Datasets:

teddy-f-47

/

wikipedia_pl_20231201

like 0

188055

https://pl.wikipedia.org/wiki/Rysunek

Rysunek

Rysunek – kompozycja linii wykonana na płaszczyźnie, polegająca na nanoszeniu na powierzchnię walorów wizualnych przy użyciu odpowiednich narzędzi. Także dział sztuk plastycznych. Narzędzia i techniki rysunkowe Narzędziem rysunkowym może być wszystko co pozostawia ślad na powierzchni. Do najbardziej popularnych należą: ołówek, węgiel, tusz rozprowadzany przy pomocy pędzla lub patyka, sangwina, mazak, pastel, kredka, piórko, gumka, kreda a nawet palec. Techniki rysunkowe biorą często nazwy od narzędzi, którymi są wykonywane. Czyli będą to odpowiednio: ołówek, węgiel, tusz lawowany, rysunek pędzlem, rysunek patykiem itd. Termin i próby definicji W starożytnej Grecji początkowo rysowanie, malowanie i pisanie określano jednym słowem - graphein (od nazwy przyrządu rysunkowego). Później słowo to zyskiwało różne odmiany, jednakże to co było związane z rysowaniem odnosiło się zawsze do słowa grapho (np. skiagraphe - rysunek perspektywiczny). Rzymianie początkowo posługiwali się greckim pojęciem graphis (takiego słowa używał Witruwiusz). Potem słowo linea zaczęto rozumieć jako linię lub kreskę i stąd u Pliniusza pojawia się termin pictura linearis. Disegno używane w renesansie jest formą dawniejszego słowa disigno, pochodzącego z kolei od signo - znak. Średniowieczna łacina na określenie m.in. rysunku stosowała wieloznaczne terminy imago lub figura. W Bizancjum język związany z rysowaniem był bardzo bogaty. Była to rozwinięta wersja terminologii greckiej. Najbardziej ogólnym pojęciem było diagrapsas (dosłownie: powstałe w wyniku rysowania lub ciągnięcia linii). W językach słowiańskich termin rysunek stał się powszechny w XVI w. Wcześniej w użyciu były słowa kreska i pisanie oraz ich odmiany. Zasadniczo terminy oznaczające rysunek powstawały według dwóch formuł, w zależności od tego jak pojmowano sam rysunek. Był on więc albo tym, co powstawało w wyniku czynności rysowania ostrym narzędziem (np. greckie graphein), albo czymś co posiada linie (np. łacińskie pictura linearis). Z nich wykształciło się pojęcie trahere, które definiowało rysunek jako efekt wyciągania linii i którego wpływ można obserwować w wielu językach europejskich. Popularne disegno oznacza coś, co ma w sobie głębszy zamysł. Na wschodzie Europy ważnym dla określenia rysunku był fakt oddzielania od siebie dwóch stref (kreska). Historia Już Pliniusz doceniał umiejętności rysunkowe mistrzów greckich: Według oświadczeń malarz Parrasjos zdobył pierwsze miejsce w prowadzeniu konturu, na którym polega cała doskonałość obrazu. Malowanie bowiem ciała i powierzchni przedmiotów wymaga wprawdzie dużej sztuki, ale w tej dziedzinie wielu malarzy zyskało sławę; natomiast zakreślanie konturów ciał i ujmowanie malowidła w pewne ramy – to udaje się rzadko. Sztuka bizantyjska Bizantyjscy artyści w IX i X w. stopniowo rozwijali zapomnianą przez pewien okres sztukę rysunku. Wieki XI—XV są już czasem wielkiej popularności tej techniki, przede wszystkim w miniatorstwie. Renesans W renesansie rysunek służył do precyzowania zamysłu twórcy. Malarstwo, rzeźba i architektura były określane wspólnym terminem arti del disegno, czyli sztuki rysunkowe. Włoskie słowo disegno oznaczało pomysł, koncepcję, ale także rysunek. Cennino Cennini jeszcze w XIV w. oddzielił disegnare od colorire, dzięki czemu rysunek uzyskał pewną niezależność. Leone Battista Alberti w swoim traktacie O malarstwie (1435) wyodrębnił w malarstwie trzy dziedziny: disegno, invenzione i colorito. Lorenzo Ghiberti w swoich Commentarii pierwszy zauważył, że rysunek jest podstawą różnych sztuk. Wszyscy komentatorzy sztuki tamtych czasów zgadzali się co to tego, że rysunek jest nieodłączną częścią udanego dzieła. Michał Anioł miał podobno powiedzieć: Umiejętność rysunku jest źródłem i istotą samego malarstwa, rzeźby i architektury i wszelkiego przedstawienia podpadającego pod zmysły (...). Rysownik, który stanie się panem tej umiejętności, ma w rękach skarb nieoszacowany. O wartości rysunków jako takich świadczy fakt, iż w 1479 r. Gentile Bellini podarował sułtanowi tureckiemu księgę rysunków swojego ojca, Jacopo Bellini. Jednakże kolekcjonowanie dzieł sztuki tego rodzaju nie było rozpowszechnione. Traktowane były one raczej jako przygotowanie do dzieł malarskich. To utylitarne podejście miało ulec zmianie po wystawie we Florencji w 1504 r. prezentującej kartony Michała Anioła i Leonarda da Vinci, chociaż i wcześniej zdarzało się, iż któreś z dzieł rysunkowych było szczególnie wyróżniane. Przykład może stanowić postawa Izabeli d’Este, która ok. 1500 r. sprowadziła do kolekcji w Mantui swój rysunkowy portret autorstwa Leonarda. Domenico Campagnola, działający od lat 20. XVI w. w Wenecji, sygnował swoje pejzaże rysowane piórkiem, z czego można wnioskować, iż uznane zostały za samodzielne dzieła. W 1563 r. z inicjatywy Giorgio Vasariego we Florencji została utworzona Accademia del disegno (Akademia rysunku). Jej patronem został Michał Anioł, który zmarł w 1564. Na grobie tego rzeźbiarza, malarza i architekta umieszczono znak w postaci trzech nachodzących na siebie kół. Miały one ilustrować propagowaną przez niego tezę, że źródłem tej wszechstronności był rysunek (disegno). Akademia uczyła rysować z natury jak też poprzez kopiowanie dzieł mistrzów. Dodatkowo program wzbogacały zagadnienia związane z anatomią, proporcjami, perspektywą oraz teoria. W ślad za nią powstawały inne akademie, w których główną ideę stanowiło disegno. Artyści rysownicy XVII wiek: Jacob de Gheyn II • Guercino • Nicolas Poussin • Rembrandt • Peter Paul Rubens • Pieter Jansz Saenredam XVIII wiek: François Boucher • Jean-Honoré Fragonard • Giovanni Battista Tiepolo • Antoine Watteau XIX wiek: Aubrey Beardsley • Paul Cézanne • Jacques-Louis David • Honoré Daumier • Théodore Géricault • Francisco Goya • Jean-Auguste-Dominique Ingres • Pierre-Paul Prud'hon • Odilon Redon • John Ruskin • Georges Seurat • Henri de Toulouse-Lautrec • Vincent van Gogh XX wiek: Max Beckmann • Jean Dubuffet • M.C. Escher • Arshile Gorky • George Grosz • Paul Klee • Oskar Kokoschka • Käthe Kollwitz • Alfred Kubin • André Masson • Alphonse Mucha • Jules Pascin • Pablo Picasso • Egon Schiele • Jean-Michel Basquiat • Andy Warhol w Polsce: Stanisław Ignacy Witkiewicz • Zofia Stryjeńska • Teodor Axentowicz • Zdzisław Beksiński XXI wiek: Paula Doepfner • Julie Mehretu • Keita Mori • Moonassi • Ignacio Uriarte • Jorinde Voigt. W Polsce Jan Dobkowski Maess, Aleksandra Waliszewska Przypisy Bibliografia Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, red. Tadeusz J. Żuchowski, Sebastian Dudzik, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001, – materiały z sesji naukowej w Toruniu (2000 r.) Linki zewnętrzne Disegno — rysunek u źródeł sztuki nowożytnej – publikacja w zbiorach Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej Grafika

188057

https://pl.wikipedia.org/wiki/Anastazy%20Cywi%C5%84ski

Anastazy Cywiński

Anastazy Bernard Cywiński (ur. 15 kwietnia 1824 w Nakle nad Notecią - zm. 10 września 1871 w Ostrowie) – polski poeta, działacz narodowy, pedagog, z wykształcenia slawista i historyk. Życiorys Uczeń Gimnazjum w Trzemesznie i gimnazjum w Chojnicach. W latach 1844-1850 studiował na Uniwersytecie Wrocławskim slawistykę i historię. W tym czasie współpracował z radykalnym Tygodnikiem Literackim. Podczas Wiosny Ludów w 1848 roku należał do Polskiego Komitetu we Wrocławiu. W latach 1850-1855 pracował, początkowo jako stażysta, w gimnazjum w Lesznie. Od 1855 roku do śmierci w roku 1871 pracował w Królewskim Katolickim Gimnazjum w Ostrowie. W 1865 roku otrzymał tytuł Oberlehrer (Starszy Nauczyciel). Publikował w tym okresie wiersze na łamach Biblioteki Warszawskiej i Tygodnika Literackiego. Podczas powstania styczniowego organizował w swoim mieszkaniu zebrania tajnego Komitetu Polskiego, w którego skład wchodzili uczniowie najstarszych klas ostrowskiego gimnazjum. Uchodził za najpopularniejszego wśród młodzieży nauczyciela. Po śmierci pochowany został na Starym Cmentarzu w Ostrowie. Jego nagrobek został w 1939 roku odnowiony staraniem uczniów i profesorów gimnazjum. W latach '90 uhonorowany został w Ostrowie ulicą jego imienia. Wybrane publikacje Enteilung und Paradigmen der altslovenischen nominalen Deklination nach Franz Miklosichs Formenlehre der altslovenischen Sprache (1870). Mowy pogrzebowej Peryklesa, kilku wstępnemi uwagami poprzedzony przekład A. Cywińskiego (1861) Bibliografia Jarosław Biernaczyk, Anastazy Cywiński, w: Alma Mater Ostroviensis - Księga Pamięci - Non Omnis Moriar, tom X, Ostrów Wielkopolski 2003 Absolwenci i studenci Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu Ludzie związani z Trzemesznem Ludzie związani z Ostrowem Wielkopolskim Polscy działacze narodowi w zaborze pruskim Polscy pedagodzy Polscy poeci Polscy slawiści Urodzeni w 1824 Zmarli w 1871 Ludzie urodzeni w Nakle nad Notecią

188058

https://pl.wikipedia.org/wiki/Strza%C5%82a%20%28ujednoznacznienie%29

Strzała (ujednoznacznienie)

Podstawowe znaczenia: strzała – pocisk wystrzeliwany z łuku lub kuszy Strzała-1 – rakieta przeciwlotnicza krótkiego zasięgu Strzała-2 – ręczna rakieta przeciwlotnicza krótkiego zasięgu Strzała – gwiazdozbiór nieba północnego Strzała – w leśnictwie: forma pnia wytwarzana przez drzewa Strzała – wspólna nazwa kilku serii radzieckich i rosyjskich wojskowych satelitów łącznościowych Strzała – rakieta kosmiczna, wariant rakiety Rokot W Polsce: Strzała – wieś w woj. łódzkim, w pow. radomszczańskim, w gminie Gidle Strzała – wieś w woj. mazowieckim, w pow. siedleckim, w gminie Siedlce Strzała – osada w woj. warmińsko-mazurskim, w pow. szczycieńskim, w gminie Jedwabno Strzała – gromada Miejscowość na Białorusi: Strzała – wieś w obwodzie grodzieńskim, w rejonie zdzięcielskim Historyczna nazwa miejscowości w Niemczech: Strehla Rody szlacheckie: Strzała – ród szlachecki występujący w Polsce, legitymujący się odmianą herbu Kotwicz

188063

https://pl.wikipedia.org/wiki/Grand%20Prix%20Wielkiej%20Brytanii%20Formu%C5%82y%201

Grand Prix Wielkiej Brytanii Formuły 1

Grand Prix Wielkiej Brytanii – wyścig zaliczany do Mistrzostw Świata Formuły 1, jeden z dwóch wyścigów organizowanych regularnie od początku istnienia serii, czyli od 1950. Obecnie odbywa się na torze Silverstone. Historia Wyścigi Grand Prix zostały zapoczątkowane w Wielkiej Brytanii przez Henry’ego Segrave'a na torze w Brooklands w 1926 r. Decyzję podjęto wskutek wzrostu popularności dyscypliny po jego wygranych w Grand Prix Francji w 1923 r. i podczas Grand Prix Hiszpanii w roku następnym. Pierwsze Grand Prix Wielkiej Brytanii wygrali Louis Wagner i Robert Sénéchal, Francuzi jadący w samochodzie Delage 155B. Tor Silverstone gości Grand Prix regularnie od jego pojawienia się w kalendarzu Formuły 1 w 1950 r. Od roku 1955 do 1962 wyścig organizowano na przemian z torem w Aintree, a w latach 1964–1986 z torem w Brands Hatch. Od roku 1987 Silverstone jest jedynym torem, na którym organizuje się Grand Prix Wielkiej Brytanii. Nieporozumienia pomiędzy właścicielem toru Silverstone, British Racing Drivers Club (BRDC), a osobistościami Formuły 1 w roku 2003 dotyczące funduszy na konieczne unowocześnienia zaplecza, spowodowały pojawienie się plotek na temat usunięcia Grand Prix na torze Silverstone z kalendarza. We wrześniu 2004 r. Grand Prix Wielkiej Brytanii nie znalazło się w kalendarzu na sezon 2005, ponieważ BRDC odmówiła zapłacenia opłaty za organizację wyścigu, której żądał Bernie Ecclestone. Po miesiącach negocjacji pomiędzy BRDC, Ecclestonem i stajniami, podjęto decyzję o organizacji Grand Prix do 2009 r. Jako jedną z możliwych lokalizacji Grand Prix Wielkiej Brytanii brano Londyn, głównie dlatego, że parada zorganizowana na ulicach tego miasta w lipcu 2004 okazała się wielkim sukcesem. Pokaz przyszło obejrzeć około 500 000 widzów. Mówiono także o tym, że może powstać oddzielne Grand Prix Londynu. Ken Livingstone, burmistrz Londynu wyraził pełne poparcie dla tej idei, twierdząc, że wyścig na ulicach miasta przyniósłby korzyści. 4 lipca 2008 potwierdzono przeniesienie od sezonu 2010 Grand Prix na tor Donington Park, który był gospodarzem Grand Prix Europy 1993. Ostatecznie właściciele toru nie zdołali zebrać funduszy na jego modernizację, a 7 grudnia 2009 potwierdzona została nowa, siedemnastoletnia umowa z torem Silverstone. Tory Pierwsze wyścigi o Grand Prix Wielkiej Brytanii odbywały się do 1955 roku tylko na torze Silverstone. Wtedy to wyścig zaczęto organizować cyklicznie na torach Silverstone i Aintree (niedaleko Liverpoolu). Ostatni wyścig na torze Aintree odbył się w 1962 r. Wyścig nadal był organizowany cyklicznie na dwóch torach. Oprócz Silverstone, Grand Prix gościło także na torze Brands Hatch. Od 1987 r. wyścig jest organizowany wyłącznie na torze Silverstone. Silverstone 1948–1949 (1950–1954, 1956, 1958, 1960, 1963, 1965, 1967, 1969, 1971, 1973, 1975, 1977, 1979, 1981, 1983, 1985, od 1987) Aintree (1955, 1957, 1959, 1961–1962) Brands Hatch (1964, 1966, 1968, 1970, 1972, 1974, 1976, 1978, 1980, 1982, 1984, 1986) Broklands (1926–1927), Donnington Park (1935–1938) Zwycięzcy Grand Prix Wielkiej Brytanii w Formule 1 Liczba zwycięstw (kierowcy): 8 – Lewis Hamilton 5 – Jim Clark, Alain Prost, 4 – Nigel Mansell 3 – Jack Brabham, Niki Lauda, Michael Schumacher 2 – Fernando Alonso, Alberto Ascari, David Coulthard, Emerson Fittipaldi, Stirling Moss, Jackie Stewart, Sebastian Vettel, Jacques Villeneuve, Mark Webber 1 – Rubens Barrichello, Tony Brooks, Peter Collins, Juan Manuel Fangio, Giuseppe Farina, José Froilán González, Mika Häkkinen, Johnny Herbert, Damon Hill, James Hunt, Alan Jones, Juan Pablo Montoya, Kimi Räikkönen, Clay Regazzoni, Carlos Reutemann, Peter Revson, Jochen Rindt, Nico Rosberg, Carlos Sainz Jr., Jody Scheckter, Ayrton Senna, Jo Siffert, Wolfgang von Trips, Max Verstappen, John Watson. Liczba zwycięstw (konstruktorzy): 18 – Ferrari 14 – McLaren 10 – Williams 9 – Mercedes 8 – Lotus 4 – Red Bull 2 – Cooper, Renault, Tyrrell 1 – Alfa Romeo, Benetton, Brabham, Matra, Vanwall Liczba zwycięstw (producenci silników): 18 – Ferrari 14 – Ford (5 – McLaren, 4 – Lotus, 2 – Tyrrell, 2 – Williams, 1 – Matra) 13 – (8 – Mercedes) 10 – Renault (6 – Williams, 1 – Benetton, 3 – Red Bull), Mercedes (5 – McLaren) 6 – Climax (4 – Lotus, 2 – Cooper) 4 – Honda (4 – McLaren) 2 – TAG (2 – McLaren) 1 – Repco (1 – Brabham), Honda RBPT (1 – Red Bull Racing) Zwycięzcy Grand Prix Wielkiej Brytanii poza Formułą 1 Zobacz też Grand Prix Europy – odbyła się w 1993 roku na torze Donington Park Przypisy

188065

https://pl.wikipedia.org/wiki/Teatr%20Rozrywki%20%28Chorz%C3%B3w%29

Teatr Rozrywki (Chorzów)

Teatr Rozrywki – repertuarowy teatr muzyczny założony w 1985 w Chorzowie jako Państwowy Teatr Rozrywki; mieści się przy ulicy Marii Konopnickiej 1 (wejście od ulicy Katowickiej). Historia Historia teatru rozpoczyna się pod koniec lat 70 XX w., kiedy to powstał pomysł, aby przy TVP Katowice utworzyć Music-Hall. Rewie wzorowane na broadwayowskich miały przyciągnąć zarówno publiczność, jak i krytyków. Miały się w nim odbywać także pokazy musicali i recitale gwiazd sceny. Planowano grać około 250 przedstawień rocznie. Na siedzibę wybrano stary, zabytkowy budynek, w którym przed wojną mieścił się najekskluzywniejszy chorzowski Hotel Graf Reden. Zbudował go Niemiec wyznania mojżeszowego Franz Oppavsky. W czasie międzywojennym XX wieku był on siedzibą m.in. Teatru Niemieckiego. A po II wojnie światowej był tam Dom Kultury Huty Kościuszko zw. także Domem Hutnika (organizowano w nim imprezy np. koncerty, był siedzibą chórów itp.). Boczną przybudówkę, w której przed II wojną światową działała wielka piwiarnia i w której odbywały się imprezy sportowe jak np. zawody w szachach, w szkata, a nawet walki bokserskie, przebudowano na potrzeby teatru. Długo przekładano otwarcie Teatru i pierwsze w nim przedstawienie. W roku 1981 ze względu na sytuację polityczno-społeczną w ogóle zaprzestano przygotowań. 1 stycznia 1985 roku Music-Hall przekształcił się w Teatr Rozrywki. W celu zapewnienia sobie godnej kadry, powołane zostało Studium Taneczno-Wokalne. Przez 2,5 roku nauki (kończącej się otrzymaniem dyplomu artysty estradowego) można było się tam nauczyć aktorstwa, pantomimy, śpiewu, tańca, stepu, akrobatyki i kaskaderki. Do Studium uczęszczał m.in. Janusz Józefowicz. Znajduje się on w Chorzowie Śródmieściu (dawna Królewska Huta Königshütte) – nieopodal rynku, przy tzw. estakadzie, na skrzyżowaniu ulic Konopnickiej i Katowickiej. Ludzie Teatr tworzą cztery zespoły: aktorski, wokalny, balet oraz orkiestra, co pozwala na granie różnorodnego repertuaru. Działa tu również chór dziecięcy, grający specjalne koncerty. Razem w Teatrze pracuje około 100 artystów. Na zaplecze teatru składają się: Biuro Obsługi Widzów, Dział Marketingu i Promocji, Dział Księgowości, pracownia krawiecka, ślusarska, malarska. Dyrektorem Teatru był Dariusz Miłkowski, związany z tą instytucją już od czasów Music-Hallu. W 2018 roku zarządzanie chorzowską sceną muzyczną powierzono Aleksandrze Gajewskiej, która związana jest z placówką od ponad 25 lat. Zastępcą do spraw artystycznych został Jacek Bończyk. Aktorzy Zespół stały (marzec 2019) Wioletta Białk, Marzena Ciuła, Dominika Guzek, Wioletta Malchar-Moś, Izabella Malik, Maria Meyer, Ewa Niemotko, Anna Ratajczyk, Alona Szostak, Marta Tadla, Marek Chudziński, Maciej Cierzniak, Jarosław Czarnecki, Kamil Franczak, Rafał Gajewski, Tomasz Jedz, Mirosław Książek, Bartłomiej Kuciel, Maciej Kulmacz, Andrzej Lichosyt, Adam Szymura, Artur Święs, Hubert Waljewski. Gościnnie (marzec 2019) Marta Kloc, Elżbieta Okupska, Małgorzata Witkowska, Magdalena Wojtacha, Mirosława Żak, Grzegorz Dowgiałło, Kamil Drężek, Grzegorz Gadziomski, Andrzej Kowalczyk, Igor Kujawski, Dariusz Niebudek, Tomasz Steciuk, Dariusz Wiktorowicz. Repertuar Teatr prezentuje różnorodne spektakle, najwięcej uwagi poświęca on musicalom i spektaklom muzycznym. W repertuarze ma zarówno polskie przedstawienia: „Betlejem polskie” Lucjana Rydla, „Pannę Tutli Putli” Witkacego, „Apetyt na czereśnie” Agnieszki Osieckiej, czy „Jeszcze w zielone gramy” Wojciecha Młynarskiego, jak również najbardziej znane zagraniczne musicale: „Ocean niespokojny”, „Cabaret”, „Skrzypek na dachu”, „Evita”, „Człowiek z La Manczy”, „Pocałunek kobiety-pająka”, „Jekyll & Hyde”, „The Rocky Horror Show” czy „Oliver!”. Prezentowano także przedstawienia dramatyczne. Wystawiano m.in.: „Firmę” Mariana Hemara, „Kaczo” Bogusława Schaeffera, „Ubu króla” Alfreda Jarry’ego (wystawienie w setną rocznicę premiery). Oryginalnym pomysłem był spektakl „Ślady” Józefa Szajny, grany na wielu krajowych i zagranicznych festiwalach, oraz adaptacja powieści Williama Whartona „Ptasiek”. W 2001 Teatr po raz pierwszy zaistniał w roli producenta, przygotowując adaptację „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego z udziałem Macieja Stuhra i Henryka Talara. Następnie zaczęto wystawiać m.in. monodramy „Ja, Josephine” i „Shirley Valentine”, farsy „O co biega?” i „Okno na parlament”, musical „Dyzma”, widowisko baletowe „Rudolf Valentino” oraz spektakle muzyczne „Bal u Wolanda”, oparty na „Mistrzu i Małgorzacie” Michaiła Bułhakowa z gościnnym udziałem Macieja Maleńczuka i „Krzyk według Jacka Kaczmarskiego”. Muzyka z tego ostatniego wydana została na płycie. Nie brakuje również koncertów: swoje występy mieli tu m.in.: Michał Bajor (oprócz własnych recitali grał również rolę Che Guevary w „Evicie”), Urszula Dudziak, Jacek Wójcicki, Grzegorz Turnau, Janusz Radek, Dżem i Stanisław Sojka. Ponadto od 1998 corocznie odbywa się Wakacyjny Przegląd Przedstawień. Przypisy Linki zewnętrzne Strona w bazie e-teatr.pl Oficjalna strona Teatru Rozrywki w Chorzowie Teatr Rozrywki. e-teatr.pl Teatr Rozrywki w Chorzowie – Śląskie. Informacja Turystyczna Teatry muzyczne w Polsce Rozrywki Instytucje Kultury Samorządu Województwa Śląskiego Obiekty budowlane w Chorzowie

188068

https://pl.wikipedia.org/wiki/CATIA

CATIA

CATIA(Computer Aided Three-dimensional Interactive Application) – zintegrowany system CAD/CAM/FEM. CATIA jest produktem firmy Dassault Systèmes. CATIA to jeden z najbardziej rozbudowanych i wszechstronnych programów wspomagania prac inżynierskich w zakresie projektowania, tworzenia dokumentacji płaskiej, symulacji metodą elementów skończonych MES oraz programowania obróbki na maszynach numerycznych typu CNC. Oprogramowanie jest najpowszechniej wykorzystywane w przemyśle samochodowym i lotniczym. Doskonale sprawdza się w projektowaniu wyrobów AGD, form wtryskowych, tłoczników, wykrojników, elementów z blach, tworzyw sztucznych, kompozytów, linii produkcyjnych i wielu innych. Umożliwia wirtualne sprawdzenie ergonomii projektowanego wyrobu. Oprócz funkcji CAx oferuje narzędzia PDM/PLM (SmarTeam, Enovia) pozwalające na zarządzenie cyklem życia produktu (tworzeniem, rozwojem, dokumentacją, cyklem życia itd.). Zastosowania w przemyśle CATIA dostarcza zestaw narzędzi do tworzenia powierzchniowej geometrii modelu, jej modyfikacji, analizy najbardziej złożonych kształtów. Jest doskonałym narzędziem dla projektantów. Ma bardzo dobrze rozwinięte narzędzia do projektowania powierzchni klasy A (powierzchnie stylistyczne). Przemysł lotniczy Największym i najstarszym klientem Dassault Systemes jest koncern Boeing, który w 1984 r. wybrał platformę V3 na główne narzędzie projektowe. Najbardziej znane koncerny wykorzystujące CATIę jako podstawowy system projektowy: Airbus Lockheed Martin Pratt & Whitney Canada Sikorsky Goodrich Cessna Przemysł motoryzacyjny Przemysł motoryzacyjny swoją specyfiką bardzo wpłynął na rozwój środowisk projektowych CATII. Szerokie i różnorodne wymogi sprawiły, że nie ma dziedziny inżynierii mechanicznej, która nie zostałaby ujęta w modułach CATII. Wymienianie koncernów wykorzystujących CATIę można ograniczyć do dwóch zdań: koncerny OPEL i FIAT wykorzystują konkurencyjne oprogramowanie - Siemens NX (Unigraphics), koncern Renault jako pierwszy zastosował całościowo platformę V6 w projektowaniu swoich pojazdów. Wersja V5 i V6 W chwili obecnej wiodącą wersją CATII jest platforma V5. Jest to stabilne i dojrzałe oprogramowanie projektowe. Jest najszerzej wykorzystywanym systemem projektowym w przemyśle motoryzacyjnym. Platforma na rynku istnieje już przeszło 10 lat. W 2008 roku, Dassault Systemes zaprezentowało platformę V6. Od strony użytkowej, V6 jest to połączenie funkcjonalności projektowej CATII V5 i systemu zarządzania cyklem życia produktu - ENOVIA. Zniknęło menu zapisu i otwierania plików. Całkowicie zmodernizowano format przechowywania danych. Dane zapisywane są w postaci „paczek” zawierających informacje o modelu części i tzw. metadanych. Możliwość zapisu danych na lokalnym komputerze istnieje tylko w formacie 3DXML. Natywne dane przechowywane są na serwerach bazodanowych, które stanowią zintegrowany system zarządzania dokumentacją. Dla użytkownika zniknęły pliki CATProd, CATPart i CATDrawing. Dane o dokumentacji technicznej przechowywane są w „pliku” modelu lub złożenia (w rzeczywistości w drzewku historii pojawia się link do „pliku” rysunku). Bardzo mocno zmodernizowano moduł Assembly Design. Został on podzielony na 2 moduły: VPM Physical Editor, Assembly Design. W module VPM buduje się szkielet złożenia przez dodawanie podzłożeń i części. Moduł Assembly Design jak w wersji V5 służy do nadawania relacji między elementami produktu. Największe zmiany pojawiły się w zakresie relacji geometrycznych. Zniknął pasek Constraints, pojawiła się ikona Engineering Connections, więzy geometryczne pogrupowane są w grupy funkcjonalne, no Cylindrical, Revolute, Rigid. Nowością jest fakt, że więzy nadane w module Assembly Design nie wymagają ponownego definiowania w przypadku pracy z modułami symulacji kinematycznej, czy wytrzymałościowej. Dodano moduł modelowania bezpośredniego (Live Shape) oraz współpracę za urządzeniami dotykowymi typu tablet. Pojawił się moduł „CATIA Natural Sketch”: http://www.youtube.com/watch?v=66FoxykeT0w Catia 3DExperience Dassault Systemes przeobraziło platformę V6 w kompleksowy system nazwany 3DExperience. Oprogramowanie występuje w dwóch wersjach: On Cloud - Cała infrastruktura IT pracuje w oparciu o cloud computing Amazon. On Premise - Cała infrastruktura IT jest tworzona i zarządzana przez przedsiębiorstwo korzystające z 3DExperience. Z punktu widzenia użytkownika, oprogramowanie jest mocnym rozwinięciem Cati V6. Zmieniono całkowicie interfejs programu. Zniknęło klasyczne menu z paskami, które zastąpiono interfejsem wstęgowym. Kompatybilność danych między V4/V5/V6 CATIA V6 umożliwia eksport danych do natywnego formatu CATII V5, importuje zaś format danych CATII V4 i V5 w każdej wersji. Formaty danych pośrednich, które mogą zostać wczytane przez CATIę V6 ograniczają się tylko do IGS i STP. CATIA jest niekompatybilna z formatem Parasolid. Historia Od początku swojego istnienia system był związany z przemysłem lotniczym. Powstał w 1975 pod nazwą CATI w firmie Dassault Aviation i służył usprawnieniu budowy tunelu powietrznego. W 1981 roku powstała firma Dassault Systèmes, która miała rozwijać program pod nową nazwą CATIA. W 1984 firma Boeing Company wybrała system CATIA jako główny system tworzenia projektów 3D i stała się największym klientem Dassault Systèmes. W 1988 została wydana CATIA V3, która miała pracować na komputerach Unix, a nie jak dotychczas na Mainframe. W 1990 amerykańska stocznia Marynarki Wojennej General Dynamics' Electric Boat Division wykorzystała CATIA do zaprojektowania okrętów podwodnych typu Virginia. W 1992 CADAM (Computer Augmented Design And Manufacturing – system CAD stworzony przez Lockheed Corporation) został zakupiony od IBM. W 1993 została wydana kolejna wersja CATIA CADAM V4. W 1996 CATIA zaczęła współpracować z systemami AIX, IRIX, HP-UX oraz SunOS. W 1999 po przejęciu Euclida nastąpił przełom, powstała nowoczesna wersja (CATIA V5) współpracująca z systemami Windows NT i Windows XP od 2001. W 2008 powstała wersja CATIA V6, która jest kompatybilna z systemami Microsoft Windows, Linux oraz AIX, jednak Dassault Systèmes prowadzi support tylko dla Microsoft Windows. Od tego czasu program rozwijany jest w dwóch liniach. Wersje Wersje programu Catia: P1 – najtańsza i najuboższa wersja programu przeznaczona dla małych przedsiębiorstw. Zawiera tylko narzędzia do projektowania bryłowego, P2 – droższa i bardziej zaawansowana od wersji P1. Przeznaczona dla większych firm. Zawiera narzędzie do projektowanie bryłowego oraz hybrydowego (modelowanie bryłowe oraz powierzchniowe). Dodatkowo system w tej wersji został wyposażony w moduły badań MES oraz moduł symulacji obróbki ubytkowej, P3 – najdroższa i najbardziej zaawansowana wersja programu. Przeznaczona dla wielkich koncernów, zawiera najwięcej i najbardziej wyspecjalizowanych narzędzi. Kompatybilność z platformami CATIA V3 oraz wcześniejsze: Komputery typu Mainframe. Unix CATIA V4: AIX, HP-UX, IRIX, Solaris, Windows NT. CATIA V5: AIX, HP-UX, Solaris, Windows XP. Galeria Przypisy Linki zewnętrzne Strona WWW producenta programu CATIA Wymagania Catia v5r18 Komputerowe wspomaganie projektowania

188072

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakub%C3%B3w%20%28powiat%20polkowicki%29

Jakubów (powiat polkowicki)

Jakubów (niem. Jakobskirch, w latach 1945–1950 Dębina) – wieś w województwie dolnośląskim, w powiecie polkowickim, w gminie Radwanice, w pobliżu Głogowa. Podział administracyjny Do lat 50. istniała gmina Jakubów. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa legnickiego. Obecnie wieś liczy ponad 40 posesji. Według Gminy Radwanice (31.12.2019 r.) liczyła 218 mieszkańców. Rezerwat przyrody W pobliżu wsi znajduje się rezerwat Buczyna Jakubowska o powierzchni 18,88 ha, w nim zaś źródełko św. Jakuba, słynne już w XII wieku, do którego przybywali liczni pielgrzymi. Do dziś bije z niego woda o ponoć cudownych właściwościach. Szlak Świętego Jakuba 18 października 2004 zadecydowano o utworzeniu pierwszego w Polsce stałego szlaku św. Jakuba, łączącego Dolny Śląsk z europejską siecią szlaków do Santiago de Compostela w Hiszpanii. Szlak ten pod nazwą Dolnośląska Droga św. Jakuba został oficjalnie otwarty 24 lipca 2005, a obecnie prowadzi z Głogowa do Zgorzelca. Nazwa Nazwa wsi pochodzi od świętego Jakuba, patrona miejscowego kościoła, istniejącego, według kronikarza parafii, ks. J. Górlicha, od 991 roku. Według niego pierwotna świątynia powstała na otwartym polu w miejscu, w którym poganie składali ofiary swoim bogom. Data ta nie jest jednak pewna, jako że opiera się na tradycji i dawnych przekazach. Badacz historii Śląska, J. Blaschke, cytuje natomiast zapis Jacopo Maiori 1103, znajdujący się ponoć na zbudowanej obok kościoła wieży, która służyła jako schronienie podczas napadów. W 1376 r. bezspornie istniał już w Jakubowie gotycki kościół podległy głogowskiej kolegiacie. Po wojnie wieś nazwano Dębiną, jednak w roku 1950 przywrócono jej nazwę Jakubów. Historia Obszar wsi, leżącej przy bocznym trakcie Głogów – Szprotawa, zasiedlony był już w X wieku przez plemię Dziadoszan. Pierwotna osada położona była na stoku małego wzniesienia, obok jaru i źródła wody. W średniowieczu toczyły się tu walki między Polakami a Czechami, w wyniku których osady kolonistów czeskich zostały zniszczone. Podczas rządów księcia Bolesława Wysokiego (1163-1201) i jego sporów z bratem Konradem nastąpiła tu potyczka zbrojna. Po północnej stronie jaru znajduje się stożkowe wzniesienie, gdzie w XIII-XIV wieku stał gródek obronny. Istnienie gródka potwierdza zapis z 1260 r., który jest jednak mało wiarygodny. W 1367 r. istniał tu już bezspornie gotycki zamek, w którym rycerstwo Księstwa Głogowskiego uwięziło Henryka V Żelaznego. Uwolnili go, opowiadający po stronie księcia mieszczanie. W 1419 r. w Jakubowie pojawiły się wojska husyckie, co nie wiązało się jednak ze stratami. Kolejnymi panami wsi byli von Kreckwitzowie, po nich zaś von Würchwitzowie. W II poł. XVI wieku dominującą religią stał się tam protestantyzm. W 1571 r. protestanci przejęli kościół. W tymże wieku, podczas wojny trzydziestoletniej, przez wieś przechodziły wojska austriackie, brandenburskie, saksońskie, szwedzkie i śląskie. Stacjonujący w Jakubowie Szwedzi ubezpieczali większe oddziały w Głogowie. Na stożkowym wzgórzu utworzyli okopy i utrzymali funkcję miejscowego pastora. Z czasem Szwedzi splądrowali kościół i paląc stare księgi zaprószyli ogień, który spalił kilka domów. Po zakończeniu wojny, 21 stycznia 1654, cesarska komisja rewindykacyjna przekazała kościół katolikom, a pastor, Kaspar Gigas, opuścił wieś. W 1741 r., u początku wojen śląskich między Prusami a Austrią, ziemia głogowska znalazła się pod kontrolą pruską. Około połowy XVIII wieku, w Jakubowie powstał zbór protestancki, później zaś wyznaniowa szkoła elementarna. Podczas okresu napoleońskiego (1806-1813) w okolice zgermanizowanego od wieków Jakubowa napływać zaczęli Polacy, kolejni zaś osiedlili się tu w 2. połowie XIX wieku. Od roku 1920 Jakubów ulegał modernizacji – nastąpiła elektryfikacja wsi i pokrycie traktu asfaltem. W latach 1918-1939 mieszkało tu 35 rodzin. Corocznie przyjeżdżali tu zatrudniani sezonowo w rolnictwie Polacy. Podczas I i II wojny światowej Polacy pracowali tu przymusowo. Wojska radzieckie zajęły Jakubów 10 lutego 1945, o godzinie 13:00. 47 żołnierzy radzieckich zginęło podczas nalotu samolotów niemieckich. W lutym roku 1945 spalony został też pałac. Wiosną tego samego roku nadzór nad wsią objęło wojsko polskie. Wieś była zasiedlana od 6 maja 1945. Pierwszym przybyłym po wojnie do Jakubowa polskim osadnikiem był Adam Widera. Na przykościelnym cmentarzu spoczywają dwaj polscy żołnierze, którzy zginęli od wybuchu miny podczas żniw w pobliżu wsi Borów (na polu za przystankiem autobusowym). Tabliczki na krzyżach z informacją o nieznanych polskich żołnierzach wisiały na grobach jeszcze w latach 90. XX wieku. Około 2011 r. na ich grobach ktoś zawiesił klepsydry z nazwiskami sowieckich żołnierzy, którzy rzekomo zginęli w okolicy Jakubowa. Z nocy 3 maja na 4 maja 2021 roku doszło do pożaru plebanii w Jakubowie, którego straty oszacowano wstępnie na dwa miliony złotych. W wyniku pożaru spaleniu uległ nowo wyremontowany dach plebanii oraz uszkodzeniu lub zawaleniu uległy stropy międzykondygnacyjne i jeden z kominów. Zabytki Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są: kościół parafialny pw. św. Jakuba, z 1376 r., 1505 r., 1735 r. kaplica grobowa rodziny Kreckwitzów, z 1752 r. plebania, z 1800 r. zespół pałacowy, z XVII w., XIX w.: pałac (w ruinie) park dwór, dawna szkoła, obecnie dom nr 20, z drugiej połowy XVIII wieku inne obiekty: źródło św. Jakuba Galeria Przypisy Bibliografia Jan Biliński, Tysiąclecie kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Jakubowie 991 – 1991 r., Komitet Organizacyjny Obchodów Tysiąclecia kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Jakubowie Linki zewnętrzne Głogów i okolice – Jakubów

188075

https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz%20Priwieziencew

Eugeniusz Priwieziencew

Eugeniusz Priwieziencew (ur. 17 sierpnia 1946 w Gdańsku, zm. 8 lipca 2005 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser, scenarzysta, dramaturg. Życiorys W 1971 ukończył studia na Wydziale Aktorskim PWSFTviT w Łodzi. Grał m.in. w Piratach Romana Polańskiego i w filmach Krzysztofa Zanussiego; Barwy ochronne, Spirala, Kontrakt, Cwał. W filmie Zabić księdza Agnieszki Holland partnerował znanym aktorom kina światowego: Christopherowi Lambertowi, Timowi Rothowi, Edowi Harrisowi. Zagrał też epizod w Liście Schindlera Stevena Spielberga. Szeroką popularność przyniosła mu rola organisty, kościelnego i grabarza Antoniego Pereszczaki w polskim serialu telewizyjnym Złotopolscy. Zmarł w wyniku powikłań boreliozy. 15 lipca 2005 został pochowany w kolumbarium na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (rząd 11-2). Scenariusz Przed maturą (1980) Prostytutki (1997) Reżyseria Prostytutki (1997) Filmografia Stawka większa niż życie (1968), odc. 16: Akcja „Liść dębu” jako skoczek spadochronowy Być może (1968) Jak rozpętałem drugą wojnę światową (1969), cz. 3 Wśród swoich jako młody zakonnik i partyzant (2 role, nie występuje w napisach) Doktor Ewa (1970) Złote Koło (1971) jako Andrzej Rokita Diabeł (1972) jako kompan Teraz i w każdą godzinę (1972) jako kierowca sanitarki Karuzela (1974) jako nowy pracownik Dyrektorzy (1975) jako Jacek Widlarz, syn Wacława Brunet wieczorową porą (1976) jako Mleczarz Smuga cienia (1976) jako marynarz Frenchy Barwy ochronne (1976) jako Konrad Raczyk Wakacje (1976) jako pirat Polskie drogi (1977) jako Waldek Borkiewicz, brat Hanny Szczubełkowej Spirala (1978) jako chory w klinice Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz (1978) jako hydraulik remontujący mieszkanie ginekologa Podróż Luizy (1978) jako Emile Bagnard Wielki podryw (1978) jako Sylwik Zapowiedź ciszy (1978) jako pijak Ślad na ziemi (1978) jako kierowca Wiktor Rębalski Przyjaciele jako instruktor ZMP Lekcja martwego języka (1979) jako komunista Miron Wściekły (1979) jako Zenon Krawczyk, złodziej zegarków z zakładu Okrzesika W słońcu i w deszczu (1979) jako Edzio Córka albo syn (1979) jako Piotr Drogi pośród nocy (Wege in der Nacht) (1979) jako uciekający chłop Za bramą (1980) Kontrakt (1980) jako tancerz Bez miłości (1980) jako doktor Jankowski Dom (1980–2000) jako pracownik Radiokomitetu Ukryty w słońcu (1980) jako Robert Constans (1980) jako celnik Miś (1981) jako milicjant Fik – Mik (1981) jako mechanik Filip z konopi (1981) jako kolega Leskiego z pracy Imperatyw (Imperativ) (1982) jako szaleniec Wybór Zofii (Sophie’s Choice) (1982) jako więzień Dla tych których kochałem (Au nom de tous les miens) (1983) jako Rutbinstein Danton (1983) jako zwolennik Robespierra Narzeczona z krainy chłodu (La Fiancée qui venait du froid) (1983) Yalta (1984) jako Pawłow Der Fall Bachmeier – Keine Zeit für Tränen (1984) jako Herbert Schulz Amerykańska marzycielka (American Dreamer) (1984) jako rosyjski dyplomata Sinobrody (Blaubart) (1984) Paradygmat, czyli potęga zła (Paradigma) (1985) Kurs na lewo (1986) jako Mikołaj Piraci (Pirates) (1986) jako garbus Pociąg do Hollywood (1987) jako milioner Żenia Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest (1988) jako pacjent w klinice psychiatrycznej w Kolonii Lance et compte II (1988) jako Belaieff Zabić księdza (To Kill a Priest) (1988) jako esbek Kanalia (1990) jako Pluskwiak Kapitan Conrad (1990) Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990) jako czeladnik Kamienna tajemnica (1990) jako Alex Ferdydurke (1991) Przeklęta Ameryka (1991) Le Manège de Pauline (1991) jako człowiek-wilk Dotknięcie ręki (The Silent Touch) (1992) jako gość na przyjęciu Wszystko co najważniejsze... (1992) jako Kuczyński Żenia Priwiezeńcew w ... czyli wywiad z samym sobą (1992) jako on sam Enak (1992) jako asystent Gooda Szwedzi w Warszawie (1992) Lepiej być piękną i bogatą (1993) jako szofer Doroty we Francji Kolejność uczuć (1993) jako ojciec Julii Żegnaj Ameryko! (Auf wiedersehen Amerika) (1993) jako literat Żywot człowieka rozbrojonego (1993) Lista Schindlera (Schindler’s List) (1993) jako kelner Żabi skok (1994) jako goryl Tajemnica Czeskiego Zamku (Un Chateau en Boheme) (1994) jako morderca Doline’a Les Milles (1995) Nic śmiesznego (1995) jako sąsiad Adama Pułkownik Kwiatkowski (1995) jako kierownik restauracji Cwał (1995) jako prokurator Wirus (1996) jako strażnik w budynku giełdy Złote runo (1996) Szczęśliwego Nowego Jorku (1997) jako Czemp Złotopolscy (1997) jako Antoni Pereszczako Ciemna strona Wenus (1997) jako pracownik prosektorium Brat naszego Boga (Our God’s Brother) (1997) jako żebrak Królowie życia (Comme des rois) (1997) jako znajomy Kowalskich Amok (1998) jako ojciec Maksa Wszystkie pieniądze świata (1999) jako Mykoła Ogniem i mieczem (1999) jako Maksym, stróż w Rozłogach Gwiazdka w Złotopolicach (1999) jako Antoni Pereszczako, organista Trzy szalone zera (1999) jako kierowca Ajlawju (1999) jako taksówkarz Żółty szalik (2000) jako alkoholik Skarby ukryte (2000) jako taksówkarz Quo vadis (2001) jako senator Afer Czarna plaża (La Plage noire) (2001) jako urzędnik Suplement (2002) jako bezdomny w noclegowni Rób swoje, ryzyko jest twoje (2002) jako kasiarz Nienasycenie (2003) jako nacjonalista Persona non grata (2005) Hans Christian Andersen (2005) jako dziadek Hansa Christiana Andersena Gościnnie Świat według Kiepskich (1999–2006) jako komisarz Lokatorzy (1999–2005) jako dyrektor studium gastronomicznego Sąsiedzi (2003–2006) jako pan Pilica Punkt widzenia (1980) jako tragarz (odc. 6) Nagrody W 1978 Festiwal Polskich Filmów Fabularnych – Złota Plakietka za najlepszą główną rolę męską za Wielki podryw W 1980 Festiwal Sztuk Współczesnych – za wybitną kreację w „Oborze” Helmuta Kajzara W 2005 Festiwal Dobrego Humoru w Gdańsku – nagroda „Melonika” w kategorii najlepszy aktor komediowy Przypisy Linki zewnętrzne Eugeniusz Priwieziencew: zaryzykowałem – wywiad z aktorem i pisarzem Mój przyjaciel Żenia Priwieziencew – wspomnienie o aktorze i pisarzu Eugeniusz Priwieziencew: nie zaśpiewa – wywiad z aktorem i pisarzem Eugeniusz Priwieziencew wspomina prostytutki PRL-u – wywiad z aktorem i pisarzem Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi Polscy aktorzy filmowi Polscy aktorzy teatralni Polscy scenarzyści Polscy reżyserzy filmowi Polscy dramaturdzy Ludzie urodzeni w Gdańsku Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie Urodzeni w 1946 Zmarli w 2005 Zmarli na choroby zakaźne

188076

https://pl.wikipedia.org/wiki/Strza%C5%82a-2

Strzała-2

9K32 Strieła-2 (Strzała-2) (ros. 9К32 Стрела-2, kod NATO SA-7A Grail) – radziecki ręczny przeciwlotniczy pocisk rakietowy klasy „ziemia-powietrze” i „woda-powietrze”, używany w wojskach Układu Warszawskiego od roku 1968. Radzieckie oznaczenie wojskowe zestawu według GRAU to 9K32, a samego pocisku – 9M32. Nazwa Strieła-2 funkcjonuje też w angielskiej transkrypcji Strela-2, a w Polsce była przyjęta na uzbrojenie i produkowana pod przetłumaczoną nazwą Strzała-2. Strieła-2M Strieła-2M (kod NATO SA-7B radzieckie oznaczenie pocisku 9M32M) to wprowadzona do użytku w roku 1972 zmodernizowana wersja pocisku Strieła-2. Rakieta ta została przyjęta na wyposażenie Wojsk Lądowych i Marynarki Wojennej. Była produkowana na licencji w Zakładach Metalowych MESKO w Skarżysku-Kamiennej (z wyjątkiem głowic samonaprowadzania i silników, których dokumentacji nie sprzedano i które były dostarczane z ZSRR). Marynarka Wojenna RP używa morskiej odmiany tego pocisku (kod NATO SA-N-5) między innymi na dozorowcu ORP Kaszub, kutrach rakietowych typu Osa (projekt 205), okrętach rakietowych typu Orkan (projekt 660/660M) i typu 1241RE, trałowcach bazowych projektu 206F oraz okrętach transportowo-minowych proj. 767 typu Lublin. W wersji morskiej używana jest na poczwórnych obrotowych wyrzutniach produkcji radzieckiej MTU-4US, polskiej Fasta-4M lub NRD FAM-14. Są stosowane także w polskim zestawie rakietowo-artyleryjskim ZU-23-2MR Wróbel II. Debiut bojowy Strieły miał miejsce podczas starć granicznych egipsko-izraelskich w latach 1969-1970, kiedy Egipcjanie wystrzelili 99 nowo dostarczonych pocisków, uszkadzając lub zestrzeliwując 36 samolotów. Były one następnie masowo używane na Bliskim Wschodzie przez państwa arabskie. Podczas wojny wietnamskiej w latach 1972-1975 siły komunistyczne wystrzeliły 589 pocisków, uszkadzając lub niszcząc 204 amerykańskie lub południowowietnamskie samoloty lub śmigłowce. Do wad pocisku należy mało skuteczna głowica samonaprowadzająca, umożliwiająca praktyczne jedynie użycie przeciw celom oddalającym się oraz mały ładunek bojowy, nie gwarantujący zniszczenia celu. W 1988 roku polskie wojska lądowe miały 556 mechanizmów startowych 9P58M zestawu Strzała-2M, ponadto pewna liczba była na uzbrojeniu Wojsk Obrony Powietrznej Kraju i Marynarki Wojennej. Od 1995 roku Wojska Lądowe rozpoczęły wprowadzanie na wyposażenie PPZR Grom, które do 2018 roku całkowicie zastąpiły zestawy Strzała-2M. Dane techniczne pułap minimalny: 50 metrów pułap maksymalny: 2300 m zasięg minimalny: 800 m zasięg maksymalny: 2800 m (z przedniej półsfery) / 4200 m (z tylnej półsfery) długość rakiety: 1440 mm średnica rakiety: 72 mm masa startowa rakiety: 9,8 kg masa głowicy: 1,15 kg masa materiału wybuchowego w głowicy: 0,37 kg prędkość startowa: 25 m/s prędkość marszowa lotu: 500 m/s maksymalna prędkość celu: 550 km/h (z przedniej półsfery) / 950 km/h (z tylnej półsfery) kąt widzenia głowicy: 1,5° kąt przeszukiwania głowicy: ±40° Zastosowanie Początek użycia bojowego pocisków Strzała-2 miał miejsce podczas wojny wietnamskiej. Między innymi, między majem, a czerwcem 1972 roku siły Wietnamu Północnego zestrzeliły za ich pomocą pięć śmigłowców szturmowych AH-1G Cobra. Afganistan Podczas inwazji radzieckiej na Afganistan mudżahedini posiadali zakupione na czarnym rynku m.in. w Polsce Strzały-2. Pociski z tych sponsorowanych przez zachodnie kraje dostaw często się psuły oraz posiadały wady. ZSRR doskonale o tym wiedział, kontrolując sprzedaż i uszkadzając sprzęt. Dlatego też dostarczenie sprawnych rakiet jak Stingery było zaskoczeniem. Użytkownicy Aktualni użytkownicy Hamas - Zastępowane przez Misagh-2. - wersja CA-94 Byli użytkownicy Afgańscy Mudżahedini Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka - Wycofywane z aktywnej służby. Armia Wyzwolenia Ludowego (PLA) - Wycofany z aktywnej służby. Armia Białoruska posiadała 29 wyrzutni. - Wycofane. - Wycofane. - Strzała-2M, oznaczona jako Ito-78. Wycofana. Frelimo Hezbollah - Część zrabowana po wojnie w Iraku w 2003 roku Libańskie siły Armia Wyzwolenia Kosowa - wyparte z uzbrojenia przez PZR Grom. Prowizoryczna Irlandzka Armia Republikańska Rewolucyjna Armia Ludowa Zimbabwe - W rezerwie. UNITA - Wycofane. Zobacz też Strzała-1 Chetz-2 Przypisy Linki zewnętrzne Przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe

