Search is not available for this dataset
url
stringlengths 28
299
| title
stringlengths 0
364
| text
stringlengths 0
1.82M
|
|---|---|---|
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=74 | Субъектілік-объектілік қатынастар - | 114
Толеранттылық (лат.tolerantia— төзімділік, көнбістік)
- басқа ойға,
көзқарасқа, наным-сенімге, іс-əрекетке, əдет-ғұрыпқа, сезім-күйге, идеяларға
төзімділік, жұмсақтық көрсете білу қасиеті.
Тұлға
-
жеке
адамның өзіндік
адамгершілік,
əлеуметтік,
психологиялыққырларын ашып, адамды саналы іс-əрекет иесі жəне қоғам
мүшесі ретінде жан-жақты сипаттайтын ұғым.
Ұстамдылық - адамның
бойындағы жағымды қасиет; өз тəртібін
қадағалай білу, қызбалығы мен үстірт əрекетін тежей aлy,
оларды
қолданыстағы тəртіп нормалары мен ережелеріне бағындыру.
Үстемділік - доминанта(латын тілінен енген сөз)
– үстемдік ету деген
мағынаны білдіреді. Өзекті қажеттілікпен немесе зейіннің үстемділігімен
адамның миында өктемдік ететін қозу ошағы.
Центрация - бір мезгілде, бір кезеңде
өзін-өзі дамытудағы ізденіс
жұмыстарының нəтижесінде мұғалім мен оқушының субъективті (тұлғалық)
өсу нəтижесі.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=75 | Ішкі тыныштық - З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | Ішкі тыныштық - дүниені сезіну, мақсаттарға жол салу, армандау,
сезімге берілу, санадағы сансыз жағымсыз ойлардан арылу.
Ізгілік - əдеп санаты; адамның қоғамдық жəне жеке өміріндегі
құбылыстардың мұратқа қатысты жағымды адамгершілік мəнін бейнелейді,
моральдық-қоғамдық сананың неғұрлым жалпы ұғымдарының бірі. Ізгілікке
қарама-қарсы ұғым - зұлымдық. Ізгілік неғұрлым нақты ұғым нысанын алады
- жақсылық, қайырымдылық, əділеттілік жəне т.б.
Ізеттілік - адамның əдептілігін, сыпайылығын, өнегелілігін,
қарапайымдылығын білдіреді.
Іс-əрекет - əлемді жəне өз-өзін саналы түрде өзгертетін процесте
адамның немесе топтың əлеммен жасайтын өзара əрекеті.
Эгоизм - (өзімшілдік) латын тілінен енген сөз, «ego» - «мен» деген
мағынаны білдіреді. Бірінші жағдайда адамды қоғам мен басқа адамдарға
қатынасы тұрғысынан сипаттайтын өмірлік принцип пен моральдық қасиет.
Ол басқалардың мүддесімен санаспайтын, тек өз мүддесін ғана көздейтін
адамның жеке басының теріс қасиетін бейнелейді. Өзімшілдік
адамгершілікке жат қасиет болып саналады; екінші жағдайда субъектінің
құндылық бағдары; өмірлік қарекетінде өз қамын, өз қажетсінулерін басқа
адамдар мен əлеуметтік топтардың мүдделерінен үстем санау.
Эмоция (франц. етаtіоп, лат. епо vео толғану) - адам мен
жануарлардың сыртқы жəне ішкі тітіркендіргіштер əсеріне реакциясы;
қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын көңіл күй.
Эмпатия - біреудің (тəрбиеленушінің) орнына өзін қоя білу, оның
мақсатын, уəжін түсіне білу қабілетінің болуы белгілі бір дəрежеде
үйренушінің істерін алдын-ала болжауға мүмкіндік береді. Адамдар
арасындағы қарым-қатынасты зерттеп, эксперименттер жүргізген Дж. Л.
Морено эмпатияны «бірін-бірі сезіну» деп атаған. |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=76 | ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ - З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Аристотель.
Үлкен этика.
- Москва, 2004.
2. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. Психология. Адамзат ақыл-
ойының қазынасы. 10 томдық: Қазақтың психологиялық ой-пікірлері.
10 том/ Жетекшісі - акад. Ә.Н. Нысанбаев. - Алматы: «Таймас» баспа
үйі, 2006.
3. Тұрғынбаева Б.А. Ұстаздық шығармашылық. - Алматы, 2007.
4. Алдамергенова Г.Т. Моральдық-этикалық тəрбие беру негіздері: о
қу
құралы. -Алматы: Эверо, 2014.5. Арын Е. Орысша-қазақша түсіндірме
сөздік: Педагогика - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006.
5. Фалей М. В. Педагогическое общение. - СахГУ Южно-Сахалинск, 2014.
6. Педагогикалық əдеп қағидалары. Қазақстан Республикасы Білім жəне
ғылым министрінің м.а. 2016 жылғы 8 қаңтардағы № 9 бұйрығы.
7. Омарова А.С. Болашақ педагогтардың педагогикалық шеберлігін
қалыптастырудың кейбір мəселелері // Білім журналы, 2006, -№4.- 65б.
8. Никитина Н.Н., Кислинская Н.В. Введение в педагогическую
деятельность: Теория и практика учеб.пособие. -Москва.: «Академия»,
2008.
9. Каримов А.Н. Педагогкалық қызмет жəне педагогикалық шеберлік
негіздері: оқу құралы. -Алматы: Қазақ университеті, 2010.
10. Жусупова Ж.А. Педагогикалық шеберлік: Оқулық. Алматы, 2011
11. Сластенин В.А. и др. Педагогика: Учеб. пособие для студ. высш. пед.
учеб. заведений. - [Текст] / В.А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е.Н. Шиянов;
Под ред. В.А. Сластенина. - М.: Академия, 2002.
12. Жармекова Г. С. Культура профессионально-педагогического общения
будущего учителя (учебное пособие).- Алматы; Издательский дом
КазГЮУ, 2002.
13. Андреев В.И. Педагогическая этика: инновационный курс для
нравственного саморазвитии. – Казань: Центр инновационных
технологий, 2012.
14. Мукажанова Р.А., Омарова Г.А. «Методика преподавания дисциплины
«Самопознание» в школе». Учебно-методическое пособие для учителей,
Алматы: ННПООЦ «Бөбек», 2013.
15. Бəшірова Ж.Р., Әлқожаева Н.С. Тұлғааралық қарым-қатынас
педагогикасы: оқу құралы. –Алматы.: Қазақ университеті, 2011.
16. Омарбекова А., Жұмабекова Ф. Өзін-өзі тану: хрестоматиялық жинақ.-
Астана: Фолиант, 2018.
17. Лобанова Е.А. Дошкольная педагогика: учебно-методическое пособие.
-
Балашов: Николаев, 2005.
18. Мирза Н.В., Маженова Р.Б. Кəсіби-педагогикалық қарым-қатынас: оқу
құралы. -Алматы: Эверо, 2014. |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=7 | Бекіту сұрақтары мен тапсырмалар - З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | 11
1.1-сурет. Этиканың негізгі категориялары
Махаббат - достықтың, татулықтың шыңы, адам өмірінің ұлы
жарастығы. Онсыз өмірдің мəні, қызығы, құны жоқ. Ақын Абай:
«Махаббатсыз дүние - бос» деп тегін айтпаған. Махаббатпен адамның бүкіл
тіршілігі байланысты. Адам дүниеге келген мезеттен ата-ана махаббатының
жылуына бөленсе, одан кейін дос-жаран, жора-жолдастарының
сүйіспеншілігін біледі, бірте-бірте сүйіктісінің, жарының махаббатымен
қауышады. Барлық ұлы істерге адамды қажыр беріп бастаушы күш -
махаббат. Адам біреуді сүйгендіктен, біреудің өзін сүйетіндігін немесе
болашақта сүюінен үміттенгендіктен, оның бойын күш-жігер кернеп, биік
мақсаттарға ұмтылады. Ол адам жанының екінші біреуге, адамдар қауымына
немесе белгілі бір идеяға бағытталған сүйіспеншілігі мен құштарлық
сезімінің аса нəзік түрі. Махаббат ұғымының мазмұны өте кең. Оның адам
жанының махаббаты, белгілі бір идеяға, Отанға, ата-анаға, жалпы адамзатқа
деген түрлері көп. Махаббатта сезім мен ақыл ұштасып, адам парасатты
табиғи күш ретінде көрінеді. Махаббат адам көңілін шартарапқа желдірер,
көңілін аспанға көтерер, нəзіктік пен құштарлықты тудырар, қорқынышы мен
үрейі, қызғаныш пен қасіреті көп күрделі жағдайларға жол бермейтін ғаламат
сезім.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=8 | Жомарттық - басқаға жақсылық жасап, көмек көрсетуге пейілділік.
Ізгілік пен зұлымдық | 12
заңының жүзеге асуын қадағалаушы - ар мен ұят. Ұят - адамгершіліктің
жемісі, сонымен қатар ардың қосшысы. Ұят жоқ жерде əдеп, инабаттылық
жоқ. Ненің ұят жəне ненің ұят еместігі туралы түсініктердің барлық жерде
əртүрлі екенін айта кету керек. Ұят - адамның өзінің қоршаған ортасында
қалыптасқан ортақ нормаларға немесе қауымның өзінен күткен биіктеріне
сай келмегендігін сезінуден туындайтын қолайсыздық күйі. Армен жəне
намыспен салыстырғанда ұят ішкі, өзіңмен-өзің қалатын күй емес,
басқалардың, қоршаған ортаның көзқарасымен анықталатын күй. Өйткені
адам өзі жасаған келеңсіз əрекеті, қылығы үшін басқалардан еститін сөзді
ойлап, олардың өзі туралы көзқарастарынын бұзылатындығын ойлап
уайымдайды.
Намыс - адамның жан дүниесі мен Отанының, отбасының, ұлтының,
қоршаған орта мен қоғамының мəнін сезінуімен оянып, соның амандығы мен
бүтіндігі үшін күресінен көрінетін көрініс. «Малым - жанымның садағасы,
жаным - арымның садағасы» деген қағидадан көрініс тапқан, яғни ар-
иманның қадірін білумен айқындалатын намыстың бір түрі адамның адамдық
келбетін айқындайтын асыл қасиеті. Адам өз бойындағы ең асыл құндылық
иман, ар-ождан қазынасы екенін танып білгеннен кейін, оны қорғау, ұлғайту
қамымен ғылым, білім іздеп еңбектенсе ол шын мəніндегі намысты тапқаны
күмəнсіз. Өзін-өзі танудан бастау алған адамның рухани ізденісі оның
қоршаған ортасын меңгеруіне ұласады.
Намыстың тағы бір көрінісі - қоғамдағы өз орнын белгілегеннен кейінгі
қауым алдындағы өзінің адамдық борышы, халқына еңбек ету бағытындағы
адамның отансүйгіштік сезімі. Бұл оның ұлттық құндылықтарын түйсінуінен,
туған халқымен жақындығын сезініп, оның рухани мұраларына деген риясыз
ықыласынан жəне туған елін қорғауға ұмтылысынан байқалады. Сондай-ақ
отбасының мұң-мұқтажын қамтамасыз ету жəне оны қорғаумен байланысты
да намыс болады. Адам өзі қымбат деп білген нəрсесін неғұрлым қастерлеп,
құрметтесе жəне оған сүйіспеншілік сезіммен қараса - бұл да намыстың
белгісі. Демек, намыс адамға тəн асыл ізгі махаббат сезімімен тығыз
байланысты. Махаббат намыстың
сезімдік
қайнары
болса,
намыс
махаббаттың құндылықтық мəні, əрекеттік қыры. Намыс адамның жігерін
жанып, ерлік пен тəуекелге жетелейтін, табандылығын арттырып, қажыр-
қайрат беретін қуат.
Абырой - адамның өз іс-əрекеттерінің тиесілі адамгершілік
мұраттарына сəйкес келетінінен пайда болатын өзіндік жетістік. Ар мен
намыс арқылы адамның өз қылықтарына тиесілі парыз, міндетті бағалай
білетіндігі көрінеді. Адамның парызы сияқты ары мен намысы да өзіндік,
ешкімге тəуелсіз дүние.
Парыз - адамның моральдық мұратқа байланысты қойылған
талаптарды орындау кажеттілігі. Адамның парызы ізгілікке еру, өзі сияқты
басқаларға мүмкіндігінше көмек көрсету, зұлымдыққа жол бермеу сияқты
əрекеттерден құралады.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=8#Ар,_намыс,_ұят,_абырой | Жомарттық - басқаға жақсылық жасап, көмек көрсетуге пейілділік.
Ізгілік пен зұлымдық | 12
заңының жүзеге асуын қадағалаушы - ар мен ұят. Ұят - адамгершіліктің
жемісі, сонымен қатар ардың қосшысы. Ұят жоқ жерде əдеп, инабаттылық
жоқ. Ненің ұят жəне ненің ұят еместігі туралы түсініктердің барлық жерде
əртүрлі екенін айта кету керек. Ұят - адамның өзінің қоршаған ортасында
қалыптасқан ортақ нормаларға немесе қауымның өзінен күткен биіктеріне
сай келмегендігін сезінуден туындайтын қолайсыздық күйі. Армен жəне
намыспен салыстырғанда ұят ішкі, өзіңмен-өзің қалатын күй емес,
басқалардың, қоршаған ортаның көзқарасымен анықталатын күй. Өйткені
адам өзі жасаған келеңсіз əрекеті, қылығы үшін басқалардан еститін сөзді
ойлап, олардың өзі туралы көзқарастарынын бұзылатындығын ойлап
уайымдайды.
Намыс - адамның жан дүниесі мен Отанының, отбасының, ұлтының,
қоршаған орта мен қоғамының мəнін сезінуімен оянып, соның амандығы мен
бүтіндігі үшін күресінен көрінетін көрініс. «Малым - жанымның садағасы,
жаным - арымның садағасы» деген қағидадан көрініс тапқан, яғни ар-
иманның қадірін білумен айқындалатын намыстың бір түрі адамның адамдық
келбетін айқындайтын асыл қасиеті. Адам өз бойындағы ең асыл құндылық
иман, ар-ождан қазынасы екенін танып білгеннен кейін, оны қорғау, ұлғайту
қамымен ғылым, білім іздеп еңбектенсе ол шын мəніндегі намысты тапқаны
күмəнсіз. Өзін-өзі танудан бастау алған адамның рухани ізденісі оның
қоршаған ортасын меңгеруіне ұласады.
Намыстың тағы бір көрінісі - қоғамдағы өз орнын белгілегеннен кейінгі
қауым алдындағы өзінің адамдық борышы, халқына еңбек ету бағытындағы
адамның отансүйгіштік сезімі. Бұл оның ұлттық құндылықтарын түйсінуінен,
туған халқымен жақындығын сезініп, оның рухани мұраларына деген риясыз
ықыласынан жəне туған елін қорғауға ұмтылысынан байқалады. Сондай-ақ
отбасының мұң-мұқтажын қамтамасыз ету жəне оны қорғаумен байланысты
да намыс болады. Адам өзі қымбат деп білген нəрсесін неғұрлым қастерлеп,
құрметтесе жəне оған сүйіспеншілік сезіммен қараса - бұл да намыстың
белгісі. Демек, намыс адамға тəн асыл ізгі махаббат сезімімен тығыз
байланысты. Махаббат намыстың
сезімдік
қайнары
болса,
намыс
махаббаттың құндылықтық мəні, əрекеттік қыры. Намыс адамның жігерін
жанып, ерлік пен тəуекелге жетелейтін, табандылығын арттырып, қажыр-
қайрат беретін қуат.
Абырой - адамның өз іс-əрекеттерінің тиесілі адамгершілік
мұраттарына сəйкес келетінінен пайда болатын өзіндік жетістік. Ар мен
намыс арқылы адамның өз қылықтарына тиесілі парыз, міндетті бағалай
білетіндігі көрінеді. Адамның парызы сияқты ары мен намысы да өзіндік,
ешкімге тəуелсіз дүние.
Парыз - адамның моральдық мұратқа байланысты қойылған
талаптарды орындау кажеттілігі. Адамның парызы ізгілікке еру, өзі сияқты
басқаларға мүмкіндігінше көмек көрсету, зұлымдыққа жол бермеу сияқты
əрекеттерден құралады.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=9 | Әділеттік - З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | 13
Бақыт - этиканың іргелі категориясы. Мəдениет
тарихында бақыт
мəселесімен айналысатын фелицитология деген пəн де болды. Фелицитарлық
шығармаларды атап өтер болсақ: Аристотельдің «Никомах этикасы»,
Сенеканың «Бақытты өмір жайында», Фома Аквинскийдің «Бақыт туралы
трактаты», Әулие Августиннің «Бақытты өмір сүру туралы», Әл-Фарабидің
«Бақыт жолына сілтеу» сияқты бақытқа арналған шығармалар қаншама көп
болса, бақытты түсіндіру де соншалық əртүрлі.
Біреулер бақыт дегеніміз
махаббат десе, енді біреулері бақыт жүзеге асқан мақсат деп біледі. Ғылымда
бақытқа мынадай төрт түсініктеме беріледі:
- бақыт дегеніміз - жолы болып, «жұлдызы жанғандық»;
- бақыт - қуаныш, лəззат жəне жан қызығы;
- бақыт дегеніміз - ең жоғары ізгілікке қол жеткізу;
- бақыт - өз-өзіңе, жалпы өмірге көңілі толған «төрт құбылаң түгелдік»
күйі.
Құндылықтар тұрғысынан алғанда, бақыт деп - адам өміріндегі
мейірімнің өлшемін айтамыз. Өйткені тек ізгілік
пен мейірім ғана адамды
қуанышқа бөлеп, шаттандырады.
Жүздесу - адами табиғаттың болмыстық алғышарты. Өйткені, адам
санасының өзі адамның бір-бірімен қарым-қатынас жасауының нəтижесінде
қалыптасты. Адам миының жемісі болып табылатын сана - мидың қос
жартышарларының сұхбатының нəтижесі. Ешбір адам бүкіл өмір бойы өзіне-
өзі ғана жеткілікті болып, басқа ешкімді қажет етпей өмір сүре алмайды [6].
Этикалық категориялардың өзіне ғана тəн бірқатар ерекшеліктері де
бар:
Біріншіден, олар адамдардың жүріс-тұрысымен,
олардың жақсылық
пен жамандық, борыш, абырой, əділдік туралы көзқарастарына сəйкес бip-
бipiнe, қоғамға, мемлекетке,
отбасына, ұжымға деген қатынасымен
байланысты əрекеттерін көрсетеді. Алайда, мұндай жағдайларда олар
əрқашан таза күйде көрініс таппауы да мүмкін, ceбeбi, кейбір кездерде олар
басқа ғылымдардың категорияларымен араласып кетеді де, сол
категориялардың адамгершілік аспектілерін ашып көрсетеді.
Екіншіден, этикалық категориялар бағалаушылық, аксиологиялық
сипатқа ие. Басқаша айтқанда, олардың барлығын жақсылық пен жамандық,
қайырымдылық пен зұлымдық
тұрғысынан бағалауға болады, ал олардың
өздері осы бағалаудың нысаны ретінде көрініс табуы мүмкін.
Үшіншіден, олар адамдардың жүріс-тұрыстары мен қарым-
қатынастарын
реттеу құралы болып табылады, қоғамның адамгершілік
талаптарын көрсетеді.
Төртіншіден, басқа да адамгершілік құрылымдар: қағидалар,
нормалар,
талаптар, ережелер этика категорияларының беделі мен
маңыздылығына, қоғамдық көзқарастың немесе жеке тұлғаның өзіндік
санасының күшіне негізделеді.
Бесіншіден,
этика
категорияларында
басқа
ғылымдардың
категориялары мен түсініктерімен салыстырғанда, қоғамдық қатынастардың
эмоционалдық жағы мейлінше кең көрініс табады. |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html?page=9#Үшіншіден | Әділеттік - З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | 13
Бақыт - этиканың іргелі категориясы. Мəдениет
тарихында бақыт
мəселесімен айналысатын фелицитология деген пəн де болды. Фелицитарлық
шығармаларды атап өтер болсақ: Аристотельдің «Никомах этикасы»,
Сенеканың «Бақытты өмір жайында», Фома Аквинскийдің «Бақыт туралы
трактаты», Әулие Августиннің «Бақытты өмір сүру туралы», Әл-Фарабидің
«Бақыт жолына сілтеу» сияқты бақытқа арналған шығармалар қаншама көп
болса, бақытты түсіндіру де соншалық əртүрлі.
Біреулер бақыт дегеніміз
махаббат десе, енді біреулері бақыт жүзеге асқан мақсат деп біледі. Ғылымда
бақытқа мынадай төрт түсініктеме беріледі:
- бақыт дегеніміз - жолы болып, «жұлдызы жанғандық»;
- бақыт - қуаныш, лəззат жəне жан қызығы;
- бақыт дегеніміз - ең жоғары ізгілікке қол жеткізу;
- бақыт - өз-өзіңе, жалпы өмірге көңілі толған «төрт құбылаң түгелдік»
күйі.
Құндылықтар тұрғысынан алғанда, бақыт деп - адам өміріндегі
мейірімнің өлшемін айтамыз. Өйткені тек ізгілік
пен мейірім ғана адамды
қуанышқа бөлеп, шаттандырады.
Жүздесу - адами табиғаттың болмыстық алғышарты. Өйткені, адам
санасының өзі адамның бір-бірімен қарым-қатынас жасауының нəтижесінде
қалыптасты. Адам миының жемісі болып табылатын сана - мидың қос
жартышарларының сұхбатының нəтижесі. Ешбір адам бүкіл өмір бойы өзіне-
өзі ғана жеткілікті болып, басқа ешкімді қажет етпей өмір сүре алмайды [6].
Этикалық категориялардың өзіне ғана тəн бірқатар ерекшеліктері де
бар:
Біріншіден, олар адамдардың жүріс-тұрысымен,
олардың жақсылық
пен жамандық, борыш, абырой, əділдік туралы көзқарастарына сəйкес бip-
бipiнe, қоғамға, мемлекетке,
отбасына, ұжымға деген қатынасымен
байланысты əрекеттерін көрсетеді. Алайда, мұндай жағдайларда олар
əрқашан таза күйде көрініс таппауы да мүмкін, ceбeбi, кейбір кездерде олар
басқа ғылымдардың категорияларымен араласып кетеді де, сол
категориялардың адамгершілік аспектілерін ашып көрсетеді.
Екіншіден, этикалық категориялар бағалаушылық, аксиологиялық
сипатқа ие. Басқаша айтқанда, олардың барлығын жақсылық пен жамандық,
қайырымдылық пен зұлымдық
тұрғысынан бағалауға болады, ал олардың
өздері осы бағалаудың нысаны ретінде көрініс табуы мүмкін.
Үшіншіден, олар адамдардың жүріс-тұрыстары мен қарым-
қатынастарын
реттеу құралы болып табылады, қоғамның адамгершілік
талаптарын көрсетеді.
Төртіншіден, басқа да адамгершілік құрылымдар: қағидалар,
нормалар,
талаптар, ережелер этика категорияларының беделі мен
маңыздылығына, қоғамдық көзқарастың немесе жеке тұлғаның өзіндік
санасының күшіне негізделеді.
Бесіншіден,
этика
категорияларында
басқа
ғылымдардың
категориялары мен түсініктерімен салыстырғанда, қоғамдық қатынастардың
эмоционалдық жағы мейлінше кең көрініс табады. |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html | З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі
«Кəсіпқор» Холдингі» коммерциялық
емес акционерлік қоғамы
З.С.АЛКАНОВА, М.С.КОМАЕВА, Г.К.САРСЕКОВА,
М.А.ТУСУПОВА
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭТИКА НЕГІЗДЕРІ
0111000 «Негізгі орта білім беру» мамандығы,
0111053 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігі
бойынша техникалық және кәсіптік, орта
білімнен
кейінгі
білім
жүйесі
үшін
өзектендірілген үлгілік оқу жоспарлары мен
бағдарламалары бойынша оқу құралы ретінде
әзірленген
Нұр-Сұлтан, 2019
УДК 17 + 37.0 (075.32)
ББК 87.77+74 я 722
П 23
«Педагогикалық этика негіздері» З.С.Алканова, М.С.Комаева
,
Г.К.Сарсекова, М.А.Тусупова. Оқу құралы. – Нұр-Сұлтан: «Кəсіпқор»
Холдингі коммерциялық емес акционерлік қоғамы, 2019 ж.
ISBN 978-601-333-708-1
«Педагогикалық этика негіздері» оқу құралы 0111000 «Негізгі орта
білім беру» мамандығы бойынша өзектендірілген үлгілік оқу жоспарына
сәйкес 0111053 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігіне арналып оқу құралы
ретінде әзірленген.
Оқу құралында педагогикалық әдептің негізгі компоненттері және
олардың мазмұнына түсінік беріліп, педагогтың әдеп құндылықтары, оның
кәсіби қарым-қатынасының этикалық негіздері, өзін-өзі тану мұғалімінің
кәсіби іс-әрекетіне қажетті маңызды әдеп қағидаттары, оның
ерекшеліктері қарастырылған.
Оқу құралы студенттерге курс материалын саналы түрде меңгеруге,
жалпы ғылыми-педагогикалық этика саласындағы жағдаяттарды
талдауға, педагогикалық қарым-қатынас нәтижелерін моральдық
нормаларға сәйкес бағалаудың түрлі әдістерін үйренуге көмектеседі.
Оқу құралы педагогикалық колледж білімалушылары мен өзін-өзі тану
пәнінің мұғалімдеріне арналған.
УДК 17 + 37.0 (075.32)
ББК 87.77+74 я 722
Рецензенттер:
−
«Білім» бейіні бойынша оқу-əдістемелік бірлестік «М.О.
Әуезов
атындағы педагогикалық колледжі» КМҚК;
−
«Позитив-НС"ЖШС.
«Оқулық» Республикалық ғылыми-практикалық орталығымен ұсынылған
© «Кəсіпқор» Холдингі» КЕАҚ, 2019 ж. |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html#ПЕДАГОГИКАЛЫҚ_ЭТИКА_НЕГІЗДЕРІ | З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі
«Кəсіпқор» Холдингі» коммерциялық
емес акционерлік қоғамы
З.С.АЛКАНОВА, М.С.КОМАЕВА, Г.К.САРСЕКОВА,
М.А.ТУСУПОВА
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭТИКА НЕГІЗДЕРІ
0111000 «Негізгі орта білім беру» мамандығы,
0111053 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігі
бойынша техникалық және кәсіптік, орта
білімнен
кейінгі
білім
жүйесі
үшін
өзектендірілген үлгілік оқу жоспарлары мен
бағдарламалары бойынша оқу құралы ретінде
әзірленген
Нұр-Сұлтан, 2019
УДК 17 + 37.0 (075.32)
ББК 87.77+74 я 722
П 23
«Педагогикалық этика негіздері» З.С.Алканова, М.С.Комаева
,
Г.К.Сарсекова, М.А.Тусупова. Оқу құралы. – Нұр-Сұлтан: «Кəсіпқор»
Холдингі коммерциялық емес акционерлік қоғамы, 2019 ж.
ISBN 978-601-333-708-1
«Педагогикалық этика негіздері» оқу құралы 0111000 «Негізгі орта
білім беру» мамандығы бойынша өзектендірілген үлгілік оқу жоспарына
сәйкес 0111053 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігіне арналып оқу құралы
ретінде әзірленген.
Оқу құралында педагогикалық әдептің негізгі компоненттері және
олардың мазмұнына түсінік беріліп, педагогтың әдеп құндылықтары, оның
кәсіби қарым-қатынасының этикалық негіздері, өзін-өзі тану мұғалімінің
кәсіби іс-әрекетіне қажетті маңызды әдеп қағидаттары, оның
ерекшеліктері қарастырылған.
Оқу құралы студенттерге курс материалын саналы түрде меңгеруге,
жалпы ғылыми-педагогикалық этика саласындағы жағдаяттарды
талдауға, педагогикалық қарым-қатынас нәтижелерін моральдық
нормаларға сәйкес бағалаудың түрлі әдістерін үйренуге көмектеседі.
Оқу құралы педагогикалық колледж білімалушылары мен өзін-өзі тану
пәнінің мұғалімдеріне арналған.
УДК 17 + 37.0 (075.32)
ББК 87.77+74 я 722
Рецензенттер:
−
«Білім» бейіні бойынша оқу-əдістемелік бірлестік «М.О.
Әуезов
атындағы педагогикалық колледжі» КМҚК;
−
«Позитив-НС"ЖШС.
«Оқулық» Республикалық ғылыми-практикалық орталығымен ұсынылған
© «Кəсіпқор» Холдингі» КЕАҚ, 2019 ж. |
http://emirsaba.org/z-s-alkanova-m-s-komaeva-g-k-sarsekova-m-a-tusupova-pedagogika.html#Рецензенттер | З. С. Алканова, М. С. Комаева, Г. К. Сарсекова, М. А. Тусупова педагогикалы | Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі
«Кəсіпқор» Холдингі» коммерциялық
емес акционерлік қоғамы
З.С.АЛКАНОВА, М.С.КОМАЕВА, Г.К.САРСЕКОВА,
М.А.ТУСУПОВА
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЭТИКА НЕГІЗДЕРІ
0111000 «Негізгі орта білім беру» мамандығы,
0111053 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігі
бойынша техникалық және кәсіптік, орта
білімнен
кейінгі
білім
жүйесі
үшін
өзектендірілген үлгілік оқу жоспарлары мен
бағдарламалары бойынша оқу құралы ретінде
әзірленген
Нұр-Сұлтан, 2019
УДК 17 + 37.0 (075.32)
ББК 87.77+74 я 722
П 23
«Педагогикалық этика негіздері» З.С.Алканова, М.С.Комаева
,
Г.К.Сарсекова, М.А.Тусупова. Оқу құралы. – Нұр-Сұлтан: «Кəсіпқор»
Холдингі коммерциялық емес акционерлік қоғамы, 2019 ж.
ISBN 978-601-333-708-1
«Педагогикалық этика негіздері» оқу құралы 0111000 «Негізгі орта
білім беру» мамандығы бойынша өзектендірілген үлгілік оқу жоспарына
сәйкес 0111053 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігіне арналып оқу құралы
ретінде әзірленген.
Оқу құралында педагогикалық әдептің негізгі компоненттері және
олардың мазмұнына түсінік беріліп, педагогтың әдеп құндылықтары, оның
кәсіби қарым-қатынасының этикалық негіздері, өзін-өзі тану мұғалімінің
кәсіби іс-әрекетіне қажетті маңызды әдеп қағидаттары, оның
ерекшеліктері қарастырылған.
Оқу құралы студенттерге курс материалын саналы түрде меңгеруге,
жалпы ғылыми-педагогикалық этика саласындағы жағдаяттарды
талдауға, педагогикалық қарым-қатынас нәтижелерін моральдық
нормаларға сәйкес бағалаудың түрлі әдістерін үйренуге көмектеседі.
Оқу құралы педагогикалық колледж білімалушылары мен өзін-өзі тану
пәнінің мұғалімдеріне арналған.
УДК 17 + 37.0 (075.32)
ББК 87.77+74 я 722
Рецензенттер:
−
«Білім» бейіні бойынша оқу-əдістемелік бірлестік «М.О.
Әуезов
атындағы педагогикалық колледжі» КМҚК;
−
«Позитив-НС"ЖШС.
«Оқулық» Республикалық ғылыми-практикалық орталығымен ұсынылған
© «Кəсіпқор» Холдингі» КЕАҚ, 2019 ж. |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=10 | - ТАРАУ. З. ШАШКИН МЕН Р.СЕЙСЕНБАЕВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА ЖАЛПЫ ШОЛУ | 3- ТАРАУ. З. ШАШКИН МЕН Р.СЕЙСЕНБАЕВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА ЖАЛПЫ ШОЛУ.
Жазушының ең елеулі кітаптары: қоғам мен адамды олардың дамуының шарықтау сәттерінде сипаттайды. Бұл “Қашу” повесі. “Ұлы арпалыс кезең еді: Біз қашудамыз. Сен – қашқын, мен де қашқын. Бүкіл халық қазір қашуда”. “Мынау”, “Үміт үзу” романы – эпопеясынан үзінді: “Егер өзен өлсе, теңіз де өледі, ауылдар өледі. Одан барып өлім қалаларға тартылады”. Мынау “Шайтан тағы” романынан үзінді: “бұрынғы көшпенділер қазіргі қала цивилизациясында тұруға қалайша орнықты”.
Кезең танымын, оның психологиялық ау райын, оның замандастары мен куәгерлерінің ақылын Р.Сейсенбаев өз “менімен” сараптап, шығармаларының екі ғажайып үрдісін жүзеге асырды. Біріншіден, ақиқаттың түрлі элементтерін әмбебап әрі кең түрде талдау, өмірдің түрлі қабаттарын біріктіру (қала мен ауыл, соғыс пен бейтбітшілік, өнер мен тұрмыс тағы басқа).
Екіншіден, осы талдауды безендіру, оның гармониялық әрі тірі пропорцияларын табу, оның мүмкін формаларын болжау мен жүзеге асыру. Р.Сейсенбаевтың ең үздік әңгімелері мына кітаптар цикліне жинақталған:
“Аңсау” кітабынан: “Намыс”, “Орақ үйі”, “Жол сапарға кеткен ана”, “Бізде Шыңғыстауда”, “Өтініш жолында”;
“Өзін табу” кітабынан: “Паркай”, “Әйел, еркек, бала”, “Бу – бу – бу – бу”, “Хаттар”, “Ағайындар”, “Жұбату”, “Бәрі жақсы болады”, “Отелло”, “Кезек”, “Сенбі”, “Бір ғана түн”;
“Мен осы жаз қалай күтті” кітабынан: “Майдан әндері”, “Өмір”, “Бронь”, “Хобби, айналайын хобби”, “Мыңнан астам бет”, “Ричард отыз үш”, “Соғыстан кейін жазылып келеміз”;
“Түнгі дауыстар” кітабынан: “Досымның әпкесі”, “Құпия жігіт”, “Петр Петрович”, “Ұлттық дәстүр”, “Протез”;
Жаңа циклден: “Әлем құлаған күн”, “ Үміт үзу және өлілер құмда жүр”.
Р.Сейсенбаев туындыларында тақырыптар аясы кең, әлеуметтік типтер өте көп, оның кейіпкерлері қалаларда, ауыл мен топандардың әлемінде тағы басқа қстанның ғаламат кеңістігінде өмір сүреді. Олардың күнделікті өмірлерінде өткеннен тамыр тартқан оқиғалар болып жатады. Халық туралы әңгімелей отыра, жазушы реалистік әңгімелеудің уақытымен сыналған құралдардың әдіс - тәсілімен қаруланады. Атақты миф шығармаларымен қызығушылыққа ұстамдылық танытты, өйткені ол мақсатқа деген ақиқат жолды алмастыратын мифтің шектеулігін түсінеді. Оның әңгімелері мен повестерінің аяқталғанына қарамастан, оларды романдық әңгімелердің түрлі сапаларына деген ішкі бейімділік сезіледі.
Дәл осы роман секілді интегралды жанр Сейсенбаевқа бөлшектелген оқиғаларды, жалпыланған фактілерді, шектелген оқиғалармен мәселелерді біріктіріп, осы кең өрісте кезек портретін, уақыт портретін жасауға мүмкіндік береді. Тіпті, әрекетсіздік сәттерінің өзінде Сейсенбаев ең маңызды мәселелердің бірі – уақытпен кезеңді ұмытпайды.
Р.Сейсенбаевтың кеіпкерлерінің рухани әлемі соншалықты күшті, соншалықты қарқынды, тіпті әңгімелер мен повестерде өз құрылымдық ролін орындаушы, бірақ ірі эпикалық түрлер жүйесінде өз қабілетісзідігне күмән қалдырмайтын эпизодтық кейіпкерлер аз емес. Р.Сейсенбаев шығармаларын зерттей отыра, кеәіпкерлердің сөзімен берілген әрбір әңгімелеу, рухани әлемді сипаттау, кеіпкерлердің ойы мен сезімін суреттеу нақты прозаның орталығын құрайтынын көреміз. Р.Сейсенбаев әңгімелері мен повестерінде типологиялық белгілері бойынша біріге алатын образдар кездеседі. Мысалы, әртіс Қалмырзаев типтес қарттар. Оны жастар білуге міндетті. Бірақ олар тұрмыстың күйгелекпен күресу барысында тыңдалмай қалып кетеді.
Ұлы Абайдан бері сабақтасып келе жатқан эпикалық өзін - өзі сынау дәстүрін жасғастыра отырып, Сейсенбаев оны халықтың рухани дәстүріне деген нигилистік қатынасты қатты сынау мен ұштастырады.
Р.Сейсенбаев шығармашылығ қазіргі қазақ әдебиеті дамуының жетілген тенденцияларының бірі болып табылады. Р.Сейсенбаев жоғары сынауға, детальдарға немқұрайды қарамайды.
Жазушы үшін бағылаушының - әрбір ағза үшін тыныс алу секілді маңызы. Шығармашылық тірі ағза тірі қан ағымын қажет еткендей, бақылаушылықты талап етеді. Бақылаушының, жалпы алғанда, сұлулықты сезінумен барабар келеді. Біреулерге бақылаушылық туа бітеді, кейбіреулеріне қартая келеді, бұл өмірге деген таңқалған назар салумен бірдей.
Бақылаушылықтың сипатының өзі жазушылық стильдің көптеген құпияларын түсіндіреді. Сейсенбаев ұзыннан ұзақ күрделі құрылған фразамен жазады, тарамды кезеңдерді қалайды. Стильде тек бақылаушылық қана емес, адамның мінез – құлқы да шағылысатын секілді.
Сейсенбевтың тілдік оралымы әмбебап: тіл хлық сияқты біртұтас. Оны жасаған тұлға, жазушылық сөз. Осы біртұтастыққа талпынуы тиіс. Р.Сейсенбаев туындыларында кеіпкерлерді мінездегенде, типтер мен мінез – құлықты жасағанда кесінділерді пайдаланады. Осы кез – келген әлеуметтік кесінділерде түрлі сөйлеу қабаттары орналасқан.
