioteka Sejmowa – 0,45 mln woluminów
Centralna Biblioteka Statystyczna w Warszawie – 0,45 mln jednostek bibliotecznych
Centralna Biblioteka Rolnicza w Warszawie – 0,43 mln woluminów
Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska PAN w Warszawie – 0,27
Centralna Biblioteka NBP w Warszawie
Centralna Biblioteka Policyjna w Legionowie
Centralna Biblioteka Polskiego Związku Niewidomych w Warszawie
Centralna Biblioteka Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki AWF w Warszawie
Centralna Biblioteka Techniczna NOT w Warszawie
Centralna Biblioteka Wojskowa w Warszawie
Główna Biblioteka Komunikacyjna w Warszawie
Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki w Warszawie – 0,59 mln woluminów
Główna Biblioteka Pracy i Zabezpieczenia Społecznego w Warszawie
Biblioteki PAN i PAU
Biblioteka PAN Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu – 1,8 mln jednostek (2015)
Biblioteka Gdańska PAN – 0,80 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie – 0,73 mln wol. i jedn. inw. (stan na 2016)
Biblioteka Kórnicka – 0,4 mln woluminów (2017)
Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska PAN w Warszawie – 0,27
Biblioteki pedagogiczne
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Gdańsku – 0,540 mln jednostek bibliotecznych
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Łodzi – 0,35 mln woluminów
Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Lompy w Katowicach
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu
Dolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu
Biblioteka Pedagogiczna Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Gorzowie Wielkopolskim
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Marii Grzegorzewskiej w Zielonej Górze
Biblioteka Pedagogiczna im. H. Radlińskiej Zachodniopomorskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Szczecinie
Inne biblioteki
Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk – 0,29 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego – 0,23 mln woluminów
Biblioteka Katedralna w Gnieźnie – 0,05 mln jednostek bibliotecznych
Biblioteka Kapitulna we Wrocławiu – 0,3 mln jednostek bibliotecznych
Wybrane biblioteki na świecie
Biblioteka Aleksandryjska
Biblioteka Bodlejańska
Biblioteka Watykańska
Największe biblioteki na świecie
Biblioteka Brytyjska – około 150 mln dokumentów, w tym około 14 mln książek
Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych – około 147 mln dokumentów, w tym około 33 mln woluminów (książek i inkunabułów)
Chińska Biblioteka Narodowa – około 24 mln woluminów
Biblioteka Rosyjskiej Akademii Nauk – około 20,5 mln woluminów
Biblioteka Narodowa Kanady – około 18,8 mln woluminów
Niemiecka Biblioteka Narodowa – około 18,5 mln woluminów
Podstawy prawne funkcjonowania bibliotek w Polsce
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 roku o bibliotekach ()
Inne akty prawne
Zobacz też
katalog biblioteczny
katalog rozproszony
antykwariat, księgarnia, wydawnictwo
biały kruk, cymelia, wolumin
biblioteka (informatyka)
BiblioNETka
biblioteka cyfrowa
zbiory specjalne
egzemplarz obowiązkowy
Przypisy
Linki zewnętrzne
Elektroniczna Biblioteka (EBIB) – Platforma cyfrowa Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich |
565 | https://pl.wikipedia.org/wiki/GNU%20Binutils | GNU Binutils | Binutils – zestaw programów wydanych przez projekt GNU, służących do tworzenia i obróbki plików wykonywalnych. Składa się z:
asemblera
biblioteki obsługi różnych formatów plików z kodem
narzędzi do obróbki plików z kodem (np. objdump)
linkera
Binutils jest używany jako back-end przez GCC i wiele innych programów operujących na kodzie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona domowa GNU Binutils
Biblioteki programistyczne
GNU |
566 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Barwy%20pastelowe | Barwy pastelowe | Barwy pastelowe – barwy jasne, łagodne, spokojne, niekrzykliwe, niejaskrawe, nieintensywne, często zawierające dużą domieszkę bieli. W skład barw pastelowych wchodzą zarówno barwy czyste, jak i zmieszane.
Wśród malarzy za mistrzów barw pastelowych uważani są:
Jean-François Millet
Pierre Puvis de Chavannes
Adolph Menzel
Max Liebermann
Élisabeth Vigée-Lebrun
Ludwik Marteau
Leon Wyczółkowski – uważany za polskiego arcymistrza pastelu
Stanisław Wyspiański
Stanisław Ignacy Witkiewicz
Wacław Borowski
Kazimierz Mordasewicz
Olga Boznańska
Kazimierz Stabrowski
Jan Rembowski
Aleksander Orłowski
Władysław Ślewiński
Teodor Axentowicz
Zobacz też
akwarela
teoria koloru
Przypisy
Teoria koloru |
568 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Beno%C3%AEt%20Mandelbrot | Benoît Mandelbrot | Benoît B. Mandelbrot, imię przy narodzeniu: Benedykt (ur. 20 listopada 1924 w Warszawie, zm. 14 października 2010 w Cambridge, Massachusetts) – francuski i amerykański matematyk pochodzenia polsko-żydowskiego. Zajmował się szerokim zakresem problemów matematycznych, znany jest przede wszystkim jako ojciec geometrii fraktalnej, opisał zbiór Mandelbrota oraz wymyślił samo słowo „fraktal”.
Bratanek Szolema Mandelbrojta.
Życiorys
Urodził się w rodzinie litewskich Żydów mieszkających po I wojnie światowej w Polsce, jako syn lekarki i handlarza odzieżą. W latach 1924–1936 mieszkał w Polsce, a w latach 1936–1957 we Francji. Pracował w Centre national de la recherche scientifique w Paryżu, a następnie na Uniwersytecie w Lille. Od 1957 pracował w USA dla firmy IBM, miał zatem dostęp do najnowocześniejszych komputerów. Mandelbrot dotarł do prac dwóch francuskich matematyków: Gastona Julii i Pierre’a Fatou, którzy badali zachowanie się iteracji pewnych funkcji zespolonych. Wykorzystał do tego celu komputery. Uzyskane przez niego wykresy zostały nazwane fraktalami.
W 1993 został uhonorowany Nagrodą Wolfa w fizyce, a w 2003 został wyróżniony prestiżową Nagrodą Japońską. Otrzymał 16 tytułów doktora honoris causa oraz inne wyróżnienia, m.in. Medal im. Wacława Sierpińskiego.
Zmarł w hospicjum w Cambridge (Massachusetts) na raka trzustki.
Fraktale
Przypisy
Linki zewnętrzne
Francuscy matematycy XX wieku
Francuscy matematycy XXI wieku
Francuscy geometrzy
Francuscy laureaci Nagrody Wolfa w dziedzinie fizyki
Laureaci Nagrody Japońskiej
Laureaci medalu im. Wacława Sierpińskiego
Ludzie upamiętnieni nazwami fraktali
Naukowcy polskiego pochodzenia
Polscy Żydzi
Pracownicy IBM
Ludzie urodzeni w Warszawie
Urodzeni w 1924
Absolwenci École polytechnique
Absolwenci California Institute of Technology
Zmarli w 2010 |
187858 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Rzeczypospolitej%20Polskiej%20II%20kadencji%20%281993%E2%80%931997%29 | Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1993–1997) | Posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji – posłowie wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 19 września 1993.
Pierwsze posiedzenie odbyło się 14 i 21 października 1993, a ostatnie, 115. – 4 września 1997. Kadencja Sejmu trwała od 19 września 1993 do 20 października 1997.
Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu II kadencji i stan na koniec kadencji.
Prezydium Sejmu II kadencji
Przynależność klubowa
Stan na koniec kadencji
Posłowie II kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kole parlamentarnym:
Sojusz Lewicy Demokratycznej Klub Parlamentarny – 168 posłów, przewodniczący klubu Jerzy Szmajdziński,
Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego – 127 posłów, przewodniczący klubu Waldemar Pawlak,
Klub Parlamentarny Unii Wolności – 65 posłów, przewodniczący klubu Bronisław Geremek,
Unia Pracy Klub Parlamentarny – 33 posłów przewodniczący klubu Ryszard Bugaj,
Federacyjny Klub Parlamentarny na rzecz Akcji Wyborczej Solidarność – 15 posłów, przewodniczący klubu Janina Kraus,
Koło Konserwatywno-Ludowe – 8 posłów, przewodniczy klubu Piotr Buczkowski,
Koło Parlamentarne Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform – 7 posłów, przewodniczący koła Andrzej Gąsienica-Makowski,
Koło Parlamentarne Konfederacji Polski Niepodległej – 4 posłów, przewodniczący koła Robert Moczulski,
Koło Mniejszości Niemieckiej – 4 posłów, przewodniczący koła Henryk Kroll,
Koło Parlamentarne Porozumienie Prawicy – Solidarni w Wyborach – 4 posłów, przewodniczący koła Jerzy Gwiżdż,
Nowa Demokracja Koło Poselskie – 3 posłów, przewodniczący koła Sławomir Nowakowski,
Koło Parlamentarne Polskiej Partii Socjalistycznej – 3 posłów, przewodniczący koła Piotr Ikonowicz,
Posłowie niezrzeszeni – 17 posłów.
Posłowie, których mandat wygasł w trakcie kadencji (19 posłów)
Lista według okręgów wyborczych
Zobacz też
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1993–1997)
Wybory parlamentarne w Polsce w 1993 roku
Senatorowie III kadencji w latach 1993–1997
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Posłowie na Sejm III Rzeczypospolitej Polskiej |
569 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bill%20Gates | Bill Gates | William „Bill” Henry Gates III (wym. ; ur. 28 października 1955 w Seattle) – amerykański informatyk, przedsiębiorca, filantrop oraz współzałożyciel, główny architekt oprogramowania i były prezes zarządu korporacji Microsoft, którego pozostaje indywidualnym udziałowcem z ponad 9 procentami akcji zwykłych.
Należy do najbardziej znanych przedsiębiorców okresu rewolucji informatycznej. Choć cieszy się powszechnym uznaniem, jego podejście do prowadzenia interesów jest krytykowane jako antykonkurencyjne, co w niektórych przypadkach znalazło potwierdzenie w wyrokach sądowych. Od czasu, kiedy zgromadził swoją fortunę, Gates zaangażował się w szereg przedsięwzięć filantropijnych, przeznaczając duże sumy pieniędzy na potrzeby organizacji dobroczynnych i programów badań naukowych poprzez założoną w 2000 fundację Billa i Melindy Gatesów.
W latach 1995–2007 zajmował pierwsze miejsce w corocznym rankingu magazynu Forbes (The World’s Billionaires). W 2007 szacunkowa wycena majątku Gatesa sięgała kwoty ponad 58 mld dolarów. W 2008 znalazł się na trzecim miejscu listy, w 2009 powrócił na pierwsze miejsce rankingu z majątkiem wyliczonym na ok. 40 mld dol., w latach 2010–2013 plasował się na drugim miejscu listy, a w 2014 ponownie wrócił na pierwszą pozycję, z majątkiem w wysokości 76 mld dol. W październiku 2019 po dwóch latach przerwy ponownie został najbogatszym człowiekiem na świecie, jego majątek wynosił 110 mld dol.
Życiorys
Urodził się w Seattle jako syn Williama Henry’ego Gatesa Juniora i Mary Maxwell Gatesów. Ojciec miał korzenie angielsko-niemieckie, a matka – szkockie. Jego rodzina była zamożna; ojciec był znanym prawnikiem, matka businesswoman, zasiadającą m.in. w zarządzie First Interstate Bank. Matka Billa zmarła w 1994, a ojciec – w 2020.
Ma jedną starszą siostrę, Kristi (Kristianne), i jedną młodszą, Libby. Własne imię nosił jako czwarty w rodzinie, lecz był znany jako William Gates III lub „Trey”, ponieważ jego ojciec używał przyrostka „II”. Niektóre źródła podają, że Maxwell założyła dla Gatesa fundusz inwestycyjny na kwotę 1 mln dol.
Biograf, który w 1993 przeprowadzał wywiady z Gatesem i jego rodzicami, nie znalazł na to żadnego potwierdzenia i uznał tę historię za jedną z wielu plotek na temat pochodzenia majątku Gatesa, sam Gates zaprzeczył temu w wywiadzie z 1994 i pośrednio, w jego własnej książce The Road Ahead z 1995.
W szkole podstawowej był wyróżniającym się uczniem, szczególnie w matematyce i innych naukach ścisłych. W wieku 13 lat rozpoczął naukę w Lakeside School, ekskluzywnym prywatnym liceum w Seattle. Kiedy był w ósmej klasie, matki uczniów z Lakeside za pieniądze uzyskane z urządzonej wyprzedaży staroci kupiły terminal ASR-33 i zarezerwowały czas dostępu do komputera należącego do General Electric. Gates zainteresował się programowaniem w BASICu na tym komputerze i aby móc poświęcić temu więcej czasu został zwolniony z zajęć matematyki. Gdy dofinansowanie Mothers Club wyczerpało się, Gates wraz z innymi uczniami zaczęli poszukiwać czasowego dostępu do innych systemów, m.in. na minikomputerach DEC PDP. Jednym z takich komputerów był PDP-10 należący do Computer Center Corporation (CCC), do którego uczniom Lakeside zabroniono dostępu, kiedy złapano ich na wykorzystywaniu błędów w systemie operacyjnym aby uzyskać bezpłatny czas komputerowy.
Pod koniec trwania zakazu uczniowie Lakeside (Gates, Paul Allen, Ric Weiland i Kent Evans) zaproponowali CCC, że będą wyszukiwać błędy w oprogramowaniu w zamian za bezpłatny dostęp do komputera. Zamiast korzystać z systemu przez zdalny terminal, Gates pracował w siedzibie CCC i sprawdzał kod źródłowy różnych programów, także napisanych w językach innych niż BASIC (były to m.in. Fortran, LISP i język maszynowy). Współpraca z CCC trwała do 1970, kiedy firma uległa likwidacji.
Rok później firma Information Sciences Inc. zatrudniła uczniów Lakeside do napisania w języku COBOL programu służącego do zarządzania listą płac. Prócz czasu komputerowego młodzież otrzymała honorarium autorskie. W wieku 14 lat Gates podjął się z Allenem nowego przedsięwzięcia o nazwie Traf-O-Data. Jego celem miało być stworzenie urządzenia do pomiaru ruchu ulicznego na bazie procesora Intel 8008. Gates zarobił na tym dolarów, jednak, gdy wydało się, że ma 14 lat, przedsięwzięcie straciło początkową dynamikę.
Działał w Związku Skautów Amerykańskich, gdzie osiągnął drugi najwyższy stopień Life Scout. Według niesprawdzonych informacji otrzymał 1590 punktów na 1600 możliwych na egzaminach SAT (średni wynik dla całego kraju oscyluje wokół 1000 punktów).
Jesienią 1973 zapisał się na Uniwersytet Harvarda z zamiarem otrzymania licencjatu umożliwiającego ubieganie się o przyjęcie na wydział prawa,
lecz wkrótce z tego planu zrezygnował. Podczas pobytu na Harvardzie poznał swojego przyszłego wspólnika, Stevena Ballmera, którego w 2000 mianował dyrektorem generalnym Microsoftu. W tym samym czasie był współautorem publikacji naukowej na temat algorytmów z informatykiem Christosem Papadimitriou.
Microsoft
BASIC
Po lekturze egzemplarza czasopisma Popular Electronics ze stycznia 1975, który przedstawiał na swoich łamach Altair 8800, Gates skontaktował się z firmą MITS, twórcą tego mikrokomputera i zawiadomił ich, że wraz z grupą znajomych pracuje nad interpreterem języka BASIC na tę platformę. W rzeczywistości, Gates i Allen nie posiadali mikrokomputera Altair i nie programowali na nim. Chcieli po prostu sprawdzić zainteresowanie firmy MITS tym tematem. Prezes firmy, Ed Roberts, w odpowiedzi zaprosił ich na próbną prezentację. W tej sytuacji w ciągu kilku tygodni stworzyli najpierw emulator Altaira, który uruchomili na minikomputerze, a potem napisali interpreter BASICa. Pokaz w siedzibie MITS w Albuquerque udał się, co poskutkowało podpisaniem przez programistów kontraktu z firmą na rozprowadzanie interpretera razem z mikrokomputerem pod nazwą Altair BASIC. Paul Allen został zatrudniony przez MITS, a Gates wziął urlop z Harvardu, aby z nim współpracować. Swoją powstałą w listopadzie spółkę osobową nazwali „Micro-soft” (kontaminacja angielskich słów microcomputer – mikrokomputer i software – oprogramowanie). W ciągu następnego roku łącznik zniknął z nazwy przedsiębiorstwa i 26 listopada 1976 r. nazwa „Microsoft” została zarejestrowana w Urzędzie Patentów i Znaków Towarowych USA.
BASIC Microsoftu był popularny wśród komputerowych pasjonatów, jednak Gates odkrył, że nieoficjalnie („piracko”) dystrybuowana była także jego wczesna kopia. W lutym 1976 roku Gates opublikował Open Letter to Hobbyists w newsletterze MITS, twierdząc, iż MITS nie może kontynuować produkcji, dystrybucji i utrzymywania wysokiej jakości swoich produktów bez pobierania za nich opłat. List wywołał krytyczne reakcje w środowisku programistów, jednak Gates pozostał w swym przekonaniu, iż twórcy oprogramowania powinni uzyskiwać zyski z jego sprzedaży. Pod koniec 1976 roku firma Microsoft uniezależniła się od MITS i w dalszym ciągu zajmowała się produkcją narzędzi programistycznych na różne systemy operacyjne.
W pierwszych latach istnienia Microsoftu wszyscy pracownicy mieli znaczny wpływ na działalność firmy. Gates zajmował się biznesową stroną działalności firmy, ale także nadal programował. Przez pierwsze pięć lat osobiście sprawdzał każdą linijkę kodu stworzoną przez firmę i często dokonywał w nim zmian, jeśli tylko uważał to za stosowne.
Partnerstwo z IBM
W 1980 IBM zwrócił się do Microsoftu z propozycją napisania interpretera BASICa dla planowanego komputera osobistego – IBM PC. Gdy przedstawiciele IBM wspomnieli, że poszukują także systemu operacyjnego, Gates skierował ich do firmy Digital Research (DRI), twórców szeroko stosowanego systemu operacyjnego CP/M. Negocjacje IBM z Digital Research przebiegały opornie i ostatecznie nie osiągnięto porozumienia licencyjnego. Przedstawiciel IBM Jack Sams wspomniał o tych trudnościach licencyjnych podczas następnego spotkania z Gatesem i polecił mu stworzenie akceptowalnego systemu operacyjnego. Gates postanowił wykorzystać 86-DOS, podobny do CP/M system operacyjny, stworzony przez Tima Patersona z firmy Seattle Computer Products i przeznaczony do sprzętu komputerowego podobnego do PC. Microsoft wykupił za 50 tys. dolarów prawa do 86-DOS-a i zaadaptował go do użycia na komputerach osobistych. Gotowy produkt, nazwany MS-DOS, firma dostarczyła do IBM. Umowa licencyjna zawarta przez przedsiębiorstwa dawała IBM prawo do sprzedaży i rozwijania systemu pod nazwą PC-DOS. Gates nalegał, by umowa pozostawiała przy Microsofcie prawa majątkowe do systemu MS-DOS, ponieważ sądził, że inni producenci sprzętu komputerowego będą kopiować system IBM-a. Tak się stało i sprzedaż MS-DOSu sprawiła, że Microsoft stał się jednym z głównych graczy w tym sektorze rynku.
Strategia i zarządzanie
Od założenia Microsoftu w 1975 do 2006 miał decydujący głos w strategii biznesowej firmy. Dążył do poszerzenia zestawu produktów Microsoftu, a gdy Microsoft zyskiwał dominującą pozycję Gates, zaciekle jej bronił. Wiele decyzji, które doprowadziły do oskarżeń o łamanie amerykańskiego prawa antymonopolowego w związku z praktykami biznesowymi Microsoftu, miało akceptację Gatesa. W sprawie sądowej z 1998 złożył zeznanie, które kilku dziennikarzy określiło jako wymijające. Kłócił się ze śledczym Davidem Boiesem o definicje słów, takich jak: konkurować, zainteresowany, pytać i my. BusinessWeek zrelacjonował:
Zeznania Gatesa były szeroko komentowane w prasie ze względu na wymijające odpowiedzi i tłumaczenie się brakiem pamięci. Później tłumaczył, że swoimi zeznaniami opierał się staraniom Boiesa, który miał błędnie odczytywać znaczenie jego wypowiedzi i działań. Pomimo zaprzeczeń Gatesa, sędzia orzekł, że Microsoft dopuścił się monopolizacji i niesprawiedliwej konkurencji, łamiąc tym samym ustawę Shermana.
Jako dyrektor, Gates regularnie spotykał się z wysokimi rangą kierownikami. Większość relacji z pierwszej ręki przedstawia go jako człowieka nieprzyjaznego, besztającego podwładnych za błędy dostrzeżone w ich strategiach biznesowych czy propozycje narażające długoterminowe interesy firmy na ryzyko. Według doniesień zwykł krzyczeć na pracowników nie pozwalając im kontynuować. Jego uwagi miały brzmieć „To najgłupsza rzecz, jaką kiedykolwiek słyszałem” i „Dlaczego po prostu nie zrezygnujesz i nie dołączysz do Korpusu Pokoju?” Gates jednak był także znany z wycofywania się ze swoich uwag, gdy spotykały się one ze szczerymi i bezpośrednimi odpowiedziami. Gdy podwładni zdawali się zwlekać, żartował: „Chcesz, bym zrobił to w weekend?”
Rola Gatesa w Microsofcie przez większość czasu była kierowniczo-wykonawcza. Jednakże na początku był aktywnym autorem oprogramowania. Oficjalnie nie znajdował się w zespole programistów od czasu prac nad TRS-80 Model 100, ale pisał kod aż do 1989.
15 czerwca 2006 ogłosił, że przez najbliższe dwa lata będzie stopniowo wycofywał się z pełnionej przez siebie funkcji, by móc poświęcać więcej czasu na działalność dobroczynną. Swoje dotychczasowe obowiązki podzielił między Raya Ozzie, któremu powierzył codzienne zarządzanie przedsiębiorstwem, i Craiga Mundie, który zajął się długofalową strategią Microsoftu. Jedną z ostatnich inicjatyw Gatesa przed ogłoszeniem swojego odejścia było stworzenie w Microsofcie grupy zajmującej się oprogramowaniem dla robotów.
Wizyta w Polsce
8 lutego 1996 Bill Gates jako prezes Microsoftu był w naszym kraju z jednodniowym pobytem.
Wystąpił na konferencji dla programistów zorganizowanej w PKiN. Był na lunchu z szefami firm komputerowych (Optimus, ABC Data, JTT, TCH Systems, ComputerLand, Techmex, Compaq, Digital). Spotkał się z przedstawicielami KGHM, TVP, NBP, BRE, PBK, BH, TP S.A.