785

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cz%C4%99stochowa

Częstochowa

Częstochowa – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, siedziba powiatu częstochowskiego. W latach 1975–1998 stolica i siedziba władz województwa częstochowskiego. Pomimo administracyjnej przynależności do województwa śląskiego, pod względem historycznym i kulturowym stanowi część Małopolski. Położona nad Wartą, na styku Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 roku miasto było zamieszkiwane przez 209 395 osób, będąc pod tym względem 13. miastem w Polsce i 2. miastem w województwie. Częstochowa jest centralnym miastem aglomeracji częstochowskiej oraz siedzibą licznych instytucji o znaczeniu regionalnym. W mieście znajduje się m.in. delegatura śląskiego urzędu wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego, sąd okręgowy wraz z prokuraturą okręgową czy wojewódzki szpital specjalistyczny. Ośrodek akademicki – dwie największe uczelnie publiczne to Politechnika Częstochowska i Uniwersytet Jana Długosza. Miasto jest także istotnym węzłem kolejowym. Stara Częstochowa, obecnie część Częstochowy, uzyskała lokację między 1370 i 1377 rokiem. Współczesna Częstochowa powstała z połączenia Starej Częstochowy z Częstochówką 19 sierpnia 1826 roku. W mieście znajduje się bazylika jasnogórska oraz klasztor na Jasnej Górze z otoczonym szczególnym kultem w Polsce, czczonym jako cudowny wizerunek i narodowa relikwia, obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest to główny polski ośrodek kultu maryjnego i pielgrzymowania. Nazwa Pierwsza wzmianka o Częstochowie pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża, w którym miejscowość wymieniona jest jako Czanstochowa. Nazwa była później notowana także w formach Chastochova (1250), Czanstochowa, Antiquo Czanstochowa, Noua Czanstochowa (1382), Czestochowa (1542), Czenstochow (1558), Częstochowa (1564), w Częstochowie (1658), w Częstochowey (1670), Częstochowa (1680), Częstochowa (1787), Częstochowa (1827), Częstochowa (1880). Nazwa Częstochowa jest nazwą dzierżawczą utworzoną od nazwy osobowej Częstoch przyrostkiem dzierżawczym -owa, -ow. Oznaczała pierwotnie ‘własność Częstocha’. Imię Częstoch, które w formie Chestoch pojawia się już w gnieźnieńskiej bulli protekcyjnej papieża Innocentego II datowanej na 7 lipca 1136 roku i wystawionej w Pizie, jest skróceniem od staropolskich imion złożonych typu Częstobor, Częstomir, zawierających w sobie prasłowiański rdzeń *čęstъ ‘częsty’. Etymologia ludowa wywodzi nazwę miasta z wyrażenia często (się) chować. Nazwa Częstochowa miałaby powstać z powodu częstego chowania się widoku miasta wśród okolicznych wzgórz przed zbliżającymi się do miasta pielgrzymami. W wymowie gwarowej okolicznej ludności wiejskiej odnotowano brzmienie cy̨stoxova z widocznym zjawiskiem mazurzenia (č > c) i pochyloną wymową ę, które przechodzi w nosowe y – y̨. Z zapisów historycznych wynika, że do ok. połowy XVI wieku nazwa miasta nie miała ustalonego rodzaju i występowała w dwóch formach: Częstochowa i Częstochow, dlatego współczesną formę miejscownika w Częstochowie można wyjaśnić jako rezultat pomieszania się dwóch paradygmatów odmiany, a nie tylko jako relikt odmiany niezłożonej (rzeczownikowej). Ludność żydowska zamieszkująca miasto używała w języku jidisz nazwy Czenstochow (). W okresie zaborów w źródłach rosyjskich pojawiały się formy Czenstochowa, Czenstochow, rzadko Czenstochowo (). W języku niemieckim istnieje forma Tschenstochau, która używana była m.in. w czasie okupacji hitlerowskiej podczas drugiej wojny światowej. Geografia Częstochowa leży na styku trzech mezoregionów geograficznych – Wyżyny Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą, Obniżenia Górnej Warty oraz Wyżyny Wieluńskiej. Mezoregiony te należą do wspólnej podprowincji – Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Powierzchnia Obszar Częstochowy po utworzeniu miasta na początku XIX wieku wynosił 33,06 km² i nie zmieniał się do okresu międzywojennego, gdy w latach 1928 i 1930 przyłączono do miasta obszary o powierzchni 14,13 km². Powierzchnia miasta wynosiła wówczas 47,16 km². Ponowne rozszerzenie granic miało miejsce w 1952 roku, gdy przyłączono obszary o łącznej powierzchni 45,88 km², co dało powierzchnię 93,04 km². Od 1977 roku powierzchnia miasta wynosi 160 km². Ukształtowanie terenu W obrębie miasta dominują wysokości bezwzględne 250–270 m n.p.m. Na terenie miasta znajduje się kilka wzniesień o wysokościach od 280 do 300 metrów. Najwyższym wzgórzem jest Góra Ossona, która ma wysokość 316,7 m n.p.m. Inne wzgórza znajdujące się w granicach miasta to między innymi Jasna Góra, Błeszno, Prędziszów, Liszka, Góry Kawie, Parkitka. Najniżej położonym punktem jest miejsce nad rzeką Wartą na wschód od Mirowa – 236 m n.p.m. Geologia Terytorium miasta wchodzi w skład monokliny śląsko-krakowskiej, znajduje się na jej południowo-wschodnim krańcu, w pobliżu granicy z niecką nidziańską. Obszar miasta jest zróżnicowany geologicznie, wierzchnia część to osady polodowcowe: żwiry, piaski, gliny, zaś głębsza to wapienie z okresu górnej jury. Rzeki Demografia Liczba mieszkańców (2012): 234 472. Struktura demograficzna mieszkańców Częstochowy według danych z 31 grudnia 2012: Powierzchnia Częstochowy: 159,71 km². Wykres liczby ludności Częstochowy na przestrzeni dwóch ostatnich stuleci: Największą populację Częstochowa odnotowała w 1993 r. – według danych GUS miasto miało 259 864 mieszkańców. W 2018 miasto liczyło 223 322 mieszkańców. Piramida wieku mieszkańców Częstochowy w 2014 roku. Klimat Częstochowa leży w strefie klimatu umiarkowanego. Średnio na dobę przypadają 4 godziny z bezpośrednim promieniowaniem słonecznym. W przebiegu rocznym największe usłonecznienie obserwuje się w czerwcu, ze względu na największą długość dnia. W Częstochowie niewiele jest dni bezwietrznych. Okresy ciszy w skali roku stanowią średnio 9,2%. Przeważają tu wiatry zachodnie – 18% i południowo-zachodnie – 18,2%. Jednocześnie osiągają one z tych kierunków największe prędkości – 2,2 m/s. Najrzadziej występują wiatry północne – 7,7% i północno-wschodnie – 7,4%. Tereny zieleni Łączna powierzchnia lasów w granicach Częstochowy wynosi 648,8 ha, ponadto powierzchnia parków i skwerów wynosi 155 ha. Parki i skwery o powierzchni ponad 1 ha według wielkości: Park Leśny Aniołów (Północ) – 69 ha Park Lisiniec (Lisiniec) – 36 ha Parki podjasnogórskie – (Podjasnogórska) – 11,6 ha Promenada Czesława Niemena (Północ) – 7,8 ha Park Tysiąclecia (Północ, Tysiąclecie) – 5,6 ha Park Narutowicza (Zawodzie-Dąbie) – 3,8 ha park przy ul. Fieldorfa (Północ) – 3,5 ha Park Piastów (Stare Miasto) – 3,3 ha Park przy ul. Zbyszka (Stradom) – 2,2 ha Park Parkitka (Częstochówka-Parkitka) – 1,8 ha Promenada Śródmiejska (Trzech Wieszczów) – 1,5 ha skwer między al. Niepodległości i al. WP (Ostatni Grosz) – 1,4 ha skwer między al. AK i ul. Kiedrzyńską (Tysiąclecie) – 1,4 ha Skwer Solidarności (Śródmieście) – 1,3 ha Skwer Kaliny Jędrusik (Tysiąclecie) – 1,2 ha Park św. Barbary (Podjasnogórska) – 1,2 ha Skwer Sokołów przy ul. Generała Kazimierza Pułaskiego (Trzech Wieszczów) – brak informacji o powierzchni Skwer Lotników przy ul. Wojciecha Korfantego (Zawodzie-Dąbie) – brak informacji o powierzchni Planowane: park przy ul. Gajowej (Wrzosowiak) – 1,7 ha Najwyższe budowle Najwyższe budowle w Częstochowie: wieża klasztoru na Jasnej Górze – 106,3 m komin przy ul. Mirowskiej – 90 m wieże archikatedry Świętej Rodziny – 80 m maszt radiowy TON Błeszno Częstochowa w dzielnicy Wrzosowiak (dawniej Błeszno) – 71 m wieża kościoła św. Antoniego Padewskiego w dzielnicy Ostatni Grosz – 50 m biurowiec „Centrum” przy ul. Dekabrystów – 40 m (najwyższy biurowiec) blok mieszkalny „Mrówkowiec” – 33 m budynek przy ul. POW (tzw. pierwszy wieżowiec) – 26,34 m Częstochowa w Małopolsce Częstochowa leży w dawnej ziemi krakowskiej historycznej Małopolski, w XV wieku położona była w powiecie lelowskim w województwie krakowskim. W wyniku reformy administracyjnej z 1999 roku Częstochowa została przyłączona do województwa śląskiego. Częstochowa przed II wojną światową należała do województwa kieleckiego, stąd niektórzy lokalni politycy ubiegali się (wraz z Kielcami i Radomiem) o utworzenie województwa staropolskiego. Częstochowa, chcąc podkreślić swoje historyczne i kulturowe związki z regionem małopolskim, przystąpiła w kwietniu 2007 do Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski, skupiającego obszary należące historycznie do Małopolski, a w wyniku reform administracyjnych przyłączonych do innych województw. W tym samym roku miasto otrzymało tytuł Lidera Małopolski za rewaloryzację alei Najświętszej Maryi Panny. 23 sierpnia 2006 roku w krakowskich Sukiennicach wywieszony został herb Częstochowy. W 2008 roku, po raz kolejny, Częstochowa otrzymała tytuł Lidera Małopolski, tym razem za rewaloryzację parków podjasnogórskich. Historia Według legendy nazwa Częstochowa oznacza osadę założoną przez osobę o imieniu Częstoch, jednak pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża. W bulli papieża Innocentego IV datowanej na 1250 r. została wymieniona wśród wsi płacących dziesięcinę na rzecz kanoników z Wrocławia. W pobliżu Częstochowy leżała wówczas druga wieś, Częstochówka. Po raz kolejny Częstochowa została wzmiankowana w 1325 r. w aktach z poboru świętopietrza, jako jedną z najmniej zaludnionych miejscowości regionu. W 1356 r. nastąpiła lokacja wsi na prawie średzkim. Kwestia daty nadania osadzie praw miejskich jest niejednoznaczna, ale określa się to zdarzenie na okres pomiędzy 1370 a 1377 rokiem. Od 1393 r. Częstochowa była miastem królewskim. W latach 1370–1393 Częstochowa stanowiła lenno Władysława Opolczyka. W tym okresie ustaliło się określenie miasta Częstochowy nazwą Stara Częstochowa, a należącej do ufundowanego w 1382 r. klasztoru Jasna Góra wsi na wzgórzu Częstochówką. W okresie staropolskim miasto Stara Częstochowa wielokrotnie procesowało się z klasztorem jasnogórskim w sprawie łamania praw miejskich przez zakon i zagarniania zysków z handlu z pielgrzymami. Częstochowa przeżyła dynamiczny rozwój w wieku XIV, któremu sprzyjało położenie na szlaku łączącym Małopolskę z Wielkopolską, ponadto z 1377 r. pochodzi informacja o istnieniu w niej huty żelaza, a pod koniec XIV w. częstochowskie huty i kopalnie rudy żelaza znane były w całym kraju. W 1430 r. rabusie z Czech i Moraw napadli na miasto. W XIV i XV w. Częstochowa była słabo rozwinięta i zaludniona. Kolejny okres rozwoju nastąpił w XVI wieku w związku z działalnością starosty Mikołaja Szydłowieckiego oraz ze szczodrością króla Polski Zygmunta I, który nadał miastu liczne przywileje, m.in. kopię lokacji (1502), przywilej pobierania myta mostowego na Warcie (1504, 1512), przywilej organizowania jarmarków (1508) oraz zwolnienie z ceł i podatków targowych dla mieszczan na 12 lat. W 1531 r. wybudowano mury obronne. W latach 1625–1630 region dotknięty został zarazą. W 1587 roku wojsko pretendenta do korony królewskiej Maksymiliana III Habsburga złupiło miasto. W 1620 r. ze względu na peryferyjne położenie klasztoru jasnogórskiego królowie z dynastii Wazów zdecydowali obwarować pobliski klasztor nowoczesnymi fortyfikacjami typu holenderskiego z bastionami. Liczba mieszkańców rosła od ok. 1,5 tys. w XVI w., przez ok. 2 tys. na początku XVII w. do ok. 2,5 tys. w połowie XVII w. Potop szwedzki Po rozpoczęciu potopu szwedzkiego jasnogórscy paulini złożyli hołd poddaństwa królowi Szwecji, a jednocześnie zaczęli przygotowania do obrony klasztoru na wypadek ataku na klasztor. 18 listopada 1655 r. pod Jasną Górą znalazły się szwedzkie wojska, które zaczęły oblężenie klasztoru, które składało się głównie z drobnych potyczek i wymiany ognia artyleryjskiego. Kilkukrotnie przerywano też chaotyczne działania zbrojne z powodu rokowań, a polska załoga kilkukrotnie usiłowała zmusić przeora Augustyna Kordeckiego do poddania twierdzy przeciwnikowi. W nocy z 26 na 27 grudnia wojska szwedzkie ostatecznie wycofały się spod twierdzy. W okresie potopu miasto zostało w znacznej części zniszczone i odbudowywało się długo i powoli. W 1665 roku miała tu miejsce bitwa pod Częstochową, część rokoszu Lubomirskiego. 27 lutego 1670 roku w klasztorze na Jasnej Górze odbył się ślub polskiego króla Michała z arcyksiężniczką Eleonorą. XVIII wiek 29 lutego 1768 roku została zawiązana konfederacja barska. Konfederaci zajęli twierdzę Jasna Góra, kierował nimi Kazimierz Pułaski. Okres po potopie był natomiast pomyślny dla Częstochówki, która dynamicznie rozwijała się i rozbudowywała. Będący właścicielem wsi klasztor intensywnie zabiegał o rozwój osady. W 1717 roku klasztor otrzymał przywilej nadający Częstochówce prawa miejskie jako Nowa Częstochowa. Nowe miasto zostało jednak zrujnowane w okresie konfederacji barskiej. Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja na miejsce sejmiku dla powiatów lelowskiego i ksiąskiego wyznaczono Starą Częstochowę. Po II rozbiorze Polski obie miejscowości znalazły się w Prusach, po 1807 roku w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku w składzie Królestwa Polskiego. Królestwo Polskie Plan połączenia miast podjęto w 1823 roku, a jego opracowaniem zajął się inżynier wojewódzki Jan Bernhard, który w 1819 roku wytyczył Aleję Panny Maryi (obecnie Aleja Najświętszej Maryi Panny). Formalnie oba miasta zostały połączone w jedno 19 sierpnia 1826 roku. Po połączeniu obu miast Częstochowa pod względem liczby ludności wysunęła się na czwarte miejsce w Królestwie, po Warszawie, Lublinie i Kaliszu. W okresie powstania styczniowego w okolicach miasta dochodziło do licznych potyczek oddziałów powstańczych z wojskami rosyjskimi. Przemysł zaczął rozwijać się w Częstochowie na początku lat 70. XIX wieku. Pierwszym większym przedsiębiorcą w Częstochowie był Berek Kohn, który w 1869 r. uruchomił razem z Adolfem Oderfeldem drukarnię i zakład litograficzny. W 1897 r. w podczęstochowskim Rakowie Bernard Hantke uruchomił obecną Hutę Częstochowa. W 1904 r. w Częstochowie zaczął tworzyć się ruch rewolucyjny. Po wybuchu rewolucji w styczniu 1905 r. robotnicy częstochowscy ogłosili w lutym strajk powszechny. W 1909 roku w mieście odbyła się Wielka Wystawa Rolniczo-Przemysłowa. Wkrótce po wybuchu I wojny światowej Częstochowa została bez walk zajęta (3 sierpnia 1914) przez wojska niemieckie. W okresie okupacji sytuacja ludności miasta uległa gwałtownemu pogorszeniu, z miasta wyjechało ponad 20 000 robotników. Już 7 sierpnia 1914 r. dokonano mordów w dzielnicy podjasnogórskiej. W odróżnieniu od miasta Jasna Góra znalazła się od kwietnia 1915 r. pod okupacją katolickich Austro-Węgier. II Rzeczpospolita 10 listopada 1918 r. rozpoczęto rozbrajanie stacjonujących w mieście wojsk niemieckich. 12 listopada 1918 roku przemaszerowały częstochowskimi Alejami trzy kompanie Wojska Polskiego pod dowództwem kpt. Ludwikowskiego. 27 maja 1919 r. doszło w mieście do pogromów Żydów, w wyniku których zginęło 7 osób. W okresie powstań śląskich Częstochowa była głównym ośrodkiem pomocy dla powstańców. W mieście organizowano zbiórki pieniędzy i lekarstw oraz punkty werbunku ochotników. Po załamaniu się polskiej ofensywy na Kijów w 1920 roku Częstochowa musiała przez kilka miesięcy zakwaterować i wyżywić rząd ukraiński Semena Petlury wraz z dwoma tysiącami uchodźców. Podczas wojny polsko-bolszewickiej kilkuset ochotników z Częstochowy walczyło w obronie Warszawy. W okresie dwudziestolecia międzywojennego trwał dalszy rozwój miasta, jednak lokalny przemysł podupadł i rozwijał się w znacznie wolniejszym tempie, co było skutkiem zniszczeń wojennych i załamania koniunktury. W tym czasie miasto zostało skanalizowane, uruchomiono komunikację miejską oraz wzniesiono wiele obiektów użyteczności publicznej (między innymi teatr, pocztę, liczne szkoły). W 1939 roku Częstochowa liczyła już 138 tys. mieszkańców, co plasowało ją na 8. miejscu pod względem największych miast Polski. Od 1925 roku w Częstochowie mieściła się siedziba biskupstwa (od 1992 arcybiskupstwa). W czerwcu 1937 roku doszło w mieście do rozruchów antyżydowskich. Przez tydzień plądrowano żydowskie sklepy. II wojna światowa Po wybuchu II wojny światowej Niemcy wkroczyli do miasta 3 września 1939 roku i już następnego dnia dokonali mordów, które do historii przeszły pod nazwą krwawego poniedziałku. W okresie okupacji miały miejsce represje wymierzone w elitę społeczną i ludność żydowską. W 1942 r. utworzona została dla coraz liczniej napływającej społeczności niemieckiej wydzielona dzielnica. W 1941 r. została utworzona w Częstochowie dzielnica żydowska, którą rozpoczęto likwidować w 1942 r. wywożąc ludność do obozu zagłady w Treblince. Ludność pozostałą po tej akcji terroryzowano i mordowano w kilku kolejnych akcjach, m.in. 25 czerwca 1943 r, gdy ludność żydowska stawiła zbrojny opór. W czasie wojny i bezpośrednio po niej w rejonie Częstochowy działały silne oddziały partyzanckie niepodległościowego podziemia. Po upadku powstania warszawskiego Częstochowa była stolicą Polskiego Państwa Podziemnego. 16 stycznia 1945 roku, po całodziennych walkach, Częstochowę opuścił garnizon niemiecki, a miasto zostało zajęte przez sowieckie oddziały mjra Siemiona Chochriakowa. Okres powojenny W okresie Polski Ludowej szybka rozbudowa huty, która zyskała imię Bolesława Bieruta, spowodowała dynamiczny rozwój miasta. Ponadto powstały Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Zygmunta Modzelewskiego, Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Warta”, rozwinął się również przemysł metalowy, szklarski i chemiczny. Z inicjatywy prof. Jerzego Kołakowskiego powołana została Wyższa Szkoła Inżynierska w Częstochowie, obecna Politechnika Częstochowska. Jan Paweł II odwiedził Częstochowę sześciokrotnie: w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999. 15 sierpnia 1991 odprawiona z jego udziałem msza św. (kończąca VI Światowe Dni Młodzieży) zgromadziła 1,5 mln wiernych, a papież od władz miasta otrzymał klucz do jego bram oraz tytuł honorowego obywatela. Częstochowa stała się pierwszym miastem na świecie, od którego przyjął takie wyróżnienie. III RP 15 listopada 2009 w mieście odbyło się referendum w sprawie odwołania prezydenta Tadeusza Wrony. Prezydent został odwołany 39 284 głosami. Obecnie (2022) prezydentem miasta jest Krzysztof Matyjaszczyk, reprezentant SLD. Gospodarka Częstochowa jest drugim największym miastem województwa śląskiego zarówno pod względem liczby ludności, jak i zajmowanej powierzchni. Jest ponadregionalnym ośrodkiem firm z branży motoryzacyjnej, hutnictwa i przetwórstwa metali, przetwórstwa szkła oraz IT. W mieście doskonale prosperują m.in. światowi giganci tacy jak ZF Group, Guardian Glass, Stoelze, Liberty Steel, TS Tech czy Brembo. W 2008 r. ukończony został Częstochowski Park Przemysłowo-Technologiczny, który posiada zmodernizowane i nowocześnie zaaranżowane biura, magazyny i hale produkcyjne. W 2023 r. budżet Częstochowy wyniesie 1 mld 855,3 mln zł z czego 516,7 mln zł na inwestycje (niemal 28% ogółu wydatków). Aktualnie szczególne znaczenie dla miasta ma pozyskiwanie inwestorów zainteresowanych prowadzeniem centrów usług dla zaplecza biznesowego (tzw. BPO – Business Process Outsourcing), jak i usług logistycznych czego dowodem są duże inwestycje Hillwood (dwie lokalizacje: Hillwood Częstochowa – Zachód o powierzchni ponad 24 000 m² oraz Hillwood Częstochowa – Miasto o powierzchni ponad 64 000 m²) i Panattoni – Panattoni Park Częstochowa o powierzchni ponad 30 000 m². Ponadto pod Częstochową w miejscowości Libidza swoje centrum logistyczne (o powierzchni ponad 40 000 m²) posiada sieć Polomarket. Znaczące w skali regionu centrum dystrybucyjne posiada w Częstochowie Stoelze Glass Group (ponad 20 000 m²). Częstochowa dzięki doskonałej lokalizacji i prowadzonym na szeroką skalę inwestycją w infrastrukturę drogową przyciąga inwestorów z branż do tej pory nieobecnych w mieście m.in. z branży wyrobów medycznych czego najlepszym przykładem jest budowa nowoczesnego zakładu produkcji zaawansowanych technologicznie produktów do leczenia ran Hartmann Manufacturing Polska w pobliżu węzła autostradowego „Jasna Góra” będącego częścią autostradowej obwodnicy Częstochowy. Miasto daje możliwość dotarcia w ciągu 90 minut jazdy samochodem do terenów, które zamieszkuje 8,5 miliona osób. Tak ogromny rynek zasobów ludzkich sprawia, że swoje inwestycje lokuje tutaj również Przedsiębiorstwo Sprzętu Ochronnego MASKPOL S.A. wchodzące w skład Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA. Obecne są tutaj oddziały najbardziej rozpoznawalnych firm z branży IT takich jak X-KOM, Comarch, Assecco, ZF IT Center, SII Polska, K Dystrybucja (Kaspersky Lab), Computer Center i wiele innych. Istotnym i znanym w całej Polsce inwestorem o charakterze globalnym jest firma Klimas Wkręt – Met, która w 4 lokalizacjach skupionych wokół Częstochowy prowadzi na ponad 80 000 m² działalność produkcyjną z zakresu wytwarzania zamocowań budowlanych. Według najnowszych danych liczba firma w Częstochowie ogółem kształtuje się na poziomie 20 121 podmiotów gospodarczych, których reprezentantem jest Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa w Częstochowie. Głównym inicjatorem działań związanych z rozwojem i inwestycjami w gospodarce jest Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie. W 2011 r. w Częstochowie utworzono trzy klastry przemysłowe – Klaster Przetwórstwa Polimerów Plastosfera, Częstochowski Klaster Komunalny Aglomeracja oraz Regionalny Częstochowski Klaster Budownictwa i Infrastruktury „Budosfera”. W Częstochowie nadal prowadzi działalność kilkudziesięciu producentów wózków dziecięcych. Specjalne strefy ekonomiczne W wyniku utworzenia w 2018 r. Polskiej Strefy Inwestycji miasto znalazło się w strefie oddziaływania KSSE S.A. Oferta terenów inwestycyjnych w Częstochowie obejmuje obecnie trzy podstrefy: KSSE „Kusięcka” o powierzchni całkowitej 13,2 ha gdzie działa już m.in. fabryka CGR POLAND Sp. z o.o. KSSE „Korfantego” o powierzchni całkowitej 34,4 ha. Skorki II – 17,5 ha przy istniejącej ulicy Ekonomicznej – teren w przygotowaniu. KSSE „Skorki I” najmłodsza i najszybciej rozwijająca się podstrefa w Częstochowie o powierzchni całkowitej 23,3 ha. Swoją działalność prowadzi tu m.in. ZF Electronics Plant and European Shared Services Center (trzeci najnowszy zakład produkcyjny koncernu ZF w mieście produkujący kamery samochodowe). Częstochowskie „Centrum Obsługi Inwestora” prowadzi współdziałanie z Katowicką Specjalną Strefą Ekonomiczną SA jako instytucja wspierania gospodarki, która inicjuje zmiany organizacyjne usprawniających obsługę przedsiębiorców i inwestorów w Częstochowie. Od 2014 roku w Częstochowie na terenach włączonych do stref ekonomicznych minimalne nakłady inwestycyjne wyniosły 1 miliard 700 milionów złotych. Miejskie tereny inwestycyjne Miasto Częstochowa w swojej ofercie posiada również własne atrakcyjne tereny przeznaczone dla inwestorów szukających miejsca pod rozpoczęcie działalności w miastach powyżej 200 tysięcy mieszkańców. Najważniejsze z nich to: Rząsawska – 0,37 ha Elanex – o powierzchni 8,9 ha na terenach dawnego zakładu przemysłowego Elanex. Dom Księcia – o powierzchni 6670 m² Barbary – o powierzchni 2,21 ha w sąsiedztwie drogi krajowej nr 46. Przemysł Częstochowa jest głównym ośrodkiem Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego, trzeciego co do wielkości w województwie śląskim. Od średniowiecza rozwijał się tu przemysł metalowy, dzięki licznemu występowaniu rud żelaza. Do największych i najbardziej znanych zakładów przemysłowych na terenie miasta należą: X-KOM – siedziba sieci sklepów komputerowych i główny sponsor klubu piłkarskiego Raków Częstochowa. ISD Huta Częstochowa – jedna z największych hut stali w Polsce ZF Automotive Systems Poland (dawniej TRW) – producent systemów bezpieczeństwa do samochodów TS Tech Poland – działalność koncernu skupia się głównie wokół projektowania i produkcji siedzeń oraz innych elementów wnętrza samochodów. Przedsiębiorstwo Sprzętu Ochronnego „Maskpol” SA – producent wyposażenia żołnierskiego. DTR VMS Poland Sp. z o.o. – producent elementów gumowo-metalowych dla sektora motoryzacyjnego. Wiko Klebetechnik – jest elementem międzynarodowej GLUETEC GROUP, pochodzącej z Niemiec, zajmującą się produkcją i dystrybucją chemii przemysłowej. CSF Poland (grupa Cooper Standard; daw. Systemy Polimeryczne Barre Thomas Poland) – producent m.in. przewodów, systemów antywibracyjnych i uszczelek do samochodów Brembo Poland – wytwórca elementów układów hamulcowych CGR Polska – producent podzespołów motoryzacyjnych dla takich firm jak TRW, Faurecja. Sila Poland – producent zintegrowanych systemów zmiany biegów. Koksownia Częstochowa Nowa – czołowy producent koksu w kraju, wyodrębniony ze struktury Huty Częstochowa Guardian Częstochowa – huta szkła Stoelzle Częstochowa – huta szkła artystycznego i użytkowego Odlewnia Żeliwa Wulkan – odlewnia żeliwa, najstarsza fabryka działająca na terenie miasta. Została założona w 1894 roku. Metalplast-Częstochowa – czołowy producent zamków i okuć budowlanych. Założona w 1899 roku. ViperPrint – jedna z największych drukarni internetowych w Polsce. Założona w 2002 roku. Dospel – producent systemów wentylacji Bud-Trans – zakres firmy obejmuje głównie prace związane z transportem nieczystości budowlanych, rozbiórki oraz prace porządkowe, Polontex – producent głównie tkanin dekorowanych, zakład mieści się w budynku dawnej „Ceby”. Handel W mieście funkcjonują galerie handlowe, centra handlowe, hipermarkety oraz znaczna liczba supermarketów. Najważniejsze z nich to: Galeria Jurajska, al. Wojska Polskiego 207 Galeria Al. NMP 49, al. Najświętszej Maryi Panny 49. Centrum handlowe M1, ul. Kisielewskiego 8/16 Centrum handlowe Kwadraty, al. Wolności 4 DL Center Point Częstochowa, ul. Jagiellońska 1 Park handlowy Aniołów Park, ul. Drogowców 43 Centrum handlowe Jagiellończycy, ul. Brzozowa 2/8, Dom Handlowy Centrum, al. Wolności 4 obszar handlowo-usługowy – węzeł DK1/DK46 (m.in. Castorama), Centrum handlowe VENDO PARK (2020 r.), Makro Cash&Carry, ul. Jagiellońska 38/40 OBI, ul. Generała Leopolda Okulickiego 16/18 oraz OBI przy ul. Kisielewskiego 8/16 Leroy Merlin, ul. Krakowska 7, Poczesna /k. Częstochowy Centrum Handlowe Auchan Poczesna, ul. Krakowska 10 Poczesna /k. Częstochowy Hipermarket Carrefour, ul. Drogowców 43 Agata Meble, ul. Drogowców 39 Centrum handlowe „Market na Czerwonym” i wiele mniejszych marketów i sklepów. Początkowo w mieście mogło działać tylko 87 sklepów sprzedających alkohol. W 2001 roku limit podwyższono do 245, w 2009 roku do 440, w 2010 roku do 500, a w 2015 roku do 550. Transport Transport drogowy Częstochowę przecina umożliwiająca transport samochodowy z największymi miastami Polski sieć dróg krajowych i Autostrad: Autostrada A1 – fragment trasy europejskiej E75: Gdańsk – Grudziądz – Toruń – Włocławek – Łódź – Częstochowa – Pyrzowice – Gliwice – Żory – Gorzyczki – przebiegająca przez północne i zachodnie obrzeża miasta, tworząca zachodnią, autostradową obwodnicę. droga krajowa nr 43: Wieluń – Rudniki – Kłobuck – Częstochowa droga krajowa nr 46: Kłodzko – Nysa – Pakosławice – Jaczowice – Niemodlin – Karczów – Opole – Ozimek – Lubliniec – Blachownia – Częstochowa – Janów – Szczekociny droga krajowa nr 91: Gdańsk – Tczew – Toruń – Włocławek – Kutno – Łódź – Piotrków Trybunalski – Kamieńsk – Radomsko – Kłomnice – Częstochowa – Podwarpie Sieć uzupełniają drogi wojewódzkie: droga wojewódzka nr 483: Łask – Szczerców – Nowa Brzeźnica – Częstochowa droga wojewódzka nr 491: Działoszyn (Droga 42) – Łobodno – Częstochowa droga wojewódzka nr 494: Bierdzany – Olesno – Wręczyca Wielka – Częstochowa droga wojewódzka nr 786: Częstochowa – Św. Anna – Koniecpol – Włoszczowa – Łopuszno – Ruda Strawczyńska – Kielce droga wojewódzka nr 908: Częstochowa – Tarnowskie Góry (Droga 78) Transport kolejowy Przez miasto przebiegają linie kolejowe nr 61 Lubliniec–Kielce (uruchomiana stopniowo w latach 1903–1911) oraz nr 1 Warszawa Centralna–Katowice wraz z odgałęzieniem (linia nr 146) do stacji Chorzew Siemkowice, które łączy miasto z magistralą węglową. 17 listopada 1846 r. Częstochowa uzyskała kolejowe połączenie z Warszawą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska), w 1903 z Herbami, a w 1911 z Kielcami (Kolej Herbsko-Kielecka). Częstochowski węzeł kolejowy uzyskał obecny kształt w okresie II wojny światowej. Pasażerski transport kolejowy obsługiwany jest przez stacje Częstochowa Gnaszyn, Częstochowa Raków, Częstochowa Stradom, Rząsawa, Częstochowa Aniołów oraz w największym stopniu przez nowoczesny – otwarty po przebudowie w 1996 roku – dworzec Częstochowa Osobowa (dawniej Częstochowa Główna) mieszczący się w samym centrum miasta, przy placu Rady Europy. Komunikacja miejska Częstochowa posiada jeden z dwóch najmłodszych systemów komunikacji tramwajowej na terenie Polski, który został uruchomiony w 1959 roku. Tramwaje poruszają się po torach o rozstawie szyn 1435 mm i sieci składającej się z 14,7 km. De facto jest to jedna trasa przebiegająca przez miasto z północy na południe z dwoma odgałęzieniami na jej południowym krańcu. Organizatorem publicznego transportu zbiorowego w mieście Częstochowa i części gmin ościennych jest Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie. Na zlecenie MZDiT przewozy realizuje na wyłączność będąca własnością miasta spółka Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie. Publiczna komunikacja obejmuje 3 linie tramwajowe, 24 autobusowe miejskie oraz 8 podmiejskich w gminach Blachownia, Konopiska, Mstów, Poczesna i Olsztyn. Nocną komunikację miejską tworzy codzienna linia autobusowa nr 80, kursująca wzdłuż sieci tramwajowej. 13 lipca 2007 r. MPK Częstochowa wprowadziło uniwersalny bilet elektroniczny. Firma Bus Expres oferuje przewóz osób na trasie z centrum miasta do Blachowni. Darmowy transport do hipermarketu Auchan zapewnia firma BK Bursiak, natomiast do hipermarketu Tesco zapewnia firma Kris-Tour. Przejazdy na terenie miasta oferuje także PKS Częstochowa, które obsługuje linie z dworca PKS do Kłobucka, Blachowni i innych okolicznych miejscowości, a także PKP – 5 przystanków w Częstochowie oferuje transport osobowy. Komunikację z gminą Rędziny zapewnia GZK w Rędzinach liniami R, Rm oraz Rk do Dworca Głównego PKP. Od 1 września 2021 roku Częstochowa jest skomunikowana z gminami powiatu ziemskiego komunikacją autobusową zorganizowaną przez Powiat Częstochowski. Transport lotniczy Najbliższym międzynarodowym lotniskiem jest regionalny port województwa śląskiego – Katowice Airport w Pyrzowicach. Znajduje się on około 40 km na południe od centrum Częstochowy. Najbliższym czynnym lądowiskiem jest oddalone o 10 km od centrum miasta Lotnisko Częstochowa-Rudniki. Jest to obiekt powojskowy obecnie znajdujący się we własności prywatnej. Pełni funkcje sportowe – na części jego terenu operuje Aeroklub Częstochowski, a także jest miejscem organizacji wielu imprez plenerowych. Lotnisko nie jest przystosowane do obsługi dużych samolotów, istnieje możliwość lądowania tylko małych samolotów pasażerskich. Posiada zaniedbaną betonową drogę startową (2000 × 60 m). Wieloletnie zamierzenia włodarzy miasta przeistoczenia lotniska w pasażerskie lub towarowe dotychczas nie zaowocowały wsparciem finansowym z żadnego źródła, lub nawet uregulowaniem prawnym jego statusu po myśli samorządowców. Ostatni raz lotnisko zostało użyte przez linie lotnicze w 1983 – przez jeden sezon Polskie Linie Lotnicze LOT oferowały z niego połączenia. Zabytki i turystyka Częstochowa jest miastem powstałym w średniowieczu. Na przestrzeni wieków w mieście zostały zbudowane liczne budowle, mające obecnie charakter zabytków i atrakcji turystycznych. Do najważniejszych należą zabytkowe kamienice oraz sam układ urbanistyczny historycznych centrów Starej i Nowej Częstochowy oraz łączącej je Alei Najświętszej Maryi Panny. Największym i najczęściej odwiedzanym z częstochowskich zabytków jest zespół klasztorny na Jasnej Górze, a turystyka związana z klasztorem to głównie ruch pielgrzymkowy. Atrakcje turystyczne Aleja Najświętszej Maryi Panny – zespół zabytkowych kamienic Tarasy widokowe na wieży jasnogórskiej Parki podjasnogórskie i znajdujące się w nim ekspozycje Muzeum Częstochowskiego – Muzeum Górnictwa Rud Żelaza i inne Ulica 7 Kamienic z XIX-wieczną zabudową Ulica Wieluńska z XVIII i XIX-wieczną zabudową Ratusz w Częstochowie – XIX-wieczny klasycystyczny Stary Rynek – rynek Starego Miasta z kamienicami Muzeum Produkcji Zapałek w Częstochowie – zabytkowa fabryka zapałek Pałacyk Hantkego w Częstochowie – neobarokowa willa założyciela Huty Częstochowa Bernarda Hantkego Pałacyk Brassów w Częstochowie – XIX-wieczny pałacyk austriackiego przedsiębiorcy Wilhelma Brassa Pałacyk Mottego – willa dyrektora Przędzalni Czesankowej „Elanex” z 1909 r. układ urbanistyczny Częstochówki (ul. Wieluńska, Rynek Wieluński, ul. św. Barbary) Muzeum Historii Kolei (Dworzec Stradom) Muzeum Haliny Poświatowskiej Dom Władysława Biegańskiego Muzeum Pontyfikatu Jana Pawła II Miejska Galeria Sztuki Złota Góra Przełom Warty i Start spływu kajakowego „Mirowski przełom Warty” Fontanna Dziewczynka z Gołębiami Ławeczki pomnikowe w al. NMP: Haliny Poświatowskiej, Marka Perepeczki, Władysława Biegańskiego i Piotra Machalicy Rezerwat archeologiczny kultury łużyczkiej Zabytkowa lokomotywa przy dworcu głównym PKP Zabytki sakralne Jasna Góra – zespół klasztorny zakonu paulinów, największy i najbardziej znany zabytek Częstochowy neogotycka archikatedra Świętej Rodziny – zbudowana w latach 1901–1927 Kościół św. Jakuba – umiejscowiony na placu Biegańskiego, będący pierwotnie cerkwią prawosławną kościół św. Zygmunta – najstarszy w Częstochowie, na placu Daszyńskiego Katedra Matki Boskiej Królowej Apostołów – kościół polskokatolicki przy ul. Jasnogórskiej Cerkiew Częstochowskiej Ikony Matki Bożej przy ul. Kopernika kościół ewangelicko-augsburski Wniebowstąpienia Pańskiego w Śródmieściu przy ulicy Kopernika kościół św. Barbary w dzielnicy podjasnogórskiej sanktuarium św. Józefa na Rakowie przy ul. Okrzei kościół Najświętszego Imienia Maryi w alei NMP kościół Pana Jezusa Konającego i kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Częstochówce kaplica Przemienienia Pańskiego w centralnej części cmentarza Kule kościół świętych Rocha i Sebastiana na cmentarzu św. Rocha pałac biskupi Zabytkiem o charakterze religijnym jest cmentarz żydowski w dzielnicy Zawodzie. Szlaki turystyczne Wycieczki po Częstochowie łączone są często ze zwiedzaniem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W mieście rozpoczynają bieg następujące szlaki turystyczne: Szlak Orlich Gniazd Szlak Jury Wieluńskiej Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty Częstochowa – Olsztyn im. Z. Łęskiego Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego Kultura Częstochowa stanowi centrum kulturalne regionu, a także jest ważnym ośrodkiem kulturalnym w skali ogólnopolskiej i międzynarodowej. W mieście odbywa się wiele wydarzeń o charakterze lokalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym. Instytucje kulturalne Na terenie Częstochowy działa wiele miejskich oraz niezależnych instytucji kulturalnych, których zaangażowana działalność tworzy różnorodną ofertę kulturalną miasta. Muzea i galerie Oprócz klasztoru jasnogórskiego działalność muzealną i wystawienniczą prowadzą również inne instytucje. Muzeum Częstochowskie Najstarsza instytucja muzealna. Do jej obiektów wystawienniczych należą: Ratusz miejski – zabytkowy zespół budynków byłego ratusza, obecnie główna siedziba Muzeum Rezerwat archeologiczny kultury łużyckiej w dzielnicy Raków – unikatowy rezerwat archeologiczny Galeria Dobrej Sztuki w Częstochowie Muzeum Górnictwa Rud Żelaza Muzeum Haliny Poświatowskiej, częstochowskiej poetki Inne Inne instytucje wystawiennicze w mieście: Miejska Galeria Sztuki – zajmuje się wystawianiem malarstwa, rzeźby, grafik i fotografii – kładąc szczególny nacisk na dzieła współczesne. Szczególnie znana jest wystawa prac Zdzisława Beksińskiego, która w 2006 przekształciła się w stałe Muzeum Zdzisława Beksińskiego Muzeum Produkcji Zapałek – nieczynna fabryka posługującą się technologią z trzeciej dekady XX wieku (prywatne) Muzeum Historii Kolei na dworcu Częstochowa Stradom (przejściowo zamknięte, prywatne) Muzeum Archidiecezji Częstochowskiej Muzeum Zdzisława Beksińskiego Muzeum Wyobraźni – galeria i pracownia Tomasza Sętowskiego (prywatne) Muzeum Pontyfikatu Jana Pawła II (prywatne) Galeria Konduktorownia Galeria Lonty Petry (prywatne) rezerwat archeologiczny na Starym Rynku Muzeum Kresowe Filharmonia Częstochowska im. Bronisława Hubermana Orkiestra filharmonii zainaugurowała działalność w 1945 roku, dając koncert w miejskim teatrze. W 1955, w miejscu zniszczonej przez okupujących Częstochowę Niemców Nowej Synagogi, rozpoczęto budowę gmachu filharmonii. Budowa zakończyła się w 1965 roku. W styczniu 1976 roku Państwowa Orkiestra Symfoniczna w Częstochowie otrzymała miano Filharmonii. 3 października 2012 roku otrzymała imię Bronisława Hubermana. Teatr im. Adama Mickiewicza Teatr w Częstochowie rozpoczął działalność w 1927 roku. W latach 20. XX wieku powstała obecna siedziba teatru – wybudowany specjalnie dla jego potrzeb gmach przy ulicy Kilińskiego. W 1949 roku teatr został upaństwowiony, a sześć lat później nadano mu imię Adama Mickiewicza. Ośrodek Promocji Kultury Gaude Mater Miejska instytucja kulturalna, która jest głównym organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” i Festiwalu im. Kaliny Jędrusik „Kalinowe Noce, Kalinowe Dni”. Kina W Częstochowie działają dwa kina wielosalowe należące do sieci Cinema City: Cinema City Wolność, otwarte w 2004 roku, oraz znajdujący się w Galerii Jurajskiej multipleks, uruchomiony w 2009 roku. W mieście działa także od 1991 kino studyjne Ośrodka Kultury Filmowej. Muzyka Na terenie Częstochowy działają liczne chóry żeńskie, męskie oraz mieszane. Najstarszym jest Chór Męski „Pochodnia” (dyr. Jarosław Łyczba). Do innych należą: Chór Filharmonii Częstochowskiej „Collegium Cantorum” (dyr. J.Siadlak), Jasnogórski Chór Chłopięco-Męski „Pueri Claromontani” (dyr. s. Maria Bujalska PDDM) oraz Chór Archikatedry pw. Św. Rodziny „Basilica Cantans” (dyr. Włodzimierz Krawczyński, obecnie Zygmunt Nitkiewicz). Chóry te zdobywały liczne nagrody na festiwalach krajowych oraz zagranicznych. Festiwale muzyczne w Częstochowie Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” Jazz Spring Częstochowa Frytka OFF ReggaeON Aleje tu się dzieje HIP HOP Elements Summer chill Jasnogórski Konkurs Skrzypcowy Edukacja kulturalna W Częstochowie działa Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego, Jasnogórska Szkoła Muzyczna, Zespół Szkół Muzycznych im. Marcina Żebrowskiego. Na terenie miasta istnieje także kilka ognisk muzycznych dla dzieci i młodzieży oraz Społeczna Szkoła Baletowa. Działalność prowadzi Młodzieżowy Dom Kultury oraz Regionalny Ośrodek Kultury, organizujący wiele cyklicznych imprez, m.in. Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Haliny Poświatowskiej. Poetka ta urodziła się i wychowała w Częstochowie. W jej domu rodzinnym jest zorganizowane skromne muzeum, które gromadzi eksponaty związane z życiem Poświatowskiej. Media Prasa W Częstochowie wydawane są następujące dzienniki: „Gazeta Wyborcza” – od 1991 wydawana z lokalnym dodatkiem „Dziennik Zachodni” – znajduje się tu terenowy oddział tej gazety „Życie Częstochowy i Powiatu” – kontynuacja „Życia Częstochowy”, ukazującej się od 1947 gazety, dla której pierwowzorem było „Życie Warszawy” Tygodniki: „7 Dni” „Gazeta Częstochowska” – od 1956 „Niedziela” – ogólnopolski tygodnik katolicki Wydawanych jest również kilka innych pism m.in.: kwartalniki kulturalne „Aleje 3”, „Bulion”, miesięcznik „Puls Regionu” oraz rocznik „Ziemia Częstochowska”. Radio Radiostacje lokalne: Radio Jasna Góra – stacja radiowa działająca przy klasztorze na Jasnej Górze Radio Fiat – katolicka stacja radiowa należąca do Archidiecezji częstochowskiej Radio Jura – stacja radiowa o charakterze lokalnym, uruchomiona przez Radio 90 FM, które 14 lipca 2010 roku otrzymało koncesję na nadawanie w Częstochowie Twoja Polska Stacja – stacja radiowa o charakterze lokalnym, prezentująca muzykę polską i wiedzę o tej muzyce. Właścicielem jest Agencja Reklamowa Radio Park, która koncesję na nadawanie otrzymała 13 lipca 2017 roku, a 7 września 2018 r. rozpoczęła nadawanie Studia lokalne w Częstochowie posiadają: Polskie Radio Katowice Radio Złote Przeboje RMF Classic RMF Maxxx – emitująca w tzw. rozszczepieniach lokalnych wiadomości z Częstochowy, w 2006 zastąpiła istniejące od 1995 miejscowe Radio Fon. W latach 1995–2001 w mieście lokalną redakcję posiadało radio RMF FM. Telewizja Mieszkańcy dzielnicy Tysiąclecie i Północ mają dostęp do miejskiej TV Orion. W mieście istnieją ponadto lokalne redakcje TVP3 Katowice, NTL i TVSilesia. Internet „Częstochowski Portal Sportowy” – portal informujący o wydarzeniach sportowych z Częstochowy i okolic „wczestochowie.pl” – portal informujący o wydarzeniach z Częstochowy i okolic „CzestochowaForum.pl” – niezależne i niekomercyjne, największe forum, z bieżącymi informacjami o Częstochowie W mieście działa kilka lokalnych portali. Pracuje tu także kilku dziennikarzy gazet internetowych. Ochrona zdrowia Pierwszy szpital w Częstochowie sięga historią do 1834 roku, gdy Rada Miasta przeznaczyła grunt pod jego budowę. Wkrótce potem został zbudowany szpital św. Benedykta, w 1854 r. przemianowany na szpital Najświętszej Maryi Panny. Przez lata zatrudniony był w nim jeden lekarz, pierwszym był Walenty Józef Siekaczyński. Dopiero dr Władysław Biegański sprowadził do niego specjalistów różnych dziedzin medycyny, poczynając w 1883 roku od sprowadzenia chirurga dra Władysława Wrześniowskiego. Na początku XX wieku w Częstochowie powstał szpital izraelicki przy ul. Mirowskiej (budynki wykorzystywane do XXI wieku). W czasie I wojny światowej przy ul. Wieluńskiej powstał szpital weneryczny, a przy Waszyngtona szpital zakaźny (przeniesiony z czasem na ul. Dąbrowskiego). W okresie II RP otwarto nowoczesny szpital Kasy Chorych przy ul. Mickiewicza (budynki wykorzystywane do XXI wieku). W czasie II wojny światowej na szpital przebudowano budynki przy ul. Kordeckiego i przy ul. Bony. Szpital w Alejach zlikwidowano w końcu lat 1950., a w 1966 lub 1969 r. budynek rozebrano i rozpoczęto w tym miejscu budowę domu towarowego. W 1961 roku zbudowano szpital w dzielnicy Tysiąclecie (później wojewódzki), a w 1988 roku uruchomiono szpital w dzielnicy Parkitka (również wojewódzki). W 2000 roku szpitale przy ul. Bony, Mirowskiej i Mickiewicza połączony w Zespół Szpitali Miejskich, a w 2004 roku przekształcono je w Miejski Szpital Zespolony. W 2009 roku szpital na Tysiącleciu włączono do szpitala na Parkitce. Szpitale publiczne Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie (ul. Nowobialska, ul. PCK, al. Pokoju) Miejski Szpital Zespolony w Częstochowie (ul. Bony, ul. Mickiewicza, ul. Mirowska) Szpital im. R. Weigla w Blachowni k. Częstochowy Edukacja W Częstochowie działa 45 przedszkoli, w tym 6 niepublicznych i 2 przedszkola integracyjne. Funkcjonuje tu również 50 szkół podstawowych, w tym 3 niepubliczne, 5 specjalnych i 3 prowadzące oddziały integracyjne. Część z placówek kształcenia podstawowego jest prowadzonych przez duchowieństwo katolickie. Działa tu 36 szkół ponadgimnazjalnych w tym 12 policealnych, 10 liceów ogólnokształcących i kilkanaście zespołów szkół o różnorodnych profilach, w tym Centralna Szkoła Państwowej Straży Pożarnej. Uczelnie wyższe W mieście działa 5 uczelni wyższych: Politechnika Częstochowska, Uniwersytet Jana Długosza, Akademia Polonijna, Wyższa Szkoła Zarządzania, Wyższa Szkoła Lingwistyczna. Ponadto w Częstochowie działa Wyższe Międzydiecezjalne Seminarium Duchowne. W 2022 roku na Uniwersytecie im. Jana Długosza w Częstochowie otworzono kierunek lekarski. Oświata w ujęciu historycznym Po utworzeniu Częstochowy w początkach XIX wieku szkolnictwo stało w mieście na niskim poziomie. W dotychczas istniejących miastach Starej i Nowej Częstochowy działało po jednej szkole elementarnej, a każda z nich prowadzona była przez jednego nauczyciela. Zaraz po upadku powstania listopadowego działały oprócz tych dwóch szkół trzy prywatne pensje. W 1835 roku została założona niedzielna szkoła rzemieślnicza, która jednak cieszyła się niewielkim zainteresowaniem. W 1861 roku działały w mieście już cztery szkoły elementarne, jedna męska szkoła czteroklasowa i jedna pensja żeńska. Szkoły mieściły się w prywatnych domach, nauczyciele utrzymywali się ze składek i niewielkiej dotacji miejskiej. Szkolnictwo średnie zostało utworzone w mieście dopiero w 1862 roku, gdy powołano szkołę powiatową specjalną, przekształconą później w pięcioklasowe progimnazjum, a od 1867 roku działającą jako czteroklasowe gimnazjum filologiczne. Siedzibą szkoły był budynek poklasztorny w III Alei, obecnie działa w nim liceum im. Sienkiewicza. Natomiast pierwsze prywatne szkoły średnie powstały w 1871 i 1891 roku. W 1906 roku otwarte zostało polskie gimnazjum. W następnym roku istniało 7 szkół średnich i 13 szkół powszechnych, a także szkoły zawodowe i żydowskie. W 1918 roku w mieście nie było ani jednego budynku o przeznaczeniu typowo szkolnym, a szkoły powszechne mieściły się w lokalach wynajętych, które nie spełniały norm. W celu poprawy sytuacji w oświacie w latach 1924–1936 Zarząd Miasta wybudował w mieście kosztem 2,5 mln zł sześć budynków (przy ul. Chłopickiego, Narutowicza, Olsztyńskiej, Waszyngtona, w parku Narutowicza, na Ostatnim Groszu i Stradomiu), a w latach 1937–1939 kolejne dwie kosztem prawie 0,5 mln zł. Z powodu braku czasu, a następnie wybuchu wojny, nie zrealizowano kolejnych sześciu. W 1919 roku do 14 szkół powszechnych uczęszczało ok. 7.000 uczniów, co stanowiło połowę znajdujących się w wieku szkolnym. W 1936 roku istniały w mieście 34 szkoły powszechne, w tym 21 publicznych, do których uczęszczało ok. 15.000 uczniów, tj. ok. 87% dzieci. W szkołach publicznych istniały 303 klasy, które odbywały zajęcia w 193 salach. Pomimo niedoboru sal część zajęć uczniowie musieli odbywać w innych budynkach, często oddalonych od siebie. W tym czasie istniało 8 średnich szkół powszechnych, z czego 3 publiczne, oraz 16 szkół zawodowych. Ponadto w latach 1935–1936 funkcjonował w mieście Uniwersytet Powszechny, mający 160 słuchaczy. W okresie okupacji hitlerowskiej szkolnictwo średnie zostało zlikwidowane, a powszechne znacząco ograniczone. Dodatkowo część budynków szkolnych zajętych zostało na potrzeby koszar. W późniejszym okresie okupacji część nauczycieli aresztowano i umieszczono w obozach koncentracyjnych, a wyposażenie większości szkół uległo zniszczeniu. Tuż po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy szkolnictwa. W 1945 roku uruchomiono 17 państwowych szkół podstawowych i 3 religijne; te ostatnie zlikwidowano w 1949 i 1953 roku. Spośród tych 17 szkół tylko 10 dysponowało budynkami o przeznaczeniu szkolnym. W 1947 roku istniały już 24 szkoły podstawowe, w 1948/49 30, w 1956/57 33, a w 1960/61 36. W 1952 roku zbudowano też pierwszy po wojnie budynek o przeznaczeniu typowo szkolnym. W roku 1956/57 obowiązek szkolny realizowało w sumie 99,3% dzieci. Sport Najbardziej znane kluby sportowe działające (obecnie lub dawniej) w Częstochowie to: klub siatkarski AZS Częstochowa (sześciokrotny mistrz Polski), klub żużlowy Włókniarz Częstochowa (czterokrotny mistrz Polski) i klub piłkarski Raków Częstochowa (mistrz Polski, dwukrotny wicemistrz Polski, zdobywca Pucharu Polski i Superpucharu Polski). Inne kluby działające w mieście to między innymi: Budowlani Częstochowa (lekkoatletyka), Norwid Częstochowa, Eco-Team AZS Stoelzle Częstochowa (oba siatkówka mężczyzn), Częstochowianka Częstochowa (siatkówka kobiet), Skra Częstochowa (piłka nożna mężczyzn i kobiet), Gol Częstochowa (piłka nożna kobiet). Przy uczelniach wyższych działają kluby AZS UJD Częstochowa i AZS Politechnika Częstochowska. Głównymi obiektami sportowymi w Częstochowie są: Arena Częstochowa – stadion żużlowy w dzielnicy Zawodzie-Dąbie z trybunami na 16 850 osób. Hala Sportowa Częstochowa – hala sportowo-widowiskowa oddana do użytku w 2012 roku. Trybuny liczą 7100 miejsc siedzących, z czego około 5900 miejsc znajduje się na trybunach stałych. W obiekcie rozgrywano między innymi mecze siatkarskiej Ligi Światowej 2015 oraz turniej finałowy siatkarskich Klubowych Mistrzostw Świata 2018. Hala Polonia – hala sportowo-widowiskowa położona w dzielnicy Tysiąclecie dysponująca 1165 stacjonarnymi miejscami siedzącymi oraz 440. miejscami na trybunach rozkładanych. Miejski Stadion Piłkarski „Raków” – miejski stadion piłkarski, z trybunami na 5500 osób. Miejski Stadion Lekkoatletyczny w Częstochowie – stadion lekkoatletyczny posiadający zadaszoną trybunę z 894. miejscami siedzącymi. Administracja Częstochowa jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy Częstochowy wybierają do swojej rady miasta 28 radnych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta Częstochowa przy ul. Śląskiej 11/13. Miasto jest siedzibą wielu urzędów i instytucji o znaczeniu regionalnym. Znajduje się tu m.in.: starostwo powiatu częstochowskiego ziemskiego. Mieszkańcy Częstochowy wybierają posłów w okręgu 28, a senatorów w okręgu 69. Podział administracyjny miasta Obszar Częstochowy podzielony jest na 20 jednostek pomocniczych miasta zwanych dzielnicami. Mieszkańcy każdej jednostki pomocniczej wybierają radę dzielnicy, która jest jej organem uchwałodawczym. Organem wykonawczym dzielnicy jest zarząd, a na jego czele stoi przewodniczący, który reprezentuje dzielnicę na zewnątrz. Dzielnice Częstochowy: W rejestrze TERYT wyróżnionych jest 47 integralnych części miasta. Są to: Współpraca międzynarodowa samorządu Władze Prezydent Od 10 grudnia 2010 roku prezydentem Częstochowy jest Krzysztof Matyjaszczyk. Rada Miasta Od IV kadencji (2002-2006) Rada Miasta Częstochowy składa się z 28 członków (wcześniej 50). Od roku 2018 kadencja jest pięcioletnia. Obecnie (kadencja 2018-2023) zasiadają w niej przedstawiciele SLD (12), PiS (8), lokalnego ugrupowania Wspólnie dla Częstochowy (5) i KO (3). Koalicję w radzie utworzyło SLD – KO – WdCz. W roli organu doradczo-konsultacyjnego funkcjonuje Młodzieżowa Rada Miasta (najstarsza w Polsce – od 1990 r.) oraz Miejska Rada Seniorów. Wspólnoty wyznaniowe Katolicyzm Kościół katolicki Kościół rzymskokatolicki: Dekanat Częstochowa – Najświętszej Maryi Panny Jasnogórskiej sanktuarium Jasna Góra wraz z klasztorem i bazyliką jasnogórską Dekanat Częstochowa – Podwyższenia Krzyża Świętego Dekanat Częstochowa – św. Antoniego z Padwy Dekanat Częstochowa – św. Józefa Dekanat Częstochowa – św. Wojciecha Dekanat Częstochowa – św. Zygmunta Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny w Częstochowie Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (greckokatolicki): parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy, nabożeństwa prowadzone są w kaplicy św. Jana Pawła II na Jasnej Górze Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X: misja w Częstochowie Starokatolicyzm Kościół Polskokatolicki w RP: parafia katedralna Matki Bożej Królowej Apostołów (katedra Matki Boskiej Królowej Apostołów) Kościół Starokatolicki Mariawitów: wierni należą do parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Starczy Prawosławie Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny: Parafia Częstochowskiej Ikony Matki Bożej (cerkiew Częstochowskiej Ikony Matki Bożej) Protestantyzm Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna: placówka misyjna Częstochowa I placówka misyjna Częstochowa II Kościół Adwentystów Dnia Siódmego: zbór w Częstochowie Kościół Boży w Polsce: Kościół Boży „Eden” w Częstochowie Kościół Chrześcijan Baptystów: zbór „Studnia” Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej: Wspólnota Chrześcijan w Częstochowie Kościół Chrześcijański „Słowo Wiary”: zbór w Częstochowie Kościół Chwały: Kościół Chwały w Częstochowie Kościół Chrześcijański w Częstochowie Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP: parafia w Częstochowie Kościół Wolnych Chrześcijan: zbór w Częstochowie Kościół Zielonoświątkowy w RP: zbór OdNowa zbór „Shoreline” Mesjańskie Zbory Boże (Dnia Siódmego): punkt misyjny w Częstochowie (podległy zborowi w Bytomiu) Restoracjonizm Świadkowie Jehowy: 8 zborów (w tym grupy ukraińskojęzyczna i polskiego języka migowego), 3 Sale Królestwa Buddyzm Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu: ośrodek w Częstochowie Cmentarze Cmentarz ewangelicko-augsburski w Częstochowie Cmentarz Komunalny w Częstochowie Cmentarz Kule w Częstochowie Cmentarz Rakowski w Częstochowie Cmentarz św. Rocha w Częstochowie Cmentarz żydowski w Częstochowie Osoby związane z Częstochową Odznaczenia Order Odrodzenia Polski II klasy (1979) Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona miasta Częstochowy Portal Miejskiego Systemu Informacji Turystycznej Częstochowa wczoraj i dziś Miasta na prawach powiatu Miasta w Polsce lokowane w XIV wieku Miasta w województwie śląskim

789

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ca%C5%82ka%20oznaczona

Całka oznaczona

Całka oznaczona – synonim nazwy „całka Riemanna” albo ogólniej: określenie odnoszące się do tych pojęć całki, dla których zachodzi pewna wersja wzoru Newtona-Leibniza, jak na przykład: całka niewłaściwa (Riemanna), całka po konturze na płaszczyźnie zespolonej, całka z dystrybucji, całka z formy różniczkowej spełniającej założenia twierdzenia Stokesa. Pojęcie całki oznaczonej mógł wprowadzić Pierre Simon de Laplace w 1782 roku. Używał go później m.in. Augustin Louis Cauchy. Zobacz też całka nieoznaczona całka Lebesgue’a Przypisy oznaczona

188077

https://pl.wikipedia.org/wiki/Robert%20Talarczyk

Robert Talarczyk

Robert Talarczyk (ur. 21 stycznia 1968 w Katowicach) – polski reżyser, aktor teatralny i filmowy, scenarzysta, dramaturg, autor i tłumacz piosenek, dyrektor Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. Życiorys Absolwent VII Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach. Ukończył studia na Wydziale Aktorskim we Wrocławiu Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego. Po studiach związany przez kilkanaście lat jako aktor z Teatrem Rozrywki w Chorzowie, w którym debiutował również jako reżyser (Ptasiek, 1998). Współpracował z teatrami instytucjonalnymi, prywatnymi i offowymi w Polsce oraz zagranicą. Tworzył też spektakle Teatru Telewizji TVP i Teatru Polskiego Radia. Jako reżyser realizował sceniczne debiuty tekstów Artura Pałygi i Weroniki Murek. Zrealizował kilkadziesiąt spektakli, spośród których wiele zostało laureatami bądź finalistami najważniejszych polskich festiwali i konkursów teatralnych, takich jak: Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej, Festiwal Prapremier, Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych „R@port” czy Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry”. W 2012 roku został zgłoszony do Paszportu „Polityki” w kategorii Teatr. Jest laureatem Specjalnej Złotej Maski (Nagroda Artystyczna Marszałka Województwa Śląskiego) za kreatywność i wszechstronność umiejętności adaptatorskich, aktorskich i reżyserskich. W latach 2005–2013 był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. Od września 2013 roku pełni funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. Jako dyrektor Teatru Śląskiego położył nacisk na twórczość związaną z tradycjami regionu i województwa śląskiego, za co został uhonorowany m.in. Cegłą z Gazety – nagrodą dla najważniejszych śląskich twórców kultury. Zrealizowane przez niego spektakle, które dotyczą śląskiej tematyki to: Cholonek, Piąta strona świata, Wujek.81. Czarna ballada, Drach, Pokora, Nikaj i Byk. W latach 2013–2015 realizowany był w Teatrze Śląskim im. St. Wyspiańskiego jego autorski cykl „Śląsk święty / Śląsk przeklęty”, w ramach którego swoje spektakle realizowali m.in. Arkadiusz Jakubik, Jacek Głomb, Ewelina Marciniak czy Ingmar Villqist. Od 2018 roku pełni funkcję dyrektora artystycznego Międzynarodowego Festiwalu „Open the Door” w Katowicach, którego był pomysłodawcą. Od 2020 roku jest przewodniczącym kapituły Nagrody im. Kazimierza Kutza powołanej przez Miasto Katowice, Uniwersytet Śląski i Teatr Śląski. Jako aktor występował m.in. w filmach Macieja Pieprzycy, Magdaleny Piekorz czy Małgorzaty Szumowskiej. Pisze i tłumaczy teksty piosenek (m.in. Nicka Cave’a, Toma Waitsa czy Jaromira Nohavicy). W 2011 roku ukazała się jego debiutancka płyta Słowa. W 2015 roku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, w 2017 Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze „Gloria Artis”, natomiast w 2019 został laureatem Nagrody im. Wojciecha Korfantego. Jest również laureatem VIII edycji Nagrody im. Zygmunta Hübnera Człowiek Teatru. Reżyseria spektakli Ptasiek – William Wharton – Teatr Rozrywki w Chorzowie. Premiera 15.05.1998 Dzieła wszystkie Szekspira w nieco skróconej formie – Teatr Rozrywki w Chorzowie. Premiera 18.11.1999 Ballady kochanków i morderców według Nicka Cave’a – Teatr Korez w Katowicach. Premiera 22.02.2002 Miłość Fedry – Sarah Kane – Teatr Gry i Ludzie w Katowicach. Premiera 28.02.2003 Niezidentyfikowane szczątki ludzkie i prawdziwa natura miłości – Brad Freser – Teatr Gry i Ludzie w Katowicach. Premiera 11.06.2004 Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny – Janosch Teatr Korez w Katowicach. Premiera 16.10.2004 Krzyk według Jacka Kaczmarskiego – Teatr Rozrywki w Chorzowie. Premiera 20.11.2004 Korowód według Marka Grechuty – Teatr Polski w Bielsku-Białej Premiera 5.11.2005 Allo! Allo! – Jeremy Lloyd, David Croft. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 7.01.2006 Zła opinia – piosenki Georges’a Brassensa – Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 5.02.2006 Pomalu, a jeszcze raz! – Igor Šebo. Teatr Rozrywki w Chorzowie. Premiera 29.06.2006 Dostojewski – Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 7.10.2006 Testament Teodora Sixta – Artur Pałyga. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 5.11.2006 Do łez – piosenki wesołe i wzruszające – Teatr Polski w Bielsku-Białej. Underground – Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego w Katowicach. Premiera 12.05.2007 Kometa, czyli ten okrutny wiek XX, wg Nohavicy – Teatr Korez w Katowicach. Premiera 31.03.2007 Intercity – Igor Šebo. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 7.10.2007 Żyd – Artur Pałyga. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 16.02.2008 Szwejk – Jaroslav Hašek. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 10.05.2008 Pomalu, a jeszcze raz! – Igor Šebo. Teatr „Capitol” w Warszawie. Premiera 30.11.2008 Dwa – Jim Cartwright. Teatr Korez w Katowicach. Premiera 9.10.2009 Popcorn – Ben Elton. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 14.11.2009 Moje drzewko pomarańczowe – José Mauro de Vasconcelos. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 25.04.2010 Mistrz & Małgorzata Story – na motywach powieści M. Bułhakowa. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 15.01.2011 Bulwar zdradzonych marzeń – Teatr Muzyczny w Gliwicach. Premiera 30.09.2011 Carmen, czyli sztuka na dziesięć telefonów komórkowych – Esther Vilar. Teatr „Capitol” w Warszawie. Światowa prapremiera 23.10.2011 Ptaszek – Katarzyna Lengren. Teatr Kamienica w Warszawie. Premiera 18.12.2011 Monsters. Pieśni morderczyń – Teatr Rampa. Premiera 24.02.2012 Amadeus – Peter Shaffer. Teatr Polski w Bielsku-Białej. Premiera 15.06.2012 Szwedzki stół – Marek Modzelewski. Teatr „Capitol” w Warszawie. Premiera 05.11.2012 Tango Piazzolla – Anna Burzyńska. Teatr Rampa. Współreżyseria z Witoldem Mazurkiewiczem. Premiera 15.11.2012 Walizki pełne wody – Piosenki Kabaretu Moralnego Niepokoju. Teatr Polski w Bielsku-Białej Premiera 5.01.2013 Piąta strona świata – Kazimierz Kutz. Teatr Śląski. Prapremiera 16.02.2013 My Fair Lady – Alan Jay Lerner, Frederick Loewe. Opera Śląska. Premiera 11.05.2013 Chewingum Revolution – Julia Holewińska. Teatro Astra. Turyn. Premiera 20.07.2013 List do Pana Balzaka. Teatr Śląski. Premiera 13.10.2013 Lot nad kukułczym gniazdem – Ken Kesey/Dale Wasserman. Teatr Śląski. Premiera 22.11.2013 Snack Story. Teatr Śląski. Premiera 27.06.2014 Dubbing Street – Petr Zelenka. Teatr Śląski. Prapremiera 17.10.2014 Quasi-Paradiso (Prawie-raj) – Irena Świtalska. Fondazione Teatro Piemonte Europa w Turynie. Prapremiera 24.02.2015 Western – Artur Pałyga (współreżyseria: Rafał Urbacki). Teatr Śląski. Prapremiera 4.09.2015 Sztuka mięsa – Weronika Murek. Teatr Śląski. Prapremiera 18.12.2015. Historia żołnierza – Igor Strawinski. Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia (koprodukcja: Teatr Śląski). Premiera 3.03.2016 I Tre Moschettieri. VI puntata – Aleksander Dumas. Fondazione Teatro Piemonte Europa w Turynie. Premiera 6.04.2016 W 80 dni dookoła świata. Tam i z powrotem – Juliusz Verne, adaptacja Robert Górski. Teatr Śląski. Prapremiera 17.06.2016. Wujek.81. Czarna ballada – scenariusz i reżyseria. Teatr Śląski. Prapremiera 17.12.2016. Inwazja jaszczurów – Karel Čapek. Adaptacja (współpraca Weronika Murek) i reżyseria. Teatr Modrzejewskiej w Legnicy. Polska prapremiera 9.04.2017 r. Terror – Ferdinand von Schirach. Adaptacja i reżyseria. Teatr Śląski. Sala Sejmu Śląskiego. Polska prapremiera 17.06.2017 r. Himalaje – Dariusz Kortko, Marcin Pietraszewski, Artur Pałyga. Teatr Śląski w Katowicach. Prapremiera 19.05.2018 r. Drach – Szczepan Twardoch. Adaptacja i reżyseria. Teatr Śląski w Katowicach i Teatr Ziemi Rybnickiej. Prapremiera w Rybniku 21.10.2018 r., premiera w Katowicach 27.10.2018 r. Inteligenci – Marek Modzelewski. Reżyseria. Teatr Śląski w Katowicach i Teatr Korez. Prapremiera 8.02.2019 r. Kaczmarski. 4 pory niepokoju – scenariusz i reżyseria. Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu. Prapremiera 25.05.2019 r. On wrócił – Timur Vermes. Reżyseria. Teatr Śląski w Katowicach. Premiera 29.11.2019 r. Boska – Peter Quilter. Reżyseria. Teatr Ludowy w Krakowie. Premiera 20.02.2021 r. Pokora – Szczepan Twardoch. Reżyseria. Teatr Śląski w Katowicach. Prapremiera 11.06.2021 r. Nikaj – Zbigniew Rokita. Reżyseria. Teatr Zagłębia w Sosnowcu. Prapremiera 10.09.2021 r. Jentl – Isaac Bashevis Singer. Reżyseria. Teatr Żydowski w Warszawie. Premiera 26.11.2021 r. Byk – Szczepan Twardoch. Współreżyseria Szczepan Twardoch, Robert Talarczyk. STUDIO Teatrgaleria w koprodukcji z Fundacją Teatru Śląskiego „Wyspiański”, Teatrem Łaźnia Nowa w Krakowie, Instytutem im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu i w partnerstwie z Teatrem Korez. Prapremiera 19.03.2022 r. Weltmajstry – Zbigniew Rokita. Reżyseria. Teatr Korez w Katowicach. Pokaz przedpremierowy w ramach Letniego Ogrodu Teatralnego 27.08.2022 r. Hamlet we wsi Głucha Dolna – Ivo Brešan. Reżyseria. Teatr Nowy im. Kazimierza Dejmka w Łodzi. Premiera 6.01.2023 r. Empuzjon – Olga Tokarczuk. Adaptacja i reżyseria. Koprodukcja: Teatr Śląski w Katowicach, STUDIO Teatrgaleria, Instytut im. Jerzego Grotowskiego. Prapremiera 12 maja 2023 r. Nagrody 2002 – laureat Nagrody Marszałka Województwa Śląskiego dla Młodych Twórców w dziedzinie kultury 2005 – Złota Maska w kategorii Spektakl Roku za spektakl Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny (współreżyseria Mirosław Neinert), Teatr Korez w Katowicach 2005 – Specjalna Złota Maska za kreatywność i wszechstronność umiejętności adaptacyjnych, aktorskich i reżyserskich w spektaklach Krzyk według Jacka Kaczmarskiego, Cholonek… i Niezidentyfikowane szczątki ludzkie i prawdziwa natura miłości 2008 – Nagroda Młodych Krytyków XVI Międzynarodowego Festiwalu Zderzenie za spektakl Intercity 2008 – Perła Sąsiadów, nagroda Festiwalu Teatrów Europy Środkowej Sąsiedzi w Lublinie za spektakl Cholonek… 2008 – Nagroda Główna Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@port w Gdyni za spektakl Żyd, Teatr Polski w Bielsku-Białej 2009 – Perła Sąsiadów, nagroda Festiwalu Teatrów Europy Środkowej Sąsiedzi w Lublinie za spektakl Szwejk, Teatr Polski w Bielsku-Białej 2009 – Nagroda za reżyserię spektaklu Pomalu, a jeszcze raz! Teatr „Capitol” w Warszawie na Festiwalu Talia w Tarnowie 2010 – Nagroda Kabaretu Rak – HANYS za umiejętność łączenia działań aktora, reżysera i menadżera 2012 – Nagroda Tygodnia Kultury Śląska 2013 – Nagroda za najlepsze przedstawienie XIX edycji Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej dla spektaklu Piąta strona świata 2013 – Cegła z Gazety – Nagroda im. Janoscha 2014 – Złota Maska za reżyserię spektaklu Piąta strona świata Kazimierza Kutza w Teatrze Śląskim im. St. Wyspiańskiego w Katowicach 2014 – Złota Maska w kategorii Przedstawienie Roku – Piąta strona świata Kazimierza Kutza w Teatrze Śląskim im. St. Wyspiańskiego w Katowicach 2014 – nagroda za reżyserię – za oryginalne przeniesienie do telewizji spektaklu teatru żywego planu „Piąta strona świata” na XIV Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” – Sopot 2014 2014 – nagroda za oryginalny współczesny polski tekst dramatyczny lub adaptację teatralną – za adaptację książki Kazimierza Kutza „Piąta strona świata” na XIV Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” – Sopot 2014 2017 – Złota Maska za najlepszy spektakl dla młodych widzów „W 80 dni dookoła świata. Tam i z powrotem” 2017 – srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” 2018 – Nagroda Honorowa im. Krzysztofa Zaleskiego za twórczość odrzucającą stereotypy i łatwe nowinki, umocowaną w pamięci i historii, dotyczącą problemów współczesności za spektakl „Wujek.81.Czarna ballada” na XVIII Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” – Sopot 2018 2019 – nagroda za najlepszą reżyserię na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym „Baszta” w Królewcu za spektakl „Kaczmarski. Cztery pory niepokoju” wyprodukowany w Teatrze im. Aleksandra Sewruka w Elblągu 2019 – Nagroda im. Wojciecha Korfantego 2020 – Nagroda Prezydenta Miasta Katowice w Dziedzinie Kultury 2021 – Człowiek Teatru. Nagroda im. Zygmunta Hübnera 2022 – „Promotor Polski”, tytuł przyznawany przez Fundację Polskiego Godła Promocyjnego „Teraz Polska” 2022 – Nagroda im. ks. Augustina Weltzla „Górnośląski Tacyt” 2023 – medal XXX-lecia Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Filmografia 2005 – Barbórka jako Andrzej 2006 – Kryminalni. Misja śląska jako Joachim Budny ps. „Grabarz” 2006 – Kryminalni jako Joachim Budny ps. „Grabarz” (odc. 41–43 – Tryptyk śląski) 2007 – U Pana Boga w ogródku jako Buncol, kapitan CBŚ i kierowca nadinspektora 2008 – Senność 2009 – Drzazgi 2010 – Ewa jako Leon 2018 – Twarz jako szwagier Jacka 2020 – Listy do M. 4 jako Socha Przypisy Linki zewnętrzne Robert Talarczyk – mówie i godom, youtube.com, dostęp 2018-11-03 Polscy aktorzy teatralni Polscy reżyserzy teatralni Ludzie związani z Bielskiem-Białą Urodzeni w 1968 Laureaci Nagrody im. Wojciecha Korfantego Ludzie urodzeni w Katowicach

188078

https://pl.wikipedia.org/wiki/Strza%C5%82a-2M

Strzała-2M

Strzała-2M – radziecka rakieta przeciwlotnicza Strzała-2M – seria radzieckich satelitów łącznościowych

188080

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nadi

Nadi

Nadi – miasto na Fidżi Nadi – rzeka przepływająca przez miasto Nadi Nadi – w jodze i buddyzmie tantrycznym jest to nazwa kanałów energii w ciele człowieka Nadi – indyjska forma astrologii

188081

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tummo

Tummo

Tummo (tyb. གཏུམ་མོ་, transliteracja Wyliego gTum mo, wymawiane Tum-mo; skt. caṇḍālī), Joga Wewnętrznego Żaru, Joga Ciepła Psychicznego – praktyka religijna buddyzmu tybetańskiego, związana z opanowaniem subtelnych energii przez medytacje na nadi (kanały energii), pranę (wiatry energii) i bindu (krople energii), charakteryzująca się ponadto wywoływaniem wielkiej ilości ciepła w ciele praktykującego, pozwalając mu żyć w skrajnie nieprzyjaznych warunkach zimna i doświadczenie błogości, co jest szczególnie ważne z punktu widzenia mahamudry łączącej doświadczenia błogości i pustki. Jest to praktyka wchodząca w skład Sześciu Jog Naropy. Praktyka Przekazy i relacje świadków wymieniają licznych joginów, którzy byli w stanie wygenerować odpowiednią ilość ciepła, aby wysuszyć mokre szaty na gołym ciele, siedząc na mrozie. Praktyka ta, choć przydatna w mroźnym klimacie Tybetu, nie jest wykonywana tylko dla utrzymania się w cieple, co jest tylko efektem ubocznym intensywnej medytacji. Podobne doświadczenia wewnętrznego żaru obserwowano wśród praktykujących inne ścieżki medytacyjne – Sufi Irina Tweedie czy joga Kundalini. Jednym z najsłynniejszych praktykujących tummo był tybetański buddyjski jogin Milarepa i jego uczeń Gampopa. Współczesnymi zachodnimi świadkami tej praktyki byli m.in. podróżniczka Alexandra David-Néel (David-Neel, 1971) oraz Lama Anagarika Govinda (Govinda, 1988). Badania naukowe Próby zbadania fizjologicznych efektów tummo podjął w latach osiemdziesiątych doktor Herbert Benson wraz ze swoimi współpracownikami z harwardzkiej akademii medycznej (Benson i in., 1982; Cromie, 2002). Pierwszy eksperyment miał miejsce w górnej Dharamsali (Indie) w 1981 roku na grupie tybetańskich mnichów buddyjskich i został opisany w następujący sposób: Doktor Benson podczas badania przymocował do ciał medytujących czujniki temperatury, aby stwierdzić, czy tummo polega na rzeczywistym wzroście ciepłoty ciała. Okazało się, iż wprawni w praktyce mnisi potrafili podnieść temperaturę palców dłoni i stóp aż o 8 °C. W innych częściach ciała zanotowano mniejszy wzrost temperatury. Badacz ten wysunął wniosek, iż efektem medytacji jest rozszerzanie naczyń krwionośnych skóry, czyli reakcja odwrotna do typowej reakcji organizmu na zimno, kiedy to naczynia te ulegają skurczeniu. W najnowszym doświadczeniu, przeprowadzanym w Normandii (Francja), dwaj mnisi buddyjscy podłączeni zostali do czujników, które zapisywały zmiany ciepła i metabolizmu (Cromie, 2002). Obserwacje praktyki tummo były również dyskutowane podczas studiów medycznych (Ding-E Young and Taylor, 1998). Zobacz też metoda Wim Hof morsowanie – zanurzenie lub krótkotrwała kąpiel w zimnej wodzie Przypisy Bibliografia Tibetan Yoga and Secret Doctrines, wyd. W.Y. Evans-Wentz, Oxford University Press 1981 Lama Anagarika Govinda, Foundations of Tibetan Mysticism, B.I. Publications 1982 Linki zewnętrzne Meditation – Universal Antidote – materiał filmowy zamieszczony w serwisie YouTube Buddyzm tybetański Praktyki buddyjskie