Р.Сейсенбаев шығармаларындағы кейіперлер сөздерінің өңделмегендігі, кедір – бұдырлығы шындықтың нағыз көрсеткіші болып табылады. Грамматикалық нормалардан шолақ қатпарлы фраза тегіс нормативтелген фразадан жүз есе артық. Әрбір сөз өзіндік өмір сүріп, нақты тыныс алады. Француз жазушысы А.Франц “Жер және тіл” еңбегінде “адамның сөйлеуі жерден туады, ол оның әліде дәмін татиды” деп тұжырымдайды. Жазушының осы ойлары дала дәмін татитын қазақ тілінің табиғатын толық көрсетеді.
Тіл әрқашанда туған жермен қоршаған табиғатпен қатынаста болады. Сейсенбаев тілдің бұл ерекшелігін таныған. Кітаптан кітапқа өткен сайын жазушылық тіл шеберлігінің қайралып, өткірленіп жатқанын байқаймыз.
Мұнда А.Белинскийдің “Сөз саптауынан ұлы жазушынының қаламынан ұлы суреткердің суретін таниды” деген сөзін еске түсірсек орынды. Туған ана тілінің көркем күшін бойына сіңірген жазушы сөз саптауы оның көркем туындыларының ретінде ерте кезде қалыптасып, “Үміт үзу немесе өлілер құмда жүр” роман – эпопеясында өз шыңына жетті. Сейсенбаев прозасында ойлаудың бір – біріне ұқсас емес екі түрі бар: көркемжәне публицистикалық, көркем публицистика: - проза мен поэзияның, драмматургияның органикалық сайманы. Егер тіл шығармашылығын поэзия, проза мен драмматургияға қатал бөлуге болатын болса, публицистика мен осы ұш жанр арасында шек жүргізу қиын түседі. Публицистика өмір суреттеріне көлемділікпен тереңділік беріп қана қоймай, жазушының сөзіне халықтық, қоғамдық сипат сыйлайды.
Р.Сейсенбаев публицистикаға қызығушылығы бар, ол өмірмен, заман талабымен,кезең мәселеліремен туындаған. Газеттік публицистика табиғаты, көркем публицистикадан айырықша. Бірақ, соңғысы алғашқысы секілді суық қару – шындық қаруымен қаруланған. Жазушы өз кітаптарында қазіргі заманның маңызды мәселелерін қозғап, оларды шешуге жауапкершілікпен қарады.
Публицистика – үлкен прозаның тірегі мен ірге тасы. Дәл осы публицистика кез келген кітапты кезең айдарына шығарып, оны пікірталас пен бәсеке ұшына көтеріп, белсенділік пен өмірлік тудырады. Сейсенбаев туындыларындағы публицистикалық хаттар ешқашанда оның шырқын бұзып, сұлулығы мен күшінен асырған емес. Керісінше, ол бұл қасиеттерді тамырландырып, қолтаңбасын жақсартты. Жазушының пікірінше, шығарманың эстетикалық құныдылығын жасау үшін оймен тілдескен сөз қызмет етеді. Әдебиет өз назарына негізгі обьектісі ретінде әлеуметтік шындықты алады, сондықтан публицистика әдебиетте заңды орында иеленеді. Р. Сейсенбаев шығармаларында қарастырылған “Өмір сүргің келсе”, “Үміт үзу”, “Қазбектің оралуы” тағы басқа мәселелері ауыл мен қала мәселелері, бүгіні мен болашағы, оның қиындылықтары мен перспективалары – диалог, яғни бәсеке формасын алады.
Көркем туынды да құжат немесе сарапталған бір қатар деректі фактілерді пайдалану публицистиканың белгілі үлесін меңзейді. Кең құжаттық негізсіз кезеңді тірі әрі қарама – қайшылық бірлігінде көрсету мүмкін емес шығар. әрбір эпикалық форманың ең түпкі мақсаты да сол – адамның нағыз өмірін, оның еңбек, демалыс, денсаулық, ойлар мен махаббат, достық, жиіркеніш пен ынтықтық қызығушылықтарын көрсетуге болады.
З.Шашкин – кеңестік заманды жан – тәнімен сүйген жазушы. Жаңа заманның әр жетістігі оны шаттандырады, керсінше мүдір – мүкіс міндері, шалыс қадамдары қабырғасын қайыстыра толғантады. Әлі келгенінше, романымен де, повесті, әңгіме, мақаласымен де кеңестік өмірдің шуағын молайта түсуге, өсу екпінін үдете түсуге қолғабыс етуді мұрат тұтқан. Аурулы бола жүріп, жатпай – тұрмай ізденген, қарманған, толғана жүріп, қиындық – кедергі атауларымен арпалыса жүріп, кейде налып, кейде бөркін аспанға лақтыра қуана жүріп, сарыла еңбектенген. Мұны әр шығармасынан, мақалаларынан, достарының хаттарынан айқын көре аламыз.
З.Шашкин – кеңестік заманды жан – тәнімен сүйген, өзінің бүкіл шығармашылығын соны суреттеугек, кеңестік жаңа акдам тудырған жаңа адамды кескіндеуге бағыштаған жазушы. Ол көне тарихты қозғамайды, өз дәуірінің тынысын бейнелеуге талпынады, туған халқының өзі өмір сүрген кезеңдегі тағдырына үңіледі. Оның шығармаларынан туған халқымыздың төңкеріс қарсаңындағы, ескі өмір мен жаңа құрылыс бетпе – бет келіп алысқан аумалы – төкпелі төңкеріс заманының дүрбелеңі. негізіне келгенде, оның шығармашылығының өзекті түйіні – халық тағдыры, замана бет алысы. Жазушы өзінің айналасына, кеңес адамдарының өміріне жіті көзбен зер салып, суреткерлік елегінен өткізіп, өз замандастарының рухани өміріндегі өзгерістерді көрсетеді, жаңа адам бойындағы жаңа қасиеттерді, жан дүниесіндегі жаңа құбылыстарды сергектікпен суреткерлік көзбен барлап, көркем бейнеледі, жақсылық атаулына бадырайта өнеге етіп ұсынса, жағымсыз, жарамсызынан жирендіреді.
З.Шашкин шығармаларына үңіле отырып, замандас бойындағы психологиясы мен тұрмыс – салтындағы эволюциялық түбірлі өзгерістерді аңғару қиын емес.
Зейін өз шығармашылығында кеңестік дәуірмен бірге келіп, бірге жасасқан тұтас бір ұрпақтың тұлғасын жасуды көздеген. Бұл үшін негізгі қаһармандарын генеологиялық жағынан байланыстыру тәсілін қолданған. Оның бір шығармасында Қазақстанда Кеңес өкметін орнату жолында күресуші революционер ұрпақтың өкілдерімен кездессек, екінші шығармасында солардың інілерімен, балаларымен кезігеміз. Енді бір кейіпкерлері бір шығармадан екінші шығармаға көшіп жүреді. Жазушы осы тәсіл арқылы әрқайсысы өмірдің әртүрлі кезеңдері мен салаларын қамтитын дара – дара шығармалардың арасында тұтастық туғызуды көздейді. Мұның өзі белгілі дірежеде игі нәтижесін берген.
Жазушы алғашқы шығармаларында революция жылдарындағы адамдардың психологиясын жан тынысын көрсете, кейінгі «Теміртау», «Темірқазық» романдары мен повесть әңгімелерінде замандастарының бойына кеңестік дәуірмен бірге келген, жетіліп, қалыптасқан жаңа қасиеттерді, жаңаша көзқарас, әрекеттерді, елуінші, алпысыншы жылдардағы замандастарының жан дүниесін көрсетеді. Осының бәрі қосыла келе З.Шашкин шығармашылығында көрсетілген тұтас бір кеңестік ұрпақтың бейнесін оқушы көз алдына елестетуге мүмкіндік береді.
З.Шашкин шығармаларына зерделі көзбен үңілсек, бұл сауалдарға жауап табу қиынға түспейді. Жазушы шығармаларында уақыт ерекшелігі, заманның даму бағдары, адамдардың өзгеру, жетілу эволюциясы анық танылады. Жаңа кеңестік заманның уақыт ерекшелігінің адамдардың психологиясына, өзара қарым – қатынасына түсірген таңбалары білінеді.
З.Шашкин шығармашылығының айрықша бір сипаты жаңа заман тудырған қазақ, кеңес интеллигенциясы өкілдерінің: инженердің, дәрігердің, агрономның, жазушының, кеңес қызметкерлерінің есте қаларлық тұлғаларын жасап берген.
З.Шашкин шығармалары азаматтық сарынмен, қызықты, тартымды сюжетімен ғана емес, ілеуметтік мәнді кесек оқиғалармен жеке адам өмірін, қаһарман тағдырын сабақтастыра суреттеу, қаһарманның ішкі жан дүниесіне үңілу шеберлігімен оқушы жанын баулайды. Ол кеңес заман және адам тағдыры, еңбек және адам, қоғам өміріндегі, өндірістегі адамның орны, адамгершілік мәселелерін бір – бірімен нық байланыста көтере білді.
З.Шашкиннің сан салалы, қомақты мұрасынық басты бір сипаты - ол лениндік идеяларды ту етіп ұстап, коммунистік партияның басшылығымен қазақ жерінде жаңа өмір орнатушы совет адамдарының, біздің замандастарымыздың күресі мен еңбегін, мағыналы да қызықты өмірін, бүгінгі күннің өзекті мәселелерін сөз етеді.
Творчестволық жұмысты ол кең көлемді қоғамдық-саяси жұмыспен ұштастырды, бірнеше жыл Қазақстан Жазушылар одағы партия ұйымының секретары болды, Алматы қалалық Советінің депутаттығына сайланды. Қазақ совет әдебиетін дамытудағы жемісті еңбегі үшін жасының елуге толуына байланысты СССР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы 1962 жылы жазушы Зейін Шашкинді Құрмет Белгісі орденімен наградтады.
З.Шашкин - шын партиялық әдебиетші, партияның сөзін сөйлеп, жоғын жоқтаушы ақ-адал солдаты. Партияның жетекшілік ролі, коммунистер образы - З.Шашкин шығармаларының өзегі деуге болады. Оның қай шығармасында болсын коммунистердің жетекші ролі көрінеді.
Партия - әділдік қамқоршысы, барлық игілік-бақыттың, жеңістердің кепілі дейтін идея З.Шашкин шығармаларының негізгі арқауы. Оның қаһармандары оптимист, қандай қиын-қыстау жағдайға кезіксе де, қиянат шексе де, болашаққа деген сенімін жоғалтпайды, әділдік жеңбей қоймайтынына сенеді, партияға сенеді. Оның қаһармандары ауырдың асты, жеңілдіқ үстімен жүруді қалайтын, бойкүйез жандар емес, халың ісі үшін жанын пида етуді, әділдік, азаматтық ар-намыс жолында арпалысып өлуді артық көретін, мойымас жігерлі, қайсар жандар.
Ақиқат, өмірде болған шындың оқиға мен суреткердің творчестволық қиялының астасып келуі - З. Шашкин шығармаларының айрықша бір қасиеті. Оның қай шығармасын алсаңыз, оқиға көкте де, жерде де жоқ, неғайбыл бір қалада, бейтаныс әлемде емес, нақты қазіргі өмірде бар, қалың оқушыға мәлім қалалар мен аудандардың бірінде болып жатады.
З.Шашкиннің шығармаларында орыс халқының өкілдері, дәрігер қаһармандар міндетті түрде ұшырасады. «Доктор Дарханов» романы - қазақ совет әдебиетінің тарихында дәрігерлер өміріне арналған тұңғыш роман. «Доктор Дарханов» романындағы Нияз «Сенім» романындағы Айжан, «Темірқазық» повесіндегі Райхан тұлғалары жазушының қазақ әдебиетінде дәрігерлер образын жасау жөніндегі елеулі табысы деуге болады.
З.Шашкин өзінің творчествосымен өзі өмір сүрген дәуірдің, сол кезеңнің түбірлі мәселелерін көтере отырып, заман сырын, замандас келбетін кескіндей білді.
Бұл - жазушының суреткерлік өнерінің игі жемісі, әдебиетіміздің, халқымыздың игілігіі З.Шашкиннің алты томдық таңдамалы шығармаларының басылуы бұған дәлел. З.Шашкиннің әдеби мұрасы қазақтың ұлттық рухани мәдениетінің қазынасы. Жазушының шеберлігі шығармаларында қазақ даласының пейзаждық көріністерін, өмір шындығын романтикалық әуендерге бөлеп, суреттеумен ерекшеленеді. Суреткер қаламгер өзінің туындыларында сонау Қорқыт Ата, Асан Қайғы және Дулат, Шортанбай, Мұрат, Махамбет және т.б. ақын жазушылар поэзиясында дәстүр боп жырланған туған жердің, атамекеннің, жалпы қазақ даласының экологиялық тағдырына арналған ойларды дамыта жалғастырды. Мысалы, “Сенім” романында қазақ жерін аздырмай, тоздырмай пайдалану хақындағы ойлардың маңыздылығын ешқашан құнын жоймайтыны анық.
Жазушы қазақ жерінің құнарлығын мәңгілік сақтау жолындағы ойлары даламыздың ата - бабадан біздерге жеткен сұлу сымбатын сүю сезімдеріне ұласады. Мысалы, “Сенім” романында Баянауылдың ғажайып сұлу табиғаты, ондағы Сабындыкөл, Найзатас, Жасыбай көлі, Керегетас және тағы басқа да аса көркем орындар суреткерлік шеберлікпен, поэтикалық бейнелеу тілімен өрнектеледі. З.Шашкин Сарыарқаның замандар бойы қазақ халқының қасиетті мекені болған құдіретін даралай танытуды мұрат тұтқан суреткер.
Зейін Шашкин шығармаларында жазғы жайлаудағы сұлу көріністері ұлттық мәдениетіміздегі классикалық дәстүрімізге сай бейнеленеді.
Зейін Шашкин шығармаларында кейіпкерлерінің іс - әрекеттері аясында сюжет пен композицияның құрылымдық жүйесіндегі авторлық шешімге орай қазақ тарихының атақты тұлғаларында үйлестіре атап отырады. Мысалы, “Сенім” романындағы басты кейіпкері Нұрланның туған жеріндегі бұрынғы атақты адамдарды мақтаныш тұтуы да шығармадағы ұлттық сипат бояуларын қалыңдата түседі. Баянауыл өңірінде болған барша қазақтың ұлттық мақтанышына айналған мынадай тарихи тұлғалар аталады: Бұқар, Жаяу Мұса, Мәшһүр Жүсіп, Иса, Майра, Сұлтанмахмұт, Жарылғапберді, Мұстафа, Естай, Қаныш және басқалары.
Зейін Шашкин шығармаларындағы тақырып пен идея, сюжет пен композиция, стильдік көркемдік ерекшеліктер туралы арнайы ғылыми теориялық зерттеулер жасаудың зәрулігі анық. Жасушының мұрасы туған халқының рухани мәдениетіне қосылған мол үлес. Жазушыны жай ғана шолып өту мүмкін емес. Оның сн салалы еңбектері біздің әдебиетіміздің төрінде орын алып тұр.
Зейін Шашкинді замандастары қазақтың “Чеховы” деп атаған екен. Ол небәрі елу төрт жасында дүниеден қайтқан. Алайда, аз ғұмырында көп әс тындырып, халқына асыл мұра қалдыра білген қаламгер. Ол бүкіл саналы ғұмырын тек адал еңбек пен әдебиетке арнаған адам. Зейін Шашкин қазақ прозасының дамуына, оның көркемдік деңгейінің көтерлуіне өзіндік үлес қосқан жазушы. Жазушы қазақ, орыс тілдерінде бірдей қарқынмен жұмыс істеген.
“Орыс тілін білуге ұмытылмайтын, оны рухани қажеттілік деп санамайтын адам біздің арамыздан табылар қояр ма екен? Мен кесіп айта алам, табылмайды. Бұл біздің үлкен жетістігіміз” деп айтқан Бауыржан Момышұлының сөзін ескеруімізге болады. Ал осындай дәлелге Ыбырай Алтынсарин “шын білім беретін, пайдалы мәліметтер беретін, өзімізге ең жақын орыс – тілі” деген. Екі ұлт тілінің арасындағы байланыс авторлық аударма.
“Думать, что вы можете быть переводчиком
только потому, что вы знаете два языка,
это все равно что считать, что вы сможете
играть на пианине только потому, что у вас
две руки”
Питер Трент
Авторлық аударма жасаған кезде аудармашы өзге тілді де, өз ана тіліндей білуі шарт. Өйткені аударма дәл, әрі сәтті шығуы осыған байланысты.
Орыс тілің екінші ана тілің болса, бастаған күннен былай... әлем көкжиегі мол ашылады, кең ашыла бастады деп ұғыну шарт деп ұлы ғалым М.Әуезов айтқан. Авторлық аудармашылардың негізгі ерекшелігі олар аударманы өз төл шығармасы ретінде аударуы. Авторлық аударма әр аудармашының қолынан келе бермейтін тума талант. Біреулерде ол сәтті шығады, ал басқаларында сәтті шықпай, ойды, мағынаны дұрыс бере алмай қалуында. Жалғыз орыс тілінде ғана емес, өзге тілдерде де авторлық аударма іске асып жатады. Мысалы, Бельгер немісшеден қазақшаға аударса, Ғалымжан Мұқанов қазақтан, француз тіліне аударма жасаған.
Әр аудармашы өзінше аударады, әр аудармашының өзіндік стилі болады. Бірақ өзіндік стилі бола тұра, ол мағынаны дәл, әрі шынайы бере алады. Авторлық аударма қазіргі біздің әдебиетімізде ерекше орын алады. Соның арқасында біздің аудармашыларымыздың беделі көтеріліп, басқа елдерге танылып жүрген азаматтарымыз аз емес. Солардың санатына кеп қосылған авторлық аудармашыларымыздың тобына Зейін Шашкин мен Роллан Сейсенбаевті айта кетуіміз шарт деп ұғамын.
Қолына қалам ұстаған әр азамат ана тілінің бай қорын игерумен бірге басқа, әсіресе, көрші ұлт тілдерінің де асыл қазынасынан сусындауы, оны кәдеге жарата білуі абзал – Бауыржан Момышұлы.
Шығарма қай тілге аударылса да, аудармашылардың басты міндеті – түпнұсқның қасиетін сақтай білу, сөйлемнің мазмұнын бүзбай, автордың стилін сақтап, өте түсінікті әдеби тілмен көркемдетіп, аударылуы тиіс.
Таланттың орны қашан да биік. Ол аудармашылық істе айырықша қажет. Аудармашылық талант әркімге қона бермейтін сирек қасиет. Р.Ғамзатов: “Аудармашы ешкімде жоқ талантты өзіне дарыта алмайды” десе, Г.Гейне: “Аудармашы рухани дарынды адам болуға тиіс. Себебі, ол кітаптағы ең басты ерекшеліктерді тап басып танып, соны көрсетіп беруге міндетті” деген нық байлам жасайды. Аударма өзі үлкен өнер, құндылық деп А.Илюшкин өз бағасын айта былай дейді:
“Перевод – искусство, высокая самодовлеющая
ценность. В нем решаются не только практические
задачи информационного, просветительского плана
но и творческие сверхзадачи как историко культур-
ного, так и филологического порядка – в самых -
разных аспектах. Национальную литературу
обогощает и приумножает не только оригинальная,
но и переводная поэзия”.
З.Шашкин – қазақ тәржімашыларының ішіндегі өзінше көркемдік көк жиегі, өзінше ізденісі, ой – толғауы бар ерекше дарын иесі. Оның аударма саласында атқарған еңбегі зор. Қазіргі көркем аударманың барлық жанры кемелденіп өскен, дүниежүзілік мәні бар әдебиетке аналды. Аударма – қазақ әдебиетінің төлтума бір саласы. Сол аударма ісімен айналысып, әдеби қазынамызды ерен молайтуға үлес қосқан қостілді аудармашының бірі – Зейін Шашкин.
Қазақтың көптеген ақын – жазушылары шығарма жазумен ғана шектелмей, әрі оны екінші тілге аударумен де айналысады. Жазушының өз төл шығармасын аудару өте сәтті шыққан. Романдағы образдарды, жалпы шығарманың көркемдік бояуын екінші тілге аударғанда дәл және шебер бере алған. Сонымен бірге Роллан Сейсенбаев, Тәкен Әлімқұлов сынды жазушылар өз төл шығармасына авторлық аударма жасаумен қатар, өзге авторлар шығармаларына да аударма жасайды. Сан салалы ғаламдарда авторлық аударма кеңінен тараған. Кез келген мамандық иесі ғылыми, әдеби көркем шығарма т.б. қандай да болмасын еңбек жазса, оны алдымен орысша жазуы мүмкін де, кейіннен уақыт өзгерген сайын оны қазақшаға аударуы керек болады. Міне, өзінің өзге тілдегі шығармасын қазақшаға аударса, бұл авторлық аударма болады. Аудармашының өз еңбегін авторлық аударуы шығарманың сәтті шығуына, әрі ғылымның дамуына көп үлес қосады.
Қай елде болмасын аударма тарихи дамудан бөлектеніп қалмайды. Қандай да бір жаңа мәдени дамудың, ел мәдениетіндегі рухани өрлеудің жаңа кезеңінде қуатты идеологиялық қару ретінде аударма ерекше маңызға ие. Аударма әр дәуірдің идеялық – эстетикалық талаптарына сай орындалады. Аударма өткенге қазіргі уақыттың қызығушылығын арттыру үшін айырықша ықпал етеді. Сөйтіп әдебиеттің халықтар арасындағы пәрмендігі, қуаттылығы күшейе түседі.
Аударма бір орында қатып қалған мәңгілік дүние емес. Сондықтан аударма үрдісі – көп қырлы, динамикалы құбылыс. Қоғамның дамуына, ел өркениетінің өзгерістеріне орай үздіксіз жаңарып, жетіле береді. Уақыт өткен сайын аудармашылық шеберлікте арта түспек. Осыған байланысты аудармаға қатысты теориялар мен тұжырымдар, ізденістер мен тәжірибелер үнемі жаңарып, толығып, дамып отырады. Бір шығарманың бұрын бір, екі аудармасы ғана болса, кейіннен бірнеше аудармасы жасалады. Бұл әдебиетте жиі қайталанатын үрдіс. Әр аударма өз уақытының, заманының талабына сай негізделеді. Бұрынғы аудармаларға талап - талғаммен қарап, жаңа заманға сай үздік үлгісін жасай алған жағдайда, ол оқырман қызығушылығын туғызады, әдеби құбылысқа айналады. Нағыз үздік аударма өз уақытының ғана емес, келер ғасырлардың да рухани қажетіне жарап, елдің мәдени игілігі болып қалады.
А.И.Гитович: “Немістен аударатын аудармашының қалай дегенде де жарым жартылай неміс болғаны жөн” десе. Г.Бельгер “Қазақты аударатын аудармашы да жартылай қазақ болуы тиіс. Іс жүзінде бұл табыстарға жетудің алғашқы қадамы” деген тұжырым айтады.
Ю.Левик сөзімен айтқанда: “Аударма халықаралық мәдени тіршілік көзі ретінде әдебиеттің өзінің негіз қалауымен байланысты” немесе “аударма басқа ұлттардың әдебиетін қабылдаудың негізгі қыры”. Аудармашы шығарманы дүниеге әкелген жазушы тәрізді сол уақыттың рухын, тынысын, сол кезеңдегі кейіпкерлер болмыс бітімін, ой өрісін, салт дәстүрін, қоғамдағы даму деңгейін жеткілікті білуі тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=11 | Қорытынды - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Қорытынды
Аудармашылық - нағыз шығармашылық өнер. Аударма қазір көлденең адамдардың «кәсіпшілік» ететін ермегі емес, мемлекет ісінің бірі, ұлт мәдениетін жасаудың күшті құралы.
Аудармашы екі тілді жетік білумен қатар, әрі ақын, әрі, жазушы, әрі ғалым болуы тиіс. Аударма сапасы оның талантына, біліміне, жалпы мәдени дәрежесіне және тәжірбиесіне байланысты. Жақсы аударма халқымыздың дүние тануын, ой - санасын кеңейтуші құрал.
Р.Сейсенбаев - жазушы, ғалым, саясаткер ретінде қандай ірі тұлға болса, аудармашылық өнерде де қайталанбас орны бар, туған әдебиетімізде кесек бір дәуірді бейнелейтін дарын иесі. Ол жасаған аудармалар қазақ оқырманын басқа халықтың әдебиеті мен мәдениетін білуге деген ынтасы мен тілегін тудырды. Сөйтіп төл әдебиетін мазмұнмен, түрмен байытты. Осы тақырып төңірегінде іздену, зертеу, пайымдау барысында, біз мынадай қорытындыларға қол жеткіздік:
1) Р.Сейсенбаев аударма өнерімен ерте, әрі өте тиянақты айналысып, аударылатын шығарманың өзіндік табиғатына, салалық бағыттарына қарай әрқилы тәржімалау тәсілдерін қолдана білген шебер аудармашы. Біздің ойымызша, Р.Сейсенбаев өз ісіне үлкен жауапкершілікпен қараған адам. Оның аударылған дүниелері нағыз шебердің, көркем аударманың теориясы мен тәжірбиесін терең меңгерген сөз зергерінің туындысы екенін байқаймыз. Жазушының аударма туындылырының әрқайсысынан оның аудармашылық шеберлігі көрініп түрады. Түпнұсқадағы автор ойын, идеясын түгел жеткізеді. Сөйлем қүрылысын, интонациясы мен ырғағын барынша сақтауға тырысқан. Тіпті төл шығармадағы пунктуация аудармада да өз көрінісін тапқан.
2) Осының барлығы оның орыс және қазақ тілдерін жоғары дәрежеде жетік білуінің, тәжірбиесінің, ізденімпаздығының нәтижесі деп білеміз.
3) Р.Сейсенбаев әдебиеттің барлық жанрында: проза, поэзия, драматургияда өнімді еңбек еткен. Жұмысымыздың зерттеу пәніне орай, біз Р.Сейсенбаевтің проза, поэзия, драматургиядан аударған шығармаларын талдауға тырыстық.
Тілі жатық, шешен сөзге бай, ұшқыр жазушы аударған еңбектерінен үлкен ізденіс ізін анық көреміз. Әлем әдебиетінен хабары мол Р.Сейсенбиев драматургияның жанрлық ерекшеліістеріне барынша көңіл бөлген. Біздің ойымызша әдебиеттің осы жанр нұсқаларын аудара отырып, өзінің аудармашылық шеберлігін анық көрсете алды. Бұлардың әрбірінен аудармашы талабы мен талғамы, әр ғылым саласынан хабары бары, таным деңгейі танылады.
4) Жазушы шығармаларын талдау барысында, Р.Сейсенбиев еркін, балама тәсілді көбірек қолданғанын байқаймыз. Ол аударған классикалық шығармалар түпнұсқадан еш ауытқымаған. Өз тарапынан бөгде сөздер, артық сөйлемдер қосқан жоқ. Аударма заңдылығына сәйкес шығармадағы кейіпкер аттары, жер - су атаулары өзгеріссіз қалдырылған. Тағы бір байқағанымыз - жазушы сөзбе - сөз, дәлме - дәлдікке салынып, сөздер мен сөйлемдерді сірестіріп алмайды.
Қорыта келгенде, Р.Сейсенбиев - шебер аудармашы. Оның аудармашылық шеберлігі оның кез - келген аудармасынан сезіліп тұрады.
Р.Сейсенбиевтың орыс пен қазақ тілдерш жетік бшуі нәтижесінде, әлем әдебиеті мен қазақ әдебитінің байланысы нығая түсті.
Р.Сейсенбиев аударма саласында тендессіз еңбек сіңірген жазушы, аудармашы. Оның осы күнге дейі зерттелмей келе жатқан тәржімалық мүрасы - арнайы, жан - жақты талдауды қажет ететін мәселе.
Ұлттық әдебиет өз өмірімен тіршілік етеді. Әрине, ол сол халықгың күллі тарихымен, оның барлық даму жағдайларымен шартты түрде байланыста және басқа халықгар әдебиетімен қарым-қатынаста болады. Осы қарым-қатынас ішінде аударманың орны айрықша. Сонымен қатар, аудармашының шығармашылық жолында дүниетанымдық қорының баға жетпес көзі ретінде белсенді рөл аткдрады. Атақты өнер шеберлері аударманың жазушы шығармашылығы, сол секідді ұлттық төл әдебиеттің өркендеуі үшін каншалықгы маңызды екені жайында салмақты сын-пікірлер қалдырған. Бұл жөнінде немістің ұлы ақыны Иоганнес Бехердің мынадай сөздерін айтуға болады: "Мәнді (құнарлы) ұлттық әдебиеттің жақсы (сапалы) аударма әдебиетсіз болуы мүмкін емес" .
Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану өрісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тіддің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады. Ескіріп бара жатқан көне сөздер қайта жаңғырып, қазіргі жанды әдеби тіліміздің қорына жаңа сөз тіркестері, көркем сөз баламалары қосылып жатады. Аударма қызметі жаңа сөздерді тілімізге енгізіп қана қоймай, күн сайын аударылып жатқан сансыз көп еңбектер олардың қолданылу аясын кеңейтіп, қолдану нәтижесінде тұрақтандыруға халықтың ойы мен тіл байлығын өсіруге, сол сөздің ұғымдық шегін қалыптастыруға себепші болады.
Аударма мәдениеттілігінің жоғары деңгейін қалыптастыру ұлттық әдебиеттің өсуіне және оның өзіндік дәстүрлі сипатын жасауға мүмкіндігін тудырады .
Орыс сыншысы, төңкерісшіл-демократ Н. Г. Чернышевский осы орайда: "Аударма әдебиет жаңа Еуропа халықгарының халықгық сана-сезімі немесе ағарту салаларының және эстетикалық әдебилікті айыра білу талғамының өсуі үшін айтарлықгай рөл атқарған. Сол себептен тарихи-әдеби шығармалар аударма әдебиетке барынша көп көңіл бөлгенде ғана тиімсіз біржақгылықтан зиян шекпейді" .
Иә, аударма көркем шығармашылықтың өзгеше бір саласы болып табылады. Шығармашылықтың бұл түрінде өзіңдікі өзгемен салыстырылады, жарысады, күш сынасады. Аудармашы жасалғанды жаңадан қайта жасау, өз әдебиетінде ана тілінде жаңа қорлар ашу және жаңа тың салаларды игеру арқылы автормен күш сынасады .
Егер біз аударма ісімен байланысы бар адамдардан әлемдік мәдениет үшін көркем әдебиеттің түпнүсқасы мен аудармасының кайсысы маңызды деп сүрасақ, бәрі бір ауыздан түпнұсқа деп жауап қайтарары дауысыз. Аудармаға деген үлкен сый мен құрмет бола тұра біз түпнұсқаны маңыздырақ көреміз. Аударма әдебиетті қосымша әдеби құбылыс ретінде қарап, көркемдік сапасы мен өсері жағынан түпнұсқамен теңесе алмайды деп ойлаймыз. Әйтседе, аударма түпнұсқаны алмастыра алады. Казіргі мәдени алмасу дәрежесіне сай, қандай да бір ұлттық мәнді көркем туынды екінші бір тілге аударылған кезде сол құнды да көркем сапасында адамзат мәдениетінің қазынасына айналады. Ал "аударылмаған көркем шығарма өз төл әдебиетінде белгілі бір кезеңце өмір сүреді де, уақыт өте келе ұмытылады, әдебиетінде айтарлықтай із қалдырмайды" деп жазады Ю.Левин "Аударма және әдебиет" атты мақаласында. Сонымен қатар ол әлемдік әдебиеттің өмірін ұлтаралық әдебиеттің негізгі көзі - аудармалар болмаған жағдайда ойға сыйымсыз, ақылға қонымсыз екенін атап көрсетеді.
Шынында да, аударма жалпы адамзат атаулының танымдық-рухани алмасуы нәтижесінде мәдениет пен өркениеттің дамуына, адам баласының эстетикалық көркемдікке қол жеткізуіне, санамыздың өсуіне апаратын жол секілді.
Көркем аударма мәселесі адам баласын көптен толғандырып келе жатқан терең мәні бар ғылыми-теориялық мәселе. Оның әр алуан қиыншылықтарына байланысты, тіпті, біртілде жасалған көркем шығарманы екінші тілде толық жеткізуге бола ма, болмай ма деген сұрақтың өзінің төңірегінде мәдениетті қауым көп заманнан бері айтысын үзген емес.
Аударма теориясын зерттеуші А.В.Федоров "Введение в теорию перевода" деген кітабында осы мәселеге байланысты сонау көне заманнан бергі әр алуан пікірлерге қысқаша тоқтап өтеді. Олардың ішінде "шығарманың аударылғаны - өлгені" дейтін скептиктер де, "аударғанда шығарманың жалпы желісін, ұзын ырғасын беріп қана қою керек, бәрі бір оның көркемдік бояуын жеткізу мүмкін емес" дейтін енжарлар да, "түпнұсқаның әрбір сөзін, тыныс белгілеріне дейін айнытпай орын-орнына дәл қоймаса болмайды" дейтін формалистер де және көптеген басқа пікірлер де бар.
Қалайда сол ескі заманның өзінде-ақ прогресшіл ұлы жазушылар көркем шығарманың барлық көркемдік қасиеттерін сақтай отырып, бір тілден екінші тілге аударып жеткізуге болатындығын өз тәжірибелерімен дәлелдеп келген. Аудармашыға қойылатын ең бірінші талап: ол екі тілді де барынша жақсы білуге тиіс. Оның үстіне өзі тіл сырын, сөз мәнін, көркемдіктің қадірін білетін, өмірге суреткерше қарап, өрбір көрініс пен құбылысты көркем образдылық тұрғысынан ұғына алатын қиялы ұшқыр, ойы терең, жаны сергек те сезімтал, ақындық жазушылық дарынның иесі болуы керек.
"На массу читателей действует одно несомненно-прекрасное, действует один талант; талант, творческий дар, необходим переводчику; самая взыскательная добросовестность тут недостаточна", - дейді Тургенев.
Көркем шығарманың әлем әдебиетіне енуі аудармасыз мүмкін емес болса, аударма да түпнұсқасыз болмайды. Ендеше бұл екі әдеби құбылыс тек қатынаста тұруы тиіс. Егіз көркем туындының қайсысы маңызды деген сұрақган гөрі, керісінше, көркем шығарманың қай түрінде болмасын, ол адамзат болмысына қалай әсер етеді, адамзаттың даму жолында қандай рөл атқарады деген мәселе ойландырғаны жөн секілді.
Аударма ісінің майталман шебері, қазақ және орыс тілдеріне, өзбек және француз тілдеріне көптеген шығармалар аударған көркем аударма теориясы туралы құнды пікірлер айтқан Х.Өзденбаевтың аудармашылық өнері мен шеберлігі арнайы зерттеу объектісі боларлық еңбек, Өзінің үзақ жылғы аудармашылық еңбегіңде тәржімашы М.Шолоховтың, И.Гончаровтың, П.Марименнің, И.Вазовтың, О.Бальзактың тағы басқаларының туындыларын қазақшаға аудара отырып, қазақ оқырмандарына ана тілінде дүниежүзілік классикалық шығармаларды окуға мүмкіндік туғызды.
3.Шашкин - жаңа заманның, жаңа кеңестік өмірдің жыршысы, Ұлы Қазан төңкерісінің әкелген жаңа ұрпақтың сом тұлғасын мүсіндеуші суреткер.
Жазушы Зейін Шашкиннің өмірі мен шығармасын егжей-тегжейлі зерттеп, оның туған әдебиет тарихынан алар орнын саралау - өнер қазынасын мұра тұтқан ұрпақтар мойнына жүктелетін парыз. Оның сан салалы, кұнарлы мұрасын талдап зерттеу, игеру жұмысы енді ғана басталды. Біз өз еңбегімізді әдебиет тану ғылымының осы игі мүддесін өтеу жолындағы алғашқы қадам деп қана санаймыз. Өйткені ғылымның сара мүддесі, ғылыми пікір бірер ғана зерттеушінің байқау-пайымдауларымен тамамдалмайтыны акиқат.
Ардагер азамат, жазушы Зейін Шашкин - өзінің шығармашылығымен өзі өмір сүрген дәуірдің өзекті мәселелерін көтере отырып, заман сырын, замандас келбетін көркем кескіндей білді. Бұл - жазушының суреткерлік өнерінің игі жемісі, азаматтык ескерткіші, әдебиетіміздің, халқымыздың игілігі.
З.Шашкин шығармаларының мазмұны, көтерген тақырыбының қомақтылығы қаһармандарынық жаңашылдык, сипатымен ғана емес, әдеби формасының сонылығымен де көзге түседі. «Әдебиетке әр жазушы өз стилімен келуі керек қой» дейді ол. З.Шашкин төл әдебиетімізде көптен қалыптасқан сүрлеуді қайталамай, өзінше көркемдік тәсілдер қолдануға, әсіреқызыл, жалтырақ сөзге үйірлік, шұбалаңқылык, секілді ескі сүрлеуден бойын аулақ салып, қазақ прозасына аз сөзбен көп ойды білдіру, оқиға қоюлығы, сюжет ширақтығы секілді екпінді, публицистикамен. төркіндес стильді әкелуге әрекет етті. Өз шығармаларында ол ішкі диалог пен ішкі монологты көбірек қолдануға тырысты. Портрет, пейзаж беруде де жазушының өз ерекшеліктері, ізденістері бар.
З.Шашкин шығармашылығы - мазмұн жағынан болсын, көркемдік сипаттары жағынан болсын, жан-жақты, қызықты мұра, құнарлы мұра. Оның атап айтуға тұрарлық бірсыпыра игі табыстармен қоса кемістіктері де баршылық. Жазушы әдебиетке ерте араласқанымен, кейбір себептерге байланысгы одан ұзак, уақыт қол үзуге мәжбүр болды, өмірінің көбі кетіп, азы қалған шагында халқына көрген-түйгендерін қайткенде тезірек айтып қалуға асықты. Соған байланысты әрі тың тақырыптарға бірінші болып, жедел килігуіне, сондай-ақ жақа әдеби формаларға барлау әрекеттеріне байланысты кейбір тәжірибелерінің көңілдегідей шықпаған кездері де жоқ емес-ті. З.Шашкин творчествосының осындай ерекшелік қасиеттерін М. Әуезов өте дұрыс аңғарып, бағалаған.
Жазушы дүниеден өткенімен оның шығармалары бүгінде туған халқына, ісіне, қоғамның жаңа адамды тәрбиелеу ісіне игі қызмет етуде. Екі аудармашыныңда жұмыстарына жақсы баға беруімізге әбден болады.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=12 | Пайдаланған әдебиеттер тізімі - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
1.Сатыбалдиев Ә. Рухани қазына. – Алматы: Жазушы, 1987. – 232б.