Odbył konferencję prasową w hotelu Marriott. Udzielił wywiadów telewizyjnych dla Panoramy, Polsatu i programu "Oko w oko" (emisja 20 lutego). Miał krótkie wystąpienie podczas wizyty u prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Spotkał się z pracownikami Microsoftu sp. z o.o.
Życie osobiste
W 1987 na konferencji prasowej firmy Microsoft na Manhattanie poznał Melindę French. Ich ślub odbył się 1 stycznia 1994. Mają trójkę dzieci: Jennifer Katharine Gates (ur. 1996), Rory John Gates (ur. 1999) i Phoebe Adele Gates (ur. 2002). 3 maja 2021 po 27 latach małżeństwa i 34 latach związku rozstał się z żoną. Przyczyny rozstania nie zostały upublicznione, a para przyznaje, że będzie współpracować w pracy charytatywnej.
Posiadłość Gatesa to nowoczesny dom osłonięty ziemią zlokalizowany na zboczu wzgórza górującego nad Jeziorem Washington w Medinie w stanie Waszyngton. Zgodnie z opublikowanymi informacjami hrabstwa King w 2006 wartość domu i ziemi wynosiła 125 milionów dolarów, a roczny podatek – 991 tys. dol. Do Gatesów należy także Kodeks Leicester, napisany przez Leonarda da Vinci, zakupiony za 30,8 mln dol. na aukcji w 1994.
Adres e-mail Gatesa jest opublikowany, w 2004 przyszło na niego ok. 4 mln e-maili, z czego większość była spamem. Przedsiębiorca powiedział, że większość z tych e-maili „oferuje [mu] pomoc w wyjściu z długów lub w zostaniu bogatym, co mogłoby być śmieszne, gdyby nie było tak irytujące”.
Majątek i inwestycje
Gates był pierwszym na liście 400 najbogatszych Amerykanów Forbesa od 1993 do 2007 i pierwszym na liście miliarderów od 1995 do 2007, posiadając 58 mld dolarów amerykańskich. W 1999 majątek Gatesa przekroczył wartość 100 mld dol., w konsekwencji czego media zaczęły określać go jako „centymiliardera”. Od 2000 wartość nominalna jego udziałów w Microsofcie malała ze względu na ogólny spadek cen akcji spółki, spowodowany pęknięciem bańki internetowej i wielomiliardowymi darowiznami, jakie Gates przeznaczył na cele dobroczynne. W wywiadzie w maju 2006 Gates powiedział, że wolałby nie być najbogatszym człowiekiem na świecie, twierdząc, iż nie lubi związanej z tym zwróconej na niego uwagi.
Gates posiada kilka inwestycji poza Microsoftem, które w 2006 przyniosły mu zysk w wysokości 966 667 dol. W 1989 założył firmę Corbis zajmującą się grafiką. W 2004 został dyrektorem Berkshire Hathaway, zarządzanej przez jego wieloletniego przyjaciela Warrena Buffetta. Jest klientem Cascade Investment Group, przedsiębiorstwa zarządzania majątkiem.
Filantropia
W 2000 roku Gates założył wraz z żoną fundację Billa i Melindy Gatesów. Znaczny wpływ na to miała hojność i wielka filantropia Davida Rockefellera, z którym Gates spotkał się kilkanaście razy. Fundacja zapewnia środki na stypendia naukowe dla słabo reprezentowanych mniejszości, zapobieganie AIDS i innym chorobom powszechnym w krajach trzeciego świata oraz na inne dobroczynne cele. W 2000 roku fundacja wspomogła University of Cambridge kwotą 210 mln dolarów do wykorzystania w ramach projektu Gates Cambridge Scholarships. Fundacja podarowała też około 7 mld dolarów na różne cele. Według artykułu magazynu Forbes z 2004 roku, Gates przekazał w latach 2000–2004 na cele charytatywne ponad 29 mld dolarów. Jego darowizny są zwykle przytaczane jako wywołujące pokaźną zmianę w nastawieniu bogatych ludzi do filantropii, która zaczęła stawać się wśród nich normą.
19 czerwca 2006 roku ogłosił, że przejdzie na niepełnoetatowe stanowisko w Microsofcie, porzucając codzienne zarządzanie działaniami w lipcu 2008 roku, aby bardziej skoncentrować się na filantropii.
To Warren Buffett, według Gatesa, skłonił go do poświęcenia się działalności charytatywnej. Wkrótce potem Buffett ogłosił, że będzie wpłacał na rzecz Gates Foundation identyczne sumy jak Gates, do 1,5 mld dolarów na rok. Po tym oświadczeniu Buffeta, 25 czerwca 2006 roku, Gates podarował mu kopię Bogactwa narodów Adama Smitha.
24 stycznia 2008 roku Gates powiedział:
Gates mówił raczej o „kreatywnym” niż „nieograniczonym” lub leseferycznym kapitalizmie.
13 marca 2020 roku Microsoft ogłosił, że Gates opuścił także zarząd, aby skupić się na działalności charytatywnej.
W lipcu 2022 potwierdził zobowiązanie, które przyjął inicjując kampanię , ogłaszając na swym kanale w Twitterze że planuje przekazać "praktycznie cały swój majątek" fundacji i "opuścić listę najbogatszych ludzi świata".
Nagrody i uznanie
Według tygodnika Time Gates należy do 100 ludzi, którzy najbardziej wpłynęli na losy świata w XX wieku oraz jednym z 100 najbardziej wpływowych ludzi w latach 2004, 2005 i 2006. Time uznał także wspólnie Gatesa, jego żonę Melindę i wokalistę grupy U2 Bono za Ludzi Roku 2005 w uznaniu ich działalności humanitarnej (określając ich mianem „Miłosiernych Samarytan”). Gates znalazł się także na 8. pozycji na liście „bohaterów naszych czasów” stworzonej w 2006 przez tygodnik New Statesman.
W 1999 r. znalazł się na liście „Power list” The Sunday Times, został nazwany „CEO roku” przez Chief Executive Officers magazine w 1994, był pierwszy na liście „Top 50 Cyber Elite” magazynu Time w 1998, drugi na liście „Elite 100” magazynu Upside oraz był jednym ze 100 wpływowych ludzi w mediach (ang. „Top 100 influential people in media”) według The Guardian w 2001.
W 1996 został doktorem honoris causa breukeleńskiego Uniwersytetu Nyenrode, ponadto posiada ten tytuł z ramienia sztokholmskiego Królewskiego Instytutu Technicznego (od 2002), tokijskiego Uniwersytetu Waseda, Uniwersytetu Harwarda (od 2007) i Instytutu Karolinska (od 2008). Królowa Elżbieta II w 2005 nadała mu także tytuł Kawalera Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego (KBE). Jego imieniem został także nazwany gatunek muchy Eristalis gatesi (Mucha Billa Gatesa).
Wygłaszał przemówienia programowe na targach Fall COMDEX w 1983, 1985, 1988, 1990, 1994 i co roku od 1996 do 2003.
4 maja 2006 wraz z żoną otrzymali Nagrodę Księcia Asturii w dziedzinie Międzynarodowej współpracy w akcie uznania dla ich ogólnoświatowego wpływu na działania dobroczynne. W listopadzie 2006 Gatesowie zostali odznaczeni meksykańskim Orderem Orła Azteckiego za ich międzynarodową filantropijną działalność w zakresie zdrowia i edukacji, w szczególności w ramach meksykańskiego programu „Un país de lectores”.
W listopadzie 2016 wraz z żoną zostali odznaczeni przez prezydenta Obamę Medalami Wolności.
Książki
Jest autorem książek:
„Droga ku przyszłości” (wraz z Nathanem Myhrvoldem i Peterem Rinerasonem), wydana w roku 1995,
„Biznes szybki j@k myśl” (wraz z Collinsem Hemingwayem), wydana w roku 1999,
„Jak ocalić świat od katastrofy klimatycznej. Rozwiązania, które już mamy, zmiany, jakich potrzebujemy”, wydana w roku 2021.
Pierwsze dwie pozycje omawiają obserwowane oczami doświadczonego informatyka i menedżera zmiany w technice (informatyce i pokrewnych) oraz jej rozwój, a także wpływ na kulturę. Szereg z przewidywań autorów – opisanych szczególnie w drugiej pozycji – zostało uznanych za bardzo trafne z perspektywy czasu (w szczególności dotyczące roli Internetu, urządzeń mobilnych, udoskonalanej interakcji człowiek-maszyna, a także sztucznej inteligencji).
Odwołania w kulturze
Film
W fabularyzowanym dokumencie z 1999 Piraci z Krzemowej Doliny Bill Gates jest jednym z głównych bohaterów. Jego rolę odtwarza Anthony Michael Hall.
W thrillerze konspiracja.com z 2001 występuje bohater oparty na postaci Billa Gatesa.
Film Nothing So Strange z 2002 bazuje na fikcyjnym wątku morderstwa Billa Gatesa w Los Angeles.
W animowanej komedii South Park: Bigger, Longer, Uncut Bill Gates zostaje zastrzelony przez generała po tym, jak podczas prezentacji ataku na Kanadę system operacyjny (Windows 98) się zawiesza. Z kolei w odcinku zatytułowanym A Song of Ass and Fire przejmuje on z powrotem stanowisko prezesa Microsoftu, zabijając Steve’a Ballmera.
W parodii The Onion Movie (pol. Wiadomości Bez Cenzury) gra go Michael Delaney, aktor nie odgrywa roli Billa Gatesa, ale Gilla Batesa. W jednej z części filmu parodiowana jest szybkość z jaką wchodzą na rynek kolejne wersje komputera (Bates 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8). W końcu Gill Bates zostaje zabity siekierą przez człowieka, który kilka razy kupował kolejne wersje PC.
W serialu Simpsonowie Bill Gates występował gościnnie w odcinku „Das Bus” w którym chciał kupić firmę Homera.
W jednym z odcinków serialu „Marvin Marvin” produkcji Nickelodeon został wspomniany Bill Gates. Dziadek Henry’ego – George na lotnisku znalazł walizkę założyciela Microsoftu, a potem powiedział o tym swojemu wnukowi Henry’emu.
Muzyka
Libreciści Jordan Allen-Dutton i Erik Weiner oraz kompozytor Hal Goldberg przygotowywali musical o Billu Gatesie i Stevie Jobsie zatytułowany Nerds://A Musical Software Satire. Prywatne przedstawienie odbyło się 30 lipca 2007.
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Polski przekład powyższej biografii na stronie CentrumXP.pl
Bill & Melinda Gates Foundation
Profil na stronach rankingu najbogatszych magazynu Forbes
Bill Gates na stronie Forbes
Amerykańscy informatycy
Amerykańscy przedsiębiorcy
Amerykańscy filantropi
Odznaczeni Prezydenckim Medalem Wolności
Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Infanta Henryka (Portugalia)
Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego
Odznaczeni Orderem Orła Azteckiego
Ludzie roku tygodnika Time
Ludzie urodzeni w Seattle
Amerykańscy programiści
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Waseda
Amerykańscy miliarderzy
Kolekcjonerzy samochodów
Urodzeni w 1955
Amerykanie pochodzenia niemieckiego
Amerykanie pochodzenia brytyjskiego
Amerykanie pochodzenia szkockiego
Pracownicy Microsoftu |
570 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bed%C5%99ich%20Hrozn%C3%BD | Bedřich Hrozný | Bedřich Hrozný (ur. 6 maja 1879 w Lysej nad Łabą, zm. 12 grudnia 1952 w Pradze) – czeski orientalista i lingwista. Odczytał pismo starożytnych Hetytów. Jest uznawany za ojca nauki zajmującej się tym ludem, tj. hetytologii.
Dzieciństwo
Hrozný urodził się jako pierwsze z pięciorga dzieci ewangelickiego pastora. To przypuszczalnie atmosfera domu rodzinnego zainteresowała go ludami i językami biblijnymi. W młodości Hrozný nauczył się języków hebrajskiego oraz arabskiego. W szkole wyróżniał się także w łacinie i grece. Gdy po śmierci ojca (1896) wdowa z dziećmi przeniosła się do Kolína, Hrozný – będący wówczas w klasie maturalnej – trafił w gimnazjum na historyka nazwiskiem Justin Václav Prášek (1853–1924), który jako jeden z pionierów czeskiej orientalistyki zaopiekował się młodym, zapalonym orientalistą i wypożyczał mu swoje książki.
Studia i początki samodzielności
Studiował na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie opanował kilka kolejnych języków, w tym akadyjski, aramejski, etiopski, sumeryjski, sanskryt. Nauczył się również czytać pismo klinowe. Pracę magisterską o południowoarabskich napisach naskalnych, powstałą pod opieką Davida H. Müllera, obronił w 1901 r. Przez pewien czas uzupełniał swe wykształcenie asyriologiczne na Uniwersytecie Berlińskim. Ocenia się, że Hrozný znał około 20 języków.
Po powrocie do Wiednia otrzymał (początkowo bezpłatną) posadę w bibliotece uniwersyteckiej. W 1904 r. wziął udział w wyprawie do Palestyny. Równocześnie pracował nad edycją tekstów klinowych – edycja ta stała się podstawą jego habilitacji w 1905 r.
Odczytanie tekstów hetyckich
W roku 1906 niedaleko miejscowości Hattusas (wówczas Boğazköy, dziś Boğazkale), położonej 150 km na północny wschód od Ankary, niemiecka ekspedycja kierowana przez Hugona Wincklera odnalazła bibliotekę władcy hetyckiego. Została ona zapisana pismem klinowym, które było już wtedy dobrze poznane (znane były fonetyczne wartości poszczególnych znaków). Jednakże język zapisany tym pismem nie był żadnym z dotąd poznanych. Po śmierci Wincklera Niemieckie Towarzystwo Orientalistyczne powierzyło wydawanie hetyckich tabliczek glinianych właśnie Hroznemu. Funkcja ta umożliwiła mu również wyjazdy do Stambułu, gdzie w muzeum kopiował oryginalne tabliczki, wówczas niedostępne w Europie. Poprzez porównywanie form gramatycznych i poszczególnych wyrazów Hrozný zdołał przetłumaczyć swoje pierwsze zdanie po hetycku: nu NINDA-an ezzatteni watar-ma ekutteni.
Hrozný wiedział, że ideogram ninda w języku sumeryjskim oznacza „chleb”. Założył, że sufiks an może być końcówką biernika - podobnie jak w niemieckim, w którym w bierniku dodaje się sufiks n. Dalej założył, że ezzatteni oznacza czynność dokonywaną zwykle z chlebem, przyjął, że może to być czasownik „jeść”. Przypuszczenie to wzmagał fakt podobieństwa fonetycznego tego słowa z niemieckim bezokolicznikiem essen, czy łacińskim bezokolicznikiem esse. Przyjmując, że chodzi tu o konstrukcję czasu przyszłego i liczbę mnogą, odczytał pierwszą część zdania jako chleb będziecie jeść. W drugiej części zdania rzuciło mu się w oczy słowo watar (lub waddar) zbliżone do angielskiego water czy niemieckiego wasser. Ponadto, w słowie ekutteni dopatrzył się podobieństwa do łacińskiego aqua (woda). Przyjmując, że to słowo również jest czasownikiem (miało identyczną końcówkę jak ezzatteni), odczytał je jako pić. Stąd całe zdanie przetłumaczył jako: teraz chleb będziecie jeść, wodę potem będziecie pić.
Podczas I wojny światowej Hrozný pełnił służbę wojskową w Wiedniu i szczęśliwie trafił na przełożonego – był nim porucznik Kammergruber – który do pracy naukowej Hroznego odnosił się z wielkim zrozumieniem, toteż jeszcze w czasie wojny Hrozný opublikował gramatykę dotąd nieznanego języka hetyckiego i wykazał, że należał on do rodziny indoeuropejskiej (Die Sprache der Hethither, ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm. Ein Entzifferungsversuch, Lipsk 1917). Już po zakończeniu wojny wydał też transkrypcję i tłumaczenie tablic z Boğazköy (Hethitische Keilschrifte aus Boghazköi, Lipsk 1919).
Międzywojnie
Po zakończeniu wojny Hrozný przeprowadził się do Pragi. W 1919 r. uzyskał profesurę zwyczajną. W latach 1924–1925 prowadził wykopaliska na Bliskim Wschodzie. W roku 1925 odkrył kolejne tabliczki z pismem klinowym – są to księgi rachunkowe oraz umowy sporządzone przez asyryjskich kupców, zbiór tworzący całe archiwum złożone z tysiąca tabliczek.
Okres międzywojenny był dla Hroznego wypełniony bardzo intensywną pracą – naukową i popularyzatorską. Dużo podróżował z wykładami, współorganizował Instytut Orientalistyki w Pradze, propagował czasopismo „Archiv Orientální”. Podjął się jednocześnie próby odczytania pisma linearnego B i pisma protoindyjskiego – w obu wypadkach popełnił wszakże szereg błędów i nie odniósł sukcesu.
Schyłek życia
Na rok akademicki 1939/1940 Uniwersytet Karola w Pradze wybrał Hroznego na stanowisko rektora. W początkach wojny zaangażował się on w ratowanie studentów i pracowników, a także zbiorów i wyposażenia uniwersytetu, później wycofał się z życia publicznego. Był w tym czasie zresztą już poważnie chory. W 1944 r. przeszedł udar mózgu (co jednak nie przerwało, choć spowolniło jego prace naukowe). Już po wojnie, 12 listopada 1952 r. wybrano go na członka Czechosłowackiej Akademii Nauk. W równo miesiąc później już nie żył. Pogrzeb odbył się w kościele ewangelickim.
Zobacz też
język hetycki
Dalsza lektura
Dziurzyńska, E. et al. (ed.): Korespondencja Tadeusza Kowalskiego z Janem Rypką i Bedřichem Hroznym, Kraków 2007.
Czescy orientaliści
Czescy językoznawcy
Czescy archeolodzy
Zmarli w 1952
Urodzeni w 1879
Rektorzy Uniwersytetu Karola
Wykładowcy Uniwersytetu Karola
Absolwenci Uniwersytetu Wiedeńskiego |
571 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bozon%20W | Bozon W | Bozon W (wuon) – cząstka elementarna pośrednicząca w oddziaływaniach słabych, wymieniana przez elektrony, neutrina i inne cząstki oddziałujące oddziaływaniem słabym podczas zderzeń. Cząstka ta występuje w dwóch podstawowych postaciach: cząstki W+ i jej antycząstki W−. Obie mają ten sam spin (równy 1) oraz masę, różnią się tylko ładunkiem elektrycznym.
energia spoczynkowa = 80,385 ± 0,015 GeV
czas połowicznego rozpadu – ok. 3 s
Bozony W przenoszą jeden z ładunków oddziaływania elektrosłabego, jakim jest słaby izospin. Jego wartość wynosi odpowiednio +1 i −1 dla bozonów W+ i W−. Bozony W są bozonami cechowania i generują podgrupę SU(2) oddziaływania elektrosłabego.
Rozpady radioaktywne
Najważniejszym zjawiskiem z udziałem bozonów W są rozpady beta. W procesie tym kwark dolny (d) zawarty w neutronie rozpada się na kwark górny (u) oraz właśnie bozon W, który z kolei rozpada się na parę: lepton – neutrino dla danego leptonu (dokładniej: W− rozpada się na lepton + antyneutrino a W+ na antylepton + neutrino). W miarę wzrostu energii leptonami tymi mogą być: elektron, mion, taon.
Bozony W tworzą się także w rozpadach ciężkich kwarków.
Bozon W0
W rzeczywistości istnieje dodatkowy stan bozonu W, jakim jest W0. Trójka stanów: [W+, W0, W−] tworzy tryplet ze względu na słaby izospin, podobnie jak np. piony [π+, π0, π−] tworzą tryplet silnego izospinu. Ponieważ bozon W ma 3 stany ze względu na izospin, więc może być nazwany "cząstką wektorową" izospinu. Lewoskrętny elektron i neutrino tworzyłyby razem "spinor", natomiast cząstki prawoskrętne byłyby "skalarami".
Z matematycznego punktu widzenia, bozon W0 jest superpozycją fotonu i bozonu Z. Gdyby w jakimś procesie powstała zatem cząstka W0, to zgodnie z probabilistyczną naturą mechaniki kwantowej istniałoby pewne prawdopodobieństwo zarejestrowania jej jako fotonu i pewne jako bozonu Z. Proporcje "zmieszania" bozonu Z i fotonu w bozonie W0 określa tzw. kąt Weinberga. W większości rozważań nie definiuje się bozonu W0, do opisu zjawisk wystarczają bozony Z i foton.
Oddziaływanie elektrosłabe i złamanie symetrii
Zupełnie równoważnie można traktować bozon W0 jako podstawowy, a foton i bozon Z jako jego superpozycje z bozonem B. Definiowanie bozonu W0 i B ma sens, kiedy rozważa się teorie wielkiej unifikacji, gdzie oddziaływanie elektromagnetyczne jest zunifikowane z oddziaływaniem słabym. Istnieje wtedy pierwotne symetryczne oddziaływanie elektrosłabe, niezmiennicze względem grupy cechowania SU(2)×U(1). Oddziaływanie elektromagnetyczne ma wtedy identyczną siłę jak oddziaływanie słabe, dlatego nie ma sensu ich odróżnianie. Nie ma także znaczenia ładunek elektryczny. Rozważania te prowadzi się przy założeniu, że bozony W i B nie mają masy.
Symetrię tę łamie bozon Higgsa, który oddziałuje z bozonami B i W, nadając im masy. Pewna kombinacja liniowa (superpozycja) bozonów W i B oddziałuje wtedy najsłabiej z polem Higgsa, a inna kombinacja – najmocniej. Tę pierwszą nazywa się właśnie fotonem a drugą – bozonem Z. Ze względu na słabe sprzęganie z polem Higgsa foton pozostaje cząstką bezmasową; bozon Z musi mieć wtedy największą możliwą masę z wszystkich kombinacji W i B. Im lżejszy bozon pośredniczący, tym mocniejsze oddziaływanie, które on przenosi, zatem oddziaływanie elektromagnetyczne przenoszone przez foton staje się bardzo silne, a oddziaływanie słabe przenoszone przez bozon Z – bardzo słabe.
Z pierwotnego zunifikowanego oddziaływania elektrosłabego powstają dwa oddziaływania: elektromagnetyczne i słabe. Pozostałość pierwotnej symetrii widać dzięki istnieniu naładowanych bozonów W+ i W−. Fakt, że jednocześnie przenoszą ładunek elektromagnetyczny i słaby, świadczy o bliskim pokrewieństwie tych oddziaływań.
Zobacz też
bozon Z (zeton)
bozony X i Y
Przypisy
Linki zewnętrzne
Nagrania na YouTube [dostęp 2023-05-21]:
Sabine Hossenfelder, Did the W-boson just "break the Standard Model"? , kanał autorski, 30 kwietnia 2022;
Don Lincoln, W boson mass: The hardest measurement , kanał Fermilabu, 2 maja 2022.
Bozony
Odkrycia nagrodzone Nagrodą Nobla |
572 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bozony | Bozony | Bozony ( od nazwiska fizyka Satyendra Bose) – cząstki posiadające całkowity spin. Większość bozonów to cząstki złożone, jednakże 12 z nich (tak zwane bozony cechowania) są cząstkami elementarnymi, niezłożonymi z mniejszych cząstek (cząstki fundamentalne).