791

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ca%C5%82ka%20Riemanna

Całka Riemanna

Całka Riemanna – konstrukcja analizy matematycznej przedstawiona przez niemieckiego matematyka Bernharda Riemanna w 1854 roku w jego pracy habilitacyjnej na Uniwersytecie w Getyndze pt. Über die Darstellbarkeit einer Funktion durch eine trigonometrische Reihe („O reprezentowalności funkcji przez szereg trygonometryczny”) jako pierwsza ścisła definicja całki. Istnieje również całkowicie równoważna całce Riemanna konstrukcja całki Darboux, pochodząca od francuskiego matematyka Gastona Darboux, który wprowadził ją w swojej pracy z 1870 roku zatytułowanej Sur les équations aux dérivées partielles du second ordre („O równaniach różniczkowych cząstkowych drugiego rzędu”) i uzasadnił jej równoważność z całką Riemanna w 1875 roku w pracy pt. Mémoire sur la theorie des fonctions discontinues („Rozprawa o teorii funkcji nieciągłych”). Głównymi zaletami całki Riemanna są intuicyjność, klarowność definicji i stosunkowa łatwość wprowadzenia wystarczające częstokroć do większości zastosowań praktycznych; konstrukcja Darboux wymaga nieco mniejszej liczby pojęć niezbędnych do jej przeprowadzenia, przez co stanowi atrakcyjną alternatywę dla konstrukcji Riemanna. Do zasadniczych wad tych całek należy względnie mała ilość funkcji całkowalnych, czy konieczność zbieżności jednostajnej ciągu funkcji przy zamianie operatorów granicy i całki, co znacząco zawęża zakres zastosowań teoretycznych. Istnieje wiele uogólnień tego pojęcia mających na celu pokonanie różnorakich jego ograniczeń. W swej interpretacji geometrycznej na płaszczyźnie całka to operator przypisujący danej rzeczywistej funkcji ograniczonej określonej na przedziale (rzeczywistym) pewną liczbę rzeczywistą, którą można rozumieć jako pole powierzchni między jej wykresem a osią odciętych (pole zorientowane: jego znak zależy od znaku wartości funkcji) – istnienie i wartość tej liczby jest równoważne istnieniu i wartości tzw. miary Jordana wspomnianego obszaru (zob. Związek z miarą Jordana). Sama całka Riemanna, podobnie jak miara Jordana, uogólnia się wprost na przestrzenie euklidesowe dowolnego wymiaru, co opisano w osobnej sekcji. Konstrukcje Podział przedziału Podziałem przedziału nazywa się każdy (ściśle) rosnący ciąg skończony elementów nazywanych punktami podziału tego przedziału, w którym pierwszy i ostatni wyraz ciągu wskazują odpowiednio początek i koniec przedziału, tzn. W każdym z podprzedziałów podziału można wyróżnić jeden element, nazywany punktem pośrednim: podział z punktami pośrednimi przedziału można zdefiniować jako ciąg skończony dla którego oraz dla Każda para „sąsiednich” punktów podziału wyznacza podprzedział o długości dla Podział rozdrabnia (lub zagęszcza) podział jeżeli podział jest podciągiem podziału tzn. dla każdego można wybrać tak, że Podobnie definiuje się rozdrobnienie (bądź zagęszczenie) podziału przez podział z jedynym zastrzeżeniem, by tak stare, jak i nowe punkty pośrednie należały do nowych podprzedziałów; tzn. dla każdego można było tak wybrać by oraz Równoważnie zamiast rozdrobnień (zagęszczeń) podziałów można rozpatrywać tzw. „ciągi normalne” podziałów. Średnicą podziału nazywa się największą długość przedziału, Ciąg podziałów nazywa się normalnym, jeżeli dla Całka Darboux Niech dana będzie funkcja ograniczona Kresy dolny i górny funkcji w danym podprzedziale podziału przedziału oznaczane będą odpowiednio symbolami różnicę tych liczb nazywa się oscylacją funkcji na przedziale Odpowiednio sumą dolną i górną (Darboux) nazywa się liczby Wielkości te umożliwiają zdefiniowanie całki dolnej i górnej (Darboux) funkcji jako odpowiednio oraz O funkcji mówi się, że jest całkowalna w sensie Darboux lub krótko D-całkowalną, jeżeli wówczas tę wspólną wartość całki dolnej i górnej Darboux nazywa się po prostu całką Darboux. Całka Riemanna Niech dana będzie funkcja ograniczona Sumą częściową (Riemanna) nazywa się liczbę Funkcję nazywa się całkowalną w sensie Riemanna lub krótko R-całkowalną, jeśli dla dowolnego ciągu normalnego podziałów przedziału istnieje (niezależna od wyboru punktów pośrednich) granica nazywana wtedy całką Riemanna tej funkcji. Równoważnie: jeżeli istnieje taka liczba że dla dowolnej liczby rzeczywistej istnieje taka liczba rzeczywista że dla dowolnego podziału o średnicy bądź też w języku rozdrobnień: że dla dowolnej liczby rzeczywistej istnieje taki podział przedziału że dla każdego podziału rozdrabniającego zachodzi Funkcję nazywa się wtedy całkowalną w sensie Riemanna (R-całkowalną), a liczbę jej całką Riemanna. Równoważność Jeżeli jest rozdrobnieniem to oraz Jeżeli są dwoma podziałami przedziału to istnieją ich rozdrobnienia (podział złożony z punktów i ), mamy więc skąd Sumy Riemanna funkcji zawsze leżą między odpowiadającymi im dolnymi i górnymi sumami Darboux, tzn. dla podziału z punktami pośrednimi i odpowiadającego mu podziału bez punktów pośrednich odcinka zachodzi więcej, są to kresy dolne i górne wartości odpowiadającej podziałowi z dowolnymi punktami pośrednimi. Stąd jeżeli całka Darboux istnieje, tzn. to istnieje również tak więc dla dowolnego podziału pociąga całkowalność w sensie Riemanna. Nietrudno zauważyć, że istnieje podział z punktami pośrednimi, dla którego całka Riemanna ma wartość dowolnie bliską górnej i dolnej całce Darboux, co oznacza że z istnienia całki Riemanna wynika istnienie całki Darboux. Oznaczenia Symbol całki powstał z minuskuły ſ (tzw. „długiego s”) używanej przez Gottfrieda Leibniza w łacińskim słowie summa, oznaczającym sumę, które pisał on ſumma. Dla funkcji całki Darboux górną i dolną oznacza się zwykle odpowiednio symbolami zaś samą całkę Darboux oraz całkę Riemanna dodając przed nimi pierwszą literę nazwiska w nawiasie, Ze względu na równoważność tych konstrukcji zwykle mówi się wyłącznie o całce Riemanna, przy czym zwykle pomija się oznaczenie literowe, jeżeli nie prowadzi to do nieporozumień: Własności Niech dla dowolnej funkcji R-całkowalnej gdzie będą dane jej kresy dolny i górny oraz kres górny wartości bezwzględnej: Wówczas skąd też zaś dla funkcji spełniającej dla wszystkich zachodzi Całka Riemanna jest operatorem liniowym na przestrzeni funkcji całkowalnych w sensie Riemanna: jeżeli są R-całkowalne oraz to funkcja również jest całkowalna w sensie Riemanna i zachodzi Podstawowe twierdzenie rachunku całkowego Jeśli jest całkowalna w sensie Riemanna, to jest ona całkowalna na dla dowolnego a funkcja dana wzorem jest ciągła na i różniczkowalna w każdym punkcie ciągłości funkcji Twierdzenie Newtona-Leibniza Jeśli jest ciągła, a jest jej dowolną funkcją pierwotną, to zachodzi wzór Newtona-Leibniza, Charakteryzacja funkcji całkowalnych Z równoważności konstrukcji funkcja jest całkowalna w sensie Riemanna wtedy i tylko wtedy, gdy jest całkowalna w sensie Darboux; w tej części artykułu funkcje całkowalne na jeden z tych dwóch sposobów będą nazywane po prostu funkcjami całkowalnymi. Niech dana będzie funkcja Każda funkcja ciągła jest całkowalna; podobnie, gdy jest monotoniczna. Dokładnego wskazania klasy funkcji całkowalnych można dokonać za pomocą teorii miary; niemniej funkcje te można opisać, definiując pojęcie nieodwołujące się do ogólnej teorii: zbiór nazywa się zaniedbywalnym wtedy i tylko wtedy, gdy można pokryć go (co najwyżej) przeliczalną liczbą dowolnie krótkich odcinków, tzn. dla każdego istnieje (co najwyżej) przeliczalny ciąg przedziałów spełniający oraz Przykładami takich zbiorów są np. punkt, tj. zbiór jednoelementowy, dowolne zbiory skończone lub przeliczalne; kontrprzykładami są odcinek, czyli przedział, bądź dowolny niepusty zbiór otwarty. Twierdzenie: Funkcja ograniczona określona na przedziale domkniętym jest całkowalna wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawie wszędzie ciągła, tzn. zbiór jej nieciągłości jest zaniedbywalny. Zatem jest ona tym bardziej całkowalna, gdy ma (co najwyżej) przeliczalny zbiór nieciągłości; w szczególności, gdy jest ciągła (zob. wyżej). Wprost stąd wynika, że wartość bezwzględna funkcji całkowalnej jest również całkowalna. Podobnie (określony punktowo) iloczyn dwóch funkcji całkowalnych również jest funkcją całkowalną. Jeżeli ciąg funkcji całkowalnych jest jednostajnie zbieżny do funkcji to jest ona całkowalna oraz Całka wielokrotna Związek z miarą Jordana Uogólnienia Jako pierwsza formalnie zdefiniowana, całka Riemanna jest prototypem wszystkich innych całek, choć konstrukcje wielu z nich są daleko bardziej ogólne, niż przedstawione wyżej; niemniej zwykle wymaga się, by dane uogólnienie całki dawało dla funkcji całkowalnej w sensie Riemanna/Darboux ten sam wynik, co całka Riemanna/Darboux nazywana dalej po prostu całką Riemanna. Pełniejszą listę całek można znaleźć w osobnym artykule. Całka Riemanna-Stieltjesa Zastąpienie w definicji całki Riemanna końców podprzedziałów danego podziału za pomocą ich obrazów w pewnej funkcji prowadzi do uogólnienia znanego jako całka Riemanna-Stieltjesa; dla dość szerokiej klasy funkcji jest ona równa całce Riemanna, jednak w ogólności może dawać ona różne od niej wyniki. Wykazuje ona duży związek z całkowaniem przez podstawienie znajdując zastosowanie w rachunku prawdopodobieństwa (zbudowanym w oparciu o tę całkę). Całki Lebesgue’a, Daniella-Stone’a, Lebesgue’a-Stieltjesa Ważnym uogólnieniem całki Riemanna jest całka Lebesgue’a, która jest równoważna z tzw. całką Daniella-Stone’a: funkcja całkowalna w sensie Riemanna jest też całkowalna w sensie Lebesgue’a (Daniella-Stone’a), a ponadto wartości obu całek wtedy są równe. Przykładem funkcji, która jest całkowalna w sensie Lebesgue’a (Daniella-Stone’a), a nie jest całkowalna w sensie Riemanna jest funkcja Dirichleta. Dalszym uogólnieniem, łączącym w sobie zalety całki Lebesgue’a i Riemanna-Stieltjesa, jest całka Lebesgue’a-Stieltjesa nazywana również całką Lebesgue’a-Radona lub po prostu całką Radona. Całka niewłaściwa W każdej z powyższych konstrukcji problematyczne bywa całkowanie funkcji na przedziale otwartym, w szczególności gdy funkcja jest nieograniczona przy jednym z jego końców. Mówiąc o całce niewłaściwej, definiowanej jako granica całek określonych na przedziale domkniętym, którego jeden koniec dąży do końca przedziału otwartego, ma się zwykle na myśli uogólnienie całki Riemanna. Niemniej możliwe jest analogiczne uogólnienie całki Lebesgue’a. Rozpatrywanie całki niewłaściwej dla opisanej niżej całki Henstocka-Kurzweila nie ma sensu, gdyż standardowa wersja tej całki daje ten sam wynik, o czym mówi twierdzenie Hake'a. Oddzielnym zagadnieniem całki niewłaściwe są tzw. przedziały niewłaściwe, tzn. których końce nie muszą być liczbami rzeczywistymi. Całka Henstocka-Kurzweila Całka Henstocka-Kurzweila znana również jako całka Denjoy, czy Perrona (albo Denjoy-Perrona) jest pewnym uogólnieniem całki Riemanna o konstrukcji znacząco od niej nieodbiegającej. W ogólności teoria Henstocka-Kurzweila umożliwia całkowanie wszystkich funkcji całkowalnych w sensie Lebesgue’a oraz funkcji całkowalnych w sposób niewłaściwy w sensie Riemanna, co uważane jest za jej główną zaletę. Istnieje drobna modyfikacja całki Henstocka-Kurzweila, znana jako całka McShane’a, która jest równoważna konstrukcji Lebesgue’a – ma ona tym samym wszystkie jej zalety, a jej definicja nie wymaga przy tym ogólnego aparatu teorii miary. Uwagi Linki zewnętrzne Riemanna

188085

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gyulu

Gyulu

Gyulu (tyb.), Joga Ciała Iluzorycznego – praktyka religijna buddyzmu Diamentowej Drogi, prowadząca do widzenia wszystkich zjawisk jako podobnych do mirażu czy magicznych wytworów. Jej celem jest mistrzowskie panowanie nad wszystkimi zjawiskami. Jest to jedna z Sześciu Jog Naropy. Praktyki Diamentowej Drogi

188087

https://pl.wikipedia.org/wiki/Milam

Milam

Milam (tyb. Joga Snu transliteracja Wyliego: rmi-lam) – praktyka religijna buddyzmu Diamentowej Drogi oraz bön, prowadząca do zachowania świadomości podczas snu i opanowania zjawisk sennych. W ostatecznym rezultacie zmierza do urzeczywistnienia tożsamości natury zjawisk zarówno snu jak i jawy. Praktykujący może stwarzać obrazy jak i podróżować we śnie do dowolnych miejsc. Jest to jedna z tzw. Sześciu Jog Naropy. Zobacz też świadomy sen Bibliografia John Powers: Wprowadzenie do buddyzmu tybetańskiego Wydawnictwo "A" Kraków Tenzin Wangyal Rinpoche: Tybetańska joga snu i śnienia Dom Wydawniczy REBIS Poznań 1999 Czogjal Namkhai Norbu: Joga snu i praktyka naturalnego światła Wydawnictwo "A" Kraków 2007 Holecek Andrew: Dream Yoga Wydawnictwo sounds true 2016 Praktyki Diamentowej Drogi Świadomy sen

188097

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bardo%20%28praktyka%29

Bardo (praktyka)

Bardo (tyb.), Joga Stanu Pośredniego – praktyka religijna buddyzmu Diamentowej Drogi, która poprzez rozpoznanie natury zjawisk w okresie między śmiercią a ponownymi narodzinami a ściśle w okresie bardo stawania się, prowadzi do osiągnięcia całkowitego wyzwolenia. Jest to jedna z Sześciu Jog Naropy. Praktyki Diamentowej Drogi

188100

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nabram

Nabram

Nabram (Abram, Nabra, Kłobuk, Stańcowie, Waldorff, Wendorf) – herb szlachecki. Opis herbu Pięciokrotnie w słup pola czarne i srebrne. Klejnot: trzy strusie pióra. Inne opisy herbu: Nabram vel Waldorff, cuius insignia in campo albo tres barre nigre, a capite clipei in longum producte. – Nabram lub Waldorff, którego znakiem w polu białym trzy belki czarne, od głowy tarczy w długość wyprowadzone. Powinny być trzy pola czarne, trzy białe, przeplatane tak, że pierwsze od prawej ręki tarczy, jest czarne, drugie białe, i tak dalej, wszystkie w równej odległości od siebie, wszystkie prosto w górę idące. Na hełmie nad koroną trzy pióra strusie. (...) pole dzielone w sześć słupów czarnych i srebrnych. W Prusiech albowiem rycerz z domu Korczaków, mając dla wielkiej godności swojej zaopatrzenie, zszedłszy z tego świata, zostawił dwóch synów, z których jeden nie miał potomka płci męskiej, tylko córkę, tej, gdy się napierano u niego, nie tak wiele dla bogactw i fortuny, która jej po ojcu należała, jako dla pięknej urody, a ojciec odmawiał: brat jego, a stryj onej panny dostawszy jej, dał ją za mąż. Ojciec przyjechawszy, mając sprawę o wzystkim dostateczną, a bieżawszy brata, zabił, mówiąc, że tobie nie przystało nią się opiekować, pókim ja żyw. W tym matka onej córki, z żałości i frasunku umarła, on zaś pojednawszy się z synowcami swojemi o głowę, to miał za wieczny znak, że mu w herbie czarnych pól używać kazano. Najwcześniejsze wzmianki Herb pochodzi z okresu dynastii Piastów, powstał w latach 1292–1386. Najwcześniejszym źródłem heraldycznym opisującym go jest datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza. Zapisuje on informacje o herbie pod nazwą Waldorf wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: „Waldorf, cuius insignia in campo albo tres barre nigre a capite clipei in longum producte”. Herbowni Najpełniejszą listę rodów szlacheckich pieczętujących się herbem Nabram przedstawił Tadeusz Gajl w Herbarzu polskim: Boremski, Borodelski, Brodelski, Chotecki, Czasławski, Czesławski, Gościewicz, Happen, Honckiewicz, Hoppen, Huppe, Jabłonowski, Jedleński, Jedliński, Jodłowski, Kałczyński, Kazimierski, Kazimirski, Kokotek, Kubiczek, Mietniowski, Mietnowski, Naborowski, Nadratowski, Nadroski, Nadrowski, Nagórka, Nagórko, Nagórzko, Pejszowski, Pieles, Pielgrzym, Piels, Pielstowski, Pielsz, Porembski, Porębski, Prajs, Preis, Preiss, Prejszowski, Preyss, Rogalewski, Rogalowski, Rogowski, Rosperski, Rospert, Rospierski, Sieroszewski, Solecki, Sosnowski, Szczytnicki, Ufnarowski, Underowicz, Undorf, Waldorf, Wendorf, Wendorff, Wędorf, Wolicki, Wolwanowski, Wołycki, Wulwanowski, Żołecki. Przypisy Bibliografia Herby szlacheckie !

793

https://pl.wikipedia.org/wiki/COBOL

COBOL

COBOL (akronim od ang. common business-oriented language) – wysokopoziomowy język programowania stworzony i używany do tworzenia aplikacji biznesowych. COBOL jest językiem imperatywnym, proceduralnym, oraz od 2002 roku, obiektowym. Język ten w znacznym stopniu nadal używany jest w aplikacjach systemów typu mainframe, wymagających przetwarzania danych na wielką skalę, zarówno w trybie wsadowym, jak i online. Typowymi obszarami zastosowania są bankowość, ubezpieczenia, służba zdrowia, transport, jak również systemy rządowe i militarne. W ostatnich latach zauważalny jest stopniowy spadek znaczenia COBOL-a w tworzeniu nowych aplikacji. Większość wykonywanych prac programistycznych związana jest z utrzymaniem i rozwojem aplikacji istniejących. Z uwagi na jego malejącą popularność oraz mniejszą podaż programistów COBOL-a, część programów migrowana jest na nowe platformy, przepisywana na nowsze języki bądź zastępowana nowymi pakietami oprogramowania. Niemniej COBOL nadal odgrywa znaczącą rolę w obszarze aplikacji biznesowych na świecie. COBOL zaprojektowany został w 1960 roku przez CODASYL i częściowo oparty był na wcześniejszym języku programowania stworzonym przez Grace Hopper, popularnie nazywaną „babcią COBOL-a”. Jego powstanie było skutkiem prób stworzenia przez Departament Obrony USA przenośnego języka programowania wykorzystywanego do przetwarzania danych. Powstał jako rozwiązanie tymczasowe, ale Departament Obrony USA wymusił na producentach komputerów jego stosowanie i przez to w krótkim czasie język został rozpowszechniony. COBOL ustandaryzowano w 1968 roku i od tego czasu był ulepszany cztery razy. Rozszerzenia dotyczyły wsparcia programowania obiektowego oraz strukturalnego. Obecnym standardem jest ISO/IEC1989:2014. Składnia COBOL-a opiera się na języku angielskim i została zaprojektowana tak, aby kod był czytelny oraz łatwy w dokumentowaniu (samodokumentujący się). Język jest rozbudowany pod względem składniowym i używa ponad 300 zarezerwowanych wyrazów. Współczesne języki programowania korzystają ze zwięzłej składni, np. y = x natomiast COBOL posiada składnię zbliżoną do języka angielskiego, w tym przypadku: MOVE x TO y Kod w COBOL-u podzielony jest na cztery działy (ang. division) (identification, environment, data oraz procedure), posiadające hierarchiczną strukturę sekcji, paragrafów, zdań i instrukcji. Kiedy tworzono COBOL akademicy i teoretycy informatyki nie wykazywali zainteresowania rozwojem aplikacji biznesowych, w związku z czym nie uczestniczyli w jego kreacji. Został on zaprojektowany jako język przetwarzania danych gospodarczych, przez co później był krytykowany przez środowiska akademickie. Historia W późnych latach 50., użytkownicy i wytwórcy komputerów zaczęli niepokoić się rosnącymi kosztami tworzenia oprogramowania. Przeprowadzona w 1959 roku ankieta wykazała, że przy jakiejkolwiek instalacji przetwarzania danych koszt programowania wynosi przeciętnie 800 000 USD, a przetłumaczenie istniejącego oprogramowania, które umożliwiłoby uruchomienie kodu na nowym sprzęcie, kosztowałoby kolejne 600 000 USD. Ta sama ankieta zasugerowała, że jeśli wykorzystany zostałby język zorientowany biznesowo, konwersja byłaby tańsza i szybsza. Program stworzenia takiego języka został w 1959 roku zorganizowany i zasponsorowany przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych. Pierwsza definicja COBOL-a stworzona została w 1960 roku przez komitet CODASYL (ang. Conference on Data Systems Languages). Za rozwój kolejnych standardów odpowiedzialny był American National Standards Institute (ANSI), który to wyprodukował kolejno trzy standardy: ANS 68, ANS 74 oraz ANS 85. Odpowiedzialność za rozwój następnych standardów spoczęła na ISO. ISO 2002 – pierwszy standard wyprodukowany przez to ciało – zdefiniował pierwszą zorientowaną obiektowo wersję COBOL-a. Poszczególne standardy wprowadziły następujące udoskonalenia do języka COBOL ANS 68 – rozwiązał problem niekompatybilności pomiędzy różnymi wersjami COBOL-a COBOL ANS 74 – wprowadził komendę CALL oraz możliwość użycia zewnętrznych podprogramów COBOL ANS 85 – wprowadził programowanie strukturalne oraz wewnętrzne podprogramy COBOL ISO 2002 – wprowadził programowanie zorientowane obiektowo COBOL 2014 Właściwości Składnia COBOL posiada składnię podobną do języka angielskiego. Używana jest ona do opisywania niemal wszystkiego w programie. Na przykład warunek może zostać wyrażony: x IS GREATER THAN ylub bardziej zwięźle: x GREATER ylub jeszcze bardziej:x > yBardziej złożone warunki mogą być „skrócone” poprzez usunięcie powtarzalnych wyrażeń I zmiennych, np.: a > b AND a > c OR a = dMoże zostać skrócone do:a > b AND c OR = dW konsekwencji rozbudowanej składni COBOL posiada ponad 300 słów kluczowych (zarezerwowanych). Każdy program w COBOL-u zawiera cztery podstawowe elementy leksykalne: słowa, literały, symbole (ang. picture character-strings, zobacz: PICTURE clause) oraz separatory. Słowa zawierać mogą słowa zarezerwowane oraz identyfikatory zdefiniowane przez użytkownika. Mogą mieć długość do 31 znaków oraz zawierać litery, cyfry, myślniki i podkreślenia. Literały to cyfry (np. 12) oraz ciągi znaków (np. 'Hello!'). Separatory zawierają spacje, przecinki oraz średniki. Podstawowym elementem strukturyzującym program w COBOL-u jest dywizja. W każdym programie wyróżniamy 4 dywizje: identification, environment, data oraz procedure. Dywizja identification określna nazwę oraz element źródłowy. W dywizji tej wyspecyfikowane są również klasy i interfejsy. Dywizja environment określa wszystkie elementy programu, które zależą od systemu, na którym działają, takie jak pliki i zestawy znaków. Dywizja data służy do deklaracji zmiennych i parametrów. Dywizja procedure zawiera polecenia. Każda dywizja jest podzielona na sekcje, które składają się z paragrafów. Krytyka i obrona Krytycy COBOLa zarzucają mu brak struktury. Zarzut ten odnosi się przede wszystkim do tak zwanego kodu spaghetti, przyczyną powstania którego jest z kolei wykorzystywanie komendy GO TO (komenda ta używana jest do przechodzenia po programie w przód i wstecz, w sposób który sprawia, że logika programu staje się trudna do zrozumienia). Aktualnie GO TO w dużej mierze zastępowane jest komendą PERFORM oraz procedurami, których zastosowanie znacząco niweluje ten zarzut. Krytyce poddawana jest również zbyt rozbudowana i szczegółowa składnia. Zwolennicy twierdzą jednak, że pozwala ona na samodokumentowanie się kodu, co ułatwia jego utrzymanie. Z założenia COBOL miał być również łatwy do opanowania, a jednocześnie czytelny dla osób bez zaplecza technicznego np. menedżerów. Kolejnym zarzutem jest izolacja wspólnoty COBOLa od reszty społeczności informatycznej. W 2013 sondaż Micro Focus wykazał, że 20% pracowników naukowych uczelni oraz 55% studentów uważało COBOLa za język przestarzały lub martwy. Ten sam sondaż wykazał jednak również, że tylko 25% kadry nauczało programowania w COBOL-u, mimo iż aż 60% uważało, że powinni go uczyć. Tymczasem w 2003 roku COBOL obecny był w 80% systemów informatycznych w Stanach Zjednoczonych, w takim samym stopniu, jak C++ i Java. COBOL, a dokładniej jego struktury danych, w znacznym stopniu wpłynął na inne języki programowania takie jak PL/I czy Pascal. Jawne definiowanie struktur poprzedziło rozwój systemów zarządzania bazami danych i do dziś uważane jest przez wielu praktyków za wygodne i efektywne podejście do definiowania typów zmiennych. Zastosowanie języka COBOL COBOL jest językiem programowania z ponad 50 letnią historią. Aktualnie wielu postrzega go jako zaszłość, bez realnego znaczenia dla współczesnego świata. W rzeczywistości pomimo swojego wieku COBOL odgrywał bardzo istotną, jeśli nie dominującą, rolę w świecie biznesu. Programy napisane w COBOL-u nadal używane są na całym świecie, w instytucjach rządowych oraz biznesowych i działają na licznych systemach operacyjnych takich jak z/OS, VME, Unix, OpenVMS oraz Windows. W 1997 Grupa Gartner wydała raport, który wykazał, że 80% światowego biznesu działało na COBOL-u, przy prawie 200 mld linii kodu i 5 miliardami linii pisanymi rocznie. Stworzona w 1996/7 Java nie zdołała przyćmić pozycji COBOL-a. W wydanym w 2005 roku raporcie Gary Barnett zaznaczył, że „COBOL pozostaje najpowszechniej stosowanym językiem programowania w dużych przedsiębiorstwach, odpowiadając za 75% wykonywanych transakcji komputerowych” oraz „90% wszystkich transakcji finansowych. W 2006 i 2012, ankiety Computerworld wykazały natomiast, że ponad 60% organizacji wykorzystuje COBOL-a bardziej niż C++ i Visual Basic .NET oraz że dla połowy z nich COBOL używany jest w większości wewnętrznych systemów. Pomimo szerokiego wykorzystania, nadal wywierana jest presja, aby zastąpić istniejący kod COBOL bardziej nowoczesną alternatywą. Spowodowane jest to przede wszystkich wysokimi kosztami utrzymania, przestarzałym sprzętem i oprogramowaniem oraz konieczność integracji z bardziej nowoczesnym oprogramowaniem, jak również niedoborem programistów COBOL. Niestety większość prób modernizacji, które zawierają w sobie wymianę kodu napisanego w COBOL-u kończy się niepowodzeniem. Program „Hello world” w języku COBOL IDENTIFICATION DIVISION. PROGRAM-ID. HELLO-WORLD. PROCEDURE DIVISION. DISPLAY 'Hello, World!'. STOP RUN. Zobacz też Grace Hopper Algek PICTURE clause Przypisy Języki programowania

188102

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska-P

Ska-P

Ska-P – zespół grający muzykę ska punk, założony w Madrycie w 1994. Jego dyskografia liczy sześć albumów studyjnych, dwa oficjalne wydania koncertowe oraz DVD. Muzyka Ska-P charakteryzuje się skocznymi melodiami w rytmie ska połączonymi z melodyjnym punkiem oraz zaangażowanymi, anarchistycznymi tekstami. Zdobył popularność w Hiszpanii i Meksyku, a także w Wielkiej Brytanii, Belgii, Włoszech, Szwajcarii, Francji, Polsce i Niemczech. W 2005 zespół zawiesił swoją działalność na czas nieokreślony. Po trzech latach, w 2008 roku, wrócił w pełnym składzie, wydając płytę Lágrimas y Gozos. W 2013 roku zespół wydał kolejną płytę, zatytułowaną 99%. W 2018 roku wydano oficjalny teledysk do ich najnowszego singla – Jaque al Rey. W tym samym roku, 5 października wydano album Game Over. 16 lipca 2010 roku wystąpił jako jeden z gości zagranicznych na Festiwalu w Jarocinie, a 1 sierpnia 2014 roku zagrał przed publicznością Przystanku Woodstock. Teksty piosenek Piosenki zespołu dotyczą przede wszystkim problemów społecznych, często pojawia się w nich problem praw człowieka, niesprawiedliwości, faszyzmu, antykapitalizmu, antysyjonizmu, antyklerykalizmu, legalizacji marihuany i praw zwierząt (np. głoszą potrzebę zdelegalizowania walk byków). Skład 1994 Pulpul – wokal i gitara Toni Escobar – gitara i chórki Julio – gitara basowa Kogote – instrumenty klawiszowe i chórki Pako – instrumenty perkusyjne 1996–1998 Pulpul – głos i gitara Pipi – drugi głos Joxemi – gitara Julio – gitara basowa Kogote – instrumenty klawiszowe Pako – instrumenty perkusyjne 2000–2002 Pulpul – głos i gitara Pipi – drugi głos Joxemi – gitara Julio – gitara basowe Kogote – instrumenty klawiszowe Luismi – instrumenty perkusyjne 2005 Pulpul – głos i gitara Pipi – drugi głos Joxemi – gitara Julio – gitara basowa Kogote – instrumenty klawiszowe Luismi – instrumenty perkusyjne Gari – puzon Txiquitin – trąbka 2009 Pulpul – głos i gitara Pipi – drugi głos Joxemi – gitara Toni – gitara Julio – gitara basowa Kogote – instrumenty klawiszowe Luismi – instrumenty perkusyjne Gari – puzon Txiquitin – trąbka Dyskografia 1995 Ska-P 1996 El vals del obrero 1998 Eurosis 2000 Planeta Eskoria 2002 Que corra la voz 2003 Incontrolable 2008 Lágrimas y Gozos 2013 99% 2018 Game Over Videografia Ska-p en concierto (1998) (VHS) Seguimos en pie (1999) (VHS, DVD) Incontrolables (2003) (DVD with audio CD) Zobacz też The Locos protest song Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona zespołu Hiszpańskie zespoły ska Zespoły skapunkowe Hiszpańskie zespoły punkrockowe Antyfaszyzm w kulturze Antykapitalizm

188103

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mahasiddha

Mahasiddha

Mahasiddha (tyb.: གྲུབ་ཐོབ་ཆེན་པོ, Wylie: grub thob chen po, ZWPY: Chubtobqênbo), urzeczywistniony mistrz – w buddyzmie tybetańskim i hinduizmie tantrycznym termin określający oświeconych mistrzów ścieżki tantrycznej, którzy osiągnęli najwyższy poziom poznania, maha-siddhi, oznaczający najwyższą moc, osiągnięcie jedności z nienazywalną rzeczywistością, jak i również manifestujących to urzeczywistnienie (spełnienie) w wymiarze względnym, zjawiskowym. Buddyzm Tradycyjnie w buddyzmie tybetańskim mówi się o 84 mahasiddhach, mężczyznach i kobietach, dosłownie (Wielkich Zrealizowanych), doskonałych adeptach tantr Jogi Najwyższej obecnych w ostatnim okresie rozwoju Buddyzmu do ok. XII w n.e. w Indiach i terenach obecnego Pakistanu, takich jak Tilopa, Naropa, Maitripa, itd. (pełna lista tutaj). Oprócz tego znanych było tam wielu innych mahasiddhów, np. Lalita Wadżra, Padampa Sangdzie, czy tych związanych z tantrą Kalaczakra, np. Chilupa/Kalachakrapada, oraz tych związanych z początkowym rozwojem nauk Dzogczen tj. Garab Dordże, Padmasambhawa, Wimalamitra. W Tybecie za czasów panowania króla Tritsong Detsen, który wprowadził tam buddyzm jako religię państwową, 25 Tybetańczyków stało się mahasiddhami za sprawą Padmasambhawy. Oprócz tego było wielu innych mistrzów tybetańskich o randze mahasiddhy np. Orgjenpa. Znamienne jest to, że buddyjscy mahasiddhowie uzyskiwali bezpośrednie przekazy od Buddów głównie manifestujących się im w formach Sambhogakai np. w przypadku mahasiddhy Garab Dordże od Wadżrasattwy, w przypadku Tilopy, Naropy bądź tybetańskiego Orgjenpy od Wadżrajogini (Wadżrawarahi) czy w przypadku Lalita Wadżry od Dżnianadakini Rolangma (Jamantaka). Święci hinduscy Hinduistyczne funkcje i tytuły

188104

https://pl.wikipedia.org/wiki/Henri%20Matisse

Henri Matisse

Henri Matisse (wym. []; ur. 31 grudnia 1869 w Le Cateau-Cambrésis, zm. 3 listopada 1954 w Nicei) – francuski malarz uważany za najsłynniejszego fowistę. Życiorys Początkowo przygotowywał się do zawodu prawnika. Jednak w wieku 24 lat rozpoczął naukę malarstwa w paryskiej Szkole Sztuk Pięknych. Uczeń Gustave'a Moreau, początkowo tworzył pod wpływem impresjonistów oraz sztuki japońskiej. W 1905 wystawił swoje prace w Salonie Jesiennym. Wykształcił wkrótce własny styl. Sławę osiągnął już za swego życia. Matisse zapełniał swoje płótna plamami żywych, świetlistych, zwykle silnie kontrastowych barw, które częstokroć, w trosce o czytelność obrazu, obwodził delikatnym konturem. Po operacji onkologicznej utracił sprawność fizyczną i poruszał się na wózku inwalidzkim (nie mógł pracować przy sztalugach) – zmienił się wtedy profil jego twórczości – tworzył odtąd papierowe kolaże. Henri Matisse był rywalem Pabla Picassa. Zmarł na atak serca w swoim mieszkaniu w Nicei. Wybrane dzieła Akt leżący z draperią (1923–24, 38 × 61 cm, Musée de l’Orangerie, Paryż Akt siedzący na ornamentowym tle (1925–26), 130 × 98 cm, Centre Georges Pompidou, Paryż Akt siedzący z tamburynem (1926), 74,3 × 55,7 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork Algierka (1909), 81 × 65 cm, Centre Georges Pompidou, Paryż Autoportret (1906), 55 × 46 cm, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga Autoportret (1918), 65 × 54 cm, Musée Matisse, Le Cateau-Cambrésis Czerwona pracownia (1911), 180 × 220 cm, Museum of Modern Art, Nowy Jork Czerwony pokój lub Harmonia czerwieni (1908–09), 180 × 246 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg Czytająca dziewczyna (1905–06), 75 × 60 cm, Museum of Modern Art, Nowy Jork Drzewo (1898), 18 × 22 cm, Musée des Beaux-Arts, Bordeaux Hiszpanka, harmonia w błękicie (1923), 47 × 28 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork Kobieta w błękicie (1937), 92,7 × 73,6 cm, Museum of Art, Filadelfia Martwa natura z bakłażanami (1911), 212 × 246 cm, Musée de Grenoble Muzyka (1910), 260 × 389 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg Nimfa i Satyr (1909), 89 × 117 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg Odaliska z uniesionymi ramionami (1923, 65 × 50 cm, National Gallery of Art, Waszyngton Pani Matisse. Portret z zieloną smugą (1905), 40,5 × 32,5 cm, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga Portret Deraina (1905), 38 × 28 cm, Tate Britain, Londyn Przepych, spokój, rozkosz (1904), 98 × 118 cm, Musée d’Orsay, Paryż Radość życia (1905–06), 174 × 238 cm, The Barnes Foundation, Merion Rodzina artysty (19110, 143 × 194 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg Różowy akt (1935), 66 × 93 cm, Museum of Art, Baltimore Smutek króla (1952), 292 × 386 cm, Centre Georges Pompidou, Paryż Ślimak (1953), 286 × 287 cm, Tate Britain, Londyn Taniec (1909–10), 260 × 390 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg Taniec (1912), 190,5 × 114,5 cm, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie Ulica w Arcueil (1899), 22 × 27 cm, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga Wielkie czerwone wnętrze (1948), 146 × 97 cm, Centre Georges Pompidou, Paryż Złote rybki (1911), 147 × 98 cm, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie Bibliografia Encyklopedia ekspresjonizmu, Warszawa: WAiF ; Wydaw. Nauk. PWN, 1996, ; Andrzej Dulewicz, Encyklopedia sztuki francuskiej, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN; WAiF 1997, Henri Matisse, Poznań: Oxford Educational, 2008 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy ; 25). Jean Leymarie, Fowizm, Warszawa: WAiF, 1993. Alfred Ligocki, Trzy spotkania ze światem widzialnym: Picasso, Matisse, Leger, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967. Samuel Rodary, Henri Matisse, Siechnice: Eaglemoss Polska, 2000 (Wielcy Malarze ; nr 94) Jon Thompson, Jak czytać malarstwo współczesne, Kraków: Universitas, 2006. Stefano Zuffi, Francesca Castria, Malarstwo nowoczesne. Od romantyzmu do awangardy XX wieku, Warszawa: Arkady, 1999. Linki zewnętrzne Biografia i sztuka Henri Matisse Dzieła sztuki autorstwa Henri Matisse Absolwenci i studenci École nationale supérieure des beaux-arts de Paris Artyści związani z Étretat Artyści związani z Niceą Artyści związani z Vence Francuscy malarze modernizmu Ludzie urodzeni w Le Cateau-Cambrésis Urodzeni w 1869 Zmarli w 1954

188107

https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%82odoturcy

Młodoturcy

Młodoturcy ( lub Genç Türkler) – nacjonalistyczny i modernistyczny ruch polityczny istniejący w Turcji na przełomie XIX i XX wieku, dążący do obalenia monarchii osmańskiej i reorganizacji państwa. Geneza Młodoturcy wywodzili się z tajnych stowarzyszeń kadetów szkół wojskowych i studentów, które powstały od 1878 po anulowaniu (wprowadzonej w 1876 r. pod naciskiem polityków młodoosmańskich) konstytucji Kanun-ı Esasî przez sułtana Abdul Hamida II. Biorąc przykład z podobnych organizacji europejskich, sprzysiężenia te tworzyły głęboko zakonspirowaną sieć komórek, które łączyły pojedyncze osoby. Przejęcie władzy Z ruchu tego wyrosła partia oficjalnie nosząca nazwę Komitet Jedności i Postępu. Po bezkrwawej rewolucji w Salonikach, która doprowadziła do rezygnacji paszy (lipiec 1908), komitet objął rządy. Rok później przeprowadził detronizację sułtana. Partia początkowo zapowiadała równoważne traktowanie wszystkich mieszkańców imperium, jednak po przejęciu władzy rozpoczęła silnie nacjonalistyczną politykę. W 1913 po przegraniu przez Turcję I wojny bałkańskiej, zagarnęła pełnię władzy w kraju. Na czele rządu stanął minister spraw wewnętrznych (od 1917 wielki wezyr) Mehmet Talaat, zwany Taalat Paszą. Władzę nieformalnie sprawował młodoturecki triumwirat, którego pozostałymi członkami byli minister wojny Ismaił Enwer (Enwer Pasza) i minister marynarki Ahmed Cemal (Dżemal Pasza). Po tajnych negocjacjach w obliczu I wojny światowej młodoturcy sprzymierzyli się z cesarskimi Niemcami. Po początkowych sukcesach przyszły klęski w Iraku i Syrii. Czystki etniczne W 1915 z inicjatywy Taalata rząd rozpoczął zorganizowaną kampanię pogromów i przesiedleń zamieszkujących Imperium Osmańskim Ormian i Greków Pontyjskich, pod pretekstem sprzyjania Rosji oraz w związku z propozycjami utworzenia przez te dwa narody państwa federacyjnego. Ten akt ludobójstwa, w wyniku którego, jak się szacuje, zginęło do 1,5 miliona ludzi, przeszedł do historii pod nazwą Rzezi Ormian. Ludobójstwo objęło także chrześcijańskich Asyryjczyków, zamieszkujących imperium osmańskie – ludobójstwo Asyryjczyków. Prześladowania spotkały również członków arabskich ugrupowań w Damaszku. Po upadku Bułgarii i przegranej głównych państw centralnych, wobec izolacji Turcji 13 października 1918 Taalat wraz z pozostałymi triumwirami 2 listopada udał się na emigrację do Niemiec. Wkrótce wszyscy triumwirowie zginęli, głównie z ręki ocalałych z rzezi Ormian. Taalat został zabity w Berlinie, Dżemal w gruzińskim Tbilisi. Jedynie Enwer stracił życie w walce z Armią Czerwoną w Tadżykistanie. Powstanie Republiki Turcji - Atatürk Z ruchu młodotureckiego wywodził się Mustafa Kemal, zwany w Turcji Atatürk, który po sukcesach w walkach obronnych na półwyspie Gallipoli i w wojnie grecko-tureckiej (1921–1922) w 1923 roku ostatecznie obalił sułtanat i proklamowano (29 października) powstanie świeckiej Republiki Turcji (Türkiye Cumhuriyeti), której został pierwszym prezydentem. Jego nacjonalistyczną i europeizacyjną politykę kontynuował także wywodzący się z armii Mustafa İsmet İnönü. Dziedzictwo Ideologia młodoturków domagająca się etnicznej hegemonii Turków w wielonarodowym państwie do dziś jest jednym z głównych wyznaczników tureckiej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Należy w niej szukać źródeł konfliktu kurdyjsko-tureckiego (odmowa uznania Kurdów za osobną narodowość i określanie ich jako Turków górskich, zakaz używania języka kurdyjskiego i kultywowania własnej kultury), napięć grecko-tureckich (konsekwencje czystek etnicznych i wojny z lat 20. pogromów i wypędzeń z 1955, okupacji Cypru i relatywnie nowych roszczeń Turcji do Morza Egejskiego), zaprzeczania ludobójstwu na Ormianach, Asyryjczykach i Grekach Pontyjskich. Także strzeżona przez armię - nawet poprzez przewroty wojskowe - programowa laickość państwa tureckiego ma swoje źródła w młodoturkizmie. Przypisy I wojna światowa Europa w XIX wieku Imperium Osmańskie Ludobójstwo Ormian Nacjonalizm turecki Turcja w XX wieku

188108

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tulku

Tulku

Tulku (tyb.: སྥྲུལ་སྐུ་, Wylie: sprul sku, ZWPY: zhügu) – w buddyzmie tybetańskim – istota, która manifestuje się w postaci ludzkiej przez wiele kolejnych inkarnacji, w przeciwieństwie do innych istot odradzająca się w świadomy sposób, aczkolwiek nie zawsze pamiętająca swoje poprzednie żywoty. Najbardziej znanym przykładem tulku jest dalajlama, który jest uważany za emanację bodhisattwy współczucia – Awalokiteśvary (tyb. Czenrezig). Wyznawcy buddyzmu tybetańskiego wierzą, że od 1391 roku odradzał się on 14 razy. Według tej części buddystów, którzy wierzą w istnienie tulku, pierwszą świadomie odradzającą się istotą tego typu, którego linia trwa do dnia dzisiejszego, był (i jest) karmapa, najbardziej znany mistrz i autorytet szkoły kagyu, obecnie w swojej 17 inkarnacji. Rozpoznawanie tulku Tulku bliski śmierci może zostawić wskazówki na temat swoich kolejnych narodzin. Czasem są to przepowiednie odnośnie do miejsca, gdzie można szukać jego kolejnej inkarnacji. Kandydaci na tulku są rozpoznawani przez najwyższych nauczycieli danej linii przekazu nauk, które ów tulku udzielał. Dziecku, które podejrzewa się o bycie inkarnacją nauczyciela daje się do sprawdzenia przedmioty z poprzedniego życia albo pyta o rzeczy, na temat których odpowiedzi mogą znać tylko najbliższe osoby z życia poprzedniej inkarnacji. Istnieją też związki pomiędzy tulku, którzy się rozpoznają. I tak w szkole gelug dalajlamę rozpoznaje głównie panczenlama, a panczelamę dalajlama, zaś w szkole kagyu karmapę rozpoznaje głównie szamarpa i vice versa. Teoria Słowo tulku tłumaczy się z tybetańskiego སྤྲུལ་སྐུ (Wylie: sprul sku) jako „ciało reinkarnowane, ciało emanacji”. Jest to synonim sanskryckiego terminu nirmāṇakāya. Reinkarnacja jest kluczowym terminem używanym w buddyzmie i związana jest z takimi naukami jak prawo przyczynowo-skutkowe karma oraz dwanaście ogniw współzależnego powstawania. Pojęcie świadomego odradzania pojawia się jedynie w naukach mahajany, a szczególnie akcentowane jest w wadżrajanie i możliwe jest tylko dla bodhisattwów. W wadżrajanie wyjaśnienia na temat odrodzeń bodhisattwów ściśle wiążą się z teorią tantr buddyjskich, których praktyka umożliwia ostatecznie praktykującemu przekształcenie własnego procesu umierania, stanu pośredniego po śmierci (bardo) oraz ponownego odrodzenia w świecie, w zrealizowanie odpowiednio trzech ciał buddy. Tulku, zgodnie z tym podejściem, odpowiada tantrycznemu przekształceniu owego ponownego odrodzenia praktykującego. Więcej patrz Tantry Jogi Najwyższej. Decyzja rządu chińskiego Rząd chiński zażądał kontroli nad procesem rozpoznawania tulku. Klasztory utrzymujące, że odkryły inkarnację tulku muszą od września 2007 prosić o zezwolenie na uznanie tego za fakt w departamencie spraw religijnych w swojej prowincji. Znane linie tulku Dalajlamowie Karmapowie Panczenlamowie Szamarpowie Zobacz też Nirmanakaja Przypisy Linki zewnętrzne Tulku na Absoluteastronomy.com. Buddyzm tybetański

188110

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czernica%20%28gmina%29

Czernica (gmina)

Czernica – gmina wiejska w powiecie wrocławskim, województwie dolnośląskim. Położona we wschodniej części województwa dolnośląskiego, graniczy od zachodu z Wrocławiem, od północy z gminami: Długołęka i Oleśnica, od wschodu z gminą Jelcz-Laskowice, od południa z gminami: Siechnice i Oława. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie wrocławskim. Podstawowym bogactwem naturalnym gminy jest kruszywo naturalne (piasek, żwir). Urząd gminy znajduje się w Czernicy, przy ulicy Kolejowej 3. Według danych z 31 grudnia 2014 roku gminę zamieszkiwało 12 310 osób, według danych z 31 grudnia 2019 roku – 16 619 osób, natomiast według danych z 31 grudnia 2022 roku – 18 259 osób. Struktura powierzchni Według danych z roku 2002 gmina Czernica ma obszar 83,63 km², w tym: użytki rolne stanowią 64,30%, lasy i grunty leśne: 20,75%, wody powierzchniowe: 3,49%, tereny osadnicze i rekreacyjne: 4,74%, tereny komunikacyjne: 4,48%, pozostałe obszary (w tym wody, nieużytki, użytki kopalniane itp.): 2,5% Gmina stanowi 7,54% powierzchni powiatu. Demografia Dane z 31 grudnia 2022: Piramida wieku mieszkańców gminy Czernica w 2014 roku Sąsiednie gminy Wrocław Powiat wrocławski: Długołęka Siechnice Powiat oławski: Jelcz-Laskowice Oława Powiat oleśnicki: Oleśnica Przypisy Linki zewnętrzne

794

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chile

Chile

Chile (, ), oficjalnie Republika Chile (, wym. , ) – państwo w Ameryce Południowej, w południowo-zachodniej części kontynentu. Zajmuje powierzchnię 756 102 km², a zamieszkane jest przez 18 549 457 osób (szac. 2023). Terytorium Chile rozciąga się wąskim pasem na długości około 4300 km, pomiędzy łańcuchem górskim Andów na wschodzie a wybrzeżem Oceanu Spokojnego na zachodzie. Znaczna część kraju jest górzysta. Obejmuje ono także nizinną Dolinę Środkowochilijską, a na północy – pustynię Atakama. Do Chile należą część archipelagu Ziemi Ognistej, wraz z przylądkiem Horn (najbardziej na południe wysunięty punkt obu Ameryk), a także kilka wysp i archipelagów na otwartych wodach Oceanu Spokojnego, m.in. Wyspa Wielkanocna i Juan Fernández. Na wschodzie państwo ma długą granicę lądową z Argentyną, na północy graniczy z Boliwią i Peru. Położony w regionie aktywnym tektonicznie, kraj okresowo nawiedzany jest przez trzęsienia ziemi (w tym największe dotychczas odnotowane na Ziemi w 1960 roku) i tsunami. Chile jest republiką z systemem prezydenckim. Stolicą i największym miastem kraju jest Santiago. Gospodarka w większej części opiera się na sektorze usługowym, choć znaczącą rolę odgrywają także przemysł i górnictwo. W 2021 roku Chile było 4. co do wielkości gospodarką w Ameryce Południowej; jednocześnie miało najwyższy na kontynencie wskaźnik realnego PKB per capita (25,4 tys. USD/mieszk.). Walutą jest peso chilijskie. Około 3/4 ludności Chile stanowią Metysi. Pozostali mieszkańcy to w większości osoby pochodzenia europejskiego oraz Mapucze. Językiem urzędowym oraz ojczystym dla zdecydowanej większości mieszkańców jest język hiszpański. W kraju dominuje religia chrześcijańska, a największą grupę wyznaniową stanowią katolicy (60% społeczeństwa). Terytorium Chile zamieszkane było przez ludność autochtoniczną przez kilka tysięcy lat. Północna część kraju w XV wieku znalazła się pod panowaniem Imperium Inków. W latach 1541–1810 Chile stanowiło część hiszpańskiego imperium kolonialnego, administrowane jako kapitania generalna Chile. Wojna o niepodległość Chile rozpoczęta w 1810 roku zaowocowała ogłoszeniem niepodległości w 1818 roku. Granice kraju kształtowały się przez większą część XIX wieku, m.in. za sprawą zwycięskiej wojny o saletrę przeciw Boliwii i Peru (1879–1883). W 1973 roku w kraju miał miejsce wojskowy zamach stanu, w wyniku którego obalony został demokratycznie wybrany marksistowski rząd Salvadora Allende, a władzę objęła junta pod przywództwem Augusto Pinocheta. Władza demokratyczna przywrócona została po wyborach przeprowadzonych w 1989 roku. Obecnie Chile należy do najstabilniejszych politycznie państw w Ameryce Południowej. Geografia Chile położone jest w południowo-zachodniej części Ameryki Południowej i rozciąga się wąskim pasem wzdłuż wybrzeża o długości 4,3 tys. km. Najdalej na północ wysunięty punkt Chile to styk granic Chile, Peru i Boliwii (17°30′S), a na południe przylądek Horn (55°59′S). Rozciągłość równoleżnikowa kraju w najszerszym miejscu wynosi zaledwie 468 km, a w najwęższym 90 km. Wybrzeże w północnej i środkowej części państwa ma słabo rozwiniętą linię brzegową, natomiast w południowej części – bardzo dobrze. Do Chile należą liczne wyspy przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie (ok. 3 tys.): Juan Fernández, Wyspa Wielkanocna (jedna z najbardziej oddalonych od innych lądów zamieszkana wyspa na świecie), Sala y Gómez, San Ambrosio, San Félix, Chiloé, Campana, Santa Inés, Chonos. Powierzchnia całkowita kraju:  km², z czego  km² stanowi ląd, pozostałe  km² – wody śródlądowe. Chile uważa, że ma prawo do części Antarktydy o powierzchni  km² (Chilijskie Terytorium Antarktyczne). Jest to teren sporny z Argentyną. Najwyższy punkt: Ojos del Salado, 6885 m n.p.m. Najniższy punkt: Ocean Spokojny, 0 m Całkowita granica lądowa: 6339 km, długość granicy morskiej: 6435 km. Długość granic z sąsiadującymi państwami: Argentyna 5308 km, Boliwia 860 km, Peru 171 km Chile posiada jeden z pięciu ekoregionów śródziemnomorskich na świecie; jego umiarkowane zimy i suche, gorące lata zapewniają idealne warunki dla rolnictwa i innych rodzajów działalności produkcyjnej. Klimat Region północny (od granicy z Peru do 31°S) charakteryzuje klimat zwrotnikowy wybitnie suchy. Zaznacza się wyraźny wpływ zimnego Prądu Peruwiańskiego. Na pustyni Atakama są miejsca, gdzie deszcz nie spadł od ponad 400 lat. Jedynym źródłem wody są tam mgły i rosy. W regionie środkowym (31–42°S) panuje klimat podzwrotnikowy morski. Opady dominują w porze zimowej (od maja do lipca). Najcieplejszym miesiącem jest styczeń, najchłodniejszym lipiec. Na południe od 42°S panuje klimat umiarkowany morski z bardzo wysokimi sumami opadów (1000–3000 mm rocznie, a w rejonie Cieśniny Magellana ok. 5100 mm). Mniejsze opady są na wschodnich stokach Andów Patagońskich. Najdalej na południe wysunięte krańce Chile znajdują się w strefie klimatu subpolarnego. Sieć rzeczna Chile ma bardzo słabo rozwiniętą sieć rzeczną. Jedynym wyjątkiem jest rzeka Loa (440 km) uchodząca do Oceanu Spokojnego, którą wykorzystuje się do irygacji oraz w energetyce. Najlepiej rozwiniętą sieć rzeczną ma region środkowy, gdzie występują m.in. krótkie rzeki Biobío (380 km) czy Rapel (240 km). Najkrótsze rzeki występują w regionie południowym, ale to one wykorzystywane są w energetyce, ponieważ mają bardzo duże przepływy wody, np. rzeka Baker ma średni przepływ 1500 m³/s. Gleby Na północy Chile występują głównie gleby inicjalne i czerwonobure gleby pustynne. W regionach zasolonych (Salar de Atacama) wykształciły się solończaki. Żyzne gleby aluwialne powstały na równinach stożków napływowych, wymagają one jednak nawadniania. W Andach występują głównie gleby górskie, ale także gleby stepowe powstałe z popiołów wulkanicznych, zawierające dużo próchnicy. Najżyźniejsze gleby są w środkowej części kraju – na obszarach górskich brązowe, szarobrązowe oraz czerwonobrązowe i niekiedy cynamonowe. Dla południowej części Chile charakterystyczna jest obecność gleb torfiastych, brunatnych, lokalnie zbielicowanych i kwaśnych gleb leśnych. Flora Najuboższa pod względem roślinności jest północ kraju. Brak stałych rzek powoduje, że dominują formacje pustynne i półpustynne. W miejscach występowania mgieł pojawiają się kwitnące na żółto i liliowo szczawiki. Znacznie bogatszy jest świat roślinny w środkowym regionie Chile, gdzie przeważa flora śródziemnomorska. W jej skład wchodzą wiecznie zielone krzewy mattoral i espinales oraz rośliny laurowe. Występują również jubea (palma miodowa; Jubaea chilensis) oraz święte drzewo Indian Mapuczów – canelo (Drimys winteri). W Dolinie Środkowochilijskiej powyżej 1200 m pojawia się cedrzyniec kalifornijski (Calocedrus decurrens), a jeszcze wyżej karłowate buki: Nothofagus antarctica (zwany ñire) i Nothofagus pumilio (zwane lenga). Na obszarach zasobnych w wodę rosną bambusy Chusquea quila, araukarie i Nothofagus. W południowej części Chile do wysokości 500–600 m rosną wiecznie zielone krzewy i drzewa, m.in. lasy waldiwijskie, w strefie 500–1000 m n.p.m. – Nothofagus antarctica i Nothofagus pumilio. Dla wysokości 1000–1200 m charakterystyczne są ficroje cyprysowate oraz buki. Na wysokości 1300–1800 m dominuje berberys, powyżej rozciąga się piętro łąk. Fauna Obszar Chile należy do zoogeograficznej Krainy Neotropikalnej (Region Chilijsko-Patagoński). Na skalistych wybrzeżach kontynentu i wysp żyją liczne gatunki ptaków. W zaroślach trzciny i kamyszu spotkać można pancerniki – są to pancernik włochaty (Chaetophractus villosus) i pancernik mały (Zaedyus pichiy), żółwie i jaszczury oraz pumę i lisa argentyńskiego (Lycalopex griseus) W lasach górskich występują: dzikie koty pampasowe (Oncifelis colocolo). W Andach żyją także lamy i guanako, a w Patagonii nandu. Niezwykle charakterystycznymi dla Chile gryzoniami są – żyjące głównie w półpustynnym, pokrytym zaroślami ekosystemie zwanym matorral – koszatniczki i szynszyle – szynszyla duża (Lagidium peruanum) i szynszyla mała (Chinchilla lanigera). Występuje również grizon patagoński (Lyncodon patagonicus). Do endemicznych gatunków ptaków należą: cęgosterek chilijski lub brzęczek chilijski (Eulidia yarrellii), krasnogonka długodzioba (Enicognathus leptorhynchus), turko kasztanowaty (Pteroptochos castaneus), turko wąsaty (Pteroptochos megapodius), krytonos białogardły (Scelorchilus albicollis), krytonosek chilijski (Scytalopus fuscus), turniówek rdzaworzytny (Ochetorhynchus melanurus), trzęsiogon pacyficzny (Cinclodes nigrofumosus), ostrogonek duży (Aphrastura masafuerae), koszykarek ciemnosterny (Pseudasthenes humicola), czuprynek wyspowy (Anairetes fernandezianus) oraz przedrzeźniacz chilijski (Mimus thenca). Z pozostałych ptaków występują np. łabędź czarnoszyi (Cygnus melanocoryphus), sępnik różowogłowy (Cathartes aura) i kondor wielki (Vultur gryphus). Wybrane parki narodowe Rapa Nui (Wyspa Wielkanocna) Lauca Park Narodowy Bernardo O’Higgins Chiloé Park Narodowy Llullaillaco Torres del Paine Pumalin Historia Najstarsze stanowiska archeologiczne (Tagua Tagua, Quereo) wskazują na zamieszkanie obszarów Chile 12 tys. lat temu. Przed przybyciem Hiszpanów tereny obecnego Chile były zamieszkane przez Indian – na północy Ajmarowie, Atacamo i Diaguici, na wybrzeżu Changos, na południu Araukanie, Huillche i Picunche, zaś w Patagonii Chonos. Około VII–VIII w. obszary północnego Chile objęte były wpływami kultury Tiahuanaco, a w początkach XVI w. zostały włączone do Imperium Inków. W pierwszej połowie XVI w. tereny aż do rzeki Biobío zostały opanowane przez Hiszpanów i włączone do wicekrólestwa Peru. Obszary bardziej na południe pozostały we władaniu Araukanów, którzy utrzymali niezależność do drugiej połowy XIX w. Zapoczątkowany w drugiej połowie XVIII w. wśród Kreolów chilijskich ruch separatystyczny doprowadził do proklamowania w 1818 r. niepodległej republiki z B. O’Higginsem na czele. W 1881 roku, na mocy traktatu z Buenos Aires, do Chile przyłączono zachodnią Patagonię. Natomiast w 1884 roku, dzięki zwycięstwu nad Peru i Boliwią w wojnie o saletrę, państwo zaanektowało całe boliwijskie wybrzeże oraz najdalej na południe wysuniętą nadmorską prowincję Peru z miastami Arica i Iquique. Kryzys spowodowany I wojną światową położył kres gospodarczej stabilizacji Chile. U progu XX wieku chilijska gospodarka stała się systemem ochrony rządzącej oligarchii. W latach 20. starał się to zmienić reformatorski prezydent Arturo Alessandri Palma z Partii Liberalnej, co uniemożliwiła mu konserwatywna większość parlamentarna. W 1924 roku doszło do przewrotu wojskowego pod dowództwem generała Luisa Altamirano. Pucz zapoczątkował okres niestabilności politycznej, który trwał do 1932 roku, w trakcie którego autorytarną władzę sprawował szereg prezydentów. Najskuteczniejszym z nich okazał się Carlos Ibáñez del Campo, który utrzymał władzę przez sześć lat. Mimo autorytarnego charakteru rządów Chile udało się uniknąć represyjnych metod i korupcji spotykanej w innych krajach Ameryki Łacińskiej. Wraz z porażką reform liberałów oraz zamachem stanu licznie powstawać zaczęły bardzo popularne ruchy marksistowskie. W 1932 roku na krótko powołana została Socjalistyczna Republika Chile z Marmaduke Grove Vallejo na czele, lecz lewicowy rząd wojskowych nie przetrwał nawet roku i upadł na skutek intrygi politycznej. Po upadku lewicowego rządu wojskowego rozpoczęła się era rządów demokratycznych. Władzę początkowo przejęli liberałowie, a w 1938 rząd utworzyła koalicja socjaldemokratów, radykałów (chilijskich liberałów) i komunistów – Front Ludowy, reprezentująca głównie interesy klasy średniej. W 1939 roku doszło do nieudanego puczu zorganizowanego przez nieliczny faszystowski Narodowosocjalistyczny Ruch Chile. W czasie II wojny światowej Chile zachowało status neutralny, a w 1943 roku zerwało stosunki dyplomatyczne z Państwami Osi. Następnie w 1945 przystąpiło do ONZ. Rządy Frontu Ludowego przetrwały do 1952 roku. Na przełomie lat 50. i 60. silnie uwidoczniły się tendencje do przeprowadzenia reform społecznych i gospodarczych, co umożliwiło w 1964 r. przejęcie władzy chrześcijańskim demokratom, głoszącym hasła „rewolucji w wolności”. Reformy jednak zostały uznane przez lewicę za niewystarczające, przez co spotkały się z silną opozycją. W 1970 roku władzę przejęła koalicja partii lewicowych Jedność Ludowa. W 1970 w wyborach prezydenckich, pomimo wsparcia finansowego kandydatów prawicy ze strony krajowych i zagranicznych koncernów, zwyciężył kandydat centrolewicowej koalicji Jedność Ludowa, Salvador Allende Gossens, który przystąpił do realizacji programu chilijskiej drogi do socjalizmu. Przeprowadził on szereg radykalnych reform, m.in. wywłaszczając amerykańskich właścicieli kopalń miedzi. Uformowano rząd składający się z socjaldemokratów, odłamu chadecji, liberałów i komunistów, a więc partii tworzonych w pewnej mierze przez klasę średnią. Po pierwszym roku rządów centrolewicy osiągnięto wzrost gospodarczy, ograniczono inflację i bezrobocie, wzrosła redystrybucja dochodów i konsumpcji. Znacznie zwiększyły się wynagrodzenia, zmniejszono podatki i wprowadzono bezpłatną dystrybucję niektórych produktów pierwszej potrzeby. Po raz pierwszy do państwowego systemu ubezpieczeń pracy włączono takie grupy jak inwalidzi czy osoby starsze. Najbiedniejsi skorzystali z wdrażanego przez rząd programu rozprowadzenia darmowej żywności wśród potrzebujących. Zamrożono czynsze i ceny, znacjonalizowano przemysł miedziowy (będący własnością USA), obniżono wiek wyborczy do lat 18 i uruchomiono program reformy rolnej. W ramach pomocy dla przedsiębiorstw, w celu wspierania małych przedsiębiorców zwolniono z podatków kapitałowych najmniejsze przedsiębiorstwa. Rząd głosił amnestię dla więźniów politycznych, a także wprowadził większe prawa dla społeczności indiańskich. Jeszcze przed dojściem centrolewicy do władzy powstały terrorystyczne organizacje skrajnej prawicy. 22 października 1970 członkowie takiej grupy dokonali zamachu na dowódcę armii, Rene Schneidera. Zamach miał nie dopuścić do władzy kandydata centrolewicy. Interwencja USA, które finansowało akcje opozycji, tj. strajki i konflikt wewnętrzny, a także inne czynniki doprowadziły do wewnętrznego chaosu i pogorszenia się sytuacji gospodarczej Chile. W 1973 jednostki wojskowe z gen. Augusto Pinochetem na czele, w wyniku zamachu stanu ustanowiły rządy junty wojskowej, wprowadzając radykalną politykę ekonomiczną (zasady wolnego rynku) i zwalczając wewnętrzną opozycję (ofiarami terroru padły tysiące osób). Kryzysy i narastający chaos sprowokowały w kraju wybuch walk partyzanckich. Narastający w latach 80. sprzeciw wobec rządów junty zmusił Pinocheta do zorganizowania w 1988 narodowego referendum, które odrzuciło jego kandydaturę na kolejną kadencję prezydencką. W wyborach prezydenckich w 1989 r. zwyciężył polityk chadecki Patricio Aylwin (Azócar), który przywrócił rządy cywilne. Pinochet zachował (do 1997) stanowisko głównodowodzącego sił zbrojnych, z prawem wyznaczenia następcy. Kolejne wybory, w 1993 roku, wygrał ponownie kandydat chadecki – E. Frei Ruitz-Tagle. 17 października 1998 r. Pinochet został zatrzymany w Wielkiej Brytanii na wniosek władz hiszpańskich, które wystąpiły o jego ekstradycję. 27 lutego 2010 Chile nawiedziło silne trzęsienie ziemi o magnitudzie 8,8 stopnia w skali Richtera. Demografia Chile jest szóstym co do liczebności państwem Ameryki Południowej (16,9 mln mieszkańców). Gęstość zaludnienia wynosi 21,7 osób na km². Współczynnik przyrostu naturalnego kształtuje się w okolicach 1,2%. Grupy etniczno-rasowe W 2009 r. Chile miało około mieszkańców. 52,7% Chilijczyków stanowili biali, 39,3% metysi – a więc potomkowie Indian i białych – a 8% Indianie. Większość ludności indiańskiej stanowili Araukanie. Na duży udział białych w populacji miały wpływ kolejne fale imigrantów, do kraju przybywali m.in. Hiszpanie, Włosi, Irlandczycy, Francuzi, Grecy, Niemcy, Anglicy, Szkoci, Chorwaci, Żydzi. Pewien procent Chilijczyków to biali pochodzenia pozaeuropejskiego, około 500 tysięcy Chilijczyków stanowią osoby pochodzenia palestyńskiego. Badania genetyczne wskazują ponadto, że szacunkowo 6,3% Chilijczyków miało wśród przodków ludzi rasy czarnej. Odmiennym etnicznie i rasowo regionem jest Wyspa Wielkanocna, gdzie Polinezyjczycy stanowią 70% mieszkańców. Języki Dominuje język hiszpański, niemniej nie jest on językiem ojczystym dla 2 mln mieszkańców kraju. W Chile ludność lokalnie posługuje się językiem mapudungun, językiem keczua, językiem rapanui oraz kilkoma innymi. Część Chilijczyków pochodzenia niemieckiego posługuje się na co dzień językiem niemieckim. Religia W 1999 roku uchwalono Ustawę o Swobodzie Kultu, która pozwoliła różnym grupom religijnym (w tym kościołom ewangelikalnym) uzyskać osobowość prawną na mocy prawa publicznego. Według szacunków Krajowego Biura ds. Wyznań (ONAR) z 2018 r. 60% populacji identyfikuje się jako katolicy, a około 18% jako ewangelikalni. Według badania przeprowadzonego przez Pew Research Center w 2014 roku, odsetek niewierzących wynosi 16%, co czyni Chile drugim po Urugwaju najbardziej świeckim państwem Ameryki Łacińskiej. Rosnący brak zainteresowania religią tłumaczony jest urbanizacją (z 42,6% w 1950 r. do 89% w 2010 r.) i wynikającym z niej wzrostem gospodarczym. Większość ewangelikalnych i protestantów w Chile to zielonoświątkowcy. Istnieje także ponad 100 tys. członków Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, oraz wiele mniejszych ugrupowań protestanckich. Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich (mormoni) twierdzi, że posiada ponad 600 tys. wyznawców (3,2% populacji), co jest najwyższym odsetkiem w krajach Ameryki Południowej. Edukacja Chile cechują wysoki poziom edukacji i jeden z najniższych na kontynencie wskaźnik analfabetyzmu (4% ludności powyżej 15 roku życia). Nauka w szkołach podstawowych trwa 8 lat, jest obowiązkowa i bezpłatna. Polityka Ustrój polityczny Chile jest republiką. Konstytucję uchwalono ostatecznie 11 marca 1981 (ze zmianami w 1989, 1991, 1997, 1999, 2000, 2003 i 2005) a pierwsza jej wersja została opracowana 11 września 1980 roku. Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję (bez prawa do natychmiastowej reelekcji). Obecnie prezydentem jest Gabriel Boric. Prezydent mianuje członków rządu, którego jest szefem, ma prawo wprowadzić stan wyjątkowy na 20 dni, mianuje kilku senatorów, jest przewodniczącym Krajowej Rady Bezpieczeństwa, ma inicjatywę ustawodawczą. Poprawka z 1989 do konstytucji pozbawiła prezydenta prawa rozwiązania parlamentu. Rozszerzyła także skład Krajowej Rady Bezpieczeństwa o 1 członka – kontrolera generalnego. Władzę ustawodawczą sprawują 2-izbowy Kongres Narodowy: Izba Deputowanych (Cámara de Diputados), wybierana w wyborach powszechnych na 4 lata, oraz Senat, o kadencji 8-letniej (co 4 lata połowa składu ulega odnowieniu), w większości wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, częściowo mianowany przez prezydenta, Sąd Najwyższy i Krajową Radę Bezpieczeństwa (senatorami są dożywotnio wszyscy byli prezydenci). Władzę wykonawczą sprawują prezydent i odpowiedzialny przed nim rząd. Partie polityczne Niezależna Unia Demokratyczna (Unión Demócrata Independiente, UDI) – prawicowa Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Chile (Partido Demócrata Cristiano) – centrowa Odnowa Narodowa (Renovación Nacional) – centro-prawicowa Partia dla Demokracji (Partido Por la Democracia, PPD) – centro-lewicowa Socjalistyczna Partia Chile (Partido Socialista de Chile, PSCh) – lewicowa Socjaldemokratyczna Partia Radykalna (Partido Radical Socialdemócrata) – centro-lewicowa Komunistyczna Partia Chile (Partido Comunista de Chile) – skrajnie lewicowa Regionalna Partia Niezależnych (Partido Regionalista de los Independientes) – centrowa Partia Postępu (Chile) (Partido Progresista) – centro-lewicowa Partia Humanistyczna (Chile) (Partido Humanista) – lewicowa Podział terytorialny 15 regionów: Antofagasta Araukania Arica y Parinacota Aisén Atacama Biobío Coquimbo Libertador Los Lagos Los Ríos Magallanes Maule Metropolitana (Santiago) Tarapacá Valparaíso Chile rości sobie prawa do fragmentu Antarktydy (patrz mapka). Siły zbrojne Chile dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną (Armada de Chile) oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Chile składało się w 2014 roku z: 305 czołgów, 2346 opancerzonych pojazdów bojowych, 48 dział samobieżnych oraz 16 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych. Marynarka wojenna Chile dysponowała w 2014 roku: 14 okrętami obrony przybrzeża, 8 fregatami oraz 4 okrętami podwodnymi. Chilijskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 43 myśliwców, 105 samolotów transportowych, 63 samolotów szkolno-bojowych oraz 86 śmigłowców. Wojska chilijskie w 2014 roku liczyły 60,6 tys. żołnierzy zawodowych oraz 82 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) chilijskie siły zbrojne są 58. siłą militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 5,5 mld dolarów (USD). Gospodarka Chile jest jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw Ameryki Południowej, o produkcie krajowym brutto dolarów na mieszkańca (2008) i o wysokim średniorocznym tempie wzrostu produktu krajowego brutto – 7% w 1985–1989 (10,0% w 1989). Jest jednocześnie jednym z najmniej zadłużonych państw Ameryki Południowej i 141. pod tym względem na świecie. W 2004 roku zadłużenie zagraniczne wynosiło 44,6 mld $. Przemysł Podstawą gospodarki są przemysł (z dużym udziałem górnictwa) oraz rolnictwo. Wydobywa się rudy miedzi (1. miejsce na świecie, 30% światowego wydobycia m.in. w Chuquicamata, Potrerillos, El Teniente), cynku, molibdenu, żelaza, nitratyn (saletra chilijska 1. miejsce, głównie w północnym Chile), boraks, złoto, srebro, ropę naftową i gaz ziemny (południowe Chile i Ziemia Ognista), węgiel kamienny, węgiel brunatny. Produkcja energii elektrycznej: 60,6 mld kWh (2007). Główne gałęzie przemysłu przetwórczego: spożywczy (mięsny, cukrowniczy, młynarski, winiarski), włókienniczy (zwłaszcza bawełniany, głównie w Tomé, Concepción, Valparaíso), chemiczny, hutnictwo miedzi (Chuquicamata, Potrerillos) i żelaza oraz rafinerie ropy naftowej, przemysł maszynowy, cementowy, papierniczy, skórzany. Główne źródła zanieczyszczeń przemysłowych związane są z wytapianiem miedzi w Chuquicamata (22°32′S, 68°92′W), Potrerillos (26°43′S, 69°47′W), Noranda (23°98′S, 70°07′W) i w Paipote (27°42′S, 70°25′W). Transport Główne porty lotnicze mieszczą się w Santiago (Port lotniczy Santiago de Chile) oraz Arica (Aeropuerto Internacional Chacalluta), natomiast główne porty morskie w Valparaíso, Talcahuano, San Antonio i Antofagasta. W roku 2001 przeładunek portów wyniósł 52 mln ton. W Chile jest  km dróg utwardzonych, 407 km autostrad (2001). Długość linii kolejowych wynosi 6585 km (2003). W Chile jest 1003 km ropociągów i 2625 km gazociągów (2004). Literatura Chilijczycy mają dwoje laureatów Literackiej Nagrody Nobla – Gabrielę Mistralę i Pablo Nerudę. Znanymi pisarzami są także Gonzalo Rojas, Concha Zardoya, Isabel Allende, Luis Sepúlveda, José Donoso i Roberto Bolaño. Zobacz też Tablice rejestracyjne w Chile Uwagi Przypisy Bibliografia – komplet, – Ameryka Południowa. Państwa w Ameryce Południowej Państwa członkowskie Unii Narodów Południowoamerykańskich Państwa – założyciele Organizacji Narodów Zjednoczonych