2. Пушкин А.С. Собрание сочинений. – М. Правда, 1987. – Т.5. – 446с.
3. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. – Алматы: Ана тілі, 1996. – 240б.
4. Хасанов Б. Казахско – русское двуязычие. – Алматы: Наука КазССР, 1987. – 196с.
5. Федоров А. Искусство перевода и жизнь литературы. – Л: Советский писатель, 1983. – 325с.
6. Байжанов С. Замандас туралы толғау. – Алматы: Жазушы, 1973. – 354б.
7. Кусаинова А. Созревшее молодое вино. Новое поколение, 1999. 10 дек
8. Нарымбетов С. Жас Алаш, 1996, 15 тамыз.
9. Тебегенов Т. З.Шашкин шығармашылығының ұлттық сипаты.// Ақиқат. – 2004 №2
10. Шашкин З. Астана ақшамы, 1999, 30 маусым.
11. Абдыханов У. Герой нашего времени? (о творчестве Р.Сейсенбаева) Простор, 2002, №5 – 117с.
12. Артемьева Р. Дарить душам мир. Беседа с казахским писателем Р.Сейсенбаевым! Столичная жизнь, 2005, 18 август №33 – 5с.
13. Омарова Ш. Ізденіс. Поиск. сер.гум.наука. 2001, - №4-5-70с.
14. Дәулетпаев М. Адарма мәселесі/ Қазақ әдебиеті, 1936, 17 мамыр.
15. Сейсенбаев Р. Өзімді іздеп жүрмін. Алматы: Жалын, 1978 – 5б.
16. Вестник КазГУ сер. филол. 1997, №13 – 77 – 81с.
17. Гачев Г. Простор. 1994 №3 – 181 -200с.
18. Сейсенбаев Р. Аманат 2005 №5 – 86с.
19. Гачев Г. Каз. правда. 1994,24сен.
20. Құлмұхамед М. Қазақ әдебиеті. 1981, 19 июнь.
21. Назарбаев Н. Каз.правда. 1994, 23 авгут.
22. Сейсенбаев Р. Мертвые бродят в песках. Аманат, 2001 №2-4.
23. Хон Л. Аманат. 2004 №4 – 206 -208с.
24. Чоудхари Н.К. Аманат. 2005 №5 – 21с.
25. Аубакирова Ж. Уроки писателя: о писателе Р.Сейсенбаева // Веч.Астана, -2002, 12 окт -5с.
26. Вестник КазГУ сер.филол. – 1991,№1 – 77с.
27. Гасев Г. Отчаяние Р.Сейсенбаева. Каз. правда. 1994, 30август.
28. Димов И. Деловой мир. 1994, 17дек – 8с.
29. Есімов Ғ. Қазақ әдебиеті, 1986,20 июнь.
30. Зейфрат Е. Встреча с живым классиком о писателе Р.Сейсенбаева. Книголюб, 2005 №3 – 8с.
31. Көрібаева Б. Жалын. 1982 №1 – 97-104б.
32. Нуршаева Экокурьер. 1996 -9с.
33. Шүкіров С. Қазақ әдебиеті, 1977, 15 июль.
34. Сейсенбаев Р. Аңсау. Алматы: Жазушы, 1975
35. Сейсенбаев Р. Сағынып жеткен жаз еді. Алматы: Жалын, 1981
36. Сейсенбаев Р. Дни декабря. Москва: Известие, 1986
37. Сейсенбаев Р. Всего одна ночь. Москва: Советский писатель, 1980
38. Сейсенбаев Р. Өзімді іздеп жүрмін. Алматы: Жалын, 1978
39. Сейсенбаев Р. Заблудившийся крик. Москва: Советский писатель, 1986
40. Тебегенов Т. З.Шашкин шығармашылығының ұлттық сипаты. Ақиқат, 2004 №2 – 63 – 66б.
41. Ақшолақов Т. Зерделі ойдың зергері. Қазақстан мұғалімі, 2003, 28 ақпан №4 – 5 – 6б.
42. Елеукенов Ш. Егемен Қазақстан, 2003, 17 қаңтар.
43. Әдібаев Қ. З.Шашкинді өлтірген кім. Қазақ әдебиеті, 2002, 22 ақпан.
44. Дайырбайқызы М. Қазақ әдебиеті, 2002, 6 желтоқсан.
45. Жұмабек А. Арқа ажары. 2002, 21 желтоқсан.
46. Нарымбетов Ә. Алматы ақшамы, 2002, 22 ақпан.
47. Шашкин Д. Асқар тауым еді. Жұлдыз, 2002 №11 – 142 152б.
48. Кәкішев Т. Дархан дарын. Қызыл ту, 1983, 27 қаңтар.
49. Ауезов М. Простор.1961 №9 – 98с.
50. Асанбаева Г. Парасат. 2000 №8 – 26б.
51. Дуанина. Вестник. сер. филол. 2004 №1 – 30-33с.
52. Ауезов М. З.Шашкин. Қазақ әдебиеті, 1968, 30 июнь.
53. Ахметова А. Столичная жизнь. 2002, 5дек. – 23с.
54. Шашкова А. Город. 2005, 6 апрель – 7с.
55. Габдуллин П. Простор. 1962 №12 – 103с.
56.Қазыбек Г.Қ. Аударматануға кіріспе. Алматы: Қазақ унивнрситеті, 2004
57. Тұрарбеков З. Қазақ аудармасының теориясы мен практикасы. Алматы: Қазақ университеті, 1973
58. Талжанов С. Аударма – үлкен өнер. Қазақ әдебиеті, 1967, 14 сәуір.
59. Бельгер Г. Аударма жауапкершілігі. Қазақ әдебиеті, 1967, 14 сәуір.
60. Алпыспаев Қ.Қ. Қазыбек Г.Қ. Қазақ аудармасының теориясы мен тәжірибесі. Алматы: Қазақ университеті, 2001 – 214б.
61. Талжанов С. Аударма және қазақ әдебиетінің мәселелері. Алматы: Ғылым, 1975 – 286б.
62. Бөпежанова Ә. Қазақ әдебиеті, 1996, 5 қараша №45
63 Шашкин З. Таңдамалы шығармалар 6 томдық. Повестер, әңгімелер, 1972
64 Шашкин З. Темірқазық. Повесть. 1959
65 Шашкин З. Теміртау. Роман. Қазмемкөркемәдеббас. 1960
66. Шашкин З.(туғанына 60 жыл көпшілік кітапханаларға арналған метод. материалдар. Алматы, 1972
67. Тарақов Ә. С. Аударма психологиясы және мәдениеті. Алматы: Қазақ университеті, 2005
68. Аударма – асыл қазына . Жұлдыз. 1962, №7
69. Бельгер Г. Аударма ахуалы ойлантады. Қазақ әдебиеті, 1980 – 14б.
70. Сыздықов Р. Аударма – үлкен өнер.Қазақ әдебиеті, 1984, 2 қараша
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=2 | Аударма жұмысы - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Аударма жұмысы – бүгінгі таңда мақсат – мүддесі, тіршілік әрекеті бір адамзат қоғамындағы аса маңызды шартты құбылыс.
Аударма – ұшан-теңіз өмір ағысының бүкіл үрдісін ұштастыруға себепші болып отырған елеулі күштердің бірі./1, 5/.
Аударма дегеніміз – бір тілде ауызша айтылған ой – пікірді, болмаса жазылған мәтінді тыңдаушыға, оқушыға, екінші тілде яғни, оның ана тілінде түсінікті етіп жеткізу.Бір тілден екінші тілге аударылып жазылған немесе баспадан басылып шыққан барлық әдеби және жазба еңбекті аударма туынды деп атайды/2, 9/.
Адамзат тарихында әрбір ұлт, әрбір қоғам алмасу, ауысу, араласу нәтижесінде өмір ағымы алға жылжиды, өседі, өркендейді. Яғни, өзінде жоқты өзгеден алады, білмейтінін үйренеді, білгенін басқаға үйретеді. Осындай ауысудың тиянақты тірегі – аударма. А.Пушкин “аудармашылар - мәдениетті бір елден екінші елге тасымалдап жеткізетін почта аттары” деген /2, 23/. Осыған орай, М.О.Әуезов аударма бір жағынан шеберліктің де мектебі. Аудару үстінде жазушы автордың шығармашылық сырына қанады.Оның көргенін көріп, білгенін біледі, сол арқылы өзінің ой - өрісін ұлғайтумен қатар, авторша машықтанып үйренеді. Бұл жағдай шын талант иесінің бойынан шығармашылық қайнардың жаңа көздерін ашуға себепші болады.
Аударма өнері - идеология майданындағы зор құралдардың бірі, соның ішінде елеулісі десек те қателеспес едік. Ендеше, М.Қаратаев ағамыз айтқандай, көркем аударма дегеніміз өзінше өнер, шығармашылық әдебиеттің құқықтағы түрі дейтін ұғымды іс жүзінде жеткізіп, бұл іспен суреткерлік қабілеті бар адам ғана айналысуы керек.
Аударма туынды – көркем әдебиеттің егіз туған сыңары, бұлар екі ел сөз өнерінің рухани қазынасына айналады.
Аударма мәселелері соның ішінде көркем аударманың проблематикасы тамырын тереңге жайып жатыр. Ол бастауын Ежелгі Римнен алады. Сол дәуірде аударманың түпнұсқаға адалдығы туралы аса маңызды мәселе төңірегінде Цицерон аудару кезінде сөзді санамау керек, керісінше сөзді салмақтау керек деген /3,8/.
Ө.Күмісбаевтың пікірі бойынша – көркем аударманың бүгінгі әдеби процесте алатын орны үлкен. Аударма - әдебиеттің арналы, мол салаларының бірі. Аударманың сөз дамытудағы мәні де айрықша зор. Өйткені аударма арқылы бір халықтың таңдаулы әдеби шығармаларын басқа халықтың өкілдері сусындай алады. Негізінен аударма саласы мәдениет пен әдебиеттің көне мүлкі, үлкен дүниесі.
Ұлттық әдебиет өз өмірімен тіршілік етеді. Әрине, ол сол халықтың күллі тарихымен, оның барлық даму жағдайларымен шартты түрде байланыста және басқа халықтар әдебиетімен қарым – қатынаста болады. Осы қарым – қатынастың арқасында біздің аудармамыздың орны айырықша. Сонымен қатар, аудармашының шығармашылық жолында дүниетанымдық қорының баға жетпес көзі ретінде белсенді роль атқарады /5, 8/. Аударма неғұрлым сәтті, маңызды болып шықса, біздің көркем әдебиетте жетік дамиды.
Көрнекті аудармашы С.Талжановтың айтуынша аудармашы қашан да жазушыны сыйлауға, оның шығармаларының өзіндік ерекшеліктеріне, ұлттық сипатына селқос қарамауға тиіс. Екі халық мәдениетінің арасындағы елші – аудармашының көтерер жүгі қашан да ауыр, ал оның мойнындағы жауапкершілік одан да зор.
Дүние, дүние болғалы, адамзат жер бетіне келгелі, халықаралық дәнекердің бірі аударма тәрізді. Бір елден екінші елге ой – сана ауысуға да осы аударма себепкер болады. “Тіл қатынас құралы, тіл арқылы бір халық өзінің азаматтарына тіпті жалпы адамзатқа, келешек үрім – бұтаққа ойын, пікірін жеткізеді. Бірақ тіл ой – сананың сапасына әсерін тигізбейді, тек сол ой – сананы материалдық формаға түсіреді – бір елдің ойын екінші елге түсінікті етіп жеткізудің ғана қаруы” – дейді Осетин ғалымы Нафи Джусайты.
Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану өрісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тілдің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады. Аудармашының өркендей түсуі, барлық кеңес республикалардың көркем әдебиетінің бүкілодақтық аренаға шығуына кең жол ашты. Көркем аударма туысқан халықтардың көп ғасырлық тарихы бар ұлы орыс мәдениетіне жетілуін тездете түсті. Соның арқасында бұл халықтардың ұлттық әдебиеті де, тілдері де, өздері де қарыштап ілгері дамып келеді. Әр ұлттың көрнекті жазушылары мен ақындары, жас әдебиетшілері, ертедегі ұлы классиктері қалдырып кеткен асыл мұралары, қалыптасқан дәстүрлері бар орыс әдебиетінен өнеге алып, жазушылық шеберліктерін соның озат шығармаларын аудару арқылы шыңдай түсіп, зор табыстарға жетуде.
Аудармада аудармашының ең негізгі мақсаты автордың ойын ғана емес, оның өзіндік стилін, суретшілік ерекшелігін, барлық бояуын, шығарманың рухы мен тынысын жеткізіп бере білу. Аударма мәдениеттілігінің жоғары деңгейін қалыптастыру ұлттық әдебиеттің өсуіне және оның өзіндік дәстүрлі сипатын жасауға мүмкіндігін тудырады.
Кеңес өкіметінің Қазақстанға әкелген пайда, зияны да болған. Өзіміздің ана тілімізді тереңірек үңіліп қарастырсақ, қазақ тіл біліміндегі ағаларымыз Қ.Жұбанов пен А.Байтұрсыновтың еңбектері мол. Тілдік құрылыстың табиғи жүйелері негізінде фонетика, лексика, грамматикалық категориялардың жұмсалу заңдылықтары қалыптасады. Тілдік тәсілдердің жұмсалу жүйелерін айқындап, оларға өзінше ат қойып, айдар таққан Ахмет Байтұрсынов болады да, олардың жұмсалу, даму, қалыптасу заңдылықтарын айқындауға ерекше күш жұмсаған – профессор Құдайберген Жұбанов болды. Осының бәрі – қазақ тілінің табысы. Бірақ оның қолданылуы шектеулі болды. Сондай – ақ халқымыз жаппай орыс тіліне бет бұрып, өз тілін ұмыта бастады. Халқымыздың 60 пайызы қос тілді бола бастады. Отандастарымыз сауатымызды ашамыз деп, көпшілік орыс тілінде білім аламыз деп тартынды.
Қазақ даласында орыс тілді мектептердің көбеюі ұлттың дамуына кедергі жасады, сол арқылы тілдің қызмет ету қабілеті азайып, екінші жағынан орыс тілінде өзінің ана тіліндей сөйлейтіндер көбейе бастады. Осы ретте көркем шеберлікті толық меңгерген қостілді ұлт өкілдерінің тарих сахнасына жазушы ретінде шығуына мүмкіндік туғызылды. Ана тіліміздің маңызын көтергіміз келсе, сан – салалы әдебиет жасайық, әдебиеттануды дамытайық, шетелдік постмодернист ойшылдарды қазақ тілінде сөйлетейік, сонда ғана болашақ ұрпаққа қазақ тіліне деген қызығушылығын арттырамыз деген М.Қабанбаев. Ендеше осындай өнерде қос тілділіктің көрініс беруінің өзіндік ерекшелігі бар.
“Әдебиет кәсіп емес, өнер” - деген белгілі академик, жазушы Ғ.Мүсірепов. Көрнекті орыс ғалымы Г.Н.Потаниннің көргендікпен айтқан пікірі шындыққа айналды. Ол “… болашақта қырғыз /қазақ-Г.Қ/ халқы екі тілде жазатын, яғни қазақша және орысша жазатын жазушыларды тударады ” – деген еді.
Қазақтың бірінші билингв-жазушысы XIX ғасырдың екінші жартысында пайда болды. Бұл қазақ тілінде туындылар жазған жаңа қазақ жазба әдеби тілінің негізін салушылардың бірі, фольклорист, этнограф, тілші және педагог Ы.Алтынсарин (1841-1883). Ол орысшадан қазақшаға, қазақшадан орысшаға аударды. Аудармаларында Л.Н.Толстой, К.У.Ушинский, И.И.Паульсон шығармаларын пайдаланды. Өз жанынан сюжеттер қосты.
Ы.Алтынсарин жай ғана аудармашы емес, ол – орыс педагогтарының шығармаларын шығармашылық өңдеп, өз халқына түсінікті етіп құрастырушы. Аударма барысында автордың екі тілді де еркін білуі басты шарт бола тұра, кейіпкерлерін сөйлете білу үшін қандай тілдік тәсілдерді қолдануы қажет екендігі төңірегінде тереңірек те, күрделі сөз еткен абзал болмақ. Сонымен қатар батыс классиктерінің де кейбір шығармалары аударылды. Қазір Пушкин мен Лермонтов, Толстой мен Чехов, Гоголь мен Горький және т.б. қазақ оқушысының үйіне ең жақындай еніп, құрметті жерден орын алды.
Біздің тәжірибелі аудармашыларымыздың, жазушыларымыздың жемісті еңбегі нәтижесінде дүниежүзілік әдебиеттің асыл қазынасына қосылған көптеген шығармалдар қазақ тілінде еркін сөйлеп кетті, тұрмысымызға етене болып еніп кетті. Қазақ халқының ұлы ойшылдары Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаевтар орыстың күрделі ойларын қазақшаға аударды, бұл XIX ғасырдың екінші жартысы еді.
Қашан болсын аударма - аударма үшін емес, халықтың игілігі үшін, әлеуметтік – экономикалық және қоғамдық саяси жағдайларды дамыту үшін керек екені даусыз.
Екі тілде де бірдей жетістіктерге жете жазу арнайы білім мен белгілі бір жасқа толғанда ғана мүмкін деген болжамды ой бар. Әрқашанда қос тілде жазатын жазушылар интеллигенциясының, яғни зиялы қауымның өкілдері болған.
Жазушылық жұмыс жеке жүргізілсе де қоғамнан тыс өтпейді. Мұндай жағдайда қостілділік жай ғана миды, ойды жаттықтырудың тәсілдері ғана емес, ол қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудың құралы. Әдетте қостілділік шығармашылық саласында әлеуметтік жағдайлардың тура жолды себептерінің негізделуіне жол бермейді. Көркем қостілділіктің пайда болуының өзіндік социолингвистикалық негізі бар. Кемінде екі тілде қатар қолданылатын ортада пайда бола отырып, арнайы әлеуметтік тәрбие береді және бір тілді, бір ұлтты ортада қолданыла беруі мүмкін. Көп жағдайда көркем әдебиетте қолданылатын қостілділік көп тілді ортада қалыптасады немесе көп тілді әдебиеттің өкілдерінің озық үлгілерінің әсерінен туындайды, мұның көптеген себебі бар. Олардың қатарында мыналарды атау керек:
1) қостілді отбасында тәрбиеленуі;
2) өзге тілді мектепте оқуы;
3) өзінің ұлттық тілінен алшақтауы;
4) идеологиялық күресте жазушы шығармашылығының пайдаланылуы т.б.
Қазақтың көптеген ақын – жазушылары шығарма жазумен ғана шектелмей, әрі оны екінші тілге аударумен де айналысып жүргендер де баршылық.
Қостілді жазушыларға немесе қазақ және орыс тілдерінде еркін аударатын аудармашылар қатарына Ы.Алтынсарин, Мұқтар Әуезов, Бауыржан Момышұлы, Ғабит Мүсірепов, Молданияз Бекімов, Мұхамеджан Сералин, Бейімбет Майлин, Сабыр Шәріпов, Саттар Ереубаев, Баубек Бұлқышев, Қасым Аманжолов, Асқар Нұртазин, Зейін Шашкин, Сәйділ Талжанов, Төлеу Шаханов, Евней Букетов, Ілияс Есенберлин, Роллан Сейсенбаев, Сатыбалды Нарымбетов, Тәкен Әлімқұлов, Сейфулла Құспанов, Аманғали Сұлтановтар жатады. Сол сияқты Герольд Бельгер үш тілде – қазақ, орыс, неміс тілдерінде бірдей, әрі бірлесе аударма жасайтын керемет тұлға.
бір көрнісі.
Көптеген жазушылар өзінің қостілділігі шығармашылығын аудар Авторлық аударма – қостілде жазатын жазушының әдеби – көркем шығармашылығының ма арқылы бастаған, мұның өзі қос тілде жазатын жазушылардың қалыптасу жолдарын көрсетеді. Жоғарыда айтылып кеткендей белгілі Қазақстандық неміс – қазақ – орыс жазушысы, аудармашы Г.К.Бельгер қазақшадан және немісшеден орысшаға аударған. Көркем әдебиет ағымындағы қостілділіктің үш түрі байқалады:
әр түрлі тілде өз бетімен аудару;
ана тілінде еркін аудармашы, ал екінші тілге аударуда бөгде аудармашымен бірігіп аудару;
өзге тілге аударуда автор ретінде бірнеше жазушының бірігіп аударуы;
Мұның алғашқысы – таза қостілділіктің айқын көрінісі де, соңғылары топтық “аралас” қостілділік сипатта. Ана тілінде еркін аудармашы, ал екінші тілге аударуда бөгде аудармашымен бірігіп аударатын жазушыларға мыналар жатады: Ілияс Жансүгіров, Нәзипа Құлжанова, Тайыр Жароков, Темірғали Нұртазин, Әлкей Марғұлан, Мұхамеджан Қаратаев, Сәуірбек Бақбергенов, Оразбек Бодықов, Қажымұрат Сыздықовтар. Енді өзге тілге аударуда авторлар ретінде бірнеше жазушының бірігіп аударуына кіретін жазушылар: Б. Майлин, Ғ. Мүсірепов Ивановпен бірлестікте, М. Әуезов Л. Соболевпен Г. Романмен және Ермолинскиймен бірлестікте, М. Қаратаев Алтайский және Брагиммен бірлестікте, Ә.Тәжібаев Н.Погодинмен және Женелекомен бірлесіп, Қ.Мұхамеджанов Шыңғыс Айтыматовпен бірлесіп аудармалар жасаған.
Белгілі кино режиссер, әрі жазушылық қызметпен айналысқан
Сатыбалды Нарымбетовты да ескере кетуімізге болады. Аудармашылық қызметпен де айналысып жүрген азаматтарымыздың бірі болып саналады. Бірнеше фильмдер түсіріп, бірнеше жинақ повесін шығарған. “Тентек” (1969), “Ассалаумағалейкум, Атлантида” (1981), “Боль моя Атлантида” (1984) орыс тілінде, “Фантомные боли” (1999) қазақ тілінде.
Сатыбалды Нарымбетов театрдан Абайды, кинодан Жан Виго, Феллини, әдебиеттен Фолкнер, Марк Твен, музыкадан Тәттімбет, Сүгірді ұнатады /8, 15/. С.Нарымбетов – совет дәуірінің адамы, романтик, үлкен әдебиетке бет бұрып және де оның барлық фильмдері кітаптардың арқасында дүниеге келген. Бастапқыда проза болып, кейіннен сценарийге ауысқан. Жас кезінде Хемингуэйді оқып, оны қазақшаға аударған. Кейіннен Кобо Абэ, Фолкнер, Маркес, Колдуэллге қызығып оқыған. Жазушының әдебиетке деген қызығушылығы зор болған, көбінесе шет ел әдебиетіне көп көңіл бөлген. Өзі кітап жазып, өзі соған сценарий жасап, кино шығарған тұлғалардың бірі. Өз кітаптарын қазақшадан орысшаға аударған. Өзі кинодәстүрмен айналысып жүріп, аудармашылық өнерді бірге алып жүрген. Ол аударма саласына өз ізін қалдырған қаламгер /7, 10/.
Авторлық аударма тек қана көркем әдебиет саласында ғана көрініс таппаған, ол азды – көпті күллі өмір саласында кездеседі. Сан салалы ғылымдарда авторлық аударма кеңінен тараған. Кез – келген мамандық иесі ғылыми әдеби көркем шығарма тағы басқа қандай да болмасын еңбек жазса, оны алдымен орысша жазуы мүмкін де, кейінен уақыт талабымен оны қазақшаға аударуы керек болады.
Міне, өзінің өзге тілдегі шығармасын қазақшаға аударса, бұл авторлық аударма болады. Аудармашының өз еңбегін авторлық аударуы шығарманың сәтті шығуына, әрі ғылымның дамуына көп үлес қосады. Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев көп ұлтты мемлекетіміздегі ел басқару ісінде екі тілді пайдаланады. Мысалы, халық алдында бастапқыда қазақ тілінде сөйлесе, содан соң орыс тілді ұлттар үшін орыс тіліне аударылады. Жазушылар Г.Бельгер, М.Шаханов, А.Жағанова көркем әдебиеттегі авторлық аударманы өз шығармашылықтарында қолданып жүрген азаматтардың бір тобы. Ғылымның әр саласындағы қостілді зерттеуші ғалымдарды, солардың ішінде механик Ө.М.Сұлтанғазинді, заңгерлер С.З.Зимановты, Ғ.Сапарғалиевты, әдебиетшілерден З.Ахметов, С.А.Қасқабасовты атап өткен жөн болар. Тілшілерден өзіміздің Қазақ Ұлттық университетіміздің өз лекциясын екі тілде де еркін оқитын ұстаздар бар. Олар: Э.Д.Сүлейменова, А.Аманжолов т.б.
Орыстың ұлы классик жазушысы И.Тургеневтің айтқан пікірі бойынша “аударма бізге неғұрлым аударма болып көрінбей, өзіндей төл тума шығарма болып көрінсе, онда оның соғұрлым тамаша болғандығы – десе, ал Белинский болса, “аудармада автордың өзі орысша жазған секілді болып көрінсін, көркем шығарманы ондай етіп аудару үшін керемет суреткер болып туылуы керек” – деп талап еткен. Журналист Нури Муфтах сияқты қостілді азаматтарымыз орыс және қазақ тілдерінде еркін сөйлейтін теледидар мен радиодикторы Рабиға Аманжолова, жүргізуші Ерлан Бекқожин, әртіс, әрі диктордың қызметін атқарушы Гүлнар Досматова секілді керемет тұлғаларымыз бар. Күнделікті тұрмыста өзін - өзі аудару бұқаралық сипат алған.
Әлем жұртшылығына көрнекті суретші, көркем сөздің асқан шебері, үлкен ғалым деп ардақтайтын М.О.Әуезов көркем аударма теориясының іргесін қалап кеткен. “Аударма теориясын жетелеп, жіктеп қарастырғанда кейінгі кезде екі түрлі өзгеше бейім барлығы анықталды, бірі аударма тілі зерттеу ғылымының ауқымына енетін сала болғандықтан, аударма ісінің мәнісін ұғына отырып, бұл мәселені лингвистикалық әдіспен зерттеу жағына қарай тартады, екіншісі – біздіңше, дұрыс бейім – аударманы сөз өнерінің бір түрі деп ұғынады да, эстетикалық принциптерді, көркемдік таразыны алғы талапқа қояды, сондықтан бұл бейім аударманы әдебиеттану теориясын зерттейтін объект деп қарайды”, - деген /2, 322/.
Бұл айтылған ойлардың маңызы өте зор. Сол себепті қазіргі күні осы қағидаларды, ой – пікірлерді ұстанатын аудармашыларымыз көп. Мысалы, аударма саласында ерекшелік танытып, даралығын дәлелдеген публицист, ақын және керемет аудармашы Ғалымжан Мұқанов француз тіліне Абайдың “Қара сөздерін”, “Ескендір” және “Масғұт” поэмаларын аударды. Бұл аудармашылардың құндылығында дау жоқ, себебі аудармашы төл тілінен тікелей француз тіліне аударған. Сонымен қатар Ғ.Мұқанов Клер Клермонттың /1836/ “Владимир және Зара” поэмасын аударып шыққан. Бұл қазақ даласының өмірі туралы француз тіліндегі шығарма. Осындай құндылықтардың барлығы аударманың арқасы /4, 73/.
Аударма әрқашанда адамдар, қауымдар, тайпалар, халықтар, ұлттар арасындағы әлеуметтік, экономикалық, рухани, ғылыми қарым – қатынастың алмасу, айырбастаудың құралы, ел танудың құралы, достықтың, ынтымақтастықтың, тәжірибе - тағылым алмасудың дәнекері.
Аударма – сөз, әдебиет, публицистика ғылымдарының ажырамас бір бөлігі. Аудармашылықтың өзі – нағыз творчествалық өнер. Аудармашы екі тілді жетік білумен қатар ол әрі жазушы, әрі ақын, әрі ғалым болуға тиіс. Аудармашының жан – жақты болуы өзінің аудармасының сәтті шыққандығы.
Аудармашы қашан да жазушыны сыйлауға, оның шығармаларының өзіндік ерекшеліктеріне ұлттық сипатына сүлесоқ, селқос қарамауға тиіс. Екі халық мәдениетінің арасындағы дәнекер болуға тиіс.
Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану өрісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тілдің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады. Аударма қызметі жаңа сөздерді тілімізге енгізіп қана қоймай, күн сайын аударылып жатқан сансыз көп еңбектер олардың қолданылу аясын кеңейтіп, қолдану нәтижесінде тұрақтандыруға халықтың ойы мен тіл байлығын өсіруге, сол сөздің ұғымдық шегін қалыптастыруға себепші болады.
Аударма жалпы адамзат атаулының танымдық – рухани алмасуы нәтижесінде мәдениет пен өркениеттің дамуына, адам баласының эстетикалық көркемдікке қол жеткізуіне, санамыздың өсуіне апаратын жол секілді.
Аударма арқылы басқа елдің даласымен, мәдениетімен, халқымен танысасың, оны өз тілінде немесе өзге тілге аударма жасап шығарасың, міне аударманың атқаратын ролі өте маңызды.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=2#Аударма_дегеніміз | Аударма жұмысы - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Аударма жұмысы – бүгінгі таңда мақсат – мүддесі, тіршілік әрекеті бір адамзат қоғамындағы аса маңызды шартты құбылыс.
Аударма – ұшан-теңіз өмір ағысының бүкіл үрдісін ұштастыруға себепші болып отырған елеулі күштердің бірі./1, 5/.
Аударма дегеніміз – бір тілде ауызша айтылған ой – пікірді, болмаса жазылған мәтінді тыңдаушыға, оқушыға, екінші тілде яғни, оның ана тілінде түсінікті етіп жеткізу.Бір тілден екінші тілге аударылып жазылған немесе баспадан басылып шыққан барлық әдеби және жазба еңбекті аударма туынды деп атайды/2, 9/.
Адамзат тарихында әрбір ұлт, әрбір қоғам алмасу, ауысу, араласу нәтижесінде өмір ағымы алға жылжиды, өседі, өркендейді. Яғни, өзінде жоқты өзгеден алады, білмейтінін үйренеді, білгенін басқаға үйретеді. Осындай ауысудың тиянақты тірегі – аударма. А.Пушкин “аудармашылар - мәдениетті бір елден екінші елге тасымалдап жеткізетін почта аттары” деген /2, 23/. Осыған орай, М.О.Әуезов аударма бір жағынан шеберліктің де мектебі. Аудару үстінде жазушы автордың шығармашылық сырына қанады.Оның көргенін көріп, білгенін біледі, сол арқылы өзінің ой - өрісін ұлғайтумен қатар, авторша машықтанып үйренеді. Бұл жағдай шын талант иесінің бойынан шығармашылық қайнардың жаңа көздерін ашуға себепші болады.
Аударма өнері - идеология майданындағы зор құралдардың бірі, соның ішінде елеулісі десек те қателеспес едік. Ендеше, М.Қаратаев ағамыз айтқандай, көркем аударма дегеніміз өзінше өнер, шығармашылық әдебиеттің құқықтағы түрі дейтін ұғымды іс жүзінде жеткізіп, бұл іспен суреткерлік қабілеті бар адам ғана айналысуы керек.
Аударма туынды – көркем әдебиеттің егіз туған сыңары, бұлар екі ел сөз өнерінің рухани қазынасына айналады.
Аударма мәселелері соның ішінде көркем аударманың проблематикасы тамырын тереңге жайып жатыр. Ол бастауын Ежелгі Римнен алады. Сол дәуірде аударманың түпнұсқаға адалдығы туралы аса маңызды мәселе төңірегінде Цицерон аудару кезінде сөзді санамау керек, керісінше сөзді салмақтау керек деген /3,8/.
Ө.Күмісбаевтың пікірі бойынша – көркем аударманың бүгінгі әдеби процесте алатын орны үлкен. Аударма - әдебиеттің арналы, мол салаларының бірі. Аударманың сөз дамытудағы мәні де айрықша зор. Өйткені аударма арқылы бір халықтың таңдаулы әдеби шығармаларын басқа халықтың өкілдері сусындай алады. Негізінен аударма саласы мәдениет пен әдебиеттің көне мүлкі, үлкен дүниесі.
Ұлттық әдебиет өз өмірімен тіршілік етеді. Әрине, ол сол халықтың күллі тарихымен, оның барлық даму жағдайларымен шартты түрде байланыста және басқа халықтар әдебиетімен қарым – қатынаста болады. Осы қарым – қатынастың арқасында біздің аудармамыздың орны айырықша. Сонымен қатар, аудармашының шығармашылық жолында дүниетанымдық қорының баға жетпес көзі ретінде белсенді роль атқарады /5, 8/. Аударма неғұрлым сәтті, маңызды болып шықса, біздің көркем әдебиетте жетік дамиды.
Көрнекті аудармашы С.Талжановтың айтуынша аудармашы қашан да жазушыны сыйлауға, оның шығармаларының өзіндік ерекшеліктеріне, ұлттық сипатына селқос қарамауға тиіс. Екі халық мәдениетінің арасындағы елші – аудармашының көтерер жүгі қашан да ауыр, ал оның мойнындағы жауапкершілік одан да зор.
Дүние, дүние болғалы, адамзат жер бетіне келгелі, халықаралық дәнекердің бірі аударма тәрізді. Бір елден екінші елге ой – сана ауысуға да осы аударма себепкер болады. “Тіл қатынас құралы, тіл арқылы бір халық өзінің азаматтарына тіпті жалпы адамзатқа, келешек үрім – бұтаққа ойын, пікірін жеткізеді. Бірақ тіл ой – сананың сапасына әсерін тигізбейді, тек сол ой – сананы материалдық формаға түсіреді – бір елдің ойын екінші елге түсінікті етіп жеткізудің ғана қаруы” – дейді Осетин ғалымы Нафи Джусайты.
Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану өрісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тілдің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады. Аудармашының өркендей түсуі, барлық кеңес республикалардың көркем әдебиетінің бүкілодақтық аренаға шығуына кең жол ашты. Көркем аударма туысқан халықтардың көп ғасырлық тарихы бар ұлы орыс мәдениетіне жетілуін тездете түсті. Соның арқасында бұл халықтардың ұлттық әдебиеті де, тілдері де, өздері де қарыштап ілгері дамып келеді. Әр ұлттың көрнекті жазушылары мен ақындары, жас әдебиетшілері, ертедегі ұлы классиктері қалдырып кеткен асыл мұралары, қалыптасқан дәстүрлері бар орыс әдебиетінен өнеге алып, жазушылық шеберліктерін соның озат шығармаларын аудару арқылы шыңдай түсіп, зор табыстарға жетуде.
Аудармада аудармашының ең негізгі мақсаты автордың ойын ғана емес, оның өзіндік стилін, суретшілік ерекшелігін, барлық бояуын, шығарманың рухы мен тынысын жеткізіп бере білу. Аударма мәдениеттілігінің жоғары деңгейін қалыптастыру ұлттық әдебиеттің өсуіне және оның өзіндік дәстүрлі сипатын жасауға мүмкіндігін тудырады.
Кеңес өкіметінің Қазақстанға әкелген пайда, зияны да болған. Өзіміздің ана тілімізді тереңірек үңіліп қарастырсақ, қазақ тіл біліміндегі ағаларымыз Қ.Жұбанов пен А.Байтұрсыновтың еңбектері мол. Тілдік құрылыстың табиғи жүйелері негізінде фонетика, лексика, грамматикалық категориялардың жұмсалу заңдылықтары қалыптасады. Тілдік тәсілдердің жұмсалу жүйелерін айқындап, оларға өзінше ат қойып, айдар таққан Ахмет Байтұрсынов болады да, олардың жұмсалу, даму, қалыптасу заңдылықтарын айқындауға ерекше күш жұмсаған – профессор Құдайберген Жұбанов болды. Осының бәрі – қазақ тілінің табысы. Бірақ оның қолданылуы шектеулі болды. Сондай – ақ халқымыз жаппай орыс тіліне бет бұрып, өз тілін ұмыта бастады. Халқымыздың 60 пайызы қос тілді бола бастады. Отандастарымыз сауатымызды ашамыз деп, көпшілік орыс тілінде білім аламыз деп тартынды.
Қазақ даласында орыс тілді мектептердің көбеюі ұлттың дамуына кедергі жасады, сол арқылы тілдің қызмет ету қабілеті азайып, екінші жағынан орыс тілінде өзінің ана тіліндей сөйлейтіндер көбейе бастады. Осы ретте көркем шеберлікті толық меңгерген қостілді ұлт өкілдерінің тарих сахнасына жазушы ретінде шығуына мүмкіндік туғызылды. Ана тіліміздің маңызын көтергіміз келсе, сан – салалы әдебиет жасайық, әдебиеттануды дамытайық, шетелдік постмодернист ойшылдарды қазақ тілінде сөйлетейік, сонда ғана болашақ ұрпаққа қазақ тіліне деген қызығушылығын арттырамыз деген М.Қабанбаев. Ендеше осындай өнерде қос тілділіктің көрініс беруінің өзіндік ерекшелігі бар.
“Әдебиет кәсіп емес, өнер” - деген белгілі академик, жазушы Ғ.Мүсірепов. Көрнекті орыс ғалымы Г.Н.Потаниннің көргендікпен айтқан пікірі шындыққа айналды. Ол “… болашақта қырғыз /қазақ-Г.Қ/ халқы екі тілде жазатын, яғни қазақша және орысша жазатын жазушыларды тударады ” – деген еді.
Қазақтың бірінші билингв-жазушысы XIX ғасырдың екінші жартысында пайда болды. Бұл қазақ тілінде туындылар жазған жаңа қазақ жазба әдеби тілінің негізін салушылардың бірі, фольклорист, этнограф, тілші және педагог Ы.Алтынсарин (1841-1883). Ол орысшадан қазақшаға, қазақшадан орысшаға аударды. Аудармаларында Л.Н.Толстой, К.У.Ушинский, И.И.Паульсон шығармаларын пайдаланды. Өз жанынан сюжеттер қосты.