Właściwości bozonów
Każda cząstka jest bozonem lub fermionem, zależnie od posiadanego spinu – twierdzenie statystyki spinowej narzuca wynikającą z niego statystykę kwantową, która odróżnia fermiony od bozonów. Zgodnie z modelem standardowym fermiony są cząstkami elementarnymi „materii”, natomiast bozony przenoszą oddziaływania.
W związku ze spinem całkowitym (twierdzenie o związku spinu ze statystyką), nieoddziałujące bozony podlegają statystyce Bosego-Einsteina. Jedną z jej konsekwencji jest istnienie kondensatu Bosego-Einsteina, „piątego” stanu skupienia materii, w którym dowolna liczba bozonów może dzielić ten sam stan kwantowy.
Oddziaływania wirtualnych bozonów z rzeczywistymi fermionami nazywamy oddziaływaniami podstawowymi. Zachowanie pędu w tych oddziaływaniach objawia się matematycznie we wszystkich znanych siłach. Bozony uczestniczące w tych oddziaływaniach nazywamy bozonami cechowania. Są to:
dwa bozony W i jeden Z (oddziaływanie słabe)
osiem gluonów (oddziaływanie silne)
foton (oddziaływanie elektromagnetyczne)
hipotetyczny grawiton pośredniczący w grawitacji.
Cząstki złożone z kilku innych cząstek (tak jak protony lub neutrony) mogą być zarówno fermionami, jak i bozonami, zależnie od ich całkowitego spinu. Z tego powodu wiele jąder atomowych jest bozonami. Pomimo tego, że cząstki tworzące jądra, tj. proton, neutron, a także krążące wokół jądra elektrony, są fermionami, możliwe jest by jeden pierwiastek (na przykład hel) miał izotopy będące fermionami (np. 3He) i inne będące bozonami (np. 4He). (3He) jest złożony z jednego neutronu, dwóch protonów [PNP] i dwóch elektronów. Podobnie jądro(!) deuteru (2H), złożone z jednego protonu i jednego neutronu [NP] jest bozonem, podczas gdy jądro trytu (3H), które jest złożone z dwóch neutronów i jednego protonu [NPN] jest fermionem.
Różnica pomiędzy statystykami bozonów i fermionów istnieje wyłącznie przy dużych gęstościach – kiedy ich funkcje zachodzą na siebie. W niskich gęstościach, obydwie statystyki redukują się do statystyki Maxwella-Boltzmanna, więc zarówno bozony i fermiony zachowują się jak cząsteczki klasyczne.
Przykłady bozonów
każda cząstka o spinie całkowitym
jądra deuteru
atomy helu-4
atomy sodu-23
fotony, przenoszące oddziaływania elektromagnetyczne
bozony W i Z, przenoszące oddziaływania słabe
gluony
fonony
bozony Higgsa
Zobacz też
anyon
Przypisy |
574 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Box%20modeling | Box modeling | Box modeling (ang.) – rodzaj modelowania polegający na utworzeniu prostej bryły (np. sześcianu) i dzieleniu jej, formując pożądany kształt. Często używany w modelowaniu subdivision surfaces.
Programy wykorzystujące tę technikę:
LightWave 3D
POV-Ray
Blender
3D Studio Max
Maya
SOFTIMAGE|XSI
Zmodeler 3d
Cinema 4D
Rhinoceros 3D
Anim8or
Wings 3D
Zobacz też
grafika trójwymiarowa
Przypisy
Modelowanie (grafika komputerowa) |
575 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bozon%20Z | Bozon Z | Bozon Z0 (zeton) – cząstka elementarna pośrednicząca w oddziaływaniach słabych, wymieniana przez np. elektrony czy neutrina i inne cząstki oddziałujące poprzez oddziaływanie słabe podczas zderzeń. Jest obojętny elektrycznie, jako bozon podlega statystyce Bosego-Einsteina. Jego istnienie przewidziała teoria oddziaływań słabych. Bozon Z jest równocześnie swoją antycząstką. Okres półtrwania wynosi 3,2 sekundy.
Masa (energia spoczynkowa) bozonu Z0 to 91,1876 ± 0,0021 GeV.
Zaproponowany został w modelu Weinberga-Salama (1968) jako wyjaśnienie zaobserwowanych procesów w doświadczeniu z wiązką neutrin w CERN-ie w 1963 roku.
Zobacz też
bozon W
bozony X i Y
Przypisy
Bozony
CERN
en:W and Z bosons#Z_bosons |
576 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Balet | Balet | Termin balet (z franc. ballet, a to z wł. balletto zdrobnienie od ballo „taniec”) ma kilka powiązanych z sobą znaczeń:
rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec, wykonywany przez tancerzy według choreografii z towarzyszeniem muzyki, na tle dekoracji;
zespół baletowy (na przykład balet Teatru Wielkiego, od 29 kwietnia 2009 roku Polski Balet Narodowy);
utwór muzyczny napisany specjalnie dla widowiska baletowego;
całokształt sztuki baletowej danej epoki lub kraju (na przykład: balet romantyczny, balet polski).
Historia baletu
Balet powstał z renesansowych maskarad karnawałowych i z triumfów, popularnych we Włoszech, które przerodziły się w widowiska dworskie, złożone z recytacji, śpiewu, muzyki, pantomimy i tańca. Od początku XV w. krystalizuje się specyficzny styl włoski, a jego najwybitniejszym przedstawicielem jest Domenico da Piacenza i jego dwaj uczniowie: Antonio Cornazzano i Guglielmo Ebreo. Ten ostatni wydał Rozprawę o sztuce tańca. W 1489 roku w Tortonie odbył się ślub księcia Mediolanu, Galeazzo Viscontiego z Izabellą Aragońską. Z tej okazji Bergonzio di Botta przygotował dla dworu uroczyste interludium oparte na temacie wyprawy Jazona i Argonautów po złote runo. Można uznać to przedstawienie za pierwsze widowisko baletowe.
Na temat tańca w średniowieczu zobacz: taniec w średniowieczu.
Na temat tańca w renesansie zobacz: taniec w renesansie.
Na dwór francuski balet zawitał dzięki Katarzynie Medycejskiej. Za pierwsze widowisko baletowe uznaje się wystawione przez nią w 1581 Ballet comique de la Reyne (Komiczny Balet Królowej). Przymiotnik „komiczny” oznaczał wówczas element dramatyczny, rozwijający jeden temat. Reżyserem widowiska był Baltazarino di Belgioioso.
Między XVI a XVII w. balet przybrał formę widowiska o treści mitologicznej, wykonywanego przez dworzan. W XVIII w. powstała opera baletowa, w której przeważały nad partiami śpiewanymi partie tańczone, wykonywane przez zawodowych tancerzy (Marie Camargo, G. i A. Vestris). Przełomową datą w kształtowaniu się baletu zawodowego był rok 1661, kiedy to Ludwik XIV założył Narodową Akademię Muzyki i Tańca. Oderwanie się baletu od opery nastąpiło głównie dzięki działalności J.G. Noverre’a, który w 2 połowie XVIII w. stworzył ballet d’action (balet z akcją). Inni reformatorzy działający we Włoszech (S. Viganò, C. Blasis) ukształtowali podstawy stylu romantycznego.
W 1832 choreograf Filippo Taglioni stworzył pierwszy balet romantyczny Sylfida. Głównym dziełem epoki stał się inny balet, Giselle. Dominował wtedy głównie taniec kobiecy. Za największe primabaleriny epoki uznano: Marię Taglioni, Carlottę Grisi i Fanny Elssler, a za największego tancerza i choreografa Julesa Perrota.
W drugiej połowie XIX wieku nowym centrum sztuki baletowej stała się Rosja. Marius Petipa stworzył tam nowy gatunek – balet-divertissement, klasyczny dziś typ baletu o numerowej budowie, do jakich należą m.in. w jego choreografii: Śpiąca królewna (1890) i Jezioro łabędzie (1895, częściowo, gdyż akty romantyczne, tj. II i IV, są autorstwa Lwa Iwanowa), oba z muzyką Piotra Czajkowskiego.
Przeciw zrutynizowaniu tańca baletowego wystąpiła na początku XX w. Isadora Duncan. Skostniałe schematy tradycyjnego baletu zreformował Michaił Fokin w swych choreografiach Ognistego ptaka i Pietruszki do muzyki I. Strawińskiego, wystawionych przez zespół Ballets Russes. Najwybitniejszymi tancerzami tamtej epoki byli: Matylda Krzesińska, Anna Pawłowa, Tamara Karsawina i Wacław Niżyński - także utalentowany choreograf. W drugiej połowie XX w. duże znaczenie dla rozwoju baletu współczesnego miała twórczość m.in.: G. Balanchine'a, F. Ashtona, J. Cranko, M. Béjarta, K. MacMillana, R. Petit czy J. Neumeiera.
Zobacz też
balet polski,
balet w Rosji
interludium, intermedium, intermezzo,
libretto,
a solo,
metrum,
taniec klasyczny,
pas de deux, pas de quatre, pas de caractere,
Stanisław Moniuszko, Piotr Czajkowski, Marius Petipa, Domenico da Piacenza, Joanna Bruzdowicz.
Przypisy
Bibliografia
Arnold Haskel – Balet (PWM)
G.B.L. Wilson – A dictionary of Ballet (Penguin Books)
Janina Pudełek – Z historii baletu (C.O.M.U.K.)
Luigi Rossi – Storia del Balletto (Universale Cappelli)
Irena Turska – Przewodnik baletowy (PWN)
Mała encyklopedia muzyki – (PWN)
Il Baletto. repertorio del teatro di danza dal 1581 – red. Mario Pasi (Arnoldo Mondadori)
Linki zewnętrzne
Polski Balet Narodowy – Oficjalna strona internetowa
Physics of Dance
Balet terms dictionary
Balet Magazine
Formy sceniczne |
582 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bud%C5%BCet | Budżet | Budżet (z , ze stfr. bougette) – zestawienie planowanych wpływów (cash flow in +) i wydatków (cash flow out -). Pojęć wpływy i wydatki, które są pojęciami finansowymi nie należy mylić z pojęciami przychody i koszty, które są pojęciami księgowymi, bowiem pojęcia finansowe oznaczają rzeczywiste przepływy pieniężne, które odbywają się przez kasę i rachunek bankowy, a pojęcia księgowe oznaczają tylko zapisy na kontach księgowych, które niekoniecznie muszą się pokrywać z rzeczywistymi przepływami pieniężnymi np. odpisy amortyzacyjne itp.
W przypadku budżetu można mówić o planie budżetu, czyli limicie finansowym na wydatki określonej jednostki, oraz o wykonaniu budżetu, czyli zrealizowanych wydatkach określonej jednostki. Różnice pomiędzy planem budżetu, a jego wykonaniem nazywa się odchyleniami. Wydatki budżetowe danej jednostki realizowane mogą być z jednego lub kilku źródeł finansowania.
Definicje budżetu:
Ilość określonego zasobu (np. czasu, wody, energii, roboczogodzin), która pozostaje do dyspozycji osoby albo organizacji, wtedy można mówić o budżecie rzeczowym.
Ilość określonego zasobu przeznaczona na określone działania, cel, bądź przedsięwzięcie, np. budżet kancelarii prezydenta, budżet gminy, budżet marketingowy, inwestycyjny, budżet na określony projekt, wtedy można mówić o budżecie celowym.
Budżet może dotyczyć dowolnej skali działalności – od budżetu domowego przez budżet przedsiębiorstwa do budżetu państwa.
Budżet pełniący rolę prognozy może wykazywać nadwyżkę wpływów nad wydatkami, może być zrównoważony (bilansować się) albo wykazywać deficyt.
Budżet pełniący rolę planu buduje się najczęściej opierając się na danych o wykonaniu budżetu w roku poprzednim (danych historycznych) i dopasowując wzajemnie sumę wpływów i wydatków. Szczególną metodą budowania budżetu jest tzw. zero budżetowania. W metodzie tej nie bierze się pod uwagę danych historycznych, a budżet powstaje całkowicie od zera, poprzez dodawanie kolejnych zadań bądź pozycji wydatków i jednoczesne określanie źródeł ich finansowania. Budżet można rozpatrywać w horyzoncie długoterminowym, wtedy można mówić o tzw. budżecie strategicznym lub w horyzoncie krótkoterminowym, wtedy można mówić o tzw. budżecie operacyjnym.
Budżet operacyjny, zazwyczaj roczny, zawiera informacje o zadaniach, które mają być sfinansowane oraz o koordynacji i harmonogramie wpływów i wydatków umożliwiającym realizację planu. Jednym z zadań wewnętrznej kontroli finansowej w przedsiębiorstwie (audytu) jest badanie odchyleń pomiędzy planem budżetowym a jego wykonaniem oraz analizowanie przyczyn odchyleń większych od zakładanych dopuszczalnych odchyleń progowych .
Zobacz też
budżet gminy
budżet państwa
budżet partycypacyjny
budżet samorządowy
budżet zadaniowy
asekuracja budżetu
controlling
deficyt budżetowy
kosztorys
saldo
Linki zewnętrzne
https://mfiles.pl/pl/index.php/Bud%C5%BCet
Prawo finansowe
Finanse publiczne |
584 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bakszysz | Bakszysz | Bakszysz (od pers. بخشش, bachszesz) – rodzaj napiwku, a raczej coś w rodzaju zawoalowanej jałmużny, obyczaj związany z religią islamu nakazujący wiernym dzielenie się częścią swoich dochodów z biednymi, a żeby biednego nie urazić darowizną w postaci czystej jałmużny pretekstem może być nawet symboliczna pomoc, czy po prostu zwykła uprzejmość, którą się wynagradza właśnie bakszyszem.
Obecnie bakszysz przybrał rozmiary przemysłu żerowania na zagranicznych turystach, którzy proceder ten zamiast napiwku często określają jako zwykłą łapówkę, którą trzeba często ofiarować za rzeczy, których bezpłatna dostępność wydaje się dla turystów oczywista.
Pomoc społeczna
Społeczeństwo islamu |
587 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brainfuck | Brainfuck | Brainfuck – ezoteryczny język programowania stworzony w 1993 roku przez Urbana Müllera, znany ze swojego skrajnego minimalizmu. Język ten składa się z zaledwie ośmiu prostych komend oraz wskaźnika instrukcji. Pomimo tego, że jest on zupełny w sensie maszyny Turinga, nie został zaprojektowany do praktycznego użycia, a do zachęcania programistów do pisania prostych programów.
Nazwa języka brainfuck jest angielskim złożeniem składającym się z wyrazów brain (mózg) oraz fuck (pieprzyć) co na polski można tłumaczyć jako „mózgojeb”.
Budowa języka
Celem Müllera było stworzenie jak najmniejszego kompilatora. Oryginalny kompilator, napisany na Amigę, ma rozmiar 240 bajtów.
Jak sugeruje nazwa, programowanie w tym języku jest trudne. Bez względu na to w Brainfucku można zaimplementować dowolny algorytm, ponieważ język ten jest zupełny w sensie maszyny Turinga.
Język opiera się na prostym modelu maszyny, składającym się, oprócz programu, z tablicy bajtów (zazwyczaj 30000) zainicjowanych zerami oraz wskaźnika do tej tablicy, zainicjowanego tak, aby wskazywał na jej pierwszy element.
Instrukcje
Brainfuck zawiera 8 następujących jednoznakowych instrukcji:
Przy czym „bieżąca pozycja” oznacza element w tablicy wskazywany przez wskaźnik (w odpowiednikach w C, p oznacza wskaźnik).
Wszystkie inne znaki są ignorowane, co jest przydatne przy pisaniu komentarzy.
Przykłady
Hello World!
Następujący program drukuje napis „Hello World!” na ekranie i przechodzi do nowej linii:
++++++++++
[
>+++++++>++++++++++>+++>+<<<<-
] Na początek ustawiamy kilka przydatnych później wartości
>++. drukuje 'H'
>+. drukuje 'e'
+++++++. drukuje 'l'
. drukuje 'l'
+++. drukuje 'o'
>++. spacja
<<+++++++++++++++. drukuje 'W'
>. drukuje 'o'
+++. drukuje 'r'
------. drukuje 'l'
--------. drukuje 'd'
>+. drukuje '!'
>. nowa linia
Dla względów czytelności kod programu został podzielony na kilka linii i zostały dodane komentarze. Brainfuck traktuje wszystkie znaki poza +-<>[],. jako komentarz. Równie dobrze powyższy program można by zapisać jako:
++++++++++[>+++++++>++++++++++>+++>+<<<<-]>++.>+.+++++++..+++.>++.<<+++++++++++++++.>.+++.------.--------.>+.>.
Trywialne
Czyszczenie komórki
[-]
Prosty program, który ustawia wartość w aktualnej komórce na 0. Mówiąc ściślej, tak długo dekrementuje wartość w aktualnej komórce, jak długo jest ona większa od 0.
Prosta pętla
,[.,]
Pętla, która pobiera z wejścia kolejne znaki i drukuje je na ekranie tak długo, aż wczytany zostanie znak końca pliku (EOF). W niektórych implementacjach znak EOF ma wartość -1, wtedy odpowiadający program wygląda następująco:
,+[-.,+]
Poruszanie wskaźnikiem
>,[.>,]
Ciekawsza wersja poprzedniego programu, tym razem dodatkowo zapisujemy wejście do kolejnych komórek.
Dodawanie
[->+<]
Powyższy kod dodaje wartość w aktualnej komórce do następnej komórki. Warto zauważyć, że zeruje to wartość w aktualnej komórce.
Wyrażenie warunkowe w pętli
,----------[----------------------.,----------]
Powyższy program pobiera wejście (małe litery alfabetu angielskiego) zakończone znakiem nowej linii (czyli wciśnięciem entera) i drukuje je, wcześniej zwiększając litery na wielkie.
Na początku wczytujemy pierwszy znak i odejmujemy od niego 10 (wartość znaku liczona jest w kodzie ASCII, znak nowej linii ma wartość ASCII 10). Gdyby wczytano znak nowej linii, program zakończyłby się, w innym wypadku odejmujemy od niego 22 (razem z poprzednimi 10 odjęliśmy już 32, czyli różnicę między odpowiednimi małymi i wielkimi literami), drukujemy na ekranie, po czym znowu wczytujemy znak, odejmujemy 10 i wracamy do początku pętli.
Kopiowanie wartości z komórki
(Jako że przykłady robią się coraz bardziej skomplikowane, przyjmijmy dla ułatwienia, że [0], [1], [2] i tak dalej odnoszą się do kolejnych komórek)
Powiedzmy, że chcemy skopiować wartość z [0] do [1]. Najprostszym sposobem jest intuicyjne:
[->+<]
Takie wywołanie ustawi wartość w [0] na 0. Aby odzyskać początkową wartość [0], możemy przekopiować [0] do [1] i [2] równocześnie, a następnie kopiując wartość z [2] do [0]. Program realizujący to zadanie wygląda tak:
[->+>+<<] kopiujemy z (0) do (1) i (2)
>>[-<<+>>]<< kopiujemy z (2) do (0)
Nietrywialne
Poniżej widać proste implementacje podstawowych operacji arytmetycznych. Są one bardzo uproszczone, tzn. wejściem są dwie cyfry, także wynik musi być cyfrą.
Dodawanie
,>++++++[<-------->-],[<+>-]<.
Program wczytuje dwie jednocyfrowe liczby i drukuje rezultat dodawania. Program zadziała poprawnie tylko wtedy, gdy rezultat jest cyfrą.
43
7
Wczytujemy do [0] pierwszą cyfrę i odejmujemy od niej 48 (kody ASCII dla cyfr 0-9 to 48-57). Odejmowanie to jest zrobione za pomocą prostej pętli: najpierw wstawiamy 6 do [1], a następnie tak długo, jak [1] jest różna od zera odejmujemy 8 od [0], i w końcu odejmujemy 1 od [1]. Następnie wczytujemy drugą cyfrę do [1]. Następna pętla [<+>-] dodaje drugą liczbę do pierwszej i zeruje [1]. Na końcu drukujemy wartość z [0].
Mnożenie
,>,>++++++++[<------<------>>-]
<<[>[>+>+<<-]>>[<<+>>-]<<<-]
>>>++++++[<++++++++>-]<.
Podobnie jak poprzednio, jednak tym razem mnożymy zamiast dodawać.
Pierwszą cyfrę przechowujemy w [0], drugą w [1]. Obie zmniejszamy o 48.
Tutaj zaczyna się pętla główna programu. Działamy według zasady: odejmij 1 od [0], po czym dodaj wartość z [1] do [2].
Na końcu dodajemy 48 do [2] i drukujemy rezultat na ekranie.
Dzielenie
,>,>++++++[-<--------<-------->>] przechowuje dwie cyfry w (0) i (1) od obu odejmujemy 48
<<[ powtarzaj dopóki dzielna jest niezerowa
>[->+>+<<] kopiuj dzielnik z (1) do (2) i (3) (1) się zeruje
>[-<<- odejmujemy 1 od dzielnej (0) i dzielnika (2) dopóki (2) nie jest 0
[>]>>>[<[>>>-<<<[-]]>>]<<] jeżeli dzielna jest zerem wyjdź z pętli
>>>+ dodaj jeden do ilorazu w (5)
<<[-<<+>>] kopiuj zapisany dzielnik z (3) do (1)
<<<] przesuń wskaźnik na (0) i powtórz pętlę
>[-]>>>>[-<<<<<+>>>>>] kopiuj iloraz z (5) do (0)
<<<<++++++[-<++++++++>]<. dodaj 48 i drukuj wynik
Po wczytaniu dwóch cyfr powyższy program oblicza ich iloraz (ignorując resztę) i drukuje go na ekranie.
Zobacz też
Brainfork, odmiana Brainfucka z wielowątkowością
Befunge
Whitespace
Malbolge
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Brainfuck w archiwum katalogu DMOZ
Ezoteryczne języki programowania |
588 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Baldur | Baldur | Baldur (również Baldr, Balder) – w mitologii nordyckiej syn Odyna i Frigg, małżonek bogini Nanny, ojciec Forsetiego; symbol dobra, piękna i mądrości.
Był ulubieńcem wszystkich bogów. W Asgardzie miał własny dwór zwany Breidablik.
Gdy Baldura zaczęły nękać sny o śmierci, zaniepokojona Frigg kazała złożyć przysięgę wszystkim istotom i rzeczom na świecie, że nie uczynią Baldurowi krzywdy. Zapomniała jednak poprosić o przysięgę jemiołę. Wykorzystał to Loki, który wręczył ślepemu bratu Baldura, Hodurowi, strzałę wykonaną z jemioły, którą ten cisnął w brata. W oswobodzeniu Baldura z mocy bogini śmierci Hel przeszkodził bogom Loki. Zostało przyrzeczone, że Baldur powróci do żywych, jeśli wszystko, co istnieje na świecie, zapłacze z powodu jego odejścia. Nie został wskrzeszony, gdyż olbrzymka Thökk, której postać przybrał Loki, nie przyłączyła się do żałoby.