188111

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chojniczanka%20Chojnice

Chojniczanka Chojnice

Miejski Klub Sportowy „Chojniczanka 1930” Chojnice – wielosekcyjny klub sportowy z siedzibą w Chojnicach, założony 10 marca 1930. Historia klubu Źródła: 1930–1939 Klub Sportowy Chojniczanka Chojnice został zarejestrowany 10 marca 1930, a jego założycielami byli: Stanisław Karczewski, Jan Schreiber, Brunon Nurnberg, Dagobert Nurnberg, Willi Doege i Franciszek Madziąg. Pierwszym prezesem wybrano Stanisława Karczewskiego. Jeszcze w 1930 r. delegat Polskiego Związku Piłki Nożnej, prof. Gruziński z Tczewa (prezes tamtejszej Wisły) przyjechał do Chojnic, by zwerbować klub pod egidę PZPN. Drużynę zakwalifikowano do rozgrywek klasy B, w której uczestniczyły m.in.: Bałtyk Gdynia, Wisła Tczew, Unia Tczew, Amator Bydgoszcz i Czarni Nakło. Początkowo mecze odbywały się w oddalonym o trzy kilometry od centrum piaszczystym boisku w lasku miejskim, nieogrodzonym i przynoszącym małe dochody. Nieduże środki finansowe, którymi dysponował klub, przeznaczano na opłacenie wyjazdów na mecze i zakup najpotrzebniejszego sprzętu piłkarskiego. W 1932 r. otwarto Stadion Miejski Chojniczanka 1930, usytuowany w centrum miasta, w związku z czym wzrosło zainteresowanie piłką nożną w Chojnicach, zwiększyła się frekwencja na treningach, a na mecze przychodziło coraz więcej kibiców. W tym samym roku powstała także druga drużyna seniorów Chojniczanki, która ze względów finansowych rozgrywała mecze głównie z lokalnymi rywalami. W 1935 r. Chojniczanka miała szansę awansu do A klasy (odpowiednik dzisiejszej II ligi). O wejściu do wyższej klasy rozgrywkowej zadecydowały baraże z Bałtykiem Gdynia. Pierwszy mecz został rozegrany w Chojnicach i zakończył się remisem 1:1. Rewanż w Gdyni również nie przyniósł rozstrzygnięcia i zakończył się wynikiem 0:0. W celu wyłonienia mistrza B klasy Okręgowy Związek Piłki Nożnej zarządził rozegranie dodatkowego meczu na neutralnym boisku w Grudziądzu. W normalnym czasie gry obie drużyny nie strzeliły bramki. W dogrywce również nie padła żadna bramka. Wówczas sędzia spotkania zadecydował, by grać do pierwszej strzelonej bramki. Strzelili ją w 135. minucie meczu piłkarze Bałtyku Gdynia. W kolejnych latach, aż do wybuchu II wojny światowej, Chojniczanka Chojnice grała w B klasie. Na okres wojny klub zawiesił działalność. 1945–1950 W czerwcu 1945 r., na zebraniu zwołanym z inicjatywy grona zawodników i działaczy sportowych, reaktywowano klub i wybrano zarząd na czele z Janem Schreiberem, który był jednym z założycieli tego klubu. Pierwsze mecze rozgrywano z żołnierzami Armii Radzieckiej stacjonującymi w Szczecinku. Jednak jeszcze w 1945 r. zespół wystąpił w rozgrywkach B klasy. Pod koniec tego roku patronat nad klubem objęła Spółdzielnia Spożywców „Społem” i z tego powodu został przypisany do Zrzeszenia Sportowego „Spójnia”. Prezesem został wówczas Edmund Janicki, a od 1947 r. funkcję prezesa objął Wojciech Bogaszewicz – prezes „Społem”. W tym roku zespół zdołał awansować do A klasy. W 1949 r. Chojniczankę podporządkowano zrzeszeniu „Gwiazda” i prezesem został Franciszek Kłos, szef powiatowy UB w Chojnicach. W tym samym roku Chojniczanka rozegrała pierwszy mecz międzynarodowy – zmierzyła się z czechosłowackim Sokołem Brno, mecz zakończył się wysoką porażką chojniczan 1:6. W ramach przygotowań do tego spotkania zbudowano dwie kasy i odcinek murowanego parkanu, a kibice wraz z zawodnikami w czynie społecznym wybudowali krytą trybunę o długości 100 m. Poza pierwszą drużyną sukcesy w tym okresie odnosiła także drużyna juniorów, która w 1947 r. zdobyła tytuł mistrzów, a w 1949 r. tytuł wicemistrzów Pomorza. Do czołowych piłkarzy tego okresu należeli: Józef Paszek, Franciszek Sabiniarz, Józef Dalecki oraz Czesław Lenc – późniejszy zawodnik Lechii Gdańsk, reprezentant Pomorza oraz Polski. 1950–1970 Kolejna zmiana organizacyjna klubu nastąpiła w marcu 1950 r. – Chojniczanka została przeniesiona do Związku Klubów Sportowych „Budowlani” i przyjęła taką nazwę, a prezesem został Józef Smoczyński. Wszystkie te zmiany spowodowane były warunkami pozyskania środków na działalność klubu. W 1952 r. piłkarze po spadku z klasy A zmuszeni byli do przystąpienia do rozgrywek w niższej klasie. Przed kolejnym sezonem dokonano wielu zmian kadrowych, a trenerem został Stanisław Sawaryn – pierwszy w dziejach klubu trener z pełnymi kwalifikacjami szkoleniowca. Po rocznym pobycie w B klasie drużyna wywalczyła awans do klasy A. Sezon później w 1954 r. chojnicki klub awansował do III ligi. Był to pierwszy awans klubu do rozgrywek na szczeblu centralnym. Sezon 1956/57 piłkarze Chojniczanki rozpoczęli pod wodzą nowego trenera Jana Ossowskiego. W tym czasie władze Polskiego Związku Piłki Nożnej przeprowadziły kolejną już reorganizację rozgrywek. W wyniku centralnych działań sezon 1957/58 chojniccy piłkarze zmuszeni byli rozpocząć w lidze wojewódzkiej, noszącej miano III ligi (odpowiednik dzisiejszej ligi okręgowej). W styczniu 1957 r. na walnym zebraniu członkowie klubu zażądali przywrócenia tradycyjnej nazwy – KS Chojniczanka. W tym roku akces do silniejszego klubu zgłosiła Sparta, która przez kilka lat działała przy Zakładach Mięsnych; fuzja spowodowała wzmocnienie klubu. W 1961 r. drużyna spadła do A klasy. Do kolejnego sezonu przystąpiła w mocno odmłodzonym i przebudowanym składzie. Średnia wieku grających jesienią 1961 r. piłkarzy wynosiła 25 lat, a rok później już 20 lat. Posadę trenera objął wówczas Stefan Polasik, mający za zadanie zbudować zespół, który awansuje do wyższej klasy rozgrywkowej. Jednak na powrót do III ligi wojewódzkiej przyjdzie kibicom z Chojnic poczekać do wiosny 1963 r. Awans wywalczyli: J. Tomczak, Z. Prądzyński, R. Brandt, E Ceranek, E. Fankidejski, E. Gierszewski, E. Grabowski, J. Kukliński, J. Lipiński, Z. Mucha, B. Pawlak i G. Wałdoch. W kolejnych latach zespół Chojniczanki grał ze zmiennym szczęściem w lidze okręgowej, zajmując w tabeli ligowej miejsca od 6. do 11. Na przestrzeni 6 lat kadrę I zespołu tworzyli: J. Rudziński, B. Błażyński, T. Dróbka, E. Gierszewski, R. Grabowski, S. Kłódka, M. Krajecki, G. Mechliński, E. Mucha, B. Pawlak, Z. Prymas, Z. Risopp, T. Stencel, T. Urbański, E. Walczak, Z. Wiśniewski, J. Żywicki, K. Błociński, Z. Drewek, M. Grochocki, H. Lipiński. O wiele większe niż seniorzy sukcesy odnosili juniorzy i tramplarze. W 1968 r. piłkarze drużyn młodzieżowych Chojniczanki pokonali 4:2 reprezentację NRD, w skład której wchodzili zawodnicy ze Schwerinu. Młodzieżowe drużyny odnosiły duże sukcesy w Pucharze Polski: dwukrotnie dochodzili do finału i zdobyli to trofeum w 1968 i 1969 r. 1970–1995 Jeden z największych sukcesów w historii klub osiągnął w sezonie 1971/1972. W ligowych rozgrywkach w klasie okręgowej Chojniczanka zajęła czwarte miejsce. Większy sukces chojniczanie odnieśli natomiast w Pucharze Polski. Zdobyła Puchar Polski na szczeblu wojewódzkim pokonując: Borowiaka Czersk 1:0, Orła Osiek 4:0, Budowlanych Bydgoszcz 1:0, Orkan Lubaszcz 6:0, Lecha Rypin 6:3 i Kujawiaka Włocławek 3:1. W 1/32 szczebla centralnego rozgrywek zespół z Chojnic pokonał Znicza Pruszków 2:1, a w 1/16 finału Chojniczanka wylosowała trzykrotnego wicemistrza Polski – pierwszoligowe Zagłębie Sosnowiec. 3 października 1971 r. na stadion Chojniczanki przybyło około 10 tysięcy kibiców. MKS Chojniczanka pokonała 2:1 Zagłębie Sosnowiec. Bramki dla chojnickiej drużyny strzelili Adam Damski (wówczas grający trener zespołu) i Ryszard Nowak. W 1/8 finału drużyna mimo wyrównanej gry uległa 0:1 drugoligowemu wówczas GKS Katowice. W sezonie 1976/1977 Chojniczanka awansowała do utworzonej rok wcześniej III ligi międzywojewódzkiej. W drużynie pojawiło się kilku wyróżniających się zawodników, między innymi Jan Synoradzki, Jan Wardyn, Henryk Briegman i Wiesław Piekarski. Dwa sezony później chojniccy piłkarze ponownie zmuszeni byli do występowania w klasie okręgowej po spadku z III ligi. Trenerem zostaje wówczas Mieczysław Krajecki. Po raz kolejny do 1/16 finału Pucharu Polski Chojniczance udaje się dojść w 1981 r. Trafiła wówczas na mistrza Polski – Widzew Łódź, w którym grali m.in. reprezentanci Polski Zbigniew Boniek, Włodzimierz Smolarek i Władysław Żmuda. Na mecz przybyło około 15 tysięcy osób. W 37. minucie na prowadzenie gospodarzy wyprowadził Jan Synoradzki, jednak pięć minut później wyrównał Zbigniew Boniek. Przez większość meczu Chojniczanka była trudnym rywalem dla mistrza Polski, lecz w ostatnich 25. minutach spotkania inicjatywę przejęli piłkarze Widzewa Łódź co poskutkowało strzeleniem bramki przez Filipczaka i końcem rozgrywek dla chojnickiej drużyny. Trenerem był Tadeusz Urbański, natomiast kierownikiem drużyny Alojzy Wielewicki. W latach 1986-1989 Chojniczanka rywalizowała w bydgoskiej lidze okręgowej. W tych latach zespół miał duże szanse powrotu do III ligi. Jednak drużynie prowadzonej przez Konrada Skibę nie udało się awansować. Sukcesy odnosili w tych latach młodzicy starsi prowadzeni przez trenera Janusza Fabicha. Prowadzona przez niego drużyna zajęła w 1989 roku I miejsce w swojej klasie rozgrywkowej. Sezon 1990/1991 Chojniczanka zakończyła na 6. miejscu w lidze okręgowej. W kolejnym sezonie drużyna prowadzona przez Marka Wielewickiego i Leszka Szanka i Żuchliński Zygfryd Mikołaj ponownie awansowała do III ligi. Kierownikiem zespołu był Edmund Szypryt. Jednak w pierwszym sezonie drużyna z Chojnic zajęła ostatnie miejsce w III lidze i kolejny raz spadła do klasy okręgowej. W tym sezonie Chojniczanka zdobyła Puchar Polski na szczeblu wojewódzkim. W następnym sezonie MKS chojnicka drużyna ponownie wróciła do III ligi. Dwa sezony później chojniczanie znowu spadli do klasy okręgowej. Zespół prowadzili Marek Wielewicki i Leszek Szank. Wiele czynników przyczyniło się na ponowny spadek do niższej klasy rozgrywkowej: m.in. prezes klubu Marek Szank podał się do dymisji, zwolniono trenerów Marka Wielewickiego i Leszka Szanka. W połowie sezonu drużynę objął Mieczysław Krajecki. W przerwie zimowej drużynę opuściło także kilku podstawowych zawodników. Pod koniec sezonu z funkcji trenera zrezygnował Mieczysław Krajecki, a posadę tą objął Chorwat Rado Lazić. W wyniku nieporozumień Chojniczanka kończyła sezon z sześcioma juniorami w składzie. W 1992 roku w plebiscycie „Gazety Chojnickiej” za najlepszego piłkarza w powojennej historii klubu uznano Jana Synoradzkiego, następne miejsca w kolejności zajęli: Brunon Pawlak, Czesław Adamczyk, Ryszard Grabowski, Mirosław Modrzejewski, Marek Wielewicki, Jan Ossowski, Czesław Lenc, Stefan Polasik, Benedykt Nielipowicz. 1995–2010 W latach 1995-1998 Chojniczanka rywalizowała w lidze okręgowej pod wodzą trenera Marka Wielewickiego. W sezonie 1997/1998 awansowała do nowo utworzonej IV ligi. W sezonie 2000/2001 drużyna z Chojnic wywalczyła awans do III ligi wyprzedzając pod koniec sezonu Cartusię Kartuzy. Trenerem zespołu był Janusz Fabich, który po awansie został zwolniony przez kierownictwo klubu. W jego miejsce zatrudniono Andrzeja Biangę. W kolejnym sezonie w III lidze Chojniczanka rywalizowała z: Amicą Wronki, Aluminium Konin, Flotą Świnoujście, Wartą Poznań, Obrą Kościan, Unią Janikowo, Gryfem Wejherowo, Spartą Brodnica, Chemik Bydgoszcz, Gwardią Koszalin, Kotwicą Kołobrzeg, KKS Kalisz, KP Police, Polonią Bydgoszcz, Astrą Krotoszyn, Goplanią Inowrocław, Kaszubią Kościerzyna i Lechią/Polonią Gdańsk. W przerwie zimowej Chojniczanka dokonała największych w historii klubów transferów. Trenerem natomiast w trakcie sezonu został Sławomir Jankowski. Wszelkie zmiany jednak na pozwoliły na utrzymanie się Chojniczanki w III lidze, jednak w tym samym sezonie drużyna zdobyła puchar Polski na szczeblu wojewódzkim, a w rozgrywkach centralnych Pucharu Polski uległa drugoligowemu wówczas GKS Bełchatów 0:3. Do kolejnego sezonu Chojniczanka przystąpiła bardzo przebudowana. W sezonie 2003/2004 trenerem został ponownie Janusz Fabich. Do klubu powrócili także najlepsi napastnicy Andrzej Borowski i Robert Kozłowski. Jednak te zmiany nie polepszyły sytuacji klubu i pod koniec sezonu Chojniczanka musiała walczyć w barażach o utrzymanie w IV lidze. W kolejnym sezonie zespół nie zdołał jednak utrzymać się w IV lidze i spadł do klasy okręgowej, w której przebywał do sezonu 2007/2008. W tym sezonie z przewagą sześciu punktów nad Pomezanią Malbork zajęła pierwsze miejsce w tej lidze. W IV lidze wygrała 24 mecze, odniosła trzy remisy oraz poniosła trzy porażki i z przewagą sześciu punktów nad Gryfem Wejherowo powróciła do III ligi. W sezonie 2009/2010 MKS Chojniczanka Chojnice wywalczyła awans do II ligi zdobywając 63 punkty w lidze i wyprzedzając o pięć Regę Trzebiatów. Trenerem był wówczas Sławomir Suchomski. W tym samym roku klub obchodził osiemdziesiąt lat istnienia. Z tej okazji odbyły się mecze towarzyskie z drużynami występującymi w ekstraklasie: Lechią Gdańsk i Widzewem Łódź. 2010–2013: II liga W pierwszym sezonie w II lidze zachodniej Chojniczanka zajęła ósme miejsce w tabeli z dorobkiem 53 punktów. Pierwszy mecz w tej lidze przeciwko Polonii Słubice zakończył się remisem 1:1. Od tego sezonu funkcję trenera objął Grzegorz Kapica. W kolejnym sezonie MKS Chojniczanka zajęła dziewiąte miejsce w tabeli z dorobkiem 49 pkt. W Pucharze Polski Chojniczanka odpadła w rundzie przedwstępnej po porażce z Ruchem Zdzieszowice. Przed rundą wiosenną nastąpiła zmiana trenera. Posadę tą objął Mirosław Hajdo. Przed rozpoczęciem sezonu 2012/2013 funkcję trenera objął Mariusz Pawlak. Po rundzie jesiennej Chojniczanka zajmowała trzecie miejsce w tabeli. W pucharze Polski drużyna wygrała u siebie po rzutach karnych z Jarotą Jarocin, odpadła w rundzie wstępnej po rzutach karnych w meczu przeciwko Wigrom Suwałki. 9 czerwca 2013, kolejkę przed końcem rozgrywek Chojniczanka po zwycięstwie 0:1 z Jarotą Jarocin zapewniła sobie awans do I ligi. W ostatniej kolejce Chojniczanka wygrała 2:1 z MKS-em Kluczbork i ostatecznie zajęła drugie miejsce w tabeli ze stratą jednego punktu do Energetyka ROW Rybnik.. 2013–2020: I liga Sezon 2013/2014 Chojniczanka zaczęła od startu w Pucharze Polski. W rundzie przedwstępnej wygrała 3:1 z Włocławią Włocławek, natomiast w rundzie wstępnej przegrała 0:2 z Puszczą Niepołomice. 27 lipca 2013 Chojniczanka rozegrała swój pierwszy w historii mecz w I lidze – pokonała u siebie 3:1 Kolejarz Stróże. Strzelcem pierwszej bramki w I lidze dla Chojniczanki był Błażej Radler. Debiutancki sezon w I lidze piłkarze z Chojnic zakończyli na czternastym miejscu z dorobkiem 41 punktów. Sezon 2014/2015 Chojniczanka zakończyła na piątym miejscu (50 punktów). W sezonie 2015/16 Chojniczanka uzyskała 12. miejsce w lidze (43 punkty). Największym sukcesem w sezonie był awans do ćwierćfinału Pucharu Polski, gdzie zagrała z Legią Warszawa. W sezonie 2016/17 trenerem zespołu został Maciej Bartoszek, pod którego wodzą Chojniczanka po 16 kolejkach zajmowała 2. miejsce w lidze. W połowie sezonu, po siedemnastej kolejce i pierwszym meczu pod wodzą nowego trenera (drużynę objął dotychczasowy drugi trener Hermes Neves Soares), awansowała na 1. miejsce. Kolejnym trenerem został Artur Derbin. Sezon 2016/17 Chojniczanka zakończyła na piątej pozycji z dorobkiem 56 punktów zdobytych w 34 meczach. Po zakończeniu sezonu klub porozumiał się w sprawie objęcia funkcji trenera przez Krzysztofa Brede. W sezonie 2018/2019 trenerem był Przemysław Cecherz, natomiast od dnia 10 października 2018 ponownie trenerem został Maciej Bartoszek Od sezonu 2019/20 trenerem został Josef Petrik z Czech, który w połowie sezonu został zwolniony i na jego miejsce zatrudniono Zbigniewa Smółkę. W sezonie 2019/2020 klub uplasował się na przedostanim miejscu w tabeli i został zdegradowany do II ligi po 7 latach w I lidze. 2020–2022: II liga Już w pierwszym sezonie po spadku Chojniczanka była o krok od powrotu do I ligi. Zespół prowadził trener Adam Nocoń, ale został zwolniony po 36. kolejce (na dwie kolejki przed końcem rozgrywek), po przegranym 0:3 na własnym stadionie meczu z bezpośrednim rywalem do awansu, GKS Katowice. Zespół przejął wówczas trener Tomasz Kafarski. Wskutek m.in. tej porażki Chojniczanka w rozgrywkach zajęła trzecie miejsce, rywalizację o dające awans drugie przegrała właśnie z GKS Katowice o 3 punkty. Nie udał się też występ w barażu, w którym grały drużyny z miejsc 3-6: już w pierwszym meczu Chojniczanka niespodziewanie przegrała 0:1 na własnym stadionie ze Skrą Częstochowa, która zajęła w II lidze szóste miejsce, a tym samym odpadła z rywalizacji o awans (baraże wygrała właśnie Skra). Zesłanie do II ligi trwało jednak tylko dwa lata. W sezonie 2021/22 Chojniczanka od początku rozgrywek była w czołówce II ligi, po 20. kolejce wskoczyła na drugie miejsce w tabeli (za liderującą z dużą przewagą przez większość sezonu Stalą Rzeszów) i nie oddała tego miejsca już do końca, wywalczając awans do I ligi. Sezon 2022/2023 Ten sezon dla Chojniczanki był na słabym poziomie przez co spadli do II ligi. Po pierwszych pięciu kolejkach Chojniczanka zdobyła tylko 5 punktów. Ogółem Chojniczanka zdobyła 27 punktów z czego 21 punktów zdobyła na własnym stadionie i zajęła przedostatnie miejsce w tabeli. Sezon 2023/2024 Chojniczanka rozpoczęła sezon w II lidze od meczu wyjazdowego z Wisłą Puławy, który przegrała 1:0. Kolejny mecz rozgrywany był przeciwko Lechowi II Poznań i zakończył się wynikiem 1:0 na korzyść Chojniczanki. Pierwszą bramkę w tym sezonie dla Chluby Grodu Tura zdobył Piotr Giel. W 3 kolejce klub zmierzył się z ŁKS-em Łódź II. Mecz zakończył się wynikiem 3:2 na korzyść ŁKS-u. Bramki dla Chojniczanki zdobyli Sebastian Golak i Dominik Banach. Skład zespołu (jesień 2021) jesień 2021 Sezon po sezonie Największe sukcesy klubu 3 miejsce w I lidze - 2017/2018 1/4 finału Pucharu Polski - 2015/2016, 2017/2018, 2020/2021 Stadion Inne sekcje Sekcja bokserska Kiedy została reaktywowana w 1972 r., kierownikiem został R. Mieliński. Tacy zawodnicy „Chojniczanki”, jak E. Gołębiowski i B. Żychuński w roku 1977 walczyli w barwach I-ligowych Czarnych Słupsk. Kryzys i kłopoty kadrowe kategorii seniorów powodują, że w sekcji zaczyna szkolić się młodzież. Pod koniec lat 70. Chojniczanka posiada drużynę seniorów i juniorów. W tym czasie sukcesy odnoszą m.in.: B. Brzeziński, M. Andrzejczak, Z. Krzoska, S. Łącki, B. Labrenc, M. Piszczek, J. Jasnok, K. Kloskowski. Zwycięstwo w finale VII OSM Zbigniewa Ejsmonta i brązowy medal Wiesława Andrzejczaka to efekty dobrej pracy sekcji. Późniejsze lata to różny okres w dziejach sekcji, która przestawia się tylko na szkolenie młodzieży. Na ringu w Chojnicach odbywają się różne turnieje bokserskie krajowe i w obsadzie międzynarodowej – „Gazety Pomorskiej”, w których startuje chojnicka młodzież. Chojnicki „Papa” – Kazimierz Poteracki ma efekty swojej pracy. W 1991 r. Krzysztof Wójcik zdobywa tytuł młodzieżowego mistrza Polski i wspólnie z Piotrem Poterackim występują od początku 1992 r. w Gwardii Warszawa. W 1992 r. Marcin Gruchała zdobywa tytuł mistrza Polski w kategorii junior młodszy,i przez kolejne 4 kolejne lata zdobywa mistrzowskie tytuły w kategoriach wiekowych (junior młodszy,junior starszy 2 razy i młodzieżowiec), a następnie jako trener Marcin Gruchała wychowuje 3-krotną mistrzynię Polski boksu kobiet Sandrę Rybakowską która zdobywa tytuły w 2008,2009 roku w wadze 52 kg,a 2010 r. w wadze do 57 kg.Jednak największym osiągnięciem Marcina Gruchały jest zdobycie jego podopiecznej Larysy Sabiniarz w 2012 roku tytułu Mistrzyni Europy Kadetek. Najbardziej utytułowanym wychowankiem sekcji jest Marcin Łęgowski – dwukrotny młodzieżowy mistrz Polski (w latach 2000 – 2001) oraz mistrz Polski seniorów w latach 2008 – 2011 (początkowo w kategorii wagowej 64 kg później 69 kg) Sekcja żeglarska Największe sukcesy tej sekcji to: dwukrotne mistrzostwo Polski w bojerach w latach 1951 i 1952 (załoga w składzie – Łucjan Gierszewski i Paweł Sieradzki) oraz w latach 1953 i 1954 III miejsce w Mistrzostwach Polski w klasie „Omega” (załoga – Łucjan Gierszewski, Henryk Januszewski i Augustyn Pestka). W 1962 r. z inicjatywy L. Nieżorawskiego i Cz. Gierszewskiego przy sekcji powstaje pierwsza w kraju szkółka żeglarska w klasie „Cadet”. W klasie tej startowali tacy zawodnicy jak: A.J. Beizerowscy, F. Bieliński, Z. Jerchewicz, J. Wrkus, S. Kostka W 1970 r. wobec trudności w utrzymaniu Zarząd postanawia przekazać sekcje do Chojnickiego Klubu Żeglarskiego. Sekcja piłki ręcznej Sekcję założono w 1976 r. Do rozgrywek zgłoszono drużyny juniorów i kadrę spartakiadową. W sezonie 1977/1978 juniorzy zajęli II miejsce w klasie B, a drużyna spartakiadowa, której trenerem był T. Ryngwelski I miejsce w VI Wojewódzkiej Spartakiadzie Młodzieży. W sezonie 1978/1979 do rozgrywek zgłoszono dwie drużyny seniorów i juniorów. Zajęcia prowadził K. Zabrocki. Na początku 1980 r. został zatrudniony trener S. Rudzińskiego, który wspólnie z K. Zabrockim zajmuje się szkoleniem. Mimo zaangażowania działaczy – K. Synoradzkiego i E. Borowskiego wobec narastających trudności nie zostają spełnione oczekiwania trenerów, działaczy i zawodników. Od 1992 r. sekcja piłki ręcznej działa przy OSiR Chojnice. Sekcja motocyklowa Działała w okresie przedwojennym, a kierownikiem sekcji była Gertruda Bonin. W 1939 roku kierowniczka sekcji została rozstrzelana na Polach Igielskich. Następnie działalność rozpoczęto w latach 1948 i 1949 za sprawą m.in.: H. Salaha, P. Świerczyńskiego, J. Kędzierskiego, B. Janickiego. W 1951 r. sekcja zorganizowała I Kaszubski Rajd Motorowy. W późniejszych latach sekcja organizowała szereg imprez i zawodów motorowych: „Mały Żużel”, Kaszubskie Rajdy Motorowe „Wyścigi Szosowe”. Zawodnicy sekcji startowali w różnych miastach: Bydgoszcz, Słupsk, Gdańsk. W 1957 r. sekcja zaprzestała działalności. Sekcja hokejowa Sekcja hokeja na lodzie powstała w 1935 r. Jej zawodnicy to w większości wychowankowie Gimnazjalnego Klubu Sportowego „Grom”, którzy już ukończyli naukę. Kierownikiem sekcji i organizatorem meczów został Jan Schreiber, współzałożyciel klubu. Już od 18 listopada 1936 roku sekcja została przyjęta do Polskiego Związku Hokeja na Lodzie. Drużyna hokejowa Chojniczanki szybko zaczęła odnosić znaczące sukcesy. 19 lutego 1936 r. wygrali z Gedanią Gdańsk 2:6. W tym samym dniu Chojniczanie pokonali także niemiecką drużynę Danzinger Sportclub 0:6. Hokejową drużynę Chojniczanki tworzyli wówczas: bramkarze – Gill, Szkopek, obrońcy – W. Górecki, J. Mazurkiewicz, Rej, Ratajewski, Stroiński, atakujący – R. Bakoś, A. Dulek, J. Schreiber, Pirsach, J. Laska, W. Schreiber, M. Szymanek, A. Mieszewski. W 1937 roku hokeiści z Chojnic zdobyli wicemistrzostwo Pomorza. W rozgrywkach finałowych brało udział 6 drużyn: „Pomorzanin” Toruń, „Gryf”, Bydgoskie Towarzystwo Wioślarskie, „Polonia” Bydgoszcz, „Sokół” Bydgoszcz i „Chojniczanka”. W finale nasi hokeiści ulegli 4:0 „Pomorzaninowi” z Torunia. W latach 1937 -1939 hokeiści rozegrali kilka zaciętych spotkań z Wisłą Tczew. Sekcja hokeja na lodzie została zawieszona w związku w wybuchem II wojny światowej i nie została reaktywowana po wojnie. Sekcja piłki siatkowej Istniała w latach 1950-1953. Jej twórcą i instruktorem był Stanisław Cieślak. Została reaktywowana w 1957 r. – do Chojniczanki przeszły wówczas męska i żeńska drużyna z KKS Kolejarz. Większe sukcesy odnosiły siatkarki, których trenerem był Czesław Jurgawka. Dwukrotnie walczyły o wejście do II lig, lecz udało to się dopiero w trzeciej próbie i grały na tym poziomie w latach 1960-1963, gdy decyzją centralnych władz sportowych zlikwidowano II ligę. W drużynie grały m.in.reprezentantka Polski Urszula Adryan i reprezentantka Polski juniorek Ewa Grubicka oraz kilka zawodniczek należących do kadry województwa. Po 1963 r. niektóre siatkarki odeszły do czołowych klubów w kraju, co bardzo osłabiło zespół. Męska drużyna siatkówki od 1958 do 1962 r. uczestniczyła w rozgrywkach III ligi. W sezonie 1979/1980 klub podjął decyzję o likwidacji tej sekcji. Przypisy Linki zewnętrzne Oficjalna strona klubu Chojniczanka Chojnice na 90minut.pl Aktualne wyniki i profil Chojniczanki na Flashscore.pl Kluby piłkarskie w województwie pomorskim Kluby piłkarskie założone w Polsce w 1930 Sport w Chojnicach

188112

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nagroda%20Ig%20Nobla

Nagroda Ig Nobla

Nagroda Ig Nobla – humorystyczny odpowiednik Nagrody Nobla za prace naukowe, które najpierw śmieszą, a potem skłaniają do myślenia oraz odkrycia, które nie mogą lub nie powinny być powtarzane, przyznawane przez czasopismo Annals of Improbable Research, kierowane przez Marca Abrahamsa z Cambridge w Massachusetts. Ideą tej nagrody jest popularyzowanie nauki i pokazanie zabawnych aspektów pracy naukowca. Nagradzane prace mają najczęściej faktyczną wartość naukową i ich zabawność jest jedynie dodatkowym atutem. W 2013 r. nagroda miała wymiar finansowy: 10 bilionów dolarów Zimbabwe, czyli około 4 dolarów amerykańskich. Historia Nazwa pochodzi od angielskiego słowa ignoble (niegodziwy), które jest przeciwieństwem słowa noble, wymawianego tak samo jak słowo Nobel w znaczeniu Nagrody Nobla. Pierwsze Ig Noble zostały przyznane w 1991 r. za odkrycia, których „nie da się lub nie powinno się powtarzać”. Jednak poza trzema odkryciami z 1991 r. większość nagród dotyczy prac, które zostały rzeczywiście przeprowadzone. Ceremonia Nagrody są wręczane przez laureatów Nagrody Nobla. Ceremonia najpierw miała miejsce w sali wykładowej Massachusetts Institute of Technology, a od 2006 r. w Sanders Theatre na Uniwersytecie Harvarda. W kilka dni po przyznaniu nagród naukowcy, którzy je otrzymali, mają szansę wygłosić ogólny wykład opisujący ich dokonania. Ceremonia jest sponsorowana przez Harvard Computer Society, Harvard-Radcliffe Science Fiction Association oraz Harvard-Radcliffe Society of Physics Students. Przykłady nagrodzonych badań Pływanie w syropie W 2004 r. opublikowano wyniki badań Edwarda Cusslera, który wraz ze swym studentem przeprowadził eksperyment w celu stwierdzenia, czy człowiek pływa szybciej, czy wolniej w lepkiej cieczy (przypominającej syrop). Eksperyment przeprowadzony został w 25-metrowym basenie wypełnionym wodą zmieszaną z 310 kg gumy guarowej (polisacharyd o rozgałęzionej budowie i dużej masie cząsteczkowej), cechującej się wysoką lepkością. Roztwór ten miał inną lepkość, ale nie gęstość, niż woda. Okazało się, że pływanie w „syropie” jest równie proste co w wodzie i nie zmienia prędkości pływania – ciecz taka stawia większy opór lepkościowy, ale też ruch ramion jest w nim bardziej efektywny. Jednak dla bardzo małych obiektów zwiększenie lepkości jest bardzo istotne – dlatego pływanie mikroskopijnych zwierząt (np. zooplanktonu) w wodzie przypomina poruszanie się człowieka w smole. Podobnie jest z ruchem małych kropli chmurowych w powietrzu. Eksperyment ten jest przykładem wpływu liczby Reynoldsa na charakterystykę ruchu w cieczy. Kłaczki w pępku Przez wiele lat spekulowano na temat ich pochodzenia, ale dopiero w 2001 r. Karl Kruszelnicki z Uniwersytetu w Sydney, w Australii, przeprowadził systematyczne badania, które doprowadziły do zrozumienia tego zjawiska: kłaczki w pępku składają się głównie z włókien z ubioru zmieszanych z komórkami skóry oraz włosami przeciwnie do początkowych hipotez, migrują one do góry (od bielizny), a nie do dołu (z koszul, bluzek czy podkoszulków); ten kierunek jest wynikiem tarcia włosków skóry o majtki kobiety mają mniej kłaczków w pępku, ponieważ ich włoski są delikatniejsze i krótsze; odwrotnie wygląda sytuacja u starszych mężczyzn, którzy mają ostrzejsze i liczniejsze włosy charakterystyczne niebieskie zabarwienie brudów w pępku jest związane z niebieskimi włóknami często występującymi w odzieży paprochy w pępku nie stwarzają żadnego zagrożenia dla zdrowia człowieka. Za te badania Karl Kruszelnicki dostał Nagrodę Ig Nobla w 2002 r. Graham Barker z Perth w Zachodniej Australii jest wpisany do Księgi rekordów Guinnessa jako posiadacz rekordowo brudnego pępka. Barker akumulował kłaczki przez 20 lat, od 17 stycznia 1984 r. Średnio dziennie akumulował 3,03 miligrama odpadów. Wbrew wynikom badań Kruszelnickiego, brudy pępkowe Barkera miały kolor czerwony, i to mimo tego, że bardzo rzadko nosił czerwone części garderoby. Polonica Poniższa lista prezentuje laureatów Nagrody Ig Nobla związanych z Polską. Należy ją traktować jedynie jako ciekawostkę. Umieszczenie kogoś na tej liście nie oznacza automatycznie, że jest lub był Polakiem ani że miał polskich przodków, ani że mieszkał na terenie Polski, a jedynie, że miał chociażby incydentalny, nieformalny, niebezpośredni czy wręcz negatywny związek z Polską. Kryterium doboru osób na liście jest inkluzywne, to znaczy, jeżeli autorzy mieli wątpliwość, czy kogoś na tej liście umieścić, czy nie, to decydowali pozytywnie. Szczegółowych informacji na temat natury związku z Polską lub Polakami oraz odnośnie do narodowości i przynależności państwowej poszczególnych laureatów należy szukać w odpowiednich biogramach. Nagroda w 1993 r. z literatury – dla E. Topola, R. Califfa, F. Van de Werfa, P. W. Armstronga oraz 972 współautorów, za opublikowanie artykułu naukowego z medycyny, w którym liczba autorów jest większa 100 razy od liczby stron artykułu. Autorzy są z następujących krajów: Australia, Belgia, Kanada, Francja, Niemcy, Irlandia, Izrael, Luksemburg, Holandia, Nowa Zelandia, Polska, Hiszpania, Szwajcaria, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania. Wojciech Kopczuk – nagroda w dziedzinie ekonomii za rok 2001 za pracę na temat związków daty śmierci z podatkiem od spadków. Nagrodę z dziedziny literatury w 2009 r. dla policji irlandzkiej za mandaty drogowe wypisywane recydywiście o nazwisku Prawo Jazdy odebrała Polka, Karolina Lewestam. W zespole nagrodzonym w dziedzinie medycyny w 2011 r. znalazł się amerykański syn polskiego imigranta, Robert Pietrzak. W 2019 r. zespół z Uniwersytetu Technologiczny Nanyang i Uniwersytet Gdański, w którego skład wchodzili Agnieszka Górecka, Aleksandra Urbanek oraz Tomasz Paterek otrzymał nagrodę w dziedzinie biologii za odkrycie, że martwe karaluchy amerykańskie mają inne właściwości magnetyczne, niż żywe. W 2020 r. Christopher Watkins, Juan David Leongómez, Jeanne Bovet, Agnieszka Żelaźniewicz, Max Korbmacher, Marco Antônio Corrêa Varella, Ana Maria Fernandez, Danielle Wagstaff i Samuela Bolgan otrzymali nagrodę w kategorii Ekonomia za „próbę oszacowania relacji między nierównością dochodu narodowego w różnych krajach a średnią ilością pocałunków w usta”. W 2022 r. Marcin Jasiński, Martyna Maciejewska, Anna Brodziak, Michał Górka, Kamila Skwierawska, Wiesław Jędrzejczak, Agnieszka Tomaszewska, Grzegorz Basak oraz Emilian Snarski z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego otrzymali nagrodę w dziedzinie medycyny za wykazanie, że pacjenci onkologiczni, poddawani radio- i chemioterapii wykazywali mniej szkodliwych skutków ubocznych, jeśli podawano im lody. Przypadek Andrieja Gejma W historii wystąpił przypadek wręczenia Nagrody Nobla osobie, która wcześniej była laureatem Ig Nobla. Osobą tą był urodzony i wykształcony w ZSRR fizyk pochodzenia brytyjsko-holenderskiego Andriej Gejm, który najpierw w 2000 r. dostał Ig Nobla za badania nad lewitującymi żabami, a potem w 2010 r. Nobla za odkrycie grafenu. Zobacz też laureaci Nagrody Ig Nobla reguła pięciu sekund Nagrody Darwina Złota Malina Przypisy Linki zewnętrzne Witryna internetowa Nagrody Ig Nobla Antynagrody Amerykańskie nagrody naukowe

188122

https://pl.wikipedia.org/wiki/Michael%20Johnson

Michael Johnson

Michael Duane Johnson (ur. 13 września 1967 w Dallas) – amerykański lekkoatleta. Kariera sportowa Pierwszym wielkim osiągnięciem Michaela Johnsona było wygranie finałowego biegu na 200 m mistrzostw świata w 1991 w Tokio. W 1992 podczas igrzysk w Barcelonie zdobył swój pierwszy złoty medal olimpijski w sztafecie 4 x 400 m, ustanawiając razem z kolegami rekord świata – 2:55,74. Kolejne dwa złote medale zdobył na mistrzostwach świata w 1993 w Stuttgarcie w biegu na 400 m oraz w sztafecie 4 x 400 m bijąc po raz kolejny rekord świata – 2:54,29. Podczas kolejnych mistrzostw świata, odbywających się w Göteborgu w 1995, Johnson zdobył kolejne dwa złote medale (200 m i 400 m). W 1996 udowodnił, że jest jednym z najlepszych sprinterów w historii, zdobywając dwa złote medale olimpijskie w Atlancie. Wygrał w biegu na 400 m z czasem 43,49 sek. oraz w biegu na 200 m, ustanawiając rekord świata – 19,32 s (który dopiero 12 lat później został poprawiony przez Usaina Bolta). W 1997 w Atenach zdobył siódmy złoty medal mistrzostw świata, a trzeci na dystansie 400 m. Z powodu kontuzji nie mógł wystartować na 200 m w Sewilli w 1999. Wystartował za to na 400 m (rekord świata – 43,18; poprawiony w 2016 roku przez Wayde'a van Niekerka) i w sztafecie 4 x 400 m (dyskwalifikacja ekipy z USA, mistrzami zostali Polacy). Rezultat – ósmy złoty medal mistrzostw świata do kolekcji. 24 marca 2000 w Pretorii w Południowej Afryce ustanowił na nietypowym dystansie 300 m rekord świata wynikiem 30,85 s. W 2000 podczas Mistrzostw USA, które są dla amerykańskich lekkoatletów kwalifikacją olimpijską, wywalczył przepustkę tylko na dystansie 400 m. Z powodu kontuzji nie ukończył biegu na 200 m. Skreśliło to jego marzenia o obronie tytułu na tym dystansie wywalczonego podczas Igrzysk w Atlancie. W tym samym biegu kontuzji doznał także mistrz świata na 200 m z Sewilli Maurice Greene. Ostatnim wielkim osiągnięciem Johnsona na arenie sportowej był złoty medal olimpijski podczas XXVII Igrzysk Olimpijskich w Sydney w 2000 (400 m). Po nich ogłosił zakończenie kariery, podczas której zdobył łącznie 8 złotych medali mistrzostw świata oraz 4 złote medale olimpijskie. W całej karierze przebiegł dystans 200 m poniżej 20 s. aż 23-krotnie, a 400 m poniżej 44 s. 22-krotnie. Po zakończeniu sportowej kariery Michael Johnson wydał autobiograficzną książkę Slaying the Dragon: How to Turn Your Small Steps to Great Feats. Przypisy Bibliografia Profil na stronie MKOL Amerykańscy sprinterzy Amerykańscy medaliści olimpijscy Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1992 Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 1996 Medaliści Letnich Igrzysk Olimpijskich 2000 Urodzeni w 1967 Ludzie urodzeni w Dallas Rekordziści świata w lekkoatletyce

188123

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lung-gom

Lung-gom

Lung-gom (tyb.), szybkie chodzenie – jedna z ośmiu zdolności ponadzmysłowych (siddhi) wyróżnianych w buddyzmie tantrycznym. Również nazwa praktyki stosowanej przez mnichów w Tybecie w celu osiągnięcia tej zdolności. Długotrwałe ćwiczenia doprowadzają praktykantów do niezwykłej zwinności i szybkości poruszania się w stanie najwyższej koncentracji. W oczach świadków wydaje się, że waga ciała posiadającego tę zdolność znacznie się zmniejsza, a on sam porusza się w niebywały sposób, pokonując niezwykle szybko znaczne odległości. Przybysze z Zachodu składali relacje o mnichach, którzy pokonywali 19 km w 20 minut w nadzwyczajnym tempie. Aleksandra David Neel, która spędziła wiele lat w Tybecie, gdzie oddawała się medytacji w jaskiniach anachoretów, pisze: ...właśnie już był niedaleko nas. Widziałam wyraźnie najzupełniej spokojną twarz oraz szeroko otwarte oczy, wpatrzone w jakiś odległy punkt, leżący gdzieś wysoko w przestrzeni. Człowiek ten nie biegł, zdawało się, że za każdym krokiem odrywał się od ziemi i niby jakaś elastyczna piłka wylatywał w górę. Kroki jego miały regularność ruchu wahadłowego. Miał na sobie zwykłą, dosyć zniszczoną suknię klasztorną i togę.... W prawej ręce trzymał phurbę czyli sztylet rytualny. Idąc, poruszał lekko prawym ramieniem, jakby za każdym krokiem podpierał się na kiju, tj. na phurbie, której koniec nie dosięgał ziemi... Podobne wzmianki można znaleźć również w biografii Milarepy, który pokonał w ciągu kilku dni odległość, na której przebycie trzeba by było miesiąca. Trening lung-gompy polega na stosowaniu ćwiczeń oddechowych w całkowitej samotności i ciemności. Przygotowania te trwają trzy lata i trzy miesiące. Wśród ćwiczeń można wymienić również polegające na tym, iż uczeń siada w pozycji ze skrzyżowanymi nogami na poduszce i powoli przez długi czas wciąga powietrze. Następnie powstrzymując oddech, skacze w górę bez pomocy rąk i opada na poduszkę, nie zmieniając w tym czasie ułożenia nóg. To ćwiczenie powtarza wiele razy w ciągu kilku lat, aż ciało jego staje się bardzo lekkie. Buddyzm Diamentowej Drogi

188125

https://pl.wikipedia.org/wiki/K%C4%85ty%20Wroc%C5%82awskie%20%28gmina%29

Kąty Wrocławskie (gmina)

Kąty Wrocławskie – gmina miejsko-wiejska w województwie dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, na południowy zachód od Wrocławia. Przylega bezpośrednio do międzynarodowego portu lotniczego Wrocław-Strachowice. Gmina leży na Nizinie Śląskiej, we wschodniej części Równiny Wrocławskiej, w strefie najbardziej urodzajnych gleb na terenie Dolnego Śląska. Przez centralną część gminy przebiega autostrada A4. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie wrocławskim. Siedziba gminy to miasto Kąty Wrocławskie. Według danych z 31 grudnia 2008 r. gminę zamieszkiwało 18 791 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku gminę zamieszkiwało 25 614 osób. Struktura powierzchni Według danych z roku 2006 gmina Kąty Wrocławskie ma obszar 176,66 km², w tym: użytki rolne: 86% użytki leśne: 7% Gmina stanowi 15,81% powierzchni powiatu. Demografia Dane z 31 grudnia 2007: W roku 2006 średni dochód na mieszkańca wynosił 2834,88 zł. Piramida wieku mieszkańców gminy Kąty Wrocławskie w 2014 roku. Edukacja Według informacji o stanie realizacji zadań oświatowych Gmina Kąty Wrocławskie Przedszkola Publiczne Przedszkole w Kątach Wrocławskich Przedszkole w ZSP w Smolcu Przedszkole w ZSP w Sadkowie Niepubliczne przedszkole Międzynarodowa Akademia Montessori w Mokronosie Górnym Niepubliczne Przedszkole Zgromadzenia Sióstr Św. Elżbiety w Kątach Wrocławskich Niepubliczne Przedszkole Językowe Europejska Akademia Dziecka w Smolcu Niepubliczne Przedszkole Junior w Kątach Wrocławskich Niepubliczne Przedszkole Ziarenko Happy Home w Zabrodziu Niepubliczne Przedszkole Fabryka Talentów w Krzeptowie Szkolnictwo podstawowe Szkoła Podstawowa nr 1 im. Kardynała Bolesława Kominka w Kątach Wrocławskich Szkoła Podstawowa nr 2 w Kątach Wrocławskich Szkoła Podstawowa w Gniechowicach Szkoła Podstawowa w Małkowicach Szkoła Podstawowa w Sadkowie Szkoła Podstawowa w Smolcu Niepubliczna Szkoła Międzynarodowa Akademia Montessori w Mokronosie Górnym Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Zachowicach Sąsiednie gminy Kobierzyce, Kostomłoty, Mietków, Miękinia, Sobótka, Wrocław Przypisy Linki zewnętrzne Strona Urzędu Miasta i Gminy

188128

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mihajlo%20Pupin

Mihajlo Pupin

Mihajlo Idvorski Pupin, Michael Idvorsky Pupin (cyr. Михајло Идворски Пупин; ur. 4 października 1858 w Idvorze, zm. 12 marca 1935 w Nowym Jorku) – serbski fizyk naturalizowany w USA, którego najważniejszym wynalazkiem było stworzenie urządzeń do zapobiegania tłumienia sygnałów elektrycznych (telefonicznych) przez zastosowanie tzw. pupinizacji toru (z zastosowaniem cewek Pupina). Życiorys W wieku 16 lat wyjechał do Stanów Zjednoczonych. W roku 1883 z wyróżnieniem ukończył Columbia University w Nowym Jorku, a w latach 1889–1929 był profesorem na tej uczelni. Działał na rzecz niepodległości Serbii i innych narodów wchodzących w skład monarchii Austro-Węgier. W roku 1911 został konsulem Królestwa Serbii w Nowym Jorku. Był założycielem i pierwszym przewodniczącym organizacji serbskiej w USA pod nazwą Serbian National Defense Council of America. Jego rozmowy z Woodrow Wilsonem zaowocowały poruszeniem sprawy niepodległości Serbii w orędziu prezydenta USA znanego jako 14 punktów Wilsona. Wyróżniania i upamiętnienie Otrzymał także Nagrodę Pulitzera w roku 1924 za autobiografię Od emigranta do wynalazcy. Na jego cześć nazwano Pupinov most w Belgradzie. Przypisy Linki zewnętrzne Autobiografia Od emigranta do wynalazcy Instytut „Mihajlo Pupin” w Belgradzie Europejscy fizycy XIX wieku Serbscy fizycy XX wieku Amerykańscy fizycy XIX wieku Amerykańscy fizycy XX wieku Serbscy wynalazcy Urodzeni w 1858 Zmarli w 1935 Inżynierowie elektrycy Amerykańscy wynalazcy Laureaci medalu Edisona

795

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chorwacja

Chorwacja

Chorwacja, Republika Chorwacji (, ) – państwo leżące na pograniczu Europy Środkowej i Europy Południowej, nad Morzem Adriatyckim i graniczące od południa z Bośnią i Hercegowiną oraz Czarnogórą, od wschodu z Serbią oraz Węgrami i Słowenią od północy. Od południowego zachodu ma dostęp do Morza Adriatyckiego. Od 1 lipca 2013 należy do Unii Europejskiej jako 27. członek wspólnoty (wcześniej 28.). Od 1 stycznia 2023 w strefie euro i Schengen. Historia Do I wieku n.e. na terenie Chorwacji znajdowała się rzymska prowincja Iliria (łac. Illyricum). W I wieku n.e. została ona podzielona na dwie prowincje: Dalmację i Panonię. Na początku VII wieku na tereny dzisiejszej Chorwacji przybyły plemiona Chorwatów. W 803 roku tereny Chorwacji Dalmatyńskiej zostały podbite i włączone do imperium Karola Wielkiego. Od VII do VIII wieku najeżdżały je plemiona Ostrogotów, Awarów i Słowian. W późniejszym czasie tereny Chorwacji stały się miejscem rywalizacji o wpływy: papiestwa, Wenecji i Węgier. W 925 powstało Królestwo Chorwacji. W 1102 doszło do unii personalnej z Węgrami. Od XIV wieku i końca panowania Andegawenów na Węgrzech (1308–1395) nastąpił okres walk wewnętrznych. Po bitwie pod Mohaczem w 1526 Chorwacja dostała się pod panowanie Habsburgów. Część ziem znalazła się pod panowaniem Turków osmańskich, a stopniowy ich napór spowodował zajęcie praktycznie całego terytorium. W XVIII wieku wpływy tureckie słabły, a w latach 1809–1813 Napoleon utworzył Prowincje Iliryjskie. W XIX wieku Chorwacja znalazła się w Cesarstwie Austriackim, a później w strefie wpływów Węgier (po 1867 w Krajach Korony Świętego Stefana, czyli węgierskiej części państwa). W części austriackiej pozostała Dalmacja, cieszyła się tam jednakże autonomią (własny sejm). Austriacy starali się wyzyskiwać konflikty węgiersko-chorwackie dla umocnienia dynastii habsburskiej (np. Chorwaci pomogli w stłumieniu powstania węgierskiego w 1848–1849). W XIX wieku nasiliły się tendencje niepodległościowe. Po I wojnie światowej i rozpadzie Austro-Węgier w 1918 roku Chorwacja weszła w skład Królestwa SHS (Serbów, Chorwatów i Słoweńców), a w 1929 w skład Jugosławii. W czasie II wojny światowej w roku 1941 faszystowskie ugrupowanie ustaszy na czele z Ante Paveliciem przejęło władzę, ogłosiło niepodległość i powstało Niepodległe Państwo Chorwackie (NDH). Terytorium Chorwacji sprzymierzonej wówczas z Niemcami obejmowało Chorwację właściwą (choć nie całą, część terytorium przyłączono do Włoch) oraz tereny dzisiejszej Bośni i Hercegowiny. W maju 1945 NDH zostało zlikwidowane przez armię jugosłowiańską. Od 1945 po zakończeniu II wojny światowej Chorwacja została włączona do Jugosławii Josipa Broz-Tity (który sam był z pochodzenia Chorwatem). W 1991 proklamowano niepodległość; rozpoczęła się wojna z Jugosławią (de facto z Serbią, wspomaganą przez oddziały czarnogórskie). W kwietniu 1992 do Chorwacji wkroczyły siły pokojowe ONZ. Konflikt rozwiązano po trzech latach (układ w Dayton). Na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 753 z 18 maja 1992 roku Chorwacja została członkiem ONZ. Chorwacja rozpoczęła zabiegi o członkostwo w NATO. Od początku lat 90. do śmierci w 1999 krajem w sposób autorytarny rządził Franjo Tuđman, przywódca nacjonalistycznej Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ). W 2000 w wyborach wygrały siły umiarkowane i nastąpiła demokratyzacja kraju: prezydentem został Stjepan Mesić, dawny antykomunistyczny opozycjonista. Rząd utworzyła koalicja zreformowanych postkomunistów z ludowcami, chadekami i partią liberalną, a na jego czele stanął Ivica Račan. Gabinet zabiegał o zbliżenie Chorwacji do struktur europejskich. W 2003 HDZ powróciła do władzy. Dwa lata później Chorwacja rozpoczęła negocjacje w sprawie przyjęcia do Unii Europejskiej. W 2009 kraj dołączył do NATO. W 2011 zakończyły się negocjacje akcesyjne do UE. Traktat akcesyjny podpisano 9 grudnia 2011. 22 stycznia 2012 66,27% Chorwatów opowiedziało się za członkostwem w UE. 1 lipca 2013 Chorwacja dołączyła do UE. Do 31 grudnia 2022 roku walutą Chorwacji była kuna. 1 stycznia 2023 roku kraj przystąpił do strefy euro i strefy Schengen. Geografia Granice i punkty skrajne Całkowita długość granicy lądowej: 2237 km. Długość wybrzeża: 5835 km (łącznie z wyspami). Długość granic z sąsiadującymi państwami: Bośnia i Hercegowina – 956 km, Słowenia – 600 km, Węgry – 348 km, Serbia – 314 km, Czarnogóra – 19 km. Najwyższy punkt: Troglaw 1913 m n.p.m. w paśmie Troglaw. Najniższy punkt: Morze Adriatyckie 0 m. Linia brzegowa Chorwacji Chorwacja ma bardzo urozmaicone, wyjątkowe w skali świata wybrzeże. Ten typ, z licznymi podłużnymi wyspami ustawionymi równolegle do linii brzegowej, został nazwany dalmatyńskim od nazwy chorwackiego wybrzeża. Parki narodowe Park Narodowy Wysp Briońskich (Nacionalni Park Brijuni) Park Narodowy Kornati (Nacionalni Park Kornati) Park Narodowy Krka (Nacionalni Park Krka) Park Narodowy Mljet (Nacionalni Park Mljet) Park Narodowy Paklenica (Nacionalni Park Paklenica) Park Narodowy Jezior Plitwickich (Nacionalni Park Plitvička jezera) Park Narodowy Risnjak (Nacionalni Park Risnjak) Park Narodowy Welebitu Północnego (Nacionalni Park Sjeverni Velebit) Podział administracyjny Chorwacji Chorwacja podzielona jest na 20 żupanii (chorw. županija) + 1 miasto wydzielone (Zagrzeb). Ustrój polityczny Chorwacja jest wielopartyjną republiką parlamentarną na podstawie konstytucji z 1990 roku (zmodyfikowanej w 1999 i 2001 roku), z silną pozycją parlamentu. Do 2000 roku pozostawała krajem autorytarnym. Mimo że wśród Słowian Chorwaci cieszą się najstarszą tradycją państwowości, to Republika Chorwacji jest jednym z najmłodszych państw europejskich. Jej konstytucja została uchwalona 22 grudnia 1990 r., a państwo zostało uznane za samodzielne przez międzynarodową wspólnotę 15 stycznia 1992 r. System prawa został przystosowany do współczesnego ustawodawstwa europejskiego. Chorwacja stała się krajem demokracji parlamentarnej, którego system polityczny opiera się na poszanowaniu praw człowieka, rządach prawa, równouprawnieniu wspólnot narodowych, nienaruszalności własności osobistej, sprawiedliwości społecznej i wielopartyjności. W Chorwacji funkcjonuje 18-związkowy system partyjny. Do najbardziej liczących się partii politycznych należą Chorwacka Wspólnota Demokratyczna, Chorwacka Partia Socjalliberalna, Partia Socjaldemokratyczna oraz Partia Prawa. Kraj administracyjnie dzieli się na 21 żupanii. Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5 lat, z prawem powoływania rządu, łącznie z premierem – szefem rządu. Chorwacki model demokracji parlamentarnej opiera się na podziale władzy. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego parlamentu – Zgromadzenia Chorwackiego (Saboru) – złożonego z różnej liczby członków (w zależności od ilości głosujących), wahającej się jednak od 100 do 160 deputowanych. Sabor działa na zasadzie sesyjności. Pierwsza sesja trwa od 15 stycznia do 30 lipca, druga od 15 września do 15 grudnia. Każda sesja rozpoczyna się od odśpiewania hymnu Chorwacji „Nasza piękna Ojczyzno” (Lijepa naša domovino). Osiem dni przed rozpoczęciem obrad nowej sesji każdy z przedstawicieli Saboru otrzymuje od przewodniczącego zarys harmonogramu posiedzeń, który obejmuje wnioski parlamentarzystów i rządu oraz projekty aktów normatywnych, będących przedmiotem debat i głosowań na posiedzeniach plenarnych. Deputowani mają możliwość składania wniosków o uzupełnienie porządku obrad, zgłaszając projekty ustaw do czasu rozpoczęcia sesji. Przewodniczący Saboru ma obowiązek przedłożyć te propozycje na forum izby w terminie do 30 dni (wnioski o materii ustawowej) lub do 15 dni (wnioski w innych sprawach). Pierwsze posiedzenie nowo wybranego parlamentu odbywa się nie później niż dwudziestego dnia od chwili ogłoszenia oficjalnych wyników wyborów. Członkowie Saboru wybierają wówczas następujące organy parlamentu: prezydium Saboru, w skład którego wchodzą przewodniczący i zastępcy przewodniczącego, sekretarza, komitety oraz komisje. Każdy członek Saboru posiada immunitet formalny i immunitet materialny. Immunitet formalny chroni deputowanego przed zatrzymaniem przez organy ścigania (wyjątkiem jest tutaj ujęcie deputowanego na gorącym uczynku za czyny zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej pięciu lat) oraz przed wszczęciem postępowania karnego za popełnione przestępstwa. Immunitet obejmuje także prawo odmowy zeznań w charakterze świadka we wszystkich rodzajach spraw sądowych. Immunitet materialny chroni deputowanego także po zakończeniu sprawowania mandatu przedstawicielskiego. Obejmuje sposób głosowania i treść wypowiedzi reprezentantów w trakcie posiedzeń plenarnych parlamentu oraz jego organów wewnętrznych. W myśl regulaminu chorwackiego Saboru deputowani mają prawo tworzyć kluby parlamentarne na podstawie przynależności politycznej lub etnicznej. Klub parlamentarny może zostać utworzony przez: partię polityczną posiadającą co najmniej trzech deputowanych w parlamencie; co najmniej trzech przedstawicieli niezrzeszonych; deputowanych wybranych jako przedstawicieli mniejszości narodowych; dwie lub więcej partii politycznych, które mają co najmniej trzech deputowanych w parlamencie. Władzę wykonawczą sprawuje rząd na czele którego stoi premier. Siły zbrojne Chorwacja dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Chorwacji składało się w 2014 roku z: 92 czołgów, 763 opancerzonych pojazdów bojowych, 27 dział samobieżnych, 50 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 60 zestawów artylerii holowanej. Marynarka wojenna Chorwacji dysponowała w 2014 roku 9 okrętami obrony przybrzeża oraz jednym okrętem obrony przeciwminowej. Wojska chorwackie w 2014 roku liczyły 21,3 tys. żołnierzy zawodowych oraz 102,7 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) chorwackie siły zbrojne stanowią 46. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 958 mln dolarów (USD). Demografia Chorwację zamieszkuje prawie 4,5 mln mieszkańców (4 493 312 w 2007). Istnieje tendencja spadkowa spowodowana głównie emigracją zarobkową do krajów zachodnich, ujemnym przyrostem naturalnym oraz emigracją Serbów do rodzinnego kraju – Serbii. Znaczna większość mieszka w miastach (64%); na wsi mieszka 36%. Struktura etniczna Główne skupiska mniejszości narodowych znajdują się w następujących regionach: Albańczycy – Zagrzeb, Istria; Bośniacy – Zagrzeb, Istria, Primorje; Czesi – zachodnia Slawonia (miasta Daruvar i Grubišno Polje oraz gmina Končanica), Moslavina (miasta Pakrac, Lipik); Niemcy i Austriacy – Osijek, Zagrzeb Polacy – Zagrzeb, Rijeka Rusini – wschodnia Slawonia; Serbowie – Slawonia (zwłaszcza wschodnia), Kordun, Banovina, Zagrzeb, Rijeka; Słowacy – wschodnia i środkowa Slawonia (miasta Ilok i Našice); Słoweńcy – Zagrzeb, Primorje, Istria; Ukraińcy – Zagrzeb, żupania sisacko-moslawińska, żupania brodzko-posawska, żupania vukowarsko-srijemska; Węgrzy – Baranja; Włosi – zachodnia i południowa Istria, Rijeka, Cres, Lošinj, Moslavina. Język W tym samym spisie przy pytaniu o język ojczysty uzyskano następujące rezultaty: chorwacki – 95,60%, serbski – 1,23%, włoski – 0,43%, albański – 0,40%, bośniacki – 0,39% romski – 0,34% węgierski – 0,24%, słoweński – 0,22%, serbsko-chorwacki – 0,18% czeski – 0,15% inny – 0,60%, brak danych – 0,22%. Językiem urzędowym państwa jest język chorwacki, jednak w gminach (općina) zamieszkanych co najmniej w 1/3 przez mniejszości, językami urzędowymi są również języki tych mniejszości. Obecnie status taki mają język serbski w 21 gminach, język węgierski w dwóch gminach, język włoski w dwóch gminach, język czeski w jednej gminie i język słowacki w jednej gminie: Religia Natomiast, jeśli chodzi o wyznania, wyniki spisu były następujące: katolicy – 87,2%, prawosławni – 5,59%, muzułmanie – 3%, protestanci – 1,13%, gł. luteranie, zielonoświątkowcy i kalwini Świadkowie Jehowy – 0,12%, żydzi – 0,05%, pozostali – głównie ateiści Największe miasta Gospodarka Gospodarka Chorwacji bazuje przede wszystkim na usługach oraz w mniejszym stopniu na przemyśle lekkim. W okresie letnim również turystyka staje się znaczącym źródłem przychodów państwa. Szacowany dochód PKB na jednego mieszkańca z zachowaniem parytetu siły nabywczej w 2006 roku wyniósł 13 400 $, co stanowiło ok. 50% średniego dochodu w Unii Europejskiej, w tym samym roku. Chorwacja jest krajem post-socjalistycznym, przed rozpadem Jugosławii była drugą, po Słowenii, republiką pod względem rozwoju gospodarczego i poziomu życia mieszkańców. W późnych latach 80. rozpoczął się proces ekonomicznej transformacji i przestawienia gospodarki centralnie planowanej na wolnorynkową. Na początku procesu transformacji pozycja gospodarki chorwackiej, ze względu na jej wysoki poziom w stosunku do innych państw post-komunistycznych, była uprzywilejowana. Gospodarka kraju poważnie ucierpiała na skutek likwidacji przemysłu ciężkiego i znacznych zniszczeń wojennych, poważnym problemem była również utrata wolnego dostępu do rynków państw byłej Jugosławii. Rolnictwo Rolnictwo chorwackie jest stosunkowo dobrze rozwinięte, znajduje w nim zatrudnienie 2,7% ludności zawodowo czynnej, wytwarzając aż 8,2% krajowego PKB. Prawie 57% terytorium Chorwacji zajmują grunty orne, łąki i pastwiska. Daje to przeciętny wskaźnik 0,67 ha użytków rolnych na 1 mieszkańca. Najlepsze warunki dla rozwoju rolnictwa posiada Sławonia oraz Chorwacja właściwa. Produkuje się tam głównie pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe, słonecznik, len, konopie, tytoń, a także drzewa owocowe (śliwa). Prawie w całej Chorwacji popularna jest uprawa winorośli, przy czym najwyżej cenione są wina dalmackie. W Dalmacji i Istrii rozwija się również uprawa oliwek, figowców i drzew cytrusowych. Na obszarach nizinnych hoduje się bydło, trzodę chlewną i drób, w Górach Dynarskich także owce, kozy, osły i muły. Na wybrzeżu rozwija się rybołówstwo i przetwórstwo rybne (głównie sardynki i tuńczyki), u wybrzeży Półwyspu Istria prowadzi się hodowlę ostryg. Poważne znaczenie gospodarcze ma eksploatacja lasów, które zajmują ponad 1/3 powierzchni kraju. Przemysł Główną rolę w gospodarce Chorwacji odgrywa przemysł przetwórczy o zróżnicowanej strukturze gałęziowej, do najważniejszych gałęzi należą: hutnictwo żelaza (huta w Sisaku) i aluminium (huty w Lozovacu i Razine), przemysł stoczniowy (skupiony w dużych portach morskich jak Rijeka, Split i Pula), oraz chemiczny i petrochemiczny (włókna sztuczne, farmaceutyki, nawozy sztuczne, środki czystości i kosmetyki), skupiony w miastach Sisak, Osijek i Split. Duże znaczenie ma także przemysł maszynowy (m.in. fabryki obrabiarek w Zagrzebiu, maszyn rolniczych w Osijeku i urządzeń energetycznych w Karlovacu), elektrotechniczny, cementowy (Split, płw. Istria). Przemysł włókienniczy (tekstylny i odzieżowy), skórzany i obuwniczy, ulokowany w centralnej części kraju, w Karlovacu, Zagrzebiu i Osijeku, a także w porcie Zadar. Przemysł spożywczy, głównie winiarski, mięsny oraz przetwórstwa owocowo-warzywnego. W Zagrzebiu ponadto skupia się przemysł poligraficzny, elektroniczny i farmaceutyczny. Niezwykle istotne dla gospodarki chorwackiej jest wybrzeże Dalmacji. Rijeka odgrywa znaczącą rolę jako port tranzytowy dla towarów z Austrii i Węgier, zyskała również poważne znaczenie w świecie jako stocznia. Split, duży port morski, a także centrum produkcji tworzyw sztucznych. Produkcja energii elektrycznej jest w znacznym stopniu oparta na wyzyskiwaniu hydroenergetycznych zasobów rzek górskich (m.in. kaskadowe hydroelektrownie na rzekach Cetina i Krka). W latach 70. wybudowano we współpracy ze Słowenią elektrownię atomową w Kršku, znajdującą się na terytorium Słowenii, około 20 km od granicy. Kraj posiada niewielkie własne zasoby surowcowe, stosunkowo duże pokłady boksytów (duże pokłady boksytów występujące na półwyspie Istria i w Dalmacji dały podstawę rozwoju hutnictwa aluminium z centrum w Szybeniku), mniejsze miedzi, węgla brunatnego oraz złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, nadto nieznaczne złoża manganu, cynku i ołowiu, azbestu oraz węgla kamiennego. Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego odkryte w 1960 roku w pełni zaspokajają wewnętrzne potrzeby kraju, czyniąc Chorwację samowystarczalną pod względem energetycznym. Turystyka Do 1990 roku, kiedy to rozpadła się Jugosławia, ten dział gospodarki przynosił największą część dewizowych dochodów państwa. Turystyka skupiała się głównie na wybrzeżu dalmatyńskim i w Istrii, znajdowały się tam liczne uzdrowiska i kąpieliska morskie. Wewnątrz kraju ruch turystyczny był relatywnie niewielki. Konflikty zbrojne związane z rozpadem Jugosławii znacznie ograniczyły ruch turystyczny. Wojna domowa zdewastowała dużą część infrastruktury turystycznej, także zabytkowe miasta jak Pula, Split czy Dubrownik, pełne atrakcji turystycznych, uległy poważnym zniszczeniom. Od 1997 roku przemysł turystyczny jest powoli odbudowywany, a sama Chorwacja staje się coraz bardziej popularnym celem przyjazdów wśród turystów odwiedzających zabytkowe miejscowości. Głównym celem przyjazdu turystów do Chorwacji jest wybrzeże Adriatyku i tutejsze nadmorskie kurorty. Wysoki sezon trwa tu od połowy czerwca do połowy września, chociaż pierwsi turyści przyjeżdżają już z początkiem maja. Miasta położone w głębi lądu – mimo iż często także są urokliwe – cieszą się niewielkim zainteresowaniem ze strony turystów. W nadmorskich miejscowościach dominują plaże żwirowe lub kamieniste. Popularne są także tzw. betonowe plaże, gdzie do morza schodzi się po drabinkach. W całej Chorwacji znajduje się zaledwie kilkanaście plaż piaszczystych. Kamieniste wybrzeże sprzyja czystości wody. Adriatyk ma tutaj wyjątkowo przejrzysty, turkusowy kolor. Plaże w miastach i wakacyjnych kurortach są zazwyczaj dobrze zagospodarowane i utrzymane w czystości. Popularnością cieszą się także urokliwe, nadmorskie zatoczki znajdujące się poza popularnymi kurortami. Od lat sześćdziesiątych XX wieku Chorwacja jest popularnym celem wakacyjnych wyjazdów wśród naturystów. Pół wieku temu przyjeżdżało tu około 100 000 naturystów rocznie. W 2014 r. liczba ta sięgnęła 300 000. Chorwacja – wraz z Hiszpanią – szczyci się faktem, że posiada najwięcej w świecie plaż i kempingów naturystycznych. Tego typu obiekty zlokalizowane są głównie w regionie Istria, chociaż w dużej części nadmorskich kurortów wydzielono oficjalne plaże naturystyczne. Obecnie turystyka jest znów ważnym i dochodowym działem gospodarki. Obywatele Unii Europejskiej mogą przekroczyć granicę i przebywać na terenie kraju do 90 dni bez posiadania paszportu, legitymując się jedynie dowodem osobistym. W 2016 roku kraj ten odwiedziło 13,809 mln turystów (8,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 9,634 mld dolarów. Kultura W Chorwacji swój wpływ zaznaczają kultury zachodnioeuropejska, śródziemnomorska oraz słowiańska. Niewątpliwe piętno na zwyczajach panujących w tym kraju odcisnęły lata podporządkowania europejskim mocarstwom. Północna część Chorwacji jest bardzo zbliżona pod względem kulturowym do Polski oraz innych krajów Europy Środkowej. W części nadmorskiej swe wyraźne wpływy wywiera kultura śródziemnomorska. Tradycyjnie więc po południu przychodzi czas na sjestę, a życie zaczyna się wieczorem. Język Osobne artykuły: Język chorwacki, Język serbsko-chorwacki Film Osobny artykuł: Kinematografia chorwacka Architektura W Chorwacji można znaleźć obiekty związane z antyczną cywilizacją rzymską takie jak: Pałac Dioklecjana, ruiny rzymskie w Zadarze, ruiny starożytnego miasta Salony czy też miasto Pula, w którym znajdziemy: Forum, świątynie Augusta i Romy oraz amfiteatr. Później pojawiła się także architektura związana z Bizancjum, czego przykładem jest Bazylika Świętego Eufrazjana w Porecu. Kolejnym okresem w Chorwacji są wieki ciemne, gdy dominowała architektura przedromańska. Zachowanymi do naszych czasów przykładami są: kościół św. Krzyża w Ninie, kościół Świętego Donata w Zadarze, kościół Świętej Trójcy w Splicie, kościół Świętego Dunata na wyspie Krk, oraz kościół Chrystusa Zbawiciela w Cetinie. W XII wieku Chorwacja wpadła w zależność od Węgier oraz Wenecji. Początek tego okresu to czasy architektury romańskiej, reprezentowanej przez: katedrę Świętej Anastazji w Zadarze, katedrę w Splicie, katedrę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rab. Następnie zaczął pojawiać się gotyk, początkowo powstawały budowle romańsko-gotyckie, takie jak: katedra Świętego Wawrzyńca w Trogirze oraz kościół Franciszkanów w Puli. W Dalmacji pojawił się specyficzny rodzaj sztuki gotyckiej: gotyk wenecki, jest on reprezentowany przez Pałac Rektora i Pałac Sponza w Dubrowniku czy też Pałac Ćipiko w Trogirze. Wpływy kultury węgierskiej można znaleźć w Zagrzebiu w katedrze Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz kościele Świętego Marka. Kolejnym stylem architektonicznym jaki pojawił się w Chorwacji jest renesans. Stworzono wtedy katedrę w Szybeniku czy też Kaplicę św. Jana Trogirskiego. Obiekty Unesco W Chorwacji znajdują się następujące obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO: Zespół bazylikalny Eufrazjana na Starym Mieście w Poreču, Pałac Dioklecjana w Splicie, Stare Miasto w Trogirze, wraz z Katedrą Trogirską, Katedra św. Jakuba w Szybeniku, Stare Miasto w Dubrowniku, krajobraz kulturowy wyspy Hvar (Równina Starego Gradu), Park Narodowy Jeziora Plitvickie (NP Plitvička Jezera). Weneckie dzieła obronne z okresu XVI i XVII wieku: Forteca św. Mikołaja w Szybeniku, System obronny wraz z bramą lądową w Zadarze, Wydarzenia kulturalne Wydarzenia kulturalne w Chorwacji: Letni Festiwal w Dubrowniku (Dubrovačke ljetne igre) Splickie Lato (Splitsko Ljeto) Letni festiwal w Zagrzebiu (Zagrebački Ljetni Festival) Międzynarodowy Festiwal Dziecięcy w Szybeniku (Međunarodni Dječji Festival) Wieczory Muzyczne w kościele św. Donata w Zadarze (Muzički Večeri u sv. Donata) Festiwal Filmowy w Puli (Filmski Festival Pula) Muzyczne i Kulturalne Lato na Istrii Lato na wyspie Krk Vinkovačka Jesen Wieczory Barokowe w Varaždinie (Barokni Večeri) Karnawał w Rijece Lost Theory Festival (festiwal muzyki psychedelic trance) Święta Poniższa tabela przedstawia listę oficjalnych świąt oraz dni wolnych od pracy w Chorwacji przyjętych przez Zgromadzenie Chorwackie 18 listopada 2002 roku. Krainy historyczne w Chorwacji północne: Međimurje Hrvatsko zagorje Prigorje środkowe: Kordun Banovina Žumberačko gorje zachodnie: Istria Kvarner Kvarnerić Gorski Kotar południowe: Lika Dalmacja wschodnie: Moslavina Slawonia Baranja Srijem Sport Liczba osób czynnie uprawiających sport w Chorwacji przekracza 400 tysięcy. Niespełna 323 tysiące z nich (prawie 269 tysięcy mężczyzn i ponad 54 tysiące kobiet) jest członkami chorwackich związków sportowych, a prawie 24 tysiące bierze udział w oficjalnych międzynarodowych zawodach sportowych. Najpopularniejszą dyscypliną sportu jest piłka nożna – w Chorwackim Związku Piłki Nożnej zarejestrowanych jest ponad 118 tysięcy zawodników, co czyni go największym spośród wszystkich związków sportowych w Chorwacji. Do popularnych dyscyplin sportowych w tym kraju należą także piłka ręczna, koszykówka, tenis, narciarstwo alpejskie oraz lekkoatletyka, a także piłka wodna i kręgle. Najstarsze zachowane informacje o zawodach sportowych na terenie dzisiejszej Chorwacji pochodzą z XVI wieku. Dotyczą one regat tradycyjnych chorwackich łodzi o nazwie falkuša, które w 1593 roku w liczbie 73 ścigały się na trasie z Komižy do Palagružy, będąc tym samym najstarszymi wyścigami drewnianych łodzi na świecie. Sport na terenie dzisiejszej Chorwacji zaczął się rozwijać od początku XX wieku. Mimo tego, iż Chorwacja nie była wówczas niepodległym państwem, w 1909 roku powstała Chorwacka Unia Sportowa. 2 lata wcześniej swój pierwszy mecz rozegrała reprezentacja Chorwacji w piłce nożnej. W kolejnych latach Chorwaci zaczęli odnosić pierwsze sukcesy międzynarodowe, reprezentując jednak barwy innych krajów. Chorwaci do czasu uzyskania niepodległości brali także udział w igrzyskach olimpijskich. Startowali w nich jednak jako reprezentanci Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a później Jugosławii, a zgodnie z przepisami Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego spadkobiercą ich rezultatów jest Serbia. W sumie do momentu uzyskania niepodległości chorwaccy sportowcy zdobyli 45 medali olimpijskich, w tym 15 złotych. Nieco ponad miesiąc po ogłoszeniu przez Chorwację niepodległości, 10 września 1991 roku, powstał Chorwacki Komitet Olimpijski oraz 29 chorwackich związków sportowych. 2 dni po uznaniu tego kraju przez Wspólnotę Europejską za w pełni niepodległe i suwerenne państwo, 17 stycznia 1992 roku, Chorwacki Komitet Olimpijski został oficjalnie członkiem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, który zaprosił Chorwatów do udziału w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 1992 roku, odbywających się w Albertville i Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1992 roku, odbywających się w Barcelonie. Pierwsze olimpijskie medale Chorwacja zdobyła podczas tych drugich zawodów. Od 1992 roku kraj ten bierze udział w każdych kolejnych igrzyskach olimpijskich. Dotychczas (sierpień 2012 roku) zdobył 21 medali letnich igrzysk (5 złotych) oraz 10 medali igrzysk zimowych (4 złote). W 2018 roku na Mistrzostwach Świata w Rosji reprezentacja Chorwacji w piłce nożnej mężczyzn zdobyła wicemistrzostwo, a najlepszym zawodnikiem turnieju wybrany został chorwacki piłkarz Luka Modrić. Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne Państwa członkowskie Unii Europejskiej Państwa należące do NATO Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych

797

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cefalizacja

Cefalizacja

Cefalizacja (gr. kephalé – głowa) – proces ewolucyjny prowadzący w rozwoju osobniczym do rozrastania się przedniej części ciała i wyodrębnienia wyspecjalizowanego odcinka głowowego zawierającego otwór gębowy, narządy zmysłów i zwoje nerwowe. Występuje u wolno żyjących zwierząt dwubocznie symetrycznych, począwszy od wieloszczetów (Polychaeta) i płazińców (Platyhelminthes). W entomologii cefalizacja oznacza proces zlewania się pierścieni przedniego odcinka ciała w jednolitą puszkę głowową. Związany jest z nią proces przekształcania przednich odnóży w narządy gębowe. Zobacz też acefalizacja encefalizacja współczynnik encefalizacji Przypisy Bibliografia Ewolucja

188131

https://pl.wikipedia.org/wiki/Macierz%20ortogonalna

Macierz ortogonalna

Macierz ortogonalna – macierz kwadratowa o elementach będących liczbami rzeczywistymi spełniająca równość: gdzie oznacza macierz jednostkową wymiaru oznacza macierz transponowaną względem Uogólnieniem pojęcia na macierze zespolone są macierze unitarne, tzn. macierz ortogonalna jest macierzą unitarną o wyrazach rzeczywistych. Macierze ortogonalne wymiaru reprezentują np. przekształcenia ortogonalne (np. obroty, odbicia) n-wymiarowej przestrzeni euklidesowej. Warunki równoważne ortogonalności macierzy Niech Następujące warunki są równoważne: jest macierzą ortogonalną kolumny macierzy traktowane jako wektory przestrzeni tworzą bazę ortonormalną wiersze macierzy traktowane jako wektory przestrzeni tworzą bazę ortonormalną kolumny macierzy traktowane jako wektory przestrzeni tworzą układ ortonormalny wiersze macierzy traktowane jako wektory przestrzeni tworzą układ ortonormalny gdzie oznacza macierz jednostkową wymiaru a oznacza macierz transponowaną względem gdzie oznacza macierz jednostkową wymiaru a oznacza macierz transponowaną względem dla każdej bazy ortonormalnej przestrzeni układ jest bazą ortonormalną przestrzeni macierz A jest odwracalna i gdzie oznacza macierz odwrotną do macierzy a oznacza macierz transponowaną względem gdzie jest deltą Kroneckera gdzie jest deltą Kroneckera Własności macierzy ortogonalnych Wyznacznik macierzy ortogonalnej jest równy 1 lub –1. Jeśli są macierzami ortogonalnymi tego samego rzędu, to ich iloczyn też jest macierzą ortogonalną. Macierz odwrotna do macierzy jest jej macierzą transponowaną, tj. Macierz ta też jest ortogonalna. Macierz jednostkowa jest ortogonalna. Grupy O(n) oraz SO(n) Grupa ortogonalna stopnia n Z własności zbioru macierzy ortogonalnych stopnia n wynika, że zbiór ten tworzy grupę z mnożeniem macierzy jako działaniem grupowym, grupę tę nazywa się grupą ortogonalną stopnia n i oznacza się symbolem lub . Grupa ta jest podgrupą ogólnej grupy liniowej . Specjalna grupa ortogonalna Specjalna grupa ortogonalna (lub grupa unimodularna ) – to grupa macierzy ortogonalnych stopnia n, których wyznacznik jest równy jeden. Grupa ta jest podgrupą grupy ortogonalnej . Przykłady Poniżej podano przykłady macierzy ortogonalnych. Łatwo można to sprawdzić, wykonując obliczenia iloczynów skalarnych kolumn (traktowanych jako wektory), że są one wzajemnie ortogonalne; to samo dotyczy wierszy. Macierz jednostkowa dowolnego rzędu jest macierzą ortogonalną, np. Zobacz też macierz odwrotna macierz unitarna Inne: macierz obrotu grupa obrotów Przypisy Bibliografia H. Guściora, M. Sadowski, Repetytorium z algebry liniowej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979. J. Komorowski, Od liczb zespolonych, do tensorów, spinorów, algebr Liego i kwadryk, PWN, Warszawa 1978. A.I. Kostrykin, J.I. Manin, Algebra liniowa i geometria, PWN, Warszawa 1993. A. Sołtysiak, Algebra liniowa, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1999, . T. Trajdos, Matematyka, cz. III, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2012. Linki zewnętrzne O

188135

https://pl.wikipedia.org/wiki/Techniques%20d%E2%80%99Avant%20Garde

Techniques d’Avant Garde

Techniques d’Avant Garde (w skrócie TAG) – była firmą inwestycyjną, jednym ze sponsorów zespołu Williams i fundatorem turbodoładowanych silników Porsche dla zespołu McLaren w połowie lat osiemdziesiątych W 1985 roku, kiedy Techniques d’Avant Garde dołączyło do grupy Heuer, powstało TAG Heuer. Firma specjalizowała się w produkcji zegarków i dostarczaniu specjalistycznych urządzeń wyścigowych. Razem zmodernizowali linię produkcyjną i stali się jedną z największych marek wśród szwajcarskich producentów zegarków. TAG Heuer produkuje też skomplikowane oprawki. Firma jest własnością Saudyjczyków: Mansoura i Akrama Ojjeh. Firma TAG Heuer również sponsorowała projekt supersamochodu McLaren F1. Linki zewnętrzne Oficjalna strona TAG Heuer Oficjalna strona TAG Aviation Przedsiębiorstwa w Luksemburgu Producenci zegarów i zegarków Dostawcy silników Formuły 1

798

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ciep%C5%82o%20w%C5%82a%C5%9Bciwe

Ciepło właściwe

Ciepło właściwe – ciepło potrzebne do zmiany temperatury ciała w jednostkowej masie o jedną jednostkę gdzie: – dostarczone ciepło, – masa ciała, – różnica temperatur. To samo ciepło właściwe można zdefiniować również dla chłodzenia. W układzie SI jednostką ciepła właściwego jest dżul przez kilogram i przez kelwin: Ciepło właściwe jest wielkością charakterystyczną dla danej substancji w danej temperaturze (jest stałą materiałową). Może zależeć od temperatury, dlatego precyzyjniejszy jest wzór zapisany w postaci różniczkowej Ciepło właściwe gazów Gaz charakteryzuje się ściśliwością, czyli zmianą np. ciśnienia podczas zmiany objętości naczynia, w którym zamknięta jest rozpatrywana ilość gazu. Ściśliwość gazów powoduje, że inną ilość ciepła należy dostarczyć ogrzewając gaz o 1 °C przy niezmiennym ciśnieniu, a inną – przy niezmiennej objętości. W pierwszym przypadku, występuje ekspansja, czyli wzrost objętości. Można to interpretować jako rozprężanie gazu, co powoduje jego ochłodzenie, czyli należy dostarczyć więcej ciepła, aby uzyskać przyrost temperatury o 1 °C. Jeśli gaz jest ogrzewany przy niezmiennej objętości, to następuje „jakby-sprężanie” gazu, gdyż gaz podczas ogrzewania dąży do zwiększenia objętości. Z rozważań tych wynika, że ciepło właściwe przemiany realizowanej przy stałym ciśnieniu (przemiana izobaryczna) będzie zawsze większe, niż ciepło właściwe przemiany realizowanej przy stałej objętości (przemiana izochoryczna). Stosunek obu tych ciepeł jest wykładnikiem adiabaty Ciepło właściwe gazów doskonałych nie zależy od temperatury. Jeśli więc ogrzewany jest 1 kg gazu o 1 °C od temperatury 0 °C do 1 °C, to należy dostarczyć tyle samo ciepła, co podczas ogrzewania od 100 °C do 101 °C. W przypadku gazów rzeczywistych ciepło właściwe (zarówno jak i ) jest zależne od temperatury. Rośnie ono wraz z temperaturą, a więc ogrzewając gaz od 100 °C do 101 °C należy dostarczyć więcej ciepła, niż ogrzewając tę samą ilość gazu od 0 °C do 1 °C. Zmiana ta komplikuje nieco obliczenia, ponieważ nie można zastosować stałej wartości ciepła właściwego do obliczeń. W takim przypadku należy wykorzystać tzw. średnie ciepło właściwe (ciepło przemiany od temperatury do temperatury ), określone zależnościami: gdzie: i – średnie ciepła właściwe podczas ogrzewania gazu od temperatury 0 °C do Ich zależność od temperatury dla danego gazu można znaleźć w literaturze. Ciepło właściwe molowe Ciepło właściwe molowe, lub krócej – ciepło molowe, definiuje wzór: gdzie: – molowe ciepło właściwe (J /mol K), – liczność (ilość substancji w molach), – ciepło dostarczane do układu, lub przy założeniu niezależności ciepła molowego od temperatury By odróżnić ciepło właściwe molowe od ciepła właściwego oznacza się je wielką literą Posługiwanie się ciepłem właściwym molowym jest wygodne, bo dla wielu substancji ma ono taką samą lub podobną wartość. W przypadku gazów ciepło właściwe zależy od rodzaju przemiany, dlatego wprowadzono pojęcie ciepła właściwego przy stałym ciśnieniu (ciepło właściwe przemiany izobarycznej) i przy stałej objętości (ciepło właściwe przemiany izochorycznej). i używa się w obliczeniach zależnie od tego, czy dana przemiana zachodzi przy stałym ciśnieniu czy przy stałej objętości gazu. Dla gazu doskonałego zachodzi zależność między molowymi ciepłami właściwymi: gdzie: to uniwersalna stała gazowa. Klasyczna teoria ciepła właściwego określa, że energia kinetyczna na jeden stopień swobody (zasada ekwipartycji energii) jednej cząsteczki wynosi zatem energia jednego mola gazu doskonałego, która jest sumą energii kinetycznej cząsteczek wyraża się wzorem: gdzie: – liczba stopni swobody cząsteczki, – liczba cząsteczek w molu (liczba Avogadra), – stała Boltzmanna. Dla: jednoatomowego gazu dlatego dwuatomowego gazu dlatego Wyznaczone doświadczalnie ciepło molowe przy stałej objętości, dla: gazów szlachetnych ma wartość 12,5 J/(mol·K), azotu ma wartość 20,8 J/(mol·K), tlenu ma wartość 20,9 J/(mol·K), wodoru ma wartość 20,3 J/(mol·K). W niskich temperaturach i pod dużym ciśnieniem ciepło właściwe zmniejsza się. W przypadku ciał stałych ciepło właściwe w niskich temperaturach zależy od trzeciej potęgi temperatury. Ta zależność może być wyprowadzona z modelu Debye’a. Pierwszym historycznie modelem był model Einsteina. Wartości Ciepła właściwe ciał stałych i cieczy Ciepła molowe gazów Ciepła właściwe niektórych innych substancji Zobacz też proces termodynamiczny równanie Clapeyrona (stan gazu doskonałego) równanie stanu Uwagi Przypisy Bibliografia Literatura dodatkowa Wielkości termodynamiczne Termochemia Fizyka budowli ca:Calor específica

799

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ciep%C5%82o

Ciepło

Ciepło w fizyce – jeden z dwóch, obok pracy, sposobów przekazywania energii wewnętrznej układowi termodynamicznemu. Jest to przekazywanie energii chaotycznego ruchu cząstek (atomów, cząsteczek, jonów). Ciepło oznacza również ilość energii wewnętrznej przekazywanej w procesie cieplnym. Aby uniknąć nieporozumień, dla odróżnienia ciepła jako zjawiska fizycznego od ciepła jako wielkości fizycznej można używać określenia wymiana cieplna lub cieplny przepływ energii na określenie procesu, a ilość ciepła na wielkość fizyczną określającą zmianę energii wewnętrznej wywołaną tym zjawiskiem. Ciepło (jako wielkość fizyczna) określa ilość energii wewnętrznej wymienianej między ciałami, które nie znajdują się w równowadze termicznej (czyli mają różne temperatury). Taka wymiana energii wewnętrznej może wywoływać zmianę temperatur ciał pozostających w kontakcie termicznym (ogrzewanie, schładzanie). Temperatura ciała może pozostać stała, jeżeli ulega ono przejściu fazowemu. Przykładem jest pobranie ciepła przez lód powodujące jego topnienie lub oddawanie ciepła przez wodę powodujące jej krzepnięcie. Oba procesy zachodzą bez zmiany temperatury. Przepływ ciepła wywołuje w otoczeniu zmianę chaotycznego ruchu cząsteczek. Przepływ energii wywołujący uporządkowany ruch cząsteczek w otoczeniu jest pracą. Jednostką ciepła w układzie SI jest dżul (J). Tradycyjnie we wzorach fizycznych ciepło oznacza się literą Q. W innych układach jednostek ciepło wyrażane jest przez kalorie, ergi. Sens fizyczny ciepła W termodynamice klasycznej ciepłem jest zmiana energii wewnętrznej układu niepowodująca wykonania pracy makroskopowej. Zgodnie z I zasadą termodynamiki w układzie zamkniętym ciepło dopływające do układu zmienia energię wewnętrzną lub powoduje wykonanie pracy przez układ: gdzie: – praca wykonana przez układ nad otoczeniem. Przepływ energii będący ciepłem zmienia entropię układu. Dla procesów zachodzących w stałej temperaturze zmianę entropii określa poniższy wzór, przy czym równość zachodzi dla procesów odwracalnych, a nierówność dla procesów nieodwracalnych: Niewielką zmianę entropii wywołaną przepływem ciepła opisuje wzór: Ciepło jest formą zmiany energii układu zależną od drogi procesu. Ilość ciepła nie jest jednoznacznie określona stanem początkowym i końcowym układu, a zależy od sposobu (drogi) przeprowadzenia procesu, dlatego ciepło jest funkcją procesu. W termodynamice statystycznej zmiana energii układu jest wynikiem oddziaływań cząsteczek biorących udział w danym procesie. Jeżeli ruchy cząsteczek są uporządkowane to z makroskopowego punktu widzenia zmianę energii uznaje się za pracę, a gdy nieuporządkowane, to za ciepło (cieplny przepływ energii). Z mikroskopowego punktu widzenia energia wewnętrzna jest sumą energii kinetycznej chaotycznego ruchu jego cząstek oraz energii wzajemnego oddziaływania na siebie tych cząstek. Przepływ energii w wyniku nieuporządkowanego ruchu cząsteczek jest ciepłem (cieplnym przepływem energii). Gdy zmiana energii wynika z uporządkowanego ruchu cząsteczek, to z makroskopowego punktu widzenia zmiana energii jest pracą. Sposoby cieplnego przepływu energii Transport ciepła (cieplny przepływ energii) może zachodzić poprzez: Przewodzenie ciepła – bezpośredni kontakt układów, wymiana energii odbywa się w wyniku oddziaływania cząsteczek ciał; Konwekcję – przenoszenie energii w cieczach i gazach nie na skutek ruchu pojedynczych cząsteczek, a w wyniku ruchu makroskopowych ilości substancji. Ruchy te występują na skutek różnicy gęstości substancji w różnych temperaturach (np. w polu grawitacyjnym planety ciepłe masy wody lub gazów unoszone są do góry, a chłodne masy opadają, ponieważ mają większą gęstość w pewnym zakresie temperatur), ruch płynu może być też wywołany inną przyczyną; Promieniowanie cieplne – ruch drgający (przyspieszenie) ładunku elektrycznego w drgających cząsteczkach wywołuje promieniowanie elektromagnetyczne, zwane w tej sytuacji promieniowaniem termicznym (potocznie cieplnym), które może być pochłonięte przez inne ciało. Potocznie sądzi się, że za zjawisko transportu ciepła odpowiada promieniowanie podczerwone, podczas gdy dotyczy ono wszystkich długości promieniowania elektromagnetycznego, a jego zakres zależy od temperatury promieniującego ciała. Błąd ten wynika stąd, że ciała w temperaturze pokojowej maksimum energii wypromieniowują właśnie w podczerwieni. Terminologia fizyczna a język potoczny W języku codziennym przez ciepło rozumie się temperaturę otoczenia na poziomie optimum termicznego (komfort cieplny). Takie znaczenie słowa „ciepło” może być źródłem nieporozumień. Wynika to z faktu, że w języku potocznym termin ten określa stan ciała, a w terminologii fizycznej – wielkość związaną ze zmianą energii wewnętrznej. Stwierdzenie, że coś jest „cieplejsze” oznacza w języku fizyki, że ma wyższą temperaturę. Nieporozumienia mają też sens historyczny. Sam termin „ciepło” związany jest z hipotetycznym fluidem „cieplikiem”, który – podobnie jak eter – nie istnieje. Zobacz też ciepło właściwe energia termiczna Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne O używaniu pojęcia ciepło Energia Wielkości termodynamiczne

800

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw%20Mi%C5%82osz

Czesław Miłosz

Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach, zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie) – polski poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, dyplomata; w latach 1951–1993 przebywał na emigracji, do 1960 we Francji, następnie w Stanach Zjednoczonych; w Polsce do 1980 obłożony cenzurą; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1980); profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley; pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce; brat Andrzeja Miłosza. Uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku. Przed II wojną światową Czesław Miłosz był poetą katastroficznym, uderzającym w ton wizyjny stylizacją na głos starotestamentowych proroków. Od innych twórców formacji Żagary odróżniał go kult klasycystycznych rygorów. Po wojnie jego poezja stała się bardziej intelektualna; wiązała się z ambicjami odbudowania trwałych wartości europejskiej kultury, sumienia i wiary. Literaturę pojmował wówczas jako drogę do ocalenia po klęsce poczucia człowieczeństwa. W latach 70. zaczęła w niej dominować tematyka religijna i kontemplacyjna. Jego książki zostały przetłumaczone na 44 języki. Życiorys Dzieciństwo i młodość Czesław Miłosz był synem Aleksandra Miłosza, inżyniera dróg i mostów, i Weroniki Miłoszowej z Kunatów. Urodził się w Szetejniach, dziedzicznym majątku matki położonym nad Niewiażą, w powiecie kowieńskim guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego, w parafii Opitołoki, gdzie został ochrzczony w kościele Przemienienia Pańskiego w Świętobrości. Rodzina Miłoszów, pieczętująca się herbem Lubicz, należała do starego szlacheckiego rodu. Wielkie Księstwo Litewskie, na którego dawnych terenach Miłosz się wychował, wraz ze swą wielokulturową i tolerancyjną atmosferą, wywarło decydujący wpływ na twórczość poety, a on sam często odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa (Dolina Issy). Inspiracje stanowiły dla niego zarówno spokojne życie na wsi, jak i szalone podróże z ojcem. Ogromny wpływ na poetę wywarły także wydarzenia historyczne, których był świadkiem: rewolucja październikowa i wojna polsko-bolszewicka. 19 września 1917 urodził się jego młodszy brat, Andrzej Miłosz, późniejszy reżyser dokumentalista, publicysta i tłumacz. Miłosz ukończył w 1929 I Gimnazjum Męskie im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie. Studiował na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, najpierw polonistykę na Wydziale Humanistycznym, po krótkim czasie przeniósł się na Wydział Nauk Społecznych, by studiować prawo. Tytuł magistra prawa uzyskał w 1934. W lecie 1931 oraz w 1934/35 odwiedził w Paryżu krewnego Oskara Miłosza. Zadebiutował w 1930 na łamach uniwersyteckiego pisma „Alma Mater Vilnensis” wierszami Kompozycja i Podróż. Był członkiem głośnego w Wilnie Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich (AKWW). Ponieważ organizacja ta była programowo apolityczna, jego przyjaciółmi w tamtym czasie byli: komunizujący Teodor Bujnicki, Stefan Jędrychowski, Henryk Chmielewski, przywódca wileńskich narodowców Kazimierz Hałaburda, a także Paweł Jasienica czy znany podróżnik i założyciel AKWW Wacław Korabiewicz. Po wyjściu z AKWW razem z lewicującymi kolegami założył Klub Intelektualistów. Był członkiem grupy poetów Żagary i współtwórcą pisma o tej samej nazwie. Pracował w Polskim Radiu Wilno. II wojna światowa Po wybuchu II wojny światowej Miłosz udał się na południe kraju. Gdy 17 września ZSRR zaatakował Polskę poeta znajdował się już w Rumunii. Wojska ZSRR zajęły Wilno, a potem przekazały je Litwinom. Miłosz powrócił do rodzinnego miasta, posługując się litewskim dokumentem tożsamości (nie jest pewne, czy był to paszport i czy wiązało się z nim przyjęcie litewskiego obywatelstwa). Jednak już 14 czerwca 1940 ZSRR wkroczył na teren Litwy i rozpoczęła się sowiecka okupacja. Poetą bardzo wstrząsnęły te wydarzenia, co miało odzwierciedlenie w jego poezji. Opuścił Wilno i przeniósł się do okupowanej przez Niemców Warszawy, gdzie pracował jako woźny w Bibliotece Uniwersyteckiej. Uczestniczył w podziemnym życiu literackim, pod pseudonimem Jan Syruć opublikował w 1940 r. tom Wiersze. Po upadku powstania warszawskiego Miłosz znalazł schronienie najpierw w Janisławicach, później w majątku Jerzego Turowicza w Goszycach. W styczniu 1945 roku zamieszkał w Krakowie. Brat Andrzej Miłosz, przebywający w czasie okupacji w Wilnie, także czynnie działał w podziemiu polskim. W 1943 roku Andrzej przemycił do Warszawy ukrytych w ciężarówce Seweryna Trossa i jego żonę. Czesław przyjął Trossów, znalazł im kryjówkę i wsparł finansowo. Pomógł także Żydówkom, Felicji Wołkomińskiej, jej siostrze i bratowej, które zbiegły z Warszawy w przededniu powstania w getcie. Trossowie zginęli w powstaniu warszawskim. Wołkomińska przeżyła i w 1957 roku wyemigrowała do Izraela. Za pomoc udzieloną rodzinie Trossów i Wołkomińskich Czesław i Andrzej Miłoszowie zostali uhonorowani przez Instytut Jad Waszem tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (25 lipca 1989 roku). Okres powojenny Podjął m.in. pracę w dyplomacji komunistycznego rządu Polski w Stanach Zjednoczonych oraz Paryżu, jako attaché kulturalny. W 1951 poprosił o azyl polityczny we Francji, kiedy w trakcie pobytu w Paryżu zdecydował się pojechać do redaktora „Kultury”, Jerzego Giedroycia, prosząc o ukrycie, i zabezpieczenie jego rzeczy do czasu, gdy otrzyma azyl polityczny. Obawiano się bowiem porwania, lub innej formy sabotażu ze strony polskich komunistów. Miłosz mieszkał przez pewien czas w Maisons-Laffitte, co doprowadziło do jego wieloletniej współpracy z tym pismem. Było to jednak powodem skandalu w części polskiej emigracji – przeciwko przyjęciu Miłosza protestowała m.in. redakcja „Wiadomości” Mieczysława Grydzewskiego. Dwa lata później Instytut Literacki Giedroycia wydał Zniewolony umysł (1953) – esej skierowany do polskiej emigracji, mający wyrazić mechanizm myślenia człowieka w demokracjach ludowych. Józef Mackiewicz nazwał ją w londyńskim tygodniku „Wiadomości” „wielkim odpompatycznieniem myśli emigracyjnej”, jak podaje Witold Gombrowicz. W następnych latach Instytut Literacki wydał większość dzieł Miłosza, a sam Jerzy Giedroyc przedstawił jego kandydaturę do Nagrody Nobla. W 1960 Miłosz przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Za granicą tworzył głównie poezję, bardzo różnorodną, choć największe uznanie zyskały jego wiersze polityczne (m.in. Który skrzywdziłeś). W PRL oficjalnie uznany za zdrajcę i renegata, został uroczyście potępiony przez Związek Literatów Polskich oraz niektórych autorów (Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Kazimierza Brandysa, Jarosława Iwaszkiewicza i Antoniego Słonimskiego). Do 1980 istniał zapis cenzorski, nie tylko zakazujący publikacji jego utworów, ale nawet wymieniania jego nazwiska (w sytuacjach koniecznych używano np. eufemizmu autor „Ocalenia”; pod nazwiskiem publikowano dokonane przezeń tłumaczenia, m.in. w antologii Poeci języka angielskiego [1969–1974]). Książki Miłosza były drukowane w podziemiu, przemycane z zagranicy, a dla nielicznych dostępne w działach prohibitów bibliotek uniwersyteckich. Miłosza odrzucała również część polskiej emigracji, zarzucająca mu początkowe poparcie dla komunistycznych przemian w Polsce i bolszewizm. Stosunek władz i środowiska emigracyjnego do Miłosza zaczął się zmieniać po 1980 r., kiedy poeta otrzymał literacką nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Rok później przyjechał do kraju, gdzie jego utwory zostały już oficjalnie wydane (choć część z nich ocenzurowano, a część mogła się nadal ukazywać tylko w wydaniach podziemnych). Stały się one natchnieniem dla rozwijającej się opozycji politycznej. W 1981 roku udzielił gościnnych wykładów na Uniwersytecie Harvarda, poświęconych poglądom Miłosza na rolę poezji w świecie. W 1993 r. poeta definitywnie przeprowadził się do Polski, gdzie jako miejsce pobytu wybrał Kraków, jak twierdził „najbardziej zbliżony do Wilna”; zamieszkał na Stradomiu, w domu przy ul. Wojciecha Bogusławskiego 6, w którym mieszkał do końca życia i w którym zmarł. Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 w Krakowie, przeżywszy 93 lata. Został pochowany 27 sierpnia 2004 w Krypcie Zasłużonych na Skałce. Życie osobiste Pierwszą żoną Czesława Miłosza została w 1944 Janina z domu Dłuska, primo voto Cękalska. Poślubiła go w styczniu 1944 w Warszawie. Po zakończeniu II wojny światowej wyjechała wraz z mężem do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszkała do końca życia. Po jej śmierci Czesław Miłosz napisał wiersz Na pożegnanie mojej żony Janiny. Mieli dwóch synów: Anthony’ego (ur. 1947) i Piotra (ur. 1951). Drugą żoną Czesława Miłosza została w 1992 amerykańska historyczka Carol Thigpen-Miłosz. Miłosz przeżył również drugą żonę. Inicjację seksualną przeżył w wieku 15 lub 16 lat, podczas wakacji w Krasnogrudzie, z urodziwą mężatką Ireną, która nudząc się na letnisku spędzała z nim dużo czasu, a wieczorami uczyła tańczyć tango. W okresie studiów romansował m.in. ze studentką polonistyki Klementyną Sołonowicz (później matką Daniela Olbrychskiego), Tolą (którą poznał podczas wakacji przygotowując się do jesiennej sesji poprawkowej), Niką Kłosowską (starszą o dwa lata mężatką, z której powodu gospodyni wypowiedziała mu mieszkanie) oraz studentką Wileńskiego Studium Teatralnego Ireną Górską (później matką aktorów Macieja i Damiana Damięckich). W okresie paryskim ważną rolę w życiu poety odegrała Jeanne Hersch, obywatelka Szwajcarii polskiego pochodzenia, filozofka, później profesorka Uniwersytetu Genewskiego. Stała się dla niego ważną partnerką intelektualną, z którą prowadził dysputy światopoglądowe i literackie. Zainspirowała go do napisania powieści na konkurs ogłoszony przez Europejską Fundację Kulturalną. („Zdobycie władzy”), którą przetłumaczyła na język francuski. Miłosz wyprowadził się z siedziby paryskiej „Kultury” i zamieszkał z nią w jednym z paryskich hoteli. Zastanawiał się nawet nad porzuceniem Janki i dzieci. Burzliwy związek z zaborczą Jeanne szybko uległ jednak rozpadowi. Miłosz sprowadził żonę z dziećmi do Francji i zaaprobował postawione przez nią warunki. Ich wieloletni związek usankcjonował ślub kościelny w polskim kościele Notre Dame de l’Assomption przy ul. Saint Honoré w Paryżu, zawarty 13 stycznia 1956 r. Drugą wielką miłością Miłosza była tajemnicza „Ewa”, dziennikarka z Polski, która jesienią 1979 r. w Berkeley przeprowadziła z nim serię wywiadów. Zafascynowany młodszą od siebie o 31 lat dziewczyną, zaproponował jej posadę asystentki. Owocem tego związku był wydany w 1984 r. tom Nieobjęta ziemia, który jak wyznał poeta powstał „całkowicie pod znakiem Ewy”, gdyż dzięki niej nastąpiło u niego „jakieś otwarcie na wymiar osobisty ludzkich spraw”. Konstanty Jeleński namawiał nawet przyjaciela na rozwód, ale Miłosz okazał się „absolutnie niezdolny do opuszczenia schorowanej żony”. Związek trwał trzy lata. Partnerka nie zgodziła się na ujawnienie swoich personaliów, choć zdaniem biografów, miłośnicy twórczości poety bez trudu zidentyfikują jej osobę. Zafascynowana jego twórczością opracowywała i redagowała zbiory wierszy poety, tłumaczyła jego utwory na język angielski i wydała o nim książkę. Poezja Wiersze Czesława Miłosza są intelektualne, a metafory, jakich używa – sugestywne. Jego twórczość z lat 30., przed II wojną światową jest przesycona katastrofizmem. Dominują w niej rozmach, metaforyczność, rytmiczność, wizje apokalipsy. Wiersze pisane podczas wojny nie mają już w sobie tyle patosu. Są znacznie mniej ozdobne. Poeta stawia na komunikatywność wiersza – na zrozumiałość zawartych w nim treści filozoficznych i intelektualnych. Część z tych wierszy poświęca Miłosz okupowanej Warszawie (Miasto, Błądząc), w której spędził prawie cały okres wojny. W twórczości Miłosza przypadającej na okres wojny da się również zauważyć świadome odchodzenie od tematyki wojennej. Są wśród nich wiersze opisujące zwykłe piękno świata, który – mogłoby się wydawać – nigdy nie zaznał wojny. Tak jest w wierszu Piosenka pasterska czy w cyklu Świat (poema naiwne) z 1943 r. Wprowadził do literatury polskiej nowy gatunek literacki – traktat poetycki (traktat-poemat), który, zdaniem poety, był wymierzony przeciwko nowoczesności rozumianej jako zawężenie i rozszerzał „pojemność” poezji. W zamieszczonym w tomie Światło dzienne Traktacie moralnym piętnuje zanik wartości, krytykuje brak moralności i wskazuje na to, co jego zdaniem należałoby zmienić w ludzkiej mentalności. W 1957 r. napisał Traktat poetycki, ukazujący historię poezji polskiej XX w. W tomie Druga przestrzeń (2002 r.) znalazł się Traktat teologiczny, w którym Miłosz rozważa problem tajemnicy wiary. Wiele utworów Miłosza z późnego okresu twórczości jest przykładem pisarstwa sylwicznego, komponowanego na pograniczu wypowiedzi poetyckiej, eseistycznej i prozatorskiej. Oprócz wielu tomów poezji Czesław Miłosz wydał kilkanaście zbiorów esejów. Najgłośniejszy z nich, tłumaczony na wiele języków Zniewolony umysł – do dziś uważany jest za wybitną próbę naukowej analizy działania propagandy komunistycznej. Inne ważne zbiory to przede wszystkim Ziemia Ulro, Ogród nauk, Widzenia nad zatoką San Francisco. Miłosz po zerwaniu swoich związków z komunistycznymi władzami wyrażał w swej twórczości niechęć i krytykę w stosunku do PRL, często piętnował polski nacjonalizm, krytykował tradycyjny polski katolicyzm – określając go ciemnogrodem. Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek. Pseudonimy Naliczono 28 pseudonimów i inicjałów, którymi Miłosz sygnował swoje dzieła: A.L.-wicz, Adrian Zieliński, Aron Pirmas, B.B. Kózka, Bogusław Grodek z Londynu, C.M., czmi, CZMI, czmił, Dr. Adrian Zieliński, Edward Żuliński, J.M., Jan, Jan M. Nowak, Jan Syruć, K., Ks. J. Robak, L. (m), m., M.C., M.K., milcz, N., n.m., Stefan Kunce, Zygmunt Kornaga, Żagarysta. Poglądy Filozofia Miłosz był dobrze oczytany w europejskiej tradycji intelektualnej, a jego utwory często podejmowały dialog z dziełami wybitnych filozofów czy były nimi inspirowane. Wśród filozofów, których wpływ jest najwyraźniejszy można wymienić Heraklita z Efezu (np. cykl Dla Heraklita z tomu Kroniki), Augustyna z Hippony (wielokrotnie wspominany w esejach i wierszach), Jacquesa Maritaina (przełożył w 1942 Drogami klęski) czy Martina Heideggera. Używki Czesław Miłosz uważał alkohol i tytoń za niebezpieczne narkotyki. Z trudem po latach odstawił tytoń, alkoholu używał umiarkowanie. Jego zdaniem, w porównaniu z nimi, marihuana jest środkiem dość niewinnym, a zawziętość, z jaką w latach 60. XX wieku zwalczały ją władze Stanów Zjednoczonych, miała cechy obsesyjne. Psychodeliki według poety mogły stanowić zapowiedź masowych, demokratycznych środków przeciwko nudzie. Miłosz uważał psychodeliki za substancje o ogromnym i nieobliczalnym znaczeniu społecznym, porównywalnym z bronią jądrową i podróżami międzyplanetarnymi, i ich upowszechnienie się mogło, jego zdaniem, otworzyć nową erę ludzkości. Nie ma jednak przesłanek świadczących o tym, by poeta kiedykolwiek próbował psychodelików. Utwory Poezje Poemat o czasie zastygłym, Wilno 1933 Trzy zimy, Wilno – Warszawa 1936 Wiersze, Warszawa 1940 Ocalenie, Warszawa 1945 Światło dzienne, Paryż 1953 Traktat poetycki, Paryż 1957 Król Popiel i inne wiersze, Paryż 1962 Gucio zaczarowany, Paryż 1965 Miasto bez imienia, Paryż 1969 Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, Paryż 1974 Hymn o Perle, Paryż 1982 Nieobjęta ziemia, Paryż 1984 Kroniki, Paryż 1987 Dalsze okolice, Kraków 1991 Na brzegu rzeki, Kraków 1994 To, Kraków 2000 Druga przestrzeń, Kraków 2002 Orfeusz i Eurydyka, Kraków 2002 Wiersze ostatnie, Warszawa 2006 Wybory wierszy Wiersze, Londyn 1967 Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada i inne wiersze, Kraków 1980 Wiersze wybrane, Warszawa 1980 Moja wierna mowo, Toruń 1981 Pięć wierszy, Lublin 1981 Poezje wybrane, Warszawa 1981 Poezje, t. 1-3, Paryż 1981 Poezje, Warszawa 1981 „W mojej ojczyźnie…”, Warszawa 1981 Wybór utworów, Warszawa 1981 „Tak mało” i inne wiersze, Kraśnik 1982 Traktat moralny. Traktat poetycki, Warszawa 1982 Wiersze, t. 1-2, Kraków 1987 Poematy, Wrocław 1989 Wiersze wybrane, Kraków 1990 Czas wyniesiony, Suwałki 1991 Wiersze, t. 1-3, Kraków 1993 Wiersze wybrane, Warszawa 1996 Antologia osobista. Wiersze, poematy, przekłady, Kraków 1998 Poezje wybrane. Selected poems, Kraków 1998 To, co pisałem. Wiersze, Warszawa 1998 Poezje, Kraków 1999 Wiersze, t. 1-5, Kraków 2001–2009 Esse, Warszawa 2001 Wiersze pół-perskie, Kraków 2001 Jasności promieniste i inne wiersze. Pierwodruki (1984-2005), Paryż 2005 Co dobre? Wspomnienia, okruchy, smaki, Lublin 2006 Człowiek wielopiętrowy. Wybór wierszy, Warszawa 2007 Wiersze i ćwiczenia, Warszawa 2008 Jak powinno być w niebie. Wiersze wybrane, Kraków 2010 Poezje, Kraków 2011 Wiersze; Świat. Poema naiwne; Głosy biednych ludzi, t. 1-4, Warszawa 2011 Wiersze wszystkie, Kraków 2011 Czesław Miłosz. Antologia, Warszawa 2012 Poezje wybrane, Wrocław 2013 Wybory wierszy w językach obcych Selected poems, New York: The Seabury Press, 1973 (ang.) Bells in winter, New York: The Ecco Press, 1978 (ang.) Fyra dikter, Uppsala: Brombergs Bokförlag, 1980 (szwedz.) Möte. Dikter, Uppsala: Brombergs Bokförlag, 1980 (szwedz.) Enfant d’Europe et autres poèmes, Lausanne: Editions l Age d’Homme, 1980 (fr.) Zeichen im Dunkel. Poesie und Poetik, Frankfurt am Mai: Suhrkamp, 1980 (niem.) I løsildens aera, Oslo: Aschehoug, 1981 (norw.) Il Castigo della speranza. 20 poesie, Milano: All’Insegna del Pesce d’Oro, 1981 (wł.) Il Poeta ricorda. 24 poesie, Milano: Libri Scheiwiller, 1981 (wł.) Udvalgte digte, Københaven: Borgen, 1981 (duń.) Vezarah ha-shemesh u-va ha-shemesh ve-shirim aherim, Tel Awiw: Schocken Publishing House, 1981 (hebr.) Poètičeskij traktat, Ann Arbor: Ardis Publishers, 1982 (ros.) Spasenje. Izabrane pjesme, Sarajevo: IRO Veselin Masleša, 1982 (serb.) Selected poems, New York: The Ecco Press, 1982 (ang.) Poesie, Milano: Adelphi Edizioni, 1983 (wł.) Antología poética, México: Universidad Nacional Autónoma de México. Dirección General de Difusión Cultural, 1984 (hiszp.) Poèmes. 1934-1982, Paris: Lineau Ascor 1984 (fr.) Poeams, Barcelona: Tusquets, 1984 (hiszp.) The Separate Notebooks, New York: Whitney Museum of America, 1985 (ang.) Versos Polacos, Lisboa: Universidade de Lisboa. Faculdade de Letras, 1985 (portug.) La mia Europa. Poesie, Torino: Unione Tipografico-Editrice Torinese, 1986 (wł.) Unattainable earth, New York: The Ecco Press, 1986 (ang.) The collected poems. 1931-1987, London: Viking, 1988 (ang.) Terre inépuisable, Paris: Poèsie Fayard, 1988 (fr.) Kohav ha-lana, Tel Awiw: Am Oved, 1989 (hebr.) Chronike, Vršac: Knijževna Opština Vršac, 1989 (serb.) Samlade dikter 1931-1987, Stockholm: Bromberg, 1990 (szwedz.) Gedichte 1933-1981, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1992, 1995 (niem.) Hymnus o perle, Praga: Mladá Fronta 1992 (czes.) Tak malo i drugie stihotvoreniâ 1934-1990, Moskva: Vahazar, 1993 (ros.) Quatro poetas poloneses: Czesław Miłosz, Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Curitiba: Governo do Paraná. Sacretaria de Estado da Cultura, 1994 (portug.) Facing the river. New poems, Manchester: Carcanet, 1995 (ang.) Traktáty a přednášky ve verších, Ołomuniec: Votobia, 1996 (czes.) Rinktiniai eilėraščiai, Vilnius: Baltos Iankos, 1997 (litew.) Gabe, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998 (niem.) Selected poems, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998 (ang.) Così poco, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999 (wł.) Vibranì poeziï, L’vìv: Kamenâr, 2000 (ukr.) A treatise on poetry, New York: The Ecco Press, 2001 (ang.) Madih al-tair, Damaszek: Dār al Māda, 2001 (arab.) Mir. Naivnye poemy, Sankt-Petersburg: Institut Jadernej Fiziki RAN, 2001 (ros.) Pameistrys, Vilnius: Baltos Lankos; [Sejny]: Pogranicze, 2002 (litew.) Tai, Vilnius: Strofa, 2002 (litew.) Èto, Moskva: OGI, 2003 (ros.) Gedichten, Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas, 2003 (hol.) Não mais, Brasília: Editora UnB, 2003 (port.) To, Praga/Litomyšl: Paseka, 2003 (czes.) Traité de théologie, Le Chambon-sur-Lingnon: Cheyne, 2003 (fr.) Det. Orfeus och Eurydike, Stockholm: Bromberg, 2004 (szwedz.) Khula Ghar, Nowe Delhi: Vani Prakashan, 2004 (hindi) Second Space, New York: Ecco / HarperCollins, 2004 (ang.) Ìnšaga kanca s’vetu nâ budze: vybranyâ tvory, Wrocław: Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, 2006 (białor.) Drugi prostor. Najnovije pjesme. Izbor, Sarajevo; Zagreb: Naklada Zoro, 2008 (chorw.) Svět. Prosté básně, Zblov: Opus, 2008 (czes.) Na de dood stond ik midden in het leven. Kopstukken van de naoorlogse Poolse poëzie, Leuven: Uitgeverij P, 2008 (hol.) Zvonovi pozimi. Izbrane pesmi, Ljubljana: Študentska založba, 2008 (słoweń.) Ahogy elkészül a világ. Versek, Bratislava: Vydavatel’stvo AB-ART, 2009 (węg.) Qyteti pa emer, Tirane: Poeteka, 2009 (albań.) New and collected poems. 1931-2001, New York: HarperCollins Publishers, 2001 (ang.) Vtoroe prostranstvo. Orfej i Èvridika, Sankt-Peterburg: Izdatel’skaâ Gruppa „Azbuka-klassika”, 2010 (ros.) Na brega na rekata. Izbrani stihove i poemi, Sofiâ: Izdatelstvo „Balkani”, 2011 (bułg.) Poesie e frammenti italiani, Venezia: Incroci di civiltà, 2011 (wł.) Poslední básně, Praha: Triáda, 2011 (czes.) Rinktiniai eilėraščiai, Vilnius: Baltos lankos, 2011 (litew.) Teeäärne koerake, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2011 (estoń.) Vyratavanne. Vybranyâ veršy ì paèmy, Mìnsk: Logvìnaŭ, 2011 (białor.) Izbrannoe, Sankt-Peterburg: Azbuka, 2012 (ros.) Od sončnega vzhoda do njegovega zahoda, Ljubljana: Književno društvo Hiša poezije, 2012 (słoweń.) Poesía escogida, Lima: Embajada de la República de Polonia en Lima, 2012 (hiszp.) Tova, Sofiâ: Suela Norma, 2012 (bułg.) Éschata poiīmata, Athīna: Mementum, 2013 (grec.) Posledne pesme, Kralevo: Novela, 2013 (serb.) Traité de poésie; L’apprenti. Avec des commentaires de l’auteur, Paris: Honoré Champion Éditeur, 2013 (fr.) Valitud luuletused, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2013 (estoń.) Tie gaiteņi. Dzejas izlase, Jūrmala: Daugava, 2014 (łot.) To, Kordiky: Skalná ruža, 2014 (słowac.) Traktater på vers, Umeå: h:ström – Text & Kultur, 2016 (szwedz. i pol.) Eseje Zniewolony umysł, Paryż 1953 Kontynenty, Paryż 1958 Rodzinna Europa, Paryż 1958 Człowiek wśród skorpionów, Paryż 1962 Historia literatury polskiej, Nowy Jork 1969 (ang.), Kraków 1993 (pol.) Widzenia nad Zatoką San Francisco, Paryż 1969 Prywatne obowiązki, Paryż 1972 Ziemia Ulro, Paryż 1977 Ogród nauk, Paryż 1979 Świadectwo poezji. Sześć wykładów o dotkliwościach naszego wieku, Paryż 1983 Zaczynając od moich ulic, Paryż 1985 Metafizyczna pauza, Kraków 1989 Rok myśliwego, Paryż 1990 Szukanie ojczyzny, Kraków 1992 Jakiegoż to gościa mieliśmy. O Annie Świrszczyńskiej, Kraków 1996 Legendy nowoczesności, Kraków 1996 Abecadło Miłosza, Kraków 1997 Piesek przydrożny, Kraków 1997 Życie na wyspach, Kraków 1997 Inne abecadło, Kraków 1998 Wyprawa w dwudziestolecie, Kraków 1999 Wielkie pokuszenie; Bieliński i jednorożec, Toruń 2002 Przygody młodego umysłu, Kraków 2003 O podróżach w czasie, Kraków 2004 Spiżarnia literacka, Kraków 2011 Traktat o życiu. Myśli wybrane. Kraków 2014 Powieści Dolina Issy, Paryż 1955 Zdobycie władzy, Paryż 1953 (fr.), 1955 (pol.) Góry Parnasu, Warszawa 2012 Korespondencja Czesław Miłosz, Melchior Wańkowicz, Korespondencja 1951-1956, Warszawa 1986 Thomas Merton, Czesław Miłosz, Listy, Kraków 1991 Zygmunt Hertz, Listy do Czesława Miłosza 1952-1979, Paryż 1992 Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Korespondencja, „Teksty Drugie” 1992, nr 1-2 Zaraz po wojnie. Korespondencja z pisarzami 1945-1950, Kraków 1998 Czesław Miłosz, „Mój wileński opiekun”. Listy do Manfreda Kridla (1946-1955), Toruń 2005 Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Korespondencja, Warszawa 2006 Czesław Miłosz, Listy do rodziny, „Kwartalnik Artystyczny” 2008, nr 3 Jerzy Giedroyc, Czesław Miłosz, Listy 1952-1963, Warszawa 2008 Czesław Miłosz, Ola Watowa, Listy o tym, co najważniejsze, Warszawa 2009 Jerzy Giedroyc, Czesław Miłosz, Listy 1964-1974, Warszawa 2011 Czesław Miłosz, Jarosław Iwaszkiewicz, Portret podwójny, Warszawa 2011 Czesław Miłosz, Konstanty Jeleński, Korespondencja, Warszawa 2011 Jerzy Andrzejewski, Czesław Miłosz, Listy 1944-1981, Warszawa 2011 Karl Dedecius, Dedecius – Miłosz. Listy 1958-2000, Łódź – Dresden 2011 Artur Międzyrzecki, Julia Hartwig, Czesław Miłosz, Korespondencja, Kraków 2012 Rozmowy Aleksander Fiut, Rozmowy z Czesławem Miłoszem, Kraków 1981 Czesława Miłosza autoportret przekorny, Kraków 1988 Renata Gorczyńska, Podróżny świata. Rozmowy z Czesławem Miłoszem. Komentarze, New York 1983; Kraków 1992 Aleksander Wat, Mój wiek. Pamiętnik mówiony, t. 1-2, Londyn 1977 Czesław Miłosz, Aleksander Fiut, „Autoportret przekorny”. Rozmowy, Kraków 2003 Rozmowy polskie 1979–1998, Kraków 2006 Rozmowy polskie 1999-2004, Kraków 2010 Rozmowy zagraniczne 1979–2003, Kraków 2013 Przekłady na język polski Jacques Maritain, Drogami klęski, Warszawa 1942 Jeanne Hersch, Polityka i rzeczywistość, Paryż 1955 Raymond Aron, Koniec wieku ideologii, Paryż 1956 Daniel Bell, Praca i jej gorycze, Paryż 1957 Simone Weil, Wybór pism, Paryż 1958 Kultura masowa, Paryż 1959 Węgry, Paryż 1959 Księga Eklezjasty, Paryż 1977 Ewangelia według Marka, Paryż 1977, Poznań 1981 Księga Hioba, Paryż 1980, Lublin 1981, Kraków 1998 Księga Psalmów, Paryż 1979, Lublin 1982, Kraków 1998 Mowa wiązana, Warszawa 1986, Olsztyn 1989 9 psalmów, Warszawa 1987 Thomas Stearns Eliot, Jałowa ziemia, Kraków 1989 Haiku, Kraków 1992 Oskar Miłosz, Storge, Kraków 1993 William Szekspir, Jak wam się podoba, Warszawa 1999 Wypisy z ksiąg użytecznych, Kraków 1994, 2000 Apokalipsa, Paryż 1984, Kraków 1998 Księga Mądrości, Paryż 1989, Kraków 1998 Księgi pięciu megilot, Paryż 1982, Kraków 1998 Denise Levertov, Żółty tulipan, Kraków 1999. Księgi biblijne, Kraków 2003 William Butler Yeats, Odjazd do Bizancjum; Wieża, Kraków 2004 Przekłady poetyckie, Kraków 2005 Przekłady poetyckie wszystkie, Kraków 2015 Przekłady na język angielski Postwar Polish Poetry. An anthology, New York: Doubleday & Company, 1965 Zbigniew Herbert, Selected Poems, Harmondsworth: Penguin Books, 1968; Manchester: Carcanet; Dublin: Raven, 1985. Aleksander Wat, Mediterraneun Poems, Ann Arbor: Ardis, 1977 Anna Swir (Świrszczyńska), Happy as a Dog’s Tail, San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1985 Aleksander Wat, With the Skin, New York: The Ecco Press, 1989 Anna Swir (Świrszczyńska), Talking to My Body, Washington, Port Townsend: Copper Canyon Press, 1996 Przedmowy Węgry, Paryż 1960 Anthologie de la poésie polonaise, Paris 1965 Anthologie de la poésie polonaise 1400-1980, Lauzanne 1981 Jan Krok-Paszkowski, Portrait of Poland, London 1982 Stanisław Vincenz, Po stronie dialogu, t. 1, Warszawa 1983 Pierre Kende, Rozważania o historii Węgier, Warszawa 1985 Adam Michnik, Letters from prison and other Essays, Berkeley 1985 Wiktor Sukiennicki, East Central Europe During World War I, New York 1985 Adam Zagajewski, Tremor, New York 1985 Les confins de l’ancienne Pologne. Ukraine – Lituanie – Biélorussie XVIe-XXe siècles, Lille 1988 The Polish Renaissance in its European Context, Indianapolis 1988 Josif Brodski, 82 wiersze i poematy, Kraków 1989 Zofia Urbanowska, Gucio zaczarowany. Powieść dla młodych dzieci, Wrocław 1989 Aleksander Wat, Lucifer Unemployed, Evaston 1989, 1990 Grażyna Strumiłło-Miłosz, Znad Świtezi w głąb tajgi. Rozmowy z moją matką, Olsztyn 1990 Józef Czechowicz, Przez kresy, Kraków 1994 A Book of Luminous Things. A International Anthology of Poetry, London 1996 Josif Brodski, Poezje wybrane, Kraków 1996 Charles Merrill, Podróż albo Rzeź niewiniątek, Kraków 1996 Juliusz Słowacki, Godzina myśli, Kraków 1996 Józef Czechowicz, Wiersze, Warszawa 1997 Anna Świrszczyńska, Poezja, Warszawa 1997 Charles Baudelaire, Malarz życia nowoczesnego, Gdańsk 1998 Adam Mickevič, Pan Tadeuš, Sankt Petersburg 1998 Denise Levertov, Żółty tulipan, Kraków 1999 Julian Tuwim, Bal w operze, Kraków 1999 Bogumił Andrzejewski, Podróż do krajów legendarnych, Warszawa 2000 Bohdan Osadczuk, Ukraina, Polska, świat. Wybór reportaży i artykułów, Sejny 2000 Jarosław Iwaszkiewicz, Noc na polu, Kraków 2001 Wisława Szymborska, Miracle Fair, London 2001 Jane Hirshfield, Uważność, Kraków 2002 Kultura masowa, Kraków 2002 Andrzej Szczeklik, Katharsis. O uzdrowicielskiej mocy natury i sztuki, Kraków 2002 Signe Toksvig, Emanuel Swedenborg. Uczony i mistyk, Kraków 2002 Iza Chruślińska, Była raz Kultura… Rozmowy z Zofią Hertz, Lublin – Warszawa 2003 Aleksander Hertz, Żydzi w kulturze polskiej, Kraków 2003 Daniel Kac, Wilno Jerozolimą było, Sejny 2003 Halina Micińska-Kenarowa, Długi wdzięczności, Warszawa 2003 Lewe Szestow, Kierkegaard i filozofia egzystencjalna, Kety 2003 Thomas Stearns Eliot, Ziemia jałowa, Kraków 2004 Pisarze o Ameryce. 15 głosów, [b. m.], 2004 William Butler Yeats, Odjazd do Bizancjum. Wieża, Kraków 2004 Dyskografia Miłosz czyta Mickiewicza. Miłosz czyta Miłosza, Warszawa: Accord, 1996 (CD) Głos poety: Czesław Miłosz i inni czytają swoje wiersze, „Zeszyty Literackie” 2002, nr 4 (CD) Miłosz czyta Mickiewicza, [w:] Adam Mickiewicz, Ballady i romanse, Kraków 2004 (CD) Dzieła zebrane Edycja przygotowana wspólnie przez Wydawnictwo Literackie i Wydawnictwo Znak, opatrzona przypisami i bibliografią, konsultowana z pisarzem, który wiele tomów przejrzał, skorygował i poprzedził „Przypisami po latach”. Stanowi wzorcowe, najbardziej godne zaufania wydanie wszystkich dzieł pisarza. Kontynenty, Kraków: Znak, 1999 Zdobycie władzy, Kraków: Znak, 1999 Zniewolony umysł, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999 Człowiek wśród skorpionów. Studium o Stanisławie Brzozowskim, Kraków: Znak, 2000 Dolina Issy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000 Widzenia nad Zatoką San Francisco, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000 Wypisy z ksiąg użytecznych, Kraków: Znak, 2000 Ziemia Ulro, Kraków; Znak, 2000 Abecadło, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001 Prywatne obowiązki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001 Rodzinna Europa, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001 Rok myśliwego, Kraków: Znak, 2001 Szukanie ojczyzny, Kraków: Znak, 2001 Wiersze, t. 1, Kraków: Znak, 2001 Wiersze, t. 2, Kraków: Znak, 2002 „Podróżny świata”. Rozmowy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002 Autoportret przekorny, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003 Księgi biblijne, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003 Przygody młodego umysłu. Publicystyka i proza 1931-1939, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003 Wiersze, t. 3, Kraków: Znak, 2003 Świadectwo poezji. Sześć wykładów o dotkliwościach naszego wieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004 Wiersze, t. 4, Kraków: Znak, 2004 Przekłady poetyckie, Kraków: Znak, 2005 Rozmowy polskie 1979–1998, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006 Zaczynając od moich ulic, Kraków: Znak, 2006 Zaraz po wojnie. Korespondencja z pisarzami 1945-1950, Kraków: Znak, 2007 Legendy nowoczesności, Kraków: Znak, 2009 Wiersze, t. 5, Kraków: Znak, 2009 O podróżach w czasie, Kraków: Znak, 2010 Rozmowy polskie 1999-2004, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010 [wywiady] Piesek przydrożny, Kraków: Znak, 2011 Spiżarnia literacka, Kraków: Znak, 2011 Jakiegoś to gościa mieliśmy. O Annie Świrszczyńskiej, Kraków: Znak, 2012 Ogród nauk, Kraków: Znak, 2013 Ziemia Ulro, Kraków: Znak, 2013 Życie na wyspach, Kraków: Znak, 2014 Nagrody, tytuły, odznaczenia 1934 Nagroda literacka im. Filomatów Związku Zawodowego Literatów Polskich w Wilnie za debiut poetycki Poemat o czasie zastygłym 1938 Nagroda literacka czasopisma „Pion” za nowelę Obrachunki 1945 Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki za całokształt twórczości 1953 Prix Littéraire Européen za powieść Zdobycie władzy 1957 Nagroda miesięcznika „Kultura” 1957 Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie 1967 Nagroda Literacka im. Mariana Kistera, przyznawana w Nowym Jorku przez Roy Publishers za najlepszy przekład poetycki z polskiego na angielski i z angielskiego na polski 1968 Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku za twórczość literacką 1974 Nagroda Polskiego PEN Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu poezji polskiej na angielski 1976 Nagroda Gauggenheima (Guggenheim Fellowship) za twórczość poetycką i przekładową 1977 Doktorat honoris causa (Doctor of Letters) Michigan State University w Ann Arbor 1978 Neustadt International Prize for Literature (tzw. “mały Nobel”) przyznawana przez Uniwersytet Oklahomy 1978 Nagroda Berkeley Citation, równoznaczna z doktoratem honorowym Uniwersytetu Kalifornijskiego, najwyższe odznaczenie Uniwersytetu Kalifornijskiego 1979 Nagroda literacka im. Zygmunta Hertza za tłumaczenie „Księgi Psalmów” 1980 (9 X) Nagroda Nobla w dziedzinie literatury za całokształt twórczości (…który z bezkompromisową przenikliwością opisuje zagrożoną egzystencję w świecie pełnym silnych konfliktów.”) 1981 (8 VI) Legitymacja związkowa Związku Literatów Polskich, z którego szeregów został usunięty po 1951 r. 1981 Doktorat honoris causa KUL, Medal „Czesław Miłosz Poeta Polski – Laureat Nagrody Nobla 1980” 1981 Doktorat honoris causa Uniwersytetu Nowojorskiego 1982 Członek Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk w Cambridge (Massachuesetts); oraz Academy of Arts and Letters w Nowym Jorku 1983 Medal i dyplom za osiągnięcia i wkład w kulturę amerykańską, przyznane i wręczone przez prezydenta USA Ronalda Reagana 1985 Doktorat honoris causa Uniwersytetu Brandeisa w Waltham (Massachusetts) 1986 Nagroda literacka „Solidarności”, przyznawana przez pracowników polskich wydawnictw niezależnych 1986 Członek zagraniczny Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk 1987 Honorowy przewodniczący międzynarodowego stowarzyszenia Les Amis de [Oscar] Milosz z siedzibą w Paryżu 1989 Medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, za pomoc udzieloną rodzinom żydowskim w czasie II wojny światowej (wraz z bratem Andrzejem) 1989 Doktorat honoris causa Uniwersytetu Harvarda 1989 Doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie 1989 National Medal of Arts, przyznawany przez National Endowment for the Arts w Waszyngtonie 1990 Członek Polskiej Akademii Umiejętności; Tytuł honorowego obywatela Kiejdan 1992 (28 V) Doktorat honoris causa Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie oraz honorowe obywatelstwo Litwy 1992 Doktorat honoris causa Uniwersytetu w Bolonii i La Sapienza Rzymie 1993 Włoska nagroda literacka Grinzane Cavour w kategorii Premio Internazionale 1993 (6 XI) Honorowe obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa w uznaniu zasług dla kultury polskiej 1994 (10 VI) Order Orła Białego 1995 Order Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina II stopnia za zasługi dla Litwy 1996 Nagroda Krakowska Książka Miesiąca za Legendy nowoczesności; Nagroda Diamentowy Mikrofon przyznawana przez Polskie Radio 1998 Nagroda Literacka „Nike” za rok 1997, za tom Piesek przydrożny 2000 Nagroda miesięcznika „Odra” za tom poezji To („wybitne, przejmujące prawdą refleksji i olśniewające urodą języka liryczne dzieło”) oraz Śląski Wawrzyn Literacki za ten sam zbiór wierszy 2001 Tytuł honorowego obywatela miasta Wilna 2001 (21 VI) Medal 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej 2002 Nagroda Obojga Narodów, przyznawana przez Zgromadzenie Poselskie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Sejmu Republiki Litewskiej (wraz z Tomasem Venclovą) 2002 Honorowy członek The Lithuanian’s Writers Union (Związek Pisarzy Litewskich). Upamiętnienie Poeta Janusz Szuber zadedykował Czesławowi Miłoszowi wiersz pt. Pianie kogutów, wydany w tomikach poezji pt. Biedronka na śniegu z 2000 i pt. Pianie kogutów z 2008 oraz napisał wiersze pt. Czesławowi Miłoszowi z urodzinowym pokłonem, opublikowany w tomiku poezji pt. Las w lustrach / Forest in the Mirrors z 2001, pt. Miłosz, opublikowany w tomiku poezji pt. Czerteż z 2006 i pt. Na marginesie „Wierszy ostatnich” Czesława Miłosza, opublikowany w tomiku poezji pt. Wpis do ksiąg wieczystych z 2009. W 2010 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2011 Rokiem Czesława Miłosza. Na program obchodów 100. rocznicy urodzin pisarza złożyły się nowe wydania książkowe, konferencje, dyskusje i wystawy, organizowane w Polsce i za granicą – od Krasnojarska przez Wilno, Krasnogrudę, Kraków, Paryż po Nowy Jork i San Francisco. Jego najważniejszym punktem był II. Festiwal Miłosza, który odbył się w Krakowie w dniach od 9 do 15 maja 2011. 12 sierpnia 2011 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety upamiętniające Czesława Miłosza, o nominałach: 200 złotych wykonana stemplem lustrzanym w złocie; 10 złotych wykonana stemplem lustrzanym w srebrze; 2 złote wykonaną stemplem zwykłym ze stopu Nordic Gold. Od 2014 roku Czesław Miłosz jest patronem ulicy na wrocławskim Kleczkowie. Imieniem Miłosza nazwano w 2016 ulicę w częstochowskiej dzielnicy Kiedrzyn, a w 2017 ulicę w Katowicach, w dzielnicy Brynów (zastąpił dotychczasowego patrona – Brunona Jasieńskiego). Od 2018 r. imię Czesława Miłosza nosi ulica w Łodzi na osiedlu Sikawa. Przy wejściu do kawiarni Nowa Prowincja w Krakowie od marca 2014 znajduje się Domofon poezji, na którym można odtworzyć nagranie poety czytającego własny wiersz. 28. Międzynarodowy Festiwal Poezji „Maj nad Wilią” 2021 – w odsłonie jesiennej – odbywający się od 27 września do 1 października w Wilnie, został poświęcony pamięci Czesława Miłosza (110. rocznica urodzin) oraz 100-leciu urodzin Tymoteusza Karpowicza, poetów pochodzących z Litwy, w twórczościach których są obecne Litwa i Wilno. Zobacz też literatura literatura polska – okres międzywojenny literatura polska – II wojna światowa polska literatura współczesna Przypisy Bibliografia Bożena Chrząstowska, Poezje Czesława Miłosza, wyd. 3, Warszawa: WSIP, 1998 (Biblioteka Analiz Literackich), . Agnieszka Kosińska, Jacek Błach, Kamil Kasperek, Czesław Miłosz. Bibliografia druków zwartych, Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM; Warszawa: Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literatura Polską. Oddział Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, 2009, , . Zdzisław Łapiński, Wstęp, [w:] Czesław Miłosz, Poezje wybrane, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2013 (Biblioteka Narodowa. Seria 1; nr 320), . Andrzej Zawada, Miłosz, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1966 (A to Polska Właśnie), . Linki zewnętrzne Oficjalne Oficjalna strona internetowa Czesława Miłosza prowadzona przez Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” Biografie, wspomnienia, fotografie Czesław Miłosz 1911-2004 – Kalendarium życia („Gazeta.pl”) Mój Miłosz- wspomnienia o Nobliście, m.in. Seamusa Heaneya i Marii Janion Genealogia Czesława Miłosza w: M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego numer czasopisma Postscriptum Polonistyczne (1 (7)/ 2001) poświęcony Czesławowi Miłoszowi Bibliografie (artykuły z czasopism w układzie chronologicznym, tytułowym) Tłumaczenia na języki obce Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa Polskie wydawnictwa niezależne 1976–1989. Druki zwarte: Miłosz Artykuły polemiczne Błotne kąpiele artykuł nt. wybiórczych cytatów z Miłosza w twórczości Waldemara Łysiaka i Jerzego R. Nowaka – esej Jacka Trznadla Józef Olejniczak: Miłosz. Północ – Południe (intuicje i fragmenty). „Fabrica Litterarum Polono-Italica” 2022 nr 1 (4) Sara Quondamatteo: „Wśród zniszczenia”. Miłosz i odzyskanie poezji jako mitopoezji. „Fabrica Litterarum Polono-Italica” 2022 nr 1 (4) Absolwenci Wydziału Prawa Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Autorzy objęci zapisem cenzury w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Biografie kanonu polskiej Wikipedii Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności Członkowie Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk Członkowie Stowarzyszenia Pisarzy Polskich Doktorzy honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Witolda Wielkiego Honorowi obywatele Krakowa Honorowi obywatele Sopotu Honorowi obywatele Wilna Laureaci Nagrody Literackiej im. Zygmunta Hertza Laureaci Nagrody Literackiej miesięcznika „Kultura” Laureaci Nagrody Nike Laureaci Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie Ludzie związani z paryską „Kulturą” Czesław Nobliści – literatura Odznaczeni National Medal of Arts Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita) Pisarze związani z Berkeley Pisarze związani z Krakowem Pisarze związani z Paryżem Pisarze związani z Wilnem Pisarze objęci zakazem publikacji w Polsce Ludowej Pochowani w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie Polacy odznaczeni Orderem Wielkiego Księcia Giedymina Polscy eseiści XX wieku Polscy eseiści XXI wieku Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego Polscy pisarze emigracyjni Polscy poeci emigracyjni Polscy poeci XX wieku Polscy poeci XXI wieku Polscy prozaicy XX wieku Polscy prozaicy XXI wieku Polscy scenarzyści XX wieku Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata Polscy tłumacze Biblii Polscy tłumacze literatury angielskojęzycznej Polska emigracja polityczna w Stanach Zjednoczonych 1939–1989 Polska emigracja polityczna we Francji 1939–1989 Przedstawiciele dyplomatyczni Polski Ludowej w Stanach Zjednoczonych Przedstawiciele dyplomatyczni Polski Ludowej we Francji Publicyści Przeglądu Powszechnego Urodzeni w 1911 Wykładowcy Uniwersytetu Harvarda Wykładowcy Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley Zmarli w 2004