Ы.Алтынсарин жай ғана аудармашы емес, ол – орыс педагогтарының шығармаларын шығармашылық өңдеп, өз халқына түсінікті етіп құрастырушы. Аударма барысында автордың екі тілді де еркін білуі басты шарт бола тұра, кейіпкерлерін сөйлете білу үшін қандай тілдік тәсілдерді қолдануы қажет екендігі төңірегінде тереңірек те, күрделі сөз еткен абзал болмақ. Сонымен қатар батыс классиктерінің де кейбір шығармалары аударылды. Қазір Пушкин мен Лермонтов, Толстой мен Чехов, Гоголь мен Горький және т.б. қазақ оқушысының үйіне ең жақындай еніп, құрметті жерден орын алды.
Біздің тәжірибелі аудармашыларымыздың, жазушыларымыздың жемісті еңбегі нәтижесінде дүниежүзілік әдебиеттің асыл қазынасына қосылған көптеген шығармалдар қазақ тілінде еркін сөйлеп кетті, тұрмысымызға етене болып еніп кетті. Қазақ халқының ұлы ойшылдары Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаевтар орыстың күрделі ойларын қазақшаға аударды, бұл XIX ғасырдың екінші жартысы еді.
Қашан болсын аударма - аударма үшін емес, халықтың игілігі үшін, әлеуметтік – экономикалық және қоғамдық саяси жағдайларды дамыту үшін керек екені даусыз.
Екі тілде де бірдей жетістіктерге жете жазу арнайы білім мен белгілі бір жасқа толғанда ғана мүмкін деген болжамды ой бар. Әрқашанда қос тілде жазатын жазушылар интеллигенциясының, яғни зиялы қауымның өкілдері болған.
Жазушылық жұмыс жеке жүргізілсе де қоғамнан тыс өтпейді. Мұндай жағдайда қостілділік жай ғана миды, ойды жаттықтырудың тәсілдері ғана емес, ол қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудың құралы. Әдетте қостілділік шығармашылық саласында әлеуметтік жағдайлардың тура жолды себептерінің негізделуіне жол бермейді. Көркем қостілділіктің пайда болуының өзіндік социолингвистикалық негізі бар. Кемінде екі тілде қатар қолданылатын ортада пайда бола отырып, арнайы әлеуметтік тәрбие береді және бір тілді, бір ұлтты ортада қолданыла беруі мүмкін. Көп жағдайда көркем әдебиетте қолданылатын қостілділік көп тілді ортада қалыптасады немесе көп тілді әдебиеттің өкілдерінің озық үлгілерінің әсерінен туындайды, мұның көптеген себебі бар. Олардың қатарында мыналарды атау керек:
1) қостілді отбасында тәрбиеленуі;
2) өзге тілді мектепте оқуы;
3) өзінің ұлттық тілінен алшақтауы;
4) идеологиялық күресте жазушы шығармашылығының пайдаланылуы т.б.
Қазақтың көптеген ақын – жазушылары шығарма жазумен ғана шектелмей, әрі оны екінші тілге аударумен де айналысып жүргендер де баршылық.
Қостілді жазушыларға немесе қазақ және орыс тілдерінде еркін аударатын аудармашылар қатарына Ы.Алтынсарин, Мұқтар Әуезов, Бауыржан Момышұлы, Ғабит Мүсірепов, Молданияз Бекімов, Мұхамеджан Сералин, Бейімбет Майлин, Сабыр Шәріпов, Саттар Ереубаев, Баубек Бұлқышев, Қасым Аманжолов, Асқар Нұртазин, Зейін Шашкин, Сәйділ Талжанов, Төлеу Шаханов, Евней Букетов, Ілияс Есенберлин, Роллан Сейсенбаев, Сатыбалды Нарымбетов, Тәкен Әлімқұлов, Сейфулла Құспанов, Аманғали Сұлтановтар жатады. Сол сияқты Герольд Бельгер үш тілде – қазақ, орыс, неміс тілдерінде бірдей, әрі бірлесе аударма жасайтын керемет тұлға.
бір көрнісі.
Көптеген жазушылар өзінің қостілділігі шығармашылығын аудар Авторлық аударма – қостілде жазатын жазушының әдеби – көркем шығармашылығының ма арқылы бастаған, мұның өзі қос тілде жазатын жазушылардың қалыптасу жолдарын көрсетеді. Жоғарыда айтылып кеткендей белгілі Қазақстандық неміс – қазақ – орыс жазушысы, аудармашы Г.К.Бельгер қазақшадан және немісшеден орысшаға аударған. Көркем әдебиет ағымындағы қостілділіктің үш түрі байқалады:
әр түрлі тілде өз бетімен аудару;
ана тілінде еркін аудармашы, ал екінші тілге аударуда бөгде аудармашымен бірігіп аудару;
өзге тілге аударуда автор ретінде бірнеше жазушының бірігіп аударуы;
Мұның алғашқысы – таза қостілділіктің айқын көрінісі де, соңғылары топтық “аралас” қостілділік сипатта. Ана тілінде еркін аудармашы, ал екінші тілге аударуда бөгде аудармашымен бірігіп аударатын жазушыларға мыналар жатады: Ілияс Жансүгіров, Нәзипа Құлжанова, Тайыр Жароков, Темірғали Нұртазин, Әлкей Марғұлан, Мұхамеджан Қаратаев, Сәуірбек Бақбергенов, Оразбек Бодықов, Қажымұрат Сыздықовтар. Енді өзге тілге аударуда авторлар ретінде бірнеше жазушының бірігіп аударуына кіретін жазушылар: Б. Майлин, Ғ. Мүсірепов Ивановпен бірлестікте, М. Әуезов Л. Соболевпен Г. Романмен және Ермолинскиймен бірлестікте, М. Қаратаев Алтайский және Брагиммен бірлестікте, Ә.Тәжібаев Н.Погодинмен және Женелекомен бірлесіп, Қ.Мұхамеджанов Шыңғыс Айтыматовпен бірлесіп аудармалар жасаған.
Белгілі кино режиссер, әрі жазушылық қызметпен айналысқан
Сатыбалды Нарымбетовты да ескере кетуімізге болады. Аудармашылық қызметпен де айналысып жүрген азаматтарымыздың бірі болып саналады. Бірнеше фильмдер түсіріп, бірнеше жинақ повесін шығарған. “Тентек” (1969), “Ассалаумағалейкум, Атлантида” (1981), “Боль моя Атлантида” (1984) орыс тілінде, “Фантомные боли” (1999) қазақ тілінде.
Сатыбалды Нарымбетов театрдан Абайды, кинодан Жан Виго, Феллини, әдебиеттен Фолкнер, Марк Твен, музыкадан Тәттімбет, Сүгірді ұнатады /8, 15/. С.Нарымбетов – совет дәуірінің адамы, романтик, үлкен әдебиетке бет бұрып және де оның барлық фильмдері кітаптардың арқасында дүниеге келген. Бастапқыда проза болып, кейіннен сценарийге ауысқан. Жас кезінде Хемингуэйді оқып, оны қазақшаға аударған. Кейіннен Кобо Абэ, Фолкнер, Маркес, Колдуэллге қызығып оқыған. Жазушының әдебиетке деген қызығушылығы зор болған, көбінесе шет ел әдебиетіне көп көңіл бөлген. Өзі кітап жазып, өзі соған сценарий жасап, кино шығарған тұлғалардың бірі. Өз кітаптарын қазақшадан орысшаға аударған. Өзі кинодәстүрмен айналысып жүріп, аудармашылық өнерді бірге алып жүрген. Ол аударма саласына өз ізін қалдырған қаламгер /7, 10/.
Авторлық аударма тек қана көркем әдебиет саласында ғана көрініс таппаған, ол азды – көпті күллі өмір саласында кездеседі. Сан салалы ғылымдарда авторлық аударма кеңінен тараған. Кез – келген мамандық иесі ғылыми әдеби көркем шығарма тағы басқа қандай да болмасын еңбек жазса, оны алдымен орысша жазуы мүмкін де, кейінен уақыт талабымен оны қазақшаға аударуы керек болады.
Міне, өзінің өзге тілдегі шығармасын қазақшаға аударса, бұл авторлық аударма болады. Аудармашының өз еңбегін авторлық аударуы шығарманың сәтті шығуына, әрі ғылымның дамуына көп үлес қосады. Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев көп ұлтты мемлекетіміздегі ел басқару ісінде екі тілді пайдаланады. Мысалы, халық алдында бастапқыда қазақ тілінде сөйлесе, содан соң орыс тілді ұлттар үшін орыс тіліне аударылады. Жазушылар Г.Бельгер, М.Шаханов, А.Жағанова көркем әдебиеттегі авторлық аударманы өз шығармашылықтарында қолданып жүрген азаматтардың бір тобы. Ғылымның әр саласындағы қостілді зерттеуші ғалымдарды, солардың ішінде механик Ө.М.Сұлтанғазинді, заңгерлер С.З.Зимановты, Ғ.Сапарғалиевты, әдебиетшілерден З.Ахметов, С.А.Қасқабасовты атап өткен жөн болар. Тілшілерден өзіміздің Қазақ Ұлттық университетіміздің өз лекциясын екі тілде де еркін оқитын ұстаздар бар. Олар: Э.Д.Сүлейменова, А.Аманжолов т.б.
Орыстың ұлы классик жазушысы И.Тургеневтің айтқан пікірі бойынша “аударма бізге неғұрлым аударма болып көрінбей, өзіндей төл тума шығарма болып көрінсе, онда оның соғұрлым тамаша болғандығы – десе, ал Белинский болса, “аудармада автордың өзі орысша жазған секілді болып көрінсін, көркем шығарманы ондай етіп аудару үшін керемет суреткер болып туылуы керек” – деп талап еткен. Журналист Нури Муфтах сияқты қостілді азаматтарымыз орыс және қазақ тілдерінде еркін сөйлейтін теледидар мен радиодикторы Рабиға Аманжолова, жүргізуші Ерлан Бекқожин, әртіс, әрі диктордың қызметін атқарушы Гүлнар Досматова секілді керемет тұлғаларымыз бар. Күнделікті тұрмыста өзін - өзі аудару бұқаралық сипат алған.
Әлем жұртшылығына көрнекті суретші, көркем сөздің асқан шебері, үлкен ғалым деп ардақтайтын М.О.Әуезов көркем аударма теориясының іргесін қалап кеткен. “Аударма теориясын жетелеп, жіктеп қарастырғанда кейінгі кезде екі түрлі өзгеше бейім барлығы анықталды, бірі аударма тілі зерттеу ғылымының ауқымына енетін сала болғандықтан, аударма ісінің мәнісін ұғына отырып, бұл мәселені лингвистикалық әдіспен зерттеу жағына қарай тартады, екіншісі – біздіңше, дұрыс бейім – аударманы сөз өнерінің бір түрі деп ұғынады да, эстетикалық принциптерді, көркемдік таразыны алғы талапқа қояды, сондықтан бұл бейім аударманы әдебиеттану теориясын зерттейтін объект деп қарайды”, - деген /2, 322/.
Бұл айтылған ойлардың маңызы өте зор. Сол себепті қазіргі күні осы қағидаларды, ой – пікірлерді ұстанатын аудармашыларымыз көп. Мысалы, аударма саласында ерекшелік танытып, даралығын дәлелдеген публицист, ақын және керемет аудармашы Ғалымжан Мұқанов француз тіліне Абайдың “Қара сөздерін”, “Ескендір” және “Масғұт” поэмаларын аударды. Бұл аудармашылардың құндылығында дау жоқ, себебі аудармашы төл тілінен тікелей француз тіліне аударған. Сонымен қатар Ғ.Мұқанов Клер Клермонттың /1836/ “Владимир және Зара” поэмасын аударып шыққан. Бұл қазақ даласының өмірі туралы француз тіліндегі шығарма. Осындай құндылықтардың барлығы аударманың арқасы /4, 73/.
Аударма әрқашанда адамдар, қауымдар, тайпалар, халықтар, ұлттар арасындағы әлеуметтік, экономикалық, рухани, ғылыми қарым – қатынастың алмасу, айырбастаудың құралы, ел танудың құралы, достықтың, ынтымақтастықтың, тәжірибе - тағылым алмасудың дәнекері.
Аударма – сөз, әдебиет, публицистика ғылымдарының ажырамас бір бөлігі. Аудармашылықтың өзі – нағыз творчествалық өнер. Аудармашы екі тілді жетік білумен қатар ол әрі жазушы, әрі ақын, әрі ғалым болуға тиіс. Аудармашының жан – жақты болуы өзінің аудармасының сәтті шыққандығы.
Аудармашы қашан да жазушыны сыйлауға, оның шығармаларының өзіндік ерекшеліктеріне ұлттық сипатына сүлесоқ, селқос қарамауға тиіс. Екі халық мәдениетінің арасындағы дәнекер болуға тиіс.
Аударма біздің ана тіліміздің сөздік қорын байытып, дүниетану өрісімізді ұлғайтады. Аудармашы жеке сөздерге балама іздеу арқылы ана тілдің бүкіл қазынасын кеңінен сапырып, ішіндегі асыл сөз байлықтарын шебер пайдалануға тырысады. Аударма қызметі жаңа сөздерді тілімізге енгізіп қана қоймай, күн сайын аударылып жатқан сансыз көп еңбектер олардың қолданылу аясын кеңейтіп, қолдану нәтижесінде тұрақтандыруға халықтың ойы мен тіл байлығын өсіруге, сол сөздің ұғымдық шегін қалыптастыруға себепші болады.
Аударма жалпы адамзат атаулының танымдық – рухани алмасуы нәтижесінде мәдениет пен өркениеттің дамуына, адам баласының эстетикалық көркемдікке қол жеткізуіне, санамыздың өсуіне апаратын жол секілді.
Аударма арқылы басқа елдің даласымен, мәдениетімен, халқымен танысасың, оны өз тілінде немесе өзге тілге аударма жасап шығарасың, міне аударманың атқаратын ролі өте маңызды.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=3 | - ТАРАУ. РОЛЛАН СЕЙСЕНБАЕВТЫҢ ӨМІРІ МЕН АУДАРМАШЫЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІ | 2- ТАРАУ. РОЛЛАН СЕЙСЕНБАЕВТЫҢ ӨМІРІ МЕН АУДАРМАШЫЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІ.
2.1.”Майдан әндері” шығармасының аударылу тәжірибесі.
Әдебиетке келер жол әр түрлі көптеген жас талапкерлер ең әуелі редакциялар мен жазушылар одағын төңіректей жүріп өзін де, көзін де біртіндеп үйретіп, біртіндеп танылып, әдебиет әлемінің дүбірлі жарысына біртіндеп кеп қосылады. Олардың әрқайсысының аяқ алысы да әр түрлі болып кетеді. Біреулері ұшқыр, біреулері ұзаққа созыла шабатындар, таланттары да әр деңгейде. Ал Роллан Шәкенұлы Сейсенбаев өзінің шығармалары мен таныла кетті /16, 5/. Әдебиет деген киелі орданың қасиетті табалдырығын ақын болып аттаған Роллан Сейсенбаев.
Роллан Сейсенбаев қазақтың белгілі жазушысы, драматург, аудармашы, республикалық және халықаралық жүлделердің лауреаты, халықаралық Абай клубының президенті. Ол “Қазақстан атты альбом – кітаптар” (1995, Лондон), “Алматы” (1996, Лондон), “Ел” және “Аманат” журналының негізін ашқан. Оның көптеген елге танымал кітаптары бар: “Возврашение Казыбека”, “Дни декабря”, романдары: “Ночные голоса”, “Если хочешь жить”, “Лестница в никуда”, “Трон сатаны”, “Отчаяние или мертвые бордят в песках”, “День, когда рухнул мир” шығармасы Семейдегі ядролық полигон трагедиясына арналған. Бастапқыда оның “Үкім” атты повесі жарияланды, театрларда “өзіңді іздеп жүрмін” атты пьесасы қойылды. Сөйтіп, әдебиетте өзіндік дүние танымы мол, талантты жазушы кеп қосылды. Сонымен қатар қазіргі таңда біздің ортада Роллан Сейсенбаев он тілді біледі, тілді білуі оның аудармашылық шеберлігінің мықты екенін көрсетіп тұр.
Роллан Сейсенбаев көп ізденетін, көп еңбектенетін жазушы , әдебиеттің ең озық үлгілерін үнемі үйрену үстінде жүргізетіні бәрімізге мәлім. Оның әңгімелерінен Э.Хемингуэйдің, В.Шукшиннің жерлері байқалады/16,6/. Оның “Шірет”, “Үкім”, “Сенбі күнгі кеш”, “ Отелло” және тағы басқа әңгімелері бар. Ол Мұхтар Әуезовтан тәлім тәрбие алады. Жазушының “Тау басында түйіскен жол”, “Шайтанның тағы” романдарында ұрпақтар арасындағы дәстүр сабақтастығы, рухани өсу, толысу, жастар тәрбиесі мәселелері төңірегінде сөз қозғалады. Адамның қоғам, отбасы, ұжым алдындағы жауапкершілігі – жазушының шығармашылығындағы басты тақырып.
Р.Сейсенбаевтың әңгімелер, повестер жинақтары республикалық баспалардан жарық көріп, оқырман қауымынан жақсы бағасын алды деуге әбден болады. Бірінші, екінші кітап деп бөлініп, “Өмір сүргің келсе” және “Ешқайда бастамайтын баспалдақ” аталған қос роман – бір – бірімен түйіндес, сабақтас қос шығарма - жазушының осы саладағы алғашқы көлемді туындысы. “Өмір сүргің келсе “ романы бүгінгі өндіріс орындағы жас мамандарлың адамгершілік сипаттарын қоғамдық мүддеге көзқарасын өндіріс пен адам арасындағы қарым – қатынасты суреттеуге арналса “Ешқайда бастамайтын баспалдақ” - өмірге енді қадам басар жастардың арман – мұратын, шынайы махаббатын көрсетеді. Бұл роман – жазушы талантының толысқанын айғақтайтын толымды туынды. Бұл шығарманың бүгінге сай келетін басты белгісі – сауаттылығы. Өндіріс тақрыбын тілге тиек еткенімен, оны білмейтін кәсіптік ерекшелігін дәпа баса алмайтын шығармалар бізде аз емес. Олардың қалай жазылса да төрт аяғын тең баса алмай ақсай беретіні ақиқат, осы тұрғыдан үңілгенде Р.Сейсенбаевтың жоғарыда аталған романының өзіндік орны бар. Жазушы тілімен бірге , адамдар тілін де жетік біледі. Романда өндіріс жүрегі мен адамдар жүрегі қоса соғады.
Р.Сейсенбаев ХХ ғасырдың орта шегіндегі мықты әрі талантты жазушыларының бірі. Автор ар намысын, ұят, жауапкершілікті трансформация мәселесі деп құрайды. Қазақ әдебиетінің өмірінде Р.Сейсенбаевтың алатын орны сөзсіз. Ол бірдей екі тілде де орыс және қазақ тілдерінде еркін жазады. Ол өмірге деген көзқарасын сыншы ретінде қарайды, зерттеуші ретінде қарайтын ұлы тұлға. Орыс тілдерінде еркін аударатын аудармашылар аз емес.
Қостілді жазушыларға және орыс тілдерінде еркін аударатын аудармашылар қатарына Сатыбалды Нарымбетов, Тәкен Әлімқұлов, Сейфулла Құспанов, Аманғали Сұлтанов, Құрманғали Медеубаев және Герольд Бельгерді, Саттар Ереубаев, Баубек Бұлқышев, Зейін Шашкин, Сейәділ Талжанов, Төлеу Шаханов, Сабыр Шәріпов, Асқар Нұртазин, Ғабит Мүсірепов, Мұхамеджан Сералин және басқалары жатады.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=4 | З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе - бет 4 | Авторлық аударма – қостілде жазатын жазушының әдеби – көркем шығармашылығыеның бір көінісі деп атап өтсек, көптеген жазушылар өзінің қостілділігі шығармашылығының арқасында көзге түсіп қалғандар аз емес. Солардың бірі Роллан Сейсенбаев десек қателеспеспіз.
Қазақтың көптеген ақын – жазушылары шығарма жазумен ғана шектелмей әрі оны екінші тілге аударумен айналысады. Солардың бірі Роллан Сейсенбаев. Оның осындай жолмен атқарған жұмысы қыруар десек қателеспейміз. қоса соғады, осы тұста жазушы білімдарлық танытады. Жалпы адамзаттың биік мұратын бүгінгі таңдағы өмірлік өткір мәселелермен ұтымды ұштастырады. Сөз жоқ, оның бәрі дидактикалық жолмен емес, шығармадағы адам образы арқылы көрініс тауып жатады. Бұрынғы шығармаларындағы жирек соғатын жүрек лүпілі сезімнің сәулеленуіне, бақылау, бағалау қасиеттерінің жетілуіне алмасқанын сезінуге болады.
Үлкен суреткеріміз Әбдіжәміл Нұрпейісовтың әлі аяқталмаған “сең” романы өнердің осындай бір биік белесінен бой көрсетіп отыр. Кең тынысты эпикалық туынды сомдаған жазушы таза психикалық әрекетке құрылған шығарма жазуға қаймықпай барған. Бұл Нұрпейісов шығармашылығына бұрын психологизм жоқ еді деген сөз емес, керсінше, адам психикасын жетік меңгерген жазушы осы шығармасында оны арнайы нысанаға айналдырған. Бұл бағыттағы соңы соқпақ жаңа леп, тайға таңба басқандай табиғи өрнектер шығарманы даралай түседі.
Ролллан Сейсенбаевтың шығармашылығы мықты сыншылыққа негізделген. Ол ар намысты, ұятты, адам ұқыптылығын жоғарыға қояды. Осы көріністер мына шығармаларда көрініс тапқан, “Өмір сүргің келсе”, “Ешқайда бастамайтын баспалдақ”, “Шайтанның тағы”, “Отчаяние”, “Возврашение Казыбека”, “Дни декабря”, әңгімелері “Братья”, “Все будет хорошо” және “Отелло”. “Отчаяние” немесе “Мертвые бродят в песках” романдары мен “День когда рухнул мир” әңгімесі және басқалары өмірдің құнды еңбектерінің бірі болып саналады.
“Аудармашы шығарманың жалпы мазмұнын жеткізіп қоймай, оның көркемдік ерекшеліктерін де сақтауға міндетті, мұның мәнісі – көркем шығармаларды аудару барысында жеткілікті даярлығы бар, жазушылық шеберлігінің негіздеріне жетілген әдебиетшілер ғана жұмыс істей алады деген сөз. аудармашылардың тәжірибесін қорытып отыру керек, шыншыл аударманың принциптері туралы көлемді еңбек шығару қажет” (Ә.Ипмағамбетов). Осындай қасиеттерді біз жазушының бойынан көре аламыз, өйткені ол шығарманы аудару барысында басқа елдің мәдени тұрмысын жетік біліп, өзінің ана тіліне немесе орыс тіліне аударма жасайды. Сонымен қатар оның шеберлігі оның көп тіл білетіндігінде.
Аударма - әдебиеттің арнасы, мол салаларының бірі. Аударманың сөз дамытудағы мәні де айырықша зор. Өйткені аударма арқылы бір халықтың таңдаулы әдеби шығармаларынан басқа халықтың өкілдері сусындай алады.
Аударма саласы – мәдениет пен әдебиеттің көне мүлкі, үлкен дүниесі. Роллан Сейсенбаев өзі халықаралық Абай клубының президенті болып жүріп, қыруар еңбектер жасап, тер төгіп жүргені анық. Осы Абай клубында ұлы жазушылардың, ойшылдардың, тіл мамандарының, әлем тарихшыларының 200 – ден астам том шығармалары бекітілген. Олардың ішінде Шоқан Уалихановтың, Олжас Сүлейменовтың, Эрнест Хемингуэйдің, Улльям Фолкнердің және тағы басқаларының шығармалары.
Роллан Сейсенбаев ұлы Әуезов пен Шәкәрім жолдарын пір тұтқан адам. Солардың іздерімен жүріп үлкен жетістіктерге жете білген азамат. Сонымен қос ол “Amanat” журналының негізін қалаушы. “Amanat” халықаралық қоғам мүшесінің журналы. Онда қазақтың мықты таланттарын және шет ел мемлекеттеріне әдебиет саласындағы көп ұлтты қазақтың бетке ұстарларын таныстыру жолы, жазушының негізгі мақсаты осында, бұл журнал Мәскеуде, Японияда, Германияда, Америкада сатылады.
Жазушы көп елді көрген, көп естіп білген, білімдар тұлға. Ол Японияда болып, жапондық жазушы Макота Одамен танысады. Ол жазушының повестерімен романдарын жапон тіліне аударған. Сөйтіп екі ел, екі жазушы арасында қарым – қатынас туған. Аударма үлкен өнер, сол арқылы сол елдің мәдениетін, салт – дәстүрін, тұрмыс тіршілігімен таныс боласың.
“Переводчик может позволить необходимые вольности лишь в том случае, если он глубоко проник в материал переводимого произведения, если он знает жизнь того народа, которому принадлежит переводимая проза или поэзия, - знает ее до конца как быть и культуру своей страны. Вот почему переводчик – поэт должен быть не только художником слова, но и энциклопедически образованным ученым – историком, искусствоведом, критиком, этнографом, филологом, лингвистом”.(Н.Сағындыкова)
Көп нәрсе аудармашының тілді білуіне, шеберлігіне, жалпы ой - өрісінің кеңдігіне байланысты. Аудармашы әрбір сөйлемнің сөзін емес, мағынасын толық аударуға тиіс. Аудармашы тапқырлығы, шеберлігі, ойының алғырлығы, көңілінің көрегендігі, тілінің байлығы ұлы шығарманы керемет тәржімалау тәсіліне тәнті етеді. “Шығармаға қойылатын ең басты шарт – шығарманың көркемдік идеялық күшімен эстетикалық ләззатын жеткізу, әрі қазақша биязы да жатық етіп шығару. Ол, ең алдымен көркем болсын, әсерлі де тартымды оқылсын” деген Мұқтар Әуезов.
Көркем шығарманың әр алуан қырлары мен сырлары болады, табиғат көріністері суреттеледі, адамның ішкі сырлары (монолог) шертіледі, көңіл күйі, сезім дүниесі баяндалады, философиялық толғаныстар мен психолдогиялық тербеністер ашылады, тағысын тағылар. Міне осындай қасиеттер Роллан Сейсенбаев шығармаларынан көрініс тапқан. Бұл кейде суреттеу түрінде, кейде баяндау түрінде берілсе, кейде асқақ пафоспен, кейде ұтымды афоризммен беріліп отырады. Аудармада осылардың бәрін өз қырымен, өз сырымен, өз бояуымен жеткізу керек.
Аударма шаруасы бейне бір құм арасынан арық қазғандай көзге көрініп, көңілге еленбейтін тауқыметі мол тіршілікте тырбанып тындырам десең де күніне төрт – бес беттен аудару қиын, қаншама көшірген сайын прозаның өңі ашылып жұтынып шығатыны анық. Ал, Роллан Сейсенбаев басқа тәржімашыларға ұқсап шығарманы оқыр – оқымастан – ақ төмпештеп тисе терекке, тимесе бұтаққа деп бас сала аудара бермейді. Әуелі асықпай оқып шығады, ой қорытады, түсініксіз сөздердің тізбегін жасайды, фразеологиялық тіркестер кездесіп жатса соның баламасын іздейді. Содан кейін ғана барап жазушыға тән қара сөздің ішкі ырғағын сақтап, аударма бастайды.
Қазақ тілін жетік білетін жазушы түпнұсқа тұтқыны болып қалмай, автор стилін, мақсат мәнерін сақтай отырып, шығарманың ұлттық бояуын қанық жеткізуге күш салады. Роллан Сейсенбаевтың тәржімаларының ауқымы өте кең. Жазушының “Отчаяние или Мертвые бродят в песках” романдары оқырмандарды терең рухани қозғалысқа бөлейді. Мұндағы негізгі талқыланатын мәселе, ол адамзаттың қалай пайда болғаны туралы әлі бүгінге дейін шешілмеген сұрақ төңірегінде болған. Бұл мәселе Шекспир, Достоевский, Толстой сияқты ұлылардың көкейтесті мәселесі болып табылады. Мұнда жан түршіктіретін экологиялық апат суреттеледі. Жазушының романын оқып отырып біз оның кейіпкерлерімен бірге қосылып адамды ақыл – парасаттылыққа жетелейміз. Адам парасатты өмірдің бастауы.
Роллан Сейсенбаев қазақ әдебиеті әлемінде белсенді орын алған ғұлама. Ол ерекше құрметке ие болған мықты азаматтардың бірі. Жазушының ең маңызды кітаптары – қоғам мен адамның дамып шарықтау шегіне жеткенін суреттеуі. Оған “Бегство” повесін жатқызуға болады.
Роллан Сейсенбаев - тұғыры биік нар тұлға. Әдебиет деген киелі орданың қасиетті табалдырығын ақын болып аттаған үлкен ғұламаның бірі.
“Өлең жазуға қарағанда, әңгіме жазу қандай оңайырақ болса, аударма да сол, өлең аударуға қарағанда әңгіме аудару жеңілірек болады” - М.Дәулетпаев /15,17/. Жазушы өз төл шығармасын өзге тілге аударма жасап жүр. Оның “Майдан әндері” атты шығармасы ұлы дүрбелең соғыс кезіне арналады. Мұндағы бас кейіпкер Садыр Байбарсыновтың атқарған еңбегі, қызметі жайлы баяндалады. Аударма еркін аударылған. Өйткені түпнұсқада Садыр Байбарсыновтың белсенді қызмет атқарып, отыз бір жыл жұмыс істегені баяндалса, орысша нұсқасында осы жері аударылмай қалып кеткен. Мысалы, кейіпкер арақ ішкенді ұнататын жандардың бірі, ішкен кезінде өлең айта бастайды. Оған дәлел ретінде мына жолдарды салыстырып көрейік: |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=5 | Түпнұсқа - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Түпнұсқа:
Сарғайдым жолыңа қарай - қарай,
Хабарсыз кеттің, сәулем неге бұлай ?
Жастықтың ауытпалы толқынында,
Жүрмісің ойға қалып әлдеқалай !
Аударма:
Выпьем за тех, кто командовал ротами,
Кто замерзал на снегу…
Мұнда біз көріп отырғанымыздай еркін тәсілді қолданып, өз жанынан сөзер қосқан. “хабарсыз кеттің, неге бұлай” жолдарын жазушы баламасы ретінде “кто замерзал на снегу” деп берген. Аудармашының басты жетістігі - өлеңнің мазмұнын, ішкі эмоциялық байлығын қазақ тілінде белгілі дәрежеде дұрыс бере білуінде. Әйтседе аудармашы орысша нұсқасында өз тарапынан өзгертулер жасамай тұра алмайды. Бұл шалқақтап, шарықтаған еркін аудармашының көрінісі. Келесі түпнұсқада автор “майдангерлер бас қосып, ұзақ отырды” деген жолдарын орыс аудармасында олар жай ғана отырмай 9 мамыр мерекесін тойлатып отырғандығы айтылған. Сонда автор орысша нұсқасында ойын анығырақ берген. Оған дәлел ретінде салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
“Қолымда найза, шағылып айға”
Аударма:
“острый клинок сверкал в моей руке”
деген жолдарда найзаның айға қарап шағылып тұрғаны айтылмай аударылған. Келесі сөйлемді салыстырайық:
Түпнұсқа:
“миллиционерің кетіп қалыпты”
Аударма:
“миллиционер ваш сбежал”
деп береді. Бұл жердегі кемшілік миллиционердің қашып кеткені емес, кетіп қалғаны туралы айтылуы керек еді. “Аударма үшін түпнұсқадағы өмірді бере білу керек” – деп жазды М.А.Добролюбов. Егер де әр аудармашы өз жадынан осы іспеттес түпнұсқадан тыс бейнелеу құралдарын қолдана берсе, бұл аударма емес, белгілі бір шығарманың сюжетін алып, жаңа бір туындыны әкелген сияқты болып көрінеді.Олай болса аударма әдебиеті өз орнын жоғалтып алады.
Аударматану ғылымында өзіндік орны бар Ә.Сатыбалдиев “Көркем аударма дәл болу керек, сонымен қатар оның белгілі дәрежеде еркіндікке де құқысы бар. Бірақ сол еркіндіктің өзі түпнұсқада бейнеленген мазмұн мен түрдің, яғни нақтылы өмір көріністерін дәл суреттеу мақсатынан туып жатуға тиіс. Сонда ол еркіндік дегеніміздің өзі тек дәлдікке жетудің жолы боп қалады” – дейді.
Аударма бір орында қатып қалған мәңгілік дүние емес. Сондықтан аударма үрдісі - көп қырлы, динамикалы құбылыс. Қоғамның дамуына, ел өркениетінің өзгерістеріне орай үздіксіз жаңарып, жетіле береді. Уақыт, заман өзгерісіне сай адамдардың дүниетанымы, көзқарасының өзгеріп отыруы - қоғам дамуының диалектикалық заңдылығы. Осыған байланысты аудармаға қатысты теориялар мен тұжырымдар, ізденістер мен тәжірибелер үнемі жаңарып, толығып, дамып отрады. Бір шығарманың бұрын бір, екі аудармасы ғана болса, кейіннен бірнеше аудармасы жасалады. Бұл әдебиетте жиі қайталанатын үрдіс.
Әр аударма өз уақытының, заманының талабына сай негізделеді. Бұрынғы аудармаларға талап – талғаммен қарап, жаңа заманға сай үздік үлгісін жасай алған жағдайда, ол оқырман қызуғышылығын туғызады, әдеби құбылысқа айналады. Нағыз үздік аударма өз уақытының ғана емес, келер ғасырлардың да рухани қажетіне жарап, елдің мәдени игілігі болып қалады.
Дәуір, заман өзгергенмен, жақсы, сапалы аударманың маңыздылығы сол, көркем шығарманың төл нұсқасымен бірге жасайтындығы. Қай кезде де түннұсқамен сәйкес, тіпті одан асып түсетін озық аудармалар да болады. Мұндай аударма төлтуындыдай өміршең сипатта әрі халықтың рухани талғамынан табылған туынды есебінде қайталанып басылып, оқырмандардың жаңа толқынымен табысады. Қандай да бір көркем шығарма аудармасы белгілі бір әлеуметтік дәуірде дүниеге келіп, сол уақыттағы шығармашылық еңбектің жемісі саналады. Сондықтан да ол – жасампаз, мәңгілік. Өйткені, түпнұсқаның шығармашылық ғұмырының ұзақтығы оның көркемдік, идеялық, эстетикалық қуатында, керемет композициялық құрылымы, қызықты, сюжеттік желілерінде, кейіпкерлер әлемінің жүйелі сомдалуында, халық тілінің байлығын бейнелеу үрдісінде ұтымды қолдануында. Аударма шығармалары көркемдік, идеялық, эстетикалық құндылығын толығымен сақтаған жағдайда ол бір халықтың асыл мұрасынан өзге ұлттың рухани мәдени жауһары болып екінші ғұмырын бастап кетеді.
Аударма ана тілін байытады, халықтың әдеби даму көкжиегін кеңейтеді, жаңа шығармашылық ізденістер жасауға мүмкіндік туғызады.
А.И.Гитович: “Немістен аударатын аудармашының қалай дегенде де жарым жартылай неміс болғаны жөн” десе. Г.Бельгер “Қазақты аударатын аудармашы да жартылай қазақ болуы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=5#Түпнұсқа:__“_Қолымда_найза,_шағылып_айға”_Аударма | Түпнұсқа - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Түпнұсқа:
Сарғайдым жолыңа қарай - қарай,
Хабарсыз кеттің, сәулем неге бұлай ?
Жастықтың ауытпалы толқынында,
Жүрмісің ойға қалып әлдеқалай !
Аударма:
Выпьем за тех, кто командовал ротами,
Кто замерзал на снегу…
Мұнда біз көріп отырғанымыздай еркін тәсілді қолданып, өз жанынан сөзер қосқан. “хабарсыз кеттің, неге бұлай” жолдарын жазушы баламасы ретінде “кто замерзал на снегу” деп берген. Аудармашының басты жетістігі - өлеңнің мазмұнын, ішкі эмоциялық байлығын қазақ тілінде белгілі дәрежеде дұрыс бере білуінде. Әйтседе аудармашы орысша нұсқасында өз тарапынан өзгертулер жасамай тұра алмайды. Бұл шалқақтап, шарықтаған еркін аудармашының көрінісі. Келесі түпнұсқада автор “майдангерлер бас қосып, ұзақ отырды” деген жолдарын орыс аудармасында олар жай ғана отырмай 9 мамыр мерекесін тойлатып отырғандығы айтылған. Сонда автор орысша нұсқасында ойын анығырақ берген. Оған дәлел ретінде салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
“Қолымда найза, шағылып айға”
Аударма:
“острый клинок сверкал в моей руке”
деген жолдарда найзаның айға қарап шағылып тұрғаны айтылмай аударылған. Келесі сөйлемді салыстырайық:
Түпнұсқа:
“миллиционерің кетіп қалыпты”
Аударма:
“миллиционер ваш сбежал”
деп береді. Бұл жердегі кемшілік миллиционердің қашып кеткені емес, кетіп қалғаны туралы айтылуы керек еді. “Аударма үшін түпнұсқадағы өмірді бере білу керек” – деп жазды М.А.Добролюбов. Егер де әр аудармашы өз жадынан осы іспеттес түпнұсқадан тыс бейнелеу құралдарын қолдана берсе, бұл аударма емес, белгілі бір шығарманың сюжетін алып, жаңа бір туындыны әкелген сияқты болып көрінеді.Олай болса аударма әдебиеті өз орнын жоғалтып алады.
Аударматану ғылымында өзіндік орны бар Ә.Сатыбалдиев “Көркем аударма дәл болу керек, сонымен қатар оның белгілі дәрежеде еркіндікке де құқысы бар. Бірақ сол еркіндіктің өзі түпнұсқада бейнеленген мазмұн мен түрдің, яғни нақтылы өмір көріністерін дәл суреттеу мақсатынан туып жатуға тиіс. Сонда ол еркіндік дегеніміздің өзі тек дәлдікке жетудің жолы боп қалады” – дейді.