Po Ragnaröku zmartwychwstanie wraz z Hödem i zapanuje nad światem.
Baldur w kulturze popularnej
Muzyka
Baldur jest głównym tematem płyty black metalowego zespołu Burzum. Jest mu poświęcony cały album pod nazwą: "Dauði Baldrs" (co oznacza "Śmierć Baldura" ).
"Baldur" to także tytuł debiutanckiego albumu islandzkiego zespołu viking/folk metalowego Skálmöld
Jedna z piosenek zespołu nordic folk Osi and the Jupiter nosi nazwę "Baldur"
Zespół Brothers of Metal nagrał piosenkę "Death of the God of Light" której tematem jest spisek Lokiego i śmierć Baldura.
Gry komputerowe
Imię Baldura zostało wykorzystane w tytule gry komputerowej Baldur’s Gate, która dała początek całej serii.
Baldur jest głównym bohaterem gry Too Human z 2007 roku, wydanej na wyłączność na konsolę Xbox 360. W grze występują także postacie innych nordyckich bogów, takie jak Loki, Hel czy Freja.
Postać Baldura została wykorzystana w grze God of War z 2018 roku.
Zobacz też
Balor
Przypisy
Bibliografia
Synowie Odyna
Bóstwa mądrości |
590 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bobina%20%28poligrafia%29 | Bobina (poligrafia) | Bobina – bardzo wąski zwój, wstęga papieru (lub innego materiału) zwinięta w rolę o maksymalnej szerokości równej 1/4 średnicy. Może być na tulei.
Na bobinę jest nawijany papier np. do druku biletów, produkcji papierosów i kątowników tekturowych. Często nawijane na bobinę są nieuformowane druki, np. do późniejszego zrobienia z nich opakowań, lub zawierające etykiety do naklejenia na opakowania.
Przypisy
Zobacz też
Introligatorstwo
Papier
Poligrafia |
591 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Broszura | Broszura | Broszura (franc. brochure od broche – brosza, z wł. brocca dzban) – wydawnictwo zwarte, wyrób poligraficzny o małej objętości, maksymalnie 3 arkusze drukarskie (do 48 stron, dawniej od 4 do 64 stron) o treści informacyjnej, biznesowej lub propagandowej, adresowany do szerokiej publiczności. Jest to rodzaj druku łączonego.
W terminologii księgarskiej i bibliotekarskiej to publikacja licząca od 4 do 48 stron. Druk poniżej 4 stron jest ulotką.
Przypisy
Bibliotekoznawstwo
Propaganda
Gospodarka
Druki |
592 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bigowanie | Bigowanie | Bigowanie (niem. – zginanie) – proces introligatorski polegający na ułatwieniu zginania materiału w określonym i zamierzonym miejscu. Bigowanie oznacza wykonywanie na papierze lub kartonie specjalnych wgnieceń. Wgniecenia te mają za zadanie ułatwienie, a właściwie umożliwienie, odpowiedniego zgięcia kartonu lub kartki.
Podział
Pełny proces bigowania składa się z dwóch etapów:
Zmiana geometrii lub struktury materiału w miejscu bigowania:
Naruszenie struktury materiału sprowadza się do miejscowego zniszczenia połączeń materiału i następnie osłabienia wytrzymałości materiału w miejscu bigowania. Ten sposób realizowany jest poprzez proces rycowania lub perforowania. Rozróżnia się perforowanie odcinkowe oraz otworkowe. Ważną cechą powyższego procesu w bigowaniu jest znaczące osłabienie wytrzymałości materiału.
Zmiana geometrii materiału w miejscu bigowania. Do tej grupy procesów bigowania zaliczane są między innymi przegniatanie wypukłe (przegniatanie dwustronne) i wklęsłe (przegniatanie jednostronne) oraz wybicie.
Przegniatanie wypukłe polega na geometrycznym przemieszczeniu materiału w miejscu bigowania (w którym zachodzi zginanie), w którym skupia się moment zginający materiał.
Przeginanie wklęsłe ma miejsce w materiałach włóknistych, np. papier. Następuje zniszczenie części połączeń pomiędzy warstwami materiału, co znacznie zmniejsza sztywność materiału (odporność na zginanie). Zerwanie połączeń między warstwami w materiale włóknistym następuje w wyniku wytworzenia łuku o coraz to większym promieniu, a więc następuje wydłużanie względem poszczególnych warstw, które powoduje zerwanie połączeń między tymi warstwami.
Zerwane części połączeń w strukturze materiału. Wyróżnia się dwa rodzaje tego procesu:
Miejscowe sprasowanie struktury materiału, co powoduje zmniejszenie grubości materiału w tym samym miejscu, a więc zmniejszenie sztywności materiału.
Wybicie materiału stosowane jest w grubych wytworach papierniczych. Realizowane jest za pomocą rolek bigujących, a polega ono na przemieszczeniu względem siebie płaszczyzny materiału na odcinku miejsca bigowania.
Końcowym etapem bigowania jest zginanie, mające na celu zniszczenie części połączeń, aby zmniejszyć sztywność w miejscu zginania (w miejscu bigu).
Narzędzia
Bigowanie bez niszczenia struktury materiału wykonuje się przy pomocy noży bigujących o profilu ostrza zaokrąglonego – jest to płaska taśma stalowa, której promień zaokrąglenia wynosi połowę jej grubości.
Perforowanie z niszczeniem struktury materiału jest realizowane w przypadku perforowania otworkowego za pomocą listwy z igłami, a w przypadku odcinkowego przekrawania za pomocą noża o nieciągłym ostrzu.
Nadkrawanie polega na cięciu materiału za pomocą noża krążkowego listwy nożowej na niepełnej grubości materiału.
Dobór sposobu bigowania zależy od tego czy można dopuścić do zmiany wytrzymałości materiału.
Bigowania można dokonywać za pomocą:
noży bigujących umieszczonych w wykrojnikach dwu- lub wielozabiegowych,
listew perforujących,
układu rolek,
noży krążkowych,
noży przekrawających,
noży perforujących (noży odcinkowych).
Terminologia
Potocznie miejsca, w których dokonano jeden z powyżej omawianych procesów, nazywa się ogólnie bigiem, gdyż polska nazwa przegniatanie nie ujmuje pozostałych procesów ułatwiających zginanie materiału. Mankamentem terminu bigowanie jest to, że jest ono obce osobom spoza kręgu specjalistów zajmujących się tymi procesami. Ponieważ pozostałe sposoby bigowania posiadają nazwy własne i są one nazwami jednoznacznie określającymi ten proces tj. nadkrawanie, rycowanie lub perforowanie, dlatego proponowaną jak i funkcjonującą nazwą do pozostałych procesów są wyrazy: przegniatane jednostronne lub dwustronne.
Przypisy
Introligatorstwo
Postpress |
595 | https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C3%B3g%20w%20judaizmie | Bóg w judaizmie | Bóg w judaizmie – pojmowanie Boga w judaizmie, mimo różnorodności składających się na niego tradycji, obecnych także w samej Biblii hebrajskiej, jest spójne i nieporównywalne z innymi wierzeniami (łac. sui generis). Aby poprawnie poznać żydowską koncepcję Boga, należy podejść do poszczególnych, różniących się czasem tradycji jako do elementów całości. Heterogeniczne elementy należy odczytywać w ramach jednolitej, spójnej kanonicznej doktryny, którą kierowali się ostateczni redaktorzy Biblii. Tradycja biblijna wyznaczyła kanon mówienia o Bogu w całym judaizmie na przestrzeni wieków: w literaturze hellenistycznej, talmudycznej, średniowiecznej żydowskiej filozofii Boga, kabale, współczesnej myśli filozoficznej.
Bóg według Biblii hebrajskiej
Księgi Biblii są zbiorem różnych tradycji i autorów, żyjących w różnych krajach w okresie trwającym ponad tysiąc lat. Są w niej fragmenty, które przedstawiają czystą monoteistyczną wizję Boga Izraela (np. Krl 19,12, Iz 40,18). Są też teksty przetworzone i oczyszczone na potrzeby natchnionego tekstu, w których odbijają się echem podania ludowe czy wręcz elementy mityczne (np. Rdz 2 oraz 3). Chociaż więc Biblia łączy w sobie refleksję i wierzenia wielu pokoleń, jednak można w niej dostrzec spójną, doskonale wypracowaną i kompletną biblijną koncepcję Boga. Można ją opisać poprzez omówienie następujących tematów:
Jeden i unikalny, niespotykany w innych wierzeniach.
Boski Stwórca
Bóg działający w historii
Bóg narodu Izraela
Boski prawodawca
Bóg a zło w świecie
Bóg a wolność człowieka
Bóg jako osoba w relacji z człowiekiem.
Jeden i unikalny, niespotykany w innych wierzeniach
W czasach gdy kształtowała się biblijna koncepcja, istnienie Boga – czy boskiego świata, jakkolwiek go rozumiano – nie budziło niczyich wątpliwości. Psalm 14,1 opisując postawę człowieka nie uznającego Boga: „Mówi głupi w swoim sercu: Nie ma Boga" – nie twierdzi, że człowiek ten jest ateistą, lecz jedynie, że nie uznaje moralnego autorytetu Boga. Zaraz potem bowiem psalm dodaje: „Zepsuci są, ohydne rzeczy popełniają, nikt nie czyni dobrze". Inne narody mogły nie znać Jahwe, nie negowały jednak Jego istnienia. Tak właśnie Księga Wyjścia przedstawia faraona w Egipcie: „Faraon odpowiedział: Kimże jest Pan, abym musiał usłuchać Jego rozkazu i wypuścić Izraela? Nie znam Pana i nie wypuszczę Izraela" (Wj 5,2). Idea powstała w Izraelu była całkowicie unikalna. Bóg jest jeden i nie ma innego (Pwt 6,4; Iz 45,21 oraz 46,9). Politeizm został jednoznacznie i radykalnie odrzucony (Wj 20,3-5). Bóg nie jest jednym z wielu w boskim panteonie. Nie dopuszczono nawet wizji dualistycznej, jaka panowała w religii Zoroastry, gdzie czczono dwie przeciwstawne sobie boskie istoty: Ormuzda i Ahrimana. Potępiane też było uzurpowanie sobie boskiej godności przez władców (por. Ez 28,2nn).
Również synkretyzm – łączenie wiary Izraela z wierzeniami innych religii – był zabroniony (Lb 25,2-3; Sdz 18), choć były przypadki rozpoznawania działania Boga poza Izraelem, jak w przypadku króla i kapłana Melchizedeka w Księdze Rodzaju 14,18-22. Są w Biblii wyrażenia zdające się mówić o innych bogach, jak np. z Księgi Wyjścia: „Któż jest pośród bogów równy Tobie, Panie?" (Wj 15,11). Były one jednak jedynie podkreśleniem nierzeczywistej wartości wierzeń innych narodów, i przekonaniem, że Bóg Izraela jest unikalny w swoich atrybutach (por. Iz 40,18). Nie można go przedstawić za pomocą obrazu, gdyż nie ma on na ziemi niczego do siebie podobnego (Wj 20,4; Pwt 4,35). Nie jest on nawet duchem. Gdy mowa o Boskim duchu, chodzi o jego energię, jak u Izajasza 40,13 czy u Zachariasza 4,6. Gdy psalm mówi o „synach bożych" ma na myśli anioły (por. Ps 29,1; 89,7), a nie boskie istoty istniejące na sposób politeistyczny.
Niewidzialność Boga odzwierciedlała Świątynia Jerozolimska. Chociaż Tora nakazywała postawienie cherubów w miejscu Świętym świętych – nie były one przedstawieniem Bóstwa, lecz jedynie Jego tronu (por. Ps 68,5[4]). Mimo niemożności przedstawienia Boga, nie był On dla Izraela filozoficzną abstrakcją. Ukazywał się w licznych teofaniach, objawiających jego potęgę i wszechmoc (por. Wj 19,18; 20,15-18; Hab 3,4nn; Hi 42,2). Dzięki swej mocy, był postrzegany jako walczący „wojownik" (Ps 24,8). Jest on też Wszechwiedzący, jedyny znający przyszłość (Iz 43,9). Jest, jako jedyny, Mądrością, która jest nieskończona i nie do przeniknięcia (por. Hi 28,23nn, Iz 40,28). I on też jest źródłem ludzkiej mądrości i talentów (Ps 36,10; Wj 28,3; 1Krl 3,12), zupełnie innej jakości niż pyszniąca się mądrość pogańska (Ez 28,3nn).
Jest Bóg także wszechobecny, ale nie na sposób panteistyczny, jak numen, mana czy orenda. Bóg jest transcendentny wobec przyrodzonej rzeczywistości. Jest poza czasem i przestrzenią, gdyż jest wieczny. On istniał przed światem i będzie wtedy gdy wszechświat się skończy, (por. Iz 40,6-8; 44,6; 90,2), gdyż to on sprawił, że świat zaczął istnieć, ustanowił prawa dla niego i nadał mu porządek (por. Jer 33,25). Jest jak skała, na której świat jest zbudowany (2 Sm 22,32). Podczas, gdy świat jest zmienny, Bóg jest niezmienny (por. Iz 41,4; Ml 3,6).
Judaistyczna teologia Boga
W teologii żydowskiej nie istnieje pojęcie dogmatu. Co do rozumienia znaczenia poszczególnych zapisów Tory na temat Boga trwają i trwać będą dysputy. Większość zgadza się jednak z ujętymi w XII w. przez Mojżesza Majmonidesa trzynastoma podstawowymi artykułami wiary:
(1) Bóg jest stworzycielem, (2) władcą całego stworzenia i (3) sprawcą wszystkiego,
(4) Bóg jest jedyny i (5) nic nie jest z nim w żadnej mierze porównywalne,
(6) Bóg objawił się człowiekowi sam, z własnej woli i (7) przez Mojżesza obwieścił ludziom swoje przykazania,
(8) słowa Proroków są prawdą,
(9) Bogu wiadome są wszystkie uczynki ludzi i (10) okazuje on dobro tym, którzy szanują jego przykazania, a (11) karze tych, którzy je łamią,
(12) w określonym czasie nadejdzie posłany od Boga Mesjasz, a
(13) umarli zmartwychwstaną.
Imiona Boga
Rozmaite imiona używane w ciągu historii trwania judaizmu w stosunku do Boskiej istoty – przynajmniej od czasu Mojżesza, a najprawdopodobniej już od Abrahama – odnoszą się do jednego i tego samego Bóstwa, mianowicie do Boga Izraela. Większość z imion Boga pojawiających się w życiu religijnym Żydów było używanych wcześniej przez plemiona kananejskie na określenie ich lokalnych pogańskich bogów. Uczeni tłumaczą to faktem, że po osiedleniu się na terenach Kanaanu, Żydzi przyswoili sobie miejscowy język kananejski (por. Iz 19,18).
Źródłem poznania imion Bożych używanych w Izraelu jest ogromna literatura judaizmu. W Biblii hebrajskiej, oprócz jedynego imienia własnego Boga – Jahwe i jego zamiennika Adonaj, spotykamy jeszcze imiona utworzone w powiązaniu z pierwotnym semickim słowem określającym bóstwo: el. W języku akadyjskim brzmiało ono ilu(m), kananejskim el lub il, a w arabskim, jako element imienia używanego przez ludzi, el. Samo El jako osobiste imię Boga występuje w Biblii bardzo rzadko, np. w Księdze Rodzaju 33,20: ʼElʽElohej Jisrael (El, Bóg Izraela /Jakuba/, por. Psalm 146[145],5). Znacznie częściej używane było imię Elohim, będące liczbą mnogą El – rozumiane jednak w Biblii jako odnoszące się do Boga w liczbie pojedynczej. Spotykamy natomiast pięć podstawowych imion, które są złożeniem El i dodatkowego określenia: ʼElʽElyon (Bóg Najwyższy), ʼElʽOlam (Bóg Wieczny), ʼEl Szaddaj (Bóg Wszechmocny), ʼEl Roʼi (Bóg Widzący), oraz ʼEl Berit (Bóg Przymierza). Poza tym Biblia obfituje w różne inne imiona Boga, będące wyrażeniami opisowymi np. „Stwórca nieba i ziemi" (Rdz 14,19 oraz 22) albo „Stwórca Izraela" (Iz 43,15 – być może trzeba to poprawniej odczytać jako „Mocny Izraela"; por. Iz 1,24).
Źródłem poznania imion Boga w judaizmie są też dzieła z okresu bliskiego początkowi naszej ery, zwane apokryfami.
Osobny rozdział stanowi literatura talmudyczna, wprowadzająca ścisłe zasady redukujące, w praktyce, okazje w których można wypowiadać imiona Boże. Literatura rabiniczna zaś wypracowała pewną liczbę nowych imion Boga, będących odniesieniami do Jego boskich atrybutów, np. Ha-Makom (dosł. „Miejsce," czyli, „Wszechobecny").
Źródłem imion Bożych jest też Kabała, która podkreślała szczególnie nieprzeniknioność Boga, używając imienia temira de-temirin („Ukryty nad ukrytymi").
Z kolei w teologiczno-filozoficznej myśli żydowskiej w średniowieczu podkreślano metafizyczną jedyność i jedność Boga. Żydowscy uczeni, jak Jehuda Halewi, Abraham ibn Daud, Majmonides, oraz Josef Albo skupiali się z tego powodu wokół biblijnych imion Jahwe oraz Elohim.
W nowożytnej myśli są dwa nurty. Jeden podkreśla metafizyczne znaczenie imion Bożych, jak np. Wieczny, Dusza Świata. Wśród tych myślicieli są oprócz Mendelssohna, który dał początek temu nurtowi, Solomon Formstecher, Samuel Hirsh, Nachman Krochmal, oraz Hermann Cohen. Drugi nurt, związany z Franzem Resenzweigiem i Martinem Buberem, postrzega imiona Boga w ich wymiarze religijnym i personalistycznym, dialogowym.
Zobacz też
synkretyzm religijny
Przypisy
Bibliografia
Judaizm |
596 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Beatyfikacja | Beatyfikacja | Beatyfikacja ( „wyróżniać”) – akt kościelny wydawany przez Kościół katolicki, uznający osobę zmarłą za błogosławioną, zezwalający na publiczny kult, ale o charakterze lokalnym (np. w diecezji). Akt taki wydaje się po pozytywnym rozpatrzeniu procesu beatyfikacyjnego. We wczesnym średniowieczu beatyfikacji dokonywano spontanicznie, później wymagana była zgoda Synodu Biskupów i Stolicy Apostolskiej. Od roku 1515 (Dekret Leona X aprobujący kult Konrada z Piacenzy) beatyfikację może zatwierdzić tylko papież.
Przebieg procesu beatyfikacyjnego
Proces beatyfikacyjny może się rozpocząć najwcześniej 5 lat po śmierci kandydata (decyzją papieża okres ten może ulec skróceniu – tak było w przypadku procesu Matki Teresy z Kalkuty, Jana Pawła II i Łucji dos Santos). Przesłuchania świadków na temat życia osób otoczonych kultem prywatnym (w wypadku, gdy istnieje obawa, że nie będą mogli złożyć zeznań po wszczęciu procesu, np. ze względu na stan zdrowia czy wiek), mogą odbywać się przed formalnym otwarciem procesu „by nie zginęły dowody” (). Proces jest prowadzony przez Trybunał Beatyfikacyjny. Na jego czele stoi postulator, którego zadaniem jest udowodnienie m.in. heroiczności cnót kandydata (). Jawność postępowania ogranicza się do I sesji. W stosunku do dalszych wydarzeń członkowie Trybunału i świadkowie zobowiązani są do zachowania tajemnicy.
Dokumentacja zbierana jest na szczeblu lokalnym, w diecezji, do której należał kandydat. Następnie wniosek o beatyfikację przekazany jest Stolicy Apostolskiej, gdzie rozpatruje go specjalna komisja. Kluczowymi momentami procesu są stwierdzenie heroiczności cnót Sługi Bożego oraz kanoniczne stwierdzenie, że za jego wstawiennictwem dokonał się co najmniej jeden cud. Brane są pod uwagę jedynie cuda, które miały miejsce po śmierci kandydata na ołtarze. Nieco inaczej przebiega proces męczenników, w przypadku których do beatyfikacji cud nie jest wymagany.
Obecnie proces beatyfikacyjny regulowany jest przez konstytucję apostolską Divinus Perfectionis Magister wydaną 25 stycznia 1983 roku przez papieża Jana Pawła II.
Zobacz też
kanonizacja
proces kanonizacyjny
święty
Przypisy
Błogosławieni katoliccy
Prawo kanoniczne
Hagiografia |
597 | https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C5%82ogos%C5%82awiony | Błogosławiony | Błogosławiony – w Kościele katolickim osoba zmarła, która za życia odznaczała się szczególnymi cnotami inspirowanymi doświadczeniem religijnym lub też która z powodu swojej religii poniosła śmierć męczeńską.
Kościół w akcie beatyfikacji zezwala na publiczny kult takiej osoby w skali lokalnej np. diecezji lub ograniczonej do pewnej grupy wiernych, np. zakonu czy zgromadzenia zakonnego.
Zobacz też
Teologia chrześcijańska
Hagiografia |
599 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brytanik | Brytanik | Brytanik (Tiberius Claudius Caesar Drusus Germanicus Britannicus; ur. 12 lutego 41 n.e., zm. 11 lutego 55 n.e.) – syn cesarza rzymskiego Klaudiusza i Messaliny. Jego pierwotne imię Germanik zamieniono na Brytanik dla uczczenia podboju Brytanii przez ojca w 43 n.e.
Jako jedyny żyjący syn cesarza był głównym kandydatem do majątku i tytułów ojca. Jego pozycji nie zachwiała nawet otwarta zdrada jego matki Messaliny i jej skazanie na śmierć w 48 n.e. Dopiero kolejny ślub Klaudiusza z własną bratanicą Agrypiną i adopcja w roku 50 jej syna z poprzedniego małżeństwa – Nerona – osłabiły prawa rodzonego syna do dziedzictwa ojca, bowiem Neron był starszy od Brytanika o 4 lata. Pozycję Nerona wzmocnił również zaaranżowany przez jego matkę ślub ze starszą siostrą Brytanika – Oktawią – jaki odbył się trzy lata później. Ambicje Agrypiny, która zdobyła duży wpływ na rządy, kazały jej wkrótce usunąć zarówno Klaudiusza jak i Brytanika z drogi do pełnej władzy, jaką miała nadzieję sprawować u boku swego syna Nerona. Obawiając się, że Klaudiusz może zmienić swój testament i ustanowić Brytanika jedynym spadkobiercą, otruła męża 13 października 54. Po śmierci starego cesarza wszelkie tytuły i prawa do majątku otrzymać mieli formalnie na równi Neron jak i Brytanik. Jednak senat rzymski, uznając argumentację na temat młodego wieku Brytanika, przyznał wszelkie tytuły i związaną z nimi władzę tylko Neronowi. Rodzony syn Klaudiusza miał je otrzymać dopiero po osiągnięciu pełnoletniości. Nigdy do tego nie doszło – Brytanik został z rozkazu Nerona otruty podczas uczty na oczach wszystkich biesiadników przez trucicielkę Lukustę na dzień przed czternastymi urodzinami, gdy miał włożyć togę męską. Został pochowany w Mauzoleum Augusta.