801

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo

Chrześcijaństwo

Chrześcijaństwo (, Christianismós, ), chrystianizm – religia monoteistyczna zaliczana do grupy abrahamicznej. Powstała w I wieku n.e. w Palestynie, wówczas podlegającej Cesarstwu Rzymskiemu. Religię tę założył Jezus z Nazaretu, przez wyznawców nazwany Chrystusem, ponieważ uznano go za mesjasza przepowiedzianego w Biblii hebrajskiej, przez chrześcijan nazywej Starym Testamentem. Życie i nauczanie Jezusa spisano w Ewangeliach; te oraz inne pisma Nowego Testamentu włączono do Biblii. Przez chrześcijan jest uznawana za Słowo Boże – jego główną część lub całość. Poszczególne wyznania chrześcijańskie zwykle nazywają się Kościołami; różnią się poglądami m.in. na kanon Biblii – to, które pisma są natchnione, a które są jedynie apokryfami. Większość wyznań chrześcijańskich wierzy w: Trójcę Świętą – jedność Boga w trzech osobach: Stwórcą świata jest Bóg Ojciec, zrodzony z niego Syn Boży objawił się ludziom jako Jezus, a Duch Święty kieruje światem. Zależność różnych osób boskich oraz człowieczeństwo Jezusa były przedmiotami sporów i dzielą różne wyznania; zbawienie – możliwość osiągnięcia raju; zbawienie zwykle jest wiązane ze zmartwychwstaniem ciał; piekło, choć niektóre uznają apokatastazę lub anihilacjonizm; paruzję – powrót Jezusa powiązany z sądem ostatecznym. Obrzędem charakterystycznym dla chrześcijaństwa jest chrzest – podstawowy element inicjacji, związany z użyciem wody, choć część wyznań używa tego pojęcia w szerszym znaczeniu. Kościoły mają różne zdania o warunkach ważności chrztu, np. kto może go udzielać i czy może go przyjąć dziecko. Jezus z Nazaretu pierwotnie rozpowszechniał swoją religię w rodzinnej Galilei i sąsiedniej Judei, głównie wśród Żydów. Najbliżsi uczniowie Jezusa – apostołowie – kontynuowali to dzieło zwane ewangelizacją, także wśród przedstawicieli innych narodowości oraz wyznań, czasem nazywanych pogańskimi. Część apostołów współtworzyła Nowy Testament; razem ze swoimi następcami znaleźli wyznawców w Cesarstwie i innych krajach jak Armenia, Aksum, Iran czy Indie. W IV wieku w trzech pierwszych państwach chrześcijaństwo stało się religią dominującą; wyparło tak wcześniejsze politeizmy naturalne, jednak nie zastąpiło całkiem judaizmu. W średniowieczu chrzest przyjmowały kolejne ludy Europy – m.in. germańskie, celtyckie, słowiańskie i bałtyckie, na co miały wpływ Cesarstwo Bizantyńskie i Pierwsza Rzesza Niemiecka. W tej samej epoce pojawił się inspirowany chrześcijaństwem islam, który wyparł tę religię z Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i części Półwyspu Iberyjskiego. Ten ostatni państwa chrześcijańskie odzyskały w ramach rekonkwisty; próbowały też zdobyć Palestynę w ramach krucjat, co udało się tylko tymczasowo. W czasach nowożytnych chrześcijaństwo rozpowszechniło się na nowych terenach za sprawą wielkich odkryć geograficznych, ekspansji terytorialnej Rosji, innych form kolonializmu i pokojowego misjonarstwa. Religia ta oprócz Europy i Etiopii zdominowała Nowy Świat, Syberię, Filipiny, Timor Wschodni i część Afryki Subsaharyjskiej, a w Korei Południowej stała się najpopularniejszą, choć nie większościową. Próby chrystianizacji Japonii nie powiodły się przez państwowe prześladowania trwające do XIX wieku. Z drugiej strony nowożytność przyniosła krytykę chrześcijaństwa z pozycji deistycznych i ateistycznych – najpóźniej w XVII wieku w krajach chrześcijańskich pojawili się zdeklarowani ateiści i postulaty tolerancji dla nich. XVIII-wieczne oświecenie to czas nasilonej krytyki chrześcijaństwa, która w czasach rewolucji francuskiej doprowadziła do krwawych starć. XIX i XX wiek to czasy sekularyzacji, szczególnie silnej w krajach socjalistycznych jak bolszewicka Rosja, powstały z niej Związek Radziecki oraz jego państwa satelickie i sojusznicze. Po jesieni ludów i końcu zimnej wojny państwowa walka z religią ustała w części krajów historycznie chrześcijańskich, jednak nie we wszystkich – ateizm państwowy ostał się na Kubie. Pojawiły się też oddolne ruchy krytyczne jak Nowy ateizm. Krytyce poddano nie tylko wierzenia historyczne i metafizyczne chrześcijaństwa, ale też poglądy etyczne większości Kościołów i autorów Biblii. Powstał szereg ruchów feministycznych, na rzecz emancypacji osób queer (LGBTQ+) i zwierząt nieludzkich; część tych ruchów krytykuje najpopularniejsze wyznania chrześcijańskie, Biblię i samego Jezusa za seksizm, patriarchalizm, homofobię, transfobię i gatunkizm. Stosunek do chrześcijaństwa stał się jedną z głównych osi sporów politycznych między prawicą a lewicą. Niektóre kraje historycznie chrześcijańskie jak Czechy i Estonia stały się w większości niereligijne. W latach 20. XXI wieku chrześcijaństwo pozostaje największą religią świata, skupiającą 32% ludności, z czego ponad połowa to katolicy, ponad jedna trzecia – protestanci, a większość pozostałych prawosławni. Pierwotna doktryna Zgodnie z najstarszymi Credo (IV w. n.e) Jezus jest współistotny z Bogiem judaizmu i nosi boski tytuł – Pan (Kyrios, Adonai), którego to rzeczownika żydzi i zdecydowana większość chrześcijan używają jako zamiennika imienia własnego samego Stwórcy. Wyznawanie wiary w Jezusa, wyrażające się w uważaniu go za mesjasza i syna Bożego, wiary w jego odkupieńczą śmierć i zmartwychwstanie, jest dla chrześcijan podstawową drogą zbawienia (por. Rz 10,9). Przekazywanie depozytu wiary chrześcijaństwo urzeczywistniało najpierw poprzez ustne przepowiadanie kerygmatu oraz przez pisma apostolskie, spisane za życia apostołów, czyli pierwszych dwunastu uczniów Jezusa, których wybrał jako nowych patriarchów Kościoła – Ludu Bożego Nowego Przymierza, na wzór 12 pokoleń Jakuba. Odczytywano je, razem z Biblią hebrajską (na początku głównie Proroków), na uroczystych zebraniach niedzielnych. Po śmierci apostołów, w długim procesie rozeznawania, ustalono kanon pism apostolskich uznanych za autentyczne, a według niektórych wyznań (prawosławny i rzymsko-katolicki), dalszy przekaz wiary dokonuje się przez Tradycję – która wyjaśnia pisma Nowego Testamentu, i której podstawowe prawdy zostały sformułowane na pierwszych czterech soborach powszechnych chrześcijaństwa niepodzielonego. Świętem, obchodzonym jako pierwsze w chrześcijaństwie oraz uznawanym za najważniejsze przez większość chrześcijan, jest Wielkanoc (Pascha), obchodzona w niedzielę na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa – ukoronowania obiektywnego dzieła Zbawienia. Nazwa i symbolika Zgodnie z Dziejami Apostolskimi (11,26) „W Antiochii po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami” (gr. Χριστιανός). Określenie to pochodziło prawdopodobnie z kręgów pogańskich i miało początkowo negatywny wydźwięk. Z czasem zaczęło wyrażać odrębność wierzących w Jezusa Chrystusa (wcześniejsze terminy to „wierzący”, „uczniowie”). Pierwsze użycie terminu chrześcijaństwo (gr. Χριστιανισμός) w tekście biblijnym odnotowano w Dziejach Apostolskich (Dz 26,28). Pojawia się ono również u Tertuliana, Grzegorza z Nyssy i u innych pisarzy wczesnochrześcijańskich. Pierwotnie symbolem chrześcijaństwa, a właściwie znakiem rozpoznawczym była ryba, jako graficzne przedstawienie akrostychu ICHTYS (po grec. Ichtys oznacza rybę), w którym każda z jego pięciu liter początkuje najbardziej istotne określenia Boga Człowieka: Jesus ChristosTheu Hijos Sóter (Jezus, Chrystus, Syn Boga, Zbawiciel). Dopiero w IV w. po Konstantynie Wielkim z chrześcijaństwem łączono symbol krzyża. Nawiązano w ten sposób do dwóch pierwszych liter greckich słowa Christos (Χ – chi i Ρ – ro), a następnie również do ukrzyżowania Jezusa. Podstawy wiary Chrześcijaństwo jest objawioną religią monoteistyczną, która bierze swój początek od Jezusa z Nazaretu. Według wiary chrześcijańskiej, Bóg objawiał się ludzkości stopniowo w historii Izraela i Kościoła. Proces ten swą pełnię osiągnął w Jezusie Chrystusie. Wraz z judaizmem chrześcijanie wyznają, że Bóg jest jeden i że jest Stwórcą świata widzialnego i niewidzialnego, duchowego, i jest transcendentny wobec niego. Człowiek jest koroną stworzenia, obrazem Boga, ukazującym umysł Twórcy. Jednak obecna egzystencja człowieka jest w konflikcie z pierwotnym zamiarem stwórczym Boga. Konflikt ten nie może być usunięty ludzkimi siłami, z powodu grzechu pierworodnego, który sprawił, że człowiek żyje w alienacji, łamiąc Prawo Boże i sprawiedliwość i jest poddany grzechowi i śmierci. Bóg odpowiedział na ten stan poprzez Wcielenie swego Syna, Słowo, które stało się ciałem (J 1, 14). Przynajmniej od soboru nicejskiego (325) częścią chrześcijańskiej ortodoksji jest wiara, że Jezus Chrystus jest odwiecznym Synem Bożym, równym co do istoty Bogu Ojcu, a zatem Bóg jest jeden w istocie, troisty w osobach (hipostazach): jako Bóg Ojciec, Syn Boży (Jezus) i Duch Święty. W ciągu wieków istnienia chrześcijaństwa kanon wiary był różnie definiowany przez teologów. Jednak absolutne minimum, którego już nie można zredukować, by nie wyjść poza chrześcijaństwo, jest wiara w to, że poprzez życie, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa Bóg przyniósł światu zbawienie. Każda z osób Bożych ma tę samą, jedną boską istotę (naturę) i pozostaje we wzajemnej relacji osobowej na zasadzie pochodzeń: Bóg Ojciec stanowi zasadę pochodzenia dla Syna, a razem z nim (wspólnie – łac. filioque – w tradycji zachodniej, przez Syna – łac. per filium – w tradycji wschodniej) dla Ducha Świętego. W III w. n.e. w łonie chrześcijaństwa w ramach dyskusji chrystologicznych pojawiła się nauka arianizmu, głosząca, że Jezus Chrystus, Syn Boży, nie jest równy Ojcu i jest jemu podporządkowany. Pogląd ten został przez autorytet apostolski Kościoła odrzucony jako herezja już na soborze w Nicei w 325 r., co zostało zapisane w symbolu nicejskim, a następnie potwierdzone przez sobór konstantynopolitański I (381 r.) w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary. Jednorodzony Syn Ojca, który „stał się człowiekiem” w Jezusie Chrystusie, przez swą śmierć i zmartwychwstanie dokonał dzieła odkupienia człowieka i świata, dając ludziom, którzy wierzą, zbawienie i życie wieczne. Chrześcijanie oczekują powszechnego zmartwychwstania oraz sądu ostatecznego, na którym nastąpi podział na zbawionych i potępionych. W najbardziej elementarnej postaci doktryna ta została wyrażona w symbolach wiary: nicejsko-konstantynopolitańskim, apostolskim i atanazjańskim. Wyznacznikiem wiary chrześcijańskiej są orzeczenia siedmiu soborów powszechnych, na których sformułowano podstawowe dogmaty: o boskości Syna Bożego (sobór nicejski I – 325 rok), o boskości Ducha Świętego (sobór konstantynopolitański I – 381 rok), o godności Marii jako „Theotokos, Matce Bożej” (sobór efeski – 431 rok) i o dwóch naturach Chrystusa (sobór chalcedoński – 451 rok). Ostatniego ze wspomnianych dogmatów nie przyjmują Kościoły tzw. monofizyckie. Podstawowym przykazaniem etycznym chrześcijan oprócz przykazań Dekalogu jest przykazanie miłości Boga oraz bliźniego (w tym nieprzyjaciół). Miłość polega nie na akceptacji grzechu, ale nieżywieniu negatywnych uczuć względem źle czyniących, krzywdzących, nieszukaniu odwetu, ale pozostawieniu człowiekowi prawa do wyboru własnej drogi, do wolności, którą każdy powinien szanować, podobnie jak Bóg to czyni względem każdego człowieka. W myśl nauczania, w żadnym wypadku nie oznacza to wspierania drugiego człowieka w czynieniu zła. Jeżeli jednak zechce czynić dobro, jest bratem, któremu chrześcijanin winien nieść podstawową pomoc w zależności od możliwości, nie zaniedbując własnego zbawienia. To dobro każdy chrześcijanin ma mnożyć w codziennym życiu, w każdym miejscu, w każdym czasie, dając przykład życia uczciwego, mówiąc prawdę, na zło odpowiadając życzliwą stanowczością, pokonując własny lęk, słabość, doskonaląc się w dobroci i życzliwości, odcinając się odważnie od wszelkich złych zachowań, nawet gdyby to miało kosztować wiele. Statystyki Chrześcijaństwo jest obecnie najliczniej reprezentowaną religią na świecie. Dziś istnieje już 41 tys. odłamów i wspólnot kościelnych. Liczbę tę zawyżają liczne niezależnie działające, choć sobie pokrewne wspólnoty protestanckie; często spotyka się z liczbą 21 nurtów (tradycji) protestanckich. Bardzo trudno jest szacować dokładną liczebność wyznawców chrześcijaństwa, ponieważ wiele z odłamów prowadzi w różny sposób statystyki członkostwa, które często nie pokrywają się z liczbą praktykujących. Na przykład katolicyzm, gdzie się praktykuje chrzest niemowląt, uważa każdego ochrzczonego za swojego wyznawcę, nawet jeżeli został on członkiem innego wyznania bądź religii, a niekiedy nawet gdy dokonał oficjalnej apostazji. W Europie Północnej, gdzie wiele kościołów protestanckich jest wciąż religią państwową, lub zachował się zwyczaj płacenia podatku kościelnego praktykuje zaledwie kilka procent z nominalnych członków kościoła. W wielu krajach Ameryki Łacińskiej i Filipin obserwuje się też wzajemne podbieranie konwertytów i częste zmiany wyznań, co skutkuje bardzo niskim poziomem wierności nowemu odłamowi (na poziomie 20–30% w skali roku). Nurty i denominacje Według badań PEW Forum, z chrześcijaństwem identyfikuje się blisko 32% ludności świata (według raportu z 2011 r.). Według sprawozdania organizacji spośród blisko 2,2 miliarda chrześcijan wyróżnia się: ok. 1,1 mld katolików (50,1% wszystkich chrześcijan i 15,9% światowej populacji), ok. 800 mln protestantów (odpowiednio 36,7% i 11,6%), w tym: ok. 279 mln zielonoświątkowcy ok. 215 mln ewangelikalni ok. 85 mln anglikanie ok. 80 mln ewangelicy reformowani ok. 77 mln luteranie ok. 74 mln metodyści ok. 72 mln baptyści (według danych samego kościoła około 100 mln) ok. 21 mln adwentyści (99% adwentystów zrzesza Kościół Adwentystów Dnia Siódmego) ok. 260 mln prawosławnych i wiernych kościołów orientalnych (odpowiednio 11,9% i 3,8%), ok. 16,4 mln mormoni (głównie Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich i Społeczność Chrystusa) – 0,7% ok. 8,7 mln Świadkowie Jehowy (0,4%) ok. 2 mln Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki (0,1%) wspólnoty chrześcijańskie niezarejestrowane również różnego rodzaju sekty pochodzenia chrześcijańskiego. Należy wziąć pod uwagę, że 305 mln chrześcijan należy do różnych ruchów charyzmatycznych wewnątrz swoich odłamów (np. ruch Odnowy w Duchu Świętym wewnątrz katolicyzmu), stąd często można spotkać wyższe wartości chrześcijan charyzmatycznych. Najwięcej chrześcijan (36,8%) żyje w obu Amerykach, z tym że dystrybucja jest różna dla każdej grupy odłamów. Najwięcej chrześcijan żyje w Stanach Zjednoczonych (246,8 mln), Brazylii (175,8 mln) i Meksyku (107,8 mln). Krajami posiadającymi najliczniejszą mniejszość chrześcijańską są Chiny (67 mln), Indie (31,9 mln) i Indonezja (21,2 mln). Ponad 12% populacji katolików mieszka w Brazylii (3/4 miejscowych chrześcijan). Polska jest ósmym na świecie i trzecim w Europie krajem pod względem populacji katolickiej. Katolicyzm jest najbardziej na świecie rozpowszechnionym odłamem chrześcijaństwa, obecnym przede wszystkim w Ameryce (47,5% wszystkich katolików), Europie (23,9%), Afryce Subsaharyjskiej (16,1%) i w niektórych krajach Azji (przede wszystkim Filipiny, Timor Wschodni i Liban, duże mniejszości także w Chinach, Wietnamie, Korei i Indonezji). Jeden na pięciu protestantów mieszka w Stanach Zjednoczonych (blisko 160 mln), jeden na trzech w Afryce Subsaharyjskiej (najwięcej w Nigerii – 59,7 mln). Historycznie odłamy protestantyzmu dominują także w Europie Północnej. W Ameryce Łacińskiej i Azji można spotkać spore mniejszości protestanckie (największe w Chinach, Brazylii i Indiach). Wyznawcy kościołów wschodnich dominują w Europie Wschodniej, północnej Azji, w Etiopii i są najliczniejszą grupą chrześcijan na Bliskim Wschodzie. Ponad 100 mln prawosławnych mieszka w Rosji. Krajem z największą populacją kościołów orientalnych jest Etiopia (36 mln). Jedynie jeszcze w Erytrei i Armenii kościoły orientalne są największą grupą religijną. Według Międzynarodowego Biuletynu Badań Misyjnych (International Bullettin of Missionary Research) dziennie przybywa 80 tysięcy chrześcijan. Kryteria przynależności Pierwsze wieki Historycznie, w ciągu pierwszych sześciu wieków istnienia chrześcijaństwa przekaz wiary był podstawowym kryterium przynależności. Czystość wiary, kerygmat, był strzeżony bardzo ściśle, jako wyraz jedności uczniów Chrystusa i kościołów lokalnych w całej «oikumene» – w całym Kościele powszechnym. Chrześcijanie przekazywali innym, swoim uczniom dokładnie to, co przejęli od tych, którzy im głosili wiarę. Tak rozumiał swoją misję apostolską św. Paweł: Chrześcijaństwo rozumiało samo siebie jako wspólnotę wyznającą tę samą wiarę, jako Kościół mający następujące cechy: jedność, świętość, katolickość (powszechność) i apostolskość (Sukcesja apostolska) – ecclesia una, sancta, catholica, apostolica (Credo Nicejsko-konstantynopolitańskie, 381 r.). W odniesieniu do osób i grup wyznających wiarę w sposób uznany przez Kościół za heterodoksalny stosowano anatemę, która oznaczała usunięcie z Kościoła, równoznaczne z utratą prawa do używania nazwy „chrześcijański” przez owe osoby czy wspólnoty. Podstawowe prawdy dogmatyczne na temat tajemnicy Chrystusa i Osób Trójcy Świętej zostały zdefiniowane na pierwszych czterech soborach powszechnych: nicejskim I (325), konstantynopolitańskim I (381), efeskim (431) i chalcedońskim (451). Sobory te, niektóre wyznania, które współcześnie zalicza się do chrześcijańskich, uznały za niechrześcijańskie, jako zaprzeczające jakiejś istotnej prawdzie wiary chrześcijańskiej. Arianie zostali wyłączeni z chrześcijaństwa przez sobór nicejski I, pelagianie przez synody w Kartaginie, a następnie razem z Nestorianami przez sobór efeski. Konsekwencje Wielkiej schizmy i reformacji W związku z podziałem chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm, które w 1054 r. wzajemnie obłożyły się anatemami, a następnie wskutek rozbicia Kościoła katolickiego w czasie reformacji w XVI w., autorytet Magisterium Kościoła w obrębie całego chrześcijaństwa uległ dewaluacji. Odtąd poszczególne Kościoły i wspólnoty wyznaniowe strzegły własnej ortodoksji w ramach własnej jurysdykcji kościelnej. Współcześnie wszystkie trzy wielkie nurty chrześcijaństwa: katolicyzm, prawosławie i tradycyjne wyznania protestanckie, jak luteranizm, kalwinizm i anglikanizm, przyjmują nauczanie chrystologiczne i trynitarne pierwszych czterech soborów powszechnych za wyznacznik przynależności do chrześcijaństwa. Chodzi przede wszystkim o wiarę w dwie natury Chrystusa: boską i ludzką, oraz o uznanie współistotności trzech Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wiarę tę wyznaje się przy chrzcie. Religioznawcy i eklezjolodzy stosują tu najczęściej następujące kryteria: dogmatykę, czyli naukę danego Kościoła; kryteria historyczne; obrządek (który wiąże się z tradycją liturgiczną); stosunek do innych Kościołów (pozostawanie w unii, w schizmie). Związki wyznaniowe nie uznające soborów powszechnych Wobec związków wyznaniowych, które nie uznają ustaleń soborów powszechnych, powyższe kryteria są niemożliwe do zastosowania. Dotyczy to zwłaszcza powstałych w XIX w. z nurtu protestanckiego takich grup religijnych, jak mormoni oraz Świadkowie Jehowy i inne wyznania wywodzące się z Badaczy Pisma Świętego. Uznają synostwo Boże Jezusa Chrystusa, lecz nie uznają dogmatu o Trójcy Świętej. Nie wszystkie wyznania uznające się za chrześcijańskie mają ramy organizacyjne, czy choćby sprecyzowaną doktrynę, wobec czego ich klasyfikacja nie może być doskonała i w pełni obiektywna. Stosuje się podziały mające za kryterium stosunek danego wyznania do konkretnej kwestii teologicznej (typu „a – nie-a”, np. monofizytyzm – diofizytyzm, trynitaryzm – antytrynitaryzm itd.), ale żaden taki podział nie jest wyczerpujący, ponieważ pozostawia wiele wyznań, dla których dana kwestia jest obojętna. Istnieją również poglądy teologiczne, które wymykają się wszelkim klasyfikacjom, ponieważ zajmują pozycję całkowicie autonomiczną. Dlatego w klasyfikacji wyznań chrześcijańskich często stosowany jest podział oparty na tradycji. Podobny problem odrzucenia klasycznych kryteriów przynależności do chrześcijaństwa występuje w nowych, synkretycznych ruchach religijnych, które też uważają się za chrześcijańskie. Klasyfikacja wyznań chrześcijańskich Chrześcijanie wierzą w jeden Kościół powszechny ustanowiony przez Jezusa, jako wspólnotę ludzi wierzących i dążących do zbawienia. Część z nich uważa, że owym kościołem jest zgromadzenie, do którego należą (chrześcijanie ekskluzywni), a inna część, że kościołem tym jest niewidzialna wspólnota ludzi połączonych wspólną wiarą, należących do różnych wyznań (chrześcijanie inkluzywni). W skrajnym ujęciu pierwsze podejście skłania do odmawiania innym wyznaniom prawa do nazywania się chrześcijańskimi oraz prozelityzmu – nakłaniania innowierców do przyjęcia swoich wyznawanych wartości i wynikających z nich zasad moralnych. Drugie skłania do prawidłowo pojmowanego ekumenizmu oraz dostrzegania w innych wyznaniach inspirujących wartości. Ponieważ w ramach chrześcijaństwa funkcjonuje wiele wyznań, te wewnętrzne podziały mogą być przez wiernych traktowane albo jako największa rana współczesnego chrześcijaństwa, albo jako jego bogactwo i wartość. Klasyczny podział dzieli chrześcijaństwo na trzy główne odłamy: katolicyzm – obejmujący przede wszystkim Kościół katolicki wraz z obrządkami – łacińskim, greckokatolickim i innymi wschodnimi, wyznania starokatolickie, w tym mariawityzm, oraz nurty tradycjonalistyczne i liberalne Kościoły wschodnie – do której zaliczamy prawosławie w tym staroobrzędowcy oraz Kościoły orientalne i asyryjskie, protestantyzm – szereg wyznań wywodzących się z XVI-wiecznej Reformacji, w tym luteranizm, kalwinizm, baptyzm, metodyzm, adwentyzm i pentekostalizm, a także protestancki nurt anglikanizmu. Do Kościołów protestanckich zalicza się też najstarsze z nich, jeszcze przedreformacyjne zbory waldensów i husytów, istniejące od czasów średniowiecznych myślicieli: Piotra Waldo i Jana Husa; od tego ostatniego wyłoniła się też Jednota bratři českých („bracia czescy”), która w czasach reformacji przyłączyła się do protestantyzmu. Ponadto często wyróżnia się jeszcze: anglikanizm (obejmujący m.in. Kościoły episkopalne) często wyróżnia się jako czwarty nurt chrześcijaństwa, „drogę środka” (via media) między katolicyzmem a protestantyzmem, będący w komunii zarówno kościołami starokatolickimi (nurt katolicki), jak i luterańskimi w ramach Wspólnoty Porvoo (nurt protestancki). wyznania antytrynitarne – nie uznające doktryny o Trójcy Świętej. niezarejestrowane wspólnoty żyjące na wzór pierwszych chrześcijan. Ze względu na mnogość istniejących wyznań chrześcijańskich nie można mówić o jednolitym przywództwie wśród chrześcijan. Inne wspólnoty wywodzące się z chrześcijaństwa Na świecie istnieje również wiele religii wywodzących się historycznie z chrześcijaństwa (założycielami byli członkowie różnych kościołów chrześcijańskich), ale częściowo lub całkowicie odchodzących od podstawowych doktryn, właściwych chrześcijaństwu. Przykładem może być antropozofia Rudolfa Steinera, przyjmująca reinkarnację. Z kolei w Stanach Zjednoczonych powstał Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, którego wyznawcy nazywani są mormonami, gdyż obok Biblii uznają jeszcze Księgę Mormona – według wyznawców tej religii, będącą autorstwa Żydów, którzy wywędrowali z Jerozolimy do Ameryki w VI wieku przed Chrystusem. Chrześcijaństwo a masoneria Nauka chrześcijańska, w której Jezus Chrystus jest sprawcą zbawienia, jest nie do pogodzenia z deistyczną masońską koncepcją samozbawienia. Kościół katolicki, kościoły wschodnie i konserwatywne kościoły protestanckie mają do wolnomularstwa negatywny stosunek. W praktyce zakazy przynależności są często łamane. Wśród duchownych kościołów liberalnych zdarzają się masoni. Zarzuca się im chęć zatarcia różnic między chrześcijaństwem i innymi religiami, zniszczenia tradycyjnych kościołów. Istnieje pogląd, że mormonizm zrodził się z inspiracji masońskiej. Według jednej z legend masońskich sam Jezus miałby być masonem. Prześladowania chrześcijan Współcześnie w wielu krajach świata dochodzi do prześladowań chrześcijan z powodu wyznawanej przez nich wiary. Według raportu organizacji Pomoc Kościołowi w Potrzebie chrześcijanie są dyskryminowani w ponad 70 krajach świata. Według tego opracowania prześladowania dotyczą ok. 200 mln osób, zaś rocznie ginie ok. 170 tys. osób. Najtrudniejsze warunki panują w takich krajach jak: Afganistan, Erytrea, Chińska Republika Ludowa, Korea Północna, Mjanma, Pakistan, Nigeria, Sudan, Wietnam i Zimbabwe. Przedstawiciele organizacji Pomoc Kościołowi w Potrzebie twierdzą, że obecnie chrześcijaństwo jest najbardziej prześladowaną religią na świecie. W 2011 roku – według agencji informacyjnej Idea oraz Dzieło Pomocy Prześladowanym Chrześcijanom „Open Doors” – na całym świecie jest prześladowanych 100 mln chrześcijan. Takie same dane podał w 2010 roku Frankfurter Allgemeine Zeitung dodając, że sytuacja chrześcijan jest najtrudniejsza w krajach takich jak: Iran, Arabia Saudyjska, Somalia, Malediwy, Afganistan, Jemen, Mauretania, Laos i Uzbekistan. Zjawisko spotkało się m.in. z odpowiedzią Unii Europejskiej w postaci rezolucji Parlamentu Europejskiego, która potępiła akty przemocy wobec wyznawców wszelkich religii. W 2011 roku Obserwatorium Nietolerancji i Dyskryminacji Chrześcijan w Europie opublikowało raport na temat dyskryminacji chrześcijan w Europie w latach 2005–2010. Tematyka współczesnych prześladowań poruszana jest w audycji Kirche in Not. W roku 2012 problem dyskryminacji i prześladowań chrześcijan dotyczył ok. 75 państw świata. Kobiety w chrześcijaństwie Podstawowa chrześcijańska wizja kobiety, jej ról w rodzinie, społeczeństwie i Kościele, podkreśla jej równość z mężczyzną w odniesieniu do godności ludzkiej i zbawienia. Według Biblii zarówno mężczyzna, jak i kobieta, zostali stworzeni na Boży obraz, mieli udział w relacji z Bogiem, a także współdzielili odpowiedzialność za dar życia i wychowywanie potomstwa oraz panowanie nad stworzeniem:A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!» Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi /Księga Rodzaju 1,26-28/ Oto rodowód potomków Adama. Gdy Bóg stworzył człowieka, na podobieństwo Boga stworzył go; stworzył mężczyznę i niewiastę, pobłogosławił ich i dał im nazwę "ludzie", wtedy gdy ich stworzył. /Księga Rodzaju 5, 1-2/ Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie. /List do Galatów 3, 28/ Potem Pan Bóg rzekł: «Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam, uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc». Ulepiwszy z gleby wszelkie zwierzęta lądowe i wszelkie ptaki powietrzne, Pan Bóg przyprowadził je do mężczyzny, aby przekonać się, jaką on da im nazwę. Każde jednak zwierzę, które określił mężczyzna, otrzymało nazwę "istota żywa"*. I tak mężczyzna dał nazwy wszelkiemu bydłu, ptakom powietrznym i wszelkiemu zwierzęciu polnemu, ale nie znalazła się pomoc odpowiednia dla mężczyzny /Księga Rodzaju 2, 18-20/Adam nie znajduje odpowiedniej pomocy w zwierzętach, staje się nią kobieta. Według R. Davida Freedmana etymologiczne tłumaczenie zwrotu z Rdz 2, 20 „pomoc odpowiednia” (hebr. ezer kenegdo) powinno brzmieć "moc/siła odpowiadająca" mężczyźnie, co uwypukla równość i stosowność kobiety, dzięki którym uśmierzy ona samotność mężczyzny. Jednocześnie chrześcijaństwo wskazuje oczywisty fakt, że obie płcie nie są identyczne. Różnice sprawiają możliwość wzajemnego uzupełniania się, komplementarności. Uwagi Przypisy Bibliografia

803

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chojn%C3%B3w

Chojnów

Chojnów () – miasto i gmina w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie legnickim. Położona w centralnej części Dolnego Śląska, na Równinie Chojnowskiej, nad rzeką Skorą. Chojnów uzyskał lokację miejską przed 1241 rokiem. Pierwszy raz nazwany miastem (civitas) w 1272 roku. Na rozwój miasta przez lata wpływało położenie na trasie jednej z odnóg Via Regia, co czyniło z Chojnowa istotny węzeł komunikacyjny, którym pozostał po dziś dzień. Rozwój miasta zapoczątkowany w 1333 roku przerywały liczne wojny i epidemie przetaczające się przez Śląsk. Najbardziej dotkliwy dla Chojnowa okazał się najazd husytów w 1428 roku, w trakcie którego wymordowano niemal wszystkich mieszkańców. W ciągu swojej historii miasto wielokrotnie zmieniało przynależność państwową. W momencie uzyskania praw miejskich Chojnów stanowił część księstwa legnickiego, będącym ówcześnie (podobnie jak większość księstw śląskich) lennem Królestwa Czech. W późniejszych latach Chojnów przechodził w ręce Habsburgów, a następnie Prus i Niemiec. Pod koniec II wojny światowej Chojnów wraz z większością Śląska na mocy ustaleń pomiędzy zwycięskimi mocarstwami przeszedł w ręce Polski. Zmiana ta wiązała się z opuszczeniem miasta przez dotychczasową ludność niemiecką i zasiedleniem go przez polskich osadników, pochodzących głównie z terenów kresów wschodnich. Według danych z 30 czerwca 2015 roku, liczba mieszkańców Chojnowa wynosiła 13 631 osób, co czyniło go największym miastem powiatu legnickiego i 27. miastem województwa dolnośląskiego. Biorąc pod uwagę dane z 31 marca 2011 roku można zaobserwować systematyczne zmniejszanie się liczby mieszkańców Chojnowa, która wówczas wynosiła 14 367 osób. Powierzchnia gminy miejskiej wynosi zaledwie 5,32 km², co czyni z Chojnowa jedno z sześciu najmniejszych miast w województwie pod tym względem i zarazem powoduje wysoką gęstość zaludnienia – 2543 os./km² (pod tym względem Chojnów zajmuje 24. miejsce w całej Polsce). Do niedawna Chojnów stanowił liczący się w regionie ośrodek gospodarczy, na który składał się m.in. przemysł maszynowy, papierniczy, spożywczy i odzieżowy. Współczesnym symbolem miasta stała się postać tkacza ze statuy na chojnowskim Rynku. Stanowi ona nawiązanie do tkackich tradycji Chojnowa tkacze obok sukienników stanowili filar średniowiecznego przemysłu w mieście. W Chojnowie mieści się siedziba władz gminy wiejskiej Chojnów, będącej jedynym sąsiadem gminy miejskiej. Nazwa W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym wydanym we Wrocławiu dnia 26 lutego 1253 roku, który sygnował książę śląski Henryk III Biały miejscowość wymieniona jest pod nazwą Honowo. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Hainovia, Hanovia. Pierwsze zapiski historyczne dotyczące Chojnowa pochodzą z 1272 r. (wspomniana wtedy jest po łacinie osada Haynow). W 1288 r. nazywane jest miastem (civitas) w dokumentach księcia Legnicy Henryka V Grubego. Jednak dopiero w 1333 r. miasto uzyskało prawa miejskie. W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym w języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego jako nazwa polska miasta jest wymieniona Haynan. Polską nazwę Hajnów oraz niemiecką Hainau w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wymienia dwie nazwy miejscowości – polską historyczną Hajnów oraz zgermanizowaną Haynau. Symbole miasta Najbardziej charakterystycznym znakiem wspólnoty samorządowej Chojnowa jest miejski herb. Przedstawia on w tarczy barwy błękitnej wieżę z trzema basztami koloru srebrnego o czerwonych trójkątnych dachach. Środkowa baszta ma dwa okna, a boczne jedno. Nad basztami srebrny księżyc po lewej (heraldycznie) stronie i złote słońce po prawej. W bramie orzeł dolnośląski na złotym tle. Budowla znajdująca się na znaku nawiązuje niewątpliwie do budynku zamku książęcego, dominującego nad zabudową średniowiecznego Chojnowa. Wizerunek zamku z trzema basztami znalazł się w godle pierwszej pieczęci miasta Chojnowa, którą datuje się na końcówkę XIII wieku. Innym istotnym elementem miejskiej pieczęci jest herb z wizerunkiem orła heraldycznego Piastów dolnośląskich. Niemal identyczny wizerunek przedstawiają miejskie pieczęci z 1369 roku i 2 połowy XIV wieku oraz pieczęć wójta i ławników Chojnowa z XIV wieku. Całkowicie inaczej prezentuje się z kolei pieczęć burmistrza i rajców miasta z XIV wieku, gdzie charakterystyczne trzy wieże zastąpione zostały wizerunkiem pnia ściętego drzewa. Inny wizerunek napotykamy także na pieczęciach urzędujących na chojnowskim zamku sędziego i ławników dworskich z XIV i XV wieku – przedstawiają one orła piastowskiego. Chojnów nigdy nie posiadał przywileju herbowego, czyli dokumentu, który oficjalnie ustalałby postać i barwy miejskiego znaku. Dokumentacji nie mają również barwy herbu, które odpowiadają jednak regułom kolorystyki heraldycznej. Innym ważnym symbolem miasta jest flaga miejska. Jest nią prostokąt podzielony na dwa pasy o układzie poziomym: biały na górze, błękitny na dole. Na białym polu w lewym górnym rogu umieszczony został herb Chojnowa. Zgodnie z tradycją heraldyczną i weksylologiczną, barwy użyte na fladze nawiązują do herbu miejskiego. Na co dzień flaga publicznie eksponowana jest na budynku Ratusza; okazyjnie wywieszana jest również przy głównych ulicach miasta z okazji świąt państwowych i imprez, takich jak np. Dni Chojnowa. W wielu przypadkach są to jednak uproszczone wersje flagi – odbiegające od oryginału brakiem herbu, wymiarami czy też innym odcieniem koloru błękitnego. Od 2009 roku Chojnów w celach promocyjnych posługuje się także logiem. Głównym elementem znaku graficznego jest sylwetka zachodniej ściany kościoła farnego pw. św. Apostołów Piotra i Pawła (w tym wieża). Logo w zamierzeniu twórców ma promować miasto jako słoneczne, pełne zieleni oraz przyjazne dla turystów i inwestorów. Barwy loga – biały, błękitny i żółty nawiązują do kolorów jakie znaleźć możemy w miejskim herbie. Logo przed przyjęciem nie było publicznie konsultowane. Geografia Pod względem podziału Polski na jednostki fizycznogeograficzne Chojnów położony jest w obrębie makroregionu Niziny Śląsko-Łużyckiej. Miasto znajduje się w mezoregionie Równina Chojnowska, w centralnej części mikroregionu Wysoczyzna Chojnowska. W aktualnym podziale administracyjnym kraju Chojnów położony jest w środkowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, w zachodniej części powiatu legnickiego. Przez miasto przepływa rzeka Skora, płynąca z zachodu na wschód, oraz rzeka Młynówka wypływająca w okolicach Muzeum Regionalnego i płynąca w kierunku zachodnim. Chojnów ma połączenie z większymi miastami kraju (drogowe i kolejowe) oraz znajdującą się 5 km na południe od Chojnowa Autostrada A4. Na południe od miasta znajduje się Równina Chojnowska, ciągnąca się od okolic Bolesławca do Jawora. Według danych z 2002 r. Chojnów ma obszar 5,32 km², w tym: użytki rolne: 41% użytki leśne: 0% Miasto stanowi 0,71% powierzchni powiatu. Granice Miasto graniczy jedynie z gminą wiejską Chojnów – jest enklawą na jej terenie. Chojnów od zachodu graniczy z sołectwem Piotrowice–Konradówka, od północy z Jerzmanowicami i Białą, od północnego wschodu z Goliszowem, od wschodu z Michowem i od południa z Gołaczowem. Długość granicy pomiędzy gminami przekracza 13 kilometrów. Do 1991 roku miasto i tereny wiejskie stanowiły jedną jednostkę podziału administracyjnego (gminę miejsko-wiejską). Rozdział nastąpił na skutek konfliktu pomiędzy przedstawicielami miasta i wsi zasiadającymi w Radzie Gminy. Jednym z efektów konfliktu była niezdolność do wyboru nowego burmistrza, co zakończyło się koniecznością powołania komisarza przez Prezesa Rady Ministrów. Podział na gminy nastąpił według granic pochodzących z lat 70. XX wieku, co do dzisiaj jest powodem wielu kuriozalnych sytuacji, takich jak np. granica przebiegająca przez środek hali produkcyjnej (która w latach 70. jeszcze nie istniała). Chęć przyłączenia się do miasta publicznie wyrażają mieszkańcy dwóch osiedli, położonych w Białej oraz w Piotrowicach. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z obszarem stanowiącym kontynuację osiedla znajdującego się w granicach miasta i zarazem znacznie oddalonym od zabudowy wiejskiej. W 2015 roku burmistrz Jan Serkies zgłosił pod głosowanie Rady Miejskiej projekt uchwały w sprawie przeprowadzenia konsultacji dotyczących przyłączenia części sołectw Biała i Piotrowice oraz terenu oczyszczalni ścieków w Goliszowie do miasta. W wyniku protestu przedstawicieli gminy wiejskiej projekt został jednak wycofany, a kilka miesięcy później mieszkańcy gminy wiejskiej w głosowaniu opowiedzieli się w większości (90,7%) przeciwko przyłączeniu tych rejonów w granice miasta (projekt poza zainteresowanymi sprawą osiedlami ma znikome poparcie). Wyniki konsultacji zostały jednogłośnie przyjęte przez Radę Gminy Chojnów. Historia Historia osadnictwa na terenie współczesnej ziemi chojnowskiej sięga okresu paleolitu. Wartym odnotowania jest fakt znalezienia w sąsiedniej Konradówce krzemiennego pięściaka liczącego ponad 100 000 lat. To narzędzie człowieka neandertalskiego jest jednym z najstarszych dowodów pobytu człowieka na Śląsku. W rejonie obecnego Chojnowa wystąpiło kilka większych skupisk pradziejowych i wczesnośredniowiecznych punktów osadniczych. Istnienie osady Haynow, położonej na terenie współczesnego Chojnowa po raz pierwszy poświadczone zostało w źródłach z 1272 roku. Kolejna wzmianka o miejscowości pochodzi z 1288 roku. Wydany wówczas dokument księcia legnickiego Henryka V Brzuchatego, po raz pierwszy określa Chojnów mianem miasta (civitas). W 1291 roku osada przeszła pod panowanie księstwa głogowskiego, którego częścią pozostała do 1301 roku. Pierwszymi osobami związanymi bezpośrednio z Chojnowem, jakie pojawiają się w oficjalnych dokumentach są miejscowi kasztelani – Bronisław (pierwszy chojnowski kasztelan) oraz Otton von Zedlitz. Pełne prawa miejskie Chojnów otrzymał w 1333 roku. W tym samym roku pierwszym burmistrzem został Albertus de Ypra. Na szybki rozwój miasta w XIV wieku i na początku XV wieku wpływ miały liczne przywileje, m.in. prawo do eksploatacji złota, prawo do handlu solą, czy prawo składu. Warto również zaznaczyć, że jeszcze przed nadaniem praw miejskich w Chojnowie działał już cech tkaczy i funkcjonowała komora celna. Potężnym ciosem dla rozwoju Chojnowa oraz wydarzeniem które do dzisiaj traktowane jest jako największa tragedia w dziejach miasta był najazd husytów, który miał miejsce 26 kwietnia 1428 roku. Klęska obrońców Chojnowa doprowadziła do rzezi mieszkańców. Wokół wydarzenia narosło wiele legend – ta najsłynniejsza dotyczy ocalenia 15 osób, którzy schronienie znaleźli w wieży budowanego wówczas kościoła, uprzednio rozbijając za sobą kamienne schody. To właśnie schody są do dzisiaj jednym z nielicznych istniejących śladów tamtych wydarzeń – brakujące stopnie zastąpiono nowymi, wykonanymi z drewna. Spalenie Chojnowa i śmierć prawie wszystkich mieszkańców doprowadziła do niemal całkowitego upadku miasta. Odbudowa Chojnowa po części możliwa była dzięki księciu Rupertowi II, który na okres ośmiu lat zwolnił mieszczan ze wszelkich świadczeń. Jego następca – Ludwik III – zatwierdził wszystkie dotychczasowe miejskie przywileje. Kolejny kryzys w Chojnowie wiąże się z wielkim pożarem z 1503 roku, który strawił większą część miejskiej zabudowy. W tym samym roku papież Juliusz II zwolnił miasto ze wszystkich świadczeń z wyjątkiem dziesięciny, a król Czech Władysław II Jagiellończyk napomniał kupców podążających z Polski do Saksonii do korzystania z drogi przez Chojnów i Bolesławiec – miało to niewątpliwy wpływ w rozwój miasta. W 1526 roku Chojnów wraz z całymi Czechami przeszedł pod panowanie Habsburgów. XVI wiek przeszedł do historii Europy pod znakiem reformacji zapoczątkowanej przez Marcina Lutra. W 1523 roku nauki Lutra zostały uznane przez legnickiego księcia Fryderyka II. Rozwój nowego odłamu chrześcijaństwa na Śląsku doprowadził w 1535 roku do złożenia urzędu przez chojnowskiego proboszcza Mathiasa Funke. Jego miejsce zajął luterański pastor Henryk Bünau. Protestanci stanowili dominującą grupę religijną w Chojnowie aż do 1945 roku. XVI wiek w Chojnowie wiąże się także z postacią księcia Fryderyka III, który zapisał się w historii miasta z przebudowy gotyckiego zamku na renesansową rezydencję. Chojnowska odnoga kupieckiego szlaku Via Regia ponownie zyskała na znaczeniu w 1580 roku, wówczas wydane zostało rozporządzenie cesarza rzymskiego Rudolfa II, nakazujące korzystanie przez wszystkich kupców podróżujących w kierunku Saksonii właśnie z tej drogi. Rozwój miasta zahamował jednak wielki pożar miasta z 1581 roku, w trakcie którego spłonął odbudowany dwa lata później ratusz. Ogromne zniszczenia miastu przyniosła przetaczająca się przez Śląsk w XVII wieku wojna trzydziestoletnia oraz wielki pożar w 1651 roku. Wojenna rywalizacja pomiędzy protestantami i katolikami o władzę nad cesarstwem doprowadziła do ponownego przekazania w 1653 roku kościoła parafialnego w ręce katolików. Spotkało się to z oporem mieszkańców i protestanckiej rady miejskiej – efektem sprzeciwu była odgórna wymiana składu rady na katolików. W 1707 roku chojnowski kościół powrócił w ręce protestantów, natomiast w 1740 roku miasto wraz z większością obszaru Ślaska przeszło pod panowanie pruskiego i protestanckiego państwa Hohenzollernów. Pruska dominacja nad Chojnowem na krótki czas zakończyła się wraz z wkroczeniem w 1807 roku do miasta wojsk francuskich. Okres wojen napoleońskich to czas wyjątkowo burzliwy dla Chojnowa. Miejscowa ludność była wielokrotnie dręczona uciążliwymi kwaterunkami i rekwizycjami; miasto było narażone na przemarsze wojsk i kontrybucje związane ze stacjonowaniem armii w mieście. W okresie wojen Chojnów trzykrotnie odwiedzał Napoleon Bonaparte, w 1813 roku w mieście pojawiali się także król Fryderyk Wilhelm II oraz car Aleksander I. Istotnym wydarzeniem z tamtego okresu dla miasta była tzw. Bitwa pod Chojnowem, w której wojska napoleońskie starły się z armią pruską. Druga połowa XIX wieku przebiegła pod znakiem wzmożonego procesu industrializacji. Istotnym czynnikiem dla rozwoju miasta było poprowadzenie linii kolejowej łączącej Wrocław z Bolesławcem. Rozwój przemysłu przyczynił się do rozbudowy i zmiany sylwetki miasta. W okresie tym powstały między innymi: wodociągi, sieć gazowa, oświetlenie ulic, szpital, nowe szkoły czy też miejska kasa oszczędnościowa. Systematyczny rozwój zakłócały jednak wydarzenia takie jak: epidemia cholery w 1849 roku, katastrofa wieży ratusza w 1875 roku, czy też wielka powódź w 1888 roku. W 1867 uruchomiono gazownię miejską, a w 1912 elektrownię. Niemiecką władzę w Chojnowie przerwała w 1945 operacja dolnośląska Armii Czerwonej, po przełamaniu obrony wojsk niemieckich 4 Armią Pancerną. Po walkach z oddziałami niemieckimi miasto zostało zdobyte 10 lutego 1945 przez wojska z 3 Gwardyjskiej Armii Pancernej oraz wojska 52 Armii należące do 1 Frontu Ukraińskiego. W wyniku działań wojennych zniszczeniu uległo 30% miejskiej zabudowy. W rezultacie ustaleń między zwycięskimi mocarstwami, miasto przekazano Polsce. Ludność niemiecka została wysiedlona za Odrę i Nysę Łużycką, a do Chojnowa zaczęli napływać polscy osadnicy. Miasto przez krótki czas określano jako Gajewicko. Ostatecznie jednak w 1946 roku przyjęto historycznie bardziej uzasadnioną staropolską postać Hajnów czyli Chojnów. Pierwszym polskim burmistrzem Chojnowa został w maju 1945 roku Alfred Żydek. Wraz z zakończeniem wojny przystąpiono do tworzenia polskiej administracji i szkolnictwa, oraz odbudowy przemysłu. Zabytki Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty: ośrodek historyczny miasta kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP („mały kościół”), zbudowany w l. 1909–1911, ul. Dąbrowskiego 17 kościół ewangelicki pw. Panny Marii, obecnie rzym.-kat. kościół par. pw. św. Piotra i Pawła („duży kościół”), Rynek 1, zbudowany w XIV w., XV w., 1659 r., 1857 r., największy kościół w mieście zamek piastowski, obecnie Muzeum Regionalne, pl. Zamkowy, zbudowany w drugiej połowie XIII w., wielokrotnie przebudowywany: w XIV/XV w., 1546 r., k. XVIII w., poł. XX w. pozostałości obwarowań miejskich, ul. Lubińska, z pierwszej poł. XIV-XVI, XX w.: Baszta Tkaczy (Tkacka), zbudowana ok. 1400 r. stanowiła niegdyś część umocnień miejskich. W 1572 została rozbudowana, a w 1749 gruntownie odrestaurowana fragmenty pierścienia murów miejskich, wzniesione w I poł. XIV w., po rozbiórce w XVIII i XIX w. zachowane jedynie fragmentarycznie park-planty miejskie, z XIX w. zespół dworca PKP, pl. Dworcowy, z 1908 r.: dworzec kolejowy – wzniesiony w 1909 r., jedyny dworzec w mieście budka zawiadowcy stacji dwie nastawnie dwa pomieszczenia zawiadowców na I peronie dwie wiaty peronowe, drewn. dawna plebania, ul. Głowackiego 1, z XVIII w., XIX w. dom (przy murach obronnych), ul. Grottgera 1, z XVIII w. pałac, ul. Piotrowicka 2 (d. Bolesławiecka 14), z 1739 r., pocz. XX w.; XVIII-wieczny budynek rezydencjonalny, wybudowany obok drogi na Piotrowice i Bolesławiec dom – kamienica Schrama, Rynek 20 (d. 43), z 1544 r., k. XIX w. dom, Rynek 29 (d.27), z 1768 r., k. XIX w. dom, Rynek 31 (d.65), z XVIII w., k. XIX w. d. plebania – dom parafialny, ul. Ściegiennego 4, z drugiej poł. XV w., 1717 r., 1820 r. najstarszy mieszkalny budynek miasta, z zachowanymi cennymi wnętrzami (wypis z księgi rejestru) zespół cukrowni, z 1882 r., l. 1910–35: produktownia surownia wieża wodna turbinownia magazyn cukru willa dyrektora inne zabytki szereg budynków użyteczności publicznej z II poł. XIX w. i pierwszej poł. XX w. osiedle mieszkaniowe z l. 1920–1924 projektu Ernsta Maya Rynek Chojnowski rynek jest rzadkim na Śląsku przykładem nieregularnego placu powstałego z rozszerzenia głównej drogi handlowej. Kształtem przypomina on rozciągnięty trójkąt o wymiarach 60x300 m (jeden z najdłuższych na Śląsku), na którego ostrym (wschodnim) końcu znajduje się kościół św. Piotra i Pawła, dominujący nad placem. Place i skwery Plac Konstytucji 3 maja – plac położony między ulicami Jarosława Dąbrowskiego, J. U. Niemcewicza i Tkacką Plac Zamkowy – zlokalizowany w sąsiedztwie Rynku. Znajduje się przy nim Zamek oraz Urząd miasta, a od 2006 r. budynek biblioteki miejskiej. Plac Dworcowy – położony przy dworcu PKP. Znajduje się na nim dworzec PKS, oraz postój taksówek. Pomniki Pomnik na Placu Dworcowym – wysoki pomnik z fontanną, górna część pomnika została usunięta po II wojnie światowej i jest przechowywana w ogrodzie koło zamku. Obecnie stoi tam tylko fontanna. Na ul. Chmielnej znajduje się obelisk poświęcony poległym na frontach, zamordowanych w obozach i łagrach oraz zesłańcom na Sybir. Przyroda W mieście znajdują się dwa parki: Park Piastowski – największy w mieście, położony szycie i zboczach Wzgórza Chmielowego, w południowej części miasta między ulicami Jana Kilińskiego i Parkową. Założenie parkowe powstało w 1885 roku z inicjatywy burmistrza Richarda Müllera, według projektu Eduarda Petzolda. Na terenie parku zlokalizowana jest wzniesiona w 1915 roku wieża ciśnień. Park Śródmiejski – drugi co do wielkości park w Chojnowie, który powstał w miejscu dawnych fortyfikacji miejskich. Położony jest on w centrum miasta nad Skorą. Inne miejsca przyrodnicze: Staw Miejski – położony jest w północnej części miasta niedaleko linii kolejowej. Obecnie jest zarządzany przez Polski Związek Wędkarski. Morskie Oko – mały okrągły staw, położony w południowej części miasta wśród budynków mieszkaniowych. Powstał w miejscu kamieniołomu bazaltu, który używany był do budowy murów obronnych miasta pod koniec XIV w. Obecnie Morskie Oko zajmuje jedynie fragment pierwotnego wykopu. Pomniki przyrody Największe skupisko prawnie chronionych tworów przyrody w Chojnowie stanowi Park Śródmiejski, na terenie którego znajduje się 15 drzew uznanych za pomniki przyrody. Jednym z najciekawszych drzew na terenie Parku Śródmiejskiego jest „Siedmiu Wspaniałych” – grupa siedmiu zrośniętych ze sobą grabów pospolitych, wznoszących się na wysokość 19 metrów. Obwody poszczególnych grabów mieszczą się w przedziale od 66 do 146 cm. Drzewo zostało uznane za jeden z najciekawszych pomników przyrody Dolnego Śląska w plebiscycie Radia Wrocław, organizowanym w 2016 roku. Demografia Dane z 30 czerwca 2004: Piramida wieku mieszkańców Chojnowa w 2014 roku. Religia Od 1945 roku zdecydowaną większość wśród mieszkańców Chojnowa stanowią katolicy. Na terenie miasta funkcjonują dwie parafie kościoła rzymskokatolickiego – Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Obydwie parafie podlegają Dekanatowi Chojnów, będącym jednostką organizacyjną diecezji legnickiej. Chojnowskim parafiom podlegają dwie świątynie położone na terenie miasta, są to: Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Działalność religijną w Chojnowie prowadzą dwa Zbory Świadków Jehowy – Chojnów-Centrum, Chojnów-Południe – z Salą Królestwa. Do 1945 roku najliczniejszą grupą wyznaniową byli ewangelicy. Według danych statystycznych z 1939 roku w Chojnowie zamieszkiwało 9389 ewangelików, co stanowiło ponad 84% populacji miasta. Protestanci dysponowali wówczas największą świątynią w mieście – Kościołem Maryi Panny na Rynku, który przeszedł w ich ręce w 1535 roku, dwanaście lat po przejściu na luteranizm księcia legnickiego Fryderyka II. Liczba katolików w 1939 roku przekraczała 10% populacji Chojnowa; dysponowali oni kościołem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, który po dziś dzień jest świątynią rzymskokatolicką. Trzecim w kolejności wyznaniem wśród mieszkańców przedwojennego Chojnowa był judaizm. W 1939 roku Chojnów zamieszkiwało 14 Żydów – ich mała liczba była jednak związana z licznymi represjami ze strony władz niemieckich; sześć lat wcześniej w Chojnowie zameldowanych było 66 Żydów, natomiast w 1925 ich liczba przekraczała 90. Od 1893 roku na terenie miasta funkcjonowała synagoga, która została zniszczona podczas wydarzeń nocy kryształowej. Do dnia dzisiejszego zachowała się jedynie ściana frontowa budynku, który został zaadaptowany na potrzeby sąsiedniej szkoły na salę gimnastyczną. Grupa około 100 Żydów osiedliła się w Chojnowie po II wojnie światowej; niemal wszyscy z nich wkrótce jednak wyemigrowali do nowo powstałego Państwa Izrael. Gospodarka Gałęzie przemysłu dominujące w Chojnowie to: maszynowy, papierniczy, spożywczy i odzieżowy. W Chojnowie istnieje podstrefa Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W mieście znajduje się targowisko, położone przy ulicy Grodzkiej, nad brzegiem Skory. Na terenie miasta znajdują się markety sieci Biedronka, Lidl, InterMarche, Netto, PoloMarket oraz Mrówka. Transport Transport kolejowy Linia kolejowa z Legnicy do Bolesławca przez Chojnów została zbudowana w 1845 r. Budynek obecnego dworca w Chojnowie wybudowano w 1909 r. Początkowo stacja nosiła nazwę Haynau, w 1945 r. Gajewicko, a potem już Chojnów. Obecnie dworzec kolejowy ma poczekalnię, dwie windy, dwa odrestaurowane perony oraz przejście podziemne, wyremontowane w latach 2006–2007. Transport drogowy Chojnów jest dobrze ulokowany pod względem komunikacji samochodowej, znajduje się 5 kilometrów od autostrady A4 (do węzła Chojnów prowadzi od miasta Droga wojewódzka nr 328). Przez Chojnów przebiega również Droga krajowa nr 94 (Korczowa – Kraków – Wrocław – Legnica – Zgorzelec). Miasto ma też obwodnicę na południu (ulica Parkowa), omijającą miasto. Przewozy autobusowe W mieście znajduje się jeden dworzec PKS przy pl. Dworcowym, ma siedem niezadaszonych peronów. Miasto ma też zajezdnię autobusową znajdującą się przy ul. Legnickiej, należącą do PKS Lubin. W Chojnowie nie ma komunikacji miejskiej. Częstym transportem do Legnicy są busy, których przystanki znajdują się na dworcu PKS. Mosty i kładki Na terenie miasta znajdują się cztery mosty i dwie kładki dla pieszych nad rzeką Skorą: Most przy ul. Parkowej, znajduje się tuż przy zakręcie na ul. Złotoryjską, największy i najszerszy most nad Skorą, niedaleko znajduje się też most nad Młynówką. Most przy ul. Złotoryjskiej, nieużywany i nieprzejezdny most. Znajduje się przy zakręcie na ul. Parkową. Niedługo będzie remontowany. Most przy ul. Wolności (Biały Most), najstarszy most łączący Stare Miasto z Nowym Miastem. Dawniej drewniany, obecnie betonowy, pomalowany na biało. Most przy ul. Legnickiej, położony jest niedaleko kładki dla pieszych przy ul. Brzozowej, na drodze prowadzącej do Legnicy. Kładka dla pieszych przy ul. Grodzkiej, przejście łączące targowisko miejskie z okolicami Szkoły Podstawowej nr 4. Kładka dla pieszych przy ul. Brzozowej wybudowana w 2014 r. – zastąpiła nieistniejący już „złamany most”. Oprócz wyżej wymienionych w mieście jest jeden most nad rzeką Młynówką. Opieka zdrowotna Do 2000 r. w Chojnowie działał szpital na końcu ulicy Szpitalnej, który został wybudowany w XIX w. Kultura Placówki kulturalne Miejską instytucją powołaną w celu prowadzenia usług dla ludności w zakresie kultury jest Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji. Instytucja ta powstała w 2008 roku na bazie Miejskiego Ośrodka Kultury. Siedzibą MOKSiRu jest budynek Domu Kultury przy ulicy Stanisława Małachowskiego. Wśród statutowych zadań placówki znajduje się między innymi: organizacja imprez kulturalnych i rekreacyjnych integrujących społeczeństwo miasta, organizowanie różnych usług dla ludności w zakresie kultury, sportu i rekreacji czy też tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu w dziedzinie kultury, sportu i rekreacji. Dużym impulsem dla rozwoju instytucji była gruntowna przebudowa Domu Kultury, która miała miejsce w 2015 roku. Aktualnie obiekt dysponuje między innymi klimatyzowaną sala widowiskowo-kinową z 194 miejscami siedzącymi, salą taneczną oraz licznymi pracowniami. Ponadto w obiekcie znajduje się sala fitness oraz kręgielnia. W 2016 roku Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji reaktywował kino. Miejską instytucją powołaną do gromadzenia, badania i opieki nad obiektami posiadającymi wartość historyczną i artystyczną jest Muzeum Regionalne, mieszczące się w budynkach Zamku Piastów legnicko-brzeskich oraz Baszty Tkaczy. Historia chojnowskiego muzealnictwa sięga 1906 roku, kiedy to rozpoczęto gromadzenie eksponatów i podjęto decyzję o utworzeniu muzeum, co ostatecznie nastąpiło w 1908 roku. Początkowo siedzibą instytucji była Baszta Tkaczy; w 1933 roku muzeum przeniosło się do zamku. Spośród osób zaangażowanych w tworzenie chojnowskiego muzeum należy wyróżnić chojnowskiego nauczyciela Oskara Kundta (kustosza muzeum w latach 1914–1943). Ogromnym ciosem dla chojnowskiego muzealnictwa okazała się II wojna światowa. Przed rozpoczęciem działań wojennych lokalny zamek mógł pochwalić się ponad pięcioma tysiącami eksponatów, które po 1945 roku uległy niemal całkowitemu rozproszeniu. W 1957 roku zostało reaktywowane. Obecnie Muzeum Regionalne może pochwalić się ponad dwoma tysiącami eksponatów; wśród nich: militaria, numizmaty, medale, malarstwo, grafika, rysunki, meble, szkło, ceramika, wyroby ślusarskie i kowalskie, wyroby cynowe, dokumenty średniowieczne i nowożytne, chojnowskie akta budowlane, bogata kolekcja renesansowej kamieniarki. Za jeden z najcenniejszych zabytków chojnowskiego muzeum należą sgraffita, pochodzące z elewacji dworu Schellendorfów z Zagrodna. Od 1949 roku w Chojnowie działa Miejska Biblioteka Publiczna. Przez większą część historii jej siedzibą był Dom Kapłana; w 2006 roku instytucja przeniosła się do Centrum Edukacyjnego przy placu Zamkowym. Biblioteka dzieli się na dwa działy – dla dzieci i młodzieży oraz dla dorosłych. W zbiorach biblioteki aktualnie znajduje się ponad 35 tysięcy woluminów. Przy miejskiej MBP działa Dyskusyjny Klub Książki oraz założona w 2007 roku Galeria Młodych, której celem jest rozwijanie twórczości mieszkańców Chojnowa. Wydarzenia Największą imprezą rozrywkową organizowaną w Chojnowie są coroczne Dni Chojnowa. Dwudniowa seria koncertów organizowana jest tradycyjnie w czerwcu na chojnowskim Rynku. Dawniej koncerty w ramach Dni Chojnowa gościły także w Parku Śródmiejskim, Parku Piastowskim, czy na terenach rekreacyjnych przy stadionie KS Chojnowianki. Od wielu lat wydarzenie rozpoczyna tzw. Barwny Korowód, w którym udział biorą mieszkańcy Chojnowa. Wśród gwiazd Dni Chojnowa znaleźli się m.in.: Halina Mlynkova, Robert Janowski, Pectus, happysad, Raz, Dwa, Trzy, Shakin' Dudi czy też Paweł Kukiz i Piersi. Od 2002 roku Dniom Chojnowa towarzyszy Festiwal Tkactwa i Rękodzieła Artystycznego. Wydarzenie to rokrocznie jest okazją do zaprezentowania swoich pasji i zdolności przez lokalnych artystów. Kiermasz nawiązuje bezpośrednio do tkackich tradycji Chojnowa. Na miejscu oprócz wyrobów tkackich zakupić można także: ceramikę, biżuterię, wiklinę, szkło, malarstwo, miody i wyroby z wosku, czy też zioła. Od 1999 roku Miejski Dom Kultury, a następnie Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji jest organizatorem Ogólnopolskiego Turnieju Zespołów Tanecznych „Stonoga”, który odbywa się tradycyjnie w czerwcu w sali widowiskowej Domu Kultury. Impreza rokrocznie gromadzi zespoły taneczne z całej Polski (w głównej mierze są to jednak ekipy z terenu województwa dolnośląskiego i lubuskiego). Na liście triumfatorów turnieju zapisały się także ekipy z Chojnowa – Karambol oraz Brooklyn. Innymi znaczącymi w regionie imprezami organizowaną przez chojnowski MOKSiR są Ogólnopolski Konkurs Piosenki „Rozśpiewane Nutki” oraz Przegląd Teatralny „Silebia”. Wśród imprez o charakterze lokalnym wartymi odnotowania są: konkurs piosenki przedszkolnej „Bambiniada” (odbywający się często w ramach Dni Chojnowa), jarmarki bożonarodzeniowe, koncerty noworoczne organizowane przez chojnowski chór Skoranta, koncerty z cyklu „Muzyka w Rynku”, festyny organizowane w ramach różnych świąt, Chojnowskie Dyktando, Chojnowska Jesień z Muzyką Dawną, czy koncerty lokalnych artystów organizowane w Domu Kultury. Dużą rolę w życiu kulturalnym Chojnowa pełnią wystawy czasowe organizowane przez Miejską Bibliotekę Publiczną, Muzeum Regionalne, czy też Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji, w ramach których najczęściej prezentowane są dzieła chojnowskich twórców (którzy w przeważającej mierze zrzeszeni są w działającej przy MOKSiR Gildii Artystów Chojnowa). Z imprez historycznych, które odbywały się w Chojnowie i okolicach do rangi kultowej urosły Młodzieżowe Spotkania Młodych. Kilkudniowy festiwal powstał dzięki zaangażowaniu osób związanych z Domem Kultury w Chojnowie. Początkowo koncerty odbywały się w pobliskich Rokitkach; ostatnia, największa edycja (w 1988 roku) odbyła się na Stadionie Miejskim w Chojnowie. MSM stanowiła w pewnym sensie alternatywę dla zawieszonego w stanie wojennym Festiwalu w Jarocinie. Jednym z zespołów, które na chojnowskim festiwalu stawiały swoje pierwsze kroki na scenie była warszawska grupa Closterkeller. Media Historia lokalnych mediów sięga 1833 roku. Wówczas w niedalekim Lwówku Śląskim wydrukowany został pierwszy numer tygodnika „Beiträge zur Unterhaltung und Aufheiterung”. Treść pisma skupiała się na życiu towarzyskim i społecznym mieszkańców miasta i regionu z całkowitym pominięciem tematów politycznych. Wydawcą i redaktorem tygodnika był kupiec Edward Fisher. Pismo po niecałym roku pracy zawiesiło działalność. Kolejnym dziełem Edwarda Fishera był tygodnik „Haynauer Stadtblatt”. Jego pierwszy numer ukazał się 3 lipca 1839 roku. Początkowo tygodnik drukowany był w Legnicy, natomiast od 1845 w Chojnowie. Początki pisma przypadały na okres zaostrzonej cenzury w Prusach, przez co tygodnik nie publikował treści o tematyce politycznej. W 1859 roku gazeta wraz z drukarnią przeszły na własność współpracownika Fishera – C.O. Raupbacha. W ciągu kolejnych dziesięcioleci „Haynauer Stadtblatt” dało się poznać jako pismo reprezentujące polityczne stanowisko liberałów. Zmiana nastąpiła dopiero po przejęciu władzy w Niemczech przez NSDAP, kiedy to podobnie jak niemal wszystkie niemieckie gazety zaczęła służyć rządzącemu reżimowi. Pismo zawiesiło swoją działalność wraz z końcem niemieckiego panowania nad Chojnowem. W 1992 roku ukazał się pierwszy numer „Gazety Chojnowskiej”, ówcześnie Miesięcznika Samorządu Terytorialnego w Chojnowie, pod redakcją Stanisława Horodeckiego. Przez lata pismo zmieniało częstotliwość wydawania, stając się tygodnikiem, a później dwutygodnikiem. Obecnie „Gazeta Chojnowska” jest jedynym pismem lokalnym wydawanym w formie drukowanej. Jako gazeta samorządu terytorialnego zajmuje się również promocją Chojnowa oraz inicjatyw Urzędu Miejskiego i podległych mu jednostek. Wraz z rosnącą rolą sieci komputerowej, zadania lokalnych mediów zaczęły przejmować portale internetowe. Najstarszym z nich był e-informator – pierwszy regionalny portal miasta Chojnowa. E-informator został przekształcony w stronę chojnow.eu – oficjalny serwis internetowy miasta Chojnów. Na stronie znajdują się wszystkie informacje dotyczące miasta, a są to m.in. tematy inwestycji, szkolnictwa, promocji czy istotnych komunikatów. W 2019 roku portal chojnow.eu odwiedziło 116.650 osób, z tego 93% to były odwiedziny z Polski. Obok oficjalnej strony chojnow.eu funkcjonuje w Chojnowie Portal informacyjny miasta i gminy Chojnów – chojnow.pl, który przeobraził się w typowy portal informacyjny w 2011 roku, wcześniej pełniąc funkcję strony promującej miasto. Obecnie jest to jedno ze źródeł informacji w Chojnowie, nie będące w jakikolwiek sposób związane z samorządem terytorialnym. Edukacja Najstarszą istniejącą szkołą pierwszego etapu zorganizowanej edukacji w Chojnowie jest Szkoła Podstawowa nr 3. Historia placówki sięga 1962 roku; ówcześnie była to trzecia już szkoła podstawowa w mieście. Na pierwszego kierownika i organizatora placówki powołano Edmunda Borutę. Od początku istnienia szkoła mieści się w położonym w północnej części miasta dawnym budynku mieszkalnym i administracyjnym o charakterze willowym, zbudowanym na początku lat 80. XIX wieku, dla właściciela wytwórni rękawiczek Wirbla. Od roku szkolnego 1991/1992 szkoła nosi imię polskiej pisarki Marii Konopnickiej. Współcześnie placówka zatrudnia ponad 30 nauczycieli; w placówce uczy się ponad 300 uczniów, pochodzących w głównej mierze z północnej części miasta. Szkoła posiada 13 sal lekcyjnych, bibliotekę, czytelnię, dwie pracownie komputerowe, dwie małe sale gimnastyczne oraz świetlicę. Drugą istniejącą współcześnie placówką pierwszego etapu edukacji jest Szkoła Podstawowa nr 4. Jej historia sięga 1986 roku; powstanie placówki związane było z budową w południowej części miasta nowego osiedla mieszkaniowego. Od początku istnienia do teraz jest to największa szkoła w Chojnowie. Pierwszym dyrektorem placówki został Andrzej Przybysz. Od 1991 roku szkoła nosi imię pedagoga Janusza Korczaka; w tym samym roku szkoła wzbogaciła się o dużą salę gimnastyczną i boiska sportowe, a w latach kolejnych o pracownie komputerowe. W 2010 roku przy szkole uruchomiono Basen Miejski. Obecnie do placówki uczęszcza ponad 650 uczniów, pochodzących w głównej mierze z południowej części miasta; szkoła zatrudnia ponad 50 nauczycieli. W 1999 roku w ramach reformy szkolnictwa powołano do życia Gimnazjum nr 1 oraz Gimnazjum nr 2. Pierwsza z tych szkół powstała na bazie istniejącej wcześniej Szkoły Podstawowej nr 1 im. II Armii Wojska Polskiego. Placówka mieści się w tzw. budynku Petera Gadena, wybudowanym na potrzeby chojnowskiej szkoły katolickiej. Po II wojnie szkoły na potrzeby szkolnictwa zaadaptowano także sąsiedni budynek fundacji Augusta Peipego – obydwa gmachy połączone zostały ze sobą pasażem. W 2003 roku szkole nadano imię papieża Jana Pawła II. Współcześnie Gimnazjum nr 1 dysponuje 19 salami lekcyjnymi, salą gimnastyczną, boiskiem, biblioteką, czytelnią oraz pracownią komputerową. W placówce pod okiem 32 nauczycieli kształci się ponad 250 uczniów. Drugie z gimnazjów powstało na bazie Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika i początkowo wspólnie ze szkołą średnią i nieistniejącą już Szkołą Podstawową nr 2 tworzyło Zespół Szkół Ogólnokształcących. Szkoła odziedziczyła po liceum patrona oraz budynek przy ulicy Stanisława Konarskiego. Obecnie Gimnazjum nr 2 jest największą tego typu szkołą w Chojnowie; w placówce uczy się ponad 300 uczniów pod okiem 35 nauczycieli. Placówka dysponuje salą gimnastyczną, boiskiem, biblioteką, czytelnią oraz pracownią komputerową. Wszystkie szkoły średnie działające w Chojnowie od 2001 roku funkcjonują w ramach Powiatowego Zespołu Szkół, który powstał w wyniku połączenia Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika, Zespołu Szkół Rolniczych im. Władysława Szafera oraz Zespołu Szkół Zawodowych im. Henryka Mierzejewskiego. Wchodzące w skład zespołu Liceum Ogólnokształcące jest najstarszą istniejącą obecnie w Chojnowie placówką oświatową – jego historia sięga 1946 roku. Początkowo siedziba szkoły mieściła się w budynku przy ulicy Stanisława Konarskiego; obecnie jej siedzibą jest budynek przy ulicy Anny i Juliusza Poźniaków, nazwanej tak dla uczczenia dwójki nauczycieli współtworzących edukację w powojennym Chojnowie. Współcześnie obok Liceum Ogólnokształcącego w skład Powiatowego Zespołu Szkół wchodzą: Technikum dla młodzieży, Zasadnicza Szkoła Zawodowa oraz Centrum Kształcenia Ustawicznego. Zespół dysponuje trzema budynkami oraz m.in. największą w mieście halą sportową. W 2006 roku na placu Zamkowym (w miejscu dawnej Szkoły Podstawowej nr 2) oddano do użytku Centrum Edukacyjne. Do obiektu przeniesiona została siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej. W miejscu tym działa ponadto Społeczne Ognisko Muzycznem, stanowiące placówkę kształcenia muzycznego. W Chojnowie funkcjonują trzy publiczne placówki przedszkolne – są to: Przedszkole nr 1, Przedszkole nr 3 oraz otwarty w 2016 roku Żłobek Miejski, będący jednym z najnowocześniejszych tego typu obiektów na Dolnym Śląsku. W Chojnowie działają także dwa niepubliczne przedszkola. Sport Infrastruktura Największy kompleks sportowy na terenie Chojnowa położony jest północnej części miasta, w sąsiedztwie Domu Kultury i składa się z: dwóch pełnowymiarowych boisk piłkarskich (z czego jedno jest częścią wielofunkcyjnego Stadionu Miejskiego), dwóch kortów tenisowych o nawierzchni ceglanej, boiska treningowego o sztucznej nawierzchni oraz plenerowej siłowni. Na stadionie swoje mecze rozgrywa lokalny klub piłkarski KS Chojnowianka. Obiekt w latach 2014–2015 roku przeszedł gruntowną przebudowę w ramach której stworzono bieżnię lekkoatletyczną z nawierzchnią poliuretanową. Trybuny Stadionu Miejskiego są w stanie pomieścić 575 osób. W 2010 roku przy Szkole Podstawowej nr 4 otwarty został Basen Miejski. W skład obiektu wchodzą: główna niecka podzielona na 6 torów o łącznej szerokości 12.5 metra, niecka rekreacyjna z hydromasażem, gejzerem wodnym oraz sztuczną rzeką, dwie wanny jacuzzi, łaźnia rzymska oraz sauna fińska. W budynku szkoły funkcjonuje również sala do squasha. Od 2015 roku jednym z centrów sportowych Chojnowa jest Dom Kultury, w którym znajdują się m.in.: kręgielnia oraz siłownia/sala fitness. Na terenie miasta znajduje się także kilka siłowni plenerowych. Tego typu obiekty mieszą się w: Parku Piastowskim, kompleksie rekreacyjnym „Morskie Oko” oraz przy oddziale Powiatowego Zespołu Szkół na ulicy Wojska Polskiego. Na terenie Parku Piastowskiego od 2008 roku działa kompleks sportowy, wybudowany w ramach programu rządowo-samorządowego Orlik 2012; w jego skład wchodzą: boisko piłkarskie o sztucznej nawierzchni (trawa) z oświetleniem oraz boisko o nawierzchni poliuretanowej. W 2015 roku przy boiskach powstał Street Workout Park, składający się z urządzeń do ćwiczeń siłowych. Sam Park Piastowski położony jest na zróżnicowanym wysokościowo terenie, co przyczynia się do uprawiania w tym miejscu m.in. biegów przełajowych czy kolarstwa górskiego. W 2016 roku przez park wytyczona została trasa biegowa. Na infrastrukturę sportową w Chojnowie składają się także obiekty przyszkolne. Na terenie miasta działa kilka dużych sal gimnastycznych, największym tego typu obiektem, położonym przy ulicy Jana Matejki dysponuje Powiatowy Zespół Szkół. Większość szkół w mieście posiada wielofunkcyjne boiska o sztucznej nawierzchni. Największy tego typu obiekt znajduje się przy oddziale Powiatowego Zespołu Szkół na ulicy Wojska Polskiego i jest wyposażony w infrastrukturę lekkoatletyczną. Drużyny sportowe Jednym z najstarszych klubów sportowych w Chojnowie jest KS Chojnowianka, reprezentująca aktualnie miasto w rozgrywkach piłkarskich. Klub powstał 1946 roku. Drużyna w swoim dorobku ma m.in. występy na boiskach III ligi (obecna II liga), czy awans do 1/16 Pucharu Polski w sezonie 1971/1972. Aktualnie pierwsza drużyna Chojnowianki swoje mecze rozgrywa w klasie okręgowej. Klub prowadzi również zespoły młodzieżowe. Od wielu lat w Chojnowie prężnie rozwija się boks. Miasto na arenie międzynarodowej reprezentuje klub Champion Chojnów Powiat Legnicki. Wśród wychowanków klubu znajdują się m.in. Kamil Mroczkowski – mistrz Polski w boksie oraz brązowy medalista juniorskich mistrzostw Europy oraz Łukasz Niemczyk – wicemistrz Polski w boksie, uczestnik mistrzostw Europy. Klub od kilku lat corocznie jest także organizatorem charytatywnych gal bokserskich. W 2007 roku powstał Ludowy Międzyszkolny Klub Sportowy SFORA Chojnów, prowadzący treningi taekwondo. Klub jest zrzeszony w Polskim Związku Taekwondo Olimpijskiego; zawodnicy reprezentujący miasto Chojnów w tej dyscyplinie sportu mają na swoim koncie medale zmagań na arenie krajowej oraz zagranicznej. Na arenie krajowej Chojnów reprezentują także kluby kolarskie – Uczniowski Klub Kolarski Sigo-Gim1, działający przy Gimnazjum nr 1 oraz Uczniowski Klub Kolarski Stowarzyszenie ORIENS Chojnów, funkcjonujący przy Gimnazjum nr 2. Polityka i administracja Samorząd terytorialny Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z 1990 roku, organem władzy wykonawczej w Chojnowie jest burmistrz miasta. Obecnie funkcję tę od pięciu kadencji pełni bezpartyjny polityk samorządowy Jan Serkies. Po raz pierwszy został wybrany na urząd burmistrza w 2002 roku z listy Komitetu Wyborczego Wyborców Chojnów Rodziną, pokonując w drugiej turze głosowania Bolesława Jakubiaka (osiągając 56,65% głosów). Do kolejnych wyborów w 2006, 2010 i 2014 roku startował reprezentując Komitet Wyborczy Wyborców Rozwój Chojnowa. Zarówno w 2006 jak i 2014 roku zwyciężył w głosowaniu już w pierwszej turze; podczas wyborów samorządowych w 2010 i 2018 roku Jan Serkies był jedynym kandydatem na urząd burmistrza. Urząd ten w Chojnowie istnieje od 1333 roku. Pierwszym burmistrzem miasta był Albert (Albertus) de Ypra. Organem władzy stanowiącej i kontrolnej w Chojnowie jest rada miejska. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym liczy 15 osób (tak jak wszystkie gminy do 20 000 mieszkańców). Aktualnie w skład rady wchodzą: Danuta Barna, Krystyna Czapska, Krzysztof Grzech, Ryszard Kopacki, Mariusz Kowalczyk, Piotr Kulczyc, Barbara Kułacz, Marek Łukaszewski, Andrzej Matuszewski, Jerzy Poznar, Łukasz Ptak, Antoni Skalski, Jan Skowroński, Bona Szaban oraz Paulina Tarkowska-Bielak. Wszyscy radni wybrani zostali z list KWW Rozwój Chojnowa. Obecnie funkcję przewodniczącego rady miejskiej pełni Jan Skowroński; wiceprzewodniczącą jest Barbara Kułacz. Siedzibą zarówno burmistrza jak i rady miejskiej jest budynek przy Placu Zamkowym. W tym miejscu odbywają się także sesje Rady Miejskiej. Obiekt pełni funkcję ratusza od 1879 roku; wcześniejszy ratusz znajdował się w centralnej części chojnowskiego Rynku. W wyniku katastrofy zawalenia się wieży w 1875 roku zdecydowano się na rozbiórkę budynku i budowę nowego w innym miejscu. Współpraca międzynarodowa Miasta partnerskie Chojnowa: Osoby związane w Chojnowem Znani chojnowianie Lista znanych osób, urodzonych i (lub) mieszkających w Chojnowie: Franciszek Parr (de Pario) (? - 1580) - architekt, projektant zamków, Anna Wirtemberska (1561-1616) - księżna, żona księcia Jana Jerzego, a następnie Fryderyka IV, Otto von Hoffmann (1816–1900) - pruski generał lejtnant, (1833–1922) - nauczyciel, botanik i mykolog, Wilhelm Sander (1838-1922) - lekarz psychiatra i neurolog, Georg Michaelis (1857–1936) - prawnik i polityk, kanclerz Niemiec i premier Prus, Oswald Herzog (1881-1946) - artysta, rzeźbiarz, malarz i teoretyk sztuki, Paul Becker (1885-1938) - polityk socjaldemokratyczny, Edith Jacobson (1897–1978) - lekarka i psychoanalityczka, przewodnicząca New York Psychoanalytic Society, Hans Krieg (1899–1961) - kompozytor i dyrygent, (1912–2000) - inżynier lotniczy, członek zespołu von Brauna, dyrektor projektu Saturn V, Józef Pazdur (1924-2015) - duchowny rzymskokatolicki, biskup pomocniczy wrocławski, (* 1930) - architekt ogrodów, dyrektor ogrodu zoologicznego w Stralsund, (* 1936) - prawnik, lewicowy terrorysta, następnie neonazista, (* 1938) - teolożka ewangelicka, pisarka oraz malarka, Tadeusz Zatwarnicki (* 1958) - entomolog, profesor nauk biologicznych, Jan Klinkowski (* 1962) - duchowny rzymskokatolicki, doktor habilitowany nauk teologicznych, Bogusław Bidziński (* 1973) - liryczny tenor operowy, Krystian Bala (* 1974) - pisarz, zabójca, Krzysztof Ogłoza (* 1979) - aktor teatralny i filmowy, Jarosław Marek Sobański (* 1980) - artysta kabaretowy i konferansjer. Zobacz też Cmentarz żydowski w Chojnowie Przypisy Bibliografia Henryk Szoka. Opowieści o Chojnowie. Legnica 1987. Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Towarzystwo Miłośników Chojnowa. Chojnów i okolice. Wrocław 1986. Chronik der Stadt Haynau in Schlesien, Haynau 1869. Linki zewnętrzne Chojnów – oficjalny serwis internetowy miasta Historia Żydów w Chojnowie w portalu Wirtualny Sztetl Pierwszy Regionalny Interaktywny Portal miasta Chojnowa i okolic Chojnów dawniej i dziś – strona poświęcona historii miasta. Portal Informacyjny miasta Chojnów Miasta w województwie dolnośląskim Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku

804

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemiczna%20analiza%20jako%C5%9Bciowa

Chemiczna analiza jakościowa

Chemiczna analiza jakościowa – zespół technik umożliwiających poznanie składu chemicznego badanych mieszanin związków chemicznych. Zazwyczaj wykorzystuje się charakterystyczne reakcje chemiczne dla poszczególnych grup związków. Chemiczną analizę jakościową można podzielić na: chemiczną analizę jakościową związków nieorganicznych, chemiczną analizę jakościową związków organicznych. Zobacz też chemiczna analiza ilościowa Chemia analityczna

805

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C5%9Bnienie

Ciśnienie

Ciśnienie – wielkość skalarna określona jako wartość siły działającej prostopadle do powierzchni, podzielona przez powierzchnię, na jaką ona działa, co przedstawia zależność: gdzie: – ciśnienie [Pa], – składowa siły prostopadła do powierzchni [N], – powierzchnia [m²]. W przypadku gazów w stanie ustalonym w spoczynku, ciśnienie jakie gaz wywiera na ścianki naczynia jest funkcją objętości, masy i temperatury i dlatego w termodynamice traktowane jest jako parametr stanu. Uogólnieniem pojęcia ciśnienia jest naprężenie. Do pomiaru ciśnienia służy manometr i barometr. Przeliczanie jednostek Ciśnienie względne i bezwzględne Ciśnienie może być określone względem próżni – jako ciśnienie bezwzględne, czyli absolutne, lub względem ciśnienia w otoczeniu – nadciśnienie/podciśnienie, albo jako ciśnienie względne, jednak ten termin jest dwuznaczny. W technice powszechnie mierzy się i podaje ciśnienie płynów względem ciśnienia atmosferycznego; nadciśnienie w tym znaczeniu określa się jako ciśnienie manometryczne. Przykładowo, jeśli ciśnienie w pojemniku jest równe 0,3 MPa (nadciśnienie), to ciśnienie bezwzględne wynosi 0,3 MPa + 0,1 MPa = 0,4 MPa (0,1 MPa to ciśnienie atmosferyczne). Przed upowszechnieniem układu SI ciśnienie manometryczne zaznaczano przez dodanie litery n po symbolu wymiaru ciśnienia. Dla odróżnienia, ciśnienie absolutne zaznaczało się przez dodanie litery a, tzn. w przytoczonym przykładzie ciśnienie byłoby podane jako 3 atn lub 4 ata (stosując przybliżenie 0,1 MPa = 1 at). Spotykana w technice jednostka barg, bar(g) oznacza bar ciśnienia względnego. Zobacz też ciśnienie aerostatyczne ciśnienie akustyczne ciśnienie atmosferyczne ciśnienie bezwzględne ciśnienie całkowite ciśnienie hydrostatyczne ciśnienie krytyczne ciśnienie promieniowania ciśnienie sprężania ciśnienie tętnicze podciśnienie ujemne ciśnienie Przypisy Wielkości dynamiczne Wielkości termodynamiczne

806

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemiczna%20analiza%20jako%C5%9Bciowa%20zwi%C4%85zk%C3%B3w%20nieorganicznych

Chemiczna analiza jakościowa związków nieorganicznych

Chemiczna analiza jakościowa związków nieorganicznych (zwana także klasyczną metodą analizy jakościowej) – dział analizy jakościowej zajmujący się rozdziałem i identyfikacją związków nieorganicznych za pomocą odczynników chemicznych. Najczęściej odnosi się do detekcji najpowszechniej występujących pierwiastków i jonów. Jej początków można się doszukać w I wieku naszej ery, kiedy Pliniusz Starszy opisał metodę identyfikacji srebra obok złota za pomocą wytrącenia chlorku srebra. Podstawy współczesnej analizy kationów zostały opracowane przez niemieckiego chemika Carla Freseniusa. Analiza polega na wytrącaniu osadów i rozdzieleniu kationów lub anionów kolejnych grup za pomocą odczynników grupowych. Następnie identyfikuje się poszczególne składniki mieszaniny za pomocą odczynników selektywnych, charakterystycznych czy odczynników specyficznych. Jest to tak zwana analiza systematyczna. Istnieje także analiza wybiórcza, jednak z uwagi na niewielką ilość odczynników specyficznych jest bardzo ograniczona. Kationy oraz aniony zostały podzielone na odpowiednio pięć i siedem grup analitycznych. Zależnie od autorów publikacji dotyczących analizy mogą się one różnić kolejnością, jednak zasada oznaczania pozostaje jednakowa. Analiza kationów I grupa kationów Do pierwszej grupy należą jony: Ag+, Pb2+, Hg22+. Chlorki tych kationów mają barwę białą, są trudno rozpuszczalne w wodzie i rozcieńczonych kwasach. Jedynie chlorek ołowiu(II) rozpuszcza się częściowo w wodzie. Z uwagi na możliwe zanieczyszczenie roztworu poddawanego dalszej analizie chlorkiem ołowiu, wytrąca się go także przy II grupie analitycznej. Jako odczynnik grupowy stosuje się 3 n kwas solny. Oznaczanie srebra (Ag+) Kwas solny (HCl) i rozpuszczalne chlorki (Cl−) Jony Cl− wytrącają biały, serowaty osad chlorku srebra(I): Ag+ + Cl− → AgCl↓ Powstały osad ciemnieje pod wpływem światła, nie jest rozpuszczalny w wodzie ani rozcieńczonych kwasach, jednak w stężonym kwasie solnym lub stężonych roztworach chlorków metali alkalicznych tworzy rozpuszczalne kompleksy: AgCl + Cl− → AgCl2− AgCl + 2Cl− → AgCl32− AgCl + 3Cl− → AgCl43− Chlorek srebra(I) jest także kompleksowany przez amoniak. Powstający chlorek diaminasrebra(I) jest rozpuszczalny w wodzie: AgCl + 2NH3 → Ag(NH3)2+ + Cl− Kompleks pod wpływem kwasu azotowego rozkłada się z odtworzeniem chlorku: Ag(NH3)2+ + Cl− + 2H+ → AgCl↓ + 2NH4+ Utworzenie kompleksu pod wpływem amoniaku i rozłożenie go kwasem azotowym zachodzi tylko dla srebra w przeciwieństwie do innych jonów tej grupy. AgCl reaguje także z tiosiarczanami, z utworzeniem rozpuszczalnego chlorku ditiosiarczanosrebra(I): AgCl + 2S2O32− → Ag(S2O3)23− + Cl− oraz z cyjankami, z którymi tworzy rozpuszczalny chlorek dicyjanosrebra(I): AgCl + 2CN− → Ag(CN)2− + Cl− Tiocyjaniany (SCN−) Jony SCN− wytrącają biały osad rodanku srebra(I): Ag+ + SCN− → AgSCN↓ osad jest rozpuszczalny w nadmiarze odczynnika. Nie rozpuszcza się w rozcieńczonym kwasie azotowym, rozpuszcza się w amoniaku: AgSCN + SCN− → Ag(SCN)2− AgSCN + 2NH3 → Ag(NH3)2+ + SCN− Wodorotlenek sodu, potasu i amoniak (NaOH, KOH, NH3·H2O) Jony hydroksylowe wytrącają brunatny osad tlenku srebra(I): 2Ag+ + 2OH− → 2AgOH → Ag2O↓ +H2O Osad nie rozpuszcza się w nadmiarze ługów, jednak rozpuszcza się w amoniaku: Ag2O + 4NH3 + H2O ⇌ 2Ag(NH3)2+ + 2OH− Chromian potasu (K2CrO4) Wytrąca czerwonobrunatny osad chromianu srebra(I), który jest nierozpuszczalny w kwasie octowym. Sól jest rozpuszczalna w rozcieńczonym kwasie azotowym oraz amoniaku: 2Ag+ + CrO42− → Ag2CrO4↓ Siarkowodór, rozpuszczalne siarczki lub AKT Wytrącają z roztworu czarny osad siarczku srebra(I): 2Ag+ + S2− → Ag2S↓ Siarczek srebra rozpuszcza się w gorącym rozcieńczonym kwasie azotowym: 3Ag2S + 2NO3− + 8H+ → 6Ag+ + 2NO↑ + 3S↓ + 4H2O oraz roztworach cyjanków: Ag2S + 4CN− → 2[Ag(CN)2]− + S2− Ditizon (0,002% roztwór w tetrachlorku węgla) (C18H12N4S) Czuły odczynnik wykrywający jony Ag+. Roztwór w CCl4 przyjmuje zielony kolor przechodzący pod wpływem jonów srebra w żółtą barwę (kwasowe środowisko) lub fioletową barwę (zasadowe środowisko). Formaldehyd (HCHO) Aldehyd mrówkowy redukuje amoniakalne roztwory soli srebra do wolnego metalu z utworzeniem lustra srebrowego. Jony Hg22+ przeszkadzają reakcji ponieważ także mogą ulec redukcji. Reduktory Przykładowo hydrazyna, hydroksyloamina redukują jony srebra do wolnego metalu: Ag+ + e → Ag0↓ Metale aktywniejsze od srebra wypierają je z soli: 2Ag+ + Zn0 → 2Ag0↓ + Zn2+ Oznaczanie ołowiu (Pb2+) Kwas solny HCl i rozpuszczalne chlorki (Cl−) Jony Cl− wytrącają biały, krystaliczny, opadający na dno probówki osad chlorku ołowiu(II): Pb2+ + 2Cl− → PbCl2↓ w ciepłym i rozcieńczonym roztworze jonów Pb2+ osad nie strąci się. Osad jest rozpuszczalny w nadmiarze jonów Cl−, czego przyczyną jest powstawanie kompleksów, dlatego podczas strącania należy użyć rozcieńczonego odczynnika: PbCl2 + Cl− → PbCl3− PbCl2 + 2Cl− → PbCl42− Rozcieńczanie roztworu kompleksów chlorkowych ołowiu powoduje ponowne wytrącenie soli. Chlorek ołowiu(II) dobrze rozpuszcza się w gorącej wodzie, krystalizując podczas ochładzania w postaci igiełkowatych kryształów. Osad nie rozpuszcza się w wodzie amoniakalnej, jednak rozpuszcza się w roztworach alkaliów. PbCl2 + 4OH− → Pb(OH)42− + 2Cl− Chromian potasu i dichromian potasu (K2CrO4 i K2Cr2O7) Wytrącają żółty osad chromianu ołowiu(II): Pb2+ + CrO42− → PbCrO4↓ 2Pb2+ + 2Cr2O72− + H2O → 2PbCrO4 + 2H+ Podczas reakcji z dichromianem powstaje mocny kwas, który częściowo rozpuszcza osad – reakcja z chromianem jest bardziej czuła. Osad nie rozpuszcza się w kwasie octowym i wodzie amoniakalnej, jednak rozpuszcza się w kwasie azotowym oraz ługach z utworzeniem tetrahydroksyołowianu(II): PbCrO4 + 4 OH− → Pb(OH)42− + CrO42− Siarkowodór, rozpuszczalne siarczki lub AKT (S2−) Jony S2− wytrącają z roztworów czarny osad siarczku ołowiu(II). Jeśli w roztworze jest obecny kwas solny w dużym stężeniu, wytrąca się pomarańczowoczerwony osad dichlorku siarczku diołowiu(II), który podczas nasycania siarkowodorem i rozcieńczania roztworu przechodzi w PbS. Pb2+ + S2− → PbS↓ Osad rozpuszcza się w kwasie azotowym z wydzieleniem siarki: 3PbS + 2NO3− + 8H+ → 3Pb2+ + 3S↓ + 2NO↑ + 4H2O Wodorotlenek sodu, potasu i amoniak (NaOH, KOH, NH3·H2O) Jony OH− wytrącają z roztworów biały osad amfoterycznego wodorotlenku ołowiu(II) Pb(OH)2: Pb2+ + 2OH− → Pb(OH)2↓ Pb(OH)2 + 2OH− → Pb(OH)42− osad rozpuszcza się w nadmierze ługów, a w amoniaku jest nierozpuszczalny. Jodek potasu (KI) Jony I− wytrącają żółty osad jodku ołowiu(II), który jest gorzej rozpuszczalny w gorącej wodzie niż chlorek, a po ochłodzeniu krystalizuje w postaci blaszek. Osad jest rozpuszczalny na gorąco w kwasie octowym. Pb2+ + 2I− → PbI2↓ PbI2 jest rozpuszczalny w nadmiarze KI, tworząc tetrajodoołowian(II): PbI2 + 2I− → PbI42− Kwas siarkowy i rozpuszczalne siarczany (SO42−) Jony SO42− wytrącają z roztworu biały osad siarczanu ołowiu(II): Pb2+ + SO42− → PbSO4↓ osad rozpuszcza się w kwasie siarkowym, solnym i rozpuszczalnych octanach: PbSO4 + CH3COO− → Pb(CH3COO)+ + SO42− Jon Pb(CH3COO)+ jest trwały w obecności nadmiaru jonów CH3COO−. Siarczan ołowiu(II) rozpuszcza się w gorących stężonych zasadach, tworząc ołowin: PbSO4 + 4OH− → Pb(OH)42− + SO42− Oznaczanie rtęci (Hg22+) Kwas solny HCl i rozpuszczalne chlorki (Cl−) Jony Cl− wytrącają z roztworów biały osad chlorku rtęci(I): Hg22+ + 2Cl− → Hg2Cl2↓ Osad nie rozpuszcza się w gorącej wodzie i zimnych rozcieńczonych kwasach. Jest rozpuszczalny w nadmiarze jonów chlorkowych z utworzeniem anionu tetrachlorortęcianowego(II) i wydzieleniem wolnej rtęci: Hg2Cl2 + 2Cl− ⇌ [HgCl4]2− + Hg↓ Hg2Cl2 jest rozpuszczalny w wodzie królewskiej. Reaguje z wodą amoniakalną z utworzeniem amidochlorku rtęci(II) (HgNH2Cl) i wolnej rtęci, pod wpływem której osad czernieje. Czernienie osadu Hg2Cl2 pod wpływem wody amoniakalnej oraz ługów jest charakterystyczne dla soli rtęci(I) w odróżnieniu od związków rtęci(II): Hg2Cl2 + 2(NH3·H2O) → HgNH2Cl↓ + Hg0↓ + NH4+ + Cl− + H2O Powstający osad jest rozpuszczalny w wodzie królewskiej: 3Hg + 2NO3− + 8H+ + 12Cl− → 3[HgCl4]2− + 2NO↑ + 4H2O 2HgNH2Cl + 6Cl− + 2NO3− + 4H+ → 2[HgCl4]2− + N2↑ + NO↑ + 4H2O Siarkowodór, rozpuszczalne siarczki lub AKT (S2−) Jony S2− wytrącają z roztworów czarny osad siarczku rtęci(II) i wolną rtęć: Hg22+ + S2− → Hg2S → HgS↓ + Hg↓ Siarczek rtęci(II) słabo rozpuszcza się w wodzie, jednak reaguje z wodą królewską: 3HgS + 2NO3− + 8H+ + 12Cl− → 3[HgCl4]2− + 2NO↑ + 4H2O + 3S↓ Chromian potasu i dwuchromian potasu (K2CrO4 i K2Cr2O7) Wytrącają na zimno z roztworów brunatny osad chromianu rtęci(I) Hg2CrO4, który podczas gotowania przechodzi w czerwoną formę krystaliczną: Hg22+ + CrO42− → Hg2CrO4↓ Osad jest nierozpuszczalny w rozcieńczonym kwasie azotowym. Wodorotlenek sodu i potasu (NaOH i KOH) Jony hydroksylowe wytrącają z roztworów czarny osad tlenku rtęci(I), który przechodzi w tlenek rtęci(II) i wolny metal: Hg22+ + 2OH− → Hg2O + H2O↓ → HgO↓ + Hg↓ + H2O Osad nie jest rozpuszczalny w nadmiarze odczynnika, jednak rozpuszcza się w kwasie azotowym. Jony Ag+ dają podobną reakcje. Jodek potasu (KI) Jony I− wytrącają z roztworów żółtawozielony osad jodku rtęci(I), Hg2I2: Hg22+ + 2I− → Hg2I2↓ Osad rozpuszcza się w nadmiarze odczynnika z utworzeniem bezbarwnego kompleksu tetrajodortęciowego [HgI4]2− i wydzieleniem wolnej rtęci. Amoniak (NH3·H2O) Woda amoniakalna wytrąca szary/czarny osad składający się z białej soli aminortęciowej i rtęci metalicznej: 2Hg2(NO3)2 + 4(NH3·H2O) → OHg2NH2NO3↓ + 2Hg↓ + 3NH4NO3 + 3H2O Analizę można przeprowadzać w obecności jonów Ag+ i Pb2+. Chlorek cyny(II) (SnCl2) Chlorek cyny(II) wytrąca z roztworów osad kalomelu, który następnie redukuje do wolnego metalu: Hg22+ + 2Cl− → Hg2Cl2↓ Hg2Cl2 + Sn2+ → 2Hg↓ + [SnCl6]2− Przykładowa analiza kationów I grupy analitycznej Do 2 ml badanego roztworu dodaje się 3 n kwas solny, następnie po opadnięciu osadu sprawdza się całkowitość wytrącenia, ustawiając probówkę pod światło i dodając kroplę odczynnika wytrącającego. Jeśli pojawi się nowy osad w klarownej części roztworu, należy dodawać kroplami kwas, co jakiś czas sprawdzając całkowitość wytrącenia. Próbkę wiruje się, a powstały osad I zachowuje się. Jeśli ciecz może zawierać kationy następnych grup, zostawia się ją do dalszej analizy. Osad I przemywa się rozcieńczonym kwasem solnym, dodaje 3 ml wody destylowanej i ogrzewa we wrzącej łaźni wodnej przez pięć minut. Próbkę wiruje się na gorąco i oddziela ciecz I od osadu II. Roztwór I bada się na obecność ołowiu: roztwór oziębia się, do próbki roztworu dodaje się roztwór chromianu potasu, do próbki roztworu powoli dodaje się nadmiar roztworu jodku potasu, próbkę roztworu poddaje się działaniu kwasu siarkowego. Osad II poddaje się działaniu stężonego roztworu amoniaku w wodzie w ilości około 2 ml. Próbkę wiruje się. Jeśli powstał osad, oddziela się od niego ciecz II i bada na obecność rtęci – osad rozpuszcza się w 1 ml wody królewskiej a powstały roztwór odparowuje prawie do sucha (znajdujący się w roztworze sublimat może się ulotnić). Powstały osad rozpuszcza się w niewielkiej ilości wody destylowanej i dodaje się roztwór chlorku cyny(II). Ciecz II bada się na obecność srebra – roztwór zakwasza się rozcieńczonym kwasem azotowym wobec uniwersalnego papierka wskaźnikowego. II grupa kationów Do drugiej grupy analitycznej kationów należą: Cd2+, Bi3+, Cu2+, As3+, As5+, Sb3+, Sb5+, Sn2+, Sn4+ oraz Hg2+. Powyższe jony tworzą trudno rozpuszczalne w wodzie siarczki, dlatego jako odczynnika grupowego używa się siarkowodoru, siarczku amonu lub roztworu tioacetamidu (AKT). Użycie AKT jest wygodniejsze ze względu na mniejsze stężenie H2S w powietrzu wokół próbki oraz powstający gruboziarnisty osad. Strącanie przeprowadza się w kwasowym środowisku, w którym stężenie jonów siarczkowych jest wystarczające jedynie do wytrącenia jonów tylko II grupy (siarczki grupy III są lepiej rozpuszczalne i do wytrącenia wymagają wyższego stężenia jonów siarczkowych, które osiągalne jest dopiero w środowisku alkalicznym). Do osadu przechodzi podgrupa miedzi (II A), czyli Cu2+, Hg2+, Cd2+ i Bi3+. Natomiast podgrupa siarkosoli (II B) pozostaje w roztworze. Są to jony As3+, As5+, Sb3+, Sb5+, Sn2+ i Sn4+. Siarczki podgrupy II A to sole o charakterze zasadowym, nie rozpuszczają się w ługach i siarczku amonu. HgS w obecności siarczków litowców częściowo się rozpuszcza, czego efektem może być zanieczyszczenie podgrupy II B jonami HgS22−. Siarczki podgrupy II B to sole o charakterze amfoterycznym, rozpuszczające się w roztworach zasad. Oznaczanie rtęci (Hg2+) Siarkowodór (H2S) Wytrąca z roztworu zawierającego jony Hg2+ początkowo biały, przechodzący w żółty, przez ceglasty do czarnego, osad siarczku rtęci HgS. Barwy osadu pochodzą od powstających soli podwójnych w różnych stosunkach. Osad jest rozpuszczalny w rozcieńczonym HNO3. 3Hg2+ + 6Cl− + 2S → HgCl2·2HgS↓ + 4Cl− HgCl2·2HgS + S2− → 3HgS↓ + 2Cl− 3Hg2+ + 6Cl− + 3S2− + HgCl2·2HgS → 3HgS + 6Cl− + HgCl2·2HgS↓ Hg2+ + S2− → HgS↓ Siarczek rtęci(II) jest jednym z najtrudniej rozpuszczalnych związków (Ir = 1,4). Nie rozpuszcza się w rozcieńczonych kwasach siarkowym i solnym oraz gorącym azotowym. Łatwo rozpuszcza się natomiast w wodzie królewskiej: 3HgS + 12Cl− + 2NO3− + 8H+ → 3HgCl42− + 2NO↑ + 4H2O + 3S↓ HgS nie rozpuszcza się w siarczku i wielosiarczku amonowym, natomiast rozpuszcza się w stężonych roztworach siarczków alkalicznych lub mieszaninie siarczku amonu i zasady potasowej. Pozwala to na oddzielenie HgS od reszty siarczków podgrupy IIA: HgS + Na2S → Na2HgS2 Powstająca sól podwójna jest trwała tylko w środowisku silnie alkalicznym. Podczas rozcieńczania zachodzi hydroliza z wydzieleniem siarkowodoru. Wodorotlenek sodu lub potasu (NaOH lub KOH) Jony wodorotlenowe wytrącają z roztworów zawierających jony Hg2+ żółty osad tlenku rtęci(II) HgO, który jest nierozpuszczalny w nadmiarze odczynnika, ale łatwo rozpuszczalny w rozcieńczonych kwasach. Hg2+ + 2OH− → HgO↓ + H2O Amoniak (NH3·H2O) Amoniak wytrąca z roztworu sublimatu (HgCl2) biały osad aminochlorku rtęci(II). Pod wpływem wody amoniakalnej na roztwór azotanu rtęci(II) powstaje biały osad azotanu aminotlenortęciowego: 2Hg2+ + NO3− + 4(NH3·H2O) → Hg2O(NH2)NO3↓ + 3NH4+ + 3H2O Jodek potasu (KI) Jony jodkowe wytrącają z roztworów zawierających jony Hg2+ czerwony osad jodku rtęci(II) HgI2, który jest rozpuszczalny w nadmiarze odczynnika z utworzeniem bezbarwnego kompleksu jonu jodortęciowego HgI42−: Hg2+ + 2I− → HgI2↓ (czerwony) HgI2 + 2I− → HgI42− (bezbarwny) Jodek miedzi(I) (CuI) W obecności jodku potasu wytrąca z roztworów soli rtęciowych pomarańczowoczerwony osad tetrajodortęcianu miedzi(I), który jest trwały w środowisku bardzo kwasowym: Hg2+ + 2CuI + 2I− → Cu2[HgI4]↓ Chromian potasu (K2CrO4) Jony chromianowe wytrącają z roztworów zawierających Hg2+ rozpuszczalny w kwasach czerwonobrunatny osad chromianu rtęci(II) HgCrO4: Hg2+ + CrO42− → HgCrO4↓ Tiocyjanian potasu (KNCS) Rodanek potasu wytrąca z roztworów Hg2+ biały osad rodanku rtęci(II), który jest rozpuszczalny w nadmiarze odczynnika z utworzeniem bezbarwnego kompleksu Hg(SCN)42−: Hg2+ + 2SCN− → Hg(SCN)2↓ Hg(SCN)2 + 2SCN− → Hg(SCN)42− Kompleks tetratiocyjaniortęciowy tworzy nierozpuszczalną sól cynkową, która w obecności jonów Co2+, Cu2+ lub Ni2+ charakterystycznie się barwi poprzez utworzenie kryształów mieszanych. Difenylokarbazyd i difenylokarbazon Są to selektywne odczynniki na jony Hg22+ i Hg2+, z którymi dają niebieskofioletowe zabarwienie. Barwa przechodzi podczas wytrząsania do eteru, chloroformu lub disiarczku węgla. Słabo zdysocjowane związki rtęci jak halogenopochodne, cyjanki czy rodanki nie reagują z tymi odczynnikami. Podobną barwną reakcje dają również jony chromianowe, które można zredukować do Cr3+ kwasem siarkawym. Ditizon (difenylotiokarbazon) Tworzy z solami rtęciowymi kompleks o zabarwieniu żółtopomarańczowym (I), a w środowisku słabo alkalicznym związek o barwie purpurowoczerwonym (II). Chlorek cyny(II) (SnCl2) Redukuje jony Hg2+, wytrącając kalomel. Przy nadmiarze odczynnika zachodzi redukcja chlorku do wolnej rtęci: 2Hg2+ + Sn2+ + 8Cl− → Hg2Cl2↓ + SnCl62− Hg2Cl2 + Sn2+ + 4Cl− → 2Hg↓ + SnCl62− Metale Metale aktywniejsze niż rtęć (stojące w szeregu napięciowym przed rtęcią) wypierają ją z jej soli: Cu0 + Hg2+ → Cu2+ + Hg0↓ Oznaczanie bizmutu (Bi3+) Hydroliza soli bizmutu(III) Najłatwiej hydrolizującą solą jest chlorek, następnie azotan i siarczan. W celu ułatwienia hydrolizy dodaje się stężony roztwór chlorku sodu i 1 n roztwór octanu sodu w celu zmniejszenia kwasowości. Wytrąca się biały, kłaczkowaty osad soli zasadowej: BiCl3 + H2O ⇌ BiOCl↓ + 2HCl Rozcieńczanie roztworu zawierającego Bi3+ powoduje wydzielanie się białego osadu soli bizmutylowych, które są produktem hydrolizy: BiCl3 → BiOCl↓ (chlorek bizmutylu) Bi(NO3)3 → BiONO3↓ (azotan bizmutylu) Bi2(SO4)3 → (BiO)2SO4↓ (siarczan bizmutylu) Osady nie rozpuszczają się w 2 n roztworach wodorotlenków alkalicznych w przeciwieństwie do hydrolizujących soli antymonu i cyny. Sole bizmutylowe rozpuszczają się w rozcieńczonych kwasach mineralnych, a pod wypływem siarkowodoru przechodzą w siarczki: 2BiOCl + 3H2S → Bi2S3 + 2HCl + 2H2O Siarkowodór (H2S) Siarkowodór wytrąca ciemnobrunatny siarczek bizmutu(III) z roztworów zawierających jony Bi3+: 2Bi3+ + 3H2S → Bi2S3↓ + 6H+ Powstały osad nie rozpuszcza się w rozcieńczonych kwasach na zimno, w siarczku amonu i metali alkalicznych w przeciwieństwie do Sb2S3, SnS i SnS2. Jest rozpuszczalny w gorącym rozcieńczonym kwasie azotowym i w gorącym stężonym kwasie solnym: Bi2S3 + 2NO3− + 8H+ → Bi3+ + 2NO↑ + 4H2O + 3S↓ wodorotlenek sodu, potasu i amoniak (NaOH, KOH, NH3·H2O) Jony OH− wytrącają z roztworów zawierających jony Bi3+ osad białego wodorotlenku bizmutu(III), który nie rozpuszcza się w nadmiarze odczynników w przeciwieństwie do Pb(OH)2, Sb(OH)3, Sn(OH)2 (wodorotlenki rozpuszczalne w ługach) i Cu(OH)2, Cd(OH)2 (wodorotlenki rozpuszczalne w amoniaku). Wodorotlenek bizmutu(III) podczas ogrzewania przechodzi w BiO(OH). Bi3+ + 3OH− → Bi(OH)3↓ Jodek potasu (KI) Jodek potasu wytrąca z roztworów zawierających Bi3+ osad jodku bizmutu(III) o barwie brunatnoczarnej, który jest rozpuszczalny w nadmiarze odczynnika z utworzeniem soli kompleksowej tetrajodobizmutanu potasu o pomarańczowym kolorze: Bi3+ + 3I− → BiI3↓ BiI3 + I− ⇌ BiI4− Sól kompleksowa hydrolizuje podczas rozcieńczania wodą z utworzeniem osadu pomarańczowego jodku bizmutylu: BiI4− + H2O ⇌ BiOI + 2H+ + 3I− Obecność octanu sodu ułatwia powyższą hydrolizę. Jodek bizmutylu łatwo rozpuszcza się w nadmiarze jodków z odtworzeniem tetrajodobizmutanu. Trihydroksycynian(II) sodu Na[Sn(OH)3] Przygotowanie odczynnika: Do roztworu chlorku cyny(II) dodaje się rozcieńczony ług sodowy aż do rozpuszczenia początkowo powstałego białego osadu wodorotlenku cyny(II). Należy unikać nadmiaru ługu z uwagi na możliwą autooksydacje i wydzielenie wolnej cyny. Trihydroksycynian(II) sodu redukuje jony Bi3+ do metalicznego bizmutu (redukcja zachodzi ze związkami rozpuszczalnymi, jak i osadami): 2Bi3+ + 3Sn(OH)3− + 9OH− → 2Bi0↓ + 3Sn(OH)62− Wodorofosforan sodu (Na2HPO4) Wytrąca biały osad fosforanu bizmutu, który nie jest rozpuszczalny w 0,2 n HNO3 w przeciwieństwie do reszty podgrupy IIA. Osad rozpuszcza się także w stężonym kwasie solnym. Bi3+ + HPO42− → BiPO4 + H+ Chromian i dichromian potasu. (K2CrO4, K2Cr2O7) Wytrącają ze słabo kwasowych roztworów żółty osad (BiO)2CrO4 i (BiO)2CrO7 rozpuszczalny w 0,2 n HNO3, nierozpuszczalny w 2 n roztworach ługów. Heksacyjaninochromian(III) amonu lub potasu ((NH4)3[Cr(SCN)6] lub K3[Cr(SCN)6]) Wytrąca z roztworów zawierających jony Bi3+ ceglastoczerwony osad heksatiocyjanianochromianu(III) bizmutu: Bi3+ + Cr(SCN)63− → Bi[Cr(SCN)6]↓ Podobna rekcja zachodzi wobec soli srebra, rtęci i ołowiu (przyjmują kolory od żółtego do różowoczerwonego). Tiomocznik SC(NH2)2 W stężonym roztworze wraz z jonami Bi3+ daje intensywne żółte zabarwienie pochodzące od kompleksu o wzorze ogólnym Bi[SC(NH2)2]x3+, gdzie x jest zmienną zależną od stężenia składników oraz wartości pH roztworu. Antymon reaguje podobnie, jednak barwa jest mniej intensywna. Azotan cynchoniny W obecności KI w kwasowym środowisku daje z jonami Bi3+ pomarańczowoczerwony osad rozpuszczalny w etanolu, acetonie i cykloheksanonie. Reakcja jest czuła, jednak jony Hg22+ przeszkadzają jej. Ditizon (difenylotiokarbazon) Chloroformowy roztwór ditizonu o barwie zielonej zmienia kolor na pomarańczowy pod wpływem zakwaszonych roztworów soli bizmutu. Powstaje kompleks ditizonianu bizmutu(III). Oznaczanie miedzi (Cu2+) Barwa płomienia Lotne sole miedzi zabarwiają płomień na zielono. Siarkowodór (H2S) Wytrąca z roztworów zawierających jony Cu2+ czarny osad siarczku miedzi(II). Reakcja zachodzi w środowisku obojętnym lub słabo kwasowym: Cu2+ + H2S → CuSˇ + 2H+ Powstały osad nie jest rozpuszczalny w rozcieńczonych kwasach nieorganicznych, siarczkach alkalicznych (w przeciwieństwie do siarczku rtęci(II)), rozpuszcza się na gorąco w rozcieńczonym kwasie azotowym: 3CuS + 2NO3− + 8H+ → 3S↓ + 3Cu2+ + 2NO↑ +4H2O Świeżo wytrącony (jeśli użyto do wytrącania AKT, należy użyć nadmiaru odczynnika oraz ogrzewać co najmniej 15 minut na łaźni wrzącej łaźni wodnej z uwagi na wstępnie zachodzącą redukcje Cu2+ do Cu+, późniejsze tworzenie związków kompleksowych miedzi, aby w ostatnim etapie powstała mieszanina CuS i Cu2S) siarczek miedzi(II) rozpuszcza się w roztworze cyjanku potasu z utworzeniem soli kompleksowej tetracyjanomiedzianu(I) potasu. CuS łatwo utlenia się na powietrzu do siarczanu. Wodorotlenek sodu lub potasu (NaOH lub KOH) Ługi wytrącają na zimno niebieski osad wodorotlenku miedzi(II), który jest słabo rozpuszczalny w 6 n roztworze wspomnianych alkaliów. Cu(OH)2 rozkłada się podczas ogrzewania z wydzieleniem ciemnoszarego tlenku miedzi(II). Cu2+ + 2OH− → Cu(OH)2↓ Cu(OH)2 → CuO + H2O Niektóre kwasy organiczne np. kwas winowy i cytrynowy, kompleksują wodorotlenek – powstaje roztwór o błękitnym zabarwieniu. Heksacyjanożelazian(II) potasu K4[Fe(CN)6] Reakcja z tym odczynnikiem jest jedną z czulszych metod detekcji jonów miedzi(II). W bardziej stężonych roztworach pojawia się czerwonobrunatny osad, a w przypadku małego stężenia roztwór zabarwia się na kolor od czerwonego do różowobrunatnego. 2Cu2+ + Fe(CN)64− → Cu2[Fe(CN)6] Reakcje przeprowadza się w obojętnym lub lekko kwasowym środowisku. Osad jest rozpuszczalny w wodzie amoniakalnej z utworzeniem niebieskiego roztworu, nie rozpuszcza się natomiast w rozcieńczonych kwasach nieorganicznych. Ług sodowy i potasowy rozkładają osad, a jony żelaza(III) przeszkadzają w analizie. Oznaczanie kadmu (Cd2+) Siarkowodór (H2S) Jony siarczkowe wytrącają z roztworów jasnożółty osad siarczku kadmu: Cd2+ + S2− → CdS↓ Jeśli są obecne w roztworze inne aniony, jest możliwe wytrącenie się osadu, którego kolor może być od pomarańczowego do czerwonobrunatnego. Jest to efektem tworzenia się soli podwójnych. Jeżeli roztwór zawiera chlorowodór w stężeniu większym niż 1 M jest możliwe niewytrącenie się siarczku z uwagi na tworzenie się bezbarwnego kompleksu tetrachlorokadmowego. Siarczek kadmu rozpuszcza się na gorąco w rozcieńczonym kwasie azotowym: 3CdS + 2NO3− + 8H+ → 3Cd2+ + NO↑ + 4H2O + 3S0↓ Heksacyjanożelazian(II) potasu i heksacyjanożelazian(III) potasu (K4[Fe(CN)6] i K3[Fe(CN)6]) Wytrącają odpowiednio biały i pomarańczowożółty osad soli kompleksowych: 2Cd2+ + [Fe(CN)6]4− → Cd2[Fe(CN)6]↓ 3Cd2+ + 2[Fe(CN)6]3− → Cd3[Fe(CN)6]2↓ Wodorotlenek sodu i wodorotlenek potasu (NaOH i KOH) Wytrącają z roztworu biały, bezpostaciowy osad wodorotlenku kadmu(II): Cd2+ + 2OH− → Cd(OH)2↓ Osad nie rozpuszcza się w nadmiarze odczynnika, jest natomiast rozpuszczalny w wodzie amoniakalnej z utworzeniem kompleksu tetraaminakadmowego(II): Cd(OH)2 + 4(NH3·H2O) → Cd(NH3)42+ + 2OH− + 4H2O Cyjanek potasu (KCN) Wytrąca z roztworów jony kadmu biały osad cyjanku kadmu, który jest rozpuszczalny w nadmiarze odczynnika z utworzeniem kompleksu tetracyjanokadmowego(II): Cd2+ + 2CN− → Cd(CN)2↓ Cd(CN)2 + 2CN− ⇌ Cd(CN)42− Wodorofosforan sodu (Na2HPO4) Wytrąca z roztworów zawierających jony kadmu biały osad Cd3(PO4)2, który rozpuszcza się w kwasach mineralnych i kwasie octowym. p-Nitrofenylodiazoaminoazobenzen (kadion) W alkalicznym środowisku wobec Cd(OH)2 kadion zmienia barwę z fioletowoczerwonej na różowoniebieską. Oznaczanie arsenu (As3+) Siarkowodór (H2S) Jony S2− wytrącają z roztworów zawierających jony arsenu żółty osad siarczku. 2As3+ + 3S2− → As2S3↓ AsO43− + S2− + 8H+ → As3+ + S↓ + 4H2O Osad nie rozpuszcza się w 12 M kwasie solnym, ale rozpuszcza się w stężonym kwasie azotowym oraz roztworach NaOH, KOH, wodzie amoniakalnej (NH4)2CO3 i (NH4)2S z utworzeniem siarkoarsenianów. Zakwaszenie siarkosoli wytrąca ponownie siarczki. Azotan srebra (AgNO3) Jony srebra wytrącają z obojętnych roztworów arsenianów osad arsenianu srebra o żółtej barwie. Osad rozpuszcza się w kwasach i wodzie amoniakalnej. AsO2− + 3Ag+ + 3H2O ⇌ Ag3AsO3↓ + H+ Do zakwaszonej kwasem azotowym próbki wprowadza się AgNO3, następnie dodaje się amoniak tak aby ciecze nie zmieszały się. Jeśli próbka zawiera AsO2−, to na granicy faz powstanie żółty pierścień arseninu srebra. Siarczan miedzi (CuSO4) Wytrąca z roztworów zawierających As3+ żółtozielony osad wodoroarseninu miedzi. Próba Marsha Wodór in statu nascendi redukuje związki arsenu do arsenowodoru, który silnie ogrzany tworzy lustro arsenowe. Wodny roztwór jodu Roztwór jodu utlenia jony AsO33− do AsO43−, odbarwiając się: AsO33− + I2 + H2O ⇌ AsO43− + 2I− +2H+ Powstały HI może redukować jony arsenianowe(V) do arsenianowych(III), dlatego należy dodać wodorowęglanu sodu, który zwiąże powstały kwas. Oznaczanie arsenu (As5+) Siarkowodór (H2S) Siarkowodór wytrąca na zimno z zakwaszonych roztworów arsenianów żółty osad mieszaniny siarczków arsenu i wolnej siarki: 2AsO43− +5H2S + 6H+ → As2S5↓ + 8H2O Jony S2− redukują As(V) do As(III): AsO43− + S2− + 8H+ → As3+ +S↓ + 4H2O Kationy As3+ reagują z jonami siarczkowymi, dając sól: 2As3+ + 3S2− → As2S3↓ Powstały osad siarczków nie jest rozpuszczany w 12 mol/L kwasie solnym, rozpuszcza się jednak w: Stężonym ługu sodowym i potasowym oraz w wodzie amoniakalnej z utworzeniem siarkoarsenianów i tlenosiarkoarsenianów: 3As2S5 + 6OH− ⇌ AsS43− + AsO3S3− + 3H2O Roztworze siarczku amonu – tworzy siakroarseniany: As2S5 +S2− ⇌ 2AsS43− Roztworze węglanu amonowego: As2S5 + 3CO32− → AsS43− + 3CO2↑ Zakwaszenie siarkosoli i tlenosiarkosoli powoduje ponowne wytrącanie siarczku. Stężony kwas azotowy: 3As2S5 + 4H2O + 40NO3− → 6AsO43− + 15SO42− + 8H+ + 40NO↑ Jodek potasu (KI) Aniony I− w kwasowym środowisku dają brunatne zabarwienie z uwagi na utlenianie jodków do wolnego jodu: AsO43− +2I− + 2H+ ⇌ AsO33− + I2 + H2O Azotan srebra (AgNO3) Jony Ag+ wytrącają w obojętnym środowisku czekoladowobrunatny osad arsenianu srebra: AsO43− + 3Ag+ → Ag3AsO4↓ Powstały osad jest rozpuszczalny w roztworze amoniaku oraz w kwasie azotowym. Mieszanina magnezowa (MgCl2 + NH3·H2O + NH3Cl) Wytrąca z obojętnych lub amoniakalnych roztworów zawierających arseniany biały, krystaliczny osad arsenianu magnezowo-amonowego: AsO43− + Mg2+ + NH4+ → MgNH4AsO4↓ Molibdenian amonowy ((NH4)2MoO4) Wprowadzony w nadmiarze do próbki zawierającej arsenian i kwas azotowy wytrąca na gorąco żółty osad molibdenianoarsenianu amonu: AsO43− + 3NH4+ + 12MoO42− + 24H+ → (NH4)3As(Mo3O10)4↓ + 12H2O Podfosforyn sodu (NaH2PO2) W silnie kwasowym środowisku redukuje związki arsenu do wolnego pierwiastka, który wytrąca się w postaci koloidalnej. 4As3+ + 3H2PO2− + 6H2O → 4As↓ + 3PO43− + 18H+ Próba Marsha Wodór in statu nascendi redukuje związki arsenu do arsenowodoru, który silnie ogrzany tworzy lustro arsenowe. Próba Gutzeita Modyfikacja próby Marsha. Arsenowodór jest pochłaniany w roztworze związku, z którym reaguje i daje ciemną barwę. Próba Bettendorfa Związki arsenu redukuje się za pomocą SnCl2 w HCl. Roztwór zabarwia się na brunatno i powstaje czarny osad wolnego arsenu. Rozdzielanie kationów II grupy w toku analizy chemicznej Po oddzieleniu II grupy dodać do roztworu ok. 15 kropel AKT. Probówkę zatkać korkiem z pipetką, umieścić ją we wrzącej łaźni wodnej i ogrzewać przez 15 minut (nie krócej). Zamiast roztworu AKT można użyć wody siarkowodorowej lub wytrącać bezpośrednio gazowym H2S. W tym przypadku roztwór ogrzewać (do temp. ok. 70 °C) i przepuszczać przez niego gazowy H2S przez co najmniej 3 minuty. Osad odwirować i po stwierdzeniu zupełności wytrącenia po dodatkowym zakwaszeniu, oddzielić od roztworu. Rozdzielanie kationów podgrupy II B Roztwór po oddzieleniu podgrupy A może zawierać jony: AsO43−, SO42−, SbOS−, SbS2−, Sn(OH)62−, SnS32−, OH−. Roztwór zakwasić rozcieńczonym HCl wobec papierka lakmusowego, dodać 5–10 kropel AKT lub przepuścić H2S, ogrzewać przez parę minut i odwirować. Po sprawdzeniu całkowitości wytrącenia ciecz znad osadu wylać. III grupa kationów Trzecia grupa to Zn2+, Ni2+, Co2+, Mn2+, Fe2+, Fe3+, Al3+ oraz Cr3+. Tworzą one siarczki nierozpuszczalne w wodzie, ale rozpuszczalne w kwasach. Podobnie jak w grupie II, odczynnikiem grupowym może być dowolne źródło anionów S2− w środowisku obojętnym lub słabo zasadowym. Często stosuje się tioacetamid. Rozdzielanie kationów podgrupy III w toku analizy chemicznej Przed przystąpieniem do analizy III grupy należy stwierdzić stopień utlenienia ewentualnie obecnego kationu żelaza. IV grupa kationów Czwarta grupa to Ca2+, Sr2+ i Ba2+. Tworzą one nierozpuszczalne w wodzie węglany. Odczynnikiem grupowym jest więc węglan amonu w środowisku buforu amonowego. Ponieważ węglany kationów grup I, II i III są również nierozpuszczalne, należy je najpierw oddzielić. Bardziej specyficzną reakcją jest strącanie siarczanów. Siarczany baru i strontu są bardzo słabo rozpuszczalne, a siarczan wapnia słabo, choć o rząd wielkości lepiej niż dwa pozostałe. Przewagą tej metody jest dobra rozpuszczalność kationów grup II i III. Wciąż jednak przeszkadzają kationy grupy I, w szczególności Pb2+. Najłatwiej rozróżnić je metodą barwienia płomienia palnika, o ile w roztworze nie występują kationy grupy V: Ca2+ barwi płomień na ceglastoczerwony Sr2+ barwi płomień na karminowoczerwony Ba2+ barwi płomień na żółtozielony Węglan amonu (NH4)2CO3 i inne rozpuszczalne węglany Jony CO32− wytrącają z obojętnego lub zasadowego roztworu zawierającego jony Ba2+ biały osad węglanu baru BaCO3. Ogrzewanie i dłuższe odstanie sprzyja powstaniu grubokrystalicznego osadu: Ba2+ + CO32− → BaCO3 BaCO3 łatwo roztwarza się w kwasie octowym i w rozcieńczonych kwasach mineralnych (do roztwarzania BaCO3 nie należy używać H2SO4, ponieważ wytrąciłby się trudno rozpuszczalny BaSO4): BaCO3 + 2H+ → Ba2+ + CO2↑ + H2O W obecności dużych ilości jonów NH4+, a przy małym stężeniu jonów Ba2+, osad węglanu baru może się nie powstać. Tłumaczy się to tym, że powstaje jon HCO3− i tym samym zmniejsza się stężenie jonu CO32−, wskutek czego iloczyn rozpuszczalności nie zostaje przekroczony: NH4+ + CO32− → NH3 + HCO3− BaCO3 jest nieznacznie rozpuszczalny w roztworach soli amonowych mocnych kwasów (np. NH4Cl). Rozdzielanie kationów IV grupy w toku analizy chemicznej Do roztworu dodaje się 10 kropel 3 n H2SO4 i odparowuje w parowniczce porcelanowej prawie do sucha (w celu usunięcia HCl). Odparowywanie należy przeprowadzać na siatce izolacyjnej, na bardzo małym płomieniu palnika (w celu uniknięcia rozprysków), pod wyciągiem. Po ostygnięciu do pozostałości dodaje się 3–4 ml wody i całość przenosi do probówki wirówkowej. Parowniczkę przepłukuje się 3–5 kroplami 3 n H2SO4 i zawartość dołącza do całości. Odwirowuje się: V grupa kationów W skład tej grupy wchodzą Mg2+, Li+, Na+, K+ oraz NH4+, przy czym właściwości Mg2+ odbiegają trochę od właściwości innych kationów tej grupy. Kationy tej grupy nie tworzą prawie żadnych trudno rozpuszczalnych związków, grupa ta nie ma więc żadnego odczynnika grupowego. NH4+ w środowisku zasadowym wydziela charakterystyczny zapach amoniaku. Można też go wykryć za pomocą tzw. Odczynnika Nesslera, czyli mieszaniny soli kompleksowej K2[HgI4] i wodorotlenku KOH, strącając z roztworów soli amonu pomarańczowobrunatny osad. Pozostałe jony nie reagują z tym odczynnikiem. Mg2+ z jonami OH− tworzy galaretowaty wodorotlenek magnezu, który jest rozpuszczalny w rozcieńczonych kwasach i roztworach soli amonowych, a nierozpuszczalny w nadmiarze odczynnika. Węglan amonu (NH4)2CO3. Węglan amonu w pierwszej chwili nie wytrąca osadu z rozcieńczonych roztworów zawierających jony Mg2+. Osad może powstać po pewnym czasie lub po podgrzaniu, przy czym jednak wytrącanie nie jest całkowite ze względu na obecność jonów NH4+. W obecności nadmiaru jonów NH4+ (np. dodatek NH4Cl) osad w ogóle nie powstaje. Wodorofosforan sodu Na2HPO4. Odczynnik ten wytrąca z obojętnych roztworów zawierających jony Mg2+ biały kłaczkowaty osad wodorofosforanu magnezu MgHPO4. Li+ barwi płomień na intensywny wiśniowoczerwony. Na+ barwi płomień na intensywny żółty. Sześciohydroksyantymonian(V) potasu KSb(OH)6 wytrąca z obojętnych lub słabo zasadowych roztworów zawierających jony Na+ biały, krystaliczny osad sześciohydroksyantymonianu sodu Na[Sb(OH)6]: Octan uranylowo-magnezowy Mg(UO2)3(CH3COO)8 wytrąca z obojętnych, ewentualnie zakwaszonych kwasem octowym, roztworów zawierających jony Na+ żółty, krystaliczny osad o wzorze . Jony Mg2+ nie przeszkadzają. K+ barwi płomień na słaby kolor różowofioletowy. Można wykorzystać też wytrącanie z ClO4−, z którym K+, w przeciwieństwie do Li+ i Na+, tworzy biały osad. winiany H2C4H4O6 i wodorowinian sodu NaHC4H4O6. Odczynniki te z obojętnych lub słabokwaśnych roztworów zawierających jony K+ wytrącają biały, krystaliczny osad wodorowinianu potasu KHC4H4O6: Wodorowinian potasu rozpuszcza się w zasadach, kwasach mineralnych i w gorącej wodzie, a nawet w dużej ilości zimnej wody. Bieg analizy V grupy kationów Do roztworu, po oddzieleniu IV grupy kationów, dodaje się 3 mol/l HNO3 do odczynu kwaśnego i ogrzewa się w celu rozłożenia pozostałego AKT. Wydzieloną siarkę odsącza się i roztwór bada się na obecność kationów V grupy. Część roztworu zawierającego kationy V grupy bada się na obecność jonu NH4+: Do 3–4 kropel badanego roztworu dodaje się 4–5 kropel NaOH i ogrzewa. Zaniebieszczenie różowego papierka lakmusowego u wylotu probówki świadczy o obecności jonu NH4+. Jeżeli w badanym roztworze obecna jest nie tylko V grupa, to jon NH4+ należy wykryć przed przystąpieniem do analizy. Drugą część roztworu bada się na obecność jonu Mg2+: Do badanego roztworu dodaje się Na2HPO4. Następnie dodaje się NH3∙H2O do odczynu zasadowego. Powstanie białego krystalicznego osadu MgNH4PO4 świadczy o obecności jonu Mg2+. Trzecią część roztworu gotuje się z NaOH (jeżeli poprzednio stwierdzono obecność NH4+) aż do całkowitego usunięcia NH3. Następnie wykonuje się badania na obecność jonu K+ za pomocą charakterystycznych prób. Czwartą część gotuje się z KOH i bada się na obecność jonu Na+. Jeżeli w próbie zawierającej tylko kationy V grupy nie stwierdzono obecności jonu NH4+, to próby na jon K+ można wykonywać bezpośrednio, bez wygotowywania z wodorotlenkiem, natomiast przed wykonaniem próby na jon Na+ z K[Sb(OH)6] należy oddzielić Mg2+, wytrącając Mg(OH)2 wodorotlenkiem potasu. Wykrywanie anionów Aniony zostały podzielone na 7 grup. Nie ma tu niestety prostych odczynników grupowych. Grupy zostały wydzielone w zależności od osadów powstających w reakcjach z kationami z IV grupy kationów (przede wszystkim Ba2+) oraz Ag+. Testy na konkretne aniony to zakwaszanie roztworu oraz odbarwianie MnO4−. I grupa anionów Pierwsza grupa anionów to Cl−, Br−, I−, CN−, SCN−, Fe(CN)63−, Fe(CN)64−, ClO−. Aniony I grupy tworzą z Ag+ białe osady nierozpuszczalne w rozcieńczonym kwasie azotowym. Nie tworzą one osadu z Ba2+. W środowisku kwaśnym z roztworów zawierających CN− wydziela się HCN, silnie trujący gaz o charakterystycznym zapachu migdałów. Fe3+ zabarwia roztwór zawierający SCN− na kolor krwistoczerwony, pochodzący od kompleksów Fe(SCN), n = 1–6. Fe3+ wraz z Fe(CN)64− wytrąca niebieski osad Fe4[Fe(CN)6]3 (błękit pruski). Fe2+ wraz z Fe(CN)63− wytrąca niebieski osad Fe4[Fe(CN)6]3 (błękit Turnbulla). Jony Cl− są słabymi reduktorami; w reakcji z zakwaszonym roztworem KMnO4 na gorąco redukują go do Mn2+, co powoduje odbarwienie roztworu. Jony Br− są silniejszymi reduktorami niż Cl− i odbarwiają zakwaszony roztwór KMnO4 na zimno. wykazuje właściwości redukujące w reakcji z zakwaszownym KMnO4. W środowisku gorącego, stężonego H2SO4 ulegają utlenieniu do Br2 przez K2Cr2O7. Nie są jednak w stanie zredukować jonów . Jony I− to silny reduktor. Pod wpływem utleniają się do wolnego I2, co pozwala odróżnić je od bromków. II grupa anionów Druga grupa anionów to S2−, NO2− i CH3COO−. Podobnie jak aniony grupy I, tworzą one osady z Ag+, nie tworzą natomiast osadów z Ba2+. Można je jednak odróżnić po tym, że osady z Ag+ rozpuszczają się w rozcieńczonym kwasie azotowym. CH3COO− w środowisku kwaśnym wydziela charakterystyczny zapach octu i nie odbarwia MnO4−. Do wytrącenia osadu z Ag+ konieczny jest stężony roztwór, a osad rozpuszcza się na gorąco. NO2− natomiast odbarwia MnO4− (utleniając się do NO3−) i wydziela w środowisku kwaśnym tlenki azotu. NO2− można wykryć za pomocą próby obrączkowej. w środowisku kwaśnym redukują NO2− do NO, same utleniając się do jodu pierwiastkowego: W środowisku kwaśnym z roztworów zawierających siarczki wydziela się H2S, silnie trujący gaz o charakterystycznym zapachu zgniłych jaj. III grupa anionów Trzecia grupa anionów to SO32−, CO32−, C2O42−, BO2−, BO33−, C4H4O62−. Podobnie jak aniony II grupy tworzą z Ag+ osady rozpuszczalne w rozcieńczonym kwasie azotowym. W przeciwieństwie do nich tworzą białe osady z Ba2+. Pod wpływem kwasów jony SO32− i CO32− rozkładają się do odpowiednio SO2 i CO2. W środowisku kwaśnym CO32− bardzo intensywnie rozkłada się z wydzieleniem dwutlenku węgla, który zmętnia wodę wapienną. Wydzielający się gaz nie ma zapachu. Ze względu na dużą intensywność rozkładu tworzą się bąbelki i może dojść nawet do powstania piany. SO32− również rozkładają się w środowisku kwaśnym z wydzieleniem dwutlenku siarki, jednak zachodzi to znacznie wolniej. Dwutlenek siarki ma ostry, duszący zapach. SO32− odbarwia MnO4−, utleniając się do SO42−. C4H4O62− z kationami K+ w lekko kwaśnym środowisku rozcieńczonego kwasu octowego wytrąca biały osad wodorowinianu potasowego . C2O42− odbarwia MnO4- utleniając się do CO2. IV grupa anionów Czwarta grupa to PO43−, AsO43−, AsO33−, S2O32−, CrO42− oraz Cr2O72−. Podobnie jak aniony III grupy tworzą one osady z Ag+ oraz Ba2+. Ich osady z Ba2+ są białe (z wyjątkiem CrO42−, który daje osad żółty) i rozpuszczalne w rozcieńczonym kwasie azotowym. Ich osady z Ag+ są barwne (Ag3PO4 jest żółty, Ag2CrO4 ma charakterystyczną bordową barwę, Ag2S2O3 jest biały, ale szybko żółknący, a następnie czerniejący, wskutek reakcji ). Rozcieńczony diCrO42− w reakcji z H2O2 daje niebieskie zabarwienie pochodzące od CrO5, które szybko zanika. Po wytrząśnięciu z eterem CrO5 przechodzi do warstwy organicznej, w której jest stabilniejszy. V grupa anionów Piąta grupę stanowią NO3−, MnO4−, ClO3−, ClO4−. Nie tworzą one prawie żadnych osadów. Przede wszystkim nie tworzą one osadów z Ag+ ani Ba2+. MnO4− można poznać po intensywnym fioletowym zabarwieniu, które znika po dodaniu reduktora. NO3− można wykryć za pomocą próby obrączkowej. VI grupa anionów Szóstą grupę tworzą SO42−, F−, SiF62−. Tworzą one osady z Ba2+, nie tworzą natomiast osadów z Ag+. SO42−, w przeciwieństwie do F−, tworzy osad z Pb2+. VII grupa anionów Siódmą grupę anionów stanowią SiO32−, SiO44−, Si2O52−. W środowisku kwaśnym tworzą one charakterystyczny żel krzemionkowy o galaretowatej konsystencji, przez co łatwo go rozpoznać. Tworzą też osady z Ag+ i Ba2+. SiO32− nie odbarwia MnO4−. Zobacz też reakcja charakterystyczna chemiczna analiza jakościowa związków organicznych chemiczna analiza ilościowa Uwagi Przypisy Bibliografia Chemia analityczna Chemia nieorganiczna