Аударма бір орында қатып қалған мәңгілік дүние емес. Сондықтан аударма үрдісі - көп қырлы, динамикалы құбылыс. Қоғамның дамуына, ел өркениетінің өзгерістеріне орай үздіксіз жаңарып, жетіле береді. Уақыт, заман өзгерісіне сай адамдардың дүниетанымы, көзқарасының өзгеріп отыруы - қоғам дамуының диалектикалық заңдылығы. Осыған байланысты аудармаға қатысты теориялар мен тұжырымдар, ізденістер мен тәжірибелер үнемі жаңарып, толығып, дамып отрады. Бір шығарманың бұрын бір, екі аудармасы ғана болса, кейіннен бірнеше аудармасы жасалады. Бұл әдебиетте жиі қайталанатын үрдіс.
Әр аударма өз уақытының, заманының талабына сай негізделеді. Бұрынғы аудармаларға талап – талғаммен қарап, жаңа заманға сай үздік үлгісін жасай алған жағдайда, ол оқырман қызуғышылығын туғызады, әдеби құбылысқа айналады. Нағыз үздік аударма өз уақытының ғана емес, келер ғасырлардың да рухани қажетіне жарап, елдің мәдени игілігі болып қалады.
Дәуір, заман өзгергенмен, жақсы, сапалы аударманың маңыздылығы сол, көркем шығарманың төл нұсқасымен бірге жасайтындығы. Қай кезде де түннұсқамен сәйкес, тіпті одан асып түсетін озық аудармалар да болады. Мұндай аударма төлтуындыдай өміршең сипатта әрі халықтың рухани талғамынан табылған туынды есебінде қайталанып басылып, оқырмандардың жаңа толқынымен табысады. Қандай да бір көркем шығарма аудармасы белгілі бір әлеуметтік дәуірде дүниеге келіп, сол уақыттағы шығармашылық еңбектің жемісі саналады. Сондықтан да ол – жасампаз, мәңгілік. Өйткені, түпнұсқаның шығармашылық ғұмырының ұзақтығы оның көркемдік, идеялық, эстетикалық қуатында, керемет композициялық құрылымы, қызықты, сюжеттік желілерінде, кейіпкерлер әлемінің жүйелі сомдалуында, халық тілінің байлығын бейнелеу үрдісінде ұтымды қолдануында. Аударма шығармалары көркемдік, идеялық, эстетикалық құндылығын толығымен сақтаған жағдайда ол бір халықтың асыл мұрасынан өзге ұлттың рухани мәдени жауһары болып екінші ғұмырын бастап кетеді.
Аударма ана тілін байытады, халықтың әдеби даму көкжиегін кеңейтеді, жаңа шығармашылық ізденістер жасауға мүмкіндік туғызады.
А.И.Гитович: “Немістен аударатын аудармашының қалай дегенде де жарым жартылай неміс болғаны жөн” десе. Г.Бельгер “Қазақты аударатын аудармашы да жартылай қазақ болуы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=5#Түпнұсқа:__“_миллиционерің_кетіп_қалыпты”___Аударма | Түпнұсқа - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Түпнұсқа:
Сарғайдым жолыңа қарай - қарай,
Хабарсыз кеттің, сәулем неге бұлай ?
Жастықтың ауытпалы толқынында,
Жүрмісің ойға қалып әлдеқалай !
Аударма:
Выпьем за тех, кто командовал ротами,
Кто замерзал на снегу…
Мұнда біз көріп отырғанымыздай еркін тәсілді қолданып, өз жанынан сөзер қосқан. “хабарсыз кеттің, неге бұлай” жолдарын жазушы баламасы ретінде “кто замерзал на снегу” деп берген. Аудармашының басты жетістігі - өлеңнің мазмұнын, ішкі эмоциялық байлығын қазақ тілінде белгілі дәрежеде дұрыс бере білуінде. Әйтседе аудармашы орысша нұсқасында өз тарапынан өзгертулер жасамай тұра алмайды. Бұл шалқақтап, шарықтаған еркін аудармашының көрінісі. Келесі түпнұсқада автор “майдангерлер бас қосып, ұзақ отырды” деген жолдарын орыс аудармасында олар жай ғана отырмай 9 мамыр мерекесін тойлатып отырғандығы айтылған. Сонда автор орысша нұсқасында ойын анығырақ берген. Оған дәлел ретінде салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
“Қолымда найза, шағылып айға”
Аударма:
“острый клинок сверкал в моей руке”
деген жолдарда найзаның айға қарап шағылып тұрғаны айтылмай аударылған. Келесі сөйлемді салыстырайық:
Түпнұсқа:
“миллиционерің кетіп қалыпты”
Аударма:
“миллиционер ваш сбежал”
деп береді. Бұл жердегі кемшілік миллиционердің қашып кеткені емес, кетіп қалғаны туралы айтылуы керек еді. “Аударма үшін түпнұсқадағы өмірді бере білу керек” – деп жазды М.А.Добролюбов. Егер де әр аудармашы өз жадынан осы іспеттес түпнұсқадан тыс бейнелеу құралдарын қолдана берсе, бұл аударма емес, белгілі бір шығарманың сюжетін алып, жаңа бір туындыны әкелген сияқты болып көрінеді.Олай болса аударма әдебиеті өз орнын жоғалтып алады.
Аударматану ғылымында өзіндік орны бар Ә.Сатыбалдиев “Көркем аударма дәл болу керек, сонымен қатар оның белгілі дәрежеде еркіндікке де құқысы бар. Бірақ сол еркіндіктің өзі түпнұсқада бейнеленген мазмұн мен түрдің, яғни нақтылы өмір көріністерін дәл суреттеу мақсатынан туып жатуға тиіс. Сонда ол еркіндік дегеніміздің өзі тек дәлдікке жетудің жолы боп қалады” – дейді.
Аударма бір орында қатып қалған мәңгілік дүние емес. Сондықтан аударма үрдісі - көп қырлы, динамикалы құбылыс. Қоғамның дамуына, ел өркениетінің өзгерістеріне орай үздіксіз жаңарып, жетіле береді. Уақыт, заман өзгерісіне сай адамдардың дүниетанымы, көзқарасының өзгеріп отыруы - қоғам дамуының диалектикалық заңдылығы. Осыған байланысты аудармаға қатысты теориялар мен тұжырымдар, ізденістер мен тәжірибелер үнемі жаңарып, толығып, дамып отрады. Бір шығарманың бұрын бір, екі аудармасы ғана болса, кейіннен бірнеше аудармасы жасалады. Бұл әдебиетте жиі қайталанатын үрдіс.
Әр аударма өз уақытының, заманының талабына сай негізделеді. Бұрынғы аудармаларға талап – талғаммен қарап, жаңа заманға сай үздік үлгісін жасай алған жағдайда, ол оқырман қызуғышылығын туғызады, әдеби құбылысқа айналады. Нағыз үздік аударма өз уақытының ғана емес, келер ғасырлардың да рухани қажетіне жарап, елдің мәдени игілігі болып қалады.
Дәуір, заман өзгергенмен, жақсы, сапалы аударманың маңыздылығы сол, көркем шығарманың төл нұсқасымен бірге жасайтындығы. Қай кезде де түннұсқамен сәйкес, тіпті одан асып түсетін озық аудармалар да болады. Мұндай аударма төлтуындыдай өміршең сипатта әрі халықтың рухани талғамынан табылған туынды есебінде қайталанып басылып, оқырмандардың жаңа толқынымен табысады. Қандай да бір көркем шығарма аудармасы белгілі бір әлеуметтік дәуірде дүниеге келіп, сол уақыттағы шығармашылық еңбектің жемісі саналады. Сондықтан да ол – жасампаз, мәңгілік. Өйткені, түпнұсқаның шығармашылық ғұмырының ұзақтығы оның көркемдік, идеялық, эстетикалық қуатында, керемет композициялық құрылымы, қызықты, сюжеттік желілерінде, кейіпкерлер әлемінің жүйелі сомдалуында, халық тілінің байлығын бейнелеу үрдісінде ұтымды қолдануында. Аударма шығармалары көркемдік, идеялық, эстетикалық құндылығын толығымен сақтаған жағдайда ол бір халықтың асыл мұрасынан өзге ұлттың рухани мәдени жауһары болып екінші ғұмырын бастап кетеді.
Аударма ана тілін байытады, халықтың әдеби даму көкжиегін кеңейтеді, жаңа шығармашылық ізденістер жасауға мүмкіндік туғызады.
А.И.Гитович: “Немістен аударатын аудармашының қалай дегенде де жарым жартылай неміс болғаны жөн” десе. Г.Бельгер “Қазақты аударатын аудармашы да жартылай қазақ болуы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=6 | “Сағынып жеткен жаз еді” повесінің аударылу сапасы | 2.2. “Сағынып жеткен жаз еді” повесінің аударылу сапасы.
Романдар, көптеген повестер мен әңгімелер, бір қатар пьеса, спектакльдердің авторы Роллан Сейсенбаев қазіргі қазақ әдебиеті әлемінде жетекші орындардың бірін иеленеді. Ол қазақ тілі мен орыс тілінде де еркін жазып, ұлттық ортаны білумен басқа ұлттық – көркем әлемдердің құндылықтарын қабылдау қабілетін ұштастырады.
Әдебиеттегі алғашқы қадамдарынан – ақ Роллан Сейсенбаев көпсөзді суреттеушілікке салынбайды. Оның көркем - мәнерлі тәсілдері елеулі модернизацияланған. Р. Сейсенбаев сөздері ақиқаттың маңайында адаспайды, керісінше оған шапшаң шығып, құбылысты барабарлықпен, жоғары дәрежедегі нақтылықпен сипаттайды.
Р.Сейсенбаев азамат болып қалыптасып, заттық ақиқат мөлшерін анықтай алу қабілеті басында шыңдалған соң ғана барып жазушы ретінде туылды: ол өмірге бақылаушы көзқарасымен емес, түрлі идеялар мен жағдайларды, оқиғалар мен фактілерді, тағдырларды бағалауға, эмоционалды сезінуге, салыстыруға әрі таразылауға қабілетті зерттеуші көзімен қарайды. Басқа сөзбен айтқанда өмірде белсенді позицияныиеленіп, өзінің философиялық және әлеуметтік танымы арқылы өмірдің белгілі сызбасын құрып, ақиқатпен байланысты, халық бітімі мен сынағының ағысындағы бағдарламаны жасайды.
Р.Сейсенбаев ойы біресе өткенге, біресе қазіргі заманға жылжып, соғыс кезіне, соғыстан кеінгі және қазіргі жылдарға қайтып келеді, бірақ бүгінгі күннің өзінде ана жүрегінің таусылмас қасіреті, өлім сызы, айырылу қайғысы айқын сезіліп тұрады. Шығарманың жолының басында лирикалық әңгімелерге бет бұрған.
Р.Сейсенбаев өмірдің шындық көрінісін, халық санасын, ұлттық болмысты, кезең жұмбағын ашып тану мақсатында ірі масштабты, өмірлік панорамаға көшеді. Жазушының әрбір туындысы өзгеше: мақсаты мен орындалуы мен де ерекше. Ол шыңдалған шығармашылық эволюциямен салыстырып қана қоймай, шығармаға жңа сарын енгізеді. Оның туындылары ішкі ойымен, жазушының шығармашылық ғибадатымен бірігеді. Р.Сейсенбаев көркем қалаларда, ауыл мен топандардың әрі өмірлік логикасы міне, осында.
Р.Сейсенбаев туындыларында тақырыптар аясы кең, әлеуметтік типтер өте көп, оның кейіпкерлері әлемінде тағы басқа - Қазақстанның ғаламат кеңестігінде өмір сүреді.
Жазушының кейіпкерлерінің рухани әлемі соншалықты күшті, соршалықты қарқынды, тіпті әңгімелер мен повестерде өз құрылымдық ролін орындаушы, бірақ ірі эпикалық түрлер жүйесінде өз қабілетсіздігіне күмән қалдырмайтын эпизодтық кейіпкерлер аз емес. Автордың шығармаларын зерттей отыра, кейіпкерлердің сөзімен берілген әрбір әңгімелеу, рухани әлемді сипаттау, кейіпкерлердің ойы мен сезімін суреттеу нақты прозаның орталығын құрайтынын көреміз. Аудармашы өз төл шығармасын өзге тілдерге аударып, аудармашылық өрісін кеңейтуде.
“Сағынып жеткен жаз еді” әңгімесінде армандап өткен баланың ойы баяндалады. Бұл әңгіме автордың құнды еңбектерінің бірі деп санауымызға болады. Сөзімді дәлелдеу үшін түрнұсқаға назар аударалық:
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=7 | Түпнұсқа - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Түпнұсқа:
“Грех, жалос и долг”,
дегеннің аудармасы “Күнә, обал, борыш” болып шығар еді. Бірақ, аудармада ұтымды шыққанын.салыстырып көрейік:
Аударма:
«Обал, сауап, борыш» деген тіркес туған. Бұл жерде ұтылғаны емес, қайта, керсінше ұтқаны деп ұғынғанымыз жөн. Автордың осы әңгімесінде мықты суреткерлік жұмыс тудырғаны көрініп тұр. Ол өте әсем оқылып отырып, жанды түйіршіктендіріп жіберетіні де рас. Аударма барысында суреткерлік шеберлікті мол пайдаланған. Екі тілде де бірдей жетістіктерге жете жазу арнайы білім мен белгілі бір жасқа толғанда ғана мүмкін деген болжамды ой бар. Мұндай жағдайда қостілділік – жай ғана миды, ойды жаттықтырудың тәсілдері ғана емес, ол қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудың құралы.
Көп жағдайда көркем әдебиетте қолданылатын қостілділік көп тілді ортада қалыптасады немесе көп тілді әдебиеттің өклдерінің озық үлгілерінің әсерінен туындайды. Шығарма қазақ оқырмандарына арналып аударылғандықтан, қазақи шығарма болғандығы көрініп тұр.
Аударма түпнұсқаның мазмұны мен пішінін өзге тілде қайта жасай алғанда ғана сәтті болады. Түпнұсқаның мазмұны мен пішіні арасындағы бірлік пен келісім жарасымды түрде басқа тілде жеткізе алған аударма ғана көркемдік тұрғыдан бағалысалыстырып көрйік:
Түпнұсқа:
«Ел екенбіз – ау деп ойлады Керімбала»
Аударма:
«Какой у нас народ! – с уважением подумала она. Какой гордый народ! Радостно жить среди такого народа»!
Егер әр аудармашы өз жадынан сөздерді қолдана берсе, аударманы ажарландыра түсіреді емес пе. Бір – екі сөйлемді бірнеше баламасымен беріп, аударма ауқымын кеңейткен. Аудармашы неғұрлым талантты болған сайын соғұрлым нағыз авторға айналады. Бірақ, аудармашыға талентты болу жеткіліксіз. Ол өзінен бұрынғы және заманындағы аудармалардың озық үлгісімен таныса келе, аударма мектебінің жетістіктерінен үздіксіз үйреніп әрі теориялық тұрғыдан жетік біліп, үнемі ізденісте жүруі тиіс. Аударма барысында дәл баламасын бере білу қиын. Мысалы, төменднгі сөйлемді салыстырып көрейік: түпнұсқада кездесетін «кемпір» деген сөзді аудармада «мамаша» деп орысша бұрмаландырып жіберген . Бұның орнына баламасы ретінде «старуха» немесе «мать» деп берсе дұрыс болғандығы. Мына бір сөйлемнің дұрыс баламасы табылған. Мысалы,
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=7#Түпнұсқа:____«Ел_екенбіз_–_ау_деп_ойлады_Керімбала»___Аударма | Түпнұсқа - З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | Түпнұсқа:
“Грех, жалос и долг”,
дегеннің аудармасы “Күнә, обал, борыш” болып шығар еді. Бірақ, аудармада ұтымды шыққанын.салыстырып көрейік:
Аударма:
«Обал, сауап, борыш» деген тіркес туған. Бұл жерде ұтылғаны емес, қайта, керсінше ұтқаны деп ұғынғанымыз жөн. Автордың осы әңгімесінде мықты суреткерлік жұмыс тудырғаны көрініп тұр. Ол өте әсем оқылып отырып, жанды түйіршіктендіріп жіберетіні де рас. Аударма барысында суреткерлік шеберлікті мол пайдаланған. Екі тілде де бірдей жетістіктерге жете жазу арнайы білім мен белгілі бір жасқа толғанда ғана мүмкін деген болжамды ой бар. Мұндай жағдайда қостілділік – жай ғана миды, ойды жаттықтырудың тәсілдері ғана емес, ол қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандырудың құралы.
Көп жағдайда көркем әдебиетте қолданылатын қостілділік көп тілді ортада қалыптасады немесе көп тілді әдебиеттің өклдерінің озық үлгілерінің әсерінен туындайды. Шығарма қазақ оқырмандарына арналып аударылғандықтан, қазақи шығарма болғандығы көрініп тұр.
Аударма түпнұсқаның мазмұны мен пішінін өзге тілде қайта жасай алғанда ғана сәтті болады. Түпнұсқаның мазмұны мен пішіні арасындағы бірлік пен келісім жарасымды түрде басқа тілде жеткізе алған аударма ғана көркемдік тұрғыдан бағалысалыстырып көрйік:
Түпнұсқа:
«Ел екенбіз – ау деп ойлады Керімбала»
Аударма:
«Какой у нас народ! – с уважением подумала она. Какой гордый народ! Радостно жить среди такого народа»!
Егер әр аудармашы өз жадынан сөздерді қолдана берсе, аударманы ажарландыра түсіреді емес пе. Бір – екі сөйлемді бірнеше баламасымен беріп, аударма ауқымын кеңейткен. Аудармашы неғұрлым талантты болған сайын соғұрлым нағыз авторға айналады. Бірақ, аудармашыға талентты болу жеткіліксіз. Ол өзінен бұрынғы және заманындағы аудармалардың озық үлгісімен таныса келе, аударма мектебінің жетістіктерінен үздіксіз үйреніп әрі теориялық тұрғыдан жетік біліп, үнемі ізденісте жүруі тиіс. Аударма барысында дәл баламасын бере білу қиын. Мысалы, төменднгі сөйлемді салыстырып көрейік: түпнұсқада кездесетін «кемпір» деген сөзді аудармада «мамаша» деп орысша бұрмаландырып жіберген . Бұның орнына баламасы ретінде «старуха» немесе «мать» деп берсе дұрыс болғандығы. Мына бір сөйлемнің дұрыс баламасы табылған. Мысалы,
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=8 | Түпнұсқа:
«Малғұн» деген дөрекі сөзге
Аударма | Түпнұсқа:
«Малғұн» деген дөрекі сөзге
Аударма:
“Идиот” деген баламасын берген. Дұрыс баламасын тауып бере білу шеберліктің көрінісі.
Көрнекті суреткер әрі талантты аудармашы Ә.Кекілбаев: “Сөзсіз, көркем аударма бұл – үлкен рухани құндылық. Сонымен бірге ол үлкен, ұлы моральдық жауапкершілік. Өйткені, аударма – кез келген жарқын шығарма үшін – адамзат жүрегіне және мәңгілікке бастар жол”. Әрине әр кезде аударма сәтті шыға бермейді. Мысалы, мына сөйлемді салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Сонау төбеден асып алайық, сосын демаламыз»
Аударма:
«На том свете отдохнешь»
Мына сөйлемдерде түпнұсқаның мағынасын бере алмағандығы анық. Өйткені түпнұсқада сонау төбеден асып алайық, сосын демаламыз деген мағынаны бұрмалап жіберген. Ол аудармада о дүниеге барғанда демаласың деген мағына беріп тұр. Мағыналық – мазмұндық жүйесін бұрмалау аудармашы шеберлігін танытпайды. Шығарманың мазмұн – мағынасын, сөз саптауын, тіркес оралымдарын бір тілден екінші тілге дәлме – дәл ғана аударып қоймай, сонымен сезім иірімдері мен ойнақы сырын, күллі поэтикалық рухын өзінің сол бір табиғи қалпында сақталған.
Р.Сейсенбаев өз төл тума шығармаларын орыс тіліне аударып, сол арқылы үздік шығармаларын бүкіл кеңес оқушыларының рухани одағына айналдырып, көпшілік арасынада кеңінен танылған. Өзіндік қолтаңбасы қалыптасқан жас қаламгердің қай туындысынан болмасын өмір шындығын, адамдарға деген ыстық жүрек ықыласын аңғару қиын емес. «Сағынып жеткен жаз еді» повесіндегі жасөспірім Сейіл бейнесі нанымды шыққан. Жазушы жалт еткен жақсы сезімді ұстап қалуға, сол арқылы оқушыға ой салуға талпынған. Авторлық аударманың атқаратын қызметі орасан зор. Аударманың толық құндылығына, шынайылығына жету арқылы аудармашы ұлт абыройын биіктетеді, өзінің туған халқының алдындағы кең мағынадағы жауапкершілігін өтейді.
Аударманың дәлдігін, мәтіндік – мағыналық баламалылығын, стильдік сәйкестігін, рухани көркем құндылығын, семантикалық – тілдік байлығын жасау нәтижесінде өзінің тікелей талантты аудармашылық жауапкершілігін атқарады. Сөйтіп аударма неғұрлым көркемдік – эстетикалық, стилистикалық – семантикалық жағынан жоғары сапалы жасалған жағдайда аудармашы соғұрлым өзінің ұлты алдындағы ғана емес, басқа халықтар әдебиеті мен сол халықтың әйгілі таланты алдындағы қасиетті парызын, үлкен жауапкершілік сезіммен атқарғандығын айқын ұғынады.
Аударма – мәдениетті, оның ішінде әдебиетті, ұлттық тілді байытудың бірден – бір құралы. Аудармашы шығармашылық адамы, ақын – жазушы, журналист болғандықтан да, сөз мәдениетін айрықша құрметтеп, сақтауы тиіс.
Аударма жасау – ұлттық тіл байлығының көрсеткіші ғана емес, сол халықтың тілінің мәдениетімен, мәдени тілімен таныстыру үрдісі. Роллан Сейсенбаев өзінің аудармашылық дәрежесін белгілі түрде дәлелдеп берді.
Живым и мертвым солдатом,
Великой Отечественной войны
С сыновней любовью и благодарностью посвящается.
Автор.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=8#Түпнұсқа:____«Сонау_төбеден_асып_алайық,_сосын_демаламыз»___Аударма | Түпнұсқа:
«Малғұн» деген дөрекі сөзге
Аударма | Түпнұсқа:
«Малғұн» деген дөрекі сөзге
Аударма:
“Идиот” деген баламасын берген. Дұрыс баламасын тауып бере білу шеберліктің көрінісі.
Көрнекті суреткер әрі талантты аудармашы Ә.Кекілбаев: “Сөзсіз, көркем аударма бұл – үлкен рухани құндылық. Сонымен бірге ол үлкен, ұлы моральдық жауапкершілік. Өйткені, аударма – кез келген жарқын шығарма үшін – адамзат жүрегіне және мәңгілікке бастар жол”. Әрине әр кезде аударма сәтті шыға бермейді. Мысалы, мына сөйлемді салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Сонау төбеден асып алайық, сосын демаламыз»
Аударма:
«На том свете отдохнешь»
Мына сөйлемдерде түпнұсқаның мағынасын бере алмағандығы анық. Өйткені түпнұсқада сонау төбеден асып алайық, сосын демаламыз деген мағынаны бұрмалап жіберген. Ол аудармада о дүниеге барғанда демаласың деген мағына беріп тұр. Мағыналық – мазмұндық жүйесін бұрмалау аудармашы шеберлігін танытпайды. Шығарманың мазмұн – мағынасын, сөз саптауын, тіркес оралымдарын бір тілден екінші тілге дәлме – дәл ғана аударып қоймай, сонымен сезім иірімдері мен ойнақы сырын, күллі поэтикалық рухын өзінің сол бір табиғи қалпында сақталған.
Р.Сейсенбаев өз төл тума шығармаларын орыс тіліне аударып, сол арқылы үздік шығармаларын бүкіл кеңес оқушыларының рухани одағына айналдырып, көпшілік арасынада кеңінен танылған. Өзіндік қолтаңбасы қалыптасқан жас қаламгердің қай туындысынан болмасын өмір шындығын, адамдарға деген ыстық жүрек ықыласын аңғару қиын емес. «Сағынып жеткен жаз еді» повесіндегі жасөспірім Сейіл бейнесі нанымды шыққан. Жазушы жалт еткен жақсы сезімді ұстап қалуға, сол арқылы оқушыға ой салуға талпынған. Авторлық аударманың атқаратын қызметі орасан зор. Аударманың толық құндылығына, шынайылығына жету арқылы аудармашы ұлт абыройын биіктетеді, өзінің туған халқының алдындағы кең мағынадағы жауапкершілігін өтейді.
Аударманың дәлдігін, мәтіндік – мағыналық баламалылығын, стильдік сәйкестігін, рухани көркем құндылығын, семантикалық – тілдік байлығын жасау нәтижесінде өзінің тікелей талантты аудармашылық жауапкершілігін атқарады. Сөйтіп аударма неғұрлым көркемдік – эстетикалық, стилистикалық – семантикалық жағынан жоғары сапалы жасалған жағдайда аудармашы соғұрлым өзінің ұлты алдындағы ғана емес, басқа халықтар әдебиеті мен сол халықтың әйгілі таланты алдындағы қасиетті парызын, үлкен жауапкершілік сезіммен атқарғандығын айқын ұғынады.
Аударма – мәдениетті, оның ішінде әдебиетті, ұлттық тілді байытудың бірден – бір құралы. Аудармашы шығармашылық адамы, ақын – жазушы, журналист болғандықтан да, сөз мәдениетін айрықша құрметтеп, сақтауы тиіс.
Аударма жасау – ұлттық тіл байлығының көрсеткіші ғана емес, сол халықтың тілінің мәдениетімен, мәдени тілімен таныстыру үрдісі. Роллан Сейсенбаев өзінің аудармашылық дәрежесін белгілі түрде дәлелдеп берді.
Живым и мертвым солдатом,
Великой Отечественной войны
С сыновней любовью и благодарностью посвящается.
Автор.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=9 | “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында | 2.3. “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында.
“Жалғыз ғана түн” жазушының екінші кітабы болып саналады. Автор аударма жұмысы кезінде өз жанынан сөздер қосқан. Бұл әңгімедегі басты кейіпкер – Естай Бекетов жайлы баяндалады. Естай Бекетов әйелімен мейрамханада отырып сөйлескен жерлерін салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Не ішесің? бірақ өзің біл»
Аударма:
«Что будем пить, коньяк? Чем угостит супруг и повелитель»
Әйтсе де аудармашы өз тарапынан өзгертулер қосқан. Осыған дәлел ретінде келесі сөйлемдерді салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Шырпы сызды»
Аударма:
«поперхнулось горьким дымом»
Бұл жерде шырпы сызды деп отырғанымыз яғни, сіріңкені жақты, ал аудармада ол лап ете түскені анық. Бұл әңгімеде мақал – мәтел сөздерде кездеседі. Мысалы:
Түпнұсқа:
«Бояушы – бояушы дегенге сақалын бояпты»
Аударма:
«Он так старался, что вместе с домом выкрасил себе бороду»
деп дәл аудара алған. Осындай мақал – мәтелдерімізді басқа тілге дәл мағыналы аудара білудің өзі шеберлік. Осыған байланысты ұлы жазушымыздың Мұхтар Әуезовтың қанатты сөзі дұрыс айтылған. «Тек дәл аудару үлкен жазушының тіл, стиль, сөйлем ерекшелктерін бере алатын болады, бұл жөніндегі дәл аудару дегенді мен сөйлеміне, сөйлем орай етіп аудару деп түсінемін».
Аударма кезінде автор суреттеу, бояу тәсілдерін ескермей аудармай кеткен. Мысалы, «қызыл телефон» деген сөйлемнің қызыл түсті екені аударылмай кеткен. Аударманы салыстырып байқаудың өзі қиын. Өйткені қай жерін алып қарасақта автор өзгертулер жасаған. Түпнұсқада орыстың «ресторан», «сигарет», «званок», «камин» деген сөздері бар.
Көркем аудармалардың құнды не құнсыздығы тек жаңылыс кеткен кездейсоқ қателермен белгіленбейді. Аудармашы бір емес ондаған қате жіберуі мүмкін, әйтседе оның аудармасында ең бастысы – автордың түпкі ойы, стилі, бір өзіне ғана тән жазушылық даралығы дұрыс берілсе, оны құнсыз аударма деп табуға болмайды. Жалпы автор екі аудармада да идеяны бұрмаламай бере білген. Аудармашы барынша дәлме – дәл беруге тырысқан.
Көркем шығарманың әр алуан қырлары мен сырлары болады: табиғат көріністері суреттеледі, адамның ішкі сырлары (монолог) шертіледі, көңіл – күйі, сезім дүниесі баяандалады, философиялық толғаныстар мен психологиялық тербеністер ашылады т.б.
Осы шығармадағы бас кейіпкер Естай Бекетовта осындай қасиеттер көрініс тапқан. Әсіресе оның Ертістің жағасында үй салып, табиғатпен бірге жалғыз үн кешкен күндері баяндалады. Ол қалаладан безіп, Ертіс жағасына келіп үй соғып, жалғыздықты аңсаған болып көрінді. Әйтсе де баласын сағынбайтын әке болама, қызын сағынып, сезім дүниесі шертіледі. Оның дұрыс отбасы бола алмай, әйелінен бөлініп кеткен бейне. Оның жолына бірге оқыған Айжан есімді қызды кездестіреміз. Екеуінің арасында қарым – қатынас туады. Адам өмірінде бір түн болады, адам өмірінде жалғыз ғана ұлы қақтығыс болады, сол түні, сол қақтығыс үстінде, Естайдың азаматтық ары мен таза жүрегі былғанбаса, тізең дірілдеп бойыңды үрей алмаса, ол Естайдың жеңісі болғаны. Сондықтан болар автор бұл әңгімені «жалғыз ғана түн» деп бергендігі болар.
Аударма сүйіспеншілікпен, құштарлықпен жасалатын шығармашылық жұмыс. Аударма – кез келген әдеби шығармашылық үрдіс тәрізді айырықша шабытты жұмыс, жазу өнерінің аса қиын түрі. Үнемі жетілдірілген, шыңдалған шығармашылық, шеберлік, яғни нағыз майталман аудармашыға аса қажет.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=9#Түпнұсқа:____«Бояушы_–_бояушы_дегенге_сақалын_бояпты»___Аударма | “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында | 2.3. “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында.
“Жалғыз ғана түн” жазушының екінші кітабы болып саналады. Автор аударма жұмысы кезінде өз жанынан сөздер қосқан. Бұл әңгімедегі басты кейіпкер – Естай Бекетов жайлы баяндалады. Естай Бекетов әйелімен мейрамханада отырып сөйлескен жерлерін салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Не ішесің? бірақ өзің біл»
Аударма:
«Что будем пить, коньяк? Чем угостит супруг и повелитель»
Әйтсе де аудармашы өз тарапынан өзгертулер қосқан. Осыған дәлел ретінде келесі сөйлемдерді салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Шырпы сызды»
Аударма:
«поперхнулось горьким дымом»
Бұл жерде шырпы сызды деп отырғанымыз яғни, сіріңкені жақты, ал аудармада ол лап ете түскені анық. Бұл әңгімеде мақал – мәтел сөздерде кездеседі. Мысалы:
Түпнұсқа:
«Бояушы – бояушы дегенге сақалын бояпты»
Аударма:
«Он так старался, что вместе с домом выкрасил себе бороду»
деп дәл аудара алған. Осындай мақал – мәтелдерімізді басқа тілге дәл мағыналы аудара білудің өзі шеберлік. Осыған байланысты ұлы жазушымыздың Мұхтар Әуезовтың қанатты сөзі дұрыс айтылған. «Тек дәл аудару үлкен жазушының тіл, стиль, сөйлем ерекшелктерін бере алатын болады, бұл жөніндегі дәл аудару дегенді мен сөйлеміне, сөйлем орай етіп аудару деп түсінемін».
Аударма кезінде автор суреттеу, бояу тәсілдерін ескермей аудармай кеткен. Мысалы, «қызыл телефон» деген сөйлемнің қызыл түсті екені аударылмай кеткен. Аударманы салыстырып байқаудың өзі қиын. Өйткені қай жерін алып қарасақта автор өзгертулер жасаған. Түпнұсқада орыстың «ресторан», «сигарет», «званок», «камин» деген сөздері бар.
Көркем аудармалардың құнды не құнсыздығы тек жаңылыс кеткен кездейсоқ қателермен белгіленбейді. Аудармашы бір емес ондаған қате жіберуі мүмкін, әйтседе оның аудармасында ең бастысы – автордың түпкі ойы, стилі, бір өзіне ғана тән жазушылық даралығы дұрыс берілсе, оны құнсыз аударма деп табуға болмайды. Жалпы автор екі аудармада да идеяны бұрмаламай бере білген. Аудармашы барынша дәлме – дәл беруге тырысқан.
Көркем шығарманың әр алуан қырлары мен сырлары болады: табиғат көріністері суреттеледі, адамның ішкі сырлары (монолог) шертіледі, көңіл – күйі, сезім дүниесі баяандалады, философиялық толғаныстар мен психологиялық тербеністер ашылады т.б.
Осы шығармадағы бас кейіпкер Естай Бекетовта осындай қасиеттер көрініс тапқан. Әсіресе оның Ертістің жағасында үй салып, табиғатпен бірге жалғыз үн кешкен күндері баяндалады. Ол қалаладан безіп, Ертіс жағасына келіп үй соғып, жалғыздықты аңсаған болып көрінді. Әйтсе де баласын сағынбайтын әке болама, қызын сағынып, сезім дүниесі шертіледі. Оның дұрыс отбасы бола алмай, әйелінен бөлініп кеткен бейне. Оның жолына бірге оқыған Айжан есімді қызды кездестіреміз. Екеуінің арасында қарым – қатынас туады. Адам өмірінде бір түн болады, адам өмірінде жалғыз ғана ұлы қақтығыс болады, сол түні, сол қақтығыс үстінде, Естайдың азаматтық ары мен таза жүрегі былғанбаса, тізең дірілдеп бойыңды үрей алмаса, ол Естайдың жеңісі болғаны. Сондықтан болар автор бұл әңгімені «жалғыз ғана түн» деп бергендігі болар.
Аударма сүйіспеншілікпен, құштарлықпен жасалатын шығармашылық жұмыс. Аударма – кез келген әдеби шығармашылық үрдіс тәрізді айырықша шабытты жұмыс, жазу өнерінің аса қиын түрі. Үнемі жетілдірілген, шыңдалған шығармашылық, шеберлік, яғни нағыз майталман аудармашыға аса қажет.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=9#Түпнұсқа:____«Не_ішесің_бірақ_өзің_біл»___Аударма | “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында | 2.3. “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында.
“Жалғыз ғана түн” жазушының екінші кітабы болып саналады. Автор аударма жұмысы кезінде өз жанынан сөздер қосқан. Бұл әңгімедегі басты кейіпкер – Естай Бекетов жайлы баяндалады. Естай Бекетов әйелімен мейрамханада отырып сөйлескен жерлерін салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Не ішесің? бірақ өзің біл»
Аударма:
«Что будем пить, коньяк? Чем угостит супруг и повелитель»
Әйтсе де аудармашы өз тарапынан өзгертулер қосқан. Осыған дәлел ретінде келесі сөйлемдерді салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Шырпы сызды»
Аударма:
«поперхнулось горьким дымом»
Бұл жерде шырпы сызды деп отырғанымыз яғни, сіріңкені жақты, ал аудармада ол лап ете түскені анық. Бұл әңгімеде мақал – мәтел сөздерде кездеседі. Мысалы:
Түпнұсқа:
«Бояушы – бояушы дегенге сақалын бояпты»
Аударма:
«Он так старался, что вместе с домом выкрасил себе бороду»
деп дәл аудара алған. Осындай мақал – мәтелдерімізді басқа тілге дәл мағыналы аудара білудің өзі шеберлік. Осыған байланысты ұлы жазушымыздың Мұхтар Әуезовтың қанатты сөзі дұрыс айтылған. «Тек дәл аудару үлкен жазушының тіл, стиль, сөйлем ерекшелктерін бере алатын болады, бұл жөніндегі дәл аудару дегенді мен сөйлеміне, сөйлем орай етіп аудару деп түсінемін».
Аударма кезінде автор суреттеу, бояу тәсілдерін ескермей аудармай кеткен. Мысалы, «қызыл телефон» деген сөйлемнің қызыл түсті екені аударылмай кеткен. Аударманы салыстырып байқаудың өзі қиын. Өйткені қай жерін алып қарасақта автор өзгертулер жасаған. Түпнұсқада орыстың «ресторан», «сигарет», «званок», «камин» деген сөздері бар.
Көркем аудармалардың құнды не құнсыздығы тек жаңылыс кеткен кездейсоқ қателермен белгіленбейді. Аудармашы бір емес ондаған қате жіберуі мүмкін, әйтседе оның аудармасында ең бастысы – автордың түпкі ойы, стилі, бір өзіне ғана тән жазушылық даралығы дұрыс берілсе, оны құнсыз аударма деп табуға болмайды. Жалпы автор екі аудармада да идеяны бұрмаламай бере білген. Аудармашы барынша дәлме – дәл беруге тырысқан.
Көркем шығарманың әр алуан қырлары мен сырлары болады: табиғат көріністері суреттеледі, адамның ішкі сырлары (монолог) шертіледі, көңіл – күйі, сезім дүниесі баяандалады, философиялық толғаныстар мен психологиялық тербеністер ашылады т.б.
Осы шығармадағы бас кейіпкер Естай Бекетовта осындай қасиеттер көрініс тапқан. Әсіресе оның Ертістің жағасында үй салып, табиғатпен бірге жалғыз үн кешкен күндері баяндалады. Ол қалаладан безіп, Ертіс жағасына келіп үй соғып, жалғыздықты аңсаған болып көрінді. Әйтсе де баласын сағынбайтын әке болама, қызын сағынып, сезім дүниесі шертіледі. Оның дұрыс отбасы бола алмай, әйелінен бөлініп кеткен бейне. Оның жолына бірге оқыған Айжан есімді қызды кездестіреміз. Екеуінің арасында қарым – қатынас туады. Адам өмірінде бір түн болады, адам өмірінде жалғыз ғана ұлы қақтығыс болады, сол түні, сол қақтығыс үстінде, Естайдың азаматтық ары мен таза жүрегі былғанбаса, тізең дірілдеп бойыңды үрей алмаса, ол Естайдың жеңісі болғаны. Сондықтан болар автор бұл әңгімені «жалғыз ғана түн» деп бергендігі болар.