Wywód przodków:
Zobacz też
drzewo genealogiczne Klaudiuszów Neronów
Przypisy
Członkowie rodzin władców starożytnego Rzymu
Dynastia julijsko-klaudyjska
Urodzeni w I wieku
Zmarli w 55 |
601 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Balbin%20%28imi%C4%99%29 | Balbin (imię) | Balbin (łac. balbinus – jąkała) – imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Balbin imieniny obchodzi 21 grudnia.
Znane osoby o tym imieniu lub nazwisku
Balbin – cesarz Rzymu
Balbino Cortés Morales – hiszpański pisarz i polityk
Balbino Dávalos – meksykański prawnik i dyplomata
Bohuslav Balbín – czeski literat, historyk, pedagog, jezuita
Ricardo Balbín – argentyński prawnik i polityk
Adán Balbín – peruwiański piłkarz
Przypisy
Męskie imiona łacińskie |
602 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Brutus | Brutus |
Osoby
Marek Juniusz Brutus – polityk, dowódca wojskowy, mówca i pisarz rzymski; w 44 r. p.n.e. jeden z zabójców Cezara
Lucjusz Juniusz Brutus – pierwszy konsul rzymski, w 510 r. p.n.e. wypędził ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego
Decymus Juniusz Brutus – adiutant Cezara
Brutus – pseudonim artystyczny używany przez Qemala Stafę
Miejscowości
Brutus – wieś w woj. łódzkim, w powiecie pajęczańskim, w gminie Kiełczygłów
Brutus – miasto w USA, w stanie Nowy Jork, w hrabstwie Cayuga
Brutus – jednostka osadnicza w USA, w stanie Michigan, w hrabstwie Emmet
Inne
Brutus – postać mitologiczna
Brutus – program komputerowy |
606 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Batolit | Batolit | Batolit — wielka intruzja magmowa ciągnąca się w dół do nieznanej głębokości. Jej górna powierzchnia przecina skały niezgodnie z ich warstwowaniem. W postaci batolitu występują głównie granity oraz granodioryty, często zawierając w sobie wtopione kawałki skał z otoczenia intruzji (tzw. ksenolity). Często także w batolitach leżą złoża rud. Skały w otoczeniu batolitów często są silnie przeobrażone i pokryte apofizami. Niekiedy na obszarze dawnych tarczy kontynentalnych, np. w Kanadzie czy Brazylii, batolity zajmują setki tysięcy km²; w Polsce przykładem jest masyw Tatr Wysokich. Batolity zajmujące do 20 km² nazywane są pniami magmowymi.
Jest to niewątpliwie najważniejszy w geologii typ intruzji.
Przypisy
Plutonizm
Struktury geologiczne |
607 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bonosus%20%28uzurpator%29 | Bonosus (uzurpator) | Bonosus – oficer rzymskiej floty Renu. W 280 roku n.e., kiedy Germanie spalili rzymskie statki ulokowane na Renie, wywołał bunt i w obawie przed spodziewaną karą mianował się cesarzem rzymskim. Walczył z prawowitym cesarzem - Probusem. Przegrawszy powiesił się. Cesarz Probus darował życie jego synowi i żonie.
Przypisy
Nieznana data urodzenia
Rzymscy samobójcy
Uzurpatorzy i samozwańczy cesarze rzymscy
Urodzeni w III wieku
Zmarli w 280 |
608 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa%20pod%20Kircholmem | Bitwa pod Kircholmem | Bitwa pod Kircholmem (obecnie miejscowość Salaspils na Łotwie, 25 km na południowy wschód od Rygi) – bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600–1611. Przyczyną bitwy były zmagania o . Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między Karolem Sudermańskim a Zygmuntem III Wazą.
Wstęp
Było to jedno z najświetniejszych zwycięstw I Rzeczypospolitej. Wojsko polsko-litewskie pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1040 piechoty, 2400 jazdy i 4 bądź 7 dział, w tym chorągwie kozackie, tatarskie i kurlandzkie), głównie dzięki użyciu przez wodza litewskiego husarii jako siły przełamującej, rozgromiły ponad trzykrotnie liczniejszą armię szwedzką pod dowództwem Karola IX Wazy (8500 piechoty, 2500 jazdy i 11 dział – oprócz Szwedów walczyli zaciężni żołnierze holenderscy, szkoccy i niemieccy).
Wojska Rzeczypospolitej straciły ok. 100 żołnierzy (200 zostało rannych), z czego tylko 13 husarzy i towarzyszy pancernych, oraz 150 koni.
Szwedzi stracili ok. 6–9 tys. żołnierzy (znaczna część zginęła w czasie ucieczki), czyli ponad połowę stanu osobowego armii, z czego wielu dowódców, m.in. gen. Andersa Lenartssona, Fryderyka, ks. lüneburskiego. Sam Karol IX ocalał jedynie dzięki rajtarowi Henrykowi Wrede, który oddał swego konia monarsze, co przypłacił życiem. Ponadto Szwedzi zostali zmuszeni do odstąpienia od oblężenia Rygi.
Zwycięstwo, choć efektowne i rozstrzygające kampanię 1605 roku, nie przyniosło zwycięstwa strategicznego – zaangażowanie na kilku frontach sił Rzeczypospolitej dało Szwecji szansę odbudowania sił i zdobycia Inflant, a następca Karola IX – Gustaw II Adolf na ponad sto lat anektował Inflanty do swojego królestwa oraz atakował inne ziemie Rzeczypospolitej.
Szyk obu armii
Chodkiewicz zostawił w obozie nad Dźwiną niewielki oddział piechoty (prawdopodobnie 150 żołnierzy) oraz 3 działa. Pozostała część piechoty (głównie strzelcy) ustawiona została w centrum na stokach wzgórza w dwóch kolumnach w pierwszym rzucie armii polsko-litewskiej. W lukach między piechotą hetman umieścił 300 husarzy dowodzonych przez porucznika Wincentego Woynę. Prawe skrzydło składało się z dwóch rzutów, w skład których wchodziło 700 husarzy oraz wolontarze dowodzeni przez rotmistrza Jana Piotra Sapiehę. Lewym skrzydłem także złożonym z dwóch rzutów, dowodził Tomasz Dąbrowa. Właśnie lewe skrzydło, złożone z 900 jeźdźców, miało wykonać szarżę po równinie wzdłuż brzegu Dźwiny i tym sposobem przełamać i rozbić prawe skrzydło armii szwedzkiej. W centrum za piechotą i husarią Woyny ustawiona została chorągiew husarska Teodora Lackiego, a za nią trzeci rzut złożony z 600 żołnierzy (ochotnicy i dwie chorągwie jazdy tatarskiej). Przed obozem polskim stanął tabor złożony ze spiętych łańcuchami wozów i obsadzony piechotą. Płytkie uszykowanie oddziałów armii polskiej dawało możliwość jednoczesnego użycia znacznej części sił. Na koniec Chodkiewicz ustawił za szykiem armii czeladź, a żołnierzom wmówił, że to są nadchodzące posiłki.
Armia szwedzka stanęła na przeciwległym względem Litwinów wzgórzu w odległości jednego kilometra od wojsk polsko-litewskich. Karol IX podzielił piechotę na 13 półregimentów liczących na ogół po 600–650 żołnierzy. Jazda natomiast podzielona została na 11 półregimentów po 200–220 żołnierzy każdy. W pierwszym rzucie król Szwecji ustawił siedem jednostek piechoty ustawionej w płytkiej linii. Grupa ta, licząca 4600 żołnierzy, opierała się swym prawym skrzydłem o zabudowania Kircholmu. Tuż za tą grupą piechoty stanęła jazda w sile 1500 żołnierzy (6 półregimentów). Prawym skrzydłem jazdy dowodził hrabia Joachim Fryderyk von Mansfeld, natomiast lewym skrzydłem jazdy dowodził pułkownik Henryk Brandt. Artyleria została wysunięta do przodu i osłonięta piechotą pierwszego rzutu. Drugi rzut armii szwedzkiej liczył 3700 żołnierzy. Za drugim rzutem stanął odwód złożony z 5 półregimentów jazdy (1000 żołnierzy). Piechota i jazda ustawione zostały w szachownicę. Szerokość szyku armii szwedzkiej wynosiła prawdopodobnie 800 metrów.
Przebieg bitwy
Jan Karol Chodkiewicz, widząc, że Szwedzi stoją na wzgórzu i w tej sytuacji nie da się zaatakować ich pozycji, w celu „rozmontowania” obronnego szyku Szwedów nakazał swym wojskom pozorowany odwrót zboczem wzgórza. Zadanie upozorowania ucieczki powierzył Dąbrowie. Widząc uciekających Polaków i Litwinów, obawiając się wymknięcia słabego przeciwnika, Karol IX rozkazał Szwedom ruszyć za uciekającym nieprzyjacielem. Na dany sygnał pierwszy rzut piechoty szwedzkiej, chroniony na skrzydłach jazdą drugiego rzutu, zszedł ze wzgórza w dolinkę, a następnie zaczął maszerować pod górę, na wzniesienie zajmowane przez wojska polsko-litewskie. Ponieważ Chodkiewicz zorientował się, że lewe skrzydło Szwedów jest silniejsze od prawego, postanowił zaatakować słabsze skrzydło. Gdy pierwszy rzut armii szwedzkiej oddalił się od reszty swej armii, Chodkiewicz wstrzymał pozorowaną ucieczkę. Wchodzący pod górę Szwedzi spotkali się niespodziewanie z silnym ogniem artylerii i piechoty. Na zmieszanych Szwedów uderzyła husaria oraz rajtarzy kurlandzcy. Kolejne rzuty wojsk szwedzkich ze względu na zbyt dużą odległość nie mogły przyjść z pomocą. Dzięki zastosowanemu fortelowi i błędnej ocenie sytuacji Karola IX Polacy nie musieli walczyć z całą armią szwedzką, a jedynie z jej połową.
Rajtaria Mansfelda po kilkunastu minutach walki z husarzami Dąbrowy rzuciła się do ucieczki, mieszając znajdujące się z tyłu rezerwy szwedzkie. Po pokonaniu rajtarów husaria zaatakowała osłanianą przez nich piechotę i pomimo oporu z pomocą lekkiej jazdy szybko ją złamała i rozbiła. W stronę dalszych rzutów armii szwedzkiej ruszył bezładny tłum uciekających żołnierzy. W walce zginął wódz szwedzki Anders Lennartsson, ponadto Dąbrowa osobiście śmiertelnie ranił Fryderyka, księcia Lūneburga (1578–1605).
Bezładna ucieczka żołnierzy pierwszego rzutu nie dała szans Karolowi IX na natychmiastowe wprowadzenie do akcji wojsk drugiego rzutu, które zmieszane przez uciekających wymagały przegrupowania. By mieć na to czas, rzucił przeciwko dowodzonemu przez Sapiehę prawemu skrzydłu resztę jazdy szwedzkiej. Pomimo przewagi liczebnej Szwedów Sapieha złamał pierwszy rzut nacierającej na niego rajtarii i powstrzymany został dopiero przez odwód. W tej sytuacji Chodkiewicz posłał prawemu skrzydłu na pomoc chorągwie husarii i lekkiej jazdy dowodzone przez rotmistrza Lackiego. Lacki obszedł Szwedów łukiem i uderzył na nich ze skrzydła, a następnie rozbił. Gdy przybyły nowe oddziały szwedzkie, Lacki zawrócił i ponownie ruszył do szarży, która okazała się równie skuteczna. Ścigając uciekających Szwedów, Lacki wyszedł na tyły armii Karola IX, która wciąż broniła się w zabudowaniach Kircholmu. Widząc ogarniającą Szwedów panikę, Chodkiewicz rzucił na wzgórze wszystkie swe wojska. Na wzgórek kościelny, gdzie mieścił się sztab główny Szwedów, szeroką falą szła polsko-litewska piechota. Po trzech godzinach walki wszystkie wojska szwedzkie zostały rozbite i rzuciły się do ucieczki. Szwedzi uciekali w kierunku morza, gdzie czekała na nich stojąca na ryskiej redzie szwedzka flota wojenna. Karola IX od niewoli, a może i śmierci, uratował szlachcic inflancki Henryk Wrede, który oddał mu swego konia, co przypłacił życiem (w nagrodę wdowa po nim otrzymała w 1608 r. rozległe dobra w Elimäki w Finlandii z dworem Anjala, a królowa Krystyna przyznała jego potomkom tytuł baronów). Do pościgu za uciekającymi Szwedami dołączyli także miejscowi chłopi łotewscy, mszcząc się za liczne grabieże.
Po bitwie
Wojska szwedzkie straciły w bitwie ponad 8000 żołnierzy, ponad 70% swego stanu. Największe straty zanotowała piechota – 90% stanu osobowego. Na statki szwedzkie dotarło zaledwie kilkuset jeźdźców. Do polskiej niewoli dostali się między innymi burmistrz Rewla Witting oraz pułkownik Henryk Brandt (stracony później w Krakowie za przejście na służbę szwedzką – poprzednio był oficerem armii polskiej). W ręce zwycięzców dostał się cały obóz szwedzki pod Rygą, z całą artylerią oblężniczą, z zapasami amunicji i żywności, a także srebrny kredens Karola IX, który przypadł Chodkiewiczowi. Rzeczpospolita straciła około 100 zabitych, 200 rannych (a wśród nich Dąbrowa, Lacki i Woyna) i wiele koni. Z rozkazu Chodkiewicza Lennartsson pochowany został z honorami wojskowymi w kościele katedralnym w Rydze, a zwłoki księcia von Lűneburga odesłano Karolowi IX.
Zwycięstwo nie zostało wykorzystane. Niesnaski wśród wodzów, niezadowolenie nieopłacanego wojska spowodowały, że poza doraźnym uratowaniem Rygi (miasto zostało zdobyte przez Szwedów 16 lat później) nie zyskano nic. Chodkiewicz został odwołany do kraju, z czego skorzystali Szwedzi, zdobywając (do roku 1608) szereg polskich twierdz, które później (w latach 1609–1610) musiał Chodkiewicz z wysiłkiem odbierać. Wreszcie, w roku 1611, wobec zaangażowania się Polski i Szwecji w walki wewnętrzne w Rosji, zawarto rozejm. Gratulacje po bitwie nadesłali m.in. papież Paweł V, król Anglii Jakub I, sułtan turecki Ahmed I oraz jego przeciwnik szach perski Abbas Wielki.
Upamiętnienie
Walki rycerstwa polskiego i litewskiego pod Kircholmem zostały, po 1990 r., upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, „KIRCHOLM 27 IX 1605”.
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Henryk Wisner, Kircholm 1605, Bellona 2011, .
Linki zewnętrzne
Kircholm 1605 (pdf) – szczegółowe opracowanie poświęcone kampanii w Inflantach oraz bitwie pod Kircholmem, przygotowane z okazji 400. rocznicy bitwy. Tekst zawiera m.in. rozdział nt. obchodów tej rocznicy na Łotwie, 27 września 2005 r.
Anna Widacka, Bitwa pod Kircholmem 1605, Muzeum Pałac w Wilanowie
Nowiny z Inflant o sczęslivvey porazce, ktora sie stała nad Karolusem ksiazęciem sudermanskim przez ... Iana Karola Chotkievvicza nayvvyzszego hetmana W.X.L. dnia 27 Septemb. vv dzien s. Stanislavva roku 1605
Bitwy w historii Litwy
Bitwy w historii Łotwy
Bitwy wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611)
Hasła kanonu polskiej Wikipedii
Salaspils
Bitwa pod Kircholmem
Bitwy w XVII wieku |
609 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Boginka | Boginka | Boginka (także: dziwożona, mamuna, rusałka) – w przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian demon żeński, będący personifikacją sił przyrody, wrogi wobec ludzi.
Etymologia
Nazwa wywodzi się od słowa Bóg/bóg/bogini. Z czasem w wierzeniach ludowych pojęcie boginki zostało zastąpione zapożyczonym terminem rusałka, zaczęto też utożsamiać je ze strzygami, dziwożonami, topielicami, mamunami. Według teorii Henryka Łowmiańskiego było to spowodowane ewolucją archaicznego terminu, który pierwotnie stanowił ogólne określenie demonów żeńskich.
Wygląd i działalność
Boginki zamieszkiwały bagna, jeziora, rzeki, lasy i góry. Można je było spotkać nad wodą podczas prania chust drewnianymi kijankami. Gdy ktoś się zbliżył, boginki mogły zabić śmiałka (głównie młodą matkę) uderzeniami kijanek lub porwać. Boginkami miały stawać się kobiety zmarłe przy porodzie, samobójczynie i morderczynie dzieci. Wyobrażano je sobie jako szkaradne kobiety o obwisłych piersiach, dużych głowach i krzywych nogach lub jako piękne młode dziewczyny, zwykle nagie.
Według górali pienińskich boginki miały czarne włosy, czarne oczy i śniadą cerę. Mieszkały w potokach i jarach w pobliżu wsi. Ponieważ lubiły zielony groch, zakradały się na pola, gdzie był wysiany i niszczyły zbiory. Podmieniały także nowonarodzone dzieci i porywały kobiety w połogu
Te rozmaite opisy wyglądu i zachowań boginek mają dużo wskazań na zapisy folklorystyczne dotyczące zarówno dziwożon, jak i rusałek.
Boginki napadały na kobiety po porodzie i podmieniały im dzieci. Istniały różne warianty tego wierzenia, m.in.:
boginki przychodzą podmienić dziecko w południe w domu (gdy matka wychodzi w pole zanieść jedzenie starszym domownikom) lub o północy, gdy wszyscy śpią.
boginki pojawiają się w parach wraz z towarzyszącym im mężczyzną w rogatej czapce: grupa ta wchodzi i uderza matkę w twarz albo bije się z nimi, po czym zabiera zdrowe (nieochrzczone) dziecko i zostawia dziecko chude, krzykliwe.
Podmienione dziecko stawało się odmieńcem. Wskazywały na to szczególne cechy wyglądu dziecka, np. duża głowa, wybałuszone oczy, niesprawność umysłowa oraz szczególne zachowanie, takie jak: płaczliwość, problemy z mową, koordynacją ruchów itp.
Boginki porywały także kobiety na mamki swoich dzieci oraz „podmieniały” je lub męczyły, czego efekty dziś utożsamiamy z depresją poporodową czy tzw. baby bluesem. Kobiety w tym stanie stawały się nienaturalnie wycofane lub roszczeniowe, dokuczające otoczeniu. Tłumaczono to wcześniejszym porwaniem młodej matki przez boginki na bagna lub mokre łąki: tam istoty kobietę „taplały w błocie, wykręcały ręce i nogi, biły kijankami po plecach”. U górali pienińskich, boginki łaskotały młodą matkę na śmierć.
Boginki również płoszyły konie przy wodopoju i bydło na polu, niszczyły też sieci rybackie.
Zapisy terenowe wykazują szczególne podobieństwo działań boginek, dziwożon i mamun.
Sposoby przeciw boginkom
Porwanie kobiety w połogu:
górale tatrzańscy i beskidzcy, a także mieszkańcy dawnej Galicji zachodniej znali opowieść o ochronnym działaniu „dzwonka”, czyli dziurawca (łac. Hyperium perforatum). Gdy boginki (w Tatrach – dziwożony) niosły porwaną położnicę, mogła ona chwycić się właśnie tego kwiatu – boginki bojąc jego mocy, ze złością upuszczały porwaną młodą matkę.
Podmiana dziecka:
według Krakowiaków i Hucułów, podmienione dziecko należało zanieść na granicę (wsi/pola/dróg itp.), następnie obić je, by głośno płakało i odwrócić się. Wierzono, że boginki litując się nad losem swojego dziecka, zabiorą je i zostawią na miejscu ukradzione wcześniej dziecko ludzkie.
okna i drzwi domu, gdzie leżała kobieta z noworodkiem, obtykano poświęconymi palmami wielkanocnymi i/lub kwiatami „dzwonka”, by odstraszyć boginki, a także zawieszano w oknach wianki. Zioła i kwiat kładziono także do kołyski dziecka.
w Tarnowskiem i Rzeszowskiem radzono sporządzić kadzidło z ziela „podróżnik” do okadzenia domostwa i kobiety w połogu
kobiety po porodzie nie mogły przez jakiś czas wychodzić za próg, by uniknąć porwania dziecka.
podmienione dziecko należało obić rózgą na śmietniku, dodatkowo pojąc je wodą ze skorupki jajka, by przywołać boginkę.
Psujący się most/młyn:
pod Krakowem znana była opowieść o młynarzu, któremu ciągle psuł się słup przy moście. Tajemniczy nieznajomy poradził mu na jarmarku, żeby przesunął słup, bo pod mostem mieszkają boginki, którym słup przeszkadza. Kiedy młynarz wykonał polecenie, most przestał się psuć.
Zobacz też
dziwożona
mamuna
nimfy
ondyny
rusałka
Przypisy
Bibliografia
Podgórscy B. i A., Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej, Wydawnictwo KOS, Katowice 2005. .
Demony słowiańskie |
612 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bojowy%20w%C3%B3z%20piechoty | Bojowy wóz piechoty | Bojowy wóz piechoty (BWP) – uzbrojony i opancerzony wóz bojowy, zwykle gąsienicowy, przeznaczony do przewożenia żołnierzy piechoty zmechanizowanej na polu walki i jej wsparcia ogniowego.
Za pierwowzór bojowych wozów piechoty można uznać przystosowane w Wielkiej Brytanii w czasie I wojny światowej przerobione czołgi Mark V, mieszczące ośmioosobową załogę i 25 piechurów. Współczesne bwp wykształciły się w połowie lat 60. XX w. w drodze rozwoju gąsienicowych transporterów opancerzonych. Pierwszą konstrukcją tego typu był radziecki BMP-1 wprowadzony na uzbrojenie w 1966.
Od klasycznego transportera opancerzonego bojowy wóz piechoty różni się przede wszystkim:
uzbrojeniem, złożonym zwykle z armaty samoczynnej, karabinu maszynowego i wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych
możliwością prowadzenia walki przez żołnierzy desantu z wnętrza pojazdu
dużą odpornością osłony pancernej
większą ruchliwością i zdolnością pokonywania przeszkód terenowych
Bojowe wozy piechoty buduje się przede wszystkim jako pojazdy gąsienicowe, dzięki czemu mają ruchliwość podobną do czołgów, którym mogą towarzyszyć w ataku. Dzięki zdolnościom do poruszania się w trudnym terenie nadają się do prowadzenia walki we wszystkich warunkach, w jakich można użyć czołgów – zwłaszcza w szykach pododdziałów desantowych i rozpoznawczych. Oprócz pojazdów gąsienicowych, według współczesnej klasyfikacji międzynarodowej, bojowymi wozami piechoty nazywa się także kołowe pojazdy o konstrukcji transporterów opancerzonych, jeśli są uzbrojone w działko kalibru co najmniej 20 mm.