Аударма сүйіспеншілікпен, құштарлықпен жасалатын шығармашылық жұмыс. Аударма – кез келген әдеби шығармашылық үрдіс тәрізді айырықша шабытты жұмыс, жазу өнерінің аса қиын түрі. Үнемі жетілдірілген, шыңдалған шығармашылық, шеберлік, яғни нағыз майталман аудармашыға аса қажет.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html?page=9#Түпнұсқа:__«_Шырпы_сызды»___Аударма | “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында | 2.3. “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында.
“Жалғыз ғана түн” жазушының екінші кітабы болып саналады. Автор аударма жұмысы кезінде өз жанынан сөздер қосқан. Бұл әңгімедегі басты кейіпкер – Естай Бекетов жайлы баяндалады. Естай Бекетов әйелімен мейрамханада отырып сөйлескен жерлерін салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Не ішесің? бірақ өзің біл»
Аударма:
«Что будем пить, коньяк? Чем угостит супруг и повелитель»
Әйтсе де аудармашы өз тарапынан өзгертулер қосқан. Осыған дәлел ретінде келесі сөйлемдерді салыстырып көрейік:
Түпнұсқа:
«Шырпы сызды»
Аударма:
«поперхнулось горьким дымом»
Бұл жерде шырпы сызды деп отырғанымыз яғни, сіріңкені жақты, ал аудармада ол лап ете түскені анық. Бұл әңгімеде мақал – мәтел сөздерде кездеседі. Мысалы:
Түпнұсқа:
«Бояушы – бояушы дегенге сақалын бояпты»
Аударма:
«Он так старался, что вместе с домом выкрасил себе бороду»
деп дәл аудара алған. Осындай мақал – мәтелдерімізді басқа тілге дәл мағыналы аудара білудің өзі шеберлік. Осыған байланысты ұлы жазушымыздың Мұхтар Әуезовтың қанатты сөзі дұрыс айтылған. «Тек дәл аудару үлкен жазушының тіл, стиль, сөйлем ерекшелктерін бере алатын болады, бұл жөніндегі дәл аудару дегенді мен сөйлеміне, сөйлем орай етіп аудару деп түсінемін».
Аударма кезінде автор суреттеу, бояу тәсілдерін ескермей аудармай кеткен. Мысалы, «қызыл телефон» деген сөйлемнің қызыл түсті екені аударылмай кеткен. Аударманы салыстырып байқаудың өзі қиын. Өйткені қай жерін алып қарасақта автор өзгертулер жасаған. Түпнұсқада орыстың «ресторан», «сигарет», «званок», «камин» деген сөздері бар.
Көркем аудармалардың құнды не құнсыздығы тек жаңылыс кеткен кездейсоқ қателермен белгіленбейді. Аудармашы бір емес ондаған қате жіберуі мүмкін, әйтседе оның аудармасында ең бастысы – автордың түпкі ойы, стилі, бір өзіне ғана тән жазушылық даралығы дұрыс берілсе, оны құнсыз аударма деп табуға болмайды. Жалпы автор екі аудармада да идеяны бұрмаламай бере білген. Аудармашы барынша дәлме – дәл беруге тырысқан.
Көркем шығарманың әр алуан қырлары мен сырлары болады: табиғат көріністері суреттеледі, адамның ішкі сырлары (монолог) шертіледі, көңіл – күйі, сезім дүниесі баяандалады, философиялық толғаныстар мен психологиялық тербеністер ашылады т.б.
Осы шығармадағы бас кейіпкер Естай Бекетовта осындай қасиеттер көрініс тапқан. Әсіресе оның Ертістің жағасында үй салып, табиғатпен бірге жалғыз үн кешкен күндері баяндалады. Ол қалаладан безіп, Ертіс жағасына келіп үй соғып, жалғыздықты аңсаған болып көрінді. Әйтсе де баласын сағынбайтын әке болама, қызын сағынып, сезім дүниесі шертіледі. Оның дұрыс отбасы бола алмай, әйелінен бөлініп кеткен бейне. Оның жолына бірге оқыған Айжан есімді қызды кездестіреміз. Екеуінің арасында қарым – қатынас туады. Адам өмірінде бір түн болады, адам өмірінде жалғыз ғана ұлы қақтығыс болады, сол түні, сол қақтығыс үстінде, Естайдың азаматтық ары мен таза жүрегі былғанбаса, тізең дірілдеп бойыңды үрей алмаса, ол Естайдың жеңісі болғаны. Сондықтан болар автор бұл әңгімені «жалғыз ғана түн» деп бергендігі болар.
Аударма сүйіспеншілікпен, құштарлықпен жасалатын шығармашылық жұмыс. Аударма – кез келген әдеби шығармашылық үрдіс тәрізді айырықша шабытты жұмыс, жазу өнерінің аса қиын түрі. Үнемі жетілдірілген, шыңдалған шығармашылық, шеберлік, яғни нағыз майталман аудармашыға аса қажет.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-shashkin-men-r-sejsenbaevti-audarmashili-shifarmashilifi-maz.html | З. Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы мазмұны кіріспе | З.Шашкин мен Р. Сейсенбаевтың аудармашылық шығармашылығы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
2- ТАРАУ. РОЛЛАН СЕЙСЕНБАЕВТЫҢ ӨМІРІ МЕН АУДАРМАШЫЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІ.
2.1.”Майдан әндері” шығармасының аударылу тәжірибесі.
2.2. “Сағынып жеткен жаз еді” повесінің аударылу сапасы.
2.3. “Жалғыз ғана түн” әңгімесінің аудармасы хақында.
3- ТАРАУ. З. ШАШКИН МЕН Р.СЕЙСЕНБАЕВТЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНА ЖАЛПЫ ШОЛУ.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
КІРІСПЕ
Көркем әдебиеттегі қостілділік, ең алдымен эстетикалық тәрбие беру мақсатымен танымдық жүйеде кең көлемде қызмет етеді.Бұл тікелей әдеби үрдіске қатысты болады. Көптеген белгілі ақын-жазушылар өз ана тілінде және қазақ тілдерінде жазады. Атап айтсақ, неміс Герольд Бельгер немісше және қазақша, Исмаил Саттаров пен Ш. Шабаевтар ұйғырша және қазақша жазған. Бұл ұлттардың жақындасуы мен тілдерінің табысуының басты желісі.Бір тілд жазатын жазушы мен екі тілде жазатын жазушылардың бір – бірінен айырамашылықтары айтарлықтай көп болады.
Қостілділікте ана тілінің толқымалы құбылмалы таралу әсері болады. Бір ғана тілде жазатын жазушылардың тіліндегі сөз саптау ерекшелігі қостілді жазатын жазушының тіліндегі сөйлеу мәнерінен өзгеше болады. Ал, екі тілде жазатын жазушы мен бір ғана тілде жазатын жазушының ауызша сөз сөйлеу үлгісінде артикуляциялық – интонациялық (сөз жасамдық және тыныс белгісін) ой кескіндемесінде өзгеріс алшақтық мол. Қос тілде жазатын жазушының сөз саптауындағы ерекшеліктер бір ғана тілде жазатын жазушыдан айрықша көзге түсіп тұрады. Екі тілде жазатын тұлғалардың бір тілден екінші тілге ауысып тұру механизмі ерекше қызығушылық туғызады. /19, 146/
Авторлық аударма – қостілде жазатын жазушының әдеби – көркем шығармашылығының ма арқылы бастаған, мұның өзі қос тілде жазатын жазушылардың қалыптасу жолдарын көрсетеді.
Аударма жұмысы қазір біздің өмірімізден үлкен орын алады. Тіл дамуындағы үрдістің барысында аударма қызметінің атқаратын ролі орасан зор. Аударма арқылы қалың жұрт ақыл – ой иелерінің асыл қазынасымен танысады. Өткеннен мұра болып қалған және қазіргі заманымыздың мәдениетін игеруге үлесін тигізеді.
Аударма әдебиетінің маңызы мұнымен бітпейді. Ол ана тіліміздің толық қалыптасуына, дамуына әсерін тигізеді. Аударма жалпы әдебиеттің бір бөлімі ретінде тәжірибеде, яғни іс - әрекетте көрсетіледі. Аударма арқылы орыс, қазақ және шетел әдеби шығармаларының байланысы бір – біріне әсер етуі, типологиясы мен поэтикасы, әдеби әдіс – амалдары, аударма кезіндегі шығарма тілінің өзгеруі, қайта жаңғыруы аударма шеберлерінің іс – тәжірибелері отандық және шетелдік аударма мектептерінің жетістіктерін қарастырады.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=14 | Ғылыми қауымдастық этикасының негізгі принциптері | 28
сондай-ақ, осы саладағы құндылықтар, нормалар мен ережелердің жиынтығын
зерттейтін пән. Ол мәселелердің екі шеңберін қамтиды:
біріншісі
– ғылыми
қоғамдастықтың ішіндегі өзара қарым-қатынасты реттеумен, ал
екіншісі
–
жалпы қоғам мен ғылым арасындағы өзара қарым-қатынасты реттеумен
байланысты.
Ғылыми қоғамдастық этикасының негізгі принциптері:
-
ақиқаттың өзіндік бағалылығы;
-
ғылыми білімнің жаңалығына негізделу;
-
ғылыми шығармашылық еркіндігі;
-
ғылыми нәтижелердің ашықтығы;
-
ұйымдастырылған скептицизм.
Ақиқаттың өзін-өзі бағалау принципі немесе әмбебаптылық –
зерттеушінің
және ғылыми қызметтің жеке, топтық, корпоративтік немесе
ұлттық мүдделерге емес, объективті білім іздеуге бағытталуы. Ақиқат және
тек ақиқат қана ғылым саласындағы қызметтің негізгі құндылығы болып
табылады. Бір ғана мағынаға ие: «шынайы-жалған», ал қалғаны ғылымнан тыс
шеткеріледі. Зерттеу барысында алынған ақиқат қандай болмасын ол
жариялануы тиіс. Ақиқат
ұдайы жаңғыртылған зерттеулер, тәжірибелер
немесе бақылаулар барысында анықталуға және бұрын соңды алынған
зерттеулер нәтижесімен үйлесімді болуға тиіс. Алынған нәтижелердің
ақиқаттығын анықтаудағы жоғарғы төреші әлемдік ғылыми қауымдастық
болып
табылады, ол үнемі дамып келе жатқан фактілер мен табиғаттың
объективті заңдарына, яғни жинақталған ұжымдық ғылыми білімге сүйенеді.
Ғылымда (әсіресе, нақты ғылымдар саласында) әрбір адамның өзінше сенуіне
мүмкіндік беретін ар-ождан бостандығы принципі қолданылмайды: ғылым
сенім емес, ол біліммен өмір сүреді. Осы қағидаттан ғылыми қызметтің
міндетті шарттарының бірі: нақты ғылыми пәнде
қолданылатын деректерді
алу, іріктеу, өңдеу және жариялау ережелерін нақты сақтау шарттары
туындайды.
Ғылыми білімнің жаңалығы.
Ғылым даму арқылы ғана алға жылжып,
үздіксіз білім беру және жаңарту арқылы дамиды. Әрбір 10-20 жыл сайын
ғылыми білімнің барлық көлемі жаңартылып, бүгінгі күндегі ғылыми нәтиже
болып табылатын материалдар ескірген күйде қалып, жаңа ғылыми
нәтижелермен алмастырылады. Осылайша
ғылыми жұмыстың мәні мен
болашағы үнемі жаңартылып отырылады.
Бірақ ғылыми тұрғыдан асып түсу – зерттеушілердің жалпы тағдыры
ғана емес, бұл олардың жалпы мақсаты болып келеді. Зерттеуші өзінің
ізбасарлары осы жұмысты одан әрі қарай дамытады деп есептей отырып
қызмет атқарады. Зерттеушінің жаңа фактілерді алу және жаңа гипотезаларды
жасау қажеттілігі ғылымның осы саласында бұрын алған білімі туралы
міндетті түрде хабардар болуына негізделеді.
Ғылыми шығармашылық бостандығы
– бұл ғылыми қызметтің идеалды,
бірақ әрдайым жүзеге асырыла бермейтін принципі. Ғылым үшін
тыйым
29
салынған тақырыптарды және зерттеу саласын таңдауға еш шектеу
қойылмайды, әр ғалымның өз таңдауы болады. Ғылыми жетістікке үміткер кез
келген ғылыми нәтиже мұқият талданып, бағалануы тиіс. Нақты жағдайларда
бұл қағидаттың пәрменділігі көбінесе ғылыми ортада жұмыс істейтін ішкі
факторлармен де және сыртқы этикалық, әлеуметтік және материалдық
факторлармен де шектеледі.
Ғылыми жетістіктердің жалпыға бірдей болуы немесе ашықтығы.
Фундаменталды ғылыми зерттеулердің нәтижелерінде (өнертабыстармен
шатастыруға болмайды) зияткерлік
меншік құқығы болмайды, себебі олар
бүкіл адамзатқа тиесілі. Тіпті автор да немесе басқа біреулер де ғылыми
нәтижелерді пайдалануға тыйым сала алмайды немесе қандай да бір өтемақы
талап ете алмайды, тек материалды пайдаланған адам авторлық сілтеме ғана
жасайды.
Тиісінше, жаңа нәтижелер алған кез келген ғалым оларды
жариялауы тиіс, өйткені жаңа білім тек қана әлемнің ғылыми бейнесінің
құрамдас элементі болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=2 | ӘОЖ 001(075.8) - З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым | 4
жазба жұмысының дұрыс жазылу құрылымын, ауызша таныстырылымдар
құрастыру дағдыларын меңгереді.
Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым пәні тезис,
ғылыми мақала, дипломдық жобаны жазудың әдістемелік және әдіснамалық
мәселелерін, атап айтқанда, терминологияға қойылатын талаптарды,
библиографиялық аппаратты, ғылыми-зерттеу жұмыстарына арналған
материалдар жинақтау мен сипаттауды қамтиды. Ғылыми жоба жазу барысы
шартты түрде бірнеше кезеңдерге бөлінеді: 1) алдын ала кезең; 2) жұмысты
жазу мен ресімдеу; 3) жобаны қорғау. Бұл кезеңдер теориялық және
практикалық материалдың мазмұны мен баяндау логикасын анықтайды.
Оқу құралында ғылыми-зерттеу мәтіндерін құрудың академиялық
сауаттылық талаптарына қойылатын стандарттарға сүйене отырып, ғылыми
жанрдың түрлерін мазмұндық, құрылымдық, техникалық тұрғыдан
ресімдеудің ережелері берілді.
Ұсынылып отырған оқу құралы студенттер игерген теориялық білімді
тәжірибелік тұрғыда қолдана алуда, сонымен қатар студенттер оқу үдерісі
шеңберінде немесе одан тыс түрде де ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатысуы
арқылы да өз біліктіліктерін арттыруда көмектеседі.
Бакалавриатты бітіруші болашақ мамандарға зерттеу жұмыстарын жазу
барысында оқу құралының көмегі тиер деген үміттеміз.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=3 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым - бет 3 | 5
1 Академиялық жазылым туралы түсінік
1.1 Академиялық жазылым және оның ерекшелігі
Кез келген оқырман қалауына қарай түрлі жанрдағы мәтіндер оқиды. Ал
мәтінді шартты түрде
академиялық
және
академиялық емес
деп 2-ге бөлуге
болады. Бірінші түріне
реферат, баяндама, ғылыми мақала, оқулық, ғылыми
пікір, автореферат, диссертация, ғылыми жобаларды
жатқызуға болады.
Осы бағытта жазылған жұмыстардың өз мақсатына және зерттеу әдісіне қарай
құрылымдары мен жазылу жүйесі әртүрлі болып келеді.
Жоғары оқу орындарында оқытылатын әрбір пәннің өзіндік зерттеу әдісі
мен тілдік ерекшеліктері бар. Мәселен, физика мен химия саласы бойынша
жазылатын ғылыми мәтіндер тақырыптарына байланысты термин сөздер мен
күрделі формулаларды қолдана отырып, түрлі тәжірибелік сынақтарды
түсіндіру не талдау үшін жазылады. Ал әлеуметтік сала бойынша жазылатын
жұмыстар түрлі саяси-әлеуметтік құбылыстарды түсіндіру үшін жазылады.
Мұндай мәтіндер көбінесе осы саланың мамандарына ғана түсінікті болуы
мүмкін. Дегенмен олардың бәріне ортақ бір мақсат бар. Ол – зерттеу
жұмысының нәтижесімен басқа адамдарды таныстыру, сондықтан да
академиялық мәтіннің тілі түсінікті, құрылымы жүйелі болуы қажет.
Мәселен, техникалық бағытта жазылатын оқу құралын алатын болсақ,
оның
негізгі мақсаты
– оқу үдерісіндегі жаңа терминдер мен ғылыми жайттарды
мысалдар арқылы оқырманға жеткізу. Сондықтан академиялық мәтінде автор
ғылыми мәтіннің негізгі талаптарын сақтай отырып, оқырманға түсінікті тілде
баяндайды.
Академиялық мәтіннің құрылымы
күрделі болады. Ол, әдетте, ғылыми
мәлімет беруді көздейді. Сондықтан ақпарат түсінікті әрі мағыналы болуы
үшін белгілі бір құрылымды сақтаған жөн. Әдетте, академиялық бағытта
жазылған мәтіннің мынандай ерекшеліктері болады:
күрделі, формальды,
нақты, объективті, шектеулі
және
жауапты.
Бірақ
мәтінге қойылатын
басты талап
– анық әрі түсінікті тілмен жазылуы.
Күрделі.
Жазба тіл ауызекі тілге қарағанда біршама күрделі. Жазба
тілінде құрмалас сөйлемдер мен сөз тіркестері және лексикалық мағынасы
терең сөздер жиі қолданылады.
Формальды.
Академиялық жазылым барысында қысқарған сөздер мен
диалект, жаргон және т.б. сияқты ауызекі сөйлеу үлгілерін қолдануға
болмайды.
Нақты.
Академиялық жазылымда ақпарат нақты көрсетіледі. Мысалы,
«көптеген адамдар» дегеннің орнына «50 адам» деп нақты санын көрсету
қажет.
Объективті.
Академиялық
жұмыс субъективті пікірге сүйеніп
жазылмайды. Яғни біржақты немесе қандай да бір ұстанымды насихаттауға
бағытталмауы керек. Тек ғылыми негізі бар тұжырым жасауды мақсат етуі
қажет. Сонымен қатар академиялық мәтінді оқу кезінде оқырманды автордың
6
не жасағаны емес, жұмыс бойынша не жасалғаны қызықтырады. Сол себепті
«менің ойымша» немесе «мен сенемін» деген сөз тіркестері қолданылмағаны
абзал. Сонымен қатар жазба жұмысында «мен», «менің», «менікі» деген
сөздерден аулақ болған жөн. Әдетте, оқырман сілтеме жасамаған ойды
автордың пікірі ретінде қабылдап, бағалайды. Бірақ оны мәтінде ерекшелеп
көрсетудің қажеті жоқ. Мысалы: «Менің ойымша, бұл жақсы жазылған
зерттеу жұмысы» деп көрсету қажет емес. Оның орнына «Жақсы жазылған
зерттеу жұмысы» деп жазған дұрыс. Оқырманға «сіз», «сен» деген сілтеу
есімдіктерін қолданбаған дұрыс. Мысалы: «Сіз 1990 жылдардың басында
Қазақстан экономикасының қиын кезеңді бастан кешіргенін білесіз» деген
сөйлемнің орнына «1990 жылдардың басында Қазақстан экономикасы қиын
кезеңді бастан кешірді» деп қолданған жөн.
Шектеулі.
Академиялық мәтін тақырыпқа байланысты мәселені ғана
қамтуы тиіс. Тақырыптан ауытқу немесе зерттеу сұрағынан тыс ақпаратты
жазу оқырман қызығушылығының жоғалуына және жұмыс сапасының
төмендеуіне алып келеді. Сондықтан ЖОО-да жазба жұмысы тапсырма
ретінде берілгенде, тақырыбы мен қамтылатын зерттеу нысанына қарай,
оқытушы оның көлемін белгілеп береді.
Жауапты.
Автор қашанда өз жұмысы үшін жауапты. Мәтіндегі қателер
мен келтірілген тұжырымдар үшін студенттің өзі жауап береді. Сонымен
қатар плагиатқа жол бермеуі керек. Біреудің пікіріне не сөзіне сілтеме
жасамағаны үшін жауапкершілікке тартылатынын қаперден шығармауға тиіс.
Сонымен,
академиялық жазылымның мынадай ерекшеліктері бар:
-
объективті түрде жазылады;
-
ғылыми стильде жазылады;
-
жүйелі құрылыммен жазылады;
-
сілтемелерді жиі қолданады.
Академиялық мәтін ешқашан субъективті болмауы тиіс. Мысалы,
«Менің ойымша, басқа жазылымдарға қарағанда академиялық жазылымның
төрт айырмашылығы бар» деген сөйлемді объективті түрде былай беруге
болады: «Жалпы алғанда, академиялық жазылымның басқа жазылымдардан
төрт айырмашылығы бар екенін байқауға болады».
Жалпы студенттер субъективті ой-пікірін дәрісте, оқылым арқылы
қандай да бір ойды тұжырымдауда, практикалық сабақтардағы талқылауда
ашық айта алады және оның маңызы өте зор. Себебі студенттің өз ойын ашық
айтып, дәлел-дәйектермен жеткізуі объективті ойының қалыптасуына негіз
болады.
Академиялық жазылымда сөйлем құрылымы да ерекше болады. Ол
ғылыми стильге тән белгілерді басшылыққа алады. Ал әдеби жанрда және
публицистикалық бағытта кез келген формадағы сөйлем түрін қолдануға
болады. Мысалы, «Түн. Айнала тастай қараңғы». Мұндай сөйлемдер
оқырманға эмоциялық әсер сыйлап, көркемдік қызмет атқарады. Ал
академиялық сөйлемдер толық грамматикалық құрылымда беріліп, нақты
7
ақпарат беруді көздейді. Сондықтан
академиялық құрылыммен жазылатын
сөйлемдердің негізгі мақсаты
– берілетін ақпаратты түсінікті, дәлелді түрде
анық жеткізу.
Бұл ғылыми стильге тән ерекшелік болып саналады.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=4 | Академиялық жазылым және ғылыми стиль | 1.2 Академиялық жазылым және ғылыми стиль
Академиялық жазылым
– студенттердің белгілі бір мамандық бойынша
оқуға міндетті немесе таңдаулы пәндері бойынша ғылыми әдебиеттерді оқып,
оған талдау жасауы және жазбаша түрде өз пікірін білдіруі. Бұл студенттерді
өз бетінше зерттеу жұмысын жүргізуге, жобалық жазба жұмыстар жазуға
машықтандырады.
Тілдік қарым-қатынас өзара байланыс жасау мақсатында құрылатыны
белгілі. Осы орайда қарым-қатынасқа түсуі үшін өз мақсаты мен міндетіне
қарай байланыс құралының стилін таңдайды. Қазіргі қазақ әдеби тілінің
мынадай стильдік тармақтары бар:
1) ауызекі сөйлеу стилі
сөйлеудің ауызша формасымен тығыз
байланысты. Ауызша сөйлеуде еркіндік басым, тақырып аясы өте кең, адам
өмірінің барлық жағын да қамтуы мүмкін. Сөйлеу стилінің лексикасында
тұрмыстық қарапайым лексика да, варваризмдер де, әдеби сөйлеу
лексикасына тән сөздер де болады. Ауызша сөйлегенде сөздердің орын тәртібі
жазба тілдегідей қатаң сақтала бермейді;
2) ресми ісқағаздары стиліне
әртүрлі мекемелерде жүргізілетін
құжаттардың тілі жатады. Олар: өтініш, қолхат, сенімхат, анықтама, бұйрық,
хаттама т.б. Ресми ісқағаздары қалыптасқан белгілі бір тілдік үлгі, форма
бойынша жазылады. Оның бұрыннан жаттанды болған, тұрақты
қолданылатын сөздері мен сөз тіркестері, сөйлем үлгілері болады;
3)
публицистикалық стильге
газет-журналдардың тілі, әртүрлі
мақалалар, очерктер жатады. Публицистикалық шығармада еліміздің ішкі-
сыртқы саясатына, қоғамдық құрылысына, экономикалық жағдайы мен
дамуына, ғылыми техникалық прогрестің артуына, мәдениеттің өркендеуіне
т.б. байланысты жалпы халық үшін мәні зор мәселелер көтеріліп талданады.
Ол ықпалды, әсерлі, сенімді түрде жеткізіледі;
4) көркем әдебиет стилі
– проза, поэзия, драматургия салаларында
жазылған көркем шығармалардың стилі. Онда тіл ерекше экспрессивтік-
эстетикалық қызмет атқарады. Оқушының сезіміне әсер ету үшін, ойды
образды түрде жеткізу үшін көркем шығармада көбінесе сөздер тура мағынада
емес, ауыспалы мағынада, астарлы түрде қолданылады. Сондықтан көркем
әдебиет тілі – бейнелі, мәнерлі тіл, түрлі бояулы, сезімге әсер ететін тіл;
5) ғылыми стиль
– ғылыми негізде жасалатын өзіндік қалыптасу
принциптері бар, стильдік өңі ерекше әдеби тілдің бір түрі. Ғылыми
мақалалар, рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жобалар т.б. ғылыми
стильде жазылады.
Осы стильдердің жалпы атауы
функционалдық стиль
деп аталады.
«Функционалдық» сөзі стильдердің қай салада қандай мақсатпен
8
жұмсалатындығын білдіреді. Функционалдық стильдердің негізгі
белгілерінің бірі – олардың әрқайсысына тән, қалыптасқан, дайын стандарт
тілдік бірліктердің болуы.
1-кесте – Стиль түрлері мен ерекшеліктері
Стиль
түрлері
Қолданылу
аясы
Стильдік
ерекшеліктері
Ауызша түрі Жазбаша түрі
Ауызекі
сөйлеу
стилі
Тұрмыста,
отбасында,
достық
қарым-
қатынаста
Еркіндік,
эмоциялық,
экспрессивтік-
бағалауыштық
Диалог,
әңгімелесу
Пьеса, хат,
көркем
шығармадағы
төл сөз, кино
сценарийі
Ресми
ісқағаз-
дар
стилі
Басқару,
әкімшілік,
құқықтық сала
Ресмилік,
нақтылық,
дәлдік
Ресми қарым-
қатынастың
ауызша
түрінде,
келіссөздер
жүргізілгенде,
жиналыстарда,
түрлі кеңестер
мен отырыс-
тарда т.б. сөй-
ленетін сөздер
Барлық
ісқағаздары
мен құжаттар
Публи-
цисти-
калық
стиль
Бұқаралық-
ақпарат
құралдарында
Сендіру, бағалау Теле-радио
бағдарламала-
рында, жина-
лыстарда сөй-
ленетін сөздер
Баспасөз
беттеріндегі
материалдар
(мақала,
репортаж т.б.)
Көркем
әдебиет
стилі
Әдебиет
пен өнер
саласында
Образдылық,
еркіндік,
бағалағыштық,
эмоционалдылық-
экспрессивтілік
Өлең оқу,
цитаталар
келтіру, әзіл-
қалжың айту
т.б.
Көркем
шығармалар
Ғылыми
стиль
Ғылым мен
техникада,
оқу үдерісінде
Нақтылық,
дәлдік,
логикалық
жүйелілік
Дәріс,
баяндама,
диалог т.б.
Оқулықтар,
ғылыми
мақалалар,
курстық
жұмыстар,
дипломдық
жобалар,
диссертация-
лар т.б.
9
Осылардың ішінде ғылыми стиль академиялық жазылымға тән стиль
болып есептеледі. Ғылыми еңбектердің барлығы ғылыми стильмен жазылады.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=5 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым - бет 5 | Ғылыми стильге қойылатын басты талап
– логикалық тұрғыдан жүйелі
жазылуы.
Сонымен қатар ғылыми стильдің де бірнеше түрі болады. Олар:
1)
таза ғылыми стиль;
2)
ғылыми-оқулық стилі;
3)
ғылыми-көпшілік стилі.
Академиялық жұмыстың тілі көпшілікке, мәселен, белгілі бір сала
жөнінде терең білмейтін қарапайым оқырманға түсінікті болуы керек. Яғни
студенттің зерттеу жұмысы техникалық бағытта жазылғанымен, оны арнайы
техникалық білімі жоқ оқырман еркін түсіне алуы қажет. Сонымен,
академиялық жазылым
ғылыми-көпшілік стилінде
жазылады. Ал
таза ғылыми
стиль
немесе
ғылыми-оқулық стилі
нақты бір ғылым саласына бағытталып,
тек қана осы саланың маманына ғана түсінікті тілде жазылуы мүмкін.
Жазуда, сөйлеуде адам ойына керекті сөз таңдағанда, олардың стильдік
ерекшеліктерін ескеру керек. Мысалы, публицистикалық стиль мен ғылыми
стильдің сөздік құрамы бірдей емес: публицистикалық стильде жазылған
газет-журнал тілі жалпы халыққа арналатындықтан, оның сөздері де жалпыға
бірдей түсінікті болуға тиіс, ал ғылыми стиль жалпыға бірдей түсінікті ортақ
сөздермен қатар, жеке мамандыққа тиісті сөздер де қолданылады, солардың
ішінде әсіресе жеке ұғымды білдіретін атаулар, термин сөздер көп болады.
Ғылыми стиль жазу арқылы танылады. Ғылыми стиль айтылатын ойдың
анықтылығын, дәлдігін, дұрыстығын және кез келген ғалым түсінерліктей
дәйектілігін қалыптастыруы тиіс. Ғылыми стильдегі сөздер негізінен өзінің
бастапқы мағынасында жұмсалады. Келтірінді, ауыспалы мағынадағы сөздер
мұнда болмайды.
Ғылыми стильдің негізгі ерекшеліктері:
- ой нақты, дәл, түсінікті, тұжырымды түрде беріледі;
- терминдер, тұрақты үлгідегі сөйлемдер, сөз тіркестері қолданылады;
- баяндауыш формалары көбінесе ауыспалы осы шақ формалы
етістіктен немесе ырықсыз етістен жасалады. Мысалы:
Тұйықталған электр
тізбегінде үздіксіз зарядтар қозғалысы пайда болады; Жылу мөлшері Ленц-
Джоуль формуласымен анықталады.
Ғылыми стильдің жүйесі, ондағы сөйлем құрылымы, баяндау жүйесі
күрделі болып келеді. Мұндағы басты ерекшеліктер – анықтама, дәлелдеме
және формулаларға негізделуінде.
Академиялық жазылымның мақсаты
– ғылыми стильде жазылым
әрекетіне дағдыландыру. Демек ғылыми мақала, зерттеу жұмыстарын жазуға
үйретеді. Ғылыми жазылымды, яғни ғылыми стильді меңгеру үшін
академиялық жазылымды меңгеру қажет. Сонымен, ғылыми стиль,
біріншіден,
жазба стилінің бір түрі
, екіншіден,
логикалық оймен жазылуы
тиіс
, үшіншіден,
онда терминдер қолданылады
.
10
Жазылым барысында автор өз ойын дәлелдермен дәйектей келіп,
сенімді немесе толық сенімді емес екенін білдіре алады. Мәселен, егер толық
сенімді болса,
анық, нақты, тиіс, қажет
т.б. сөздерді қолданады, ал аздаған
күмәні болса,
мүмкін, сияқты, ықтимал
деген сөздерді қолданады. Мысалы:
«Қазіргі білім саласындағы түбегейлі реформалар үлкен өзгерістерді алып
келуі
мүмкін
, дегенмен осы реформалардың орынды жүзеге асырылуын ашық
түрде қатаң қадағалау ғана оң нәтижеге жеткізетіні
анық
».
Сонымен қатар, әдетте, академиялық жазылым барысында автор ойы
«мен» деген жіктеу есімдігі арқылы берілмейді. Етістіктер, негізінен, ырықсыз
етіс формасында беріледі. Мәселен, «Мен зерттеу жұмысында мына
мәселелерді қарастырдым» деудің орнына «Зерттеу жұмысында мына
мәселелер қарастырылды» деп жазылады.
Ғылыми стильдің басқа стильдерге қарағанда өзіндік ерекшелігі бар.
Олар:
-
нақтылық;
-
объективтілік;
-
қисындылық.
Ғылыми жұмыста зат не құбылыс ғылыми негізде сипатталып
дәлелденуі тиіс. Ғылыми стильде жазу қалыптасқан құрылымды талап етеді.
Шартты түрде академиялық салада ғылыми стильмен жазылған жұмыстардың
құрылым үлгісі төмендегідей болып келеді:
-
титул парағы;
-
мазмұны;
-
аңдатпа;
-
кіріспе;
-
әдебиеттерге шолу;
-
зерттеу әдісі;
-
нәтижелер (талдау);
-
қорытынды ұсыныстар;
-
алдағы зерттеулер;
-
қолданылған әдебиеттер;
-
қосымшалар.
Дегенмен академиялық мәтін жазуда мыналарды ескерген жөн:
-
арнайы бекітілген мәтін құрылымы жоқ;
-
автор өзіне қолайлы құрылымды таңдай алады;
-
терминдерді орынды қолдана білуі қажет.
Бұл аталған ерекшеліктермен қоса, жауапкершілік ұстанымын қашанда
естен шығармау керек. Академиялық жазылымда автор мәтінде қолданылған
өзге авторлардың пікірлеріне сілтеме жасауға міндетті. Бұл – ғылыми
жұмыстарға тән негізгі талаптардың бірі. Ғылыми жұмыста автор өз
тұжырымына мысалдар келтіруге, дәлелдемелер беруге, пікір білдіруге
міндетті. Оны сілтеме беру талаптарын сақтай отырып, дәйексөздер қолдану,
парафраз және қорытынды жасау арқылы қолдануға болады.
| |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=6 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым - бет 6 | Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым пәнінің негізгі
мақсаты
– студенттердің ғылыми стильде жазу деңгейін көтеру. Осы
мақсатта студенттер үшін академиялық жазылым төмендегідей дағдыларды
қалыптастырады:
-
ақпаратты беруде лексикалық бірліктердің орынды қолданылуы;
-
мәтін жүйесінің логикалық мәнде болуы;
-
тақырыптың тұтастығы;
-
ғылыми стиль талаптарын сақтауы.
Ал академиялық жазылымның негізгі талаптары:
-
зерттеу тақырыбының болуы;
-
зерттеу сұрағының болуы;
-
плагиат ережесін сақтауы;
-
ғылыми мәліметтерді қолдануы;
-
кіріспе, негізгі бөлім, қортынды бөлімдерінің болуы;
-
аңдатпаның болуы (шағын эсселерге бұл міндетті емес).
Қорытындылай келе, академиялық мәтінді оқу арқылы студенттер тілді,
ондағы тілдік бірліктерді қолданудың жолдарын меңгереді, зерттеу жұмысын
жүргізудің кейбір қағидаларымен танысады, мәліметтерді жинау мен талдау
әдістерін, нәтижелерді баяндау жолдарын, ғылыми еңбектерді оқу мен оларға
конспект жасау ережелерін үйренеді. Сонымен қатар пәнді оқу арқылы өзін-
өзі басқару (мақалаларды оқу не жазу үшін өз уақытын тиімді пайдалану),
жазба жұмысының жоспарын алдын ала жаза білу, соңғы мәтін нұсқасын
тексеру мен түзету сияқты дағдыларды қалыптастыруға болады.
Тапсырмалар
1-тапсырма. Ұлы ойшылдардың ғылымның мәні туралы айтқан
пікірлерінің қайсысымен келісетіндеріңізді, қайсысымен келіспейтіндеріңізді
дәлелдеңіз.
Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы
құрбы, жақсы ұстаздан болады.
Абай Құнанбайұлы
Ғылым адам санасына болмысы бөлек, ерекше ұтқырлы ұғымдарды
орнықтыру арқылы ғана терең ұялайды.
Әбу Насыр әл-Фараби
Ғылым майданының қатардағы жауынгері тек үнемі оқу, іздену,
талпыну, тану, өмір мектебінен өту арқылы ғана оның ірі қайраткері
дәрежесіне дейін көтеріледі.
Қаныш Сәтбаев
12
Ғылым үшін тіл мен жазу – қаймағы алынбаған мәдени игілік.
Олжас Сүлейменов
Ғылым фантазиямен қанаттанса жеңіске жетеді.
Майкл Фарадей
Келісемін
Келіспеймін
2-тапсырма. Берілген мәтіндерді стиль түрлеріне ажыратыңыз.
1.
Тағы бірде киіз үйдің төрінде бір топ ауыл ақсақалдары жайғасып,
баппен қымыз ішіп отыр екен. Әкем дастарқан шетінде қымыз құйып отыр.
Ол мені ымдап шақырды да, құлағыма: «Саған аталарыңа сәлем беруді
ұмытпа дегенім қайда?!» - деп сыбырлады. Мен қатты қызарақтап, үйден
13
шыға жөнелдім. Сыртта біраз тұрдым да, нық басып үйге қайта кірдім.
Көпшілікке қол қусырып тұрып, «Ассаламағалейкум, аталар» деп әр сөзді
қадап-қадап айттым. Бұған, әрине, бәрі күлісіп жатыр. Әйткенмен мені араз
етіп алмау үшін бәрі де бір ауыздан «Уағалейкумассалам!» десті. Содан соң
әрқайсысы маңдайымнан сипап мақтады. Жақсы сөзге мәз болып мен әкемнің
тізесін ала жайғастым. Ол басымнан сипап отырып: «Жарайсың, балам! Үйге
кіргенде әрқашан үлкендерге сәлем беруді ұмытпа. Әдепті бала сүйтеді», -
дейтін.
2. M2M технологиялары әртүрлі салаларда табысты қолданылады.
Қазіргі заманғы ақылды қалалар М2М коммуникацияны жаһандық
пайдалануды білдіреді. Әртүрлі жүйелердің өзара байланысы көптеген
пайдалы және толық автономды шешімдер жасауға мүмкіндік береді.
Мысалы, деректерді камерадан жол қозғалысын басқару жүйесіне беру
бағдаршам сигналын ауыстырып қосу уақытын қолданыстағы трафикке және
автомобильдерді магистральдарға бөлуге сәйкес реттеуге мүмкіндік береді.