Uzbrojenie bojowych wozów piechoty najczęściej stanowią szybkostrzelne małokalibrowe armaty automatyczne kalibru 20-30 mm, rzadziej do 40 mm, umieszczone w wieży obrotowej. Wyjątkami są konstrukcje radzieckie, np. BWP-1 (BMP-1), uzbrojone w armatę kalibru 73 mm, oraz BMP-3 – w armatę 100 mm i realizowane właśnie wersje nowych konstrukcji Bajkał i Dieriwacija z armatą 57 mm. Z armatą sprzężony jest zwykle karabin maszynowy. Część bojowych wozów piechoty uzbrojona jest ponadto w wyrzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych, dające im możliwość walki z czołgami. Oprócz tego, jako pomocnicze uzbrojenie, liczne pojazdy tego typu mają otwory strzelnicze umożliwiające żołnierzom desantu prowadzenie ognia z broni strzeleckiej z wnętrza pojazdu. Początkowo do naprowadzania uzbrojenia stosowano dość proste celowniki. Od lat 90. jednak w konstrukcji bojowych wozów piechoty zaczęto stopniowo wprowadzać coraz bardziej zaawansowane systemy kierowania ogniem, zwiększające skuteczność użycia uzbrojenia, zwłaszcza w ruchu i w nocy, dorównujące w niektórych przypadkach współczesnym czołgom.
Z powodu limitów masy, opancerzenie bojowych wozów piechoty było początkowo jedynie nieco lepsze niż transporterów opancerzonych i znacznie słabsze od czołgów, zapewniające ochronę ze wszystkich stron przed pociskami broni strzeleckiej kalibru do 12,7 mm i odłamkami. Od lat 80. występuje jednak tendencja do zwiększania stopnia odporności opancerzenia zasadniczego, także poprzez stosowanie nakładanych z przodu i boków pojazdu dodatkowych paneli pancernych z materiałów nowej generacji, jak kevlar. W efekcie, nowoczesne bojowe wozy piechoty mogą być odporne także na ostrzał z działek kalibru 20-30 mm z przedniej półsfery.
Typowym układem konstrukcyjnym dla bojowych wozów piechoty jest przedział silnika z przodu po jednej ze stron (z reguły po prawej), a obok niego przedział kierowania z miejscem kierowcy. Środek pojazdu zajmuje przedział bojowy z wieżą obrotową, a tył pojazdu – przedział desantowy, z miejscami dla żołnierzy desantu. Dostęp do przedziału desantu zapewniają duże drzwi lub rampa w tylnej ścianie pojazdu, oraz włazy w dachu. Bojowe wozy piechoty, oprócz 2-3 osobowej załogi, zabierają z reguły 8 żołnierzy desantu.
Część bojowych wozów piechoty jest pojazdami amfibijnymi, mogącymi pływać w wodzie (przede wszystkim radzieckie BMP), aczkolwiek możliwość pływania w części pojazdów została zamieniona na możliwość polepszenia opancerzenia, wiążącą się ze wzrostem masy.
Gąsienicowe bojowe wozy piechoty stanowiły podstawowy środek prowadzenia walki piechoty zmechanizowanej od lat 70. do 90., stanowiąc element doktryny przewidującej konflikt wysoko rozwiniętych państw, dysponujących silnymi armiami pancernymi. Ich zadaniem była ochrona żołnierzy przed ogniem artylerii i bronią masowego rażenia oraz wsparcie desantu. W związku z masowością użycia i przewidywanymi stratami, były one stosunkowo proste i tanie, a co za tym idzie słabo opancerzone i nie dysponujące zaawansowanymi systemami kierowania ogniem. Słabe opancerzenie wynikało także z chęci zachowania pływalności, istotnej dla szeroko zakrojonych operacji. W związku z zakończeniem zimnej wojny i zmianą głównych zagrożeń na świecie, zmianie ulegał także model sił zbrojnych. W dalszych dziesięcioleciach zamawiano głównie bardziej mobilne, bardziej przydatne w misjach zagranicznych, lżejsze i tańsze kołowe transportery opancerzone i bojowe wozy piechoty (przykład polskiego Rosomaka i amerykańskiego Strykera). Z drugiej strony, profesjonalizacja mniej licznych sił zbrojnych, wiążąca się z większą wartością wyszkolonych żołnierzy, wymusiła zwiększenie odporności opancerzenia bojowych wozów piechoty. Poszło też za tym zwiększenie skuteczności uzbrojenia przez zastosowanie systemów kierowania ogniem, powodujące znaczny wzrost ceny pojazdów. Konflikty takie, jak wojna w Afganistanie, ukazały konieczność powstawania wersji znacznie mocniej opancerzonych i bardziej odpornych na eksplozje, a tym samym cięższych, kosztem rezygnacji z pływalności. Większość aktualnie oferowanych BWP nie posiada pływalności. Polskie MON pływalność uznaje za wymóg konieczny, pływalnością dysponują też stare i nowe, kołowe i gąsienicowe, konstrukcje rosyjskie, jakkolwiek zapowiadane są także rosyjskie wersje ciężko opancerzone.
Na bazie bojowych wozów piechoty buduje się też bojowe wozy rozpoznawcze.
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Kajetanowicz, Bojowe wozy piechoty, Wyd. Bellona, Warszawa 1995, |
614 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw%20Bierut | Bolesław Bierut | Bolesław Bierut (ur. 18 kwietnia 1892 w Rurach Brygidkowskich, zm. 12 marca 1956 w Moskwie) – polski polityk, działacz komunistyczny, współpracownik NKWD, przewodniczący Krajowej Rady Narodowej (1944), prezydent KRN i zastępujący Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (1944–47), prezydent RP w latach 1947–1952 (wybrany przez Sejm RP po sfałszowanych wyborach parlamentarnych 1947), przywódca PZPR (od 1948 jako sekretarz generalny, a od 17 marca 1954 I sekretarz KC), prezes Rady Ministrów w latach 1952–1954, poseł do KRN, na Sejm Ustawodawczy i na Sejm PRL I kadencji, członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR nadzorującej Ludowe Wojsko Polskie od maja 1949. Budowniczy Polski Ludowej. Współodpowiedzialny za liczne zbrodnie systemu komunistycznego.
Młodość
Pochodził z chłopskiej rodziny spod Tarnobrzega. Urodził się w Rurach Brygidkowskich nieopodal Lublina jako najmłodsze dziecko Wojciecha Bieruta (zm. 26 lutego 1921) i Marianny Salomei z domu Wolskiej (zm. 5 grudnia 1921).
W 1899 lub 1900 rozpoczął naukę w 5-klasowej powszechnej szkole katedralnej w Lublinie, będącej pod kuratelą miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Szkoła kładła nacisk na wychowanie religijne i patriotyczne uczniów. W tym czasie był prawdopodobnie blisko związany z Kościołem, a jego rodzice zamierzali posłać go do seminarium duchownego. Na początku 1905 za udział w strajku przeciwko obowiązkowemu używaniu języka rosyjskiego na lekcjach, będąc uczniem ostatniej klasy, został usunięty ze szkoły. Dalszą wiedzę zdobywał jako samouk. Od 1906 był pomocnikiem murarza w Lublinie, następnie od 1912 pracował jako zecer i metrampaż w drukarni Raczkowskiego i B. Drue. Pod wpływem Jana Hempla zapisał się do Szkoły Wieczorowej im. A. i J. Vetterów i tam uzyskał wykształcenie handlowe.
Działalność polityczna w II Rzeczypospolitej
Od 1910 należał do kółka robotniczego prowadzonego przez Jana Hempla, który wywarł istotny wpływ na jego poglądy – m.in. pod jego wpływem Bierut zerwał z religią. W 1912 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewicy. Działał również w sekcji odczytowej Lubelskiego Towarzystwa Społeczno-Oświatowego „Przyszłość”. Od końca 1912 do 1914 był pomocnikiem geometry w Lublinie, przejściowo w 1913 pracując w drukarni w Warszawie jako zecer. Po wybuchu I wojny światowej powrócił do Lublina. Po rozpoczęciu okupacji austro-węgierskiej, uchylając się od służby wojskowej, ukrywał się pod nazwiskiem „Jerzy Bolesław Bielak”. Od 1915 pracował w sklepie Lubelskiej Spółdzielni Spożywców (LSS) założonej w 1913 m.in. przez Jana Hempla, Witolda Giełżyńskiego, Wandę Papiewską, Oktawiana Zagrobskiego oraz Pawła Jankowskiego. W 1916 został kierownikiem handlowym spółdzielni, zaś od kwietnia 1917 był członkiem zarządu Lubelskiej Spółdzielni Spożywców.
W 1917 z ramienia PPS-Lewicy był członkiem zjednoczonego Komitetu Wyborczego (wspólnie z Polską Partią Socjalistyczną) do Rady Miejskiej. Zmuszony do ukrywania się wyjechał w połowie 1918 do Warszawy. W listopadzie 1918 kierował Lubelską Spółdzielnią Spożywców. Z ramienia spółdzielni wchodził w skład Rady Delegatów Robotniczych w Lublinie. Od 1918 kontynuował naukę na kursach spółdzielczych przy Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie.
Od grudnia 1918, po zjednoczeniu PPS – Lewicy z Socjaldemokracją Królestwa Polskiego i Litwy, należał do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, lecz nie kontynuował działalności.
W 1918 i 1919, razem z Janem Hemplem, był jednym z organizatorów lewicowego Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych. Należał do tzw. grupy „niezależnych spółdzielców” w robotniczym ruchu spółdzielczym. W tym czasie przejściowo wraz z Janem Hemplem wstąpił do PPS. Na I Zjeździe ZRSS, w maju 1920, przewodniczącym związku wybrano posła PPS Aleksandra Napiórkowskiego, zaś Bierut wraz z Hemplem, Stanisławem Tołwińskim, Aleksandrem Ostrowskim i Stanisławem Torem weszli do Komitetu Wykonawczego ZRSS. W 1921 należał do założycieli Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.
Komunistyczna Partia Polski
W 1921 ponownie wstąpił do KPRP. W tym samym roku został zawieszony w prawach członka Komitetu Wykonawczego ZRSS. W czerwcu 1922 ponownie został członkiem Rady Nadzorczej ZRSS, którą kierował Jan Kwapiński. Od sierpnia 1923 pracował w Robotniczej Spółdzielni Spożywców w Zagłębiu Dąbrowskim. Jednocześnie jako „Tomasz Biały” był członkiem egzekutywy Komitetu Okręgowego KPRP w Zagłębiu Dąbrowskim. Od 14 do 23 października 1923 był aresztowany i oddany pod nadzór Policji Państwowej. Ponownie aresztowany 15 listopada do 14 grudnia 1923 i zwolniony z powodu braku dowodów. Ponownie aresztowany 9 stycznia 1924. Zwolniony za kaucją 24 stycznia i uniewinniony przez Sąd Okręgowy 30 maja 1924.
Zagrożony ponownym aresztowaniem w październiku 1924 wyjechał ponownie do Warszawy i został etatowym funkcjonariuszem KPP (funkiem). Od maja 1925 do maja 1926 przebywał w Moskwie na kursach partyjnych, pod pseudonimem Jan Iwaniuk. W Moskwie odbył szkolenie w zakresie zasad konspiracji, pracy wywiadowczej i sabotażowej, poznał także ścisłe kierownictwo KPP. Początkowo w KPP nie wykazywał się szczególną aktywnością, po kilku latach jednak – w 1927 – został kierownikiem Centralnej Techniki KPP (drukarnie). W listopadzie 1927 jako „Wagner”, ponownie znalazł się w Moskwie, gdzie uczył się w Międzynarodowej Szkole Leninowskiej, kierowanej przez Komintern. W latach 30. XX w. był aktywnym działaczem Kominternu na specjalnych misjach w Austrii, Czechosłowacji, a następnie (od 1931), jako „Mikołaj”, w Bułgarii – skąd musiał uciekać przed aresztowaniem do Moskwy. W 1932 wrócił do Polski. Od października 1932 do stycznia 1933 sprawował funkcję sekretarza komitetu KPP w Łodzi, następnie przeszedł do wydziału wojskowego KC KPP (działającego na rzecz Razwiedupru (wywiadu wojskowego ZSRR)), współpracując z wywiadem sowieckim (co było głównym powodem aresztowania w 1933). Od stycznia do grudnia 1933 był członkiem sekretariatu KC Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.
11 grudnia 1933 został aresztowany i wyrokiem z 18 grudnia 1933 (potwierdzonym w lutym 1935 przez Sąd Apelacyjny) skazany na 7 lat więzienia. Więziony był w Warszawie, Mysłowicach, a następnie od 1936 do 1938 w Rawiczu (dzięki czemu udało mu się szczęśliwie dla niego uniknąć terroru „wielkiej czystki”, który dotknął działaczy KPP, przebywających ówcześnie w ZSRR, lub wezwanych tam z zagranicy przez Komintern). W 1936, w czasie pobytu w więzieniu, weryfikacyjna komisja partyjna KC KPP usunęła go z partii, za „zachowanie niegodne komunisty” – które wykazał podczas śledztwa i rozprawy sądowej przeciwko niemu. Podczas odbywania kary przez Bieruta, KPP została w sierpniu 1938 rozwiązana, a większość przywódców wymordowana w ZSRR przez NKWD. W 1938 ogłoszono w Polsce amnestię, 20 grudnia Bierut skorzystał z niej, opuszczając więzienie. Do czasu agresji Niemiec na Polskę pracował w Warszawie jako księgowy w „Społem”.
Okres II wojny światowej
Po wybuchu II wojny światowej udał się do Lublina. Powrócił do Warszawy po kapitulacji. W październiku 1939 zbiegł na tereny okupowane przez Armię Czerwoną do Białegostoku. Przebywał potem na obszarze okupacji sowieckiej. Przyjął obywatelstwo radzieckie. Od października 1939 pracował w Kowlu, a następnie na budowie zorganizowanej przez Ludowy Komisariat Komunikacji ZSRR (listopad 1939 – czerwiec 1940). Po ataku Niemiec na ZSRR, od lata 1941 przebywał w Mińsku, jako kierownik Wydziału Żywnościowego w urzędzie miasta (wtedy pod niemiecką administracją), pozostając jednocześnie agentem wywiadu sowieckiego.
Władysław Gomułka w swoich pamiętnikach podaje, że Bierut, przebywając w czasie wojny w Mińsku, współpracował z Gestapo; współpraca ta nie była jednak kolaboracją z niemieckimi władzami okupacyjnymi, lecz działaniem agenturalnym, prowadzonym na zlecenie radzieckiego wywiadu.
Krajowa Rada Narodowa
W lipcu 1943 dostał zadanie operacyjne i został przerzucony z Mińska do Polski, gdzie wszedł w skład KC Polskiej Partii Robotniczej pod nazwiskiem „Bolesław Birkowski”. Od stycznia 1944 przewodniczący Krajowej Rady Narodowej (władza utworzona przez komunistów w czasie II wojny światowej). Po objęciu przywództwa KRN zarysował się wyraźny konflikt Bieruta z ówczesnym szefem PPR Władysławem Gomułką, który dążył do stopniowego, administracyjnego wprowadzenia ustroju komunistycznego (m.in. włączenia w struktury polityczne przedstawicieli Centralnego Komitetu Ludowego) oraz następującego po tym, stopniowego „wyeliminowania reakcji” – podczas gdy Bierut chciał zbudować komunizm w Polsce, stosując gwałtowną i brutalną sowietyzację Polski przy użyciu NKWD i Armii Czerwonej. Na tle tego konfliktu Bierut wysłał 10 czerwca 1944 donos do szefa Kominternu, Georgija Dymitrowa, w którym oskarżył kierownictwo PPR (zwłaszcza Gomułkę oraz wspierających go Władysława Kowalskiego i Ignacego Logę-Sowińskiego) o „grupowe metody pracy (tzw. frakcyjność), bezpryncypialność, dokonywanie nieustannych zygzaków od sekciarstwa do skrajnego oportunizmu i z powrotem”, żądając jednocześnie „przysłania pełnomocnika celem zrobienia porządku w KC PPR” – w efekcie Józef Stalin znacznie pogłębił kontrolę nad skłóconym kierownictwem PPR. Od sierpnia 1944 był członkiem tajnego Biura Politycznego Komitetu Centralnego PPR. Wchodząc do tajnego Politbiura PPR, na polecenie Józefa Stalina występował do 1948 publicznie (jako przewodniczący, później prezydent KRN i prezydent RP) jako osoba bezpartyjna.
5 sierpnia 1944 został wezwany przez Józefa Stalina do Moskwy, gdzie uczestniczył w rozmowach z premierem Rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem. Zapewniał wówczas, iż nic nie wie o wybuchu powstania warszawskiego, co miało utrudnić Mikołajczykowi wykorzystanie faktu zrywu powstańczego jako argumentu w rozmowach o utworzeniu tzw. „rządu tymczasowego” z udziałem sił niekomunistycznych. Negocjacje nie zakończyły się sukcesem dla Mikołajczyka, gdyż komuniści postawili warunki niemożliwe do spełnienia dla premiera RP. Bierut, jako przedstawiciel Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, ponownie negocjował w Moskwie z Mikołajczykiem w dniach 12–22 października 1944. Również i tym razem nie doszło do porozumienia. Rząd RP na uchodźstwie nie mógł zaakceptować warunków postawionych przez komunistów jako sprzecznych z polską racją stanu (m.in. przyjęcie Linii Curzona jako wschodniej granicy Polski). Bierut jednoznacznie zadeklarował rezygnację z polskich terenów wschodnich, m.in. zapewniając Stalina 12 października 1944, iż: Jesteśmy tu, by w imieniu Polski żądać, by Lwów należał do Rosji.
Od 28 września do 3 października 1944 przebywała w Moskwie delegacja PKWN w składzie: Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Michał Rola-Żymierski, Andrzej Witos i Wincenty Rzymowski. W nocy z 29 na 30 września podczas kolacji w rezydencji Stalina, w której uczestniczyli trzej pierwsi, a ze strony sowieckiej Stalin, Ławrientij Beria, Wiaczesław Mołotow i Anastas Mikojan, Stalin w brutalnej formie zakomunikował Bierutowi swą decyzję o radykalizacji kursu politycznego na administrowanym przez PKWN terytorium Polski. PPR miała zaostrzyć stanowisko wobec Armii Krajowej i „obozu londyńskiego”, zintensyfikować represje wobec „reakcyjnego podziemia”, w szczególności zaś dokonać natychmiastowego wysiedlenia rodzin ziemiańskich z ich posiadłości i domów, wbrew postanowieniom dekretu PKWN z 6 września 1944 o reformie rolnej. Po powrocie delegacji do Lublina nastąpiło zaostrzenie represji aparatu bezpieczeństwa kierowanego przez PPR, wobec polskiego społeczeństwa i istniejących organizacji podziemia. 9 października 1944 szesnastoosobowe plenum KC PPR w Lublinie wysłuchało ocen i żądań Stalina, przedstawionych przez Bieruta i zaaprobowało decyzje BP PPR. W konsekwencji tego samego dnia usunięty został z PKWN jego wiceprzewodniczący i kierownik resortu rolnictwa i reform rolnych Andrzej Witos (kierownictwo resortu przejął Osóbka-Morawski), później (20 listopada) kierownik resortu administracji publicznej Stanisław Kotek-Agroszewski. Obaj zostali następnie usunięci przez PPR również z władz Stronnictwa Ludowego „Woli Ludu”. Od lawirowania – w nadziei zapewne, że sam bieg wydarzeń przyniesie umocnienie jej władzy – PPR przechodziła nagle i gwałtownie do otwartego terroru. Prawnym instrumentem terroru stał się wydany przez PKWN 30 października 1944 Dekret o ochronie Państwa, wprowadzający karę śmierci w 11 punktach, przy niemal pełnej dowolności interpretacyjnej czynów karalnych i wprowadzony z mocą wsteczną od 15 sierpnia 1944.
Po zajęciu ruin lewobrzeżnej Warszawy przez Armię Czerwoną i 1 Armię Wojska Polskiego (17–18 stycznia 1945), 19 stycznia w stolicy Polski przyjął w imieniu KRN defiladę 2 Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego. Stalin po powrocie z trwającej 4–11 lutego 1945 konferencji jałtańskiej (faktycznie decydującej o wejściu Polski do strefy wpływów ZSRR i tym samym utracie suwerenności państwowej) wezwał Bieruta do Moskwy. Stalin poinformował Bieruta o ustaleniach jałtańskich, zalecając mu propagowanie umów tej konferencji w kraju jako podstaw „nowej Polski” – co przez większość społeczeństwa zostało uznane za zdradę interesów polskich.
Od 19 do 26 kwietnia 1945 ponownie przebywał w Moskwie na czele delegacji polskiej, gdzie w jego obecności Józef Stalin i Edward Osóbka-Morawski podpisali „układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i powojennej współpracy polsko-sowieckiej” (w tym czasie NKWD przetrzymywało w więzieniach 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego aresztowanych pod koniec marca 1945, o czym, jak oficjalnie podawano, komunistyczne władze polskie nie wiedziały).
28 czerwca 1945 powołał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, w którym dominującą rolę odgrywali przedstawiciele PPR i jego ugrupowań satelitarnych. Po I Zjeździe PPR, w grudniu 1945, wszedł w skład oficjalnie już istniejącego Biura Politycznego PPR jako jego członek tajny (oficjalnie przedstawiano go jako bezpartyjnego szefa KRN), gdzie reprezentował tendencję skrajnie pro-moskiewską. 17 stycznia 1946, w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy, odznaczony został Medalem za Warszawę 1939–1945.
Uchwałą KRN z 3 stycznia 1945 został odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy. 18 kwietnia 1952 został odznaczony Orderem Budowniczych Polski Ludowej.
Polska Ludowa
Od 1945 Bolesław Bierut mieszkał i urzędował w Belwederze, gdzie na potrzeby propagandowe fotografował się z dziećmi, młodzieżą i kobietami. Częściej jednak przebywał w willi przy ul. Klonowej w Warszawie oraz ośrodkach wypoczynkowych rządu w pałacu natolińskim, w Konstancinie, Sopocie, Juracie, Międzywodziu, Krynicy, Łańsku lub Karpaczu. Lubił polowania, co wówczas było powszechną praktyką wśród komunistycznych dygnitarzy.
Stale towarzyszyła mu liczna obstawa, w większości radziecka, dowodzona przez sowieckiego płk. Faustyna Grzybowskiego (od 1944 szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku i Wrocławiu), która zapobiegła trzem próbom zamachów na jego życie (w 1951, 1952 i 1953), zabijając na miejscu zamachowców.
Prezydent RP (1947–1952)
Po objęciu mandatu poselskiego na Sejm Ustawodawczy 5 lutego 1947 został wybrany przez Sejm Ustawodawczy (ukonstytuowany w wyniku sfałszowanych wyborów) na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, którym był – na mocy art. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dn. 22 lipca 1952 – Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – do czasu wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, tj. do 20 listopada 1952.