3. Үстіміздегі жылдың 13 сәуір күні дәстүр бойынша Ғұмарбек Дәукеев
АЭжБУ тіл білімдері кафедрасының ұйымдастыруымен І курс студенттері
арасында қазақ тілінен университетішілік олимпиада болып өтті.
Студенттердің шығармашылық қабілетін дамыту, әр мамандықта оқитын
дарынды және талантты студенттерді анықтау мақсатында өткізілген
білім сайысына 28 студент қатысты. Олимпиадада студенттер екі кезең
бойынша бақ сынасты.
4. Машиналық оқыту – жасанды интеллектінің бір түрі. Ол
компьютерлерге нақты бағдарламаланбай-ақ үйренуге мүмкіндік береді. Бұл
машиналық есептерді шешуге арналған әртүрлі алгоритмдер. Мәселенің
түріне байланысты машинаны оқытудың қолайлы алгоритмін таңдауға
болады. Ол жаңа деректерге ұшыраған кезде нәтиже бере алатын
компьютерлік бағдарламаларды жасауға бағытталған.
3-тапсырма. Төменде жіктеу есімдіктерімен берілген сөйлемдерді
академиялық тұрғыда қайта жазыңыз.
1.
Мен алдағы уақытта аталған мәселені тереңірек қарастырамын.
2.
Менің ойымша, зерттеу нәтижесі мәселенің шешімін табуға мүмкіндік
береді.
3.
Біздің пайымдауымызша, Кальвин циклінің реакциялары жарыққа
тікелей тәуелді емес.
4.
Мен зерттеу жұмысын жүргізу арқылы
кейінгі үшінші сынақ кезіндегі
екпенің тиімділігі 95 пайыз
деген тұжырым жасадым.
4-тапсырма.
Академиялық
жазылымда
мыналардың
қайсысы
қолданылатынын табыңыз. Ойыңызды дәлелдеңіз.
| |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=7 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым - бет 7 | 16
b) баяндауышы болжалды келер шақтан немесе тұйық етістіктен
жасалады
с) баяндауышы мақсатты келер шақтан немесе ортақ етістен жасалады
d) баяндауышы нақ осы өткен шақтан немесе өздік етістен жасалады
е) баяндауышы ауыспалы осы шақтан немесе ырықсыз етістен жасалады
8. «Біріншіден, екіншіден, қорыта келгенде, зерттеу нәтижесінде»
ғылыми стильде қандай сөздерге жатады?
а) қыстырма
b) реттеуші
с) жинақтама
d) баяндаушы
е) қорытындылаушы
9. Ғылыми стильге тән ерекшелік.
а) баяндауыш формалары көбінесе ортақ етістен жасалады
b) баяндауыш формалары көбінесе ырықсыз етістен жасалмайды
с) ой нақты, дәл, түсінікті, тұжырымды түрде беріледі
d)
терминдер,
тұрақты
үлгідегі
сөйлемдер,
сөз
тіркестері
қолданылмайды
е) баяндауыш формалары көбінесе өзгелік етістен жасалады
10. Ғылыми стильдің басқа стильдерден қандай ерекшелігі бар?
а) еркіндік, эмоциялық, экспрессивтік-бағалауыштық
b) ресмилік, дәлдік, сендіру
с) нақтылық, объективтілік, қисындылық
d) образдылық, еркіндік, бағалағыштық
е) эмоционалдылық-экспрессивтілік, бағалау
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=8 | Қазіргі ғылым - З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым | 18
Ғылым ұғымын анықтаған кезде біз «құрамды санау арқылы», яғни
жиырма немесе одан да көп мың ғылыми пәнді санау арқылы анықтау
процедурасын қолдана алмайтынымыз анық. Сондықтан біз негізгі ғылыми
салаларды: математика, жаратылыстану, гуманитарлық ғылымдар, әлеуметтік
ғылымдар, техникалық ғылымдар (инженерияны қосқанда) тізумен
шектелеміз.
Басқа түрдің анықтамасын бере отырып, біз «ғылым» деп аталатын
құбылыстың негізгі жақтарын атап өтеміз. Ғылым, ең алдымен, ерекше білім
жүйесі – ғылыми білім, сонымен қатар оларды алу процесі.
Ол әрі қарай арнайы әлеуметтік институт болып табылады, яғни белгілі
бір тұрақты және сонымен бірге ережелерден, принциптерден, нормалар мен
көзқарастардан, ресми және бейресми сипаттағы, ғылыми қызметті реттейтін,
осы қызметпен айналысатын жеке жұмысшылар мен ұйымдардың рөлдері мен
мәртебелері тұрғысынан динамикалық білім.
Ғылым сонымен қатар мәдениеттің ерекше саласы болып табылады.
Философиялық білімнің негізгі салаларына («философия ғылымдары»)
мыналар жатады: онтология (болмыс туралы ілім), гнесеология (таным туралы
ілім немесе таным теориясы), әдістеме (танымдық іс-әрекетті ұйымдастыруға
көзқарастың жалпы принциптері туралы ілім), философиялық антропология
(адамның мәні туралы ілім), аксиология (құндылықтар туралы ілім), этика
(мораль туралы ілім), эстетика (адамның шындыққа көркемдік қатынасы
туралы ілім), әлеуметтік философия, тарих философиясы, логика (дұрыс
ойлаудың формалары мен әдістері туралы ілім). Кез келген басқа білім саласы
сияқты, философия да өз тарихының проблемаларына жүгінеді. Мұнымен
философия тарихы айналысады. Тәжірибе мен адамның танымының
дамуымен бірге философиялық білім де дамиды.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=97 | ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ | ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ
Барлық білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
Редактор
Ж.Н. Изтелеуова
Басуға 05.09.2022 ж. қол қойылды.
Таралымы 100 дана. Пішімі 60×84 1/16
Баспаханалық қағаз №2
Есептік-баспа табағы 12,5. № 121 тапсырыс
Бағасы 6250 теңге.
«Ғұмарбек Дәукеев атындағы АЭжБУ» коммерциялық емес АҚ
Алматы қ., Байтұрсынұлы көшесі, 126/1
«Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамының
көшірмелі-көбейткіш бюросы
050013, Алматы, Байтұрсынұлы көшесі, 126/1 |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html?page=9 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым - бет 9 | 20
ақыл-ой жұмысымен айналысатындар санының өсуі және біліксіз физикалық
еңбекпен айналысатындар санының азаюы байқалады.
Ғылым адамға тікелей білім арқылы әсер етеді. Ғылыми еңбектер мен
жетістіктерді зерттеу балалардың дамуына, олардың білімді тұлға ретінде
қалыптасуына ықпал етеді. Қазіргі білім беру үдерісінің негізінде әлемнің
ғылыми көрінісі жатыр.
Білім беру процесіне және білім беру құрылымын өзгертуге бағытталған
әсер ететін ғылым оның барлық компоненттеріне қолданылады: мақсаттар,
міндеттер, принциптер, формалар мен әдістер, құралдар, нәтижелер.
Ғылыми дүниетанымның қалыптасуы жеке тұлғаны қалыптастыруда
маңызды рөл атқаратын білім беру жүйесінің арқасында да пайда болады.
Білім мен ғылым саласындағы заманауи саясат жоғары білімді мамандар мен
бакалаврлардың үлкен әлеуетін дайындауға және пайдалануға бағытталған.
Ғылым, әдетте, әлем туралы, оның ішінде адамның өзі туралы
объективті білімді өндіруге арналған жоғары мамандандырылған қызмет
ретінде қарастырылады.
Ғылым – қоғам мәдениетінің маңызды нысандарының бірі, ал оның
дамуы адамзат өмірінің барлық салаларын жаңартудың маңызды факторы
болып табылады. Қазіргі ғылым адамның дүниетанымын қалыптастырады,
техникалық прогреспен тығыз байланысты, қоғамның даму болжамдарын
құруға және бағдарламалар жасауға, адамзат алдында тұрған мәселелерді
шешуге көмектеседі.
Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым | .
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
«Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы
З.С. Советова
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ
Барлық білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
Алматы, 2022
.
ӘОЖ 001 (075.8)
КБЖ 72 я73
С 58
Пікір берушілер:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры,
филология ғылымдарының докторы
О.С. Жұбай,
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Тіл тарихы және
түркітану бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты
А.А. Сейтбекова,
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты
М.Қ. Нұрмаханова
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің Ғылыми кеңесі басуға ұсынды (28.06.2022 ж. №15 хаттама).
Ғұмарбек Дәукеев атындағы АЭжБУ 2022 ж. қосымша әдебиеттер
басылымдарын шығарудың тақырыптық жоспары бойынша басылады, реті 50.
Советова З.С.
С 58
Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым: барлық
білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
/ З.С.Советова. – Алматы: АЭжБУ, 2022. – 200 б.: кесте – 11, әдеб. көрсеткіші
– 22 атау.
ІSBN 978-601-358-029-6
Оқу құралында академиялық мәтін құрастырудың жолдары мен зерттеу
әдістері көрсетіліп, ғылыми-зерттеу жұмыстарын дайындау, жазу, ресімдеу
кезеңдері, мәліметтерге талдау жасау, ғылыми мақалалар мен баяндамаларды,
курстық жұмыстар пен дипломдық жобаларды дайындау, ресімдеу сынды
мәселелер жан-жақты сипатталған. Сонымен қатар тақырыптарды пысықтауға
арналған жаттығулар, тест тапсырмалары мен бақылау сұрақтары берілген.
Оқу құралы техникалық жоғары оқу орнының барлық білім беру
бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html#А.А._Сейтбекова,_Ғұмарбек_Дәукеев_атындағы_Алматы_энергетика_және_байланыс_университетінің_доценті,_филология_ғылымдарының_кандидаты_М.Қ._Нұрмаханова | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым | .
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
«Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы
З.С. Советова
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ
Барлық білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
Алматы, 2022
.
ӘОЖ 001 (075.8)
КБЖ 72 я73
С 58
Пікір берушілер:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры,
филология ғылымдарының докторы
О.С. Жұбай,
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Тіл тарихы және
түркітану бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты
А.А. Сейтбекова,
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты
М.Қ. Нұрмаханова
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің Ғылыми кеңесі басуға ұсынды (28.06.2022 ж. №15 хаттама).
Ғұмарбек Дәукеев атындағы АЭжБУ 2022 ж. қосымша әдебиеттер
басылымдарын шығарудың тақырыптық жоспары бойынша басылады, реті 50.
Советова З.С.
С 58
Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым: барлық
білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
/ З.С.Советова. – Алматы: АЭжБУ, 2022. – 200 б.: кесте – 11, әдеб. көрсеткіші
– 22 атау.
ІSBN 978-601-358-029-6
Оқу құралында академиялық мәтін құрастырудың жолдары мен зерттеу
әдістері көрсетіліп, ғылыми-зерттеу жұмыстарын дайындау, жазу, ресімдеу
кезеңдері, мәліметтерге талдау жасау, ғылыми мақалалар мен баяндамаларды,
курстық жұмыстар пен дипломдық жобаларды дайындау, ресімдеу сынды
мәселелер жан-жақты сипатталған. Сонымен қатар тақырыптарды пысықтауға
арналған жаттығулар, тест тапсырмалары мен бақылау сұрақтары берілген.
Оқу құралы техникалық жоғары оқу орнының барлық білім беру
бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html#ІSBN_978-601-358-029-6 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым | .
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
«Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы
З.С. Советова
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ
Барлық білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
Алматы, 2022
.
ӘОЖ 001 (075.8)
КБЖ 72 я73
С 58
Пікір берушілер:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры,
филология ғылымдарының докторы
О.С. Жұбай,
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Тіл тарихы және
түркітану бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты
А.А. Сейтбекова,
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты
М.Қ. Нұрмаханова
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің Ғылыми кеңесі басуға ұсынды (28.06.2022 ж. №15 хаттама).
Ғұмарбек Дәукеев атындағы АЭжБУ 2022 ж. қосымша әдебиеттер
басылымдарын шығарудың тақырыптық жоспары бойынша басылады, реті 50.
Советова З.С.
С 58
Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым: барлық
білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
/ З.С.Советова. – Алматы: АЭжБУ, 2022. – 200 б.: кесте – 11, әдеб. көрсеткіші
– 22 атау.
ІSBN 978-601-358-029-6
Оқу құралында академиялық мәтін құрастырудың жолдары мен зерттеу
әдістері көрсетіліп, ғылыми-зерттеу жұмыстарын дайындау, жазу, ресімдеу
кезеңдері, мәліметтерге талдау жасау, ғылыми мақалалар мен баяндамаларды,
курстық жұмыстар пен дипломдық жобаларды дайындау, ресімдеу сынды
мәселелер жан-жақты сипатталған. Сонымен қатар тақырыптарды пысықтауға
арналған жаттығулар, тест тапсырмалары мен бақылау сұрақтары берілген.
Оқу құралы техникалық жоғары оқу орнының барлық білім беру
бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/z-s-sovetova-filimi-zertteu-negizderi-jene-akademiyali-jazilim.html#Советова_З.С.__С_58 | З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым | .
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
«Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамы
З.С. Советова
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ АКАДЕМИЯЛЫҚ ЖАЗЫЛЫМ
Барлық білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
Алматы, 2022
.
ӘОЖ 001 (075.8)
КБЖ 72 я73
С 58
Пікір берушілер:
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры,
филология ғылымдарының докторы
О.С. Жұбай,
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Тіл тарихы және
түркітану бөлімінің меңгерушісі, филология ғылымдарының кандидаты
А.А. Сейтбекова,
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты
М.Қ. Нұрмаханова
Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс
университетінің Ғылыми кеңесі басуға ұсынды (28.06.2022 ж. №15 хаттама).
Ғұмарбек Дәукеев атындағы АЭжБУ 2022 ж. қосымша әдебиеттер
басылымдарын шығарудың тақырыптық жоспары бойынша басылады, реті 50.
Советова З.С.
С 58
Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым: барлық
білім беру бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған
оқу құралы
/ З.С.Советова. – Алматы: АЭжБУ, 2022. – 200 б.: кесте – 11, әдеб. көрсеткіші
– 22 атау.
ІSBN 978-601-358-029-6
Оқу құралында академиялық мәтін құрастырудың жолдары мен зерттеу
әдістері көрсетіліп, ғылыми-зерттеу жұмыстарын дайындау, жазу, ресімдеу
кезеңдері, мәліметтерге талдау жасау, ғылыми мақалалар мен баяндамаларды,
курстық жұмыстар пен дипломдық жобаларды дайындау, ресімдеу сынды
мәселелер жан-жақты сипатталған. Сонымен қатар тақырыптарды пысықтауға
арналған жаттығулар, тест тапсырмалары мен бақылау сұрақтары берілген.
Оқу құралы техникалық жоғары оқу орнының барлық білім беру
бағдарламалары тобында оқитын студенттерге арналған.
Достарыңызбен бөлісу: | |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=10 | С каждой стороны различаются по 2 резцовочелюстных, 1 клыковочелюстному, 2 премолярочелюстных, 3 молярочелюстных сегментов | альвеолярная дуга - линия, проведенная по гребню альвеолярного отростка; базальная дуга - линия, проведенная через верхушки корней.
Жевательно-речевого аппарат - комплекс органов, принимающих участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи. В него входят:
Жевательно-речевого аппарат - комплекс органов, принимающих участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи. В него входят:
1) твердая опора - лицевой скелет и височно-нижнечелюстной сустав;
2) жевательные мышцы;
3) органы, предназначенные для захватывания, продвижения пищи и формирования пищевого комка для глотания, а также звуко-речевой аппарат - губы, щеки, небо, зубы, язык;
4) органы раздробления и размельчения пищи - зубы;
5) органы, служащие для смачивания пищи и ферментативной ее обработки - железы ротовой полости.
Зубы - антагонисты - соприкасающиеся один с другим зубы верхней и нижней челюстей . Как правило, каждый зуб имеет по два антагониста - главный и добавочный. Исключение составляют медиальный нижний резец и третий верхний моляр, имеющие обычно по одному антагонисту.
Зубы - антагонисты - соприкасающиеся один с другим зубы верхней и нижней челюстей . Как правило, каждый зуб имеет по два антагониста - главный и добавочный. Исключение составляют медиальный нижний резец и третий верхний моляр, имеющие обычно по одному антагонисту.
Зубы - антимеры - одноименные зубы правой и левой сторон . |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=11 | Артикуляция - пространственное соотношение зубных рядов и челюстей при всех движениях нижней челюсти | В зависимости от положения нижней челюсти по отношению к верхней различают:
1. Передняя окклюзия - относительного физиологического покоя (при минимальной активности жевательных мышц и полном расслаблении мимической мускулатуры).
2. Центральная окклюзия, или центральное соотношение челюстей.
3. Боковая правая окклюзия.
4. Боковая левая окклюзия.
Прикус-это смыкание зубных рядов при привычном положении нижней челюсти в её статическом состоянии (Персин Л.С., 1999г.)
При физиологическом прикусе привычное положение н/ч совпадает с её центральным положением.
При аномалиях окклюзии привычное положение н/ч не совпадает с её центральным положением.
Прикус молочных зубов имеется в возрасте 2,5-6 лет; характеризуется тем, что дистальные поверхности верхних и нижних последних моляров расположены в одной фронтальной плоскости.
Прикус постоянных зубов формируется к 12-14 годам. Характерно смещение первого нижнего моляра кпереди по отношению к верхнему; медиальный вестибулярный бугорок I нижнего моляра располагается впереди верхнего первого моляра и контактирует с верхним вторым премоляром.
Прикус постоянных зубов формируется к 12-14 годам. Характерно смещение первого нижнего моляра кпереди по отношению к верхнему; медиальный вестибулярный бугорок I нижнего моляра располагается впереди верхнего первого моляра и контактирует с верхним вторым премоляром. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=12 | Признаки ортогнатического прикуса | |
Признаки ортогнатического прикуса
|
бет | 12/19 | Дата | 27.01.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #63282 |
| Признаки ортогнатического прикуса 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки. - 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки.
- 4. В боковых участках бугорки зубов верхней челюсти располагаются между бугорками зубов нижней челюсти.
- 5. Контакт при жевание между зубами на верхней и нижней челюсти должен быть плотным.
Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов. - Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов.
Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти. - Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти.
Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти. - Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти.
- Бипрогнатический прикус - характеризуется одновременным наклоном кпереди верхних и нижних зубов.
Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами. - Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами.
Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти. - Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти.
-
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=13 | Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами | |
Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами
|
бет | 13/19 | Дата | 27.01.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #63282 |
| Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами: - Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами:
Формула зубов постоянного прикуса (ВОЗ): Формула зубов молочного прикуса (ВОЗ): - Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра:
- Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей:
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=14#5._Короткие_и_широко_расставленные_корни. | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=14 | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=14#Молочные_клыки,_за_исключением_размера,_похожи_на_клыки_постоянного_прикуса. | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=14#Прорезывание_зубов | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=15 | Сроки прорезывания молочных зубов | Прорезывание постоянных зубов начинается в 6-7 лет. Развивающиеся постоянные зубы перемещаются под корни молочных. Последние подвергаются резорбции и разрушаются, после чего коронки молочных зубов выпадают, открывая путь постоянным.
Прорезывание постоянных зубов начинается в 6-7 лет. Развивающиеся постоянные зубы перемещаются под корни молочных. Последние подвергаются резорбции и разрушаются, после чего коронки молочных зубов выпадают, открывая путь постоянным.
Молочные резцы и клыки сменяются одноименными постоянными зубами. На месте молочных моляров вырастают постоянные премоляры, а постоянные большие коренные зубы прорезываются позади молочных.
Молочные резцы и клыки сменяются одноименными постоянными зубами. На месте молочных моляров вырастают постоянные премоляры, а постоянные большие коренные зубы прорезываются позади молочных. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=16 | Аномальные виды прикуса - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 1. Прикус глубокий – отсутствует контакт между резцами верхней и нижней челюстей в результате зубо-альвеолярных или гнатических нарушений.
- Прикус глубокий блокирующий – глубокий прикус, при котором передние верхние зубы наклонены назад, в результате чего затруднены движения нижней челюсти вперед.
- Прикус глубокий блокирующий – глубокий прикус, при котором передние верхние зубы наклонены назад, в результате чего затруднены движения нижней челюсти вперед.
- Прикус глубокий крышеобразный – глубокий прикус, при котором верхние передние зубы перекрывают нижние и резко наклонены вперед.
2. Прикус открытый –наличие вертикальной щели на передних или боковых участках зубных рядов при смыкании зубов в центральной окклюзии, контакты сохраняются только на дистальных боковых зубах. Различают одно- и двусторонний, симметричный и асимметричный открытый прикус.
2. Прикус открытый –наличие вертикальной щели на передних или боковых участках зубных рядов при смыкании зубов в центральной окклюзии, контакты сохраняются только на дистальных боковых зубах. Различают одно- и двусторонний, симметричный и асимметричный открытый прикус.
3. Прикус перекрестный – прикус, при котором щечные бугры верхних боковых зубов располагаются в продольных бороздках нижних или проскальзывают мимо них с язычной стороны.
- Прикус перекрестный двусторонний – перекрестный прикус с обеих сторон, наблюдающийся при несоответствии друг другу размеров верхнего и нижнего зубных рядов.
- Прикус перекрестный односторонний –при котором смыкание на одной стороне соответствует физиологическому, а на другой – патологическому прикусу, наблюдается при несоответствии ширины зубных рядов верхней и нижней челюстей.
4. Прогения патологическая – значительное выстояние зубов нижней челюсти.
5. Прогнатия патологическая – значительное выстояние зубов верхней челюсти. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=17 | Аномалии развития зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | - макродонтия(син.: макродентия, мегалодонтия) – чрезмерно большие размеры одного или нескольких зубов;
- макродонтия(син.: макродентия, мегалодонтия) – чрезмерно большие размеры одного или нескольких зубов;
- микродонтия(син.: микродентизм) – малые размеры коронки зуба по сравнению со средним размером коронок той же группы зубов;
- неправильная форма коронки или корня зуба:
- неправильная форма коронки или корня зуба:
1) зуб Гетчинсона – верхний центральный резец с отверткообразной формой коронки, полулунной выемкой на режущем крае и уменьшенными длиной и шириной по сравнению с другими зубами, наиболее широкий поперечный размер по середине коронки;
2) зуб Фурнье – первые большие коренные зубы с укороченными коронками и гипоплазией эмали на жевательной поверхности;
3) зубы бугорчатые – корень конический, а коронка состоит из ряда бугорков и ямок;
3) зубы бугорчатые – корень конический, а коронка состоит из ряда бугорков и ямок;
4) зубы слившиеся – увеличенный горизонтальный размер коронки зуба, сочетающийся в некоторых случаях с наличием добавочного корня (корней), возникают в результате слияния двух или более зубных зачатков;
5) зубы шиповидные – коронки зубов имеют форму шипа или клина.
2. Аномалии количества зубов:
- адентия врожденная – полное отсутствие зубов;
- гипердентия врожденная(син.: полиодонтия, зубы сверхкомплектные) – избыточное количество зубов обусловленная развитием сверхкомплектных зубов;
- гиподонтия(син.: олигодентия) – уменьшенное по сравнению с нормой количество зубов, что связано с отсутствием их зачатков. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=18 | Аномалии положения (позиции) зубов | - транспозиция зубов – неправильное расположение зуба в зубной дуге, связанное с перемещением на место, предназначенное для соседнего зуба;
- диастема – щель между центральными резцами (отклонение коронок при правильном расположении верхушек их корней или корпусное латеральное смещение зубов);
- диастема – щель между центральными резцами (отклонение коронок при правильном расположении верхушек их корней или корпусное латеральное смещение зубов); |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=19#6._Нарушения_сроков_прорезывания_и_роста_зубов | Аномалии строения зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | бет 19/19 Дата 27.01.2023 өлшемі 18,22 Mb. #63282
4. Аномалии строения зубов: - адамантома (син.: капли эмалевые, эмалоид, жемчужины эмалевые) – шарообразные образования эмали, прикрепленные к зубу, чаще в области его шейки , или свободно расположенные в прилежащей соединительной ткани; - гипоплазия дентина – проявляются в образовании многочисленных маленьких участков (межглобулярные пространства), в которых не откладывается кальций; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - изменение цвета эмали . 5. Аномалии зубных рядов: I Сужение зубных дуг: 1) дуга зубная остроугольная – сужение локализуется в области клыков; 2) дуга зубная седловидная – сужение наиболее выражено в области моляров ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла; 4) дуга зубная трапециевидная – сужен и уплощен передний участок зубного ряда; 5) дуга зубная равномерносуженная – все зубы (передние и боковые) располагаются ближе к срединной плоскости, чем в норме. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : - замедленные прорезывание или рост зубов; - ускоренные прорезывание или рост зубов; - зубы врожденные – наличие у новорожденного ребенка сформированных зубов. 7. Тауродонтизм – значительное увеличение размеров полости зуба. Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=19#II_Расширение_зубных_дуг | Аномалии строения зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | бет 19/19 Дата 27.01.2023 өлшемі 18,22 Mb. #63282
4. Аномалии строения зубов: - адамантома (син.: капли эмалевые, эмалоид, жемчужины эмалевые) – шарообразные образования эмали, прикрепленные к зубу, чаще в области его шейки , или свободно расположенные в прилежащей соединительной ткани; - гипоплазия дентина – проявляются в образовании многочисленных маленьких участков (межглобулярные пространства), в которых не откладывается кальций; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - изменение цвета эмали . 5. Аномалии зубных рядов: I Сужение зубных дуг: 1) дуга зубная остроугольная – сужение локализуется в области клыков; 2) дуга зубная седловидная – сужение наиболее выражено в области моляров ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла; 4) дуга зубная трапециевидная – сужен и уплощен передний участок зубного ряда; 5) дуга зубная равномерносуженная – все зубы (передние и боковые) располагаются ближе к срединной плоскости, чем в норме. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : - замедленные прорезывание или рост зубов; - ускоренные прорезывание или рост зубов; - зубы врожденные – наличие у новорожденного ребенка сформированных зубов. 7. Тауродонтизм – значительное увеличение размеров полости зуба. Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=19 | Аномалии строения зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | бет 19/19 Дата 27.01.2023 өлшемі 18,22 Mb. #63282
4. Аномалии строения зубов: - адамантома (син.: капли эмалевые, эмалоид, жемчужины эмалевые) – шарообразные образования эмали, прикрепленные к зубу, чаще в области его шейки , или свободно расположенные в прилежащей соединительной ткани; - гипоплазия дентина – проявляются в образовании многочисленных маленьких участков (межглобулярные пространства), в которых не откладывается кальций; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - изменение цвета эмали . 5. Аномалии зубных рядов: I Сужение зубных дуг: 1) дуга зубная остроугольная – сужение локализуется в области клыков; 2) дуга зубная седловидная – сужение наиболее выражено в области моляров ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла; 4) дуга зубная трапециевидная – сужен и уплощен передний участок зубного ряда; 5) дуга зубная равномерносуженная – все зубы (передние и боковые) располагаются ближе к срединной плоскости, чем в норме. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : - замедленные прорезывание или рост зубов; - ускоренные прорезывание или рост зубов; - зубы врожденные – наличие у новорожденного ребенка сформированных зубов. 7. Тауродонтизм – значительное увеличение размеров полости зуба. Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=19#-_гипоплазия_эмали | Аномалии строения зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | бет 19/19 Дата 27.01.2023 өлшемі 18,22 Mb. #63282
4. Аномалии строения зубов: - адамантома (син.: капли эмалевые, эмалоид, жемчужины эмалевые) – шарообразные образования эмали, прикрепленные к зубу, чаще в области его шейки , или свободно расположенные в прилежащей соединительной ткани; - гипоплазия дентина – проявляются в образовании многочисленных маленьких участков (межглобулярные пространства), в которых не откладывается кальций; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - гипоплазия эмали – проявляется образованием эрозий на поверхности коронки; - изменение цвета эмали . 5. Аномалии зубных рядов: I Сужение зубных дуг: 1) дуга зубная остроугольная – сужение локализуется в области клыков; 2) дуга зубная седловидная – сужение наиболее выражено в области моляров ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла ; 3) дуга зубная V-образная – зубной ряд сужен в боковых участках, а передний участок выступает в виде острого угла; 4) дуга зубная трапециевидная – сужен и уплощен передний участок зубного ряда; 5) дуга зубная равномерносуженная – все зубы (передние и боковые) располагаются ближе к срединной плоскости, чем в норме. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. II Расширение зубных дуг – приводит к появлению сагиттальной щели между резцами. 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : 6. Нарушения сроков прорезывания и роста зубов : - замедленные прорезывание или рост зубов; - ускоренные прорезывание или рост зубов; - зубы врожденные – наличие у новорожденного ребенка сформированных зубов. 7. Тауродонтизм – значительное увеличение размеров полости зуба. Достарыңызбен бөлісу: |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=2 | I стадия - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | I стадия. На 6-й неделе развития на верхней и нижней поверхностях ротовой полости возникают утолщения эпителия - зубные пластинки, врастающие в подлежащую мезенхиму. На преддверной поверхности зубных пластинок появляется по 10 колбовидных выпячиваний, которые дают начало эмалевым органам молочных зубов. На 10-й неделе эмбрионального развития в эмалевые органы врастает мезенхима, которая является зачатком зубных сосочков. К концу 3-го месяца эмалевые органы отделяются от зубных пластинок посредством шейки, вокруг эмалевого органа формируется зубной мешочек.
I стадия. На 6-й неделе развития на верхней и нижней поверхностях ротовой полости возникают утолщения эпителия - зубные пластинки, врастающие в подлежащую мезенхиму. На преддверной поверхности зубных пластинок появляется по 10 колбовидных выпячиваний, которые дают начало эмалевым органам молочных зубов. На 10-й неделе эмбрионального развития в эмалевые органы врастает мезенхима, которая является зачатком зубных сосочков. К концу 3-го месяца эмалевые органы отделяются от зубных пластинок посредством шейки, вокруг эмалевого органа формируется зубной мешочек.
II стадия. Эмалевый орган делится на слои, внутри формируется пульпа, а по периферии - слой внутренних эмалевых клеток, дающих начало эмали. Зубной сосочек увеличивается, на его поверхности появляется несколько рядов одонтобластов (дентинобразующие клетки). Зубные зачатки обособляются от зубной пластинки, вокруг них образуются костные перекладины, формирующие стенки зубных альвеол.
II стадия. Эмалевый орган делится на слои, внутри формируется пульпа, а по периферии - слой внутренних эмалевых клеток, дающих начало эмали. Зубной сосочек увеличивается, на его поверхности появляется несколько рядов одонтобластов (дентинобразующие клетки). Зубные зачатки обособляются от зубной пластинки, вокруг них образуются костные перекладины, формирующие стенки зубных альвеол.
III стадия. На 4-м месяце возникают зубные ткани - дентин, эмаль и пульпа. Эмаль появляется на вершинах зубных сосочков в области жевательных бугорков, а затем распространяется на боковые поверхности зубов.
III стадия. На 4-м месяце возникают зубные ткани - дентин, эмаль и пульпа. Эмаль появляется на вершинах зубных сосочков в области жевательных бугорков, а затем распространяется на боковые поверхности зубов. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=3 | Развитие корня зуба происходит в постэмбриональном периоде | Развитие корня зуба происходит в постэмбриональном периоде.
После формирования коронки зуба верхний отдел эмалевого органа редуцируется, а нижний превращается в эпителиальное влагалище, которое врастает в мезенхиму и дает начало дентину корня зуба. Цемент корня и периодонт образуются за счет цементобластов и клеток зубного мешочка.
Во второй половине внутриутробного периода начинается обызвествление коронок молочных зубов. После рождения завершается обызвествление коронок, и вслед за этим обызвествляются корни зубов.
Во второй половине внутриутробного периода начинается обызвествление коронок молочных зубов. После рождения завершается обызвествление коронок, и вслед за этим обызвествляются корни зубов.
На 5-м месяце развития позади зачатков молочных зубов образуются эмалевые органы резцов, клыков и малых коренных зубов. Одновременно зубные пластинки растут кзади, где по их краям закладываются эмалевые органы больших коренных зубов. Зачатки постоянных зубов лежат вместе с молочным зубом в одной костной альвеоле.
На 5-м месяце развития позади зачатков молочных зубов образуются эмалевые органы резцов, клыков и малых коренных зубов. Одновременно зубные пластинки растут кзади, где по их краям закладываются эмалевые органы больших коренных зубов. Зачатки постоянных зубов лежат вместе с молочным зубом в одной костной альвеоле.
Зачатки постоянных зубов начинают обызвествляться в первые два месяца после рождения. Сначала это происходит у первых моляров, затем у остальных зубов. Развитие корней постоянных зубов заканчивается к 10-l5 годам, корни 3-х моляров обызвествляются позже. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=4 | Сроки минерализации зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Анатомически зуб делится на коронку зуба, шейку зуба и корень. Последний заканчивается верхушкой корня зуба. Внутри зуба расположена полость зуба, cavitas dentis, которая подразделяется на полость коронки и канал корня зуба. Последний на верхушке корня заканчивается отверстием верхушки зуба, через которое в полость зуба входят сосуды и нервы.
Поверхность полости, от которой начинаются корневые каналы, называется дном полости коронки. Стенка полости зуба, прилежащая к его жевательной поверхности, называется сводом (крышей).
Поверхность полости, от которой начинаются корневые каналы, называется дном полости коронки. Стенка полости зуба, прилежащая к его жевательной поверхности, называется сводом (крышей).
Поверхности коронки:
Поверхности коронки:
1. Поверхность зубов, обращенная в сторону преддверия полости рта, носит название вестибулярной поверхности. У группы резцов и клыков эта поверхность называется губной, а у премоляров и моляров - щечной.
3. Поверхность зуба, обращенная к зубам противоположной челюсти, называется у премоляров и моляров поверхностью смыкания, facies occlusalis, или жевательной, facies masticatorica. У резцов верхней и нижней челюсти вестибулярная и язычная поверхности сходясь, образуют режущий край, margo incisalis, у клыков - режущий бугор, tuber incisalis.
3. Поверхность зуба, обращенная к зубам противоположной челюсти, называется у премоляров и моляров поверхностью смыкания, facies occlusalis, или жевательной, facies masticatorica. У резцов верхней и нижней челюсти вестибулярная и язычная поверхности сходясь, образуют режущий край, margo incisalis, у клыков - режущий бугор, tuber incisalis. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=4#Поверхности_коронки | Сроки минерализации зубов - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Анатомически зуб делится на коронку зуба, шейку зуба и корень. Последний заканчивается верхушкой корня зуба. Внутри зуба расположена полость зуба, cavitas dentis, которая подразделяется на полость коронки и канал корня зуба. Последний на верхушке корня заканчивается отверстием верхушки зуба, через которое в полость зуба входят сосуды и нервы.
Поверхность полости, от которой начинаются корневые каналы, называется дном полости коронки. Стенка полости зуба, прилежащая к его жевательной поверхности, называется сводом (крышей).
Поверхность полости, от которой начинаются корневые каналы, называется дном полости коронки. Стенка полости зуба, прилежащая к его жевательной поверхности, называется сводом (крышей).
Поверхности коронки:
Поверхности коронки:
1. Поверхность зубов, обращенная в сторону преддверия полости рта, носит название вестибулярной поверхности. У группы резцов и клыков эта поверхность называется губной, а у премоляров и моляров - щечной.
3. Поверхность зуба, обращенная к зубам противоположной челюсти, называется у премоляров и моляров поверхностью смыкания, facies occlusalis, или жевательной, facies masticatorica. У резцов верхней и нижней челюсти вестибулярная и язычная поверхности сходясь, образуют режущий край, margo incisalis, у клыков - режущий бугор, tuber incisalis.
3. Поверхность зуба, обращенная к зубам противоположной челюсти, называется у премоляров и моляров поверхностью смыкания, facies occlusalis, или жевательной, facies masticatorica. У резцов верхней и нижней челюсти вестибулярная и язычная поверхности сходясь, образуют режущий край, margo incisalis, у клыков - режущий бугор, tuber incisalis. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=5 | Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю | Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю
4. Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю поверхности.
4. Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю поверхности.
Нормой зуба называется положение зуба, установленное при исследовании. Выделяют вестибулярную, жевательную, медиальную, язычную нормы.
Нормой зуба называется положение зуба, установленное при исследовании. Выделяют вестибулярную, жевательную, медиальную, язычную нормы.
Коронку и корень зуба принято разделять на трети. Коронка зуба горизонтально делится на окклюзальную, среднюю и шеечную трети, а корень - на шеечную, среднюю и верхушечную. Вертикально, в вестибулярной норме, коронка и корень зуба делятся на медиальную, среднюю и дистальную трети, а в медиальной норме - на вестибулярную, среднюю и язычную (оральную).
Коронку и корень зуба принято разделять на трети. Коронка зуба горизонтально делится на окклюзальную, среднюю и шеечную трети, а корень - на шеечную, среднюю и верхушечную. Вертикально, в вестибулярной норме, коронка и корень зуба делятся на медиальную, среднюю и дистальную трети, а в медиальной норме - на вестибулярную, среднюю и язычную (оральную).
ПРИЗНАКИ ЛАТЕРАЛИЗАЦИИ ЗУБОВ
1. Признак кривизны эмали коронки. Зуб рассматривается в жевательной норме. При этом эмаль вестибулярной поверхности коронки более выпуклая у медиального края, чем у дистального.
2. Признак угла коронки состоит в том, что в вестибулярной норме угол, образованный жевательной и медиальной поверхностями острее, чем угол между жевательной и дистальной поверхностями.
2. Признак угла коронки состоит в том, что в вестибулярной норме угол, образованный жевательной и медиальной поверхностями острее, чем угол между жевательной и дистальной поверхностями. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=5#ПРИЗНАКИ_ЛАТЕРАЛИЗАЦИИ_ЗУБОВ | Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю | Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю
4. Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю поверхности.
4. Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю поверхности.
Нормой зуба называется положение зуба, установленное при исследовании. Выделяют вестибулярную, жевательную, медиальную, язычную нормы.
Нормой зуба называется положение зуба, установленное при исследовании. Выделяют вестибулярную, жевательную, медиальную, язычную нормы.
Коронку и корень зуба принято разделять на трети. Коронка зуба горизонтально делится на окклюзальную, среднюю и шеечную трети, а корень - на шеечную, среднюю и верхушечную. Вертикально, в вестибулярной норме, коронка и корень зуба делятся на медиальную, среднюю и дистальную трети, а в медиальной норме - на вестибулярную, среднюю и язычную (оральную).