Jako prezydent zakończył w 1947 swoją przysięgę słowami: Tak mi dopomóż Bóg. Uchwalona 22 lipca 1952 Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie przewidywała stanowiska prezydenta państwa.
Latem 1948 w kierownictwie PPR zaistniał kolejny konflikt – Władysław Gomułka niechętnie odnosił się do planów kolektywizacji i sankcji przeciwko Komunistycznej Partii Jugosławii (po tym jak Przewodniczący Ministrów, Marszałek Jugosławii Josip Broz „Tito” zerwał w 1948 związki ze Związkiem Radzieckim, wypowiadając posłuszeństwo Stalinowi), natomiast Bierut popierał tendencje skrajnie stalinowskie. Podczas wizyty na Kremlu w Moskwie 15 sierpnia 1948 Stalin udzielił Bierutowi zgody na usunięcie Gomułki z życia politycznego. Na plenum KC PPR 31 sierpnia Bierut doprowadził do ustąpienia Gomułki, ostro atakując go w głównym przemówieniu i oskarżając o tzw. odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne. Po połączeniu z „lubelską” PPS, co nastąpiło formalnie na Kongresie Zjednoczeniowym 15–21 grudnia 1948, gdy powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), Bierut został 22 grudnia 1948 Sekretarzem Generalnym PZPR.
Na stanowisku tym kierował czystką w aparacie partyjnym PZPR (zwłaszcza osób powiązanych lub sympatyzujących z Gomułką), doprowadzając do zdominowania partii przez skrzydło ściśle stalinowskie. Zwiększył również liczbę radzieckich doradców wojskowych w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej, jednocześnie powołując 6 listopada 1949 marszałka Związku Radzieckiego Konstantego Rokossowskiego na stanowisko ministra obrony narodowej i marszałka Polski. 2 sierpnia 1951 doprowadził do aresztowania Władysława Gomułki, do procesu jednak nie doszło na skutek śmierci Stalina w 1953 (Gomułka został zwolniony w 1954). 22 lipca 1952 uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, opracowaną przez specjalną komisję pod przewodnictwem Bieruta (na bieżąco wprowadzającą poprawki Stalina do tekstu ustawy, zgodnie z wzorcową konstytucją stalinowską z grudnia 1936), legalizującą komunistyczne prawodawstwo i sposób sprawowania władzy (m.in. poprzez likwidację podstawowej dla państw demokratycznych zasady trójpodziału władzy). W czasie prac nad konstytucją, Bierut wraz z Bermanem zaproponowali również zmianę hymnu narodowego (aktualizację) i godła Polski, na co jednak Stalin nie wyraził zgody. W listopadzie 1949 został przewodniczącym Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina.
Prezes Rady Ministrów (1952–1954)
Od 20 listopada 1952 do 18 marca 1954 Bolesław Bierut był prezesem Rady Ministrów (faktycznie kierował Radą Ministrów nieformalnie od 1950). Sprawując władzę, Bolesław Bierut był realizatorem interesów ZSRR wobec Polski i kierował procesem sowietyzacji. Był współodpowiedzialny za liczne zbrodnie systemu komunistycznego w Polsce (w tym ówczesnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego powołanego do czynnego i bezwzględnego zwalczania terrorem i represjami przeciwników politycznych komunistów i Ministerstwa Obrony Narodowej, którego Główny Zarząd Informacji zwalczał wszelką nieprawomyślność wśród żołnierzy) oraz bezpośrednio odpowiedzialny (jako przewodniczący Komisji Bezpieczeństwa KC PZPR – od 1949, aż do śmierci w 1956) za terror i prześladowania polskich działaczy niepodległościowych, osobiście nadzorując śledztwa przeciwko żołnierzom Armii Krajowej i Wojska Polskiego, a także proponując i zatwierdzając wyroki – według niepełnych danych w czasie jego rządów stracono 2500 osób. Ofiarami Urzędu Bezpieczeństwa stali się członkowie Armii Krajowej i ludzie związani z polskim rządem w Londynie. Komunistyczna propaganda nazywała ich „podziemiem reakcyjnym” lub „zaplutym karłem reakcji”.
Bilans rządów
Bilans rządów Bolesława Bieruta (jako odpowiedzialnego za stosowanie i utrzymywanie systemu zorganizowanej przemocy w celu sterroryzowania społeczeństwa) to także ok. 100 tys. ofiar różnorakich represji – według oficjalnych danych (wówczas utajnionych) w połowie 1952 w więzieniach znajdowało się 49,5 tys. więźniów politycznych (oraz dodatkowo 2,5 tys. w osobnym więzieniu dla młodocianych „przestępców politycznych”), a w okresie 1949–1952 do obozów pracy przymusowej wysłano 46,7 tys. osób (ogółem do 1954 skazano na karę obozu pracy ok. 84,2 tys. osób). Ogółem, według szacunków Instytutu Pamięci Narodowej z 2007, w latach 1944–1956 w aresztach i więzieniach znalazło się z powodów politycznych ok. 350–400 tysięcy osób (wliczając w to ok. 100 tys. ofiar prześladowań za rządów Bieruta w okresie 1949–1956). W okresie 1948–1956 liczba robotników skazanych na kary porządkowe za nieprzestrzeganie ustawy o „socjalistycznej dyscyplinie pracy” wyniosła ok. 1 miliona. W okresie 1948–1955 każdego roku orzekano karę grzywny za niewywiązywanie się z przymusowych dostaw obowiązkowych w stosunku do 1,5 miliona chłopów. Represjom podlegali także duchowni – pod koniec 1951 w aresztach znajdowało się ok. 900 księży, a lista potencjalnych „wrogów ustroju” (tzw. „rejestr elementu przestępczego i podejrzanego”), prowadzona przez MBP, sięgnęła 1 stycznia 1953 ok. 5,2 miliona ludzi, i ponad 6 milionów w 1954.
W związku z procesem szesnastu w 1945, nie podjął również żadnych działań zmierzających do ostrzeżenia ówczesnych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego przed mającymi nastąpić porwaniem, uwięzieniem i skazaniem przez NKWD – o czym został poinformowany wcześniej przez Zastępcę Komisarza Ludowego Spraw Wewnętrznych, Iwana Sierowa. Naciskał jedynie na opóźnienie aresztowania w celu podjęcia próby przeciągnięcia części działaczy niepodległościowych na stronę komunistów. Był bezpośrednio odpowiedzialny za bezprawne pozbawienie wolności i dalsze przetrzymywanie z całkowitym, a następnie częściowym ograniczeniem swobód Stefana Wyszyńskiego, wydając polecenie jego uwięzienia, na co wcześniej uzyskał zgodę Moskwy. Za ten czyn obłożony został ekskomuniką kościelną 30 września 1953 przez Świętą Kongregację Konsystorialną.
W czasie swoich rządów zdecydowanie opowiadał się za pogłębieniem represji za błahe przewinienia, wydając walkę tzw. propagandzie szeptanej (m.in. opowiadanie dowcipów politycznych, krytyczne wypowiadanie się o systemie ustrojowym lub przywódcach komunistycznych). Odpowiedzialność karna za takie „przestępstwa” (tzw. przestępstwo szeptanej propagandy) zagrożona była karą do 5 lat więzienia (art. 22 małego kodeksu karnego z 1946) lub do 10 lat więzienia (art. 29 m.k.k. z 1946) – obowiązując do 1969. Od 1946 do chwili śmierci Bieruta w 1956 za tzw. propagandę szeptaną skazano na kary kilkuletniego więzienia tysiące ludzi (tylko w lutym 1950 za „wrogą propagandę szeptaną” skazano 4500 ludzi, z czego 58% stanowili chłopi i robotnicy).
Bierut był również odpowiedzialny za sfałszowanie wyników głosowania ludowego w 1946, 22 czerwca tego roku wziął udział w naradzie wraz z Władysławem Gomułką i doradcą radzieckim przy MBP płk. Siemionem Dawydowem, na której omówił techniczne szczegóły fałszowania wyników referendum.
Był inicjatorem i nadzorował sfałszowanie wyborów do Sejmu Ustawodawczego 19 stycznia 1947. Badający tę sprawę historycy IPN ustalili, iż: W celu zachowania pełnej konspiracji B. Bierut wraz z kierownictwem PPR zarządził jednocześnie podjęcie dodatkowych kroków, a mianowicie zamianę urn wyborczych w niektórych obwodach, podrzucanie do urn kart do głosowania, a w niektórych komisjach, gdzie nie było mężów zaufania z partii Mikołajczyka, przygotowanie dwóch egzemplarzy protokołów; w jednym z nich miało nie być danych liczbowych. Protokół bez liczb miała następnie otrzymać trójka z PPR w celu wpisania odpowiednich danych. 24 lutego 1949 stanął na czele Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, nadzorującej aparat represji stalinowskich w Polsce.
Śmierć, jej przyczyny i okoliczności
Zmarł 12 marca 1956 w Moskwie o godz. 21:30 (według innego źródła o 23:35 czasu moskiewskiego), gdzie był gościem XX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (14–25 lutego 1956), na którym Nikita Chruszczow wygłosił tajny referat demaskujący zbrodnie stalinizmu: „O kulcie jednostki i jego następstwach”. Miało to ponoć wstrząsnąć Bierutem, który przejął się możliwymi konsekwencjami referatu, co dodatkowo pogłębiło i tak niekorzystny stan jego zdrowia, jednak wątpliwości budzi fakt, iż śmierć nastąpiła w dwa tygodnie po wygłoszeniu przez Chruszczowa przemówienia. Referat Chruszczowa był impulsem, który przyspieszył trwający w państwach bloku wschodniego (od śmierci Stalina w 1953), proces destalinizacji – „odwilży”. Śmierć Bieruta przyspieszyła ten proces w Polsce, zamykając w historii PRL epokę stalinizmu i wzmogła konflikty w kierownictwie PZPR o władzę. Na skutek rozliczeń w partii usunięto 2 pozostałych przedstawicieli tzw. „wielkiej trójki”, sprawujących wraz z Bierutem niemalże niepodzielną władzę – Hilarego Minca i Jakuba Bermana. Zwolniono także aresztowanych z polecenia Bieruta działaczy komunistycznych, m.in. Mariana Spychalskiego (zrobiono to już 6 marca 1956, kilka dni przed śmiercią Bieruta w Moskwie).
W związku ze śmiercią Bieruta w PRL została ogłoszona żałoba narodowa na dni 13–16 marca 1956. 13 marca 1956 trumna ze zwłokami była wystawiona na widok publiczny w sali kolumnowej Domu Związków Zawodowych w Moskwie, gdzie zmarłego pożegnało ok. 100 tys. ludzi, zaś nazajutrz 14 marca ok. godz. 13 ciało przewieziono do Warszawy, gdzie wystawiono je na widok publiczny w gmachu KC PZPR tego samego i następnego dnia (przy trumnie honorową wartę pełnili m.in. Jakub Berman, Józef Cyrankiewicz, Aleksander Zawadzki, Edward Ochab, Konstanty Rokossowski i wielu innych). Bolesław Bierut został pochowany 16 marca 1956 w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 4A-0-A). Na pogrzebie mowę żałobną wygłosił Edward Ochab. 20 marca 1956, na VI plenum KC PZPR z udziałem Chruszczowa, Edward Ochab został wybrany nowym I sekretarzem KC PZPR.
Okoliczności jego śmierci pozostają niejasne. Lekarze sowieccy z kliniki dla członków KC KPZR, do której trafił Bierut, stwierdzili, iż dolegało mu „coś na pograniczu grypy i zapalenia płuc”. Na podstawie tej nieprecyzyjnej diagnozy podjęto leczenie – zdaniem syna Bolesława Bieruta przeprowadzone „nieudolnie i mało odpowiedzialnie”. Oficjalne orzeczenie lekarskie wydane po śmierci przez grupę medyków radzieckich oraz Mieczysława Fejgina (naczelny internista lecznicy Ministerstwa Zdrowia) wskazało, że Bierut od końca lutego 1956 chorował na grypę i zapalenie płuc, w nocy 11/12 marca przeszedł zawał serca, a 12 marca o godz. 23:35 czasu moskiewskiego zmarł, zaś przyczyną zgonu wykazaną w sekcji zwłok był zator wywołany przez narastający zakrzep tętnicy płucnej. Inną przyczynę śmierci – zawał serca – podało 13 marca Polskie Radio, co nie musi stanowić sprzeczności, jako że zawał został wymieniony w orzeczeniu lekarskim jako poprzedzający zgon.
Snuto różne przypuszczenia co do okoliczności jego śmierci, nie wykluczając otrucia oraz samobójstwa – popełnionego rzekomo na wieść o zebraniu w Warszawie 3 marca 1956, z inicjatywy Biura Politycznego PZPR, narady centralnego aktywu partyjnego, na której potępiono politykę stalinizacji (co pośrednio uderzało w samego Bieruta, jako odpowiedzialnego za ten proces w Polsce). Istnieje również hipoteza, choć niewystarczająco wiarygodna, iż Bolesław Bierut został zastrzelony przez członka Biura Politycznego KC PZPR i jednocześnie agenta sowieckiego, Franciszka Mazura, na polecenie polskich lub sowieckich mocodawców. Rozgłos w Polsce zyskała plotka, jakoby Bolesław Bierut został celowo zlikwidowany przez Rosjan, ponieważ mógł być istotną przeszkodą w procesie destalinizacji, ogłoszonym przez Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR. Żadnej z hipotez nie udało się do tej pory potwierdzić, jednak powątpiewanie w oficjalną przyczynę śmierci było powszechne – wyrażano je nawet na spotkaniach PZPR. Po Polsce krążyły w owym czasie powiedzenia na temat podróży Bieruta do Moskwy: „pojechał w futerku, a wrócił w kuferku” czy „pojechał dumnie, a wrócił w trumnie”, „zjadł ciastko z Kremlem” lub też „Pojechał w salonce, a wrócił w jesionce”.
Rzeczywistą przyczyną śmierci był, najprawdopodobniej, utrzymujący się od dłuższego czasu niekorzystny stan zdrowia Bolesława Bieruta – co najmniej od 1955 cierpiał on na postępującą miażdżycę i chorobę nerek.
Rodzina
Z usposobienia małomówny i nieśmiały, uczuciowo związany z wieloma kobietami, m.in. z Małgorzatą Fornalską (córka Aleksandra Jasińska-Kania) i Wandą Górską (aktywistką PPR, od grudnia 1943 jego łączniczką, później sekretarką). Od 3 lipca 1921 żonaty z Janiną Górzyńską (córka Krystyna Bierut-Maminajszwili i syn Jan Chyliński pełniący w latach 1978–1981 urząd ambasadora PRL w Bonn).
Opinie na temat Bieruta
W okresie PRL Bolesław Bierut zawsze zajmował honorowe miejsce w komunistycznej tradycji. W zależności od aktualnej polityki elit władzy był różnie oceniany, jednak ograniczona krytyka, która się okresowo pojawiała, nie spowodowała, iż dokonano głębszego rozliczenia jego zbrodniczych działań. W latach 50., gdy stał na czele PZPR, sławiono go na wszelkie sposoby, historycy pisali, iż np.: „zdemaskował prawicowo-nacjonalistyczne odchylenie, ujawnił jego istotę, walczył z nacjonalizmem, uczył miłości do Związku Radzieckiego”, podkreślano też jego rolę „w tworzeniu podstaw socjalizmu w Polsce oraz zjednoczeniu polskiego ruchu robotniczego” (Henryk Rechowicz). Andrzej Werblan stwierdził, iż „sprawiał doskonałe wrażenie na ludziach, z którymi rozmawiał”. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989, próbę obrony Bolesława Bieruta podjął jego syn Jan Chyliński. W swoich wspomnieniach wydanych w 1999 (Jaki był Bolesław Bierut) napisał m.in., iż jego ojciec „był pragmatycznym działaczem państwowym, który w bardzo trudnych czasach wziął na siebie odpowiedzialność za losy narodu”.
W ocenie polityków zachodnich, którzy go poznali, wypadał niekorzystnie – np. Anthony Eden widział w nim „szczura, który zachowuje się wobec Rosjan uniżenie, by nie powiedzieć służalczo”. Jego współpracownicy zauważali charakterystyczny dla stalinowskich aparatczyków „nawyk mówienia nie od razu i w otwartej formie tego, co się naprawdę myśli i czuje” (sekretarz prasowy S. Łukasiewicz). Z kolei były dowódca Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego gen. Włodzimierz Muś podkreślał akceptację Bieruta dla stosowania brutalnych metod śledczych, pisząc: „jego ingerencje w prowadzone śledztwa, szczegółowe studiowanie akt spraw, adnotacje czynione na marginesie protokółów przesłuchań świadczą, że natura ciągnęła wilka do lasu. [...] proponował na marginesie czynionych uwag warianty przesłuchań [...] W wariancie piątym, na przykład, przewidywano tortury. Te metody prowadzenia śledztwa były więc Bierutowi znane. Przyzwalał na nie”.
Józef Światło, zbiegły na Zachód oficer MBP, określił go jako „agenta sowieckiego, pokornego, lojalnego i oddanego”. Z kolei zdaniem historyka Normana Daviesa Bierut w swoich działaniach w tzw. okresie stalinowskim w historii Europy Wschodniej (1945–1953) w rzeczywistości niczym nie różnił się od Józefa Stalina. Davies ujął to następująco: „Na tle nowo powstałej galaktyki Stalin był dalej „słoneczkiem, które świeciło najjaśniejszym blaskiem”. Ale w każdym z państw satelickich wprowadzono na orbitę wiele mniejszych słoneczek, lokalnych małych Stalinów. Bierut, Gottwald, Rákosi, Ulbricht, Gheorghiu-Dej, Żiwkow, Tito, Hodża – wszystko to były szkolone w Moskwie klony Stalina. Pochlebstwem byłoby nazwać ich marionetkami”.
W ocenie dzisiejszych historyków był jednym z największych, jeśli nie największym, zbrodniarzem w całej historii Polski – człowiekiem odpowiedzialnym za śmierć wielu tysięcy ludzi. Jako głowa państwa, nie skorzystał z prawa łaski wobec setek osób skazanych z przyczyn politycznych na karę śmierci. Zdaniem polskich historyków Andrzeja Szwarca, Marka Urbańskiego i Pawła Wieczorkiewicza: „Bieruta oczywiście niczym usprawiedliwić się nie da. Tak jak potoczna świadomość nie zachowała w pamięci nazwisk targowiczan – realizatorów kolonialnej polityki Katarzyny Wielkiej po II rozbiorze Rzeczypospolitej – tak i on pozostanie w niej, najwyżej nawiasowo, jako przykład narodowego zaprzaństwa. Nie da się go uwolnić od odpowiedzialności za ludobójcze zbrodnie reżimu, któremu przewodził”.
Kult Bieruta
Na wzór kultu Stalina w PRL uprawiano skromniejszy kult Bieruta, np. w 1950 r. pomorskiej wsi Modrowo nadano nazwę Bolesławowo, a w 1946 nazwano ku czci Bieruta dolnośląskie Bierutowice, należące obecnie do Karpacza i określane potocznie jako Karpacz Górny. Przejściowo istniało także Bierutowo (obecnie Pomorska Wieś).
Huta Częstochowa (1952–1989), Pałac Młodzieży w Katowicach (1951–1990) i Uniwersytet Wrocławski (1952–1989) nosiły imię Bolesława Bieruta. Zmiana nazwy uniwersytetu została zaakcentowana studenckim happeningiem pod nazwą „B.B. adieu!”.
Po przemianach społeczno-gospodarczych w Polsce w 1989, większość pomników Bieruta przeniesiono do Muzeum Socrealizmu mieszczącego się w Kozłówce.
Obecnie w Mińsku na Białorusi istnieje ulica Bolesława Bieruta. W okresie PRL jego nazwę nosiły Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie, a także plac (ob. Izaaka Singera) i ulica od niego odchodząca (ob. Lwowska) do 1991. W Warszawie, od 25 października 1976 do 29 czerwca 1989 na terenie obecnej dzielnicy Praga-Południe (osiedle Gocław) istniała ulica imienia Bolesława Bieruta.
Bolesław Bierut w filmie
Postać Bolesława Bieruta pojawiła się w filmach – Żołnierze wolności (1977, reż. Jurij Ozierow), gdzie grał go Ignacy Gogolewski oraz Pan T. (2019, reż. Marcin Krzyształowicz), w którym w tę postać wcielił się Jerzy Bończak.
Filatelistyka
Bolesław Bierut ukazał się na następujących znakach pocztowych:
znaczek z 22 lipca 1946 (2. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN) – nominał 3 zł, nakład 159.000 egzemplarzy,
wielomilionowa seria znaczków z lat 1948–1949 (nominały: 2, 3, 5, 6, 10, 15, 18, 30 i 35 zł),
znaczek z 22 lipca 1949 (5. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN) – nominał 15 zł,
znaczek z 25 lutego 1950 – nominał 15 zł, staloryt,
seria znaczków o nominałach 5, 10, 15, 20, 30, 40 i 50 zł (IV-X 1950), staloryt,
znaczek z 22 lipca 1951 (7. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN) – nominały 45, 60 i 90 groszy,
seria okolicznościowa z okazji 60. rocznicy urodzin z 18 kwietnia 1952,
znaczek z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka z 1 czerwca 1952 (Bierut wśród dzieci), nominał 45 zł + 15 groszy,
dwa znaczki poczty NRD z 22 kwietnia 1951 (Bierut i Wilhelm Pieck podają sobie ręce na tle granicy na Odrze i Nysie), nominały: 24 i 50 fenigów,
koperty ze znakiem opłaty pocztowej z 1949 (15 zł) i 1952 (45 groszy),
karty pocztowe: z 18 września 1950 (10 zł), 1 lutego 1951 (30 groszy, tekst życzeń pierwszomajowych), 22 lipca 1951 (30 groszy, napis 7 lat Polski Ludowej), 22 października 1951 (30 groszy).
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Czesław Kozłowski, Namiestnik Stalina, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa, 1993, .
Jan Nowak-Jeziorański, O proces Bolesława Bieruta i wspólników, Wydawnictwo Grup Oporu „Solidarność”, Warszawa, 1989
Andrzej Werblan, Stalinizm w Polsce, Wydawnictwo „Fakt”, Warszawa, 1991
Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Kantor Wydawniczy „Sawn”, Poznań, 1990
Mariusz Szulc, Zdrajca czy polski Forrest Gump? Rozważania o drodze Bolesława Bieruta do władzy, „histmag.org”, 12 sierpnia 2008.
Informacje w BIP IPN
Linki zewnętrzne
Teksty autorstwa Bolesława Bieruta
Mariusz Szulc, Zdrajca czy polski Forrest Gump? Rozważania o drodze Bolesława Bieruta do władzy, histmag.org, 12 sierpnia 2008.
„Polski Stalin” – fragmenty książki prof. Jerzy Eislera „Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR” [dostęp 2014-05-14]
Bolesław Bierut na zdjęciach w bibliotece Polona
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Byli honorowi obywatele Gdańska
Członkowie Komitetu Centralnego PPR
Członkowie Biura Politycznego KC PPR
Członkowie Biura Politycznego KC PZPR
Członkowie Frontu Jedności Narodu
Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewica (1906–1918)
Członkowie prezydium Krajowej Rady Narodowej
Członkowie Rady Państwa Polski Ludowej (1947–1952)
Członkowie struktur partyjnych odpowiedzialnych za wojsko w Polsce Ludowej
Działacze Komunistycznej Partii Polski
Działacze Międzynarodówki Komunistycznej
Ekskomunikowani przez Kościół katolicki
Funkcjonariusze stalinowskiego aparatu represji w Polsce (1944–1956)
Honorowi obywatele Gniezna
Honorowi obywatele Katowic
Honorowi obywatele Szczecina
Ludzie upamiętnieni nazwami miejscowości
Ludzie związani z Lublinem
Odznaczeni Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy
Odznaczeni Medalem za Warszawę 1939–1945
Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945
Odznaczeni Orderem Budowniczych Polski Ludowej
Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim
Pierwsi sekretarze KC PPR
Pierwsi sekretarze KC PZPR
Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
Polscy działacze spółdzielczy
Polscy współpracownicy radzieckich służb specjalnych
Premierzy PRL
Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1947–1952)
Prezydenci Polski
Przewodniczący Rady Państwa PRL
Skazani wyrokami sądów II Rzeczypospolitej
Urodzeni w 1892
Warszawscy posłowie na Sejm PRL
Więźniowie polityczni w II Rzeczypospolitej
Więźniowie więzienia w Rawiczu (II Rzeczpospolita)
Zmarli w 1956
Byłe Dobre Artykuły |
615 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Basowiszcza | Basowiszcza | Basowiszcza (biał. Басо́вішча, Basovišča) – Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza organizowany przez Białoruskie Zrzeszenie Studentów, odbywający się rokrocznie od 1990 w drugiej połowie lipca na leśnej polanie Boryk w pobliżu miejscowości Gródek. 30 edycja Basowiszcza została zorganizowana przez БАС w 2019.
Nazwa pochodzi od БАС, białoruskiego akronimu nazwy organizatorów (Белару́скае Аб’ядна́ньне Студэ́нтаў, Biełaruskaje Abjadnańnie Studentaŭ), do którego dołączono formant -išča (pol. -isko).
W lipcu 2012 r. odbyła się 23. edycja festiwalu, którą Zrzeszenie zorganizowało we współpracy z białostockim stowarzyszeniem Pogotowie Kulturalno-Społeczne, między innymi dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji.
Basowiszcza zostało ostatni raz zorganizowane przez БАС w 2019 roku, podczas 30., jubileuszowego Basowiszcza.
Format festiwalu
Festiwal gościł m.in. Illusion, Blenders, Armię, Pidżamę Porno, Kult, Cool Kids of Death, KSU, Lao Che, R.U.T.A. Główną specyfiką festiwalu jest to, że prezentuje się na nim niezależna scena muzyczna zza wschodniej granicy. Począwszy od lat dziewięćdziesiątych udział w imprezie brały zespoły Mroja czy ULIS, następnie N.R.M., Neuro Dubel, Krama, Troitsa, Gliuki i inne. Festiwal poprzez muzykę i inne formy twórczości artystów, przede wszystkim z Polski i Białorusi, prezentuje ich dorobek artystyczny.
Festiwal stanowi jedno z największych wydarzeń muzycznych w północno-wschodniej Polsce i jest nieodłącznym elementem życia kulturalnego Podlasia. Muzyka, jak i inne dziedziny kultury tam prezentowane skierowane są zatem do szerokiego grona odbiorców zainteresowanych współczesną kulturą – nie tylko Białorusinów. Oprócz tego pełni on ważną rolę, ponieważ występują na nim zespoły tworzące w języku białoruskim, który UNESCO uznało za język zagrożony wymarciem.
Na chwilę obecną Basowiszcza to nie tylko muzyka, ale również sztuka, literatura, film czy fotografia, a także warsztaty.
Ewaluacja
Rok-kniazouna Kaciaryna Kamocka jako felietonista BelaPAN w 2008 roku tak ocenił festiwal: „Basowiszcza nie został pomyślany jako festiwal emigracji białoruskiej, ale jako święto lokalnych białostockich Białorusinów”.
Przypisy
Bibliografia
oficjalna strona festiwalu
Linki zewnętrzne
MSWiA – Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce.
Gazeta.pl – Wszystko o: festiwal basowiszcza.
Białorusini w Polsce
Festiwale rockowe w Polsce
Muzyka na Białorusi
Gródek
Kultura w województwie podlaskim |
616 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Biliard | Biliard | Biliard – liczba o wartości: 1 000 000 000 000 000 = 1015. Termin biliard jest stosowany w nazewnictwie liczebników w skali długiej i nie ma swojego odpowiednika w skali krótkiej.
W krajach stosujących skalę krótką (głównie kraje anglojęzyczne) liczba 1015 nosi nazwę kwadrylion, tak jak 1024 w pozostałych krajach.
W układzie SI mnożnikowi 1015 odpowiada przedrostek jednostki miary peta o symbolu P, a jego odwrotności (jedna biliardowa) 10−15 odpowiada femto o symbolu f.
Zobacz też
liczba
liczebniki główne potęg tysiąca
przedrostki SI
Bibliografia
Nazwy wielkich (i małych) liczb
Nazwy liczb |
617 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bilion | Bilion | Bilion (skrót: bln) – liczba o wartości: 1 000 000 000 000 = 1012 (czyli 1000 miliardów), w krajach stosujących długą skalę.
W krajach stosujących krótką skalę (głównie kraje anglojęzyczne) leksykalne bilion oznacza liczbę 109, czyli miliard na długiej skali.
W układzie SI mnożnikowi 1012 odpowiada przedrostek jednostki miary tera o symbolu T, a jego odwrotności (jedna bilionowa) 10-12 odpowiada piko o symbolu p.
Zobacz też
liczebniki główne potęg tysiąca
przedrostek SI
Przypisy
Bibliografia
Nazwy wielkich (i małych) liczb
Nazwy liczb |
621 | https://pl.wikipedia.org/wiki/B%20%28ujednoznacznienie%29 | B (ujednoznacznienie) | B – druga litera alfabetu łacińskiego, trzecia litera alfabetu polskiego.
B
Chemia
B – w chemii: symbol pierwiastka boru
B – grupa witamin
Fizyka
B – mezon zawierający kwark denny i lżejszy antykwark lub antykwark denny i lżejszy kwark
B – bozon cechowania postulowany przez teorię oddziaływań elektrosłabych.
B – oznaczenie indukcji magnetycznej – wielkości wektorowej w fizyce, opisującej pole magnetyczne
Informatyka
B – w informatyce: symbol bajta – podstawowej jednostki informacji pamięci komputerowej
B – język programowania stworzony przez Kena Thompsona i Denisa Ritchie w 1969 r.
Matematyka
B – cyfra symbolizująca decymalną wartość 11 w układzie szesnastkowym
Metrologia
B – oznaczenie bela – jednostki miary wielkości ilorazowych
B – oznaczenie stopnia w skali Beauforta
B – rozmiar miseczki stanika
Muzyka
B – alternatywna nazwa dźwięku H stosowana np. w Wielkiej Brytanii. W polskiej notacji muzycznej rzadko spotykana, głównie w nowszych wydawnictwach popularnych (np. opracowania na keyboard).
B – album grupy I Am Kloot
Technika
B – symbol oznaczający sposób budowy urządzeń elektrycznych – od słowa Bezpieczna
B – oznaczenie broni biologicznej – grupy broni masowej zagłady z szeregu ABC (Atomowa, Biologiczna, Chemiczna)
B – typ monitora rzecznego zwany także monitorem gdańskim
B (od ang. bulb – żarówka) – symbol czasu otwarcia migawki aparatu fotograficznego na czas nieograniczony (trwający od wciśnięcia spustu do jego zwolnienia).
stopień twardości ołówka
Transport
B – w międzynarodowym kodzie samochodowym: oznaczenie Belgii
Językoznawstwo
B. – biernik
b
b – barn – jednostka przekroju czynnego
b – w informatyce: symbol bita – najmniejszej porcji informacji
b – dźwięk muzyczny, którego częstotliwość dla b¹ wynosi około 466,2 Hz
b (od ang. bottom) – oznaczenie kwarku spodniego
b – oznaczenie części stanów mezonów o izospinie jeden
– symbol IPA spółgłoski
Zobacz też
skrót jednoliterowy. |
622 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Bliski%20Wsch%C3%B3d | Bliski Wschód | Bliski Wschód (; hebr. המזרח התיכון; , Xâvar-e Miyâne; przestarzałe Lewant) – region geograficzny obejmujący głównie Azję Zachodnią, ale w pewnych kontekstach także obszary Europy i Afryki.
Geografia
Obejmuje on głównie państwa położone w południowo-zachodniej Azji. Najczęściej do państw Bliskiego Wschodu zalicza się: Arabię Saudyjską, Bahrajn, Egipt, Irak, Iran, Izrael, Palestynę, Jemen, Jordanię, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syrię, Turcję, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz w niektórych źródłach też Cypr. W sumie zajmują one powierzchnię ok. 9,7 mln km² z liczbą ludności wynoszącą 456 mln mieszkańców (2021).
Historia
Bliski Wschód jest regionem, gdzie prawdopodobnie rozpoczęły się procesy przejścia z paleolitu do neolitu. Region ten (Żyzny Półksiężyc) jest również kolebką wielkich cywilizacji starożytnych (Mezopotamia, starożytny Egipt) oraz trzech wielkich religii abrahamowych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Przez prawie trzydzieści wieków było to centrum starożytnego świata.
Było to też wielkie pole bitwy wielkich imperiów:
Asyrii z Królestwem Medów,
Medów z Persami,
Persów z Królestwem Macedonii,
Macedonii z Seleucydami,
Seleucydów z Królestwem Partii,
Partów z imperium rzymskim,
Rzymu z Persją Sasanidów,
Persów z Cesarstwem Bizantyńskim,
Bizancjum z Imperium Arabskim,
Arabów z krzyżowcami,
krzyżowców z Mamelukami,
Mameluków z Imperium Osmańskim,
Turków z Persją Safawidów,
oraz muzułmanów z kolonializmem europejskim.
Po I wojnie światowej na Bliskim Wschodzie ścierały się interesy Francji i Wielkiej Brytanii, po II wojnie państwa te zaczęły stopniowo tracić swe wpływy na rzecz Stanów Zjednoczonych.
Uwarunkowania polityczne
Współcześnie pod względem kulturowym zdecydowaną większość stanowi ludność arabskojęzyczna wyznająca islam (oprócz Arabów wyznają go również Turcy oraz ludy irańskie).
Region ten był i nadal jest niestabilny pod względem politycznym, można wymienić chociażby konflikt izraelsko-arabski i związane z nim wojny izraelsko-arabskie, wojnę iracko-irańską czy wojnę w Zatoce Perskiej.
Spójność geopolityczna
Spójność geopolityczna regionu Bliskiego Wschodu jest związana z szeregiem czynników, które identyfikują ten obszar jako całość. Do czynników spajających region należą:
przewaga ludności arabskiej na obszarze,
większość sunnicka,
dominacja języków semickich,
wspólne tradycja, kultura i historia,
działalność Ligi Państw Arabskich.
Gospodarka
Bliski Wschód jest bardzo ważnym regionem gospodarczym, gdzie koncentruje się znaczna część światowego wydobycia ropy naftowej. Ponadto krzyżują się tu ważne międzynarodowe linie komunikacji lotniczej i morskiej (Kanał Sueski).
Pozostałe informacje
Określenia Bliski, Środkowy i Daleki Wschód to typowy przykład nazwy etnocentrycznej, a w tym wypadku europocentrycznej, czyli z punktu widzenia Europejczyków. Nazwa „Bliski Wschód” oznacza południowo-zachodnią Azję i północno-wschodnią Afrykę. Obecnie w języku angielskim nazwa Near East jest wypierana przez Middle East (Środkowy Wschód).
Badaniem starożytnych i nowożytnych, żywych i wymarłych kultur Bliskiego Wschodu zajmują się odpowiednie działy orientalistyki.
Bliski Wschód odgrywa duże znaczenie gospodarcze i strategiczne. Leży na skrzyżowaniu trzech kontynentów: Europy, Azji i Afryki, przechodzą tędy ważne szlaki komunikacyjne z Europy i północy Afryki na Daleki Wschód. Drogi morskie przebiegają przez cieśniny czarnomorskie, Morze Śródziemne, Kanał Sueski, Morze Czerwone i zatokę Perską, krzyżują się linie powietrzne łączące najważniejsze porty lotnicze Europy z południową Afryką, Azją, Dalekim Wschodem i Australią.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Emiddle East – Strona portalowa o Krajach Bliskiego Wschodu
Middle east expat portal
Orientalistyka
Regiony Afryki
Regiony Azji |
624 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Blechnarka | Blechnarka | Blechnarka (dodatkowa nazwa w j. łemkow. , trb. Blichnarka) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Uście Gorlickie.
Leży na Ropą dopływem Wisłoki.
Nazwa i położenie
Nazwa wsi pochodzi od słowa blechnar, oznaczającego prawdopodobnie rzemieślnika bielącego surowe płótno. Miejscowość leży w górnym biegu rzeki Ropy, w pobliżu jej źródlisk, na wysokości ok. 550 m n.p.m. Od wschodu wznosi się nad nią Wysota (788 m) i już w głównym grzbiecie Borsuczyna (734 m). Na południu w wododziale Płaziny (825 m), Buków Garb (764 m), Czerszla (772 m), a dalej ku zachodowi Jawor (723 m) i Cigelka (807 m).
Historia
Wieś została założona na surowym korzeniu w 1528 przez polskich rycerzy Gładyszów z Szymbarku i lokowana na prawie wołoskim. Osadnictwo wołoskie miało tu miejsce już wcześniej. W 1581 istniało we wsi pięć dworzyszcz wołoskich. W jej okolicach mieli swoje okopy konfederaci barscy. W lipcu 1770 Rosjanie rozbili obóz konfederatów, broniących się pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego nad Blechnarką. Podczas walk zniszczeniu uległa pierwsza cerkiew, na której miejscu stoi prawdopodobnie obecna kaplica św. Mikołaja. W 1785 osada liczyła 510 osób (spis katastralny). W XIX wieku zamieszkiwało ją około 450 ludzi (rolników, hodowców bydła, tkaczy oraz bielarzy płócien). Przy cerkwi istniała jednoklasowa szkoła, do której uczęszczało około czterdzieścioro dzieci.
Podczas I wojny światowej, od 1 do 4 kwietnia 1915 w okolicy wsi toczyły się zacięte walki Rosjan z wojskami austro-węgierskimi, nazywane "Bitwą Wielkanocną". Wybudowano dwie linie obronne wyposażone w zasieki z drutu kolczastego, okopy, bunkry dowodzenia, stanowiska ckm-ów i ziemianki mieszkalne. Starcia objęły przede wszystkim stoki pobliskich szczytów: Jaworzynki (869 m n.p.m.) i Wysoty (784 m n.p.m.). Na czas walk mieszkańcy zostali ewakuowani do Czarnej koło Uścia. Część zabudowy uległa w trakcie starć zniszczeniu..
W okresie dwudziestolecia międzywojennego we wsi stało 110 domów (około czterystu mieszkańców). W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego. Obecnie żyje tu około czterdzieścioro mieszkańców w szesnastu domach. W dniu świętych Kosmy i Damiana odbywa się tradycyjne święto – "keresz".
Zabytki
Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego
cerkiew św. Kosmy i św. Damiana,
cmentarz wojenny nr 49 z czasów I wojny światowej.
Obiekty sakralne
prawosławna cerkiew filialna pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana z XIX wieku (zbudowana jako greckokatolicka), należąca do parafii w Wysowej-Zdroju.
Szlaki piesze
Wysowa-Zdrój – Blechnarka – Przełęcz Wysowska (610 m n.p.m.) – Przełęcz Regetowska (646 m n.p.m.) – Regietów
od drogi na Przełęcz Wysowską do cmentarza wojennego nr 49 i dalej do granicy ze Słowacją (szlak cmentarny)
od drogi na Przełęcz Wysowską do cmentarza wojennego nr 50 na Wysocie (784 m n.p.m.) (szlak cmentarny) Cmentarz wojenny nr 50 – Wysowa
Przejście graniczne
W miejscowości do 21 grudnia 2007 znajdowało się turystyczne przejście graniczne ze Słowacją. W związku z przystąpieniem Polski do strefy Schengen przejście zostało otwarte, a jego przekraczanie stało się dozwolone dla każdego przez cały czas.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Pełny opis, historia i fotografie
Wsie w powiecie gorlickim |
625 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Buk | Buk | Buk (Fagus L.) – rodzaj drzew z rodziny bukowatych. Wyróżnianych jest w jego obrębie zwykle 10–11 gatunków. Występują one głównie w strefie umiarkowanej na półkuli północnej, najdalej na południe sięgając do Meksyku i Wietnamu. W Ameryce Północnej rośnie jeden gatunek – buk wielkolistny, w Europie obecne są dwa – buk zwyczajny i wschodni (w Polsce występuje w stanie naturalnym tylko ten pierwszy), pozostałe gatunki rosną w Azji Wschodniej. Są to ważne drzewa leśne w strefie umiarkowanej, w strefie międzyzwrotnikowej ograniczające się do występowania w lasach górskich.
Buki są istotnym źródłem surowca drzewnego, zwłaszcza wielkolistny w Ameryce Północnej oraz gatunki europejskie. Buki, zwłaszcza w odmianach o oryginalnym pokroju, kształcie i barwie liści są popularnie uprawiane jako rośliny ozdobne.
Morfologia
Pokrój Drzewa osiągające wysokość do 40–50 m (buk zwyczajny i wschodni), 30–40 m (buk wielkolistny i japoński), pozostałe są niższe, często wielopniowe i nisko rozgałęzione. Kora jest cienka, gładka, szara lub popielata. Występują krótko- i długopędy. Pąki są wrzecionowate – długie i ostro zakończone.
Liście Sezonowe, skrętoległe, wsparte przylistkami, które szybko odpadają. Blaszki są cienkie, w pączku złożone, jajowate, eliptyczne i odwrotnie jajowate, o długości od 6 do 12 cm, rzadko do 16 cm. Najczęściej całobrzegie, rzadziej faliście karbowane lub ząbkowane. Użyłkowanie jest pierzaste, nerwy boczne są liczne, proste, równoległe i nierozgałęzione, dochodzą do ząbków na brzegu blaszki lub skręcają przed brzegiem ku wierzchołkowi. Młode liście, nerwy i brzegi liścia są pokryte w różnym stopniu jedwabistymi włoskami.
Kwiaty Jednopłciowe, męskie i żeńskie wyrastają w osobnych kwiatostanach, ale na tych samych drzewach (rośliny są jednopienne). Kwiatostany rozwijają się w kątach liści, męskie – w jajowatych główkach lub pęczkach na wiotkich, zwisających szypułach. Kwiaty męskie składają się z 4–7 zrastających się działek kielicha, korony brak, długich pręcików jest 6 do 16. Kwiaty żeńskie zwykle wyrastają parami, są krótkoszypułkowe, wsparte kupulą (okrywą), trój- lub czterodzielną. Szyjki słupka są trzy, cienkie, odgięte.
Owoce Bukiew: 1, 2, rzadko 3 trójgraniaste orzeszki, zamknięte w okrywie pokrytej kolczastymi lub listkowatymi wyrostkami. Okrywy drewnieją osiągając u różnych gatunków zwykle od 1 do 2,5 cm, ale u kilku są wyjątkowo długie i cienkie osiągając do 10 cm (np. u buka Englera i japońskiego). Kształt i wielkość okryw oraz budowa pokrywających je wyrostków są ważnymi cechami diagnostycznymi przy oznaczaniu gatunków.
Systematyka
Pozycja systematyczna
Rodzaj stanowi klad bazalny rodziny bukowate z rzędu bukowców. W obrębie rodziny wyodrębniany do monotypowej podrodziny Fagoideae K. Koch.
Wykaz gatunków
Fagus chienii W.C.Cheng
Fagus crenata Blume – buk karbowany
Fagus engleriana Seemen ex Diels – buk Englera
Fagus grandifolia Ehrh. – buk wielkolistny, buk amerykański
Fagus hayatae Palib. ex Hayata
Fagus japonica Maxim. – buk japoński
Fagus lucida Rehder & E.H.Wilson – buk lśniący
Fagus multinervis Nakai
Fagus orientalis Lipsky – buk wschodni
Fagus sinensis Oliv.
Fagus sylvatica L. – buk zwyczajny
Fagus × taurica Popl. – buk pośredni
W strefie umiarkowanej półkuli południowej występuje rodzaj bukan (Nothofagus) nazywany bukiem południowym, którego przedstawiciele dawniej włączani bywali do rodzaju Fagus (podobnie jak rodzaj kasztan Castanea).
Zastosowanie
Buki sadzone są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w odmianach, których szczególnie dużo (różniących się pokrojem, kształtami i barwą liści) wyhodowano w przypadku buka zwyczajnego.
Drzewa tego rodzaju są ważnym źródłem cenionego surowca drzewnego. Drewno bukowe było stosowane w wielu historycznych wyrobach techniki, należały do nich m.in. bardziej obciążone części wozów konnych (szprychy i dzwona kół, luśnie [wzmocnienie osi], rozwory [drągi do regulacji rozstawu osi], osady dyszla i dyszle), elementy amortyzujące karet, ramy, panewki w łożyskach ślizgowych, koła zębate i pasowe (zwłaszcza do maszyn młyńskich i rolniczych), części szkutnicze (stępki i nadbudówki statków, wiosła żeglarskie), elementy pługów, kratownice i zęby bron, podzespoły obrabiarek do drewna, płyty robocze stołów stolarskich i ciesielskich do ręcznej obróbki drewna. Obecnie jest szeroko wykorzystywane w meblarstwie (ramy mebli tapicerowanych, części mebli giętych), stanowi też podstawowy składnik sklejki brzozowo-bukowej, która znajduje zastosowanie w motoryzacji (elementy konstrukcyjne siedzeń autobusowych, skrzynie ładunkowe pojazdów dostawczych) i w modelarstwie. Obróbka buku wymaga starannego odpylania, ponieważ pyły drewna bukowego są uważane za rakotwórcze.
Nasiona buków są jadalne i uznawane za smaczne.
Zobacz też
buczyna
Przypisy
Bukowate |
627 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Be | Be | Be – symbol pierwiastka chemicznego Berylu
°Bé – stopień w skali Baumégo
.be – krajowa domena internetowa najwyższego poziomu przypisana dla stron internetowych z Belgii
Be (Бб, nazwa cyrylicka: бэ) – druga litera podstawowej cyrylicy.
Be – amerykańskie przedsiębiorstwo
Muzyka
Be – album muzyczny rapera Commona
Be – album muzyczny zespołu BTS
Be – singel zespołu Voo Voo
Zobacz też
BE |