Коронку и корень зуба принято разделять на трети. Коронка зуба горизонтально делится на окклюзальную, среднюю и шеечную трети, а корень - на шеечную, среднюю и верхушечную. Вертикально, в вестибулярной норме, коронка и корень зуба делятся на медиальную, среднюю и дистальную трети, а в медиальной норме - на вестибулярную, среднюю и язычную (оральную).
ПРИЗНАКИ ЛАТЕРАЛИЗАЦИИ ЗУБОВ
1. Признак кривизны эмали коронки. Зуб рассматривается в жевательной норме. При этом эмаль вестибулярной поверхности коронки более выпуклая у медиального края, чем у дистального.
2. Признак угла коронки состоит в том, что в вестибулярной норме угол, образованный жевательной и медиальной поверхностями острее, чем угол между жевательной и дистальной поверхностями.
2. Признак угла коронки состоит в том, что в вестибулярной норме угол, образованный жевательной и медиальной поверхностями острее, чем угол между жевательной и дистальной поверхностями. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=5#Признак_угла_коронки | Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю | Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю
4. Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю поверхности.
4. Соприкасающиеся поверхности соседних зубов носят название контактных поверхностей. У группы передних зубов различают медиальную и дистальную поверхности, у премоляров и моляров - переднюю и заднюю поверхности.
Нормой зуба называется положение зуба, установленное при исследовании. Выделяют вестибулярную, жевательную, медиальную, язычную нормы.
Нормой зуба называется положение зуба, установленное при исследовании. Выделяют вестибулярную, жевательную, медиальную, язычную нормы.
Коронку и корень зуба принято разделять на трети. Коронка зуба горизонтально делится на окклюзальную, среднюю и шеечную трети, а корень - на шеечную, среднюю и верхушечную. Вертикально, в вестибулярной норме, коронка и корень зуба делятся на медиальную, среднюю и дистальную трети, а в медиальной норме - на вестибулярную, среднюю и язычную (оральную).
Коронку и корень зуба принято разделять на трети. Коронка зуба горизонтально делится на окклюзальную, среднюю и шеечную трети, а корень - на шеечную, среднюю и верхушечную. Вертикально, в вестибулярной норме, коронка и корень зуба делятся на медиальную, среднюю и дистальную трети, а в медиальной норме - на вестибулярную, среднюю и язычную (оральную).
ПРИЗНАКИ ЛАТЕРАЛИЗАЦИИ ЗУБОВ
1. Признак кривизны эмали коронки. Зуб рассматривается в жевательной норме. При этом эмаль вестибулярной поверхности коронки более выпуклая у медиального края, чем у дистального.
2. Признак угла коронки состоит в том, что в вестибулярной норме угол, образованный жевательной и медиальной поверхностями острее, чем угол между жевательной и дистальной поверхностями.
2. Признак угла коронки состоит в том, что в вестибулярной норме угол, образованный жевательной и медиальной поверхностями острее, чем угол между жевательной и дистальной поверхностями. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=6 | Признак корня - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 3. Признак корня определяют в положении зуба в вестибулярной норме, который выражается в отклонении корней резцов и клыков в латерально-заднем направлении, а премоляров и моляров - в заднем от продольной оси зуба, проведенной от верхушки корня через середину коронки.
3. Признак корня определяют в положении зуба в вестибулярной норме, который выражается в отклонении корней резцов и клыков в латерально-заднем направлении, а премоляров и моляров - в заднем от продольной оси зуба, проведенной от верхушки корня через середину коронки.
Строение тканей зуба
Дентин - основная опорная ткань зуба. По строению близок к костной ткани. Содержит 72% неорганических, 28% органических веществ и воды. Различают два слоя дентина: наружный плащевой, и внутренний - околопульпарный. Часть дентина, обращенная к пульпе, носит название «предентин», или «дентиногенный слой», здесь идет образование и рост дентина (заместительный дентин).
Дентин, образующий коронку, покрыт зубной эмалью, а дентин корня - зубным цементом. Эмаль коронки и цемент корня соединяются в области шейки зуба.
Дентин, образующий коронку, покрыт зубной эмалью, а дентин корня - зубным цементом. Эмаль коронки и цемент корня соединяются в области шейки зуба.
Виды соединений эмали с цементом:
1) соединение встык;
2) перекрывают друг друга;
3) эмаль не доходит до края цемента и между ними остается открытый участок дентина.
Эмаль - самая прочная ткань тела человека. Толщина эмалевого покрова в различных участках коронки зуба неодинакова (от 0,01 до 1,5 мм). Наибольшая толщина эмали наблюдается на жевательных буграх и режущих краях. Снаружи эмаль покрыта тонкой бесструктурной оболочкой – кутикулой.
Эмаль - самая прочная ткань тела человека. Толщина эмалевого покрова в различных участках коронки зуба неодинакова (от 0,01 до 1,5 мм). Наибольшая толщина эмали наблюдается на жевательных буграх и режущих краях. Снаружи эмаль покрыта тонкой бесструктурной оболочкой – кутикулой.
Эмаль построена из эмалевых призм и межпризменного вещества. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=6#Признак_корня | Признак корня - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 3. Признак корня определяют в положении зуба в вестибулярной норме, который выражается в отклонении корней резцов и клыков в латерально-заднем направлении, а премоляров и моляров - в заднем от продольной оси зуба, проведенной от верхушки корня через середину коронки.
3. Признак корня определяют в положении зуба в вестибулярной норме, который выражается в отклонении корней резцов и клыков в латерально-заднем направлении, а премоляров и моляров - в заднем от продольной оси зуба, проведенной от верхушки корня через середину коронки.
Строение тканей зуба
Дентин - основная опорная ткань зуба. По строению близок к костной ткани. Содержит 72% неорганических, 28% органических веществ и воды. Различают два слоя дентина: наружный плащевой, и внутренний - околопульпарный. Часть дентина, обращенная к пульпе, носит название «предентин», или «дентиногенный слой», здесь идет образование и рост дентина (заместительный дентин).
Дентин, образующий коронку, покрыт зубной эмалью, а дентин корня - зубным цементом. Эмаль коронки и цемент корня соединяются в области шейки зуба.
Дентин, образующий коронку, покрыт зубной эмалью, а дентин корня - зубным цементом. Эмаль коронки и цемент корня соединяются в области шейки зуба.
Виды соединений эмали с цементом:
1) соединение встык;
2) перекрывают друг друга;
3) эмаль не доходит до края цемента и между ними остается открытый участок дентина.
Эмаль - самая прочная ткань тела человека. Толщина эмалевого покрова в различных участках коронки зуба неодинакова (от 0,01 до 1,5 мм). Наибольшая толщина эмали наблюдается на жевательных буграх и режущих краях. Снаружи эмаль покрыта тонкой бесструктурной оболочкой – кутикулой.
Эмаль - самая прочная ткань тела человека. Толщина эмалевого покрова в различных участках коронки зуба неодинакова (от 0,01 до 1,5 мм). Наибольшая толщина эмали наблюдается на жевательных буграх и режущих краях. Снаружи эмаль покрыта тонкой бесструктурной оболочкой – кутикулой.
Эмаль построена из эмалевых призм и межпризменного вещества. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=7 | Цемент - по составу напоминает кость | По строению делится на первичный, или бесклеточный, образующийся при развитии зуба, и вторичный, или клеточный, образующийся с момента функционирования зуба в виде ответной реакции на давление. Первичный цемент в виде узкой полоски покрывает всю поверхность корня до шейки зуба. В области верхушечной трети корня на него наслаивается вторичный цемент.
Пульпа зуба- состоит из соединительной ткани (преколлагеновые и коллагеновые волокна), клеточных элементов (одонтобласты, фибробласты, гистиоциты), сосудов и нервов.
Пульпа зуба - состоит из соединительной ткани (преколлагеновые и коллагеновые волокна), клеточных элементов (одонтобласты, фибробласты, гистиоциты), сосудов и нервов.
Делится на коронковую и корневую части. Коронковая пульпа повторяет форму коронки зуба и соответственно количеству бугров образует ряд выступов (рога пульпы).
В области шейки зуба коронковая пульпа переходит в корневую, расщепляясь соответственно количеству корневых каналов.
Периодонт - комплекс тканей, включающий пучки коллагеновых волокон, между которыми находятся основное вещество соединительной ткани, клеточные элементы (фибробласты, гистиоциты, остеобласты, остеокласты), нервные волокна, кровеносные и лимфатические сосуды, расположенный между стенкой альвеолы и цементом корня.
Периодонт - комплекс тканей, включающий пучки коллагеновых волокон, между которыми находятся основное вещество соединительной ткани, клеточные элементы (фибробласты, гистиоциты, остеобласты, остеокласты), нервные волокна, кровеносные и лимфатические сосуды, расположенный между стенкой альвеолы и цементом корня. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=7#Пульпа_зуба | Цемент - по составу напоминает кость | По строению делится на первичный, или бесклеточный, образующийся при развитии зуба, и вторичный, или клеточный, образующийся с момента функционирования зуба в виде ответной реакции на давление. Первичный цемент в виде узкой полоски покрывает всю поверхность корня до шейки зуба. В области верхушечной трети корня на него наслаивается вторичный цемент.
Пульпа зуба- состоит из соединительной ткани (преколлагеновые и коллагеновые волокна), клеточных элементов (одонтобласты, фибробласты, гистиоциты), сосудов и нервов.
Пульпа зуба - состоит из соединительной ткани (преколлагеновые и коллагеновые волокна), клеточных элементов (одонтобласты, фибробласты, гистиоциты), сосудов и нервов.
Делится на коронковую и корневую части. Коронковая пульпа повторяет форму коронки зуба и соответственно количеству бугров образует ряд выступов (рога пульпы).
В области шейки зуба коронковая пульпа переходит в корневую, расщепляясь соответственно количеству корневых каналов.
Периодонт - комплекс тканей, включающий пучки коллагеновых волокон, между которыми находятся основное вещество соединительной ткани, клеточные элементы (фибробласты, гистиоциты, остеобласты, остеокласты), нервные волокна, кровеносные и лимфатические сосуды, расположенный между стенкой альвеолы и цементом корня.
Периодонт - комплекс тканей, включающий пучки коллагеновых волокон, между которыми находятся основное вещество соединительной ткани, клеточные элементы (фибробласты, гистиоциты, остеобласты, остеокласты), нервные волокна, кровеносные и лимфатические сосуды, расположенный между стенкой альвеолы и цементом корня. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=8 | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Неравномерность ширины периодонтальной щели с различных сторон и на разных уровнях каждого зуба физиологически обоснована и способствует более равномерному распределению давления на альвеолярную часть тела челюсти, что позволяет зубу совершать движения.
Связки периодонта:
Связки периодонта:
1. Зубодесневые пучки- начинаются от цемента у дна десневого желобка и распространяются веерообразно кнаружи в соединительную ткань десны.
2. Зубо-альвеолярные пучки - более мощные, начинаются от цемента ниже отхождения предыдущей группы, идут к верхушкам стенок зубных луночек альвеолярных отростков и прикрепляются к ним; часть пучков перегибается через верхушки и входит в надкостницу. Пучки идут частично горизонтально, частично косо. На контактных поверхностях они развиты слабо.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
4. Косые зубо-альвеолярные пучки- соединяют главную массу пучков периодонта. Начинаются от альвеолы и идут косо к корню.
5. Верхушечная группа пучков - фиксирует верхушку корня к стенке лунки. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=8#Зубодесневые_пучки | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Неравномерность ширины периодонтальной щели с различных сторон и на разных уровнях каждого зуба физиологически обоснована и способствует более равномерному распределению давления на альвеолярную часть тела челюсти, что позволяет зубу совершать движения.
Связки периодонта:
Связки периодонта:
1. Зубодесневые пучки- начинаются от цемента у дна десневого желобка и распространяются веерообразно кнаружи в соединительную ткань десны.
2. Зубо-альвеолярные пучки - более мощные, начинаются от цемента ниже отхождения предыдущей группы, идут к верхушкам стенок зубных луночек альвеолярных отростков и прикрепляются к ним; часть пучков перегибается через верхушки и входит в надкостницу. Пучки идут частично горизонтально, частично косо. На контактных поверхностях они развиты слабо.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
4. Косые зубо-альвеолярные пучки- соединяют главную массу пучков периодонта. Начинаются от альвеолы и идут косо к корню.
5. Верхушечная группа пучков - фиксирует верхушку корня к стенке лунки. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=8#Косые_зубо-альвеолярные_пучки | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Неравномерность ширины периодонтальной щели с различных сторон и на разных уровнях каждого зуба физиологически обоснована и способствует более равномерному распределению давления на альвеолярную часть тела челюсти, что позволяет зубу совершать движения.
Связки периодонта:
Связки периодонта:
1. Зубодесневые пучки- начинаются от цемента у дна десневого желобка и распространяются веерообразно кнаружи в соединительную ткань десны.
2. Зубо-альвеолярные пучки - более мощные, начинаются от цемента ниже отхождения предыдущей группы, идут к верхушкам стенок зубных луночек альвеолярных отростков и прикрепляются к ним; часть пучков перегибается через верхушки и входит в надкостницу. Пучки идут частично горизонтально, частично косо. На контактных поверхностях они развиты слабо.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
4. Косые зубо-альвеолярные пучки- соединяют главную массу пучков периодонта. Начинаются от альвеолы и идут косо к корню.
5. Верхушечная группа пучков - фиксирует верхушку корня к стенке лунки. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=8#Межзубные_пучки | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях | Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Периодонт расположен в периодонтальной щели, ширина которой колеблется от 0,15 до 0,35 мм; она различна у отдельных зубов, и на протяжении корня на разных его поверхностях.
Неравномерность ширины периодонтальной щели с различных сторон и на разных уровнях каждого зуба физиологически обоснована и способствует более равномерному распределению давления на альвеолярную часть тела челюсти, что позволяет зубу совершать движения.
Связки периодонта:
Связки периодонта:
1. Зубодесневые пучки- начинаются от цемента у дна десневого желобка и распространяются веерообразно кнаружи в соединительную ткань десны.
2. Зубо-альвеолярные пучки - более мощные, начинаются от цемента ниже отхождения предыдущей группы, идут к верхушкам стенок зубных луночек альвеолярных отростков и прикрепляются к ним; часть пучков перегибается через верхушки и входит в надкостницу. Пучки идут частично горизонтально, частично косо. На контактных поверхностях они развиты слабо.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
3. Межзубные пучки - образуют связку, идущую от цемента контактной поверхности одного зуба через межзубную перегородку к цементу соседнего зуба. Функция - сохранение непрерывности зубного ряда, участие в распределении жевательного давления в пределах зубной дуги.
4. Косые зубо-альвеолярные пучки- соединяют главную массу пучков периодонта. Начинаются от альвеолы и идут косо к корню.
5. Верхушечная группа пучков - фиксирует верхушку корня к стенке лунки. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=9 | Функции периодонта - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Совокупность структур, обеспечивающих прикрепление зуба к зубной альвеоле (цемент корня, периодонт, стенка зубной альвеолы, десна) составляет поддерживающий аппарат зуба, или пародонт.
Совокупность структур, обеспечивающих прикрепление зуба к зубной альвеоле (цемент корня, периодонт, стенка зубной альвеолы, десна) составляет поддерживающий аппарат зуба, или пародонт.
Выступающие части (коронки) зубных органов, располагающихся в челюстях, образуют зубные ряды - верхний и нижний.
Выступающие части (коронки) зубных органов, располагающихся в челюстях, образуют зубные ряды - верхний и нижний.
Под термином «зубочелюстной сегмент» понимают комплекс тканей соответствующих данному зубу, включающий в себя десну с надкостницей, зуб, периодонт, костное вещество челюсти. Все перечисленные ткани имеют общие источники иннервации и кровоснабжения.
Под термином «зубочелюстной сегмент» понимают комплекс тканей соответствующих данному зубу, включающий в себя десну с надкостницей, зуб, периодонт, костное вещество челюсти. Все перечисленные ткани имеют общие источники иннервации и кровоснабжения.
Граница между зубочелюстными сегментами проходит по линии, проведенной через середину межзубного промежутка по межальвеолярной перегородке. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html?page=9#Выступающие_части_(коронки)_зубных_органов,_располагающихся_в_челюстях,_образуют_зубные_ряды | Функции периодонта - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Совокупность структур, обеспечивающих прикрепление зуба к зубной альвеоле (цемент корня, периодонт, стенка зубной альвеолы, десна) составляет поддерживающий аппарат зуба, или пародонт.
Совокупность структур, обеспечивающих прикрепление зуба к зубной альвеоле (цемент корня, периодонт, стенка зубной альвеолы, десна) составляет поддерживающий аппарат зуба, или пародонт.
Выступающие части (коронки) зубных органов, располагающихся в челюстях, образуют зубные ряды - верхний и нижний.
Выступающие части (коронки) зубных органов, располагающихся в челюстях, образуют зубные ряды - верхний и нижний.
Под термином «зубочелюстной сегмент» понимают комплекс тканей соответствующих данному зубу, включающий в себя десну с надкостницей, зуб, периодонт, костное вещество челюсти. Все перечисленные ткани имеют общие источники иннервации и кровоснабжения.
Под термином «зубочелюстной сегмент» понимают комплекс тканей соответствующих данному зубу, включающий в себя десну с надкостницей, зуб, периодонт, костное вещество челюсти. Все перечисленные ткани имеют общие источники иннервации и кровоснабжения.
Граница между зубочелюстными сегментами проходит по линии, проведенной через середину межзубного промежутка по межальвеолярной перегородке. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html | Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Зубы - это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей.
Зубы являются составной частью жевательно-речевого аппарата и принимают участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи.
Филогенетически зубы человека принадлежат к гетеродонтной (различные по форме), текодонтной (укреплены в ячейках челюстей) системам, и к дифиодонтному типу (одна смена зубов). Зубы человека характеризуются большой дифференцированностью.
Филогенетически зубы человека принадлежат к гетеродонтной (различные по форме), текодонтной (укреплены в ячейках челюстей) системам, и к дифиодонтному типу (одна смена зубов). Зубы человека характеризуются большой дифференцированностью.
Каждый зуб имеет анатомические особенности, позволяющие отличать его от других зубов. Характерным для человека, по сравнению с обезьянами, является уменьшение размеров зубов, обусловленное ослаблением жевательного аппарата.
Каждый зуб имеет анатомические особенности, позволяющие отличать его от других зубов. Характерным для человека, по сравнению с обезьянами, является уменьшение размеров зубов, обусловленное ослаблением жевательного аппарата.
У человека различают 4 группы зубов - резцы, клыки, премоляры и моляры.
Вначале функционируют молочные зубы (20 зубов), которые полностью появляются к 2,5-3 годам. Начиная с 6-7 лет, они заменяются постоянными зубами (32 зуба).
Вначале функционируют молочные зубы (20 зубов), которые полностью появляются к 2,5-3 годам. Начиная с 6-7 лет, они заменяются постоянными зубами (32 зуба).
Последние большие коренные зубы обнаруживают у человека признаки редукции (отсутствие, неполное прорезывание, недоразвитие).
Развитие зубов
Зубы являются производными слизистой оболочки ротовой полости эмбриона. Эмалевый орган развивается из эпителия слизистой оболочки, дентин, пульпа, цемент и пародонт - из мезенхимы слизистой оболочки. Развитие зубов протекает в три стадии: в первой формируются закладки зубов и их зачатки, во второй - происходит дифференцировка зубных зачатков и в третьей - образование тканей зубов. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html#Развитие_зубов | Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Зубы - это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей.
Зубы являются составной частью жевательно-речевого аппарата и принимают участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи.
Филогенетически зубы человека принадлежат к гетеродонтной (различные по форме), текодонтной (укреплены в ячейках челюстей) системам, и к дифиодонтному типу (одна смена зубов). Зубы человека характеризуются большой дифференцированностью.
Филогенетически зубы человека принадлежат к гетеродонтной (различные по форме), текодонтной (укреплены в ячейках челюстей) системам, и к дифиодонтному типу (одна смена зубов). Зубы человека характеризуются большой дифференцированностью.
Каждый зуб имеет анатомические особенности, позволяющие отличать его от других зубов. Характерным для человека, по сравнению с обезьянами, является уменьшение размеров зубов, обусловленное ослаблением жевательного аппарата.
Каждый зуб имеет анатомические особенности, позволяющие отличать его от других зубов. Характерным для человека, по сравнению с обезьянами, является уменьшение размеров зубов, обусловленное ослаблением жевательного аппарата.
У человека различают 4 группы зубов - резцы, клыки, премоляры и моляры.
Вначале функционируют молочные зубы (20 зубов), которые полностью появляются к 2,5-3 годам. Начиная с 6-7 лет, они заменяются постоянными зубами (32 зуба).
Вначале функционируют молочные зубы (20 зубов), которые полностью появляются к 2,5-3 годам. Начиная с 6-7 лет, они заменяются постоянными зубами (32 зуба).
Последние большие коренные зубы обнаруживают у человека признаки редукции (отсутствие, неполное прорезывание, недоразвитие).
Развитие зубов
Зубы являются производными слизистой оболочки ротовой полости эмбриона. Эмалевый орган развивается из эпителия слизистой оболочки, дентин, пульпа, цемент и пародонт - из мезенхимы слизистой оболочки. Развитие зубов протекает в три стадии: в первой формируются закладки зубов и их зачатки, во второй - происходит дифференцировка зубных зачатков и в третьей - образование тканей зубов. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo.html#У_человека_различают_4_группы_зубов_-_резцы,_клыки,_премоляры_и_моляры. | Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | Зубы - это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей.
Зубы являются составной частью жевательно-речевого аппарата и принимают участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи.
Филогенетически зубы человека принадлежат к гетеродонтной (различные по форме), текодонтной (укреплены в ячейках челюстей) системам, и к дифиодонтному типу (одна смена зубов). Зубы человека характеризуются большой дифференцированностью.
Филогенетически зубы человека принадлежат к гетеродонтной (различные по форме), текодонтной (укреплены в ячейках челюстей) системам, и к дифиодонтному типу (одна смена зубов). Зубы человека характеризуются большой дифференцированностью.
Каждый зуб имеет анатомические особенности, позволяющие отличать его от других зубов. Характерным для человека, по сравнению с обезьянами, является уменьшение размеров зубов, обусловленное ослаблением жевательного аппарата.
Каждый зуб имеет анатомические особенности, позволяющие отличать его от других зубов. Характерным для человека, по сравнению с обезьянами, является уменьшение размеров зубов, обусловленное ослаблением жевательного аппарата.
У человека различают 4 группы зубов - резцы, клыки, премоляры и моляры.
Вначале функционируют молочные зубы (20 зубов), которые полностью появляются к 2,5-3 годам. Начиная с 6-7 лет, они заменяются постоянными зубами (32 зуба).
Вначале функционируют молочные зубы (20 зубов), которые полностью появляются к 2,5-3 годам. Начиная с 6-7 лет, они заменяются постоянными зубами (32 зуба).
Последние большие коренные зубы обнаруживают у человека признаки редукции (отсутствие, неполное прорезывание, недоразвитие).
Развитие зубов
Зубы являются производными слизистой оболочки ротовой полости эмбриона. Эмалевый орган развивается из эпителия слизистой оболочки, дентин, пульпа, цемент и пародонт - из мезенхимы слизистой оболочки. Развитие зубов протекает в три стадии: в первой формируются закладки зубов и их зачатки, во второй - происходит дифференцировка зубных зачатков и в третьей - образование тканей зубов. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=10 | С каждой стороны различаются по 2 резцовочелюстных, 1 клыковочелюстному, 2 премолярочелюстных, 3 молярочелюстных сегментов | альвеолярная дуга - линия, проведенная по гребню альвеолярного отростка; базальная дуга - линия, проведенная через верхушки корней.
Жевательно-речевого аппарат - комплекс органов, принимающих участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи. В него входят:
Жевательно-речевого аппарат - комплекс органов, принимающих участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи. В него входят:
1) твердая опора - лицевой скелет и височно-нижнечелюстной сустав;
2) жевательные мышцы;
3) органы, предназначенные для захватывания, продвижения пищи и формирования пищевого комка для глотания, а также звуко-речевой аппарат - губы, щеки, небо, зубы, язык;
4) органы раздробления и размельчения пищи - зубы;
5) органы, служащие для смачивания пищи и ферментативной ее обработки - железы ротовой полости.
Зубы - антагонисты - соприкасающиеся один с другим зубы верхней и нижней челюстей . Как правило, каждый зуб имеет по два антагониста - главный и добавочный. Исключение составляют медиальный нижний резец и третий верхний моляр, имеющие обычно по одному антагонисту.
Зубы - антагонисты - соприкасающиеся один с другим зубы верхней и нижней челюстей . Как правило, каждый зуб имеет по два антагониста - главный и добавочный. Исключение составляют медиальный нижний резец и третий верхний моляр, имеющие обычно по одному антагонисту.
Зубы - антимеры - одноименные зубы правой и левой сторон . |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=10#Зубная_дуга | С каждой стороны различаются по 2 резцовочелюстных, 1 клыковочелюстному, 2 премолярочелюстных, 3 молярочелюстных сегментов | альвеолярная дуга - линия, проведенная по гребню альвеолярного отростка; базальная дуга - линия, проведенная через верхушки корней.
Жевательно-речевого аппарат - комплекс органов, принимающих участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи. В него входят:
Жевательно-речевого аппарат - комплекс органов, принимающих участие в жевании, дыхании, образовании голоса и речи. В него входят:
1) твердая опора - лицевой скелет и височно-нижнечелюстной сустав;
2) жевательные мышцы;
3) органы, предназначенные для захватывания, продвижения пищи и формирования пищевого комка для глотания, а также звуко-речевой аппарат - губы, щеки, небо, зубы, язык;
4) органы раздробления и размельчения пищи - зубы;
5) органы, служащие для смачивания пищи и ферментативной ее обработки - железы ротовой полости.
Зубы - антагонисты - соприкасающиеся один с другим зубы верхней и нижней челюстей . Как правило, каждый зуб имеет по два антагониста - главный и добавочный. Исключение составляют медиальный нижний резец и третий верхний моляр, имеющие обычно по одному антагонисту.
Зубы - антагонисты - соприкасающиеся один с другим зубы верхней и нижней челюстей . Как правило, каждый зуб имеет по два антагониста - главный и добавочный. Исключение составляют медиальный нижний резец и третий верхний моляр, имеющие обычно по одному антагонисту.
Зубы - антимеры - одноименные зубы правой и левой сторон . |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=11 | Артикуляция - пространственное соотношение зубных рядов и челюстей при всех движениях нижней челюсти | В зависимости от положения нижней челюсти по отношению к верхней различают:
1. Передняя окклюзия - относительного физиологического покоя (при минимальной активности жевательных мышц и полном расслаблении мимической мускулатуры).
2. Центральная окклюзия, или центральное соотношение челюстей.
3. Боковая правая окклюзия.
4. Боковая левая окклюзия.
Прикус-это смыкание зубных рядов при привычном положении нижней челюсти в её статическом состоянии (Персин Л.С., 1999г.)
При физиологическом прикусе привычное положение н/ч совпадает с её центральным положением.
При аномалиях окклюзии привычное положение н/ч не совпадает с её центральным положением.
Прикус молочных зубов имеется в возрасте 2,5-6 лет; характеризуется тем, что дистальные поверхности верхних и нижних последних моляров расположены в одной фронтальной плоскости.
Прикус постоянных зубов формируется к 12-14 годам. Характерно смещение первого нижнего моляра кпереди по отношению к верхнему; медиальный вестибулярный бугорок I нижнего моляра располагается впереди верхнего первого моляра и контактирует с верхним вторым премоляром.
Прикус постоянных зубов формируется к 12-14 годам. Характерно смещение первого нижнего моляра кпереди по отношению к верхнему; медиальный вестибулярный бугорок I нижнего моляра располагается впереди верхнего первого моляра и контактирует с верхним вторым премоляром. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=11#В_зависимости_от_положения_нижней_челюсти_по_отношению_к_верхней_различают | Артикуляция - пространственное соотношение зубных рядов и челюстей при всех движениях нижней челюсти | В зависимости от положения нижней челюсти по отношению к верхней различают:
1. Передняя окклюзия - относительного физиологического покоя (при минимальной активности жевательных мышц и полном расслаблении мимической мускулатуры).
2. Центральная окклюзия, или центральное соотношение челюстей.
3. Боковая правая окклюзия.
4. Боковая левая окклюзия.
Прикус-это смыкание зубных рядов при привычном положении нижней челюсти в её статическом состоянии (Персин Л.С., 1999г.)
При физиологическом прикусе привычное положение н/ч совпадает с её центральным положением.
При аномалиях окклюзии привычное положение н/ч не совпадает с её центральным положением.
Прикус молочных зубов имеется в возрасте 2,5-6 лет; характеризуется тем, что дистальные поверхности верхних и нижних последних моляров расположены в одной фронтальной плоскости.
Прикус постоянных зубов формируется к 12-14 годам. Характерно смещение первого нижнего моляра кпереди по отношению к верхнему; медиальный вестибулярный бугорок I нижнего моляра располагается впереди верхнего первого моляра и контактирует с верхним вторым премоляром.
Прикус постоянных зубов формируется к 12-14 годам. Характерно смещение первого нижнего моляра кпереди по отношению к верхнему; медиальный вестибулярный бугорок I нижнего моляра располагается впереди верхнего первого моляра и контактирует с верхним вторым премоляром. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=12#3._Передние_зубы_верхней_челюсти_должны_перекрывать_нижние,_но_не_более_1/3_длины_коронки. | Признаки ортогнатического прикуса | |
Признаки ортогнатического прикуса
|
бет | 12/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1) Признаки ортогнатического прикуса 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки. - 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки.
- 4. В боковых участках бугорки зубов верхней челюсти располагаются между бугорками зубов нижней челюсти.
- 5. Контакт при жевание между зубами на верхней и нижней челюсти должен быть плотным.
Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов. - Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов.
Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти. - Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти.
Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти. - Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти.
- Бипрогнатический прикус - характеризуется одновременным наклоном кпереди верхних и нижних зубов.
Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами. - Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами.
Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти. - Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти.
-
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=12 | Признаки ортогнатического прикуса | |
Признаки ортогнатического прикуса
|
бет | 12/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1) Признаки ортогнатического прикуса 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки. - 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки.
- 4. В боковых участках бугорки зубов верхней челюсти располагаются между бугорками зубов нижней челюсти.
- 5. Контакт при жевание между зубами на верхней и нижней челюсти должен быть плотным.
Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов. - Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов.
Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти. - Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти.
Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти. - Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти.
- Бипрогнатический прикус - характеризуется одновременным наклоном кпереди верхних и нижних зубов.
Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами. - Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами.
Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти. - Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти.
-
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=12#Для_прямого_прикуса_характерно_краевое_смыкание_резцов_и_одноименных_бугров_верхних_и_нижних_боковых_зубов. | Признаки ортогнатического прикуса | |
Признаки ортогнатического прикуса
|
бет | 12/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1) Признаки ортогнатического прикуса 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки. - 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки.
- 4. В боковых участках бугорки зубов верхней челюсти располагаются между бугорками зубов нижней челюсти.
- 5. Контакт при жевание между зубами на верхней и нижней челюсти должен быть плотным.
Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов. - Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов.
Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти. - Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти.
Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти. - Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти.
- Бипрогнатический прикус - характеризуется одновременным наклоном кпереди верхних и нижних зубов.
Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами. - Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами.
Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти. - Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти.
-
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=12#Физиологическая_прогения | Признаки ортогнатического прикуса | |
Признаки ортогнатического прикуса
|
бет | 12/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1) Признаки ортогнатического прикуса 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки. - 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки.
- 4. В боковых участках бугорки зубов верхней челюсти располагаются между бугорками зубов нижней челюсти.
- 5. Контакт при жевание между зубами на верхней и нижней челюсти должен быть плотным.
Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов. - Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов.
Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти. - Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти.
Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти. - Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти.
- Бипрогнатический прикус - характеризуется одновременным наклоном кпереди верхних и нижних зубов.
Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами. - Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами.
Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти. - Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти.
-
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=12#Физиологическая_прогнатия | Признаки ортогнатического прикуса | |
Признаки ортогнатического прикуса
|
бет | 12/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1) Признаки ортогнатического прикуса 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки. - 3. Передние зубы верхней челюсти должны перекрывать нижние, но не более 1/3 длины коронки.
- 4. В боковых участках бугорки зубов верхней челюсти располагаются между бугорками зубов нижней челюсти.
- 5. Контакт при жевание между зубами на верхней и нижней челюсти должен быть плотным.
Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов. - Для прямого прикуса характерно краевое смыкание резцов и одноименных бугров верхних и нижних боковых зубов.
Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти. - Физиологическая прогения - характерно умеренное выстояние зубного ряда нижней челюсти.
Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти. - Физиологическая прогнатия - характерно умеренное выстояние, или переднее положение верхней челюсти.
- Бипрогнатический прикус - характеризуется одновременным наклоном кпереди верхних и нижних зубов.
Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами. - Порядок расположения зубов записывается в виде зубной формулы, в которой отдельные зубы или группы зубов обозначаются цифрами или буквами.
Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти. - Полная формула прикуса молочных зубов записывается римскими цифрами, которые соответствуют порядковому номеру зуба каждой половины челюсти.
-
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=13 | Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами | |
Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами
|
бет | 13/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1)Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами: - Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами:
Формула зубов постоянного прикуса (ВОЗ): Формула зубов молочного прикуса (ВОЗ): Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра: - Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра:
Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей: - Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей:
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=13#Групповая_формула_зубов_взрослого_человека_показывает_число_зубов_в_каждой_группе_на_половинах_челюстей | Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами | |
Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами
|
бет | 13/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1)Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами: - Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами:
Формула зубов постоянного прикуса (ВОЗ): Формула зубов молочного прикуса (ВОЗ): Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра: - Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра:
Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей: - Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей:
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=13#Формула_зубов_молочного_прикуса_(ВОЗ) | Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами | |
Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами
|
бет | 13/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1)Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами: - Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами:
Формула зубов постоянного прикуса (ВОЗ): Формула зубов молочного прикуса (ВОЗ): Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра: - Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра:
Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей: - Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей:
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=13#Формула_зубов_постоянного_прикуса_(ВОЗ) | Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами | |
Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами
|
бет | 13/19 | Дата | 19.11.2023 | өлшемі | 18,22 Mb. | | #124937 |
| Байланысты: Анатомия и Гистология зубов (1)Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами: - Полная формула зубов постоянного прикуса отмечается также как и временного, но арабскими цифрами:
Формула зубов постоянного прикуса (ВОЗ): Формула зубов молочного прикуса (ВОЗ): Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра: - Групповая зубная формула ребенка обозначает, что в каждой половине верхней и нижней челюстей имеется по 2 резца, 1 клыку, 0 премоляров и 2 моляра:
Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей: - Групповая формула зубов взрослого человека показывает число зубов в каждой группе на половинах челюстей:
Достарыңызбен бөлісу: |
|
| |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=14#5._Короткие_и_широко_расставленные_корни. | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=14 | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=14#Молочные_клыки,_за_исключением_размера,_похожи_на_клыки_постоянного_прикуса. | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=14#Прорезывание_зубов | Временные (молочные зубы) - Зубы это твердые образования, которые располагаются в альвеолах челюстей | 7. В альвеолярной дуге молочные зубы расположены более вертикально, т.к. позади их корней находятся зачатки постоянных зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Губная поверхность коронок молочных резцов выпуклая, у центральных резцов верхней челюсти отсутствуют продольные бороздки, которые хорошо выражены у постоянных центральных резцов. У всех резцов в значительной степени закруглен латеральный угол. Корни зубов тонкие, округлой формы. У центральных резцов верхней челюсти слегка сдавлены с боков. На боковых поверхностях корней имеются продольные бороздки. Хорошо выражены все анатомические признаки зубов.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные клыки, за исключением размера, похожи на клыки постоянного прикуса.
Молочные моляры верхней челюсти, также как и постоянные, имеют три корня - два щечных и один язычный. Корни молочных моляров, по сравнению с корнями постоянных зубов, расходятся в стороны в большей степени, так как между ними расположены зачатки постоянных зубов (премоляры).
Прорезывание зубов
Прорезывание молочных зубов начинается на 5 - 6-м месяце с нижних медиальных резцов. Порядок прорезывания молочных зубов следующий: I1, I2, M1, С, M2. Прорезывание молочных зубов заканчивается в 20-24 месяца. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=15 | Сроки прорезывания молочных зубов | Прорезывание постоянных зубов начинается в 6-7 лет. Развивающиеся постоянные зубы перемещаются под корни молочных. Последние подвергаются резорбции и разрушаются, после чего коронки молочных зубов выпадают, открывая путь постоянным.
Прорезывание постоянных зубов начинается в 6-7 лет. Развивающиеся постоянные зубы перемещаются под корни молочных. Последние подвергаются резорбции и разрушаются, после чего коронки молочных зубов выпадают, открывая путь постоянным.
Молочные резцы и клыки сменяются одноименными постоянными зубами. На месте молочных моляров вырастают постоянные премоляры, а постоянные большие коренные зубы прорезываются позади молочных.
Молочные резцы и клыки сменяются одноименными постоянными зубами. На месте молочных моляров вырастают постоянные премоляры, а постоянные большие коренные зубы прорезываются позади молочных. |
http://emirsaba.org/zubi-eto-tverdie-obrazovaniya-kotorie-raspolagayutsya-v-aleveo-v2.html?page=15#Сроки_прорезывания_постоянных_зубов | Сроки прорезывания молочных зубов | Прорезывание постоянных зубов начинается в 6-7 лет. Развивающиеся постоянные зубы перемещаются под корни молочных. Последние подвергаются резорбции и разрушаются, после чего коронки молочных зубов выпадают, открывая путь постоянным.
Прорезывание постоянных зубов начинается в 6-7 лет. Развивающиеся постоянные зубы перемещаются под корни молочных. Последние подвергаются резорбции и разрушаются, после чего коронки молочных зубов выпадают, открывая путь постоянным.
Молочные резцы и клыки сменяются одноименными постоянными зубами. На месте молочных моляров вырастают постоянные премоляры, а постоянные большие коренные зубы прорезываются позади молочных.
Молочные резцы и клыки сменяются одноименными постоянными зубами. На месте молочных моляров вырастают постоянные премоляры, а постоянные большие коренные зубы прорезываются позади молочных. |