807

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chlorki

Chlorki

Chlorki – ogólna nazwa związków chemicznych, soli kwasu solnego lub innych związków zawierających chlor. W chemii nieorganicznej chlorkami nazywa się: sole kwasu solnego; pochodne kwasów, w których przynajmniej jedna grupa OH została zastąpiona przez atom chloru (chlorki kwasowe). W chemii organicznej określenie chlorki obejmuje: związki organiczne, będące solami (np. chlorki amin czwartorzędowych; sole kwasu solnego i amin niższego rzędu nazywa się chlorowodorkami) związki zawierające atom chloru przyłączony bezpośrednio do atomu węgla. Spośród takich związków z ugrupowaniem C-Cl wyróżnić można reaktywne chlorki acylowe, np. chlorek acetylu oraz stosunkowo inertne chlorowe pochodne węglowodorów, np. chlorek winylu. Większość soli chlorkowych jest dobrze rozpuszczalna w wodzie. Kationy, których chlorki są słabo rozpuszczalne, zostały wyodrębnione w I grupę kationów. Są to: AgCl, oraz . W chemii analitycznej do oznaczania chlorku stosuje się metody: Mohra i Volharda. Sole chlorkowe zawierają anion chlorkowy: . Jony te pełnią ważną funkcję w komórkach organizmów żywych. Działanie enterotoksyny (toksyny przecinkowca cholery) jest związane z zaburzeniem gospodarki jonu . Najbardziej znaną nieorganiczną solą chlorkową jest chlorek sodu, główny składnik soli kuchennej. Jest on również najbardziej powszechną solą rozpuszczoną w oceanach. Zobacz też Halogenki

808

https://pl.wikipedia.org/wiki/Computer%20to%20plate

Computer to plate

Computer to plate – jedna z dwóch podstawowych metod tworzenia formy drukowej. Drugą jest CtF (ang. Computer-to-Film), czyli metoda stykowa, analogowa. W obu przypadkach efektem końcowym jest forma drukowa. Różnica polega na technologii wykonania, a co za tym idzie – na czasie pracy i jakości efektu końcowego, tzn. wyższa jakość występuje w technologii CTP. W przypadku CTP odpada dotychczasowy etap pośredni polegający na naświetlaniu błon (filmów poligraficznych), a dopiero potem wykorzystaniu tych błon (czasami dodatkowo po ich uprzednim montażu) do naświetlania form drukowych, gdyż CTP polega na bezpośrednim naświetlaniu form drukowych (płyt offsetowych lub fleksograficznych) z plików postscriptowych przy użyciu odpowiednich naświetlarek. Zaletą tej technologii jest maksymalna dokładność wszystkich parametrów – zarówno związanych z jakością plamki rastra (np. brak „podświetlenia” plamki, które towarzyszy naświetlaniu z formy kopiowej w CTF, możliwość reprodukcji mniejszych plamek niż w CtF), jak i montażu całości. Niewątpliwą zaletą jest również skrócenie całego cyklu przygotowania formy drukowej. Naświetlanie form drukowych w procesie CTP odbywa się na specjalistycznych naświetlarkach. W technologii offsetowej istnieje również technologia alternatywna polegająca na wykorzystaniu dotychczasowych naświetlarek filmów z technologii CTF i naświetlaniu na nich specjalnych płyt z tworzyw sztucznych. Otrzymane formy drukowe nadają się jednak do niskich nakładów. Technologia CTP jest technologią rozwijającą się, koszty wdrożenia ciągle ulegają obniżaniu zarówno od strony parku maszynowego, jak i materiałów eksploatacyjnych. Proces ten sprawia, że technologia stopniowo wkracza nie tylko do dużych, ale i średnich drukarń. Drukarnie, które nie wdrożyły własnej przygotowalni CTP korzystają z firm naświetlających usługowo, dzięki temu technika CTP zatacza jeszcze szersze kręgi. Dzięki obniżaniu się kosztów wdrożenia CTP i coraz szerszemu korzystaniu z tej technologii, technologia CTF jest w regresie. Technologię CTP zaprezentowano po raz pierwszy już na targach Drupa w 1990 roku, wtedy była traktowana jako ciekawostka. Pierwsze instalacje CTP w Polsce to rok 1999. Technologia CTP jest metodą uzyskania formy drukowej poza maszyną drukarską i nie zalicza się do tego terminu metody wykonywania formy drukowej bezpośrednio na maszynie drukarskiej, która to technologia nosi ogólną nazwę CtPress. Również stosowanie wobec CTP terminu druk cyfrowy jest niepoprawne. CtP w offsecie W technologii „od komputera do offsetowej formy drukowej”, czyli w CtP dla offsetu, wyróżnia się płyty: z rysunkiem przyjmującym farbę, wykonanym metodą natryskową, presensybilizowane, z rysunkiem wywoływanym po naświetleniu: wymagające dalszej obróbki chemicznej po naświetlaniu fotoczułe termoczułe bezprocesowe, czyli bez potrzeby dalszej obróbki chemicznej termotopliwe termopolimerowe fotopolimerowe termorozkładalne Płyty CtP naświetlane są w naświetlarkach przeznaczonych do odpowiedniego rodzaju płyt, bo naświetlane są przy pomocy promieni laserowych o stosownych dla siebie długościach fal i mocach promienia laserowego. Bibliografia Herbert Czichon, Płyty offsetowe II generacji..., w: „Świat Druku”, 12/2010, s. 70-73. DTP Druk offsetowy

809

https://pl.wikipedia.org/wiki/Computer%20to%20film

Computer to film

Computer to film – technologia tworzenia formy kopiowej na potrzeby poligrafii, która polega na naświetlaniu z komputera klisz na urządzeniu zwanym naświetlarką. W praktyce termin ten jest jednak stosowany w znaczeniu jednej z dwu podstawowych metod prowadzących do stworzenia formy drukowej w druku offsetowym. Drugą jest CtP (ang. Computer-to-Plate). W obu przypadkach efektem końcowym jest taka sama forma drukowa, tzw. blacha. Różnica polega na technologii wykonania, a co za tym idzie – na czasie pracy i jakości efektu końcowego. W praktycznych zastosowaniach CtF jest poprzednikiem CtP. Technologia CtF polega na dodatkowym etapie pośrednim – wykonaniu klisz. Strony publikacji są naświetlane z plików postscriptowych na naświetlarce. Klisze (po wywołaniu) służą do stykowego kopiowania na kopioramie na formy drukowe – właśnie owe blachy, które na tym etapie procesu są jeszcze światłoczułe (tzw. presensybilizowane). Po wywołaniu blach można je zakładać na maszynę drukarską. Na marginesie można dodać, że formy drukowe presensybilizowane utrzymują swoją światłoczułość nawet po ich wywołaniu – warstwą światłoczułą są fotopolimery i w zależności od tego, czy są pozytywowe czy negatywowe ich wytrzymałość pod wpływem światła zmniejsza się lub zwiększa. Wady CtF: Fakt istnienia klisz wymusza dodatkową czynność zwaną montażem. Jest to montaż ręczny, a czynnik ludzki jest przyczyną niedokładności w pasowaniu kolejnych klisz (w przypadku druku barwnego składającego się z nakładania na siebie kolejnych kolorów podstawowych), jak również niedokładności spowodowanej montowaniem (przyklejaniem) wielu mniejszych klisz na jedną większą wspólną folię montażową (tzw. astralon) – o wielkości dopasowanej do zadrukowywanego arkusza. Ponadto klisze, jako materiał delikatny, z trudem utrzymują stabilność wymiarową oraz są podatne na zanieczyszczenia i uszkodzenia mechaniczne. Naświetlanie blach z klisz utrudnia również zapanowanie nad dokładnością punktu rastrowego (jego wielkość i kształt), co powoduje utrudnienia w zachowaniu wierności kolorystycznej. Jednakże jedynie technologia CtF jest dostępna dla ciągle jeszcze wielkiej liczby małych drukarni, jak i większości drukarni średniej wielkości. Jest to spowodowane wciąż jeszcze dużymi kosztami uruchomienia tej nowej technologii. Koszty te są związane nie tylko z samymi urządzeniami, ale i pozyskaniem odpowiednio wykształconego i doświadczonego personelu do ich obsługi. Ponadto drukarnie dysponujące już technologią CtP z reguły nie świadczą usługowego wykonywania form drukowych na zewnątrz. W druku offsetowym istnieją również metody tworzenia form drukowych bezpośrednio na maszynie drukarskiej, które noszą ogólną nazwę technologii CtPress. Zobacz też naświetlarka CtP CtPress druk cyfrowy DTP Druk offsetowy

810

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemia%20nieorganiczna

Chemia nieorganiczna

Chemia nieorganiczna () – chemia wszystkich związków niezaliczanych do organicznych, czyli nieorganicznych. Kryteria podziału na chemię nieorganiczną i organiczną ewoluowały na przestrzeni czasu. Współcześnie według IUPAC przyjmuje się, że jest to chemia wszystkich związków, w których nie występuje wiązanie węgiel-wodór. Na granicy chemii nieorganicznej i organicznej znajduje się chemia metaloorganiczna i chemia związków kompleksowych. Zagadnienia chemii nieorganicznej chemia fizyczna chemiczna analiza jakościowa związków nieorganicznych kinetyka reakcji chemicznych mineralogia reakcje utleniania-redukcji właściwości i reakcje związków nieorganicznych, czyli: pierwiastków w stanie czystym kwasów zasad soli związków kompleksowych innych związków chemicznych niebędących związkami organicznymi

812

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chemia%20teoretyczna

Chemia teoretyczna

Chemia teoretyczna – dział chemii zaliczany do chemii fizycznej, zajmujący się zagadnieniami związanymi z wiedzą chemiczną od strony teoretycznej, czyli bez wykonywania eksperymentów w laboratorium. Nie znaczy to jednak, że chemia teoretyczna ignoruje wyniki eksperymentalne: zazwyczaj stara się z lepszym lub gorszym skutkiem wyjaśniać te wyniki i przewidywać efekty przyszłych eksperymentów. W szczególności chemia teoretyczna zajmuje się następującymi zagadnieniami: modelowaniem cząsteczek, czyli teoretycznym obliczaniem ich struktury elektronowej i przestrzennej przewidywaniem przebiegu reakcji chemicznych i teoretycznym obliczaniem ich efektów energetycznych, a także ustalaniem, czy dana reakcja ma w ogóle szansę zajść, i w jakich warunkach będzie ewentualnie zachodziła przewidywaniem właściwości chemicznych i fizycznych, a zwłaszcza aktywności biologicznej i katalitycznej związków chemicznych na podstawie ich struktury. Dotyczy to zarówno istniejących już związków, jak i związków, których jeszcze nie otrzymano. Podstawą wszelkich obliczeń i rozwiązywania tego rodzaju problemów teoretycznych w chemii jest chemia kwantowa oraz termodynamika i kinetyka reakcji chemicznych. W obliczeniach tych dużą rolę odgrywa chemia obliczeniowa. Linki zewnętrzne Portal związany z modelowaniem molekularnym i chemią teoretyczną Chemia fizyczna

813

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cimabue

Cimabue

Cimabue, właśc. Cenni di Pepo (ur. ok. 1240, zm. 1302 w Pizie) – włoski malarz i mozaicysta epoki gotyku. Życiorys Działał we Florencji, Rzymie, Pizie i Asyżu. Jego dzieła miały charakter wyłącznie religijny. Tworzył mozaiki, freski i obrazy (Ukrzyżowanie – Museo dell'Opera di Santa Croce, Florencja, Tronująca Madonna z aniołami – Galleria degli Uffizi, Florencja). Jego zasiadające na tronach Madonny w otoczeniu aniołów są jeszcze w pełni gotyckie, a jednak to on namalował po raz pierwszy od prawie tysiąca lat portret realistyczny – postać św. Franciszka z Asyżu, ubogo odzianego, o twarzy starego człowieka, dobrej, pooranej zmarszczkami, zniszczonej wiekiem. Jest to portret wyobrażony, jednakże świeckie ujęcie tematu zwyciężyło tu po raz pierwszy średniowieczną idealizację. Uczniem Cimabuego był Giotto di Bondone. Dzieła Krzyż z San Domenico w Arezzo – 1268-1271, tempera i złoto na desce 336 × 267 cm, San Domenico, Arezzo Maestà di Santa Trinità – 1280 tempera na desce, Galeria Uffizi, Florencja Krucyfiks – 1287-1288, tempera na płycie, 448 × 390 cm, Museo dell'Opera di Santa Croce, Florencja Tronująca Madonna z dzieciątkiem i czterema aniołami – tempera na drewnie, Santa Maria dei Servi, Bolonia Tronująca dziewica z aniołami lub Maestà – 1280, tempera na drewnie, Luwr, Paryż Madonna Contini Bonacossi (Madonna na tronie z dzieciątkiem, św. Franciszkiem, św. Dominikiem i dwoma aniołami) – Galeria Uffizi, Florencja Święty Franciszek – dzieło przypisywane, ok. 1290, tempera i złoto na desce 123 × 41 cm, Muzeum Konwentu Matki Bożej Anielskiej, Asyż Przypisy Linki zewnętrzne Web Gallery of Art Włoscy malarze gotyku Malarze szkoły florenckiej Urodzeni w 1240 Zmarli w 1302

816

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chlor

Chlor

Chlor, Cl (, od chloros - „zielonożółty”) − pierwiastek chemiczny z grupy fluorowców, niemetal o liczbie atomowej 17. Izotopy stabilne to 35Cl i 37Cl. Chlor jest toksycznym żółtozielonym gazem około dwa i pół razy cięższym od powietrza, o nieprzyjemnym, duszącym zapachu. Jest silnym utleniaczem, wybielaczem i środkiem dezynfekującym. Wchodzi w skład wielu powszechnie spotykanych soli oraz innych związków. Właściwości Wolny chlor występuje w postaci dwuatomowych cząsteczek Cl2. W związkach występuje na stopniach utlenienia od −I do VII. Chlor jest bardzo aktywny chemicznie, chociaż mniej niż fluor. W obecności rozproszonego światła słonecznego łączy się z wodorem, tworząc chlorowodór. W pełnym świetle słonecznym ta reakcja przebiega wybuchowo. Cl2 + H2 → 2HCl Chlor łączy się bezpośrednio z większością pierwiastków, na skutek czego powstają chlorki. W 1 litrze wody o temperaturze 25 °C rozpuszcza się 2,3 l chloru, tworząc tzw. wodę chlorową. Z wodą reaguje powoli, tworząc chlorowodór i kwas podchlorawy (HOCl): Cl2 + H2O → HCl + HOCl Chlorki należą do I grupy analitycznej anionów Otrzymywanie W laboratorium chlor można otrzymać przez utlenianie kwasu solnego silnym utleniaczem, np. ditlenkiem manganu MnO2 lub nadmanganianem potasu: MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2↑ + 2H2O 2KMnO4 + 16HCl → 2KCl + 2MnCl2 + 5Cl2↑ + 8H2O Na skalę przemysłową otrzymuje się go w wyniku elektrolizy wodnego roztworu chlorku sodu. Przy okazji otrzymuje się wodorotlenek sodu i wodór. 2 NaCl + 2 H2O → Cl2↑ + H2↑ + 2 NaOH Zamiast wodnego roztworu stosuje się również stopiony chlorek sodu: 2NaCl → Cl2↑ + 2Na Zastosowanie Chlor używany jest w instalacjach do uzdatniania wody, na ostatnim etapie procesu, gdzie w reakcji gazowego chloru z wodą tworzy się, posiadający silne właściwości dezynfekujące, kwas podchlorawy oraz HCl. Produktem ubocznym powstającym podczas procesu chlorowania wody jest toksyczny dla ludzi chloroform, powstający w reakcji chloru ze związkami organicznymi występującymi w źle oczyszczonej wodzie. Do ogólnie pojętej dezynfekcji stosuje się wiele różnych związków chloru (przede wszystkim chloroaminy), szerokie zastosowanie znalazł także jako wybielacz (papieru, tkanin). Chlor był stosowany jako gaz bojowy podczas I wojny światowej, ale został wyparty przez bardziej skuteczne środki. Chlor jest szeroko stosowany do wyrobu wielu produktów używanych na co dzień – antyseptyków, barwników, pożywienia, środków owadobójczych, farb, produktów naftowych, tworzyw sztucznych, lekarstw, wyrobów włókienniczych, rozpuszczalników, itd. W chemii organicznej używa się gazowego chloru jako utleniacza; czasami zamiast formy gazowej wykorzystuje się wodę chlorową. Chlor jest jednym z możliwych podstawników, zastępującego w związkach organicznych atom wodoru (np. chlorek winylu i produkowany z niego PCW, w produkcji gumy syntetycznej). Inne zastosowania to produkcja chloranów, chloroformu, tetrachlorku węgla i ekstrakcja bromu. Historia W formie czystej chlor został otrzymany w 1774 przez Carla Wilhelma Scheele, który mylnie sądził, że jest to jakiś związek chemiczny, zawierający tlen. Otrzymał go w reakcji tlenku manganu(IV) MnO2 z kwasem solnym. Nazwę temu pierwiastkowi w 1810 roku nadał Humphry Davy, który stwierdził, że substancja otrzymana przez Sheelego jest pierwiastkiem. Polski chemik Jędrzej Śniadecki jako jeden z pierwszych postulował uznanie chloru za pierwiastek, tuż po jego odkryciu. Jako pierwszy polską nazwę – chlor – zaproponował Filip Walter. Proponowano też nazwy słoń, soleń i soliród. W temperaturze <10 °C z wody chlorowej krystalizują żółtozielone hydraty, które pierwotnie uważano za stały chlor. Dopiero w roku 1823 Michael Faraday stwierdził, żółtozielone kryształy wytrącające się w temperaturze <10 °C z wody chlorowej nie są stałym chlorem, lecz hydratami i określił ich skład jako (obecnie wiadomo, że kryształy te są klatratami o zróżnicowanej zawartości wody; zwykle przypisuje im się skład ). 5 marca 1823 Faraday ogrzał hydrat chloru w zatopionej fiolce i uzyskał po raz pierwszy chlor w stanie ciekłym. Występowanie W przyrodzie chlor występuje w ilości 0,19% (wagowo), tylko w postaci jonu chlorkowego Cl−, który jest głównym anionem występującym w oceanach. Jony chlorkowe stanowią ok. 1,9% masy wszystkich oceanów. Jeszcze większa koncentracja chlorków występuje w wodach słonych jezior (w Morzu Martwym ok. 21%) i podziemnych złożach solanki. Większość chlorków jest rozpuszczalna w wodzie, dlatego w większych ilościach w stanie stałym można je znaleźć tylko w suchym klimacie lub podziemnych złożach soli. Główne minerały zawierające chlor to halit (sól kamienna, NaCl), sylwin (chlorek potasu) i karnalit (uwodniony podwójny chlorek potasu i magnezu). Związki Wśród nieorganicznych związków chloru znajdują się kwas solny i 4 kwasy tlenowe oraz ich sole: chlorki i sole tlenowych kwasów chloru: kwas solny (chlorowodorowy), HCl; sole chlorki (stopień utlenienia −I) kwas podchlorawy, HClO; sole podchloryny (st. utl. I) kwas chlorawy, HClO2; sole chloryny (st. utl. III) kwas chlorowy, HClO3; sole chlorany (st. utl. V) kwas nadchlorowy, HClO4; sole nadchlorany (st. utl. VII) Z tlenem chlor tworzy 6 tlenków: Cl2O, Cl2O3, ClO2, Cl2O4 (ClOClO3), Cl2O6, Cl2O7. Do organicznych związków chloru należą m.in. chloraminy, niektóre dioksyny, chlorowane węglowodory (np. czterochlorek węgla i chloroform). Znaczenie biologiczne Jest powszechny w przyrodzie i występuje w większości organizmów żywych. Chlor ma duże znaczenie biologiczne, należy do makroelementów. Jony chloru należą do głównych anionów w płynach organizmu, tym samym regulując równowagę elektrolityczną płynów ustrojowych. W postaci kwasu solnego jest używany do aktywacji enzymów trawiennych przez wiele zwierząt (wydzielanych w żołądku). W organizmie człowieka o wadze 70 kg znajduje się około 95 g chloru. Dzienny obieg tego pierwiastka (spożywanie i wydalanie) zależnie od osoby zawiera się w przedziale 85—250 mg. Toksyczność Gazowy chlor działa drażniąco na układ oddechowy i błony śluzowe, może prowadzić do obrzęku płuc, a w dużych stężeniach do śmierci. W powietrzu jest wyczuwalny przy stężeniu 3,5 ppm, stężenie śmiertelnie niebezpieczne to ponad 800 ppm. Z powodu tych właściwości był stosowany jako broń chemiczna w czasie I wojny światowej. Wartość średnia ważona dopuszczalna w długim przedziale czasu (8 godzin na dzień) nie powinna przekroczyć 0,7 mg/m3; NDSCh wynosi 1,5 mg/m3. Trujące gazy (trichlorek azotu) mogą się wydzielać przy kontakcie wybielaczy zawierających chlor z moczem, a także z amoniakiem lub innymi produktami czyszczącymi. Zobacz też AOX Uwagi Przypisy Chlor Duszące bojowe środki trujące Pierwiastki chemiczne Leki z listy leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia Utleniacze

818

https://pl.wikipedia.org/wiki/CSS

CSS

Centralna Szkoła Strzelnicza – szkoła Wojska Polskiego funkcjonująca w latach 1922–1939 w Toruniu kaskadowe arkusze stylów () – język służący do opisu formy prezentacji stron WWW Counter-Strike: Source – taktyczny first-person shooter stworzony przez Valve na silniku graficznym Source cross-site scripting – sposób ataku na serwis WWW polegający na osadzeniu w treści atakowanej strony kodu, który wyświetlony innym użytkownikom może doprowadzić do wykonania przez nich niepożądanych akcji Content Scramble System – kontrowersyjny system szyfrowania zawartości płyt DVD Catalina Sky Survey – amerykański program badawczy, w ramach którego poszukiwane są komety i planetoidy bliskie Ziemi, stanowiące dla niej zagrożenie Cansei de Ser Sexy – brazylijski zespół wykonujący muzykę indie, electro i indietronica Czechosłowacka Partia Socjalistyczna () – czechosłowacka partia polityczna działająca w Czechach i na Morawach w latach 1948–1990 jako część składowa Bloku Demokratycznego i Frontu Narodowego Skrót CSS jest również oznaczeniem okrętów Marynarki Wojennej Stanów Skonfederowanych (patrz lista okrętów Marynarki Wojennej Stanów Skonfederowanych).

822

https://pl.wikipedia.org/wiki/Content%20Scramble%20System

Content Scramble System

Content Scramble System – system szyfrowania zawartości płyt DVD-Video. Jego celem jest ograniczenie niekontrolowanego przepływu płyt DVD pomiędzy rynkami, na które są wydawane. System opiera się o wykorzystanie zapisanych w odtwarzaczu kluczy kryptograficznych: urządzenie sprzedane w danym rejonie może odtworzyć tylko płyty przeznaczone dla tego obszaru geograficznego, a użytkownik może zmienić ustawienie regionu tylko skończoną liczbę razy w czasie życia urządzenia. CSS jest przykładem użycia mechanizmów DRM do celów niezwiązanych z ochroną praw autorskich: jego podstawową funkcją jest ochrona modelu biznesowego, który zakłada wypuszczanie nośników w różnych terminach i w różnych cenach na sąsiadujących ze sobą rynkach. Dodatkowo, CSS służył do zagwarantowania, że odtwarzacze DVD-Video będą podlegały certyfikacji i licencjonowaniu, przez co możliwe było wymuszenie określonych rozwiązań technologicznych, jak np. przestrzeganie flagi niepozwalającej na przewinięcie ostrzeżeń oraz reklam nagranych na nośniku. Z tych powodów, oraz z racji tego, że mechanizm ograniczał możliwość swobodnej odsprzedaży samych odtwarzaczy, CSS postrzegany jest przez przeciwników DRM jako sztandarowy przypadek naruszenia praw konsumentów. Ze względu na niski poziom bezpieczeństwa wykorzystanego algorytmu (niestandardowy 40-bitowy szyfr strumieniowy), algorytm ten został dość szybko złamany, co umożliwiło swobodne odczytywanie nośników za pomocą dowolnych urządzeń i oprogramowania. Autorem pierwszej implementacji dekodera CSS, o nazwie DeCSS, był m.in. Norweg Jon Johansen. Zobacz też DRM DMCA SSSCA Przypisy Bibliografia Multimedia Zarządzanie prawami cyfrowymi Szyfry strumieniowe

188136

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20X%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji zostali wybrani 4 i 18 czerwca 1989 w wyniku tzw. wyborów czerwcowych. Posłowie ci zostali wybrani na Sejm PRL. Jednakże w związku z wejściem w trakcie kadencji w życie tzw. noweli grudniowej, wprowadzającej m.in. zmianę nazwy państwa z Polska Rzeczpospolita Ludowa na Rzeczpospolita Polska, stali się tym samym posłami na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Formalnie kadencja posłów X kadencji trwała od 18 czerwca 1989 (daty drugiej tury głosowania) do 25 listopada 1991. Pierwotnie miała upłynąć 18 czerwca 1993, jednak została skrócona na mocy uchwały Sejmu. W trakcie kadencji jeden raz odbyły się wybory uzupełniające – miało to miejsce 11 lutego 1990 i dotyczyło mandatu nr 89 w Gdyni. Trzy mandaty na koniec kadencji pozostały natomiast nieobsadzone. Pierwsze posiedzenie Sejmu odbyło się 4 i 5 lipca 1989, a ostatnie, 79. – 25 października 1991. Posłowie X kadencji zostali wybrani w pierwszych częściowo wolnych wyborach w historii Polski po II wojnie światowej, przeprowadzonych w ramach uzgodnień dokonanych przy Okrągłym Stole. Przedstawiciele niedemokratycznych władz komunistycznych PRL zagwarantowali rządzącej „koalicji”, obejmującej PZPR i jej satelitów, obsadę co najmniej 299 (65%) miejsc w Sejmie. Pozostałe mandaty poselskie w liczbie 161 (35%) zostały przeznaczone dla kandydatów bezpartyjnych – do ubiegania się o nie zostali dopuszczeni również przedstawiciele różnych środowisk opozycji demokratycznej. Wybór posłów X kadencji nastąpił na podstawie ordynacji wyborczej uchwalonej przez Sejm PRL 7 kwietnia 1989 w ramach realizacji ustaleń Okrągłego Stołu. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu X kadencji i stan na koniec kadencji. Ordynacja wyborcza Prezydium Sejmu X kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Według stanu na koniec X kadencji Sejmu funkcjonowały w nim następujące środowiska polityczne: Obywatelski Klub Parlamentarny (105 posłów, przewodniczący Mieczysław Gil), Parlamentarny Klub Lewicy Demokratycznej (102 posłów, przewodniczący Włodzimierz Cimoszewicz), Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego (65 posłów, przewodniczący Józef Zych), Klub Parlamentarny Unia Demokratyczna (49 posłów, przewodniczący Bronisław Geremek), Poselski Klub Pracy (39 posłów, przewodnicząca Wiesława Ziółkowska), Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego (21 posłów, przewodniczący Lesław Lech), Klub Poselski Stowarzyszenia „Pax” (10 posłów, przewodniczący Józef Wójcik), Parlamentarny Klub Chrześcijańsko-Ludowy (8 posłów, bez formalnego przewodniczącego), Klub Poselski Unii Chrześcijańsko-Społecznej (8 posłów, przewodniczący Tadeusz Nowacki), Klub Niezależnych Posłów (7 posłów, przewodniczący Zbigniew Kostrzewa), Klub Posłów Wojskowych (7 posłów, przewodniczący Zbigniew Puzewicz), Parlamentarny Klub „Solidarność Pracy” (5 posłów, bez formalnego przewodniczącego), Klub Poselski Polskie Stronnictwo Ludowe (4 posłów, przewodniczący Tadeusz Kaszubski), Klub Poselski Polskiego Związku Katolicko-Społecznego (4 posłów, przewodniczący Ryszard Gajewski), Parlamentarny Klub Ekologiczny (3 posłów, bez formalnego przewodniczącego), Posłowie niezrzeszeni (20 posłów). Posłowie, których mandat wygasł w trakcie X kadencji (4 posłów) Lista według okręgów wyborczych Pogrubieniem wyróżniono imiona i nazwiska posłów wyłonionych w I turze wyborów. Kolorem szarym wyróżniono posłów, których mandat wygasł w czasie trwania kadencji izby. 1 grudnia 1989 na skutek uwzględnienia protestów wyborczych unieważniono wybór posła Polskiego Związku Katolicko-Społecznego w Gdyni Mariana Szatybełki. Decyzja ta była spowodowana tym, że przed drugą turą wyborów, przeprowadzoną 18 czerwca 1989, jego kontrkandydat został wykluczony z PZKS i następnie wykreślony z kart wyborczych – takie postępowanie uznano za niezgodne z art. 78 ust. 5 ordynacji wyborczej do Sejmu PRL, który stwierdzał, że w ponownym głosowaniu w obrębie mandatu kandydują 2 osoby. Wybory uzupełniające z 11 lutego 1990, przeprowadzone na dotychczasowych zasadach (mandat zarezerwowany dla PZKS), wygrał ponownie Marian Szatybełko. W trakcie kadencji zmarło trzech posłów, w tym Walerian Pańko, pełniący równocześnie obowiązki prezesa Najwyższej Izby Kontroli, który zginął w wypadku drogowym. W tych przypadkach nie przeprowadzono wyborów uzupełniających, co wynikało głównie z planów rozwiązania Sejmu, urzeczywistnionych w uchwale z 9 marca 1991. Tym samym na koniec X kadencji Sejmu trzy mandaty pozostały nieobsadzone. Posłowie według stażu parlamentarnego Zobacz też Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku senatorowie I kadencji w latach 1989–1991 Uwagi Przypisy Linki zewnętrzne 10 Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku

188139

https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek%20Koci%C5%84ski

Franciszek Kociński

Franciszek Kociński (ur. w 1801 w Odolanowie - zm. 2 kwietnia 1865 w Koźminie) – dziekan dekanatu koźmińskiego, proboszcz dobrzycki w latach 1836-1859 i koźmiński w latach 1859 - 1865. Życiorys Święcenia kapłańskie przyjął w 1829 roku i został skierowany po pracy duszpasterskiej jako wikariusz w Pobiedziskach, a następnie w Doruchowie. W 1836 roku otrzymał parafię w Dobrzycy, gdzie objął probostwo w kościele św. Tekli Wytoczył proces ówczesnemu właścicielowi Dobrzycy, baronowi von Kottwitz o przekazywanie przez niego świadczeń pieniężnych na utrzymanie kościoła i duszpasterzy (jak to było w zwyczaju). Proces wygrał i baron zmuszony był partycypować w kosztach w wysokości 1/3 wydatków. Zainicjował starania o budowę nowego kościoła, murowanego i przykrytego dachówką. Władza duchowna dekretem z 3 maja 1834 mianowała go dziekanem dekanatu koźmińskiego (rozciągał się on wówczas od Pogorzeli do Ostrowa i Wysocka). 1 lutego 1859 r. został proboszczem w Koźminie i tam pracował do śmierci. W Dobrzycy zapamiętany został jako gorliwy obrońca praw dobrzyckiego beneficjum. Przypisy Duchowni archidiecezji poznańskiej Duchowni katoliccy zaboru pruskiego Ludzie urodzeni w Odolanowie Ludzie związani z Dobrzycą Urodzeni w 1801 Zmarli w 1865

188143

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20IX%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IX kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IX kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 13 października 1985. Pierwsze posiedzenie odbyło się 6 listopada 1985, a ostatnie, 50. – 29 i 30 maja 1989. Kadencja Sejmu trwała od 13 października 1985 do 3 czerwca 1989. Pierwotnie miała upłynąć 13 października 1989 (po 4 latach od dnia poprzednich wyborów), jednak została skrócona na mocy ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 7 kwietnia 1989. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu IX kadencji i stan na koniec kadencji. Prezydium Sejmu IX kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Posłowie IX kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach poselskich: Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – 238 posłów, przewodniczący klubu Tadeusz Porębski, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego – 104 posłów, przewodniczący klubu Tadeusz Szelachowski, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego – 35 posłów, przewodniczący klubu Marek Wieczorek, Koło Poselskie PAX – 9 posłów, przewodniczący koła Zenon Komender, Koło Poselskie Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego – 7 posłów, przewodniczący koła Kazimierz Morawski, Koło Poselskie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego – 5 posłów, przewodniczy koła Zbigniew Zieliński, Posłowie bezpartyjni – 53 posłów. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie IX kadencji (9 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1985 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 9

188144

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuki%20plastyczne

Sztuki plastyczne

Sztuki plastyczne – jeden z podstawowych obok literatury pięknej i muzyki działów sztuk pięknych, obejmuje dziedziny wizualnej twórczości artystycznej. Podstawowe dziedziny sztuk plastycznych to: formy płaszczyznowe (kreowanie obrazu) malarstwo rysunek komiks manga grafika grafika warsztatowa (poligrafia artystyczna) grafika użytkowa (stosowana, projektowa) grafika komputerowa typografia kaligrafia fotografika animacja anime ornamentyka formy przestrzenne (kreowanie kształtu) architektura architektura wnętrz wystawiennictwo rzeźba scenografia kostiumografia instalacja wzornictwo przemysłowe rzemiosło artystyczne lalkarstwo Kwestią sporną jest, czy do sztuk plastycznych można zaliczyć również grafikę komputerową, bo choć twórca w tym przypadku nie zmaga się z samą materią, to mają odniesienie do sztuk plastycznych wszystkie pozostałe aspekty aktu twórczego.

823

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyceron

Cyceron

Marek Tulliusz Cyceron (), inaczej Marek Tulliusz Cycero (ur. 3 stycznia 106 p.n.e., zm. 7 grudnia 43 p.n.e.) – pisarz, mówca, polityk, dowódca wojskowy, filozof, prawnik i kapłan rzymski. Jako polityk i wódz stojący na czele stronnictwa broniącego republiki rzymskiej przeciw Cezarowi, Antoniuszowi i Oktawianowi, poniósł klęskę. Jako mówca i pisarz, podziwiany nawet przez wrogów, już za życia odniósł wielki sukces. Współcześnie uważany za jedną z najważniejszych postaci w dziejach światowej literatury. Podkreślał, że większa jest trwałość dowcipu niż siły, więc chętnie oddałby dwa militarne triumfy za dobrze ułożoną mowę. Zajmując się literackimi i filozoficznymi studiami, miał poczucie, że tworzy dzieła daleko ważniejsze, niż gdy siedział w krześle kurulnym. Już w starożytności sposób, w jaki posługiwał się językiem łacińskim, był uznawany za ideał, do którego powinni dążyć mówcy i pisarze. W średniowieczu na podstawie jego dzieł nauczano retoryki, a autorytet Cycerona w tej dziedzinie był uważany za niepodważalny. Dla humanistów stał się pisarzem wzorcowym, którego styl należało naśladować. Jego mowy, listy oraz teksty na temat retoryki i filozofii uważane są za normę językową prozy łacińskiej. Cyceroński model używania języka przez wieki wpływał na rozwój kultur, które czerpały wzorce z klasycznej łaciny. Cyceron jest prawdopodobnie bardziej odpowiedzialny niż jakikolwiek inny człowiek w historii za obecny kształt języków literackich używanych na całym świecie. Rozwinął prozę rzymską, a dziedzictwo filozofii greckiej przekazał następnym wiekom w łacinie. Jego dzieła inspirowały twórczość europejską przez dwa tysiąclecia – oczarowani nimi byli m.in. Petrarka, Erazm z Rotterdamu, deiści angielscy, Wolter czy Mirabeau. Dzieła te wciąż są żywe, a postać Cycerona nie jest obca współczesnej kulturze masowej – pojawia się w powieściach i filmach. Od starożytności aż do XIX wieku, w kulturze europejskiej jego utwory były podstawą programu szkolnego, a ich znajomość niezbędnym elementem wykształcenia. Przez ponad półtora tysiąca lat, od V do XIX wieku, uczniowie musieli na co dzień obcować z dwiema książkami. Jedną z nich była Biblia, drugą prace Cycerona. Uczono się na pamięć mów Cycerona, aby potem w praktyce stosować jego sposób wysławiania się, argumenty i figury retoryczne. Z jego prac czerpano sposoby umożliwiające przekonanie słuchaczy do własnych racji, które tak mocno zakorzeniły się, że są nadal wykorzystywane – przez duchownych, prawników czy polityków. Dzieła Cycerona były wielką pochwałą ustroju republikańskiego. To jedyna forma państwa, w której – jego zdaniem – warto żyć. Z wielką mocą swojego talentu przeciwstawiał się przez całe życie monarchii i dyktaturze; za swoje przekonania oddał życie. Nazwisko jego stało się symbolem republiki, która wraz z nim zginęła. Cyceronowi kultura i nauka zawdzięczają między innymi takie pojęcia jak „człowieczeństwo” (humanitas) czy „ludzka godność” (dignitas hominis), które po dziś dzień stanowią wspólne dobro cywilizowanej ludzkości. Cyceron, będący „nowym człowiekiem” (homo novus) wspiął się z małomiasteczkowej, peryferyjnej społeczności na szczyty władzy wielkiego rzymskiego imperium. Przez wieki podziwiano upór, z jakim ten chwiejny człowiek, intelektualista obejmujący wszystkie możliwe aspekty każdej sprawy, walczył o swoje ideały, a także jego zdolność przekonywania do własnych poglądów zarówno wykształconych elit, jak i wielkich tłumów. Z jego imieniem na ustach szli mordercy Cezara, chociaż on sam w spisku ani zamachu udziału nie brał. Wokół niego skupili się w ostatnim roku jej istnienia wszyscy obrońcy republiki, mimo że Rzymianinem z urodzenia nie był. Dzięki jego pismom republikańskie, demokratyczne idee zostały przekazane średniowiecznej i nowożytnej Europie, a założyciele współczesnych demokracji często się na Cycerona powoływali. Życiorys Dzieciństwo Cyceron urodził się w roku 106 p.n.e. w Arpinum, położonym w górach mieście w krainie Wolsków, około 100 kilometrów na południowy wschód od Rzymu. Mieszkańcy Arpinum od 188 r. p.n.e. posiadali obywatelstwo rzymskie, a rodzina Tulliuszów przez kilka pokoleń uczestniczyła w zarządzaniu rodzinnym miastem. Ojciec Marka należał do stanu ekwitów, natomiast matka pochodziła z rzymskiego rodu senatorskiego. Miał młodszego o około pięć lat brata Kwintusa. Z domem rodzinnym w Arpinum Cyceron był związany emocjonalnie do końca życia. Często tam wracał, a pytany o przyczynę, odpowiedział: jeśli mam prawdę powiedzieć, to są to moje i brata mego rodzinne strony; tutaj urodziliśmy się z prastarego rodu, tutaj są nasze świętości, tutaj ród, tutaj przodków naszych liczne wspomnienia. Willa, na którą patrzysz, tak jak obecnie się przedstawia, została rozbudowana staraniem mojego ojca; ów, będąc słabego zdrowia, niemal całe życie tu spędził, zajmując się literaturą. Ale wiedz, że w tym samym miejscu jeszcze za życia mego dziadka stała willa tak staroświecka i mała, jak willa Kuriuszów w Sabinum; w niej się urodziłem. Dlatego w mej duszy i uczuciach tkwi i kryje się coś, co sprawia, że miejsce to szczególną daje mi radość; przecież i Odyseusz, ów mąż mądrością sławny, odrzucił – jak powiadają – propozycję nieśmiertelności, aby tylko ujrzeć Itakę. Ojciec Marka uważał, że kluczem do kariery dzieci będzie zapewnienie im należytego wykształcenia. Był na tyle zamożny, że kupił dom w Rzymie i zamieszkał tam z dwójką synów, gdy Marek miał około dziesięciu lat. W stolicy do przyjaciół rodziny należeli wybitni ówcześni politycy i mówcy – Marek Antoniusz Orator oraz Lucjusz Licyniusz Krassus. W ich domach bywała młodzież ze znacznych rodów, literaci i greccy retorzy. W takim otoczeniu, pod opieką Marka Antoniusza i Krassusa, jedenastoletni Cyceron rozpoczął naukę języka greckiego, filozofii oraz retoryki. Jego pierwszymi nauczycielami filozofii byli epikurejczycy Fajdros i Zenon. Młodość Po osiągnięciu pełnoletniości, w wieku szesnastu lat, Cyceron został uczniem znawcy prawa cywilnego, Kwintusa Mucjusza Scewoli Augura. Zgodnie ze starym rzymskim obyczajem rozpoczął tirocinium fori – naukę życia publicznego. Uczęszczał na rozprawy sądowe, gdzie przysłuchiwał się słynnym adwokatom; niemal codziennie przesiadywał na Forum Romanum, by śledzić dysputy między zwolennikami różnych stronnictw; kilkakrotnie przyglądał się obradom senatu. W domu Augura narodziła się przyjaźń Marka ze starszym o trzy lata Tytusem Pomponiuszem, który później otrzymał przydomek Attyka. Przyjaźń ta miała przetrwać do śmierci Cycerona. Gdy wybuchła wojna Rzymu ze sprzymierzeńcami, jako siedemnastolatek zaciągnął się na rok do wojska. Został wpierw przydzielony na staż do sztabu konsula Gnejusza Pompejusza Strabona, następnie walczył jako oficer pod rozkazami Lucjusza Korneliusza Sulli. Ukończył służbę wojskową przed wybuchem wojny domowej między Mariuszem a Sullą w 88 roku, podczas której zginęło wielu jego nauczycieli i przyjaciół. Awersja do terroru i krwawych walk domowych, którą żywił zresztą przez całe życie, powodowała, że patrzył z odrazą na to, co się działo wówczas w Rzymie. W konflikcie tym młody Cyceron zajął stanowisko neutralne, chociaż po zwycięstwie Sulli podejrzewano go o sprzyjanie swojemu krajanowi Mariuszowi. W 88 roku umarł Kwintus Mucjusz Scewola Augur i osiemnastoletniego Cycerona na ucznia przyjął inny znakomity prawnik – Kwintus Mucjusz Scewola Pontifeks. Okazał szacunek dla Pontifeksa, którego nazwał człowiekiem w dziedzinie prawa cywilnego najbardziej wykształconym i odznaczającym się największym talentem i mądrością, Cyceron wyrażał ten pogląd przez całe życie. W latach 88–87 słuchał w Rzymie wykładów przewodzącego Akademii ateńskiej Filona z Laryssy, stoika Diodotosa oraz Milona, kierownika szkoły retorycznej z Rodos – wszyscy wywarli duży wpływ na poglądy Cycerona. Uczył się logiki i geometrii. Uczęszczając na forum, przygotowywał się bezustannie do występu w charakterze mówcy. Po latach wspominał: deklamowałem – jak się to dziś mówi – codziennie; często z Markiem Pizonem i Kwintusem Pompejuszem albo też z kim innym, niejednokrotnie po łacinie, ale częściej po grecku, zarówno dlatego, że język grecki zasobniejszy w krasomówcze ozdoby przyzwyczaja do przemawiania w podobny sposób i po łacinie, jak i dlatego, że sławni nauczyciele greccy nie mogliby mnie ani poprawić, ani niczego nauczyć, gdybym nie mówił po grecku. W latach 86–84 powstały pierwsze, młodzieńcze prace literackie Cycerona. Jego starożytni biografowie wymieniają krótki wiersz Halcyona, w którym opiewał przemianę Halcyony i jej męża Keyksa w zimorodki; poematy Pontius Glaukus i O Nilu oraz elegię o zniekształconym w rękopisach tytule Thalia masta. Utwory te nie zachowały się. W krótkich cytatach przetrwały do naszych czasów fragmenty poematu Mariusz oraz tłumaczenia z greki Fenomenów Arata. Nie zachowało się natomiast tłumaczenie dzieła O gospodarstwie Ksenofonta. Około roku 84 dwudziestodwuletni Cyceron napisał pracę, która przez blisko dwa tysiące lat wywierać będzie olbrzymi wpływ na europejską kulturę. Stało się tak wbrew opinii samego autora, który pod koniec życia wstydził się tego młodzieńczego pisma, które niewykończone i niedojrzałe wypadło z zapisków chłopcu lub młodzieniaszkowi. Postanowił bowiem stworzyć podręcznik retoryki, lecz zdołał napisać tylko dwie z planowanych pięciu ksiąg, które zatytułował Libri rhetorici („Księgi retoryczne“). W wiekach późniejszych nazywano je De inventione („O inwencji“). Pierwsze sukcesy i podróż do Grecji Cyceron rozpoczął pracę obrońcy sądowego podczas dyktatury Sulli. Jego przemówienia, wygłaszane w roku 81, nie zostały spisane. Pierwszą opublikowaną mową była obrona Publiusza Kwinkcjusza. Sama sprawa Kwinkcjusza, dość zawikłana, nie dawała szczególnej sposobności do zabłyśnięcia talentem retorycznym. Mowa, chociaż sucha – jak twierdził Tacyt – jest jednak uważana za początek krasomówczej kariery Cycerona. Pojawiły się w niej akcenty polityczne, typowe w późniejszych latach dla Cycerona. Przeciwstawił prostotę i skromność swojego klienta bogactwu i potędze wpływowych osób związanych z dyktatorem. Oto z jednej strony uczciwy i oszczędny Kwinkcjusz, z drugiej – prowadzący wystawne życie, potężny, cieszący się wpływami i stosunkami Newiusz. Trzeba teraz rozstrzygnąć, czy owa wiejska, nieokrzesana prostota oszczędnego życia zdoła się obronić przeciw zbytkowi i rozpasaniu, czy też ze wszystkiego wyzuta, ze wszystkich ozdób odarta, naga, ma być wydana na łup chciwości i samowoli. Następna sprawa przyniosła Cyceronowi duży rozgłos i spowodowała, że stał się jednym z najbardziej wziętych rzymskich prawników. Była to jego pierwsza sprawa karna, obrona Sekstusa Roscjusza z roku 80. Sekstus został oskarżony o ojcobójstwo przez bliskich współpracowników Sulli, którzy chcieli przejąć majątek zamordowanego. Cyceron dowiódł niewinności oskarżonego, czego nie podjął się żaden inny prawnik, wykazując się wielką odwagą wobec dyktatora. Ci wszyscy, którzy są tutaj – jak widzicie – obecni, uważają, że w tej sprawie należy bronić człowieka skrzywdzonego zbrodnią nowego rodzaju; sami nie mają jednak odwagi go bronić ze względu na trudne okoliczności. Są obecni dlatego, że spełniają swój obowiązek; a milczą, ponieważ chcą uniknąć niebezpieczeństwa (...). Jakżeż to, czyż ja bym miał być ze wszystkich najśmielszy? Bynajmniej (...). Gdyby jeden z tych tak wybitnych i dostojnych mężów, których tu widzicie, zabrał głos i wspomniał o położeniu Rzeczypospolitej – czego w tej sprawie nie można pominąć – mniemano by, że daleko więcej powiedział, niż powiedział istotnie. Przeciw Sulli wystąpił jeszcze raz, w 79 roku podczas procesu kobiety, której odebrano obywatelstwo rzymskie. Cyceron odważnie zaatakował dyktatora i stanowczo stwierdził, że raz nadanego obywatelstwa nie można nikomu odebrać wbrew jego woli. Gdy pod koniec 79 roku rodzina i przyjaciele zaczęli obawiać się o życie Cycerona, ten zdecydował się zrealizować swoje marzenia ujrzenia Grecji i wyjechał do Aten. W Atenach Cyceron słuchał wykładów Antiocha z Askalonu, założyciela piątej Akademii, który skłaniał się w stronę stoicyzmu. Zwiedzał zabytki i miejsca wsławione czynami wielkich Greków. Po sześciu miesiącach przeprawił się do rzymskiej prowincji Azji, którą przewędrował, ćwicząc się w wymowie pod kierunkiem najwybitniejszych tamtejszych mówców. Na Rodos słuchał stoika Posejdoniosa i uczył się od znanego sobie z Rzymu retora Apolloniosa Molona. Dołożył on starań – nie wiem, czy cel swój osiągnął – aby ukrócić u mnie zbyteczną bujność i nadmiar właściwy płochej i swawolnej młodości i ten jakby z brzegów wylewający się potok zahamować. Po dwóch latach powróciłem nie tylko doskonalszy, ale prawie odmieniony; zbytnie natężenie głosu opadło, mowa moja – że się tak wyrażę – przestała się burzyć, płuca się wzmocniły, ciało nabrało pewnej tężyzny. Cyceron uczestniczył w misteriach eleuzyjskich. Kwestura W roku 77, po śmierci Sulli i przywróceniu praw republiki, trzydziestoletni Cyceron wrócił do Rzymu. Znany z procesów, w których występował przeciw potędze Sulli, powrócił do pracy w sądach i bronił w kolejnych głośnych sprawach. Nie zachowała się ani jedna z mów, które wygłosił w tym okresie, ale jego popularność musiała rosnąć, bo w roku 76 został wybrany na komicjach jednym z dwudziestu kwestorów. Przy losowaniu prowincji przypadła mu kwestura w Lilibeum na Sycylii. Przez rok urzędował w zachodniej Sycylii, a do jego zadań należało egzekwowanie przy pomocy dzierżawców podatkowych, tzw. publikanów, dziesięciny z płodów rolnych, dodatkowej dziesięciny odpłatnej oraz podatków. Byłem łagodny dla ludzi interesu, sprawiedliwy dla kupców, hojny dla dzierżawców, uczciwy wobec sprzymierzeńców, a wszystkim wydawałem się najsumienniejszy w spełnianiu obowiązków. Sycylijczycy wymyślili dla mnie jakieś niezwykłe wyróżnienia – twierdził. Zajmował się tam również obroną w sądach, odszukał też i odnowił grób Archimedesa w Syrakuzach. W roku 74 Cyceron powrócił do Rzymu i jako były kwestor zasiadł w senacie. Poparł w nim przywrócenie władzy trybunów ludowych, gdyż widział w tym powrót do tradycyjnych praw republiki. Z wielu spraw sądowych, w jakich występował w tym okresie, zachowały się mowy z tylko trzech – obrony wyzwoleńca Skamandra oskarżonego o próbę otrucia ekwity; procesu niejakiego Tulliusza przeciw bogatemu sąsiadowi Fabiuszowi, który przy pomocy niewolników napadł na willę Tulliusza i pobił wielu jego ludzi; obrony Steniusza, który niesłusznie skazany na Sycylii zbiegł do Rzymu. Mniej więcej w tym okresie ożenił się z Terencją, która przeżyła Cycerona, była trzykrotnie zamężna i zmarła dożywszy stu trzech lat. Jako pierwsza urodziła im się córka Tulia, kilka lat później syn Marek. Proces Werresa Z początkiem roku 70 do Cycerona przybyła delegacja miast sycylijskich z prośbą o wystąpienie z oskarżeniem o wyzysk przeciwko namiestnikowi Sycylii Gajuszowi Werresowi, który przez lata bezlitośnie łupił tę prowincję. Werres, powiązany z najstarszymi rodami Rzymu, miał bardzo silną pozycję w senacie. Cyceron zdecydował się po raz pierwszy wystąpić przed sądem jako oskarżyciel, a ówczesne jego przemowy weszły do historii literatury jako tzw. Werrynki. Obrona starała się utrącić proces ze względów formalnych i wykazywała niedostatek dowodów. Cyceron zbierał więc przez dwa miesiące na Sycylii obciążający Werresa materiał dowodowy, bo jego zdaniem podjąwszy się w tej sprawie obrony Sycylijczyków, bronię zarazem sprawy ludu rzymskiego. Zamiarem moim jest nie tylko pokonać jednego przestępcę, czego sobie życzą Sycylijczycy, ale usunąć i zlikwidować wszelkie przekupstwo, czego już od dawna domaga się głośno lud rzymski. Po siedmiu dniach procesu wina Werresa stała się tak oczywista, że oskarżony, nie czekając na orzeczenie trybunału, dobrowolnie udał się na wygnanie. Cyceron stracił okazję do wygłoszenia mowy oskarżycielskiej, przygotowanej wielkim nakładem starań. Nie chcąc jednak, by rezultat jego trudu zaginął, opracował zebrany materiał w formie mowy Actio secunda in Verrem. Stanął w tym dziele w obronie czystości republiki, a odsłaniając korupcję administracji rzymskiej, uderzył w wiele rodów senatorskich, broniąc słabych i pokrzywdzonych. Edylat i pretura Wsławiony walką z korupcją Cyceron bez problemów wygrał w roku 69 wybory na edyla. Pod swoją pieczą miał świątynie, budowle użyteczności publicznej, ulice i targowiska miejskie. Zajmował się aprowizacją ludności i organizacją igrzysk publicznych. Nie był człowiekiem ubogim, ale daleko było mu do bogactwa, więc sprawował edylat na miarę swoich możliwości – uzyskał między innymi pomoc finansową od wdzięcznych Sycylijczyków. Obowiązki edyla nie przeszkadzały mu w występowaniu przed sądami – bronił namiestnika Galii Marka Fontejusza, kwestora Publiusza Oppiusza, ekwity Aulusa Cecyny i aktora Roscjusza. Sytuacja materialna Cycerona poprawiła się na tyle, że w roku 68 kupił posiadłość w Tuskulum, położoną nad morzem niedaleko Rzymu. Sprowadził tam wyposażenie i ozdoby z Grecji. Będzie to, po rodzinnym Arpinum, jego ulubione miejsce wypoczynku, do którego mógł przyjeżdżać częściej, gdyż leżało blisko stolicy. Cyceron cieszył się tak wielką popularnością, że w roku 67 komicja wybrały go jednogłośnie na pretora – takiego zaszczytu doznało tylko kilku obywateli w wielowiekowej historii Rzymu. Z racji swojego urzędu po raz pierwszy sądził oraz przewodniczył trybunałom w najważniejszych sprawach karnych. Jednocześnie nadal występował jako obrońca (piastowanie godności pretora nie przeszkadzało w starożytnym Rzymie występować w roli adwokata). Bronił Aulusa Kluencjusza Habitusa, oskarżonego o otrucie ojczyma; Marka Fundaniusza, oskarżonego o wymuszenia oraz Kwintusa Galliusza, oskarżonego o nadużycia wyborcze. W okresie edylatu i pretury był politycznym sojusznikiem Gnejusza Pompejusza, swojego towarzysza broni z czasów wojny ze sprzymierzeńcami. Podczas obrad senatu w roku 67 jako świeżo obrany pretor wykorzystał cały swój autorytet, by przeforsować wniosek trybuna ludowego Maniliusza, zgodnie z którym powierzono Pompejuszowi dowództwo armii w wojnie z królem Pontu Mitrydatesem. Wygłosił wówczas w senacie mowę, która w historii literatury zwana jest Manilianą i uchodzi za jedno z najlepszych jego dzieł. Upewniam was, Rzymianie, iż cokolwiek w tej sprawie podjąłem, uczyniłem to z miłości do Rzeczypospolitej i nie tylko nie myślę, że w ten sposób zyskałem czyjąś łaskę, ale przeciwnie, wiem, że ściągnąłem na siebie wiele wrogich uczuć, częścią ukrytych, częścią jawnych, dla mnie zbytecznych, lecz dla was może pożytecznych. Jednak wyniesiony na ten urząd, tyloma dobrodziejstwami przez was obsypany, sądziłem, Rzymianie, że jest moim obowiązkiem postawić wasze życzenia, godność Rzeczypospolitej, dobro sprzymierzeńców i prowincji nad wszelkie osobiste rachuby i korzyści. Mowa za powierzeniem naczelnego dowództwa Pompejuszowi jest niewątpliwie jednym z najświetniejszych i najlepiej opracowanych stylistycznie dzieł Cycerona. Pisana w pełnym figur retorycznych i wspaniale dźwięczących klauzul stylu, jest pochwałą dowódcy, posiadającego cztery główne zalety znakomitego wodza: znajomość sztuki wojennej, męstwo, autorytet i szczęście. Konsulat Oficjalne staranie o konsulat, rozpoczął Cyceron zwyczajem rzymskim na rok przed wyborami, w lipcu 65 roku. Stanął przed bardzo trudnym zadaniem. Nie był z pochodzenia Rzymianinem, nikt z jego rodu nigdy nie sprawował w republice żadnego urzędu. W Rzymie dopuszczano „ludzi nowych” najwyżej do pretury, jednak zdecydowanie sprzeciwiano się ich wyborowi do konsulatu, zarezerwowanego dla starych rodów senatorskich. Jeszcze przed rozpoczęciem kampanii wyborczej Cyceron bronił w sądzie trybunów ludowych Maniusza i Korneliusza (stronników Pompejusza), terroryzowanych procesami przez przeciwników politycznych. Wystąpił też po raz pierwszy przeciwko Juliuszowi Cezarowi – przekonał senat do zaniechania projektu wojny z Egiptem i wysłania tam na czele wojsk Cezara. Sprzeciwił się wywołaniu konfliktu, który określił jako zamierzoną wojnę niesprawiedliwą, mającą na celu rozbój i zagarnięcie majątku króla egipskiego. Cyceron poznał Cezara w szkole retorycznej na Rodos w roku 78. Mimo stosunkowo niewielkiej różnicy wieku, były pretor Cyceron był już uznaną wielkością, gdy były kwestor Cezar stawiał pierwsze kroki na arenie politycznej. 17 lipca 65 roku Cyceron po raz pierwszy nałożył specjalnie kredą wybieloną, lśniącą togę (toga candida), aby wyróżnić się spośród tłumu, i obchodząc ulice – stąd nazwa ambitio – w otoczeniu orszaku przyjaciół, ujmował za rękę przechodniów, prosząc o popieranie jego kandydatury. Miał przy sobie specjalnego niewolnika (nomenclatora), który podszeptywał mu nazwiska przechodzących obywateli, żeby mógł tych przechodniów imiennie pozdrowić. Od września do stycznia objeżdżał miasta Italii i Galii Przedalpejskiej, aby pozyskać poparcie tamtejszych wyborców. Podczas komicjów w 64 roku wybrany został głosami wszystkich centurii. Dumny z owego jednomyślnego wyboru, niejednokrotnie o tym później wspominał. Mnie cała Italia, mnie wszystkie stany, mnie wszyscy obywatele (...) wybrali konsulem jako pierwszego. Dumny też był Cyceron z tego, że przeszedł w wyborach jedynie dzięki własnej popularności, że nie należał do tych, którzy konsulami zostali wybrani w kołysce, lecz do tych, których wybrano na Polu Marsowym Na Cycerona głosowali ekwici, publikanie i większa część nobilitas. Miał znane nazwisko jako obrońca sądowy i mówca polityczny, był popularny wśród zwykłych mieszkańców Rzymu, wspierały go miasta Italii, które uważały go za swojego reprezentanta. Z tak wielkim poparciem społecznym, w wieku 42 lat, objął najwyższy urząd Republiki. Konsulat objął 1 stycznia 63 roku i jeszcze tego dnia wystąpił przeciwko projektowi ustawy agrarnej wniesionemu przez trybunów ludowych. Odwołał się do ludu w przemowie, w której argumentował: doszedłem do przekonania, że to piękne i cieszące się popularnością u ludu prawo rolne ludowi nic nie daje, a wszystko tylko niektórym jednostkom w darze przynosi, że mami lud nadzieją uzyskania gruntów, a wolność mu wydziera; że wzbogaca jednostki, a skarb publiczny uszczupla i że – co jest rzeczą najbardziej niegodną – trybunowie ludowi, których przodkowie nasi chcieli mieć stróżami i obrońcami wolności, królów w naszym państwie ustanawiają. Oprócz czterech mów przeciw reformie rolnej, wygłosił Cyceron za konsulatu jeszcze osiem innych, wydanych później razem z owymi czterema i stanowiących całość „mów konsularnych”. Wymienił je w następującej kolejności: pierwsza to mowa w senacie wygłoszona 1 stycznia; druga do ludu w sprawie prawa agrarnego; trzecia o Othonie; czwarta w obronie Rabiriusza; piąta o synach obywateli proskrybowanych; szósta, w której zrzekłem się prowincji na zebraniu ludowym; siódma, którą wypędziłem Katylinę; ósma wygłoszona do ludu nazajutrz po ucieczce Katyliny; dziewiąta na zebraniu ludowym po zeznaniach Allobrogów; dziesiąta w senacie 5 grudnia. Walka z Katyliną Na czele opozycji przeciwko rządom Cycerona stanął zrujnowany arystokrata, Lucjusz Sergiusz Katylina. Od lat starał się on bezskutecznie o zdobycie najwyższego urzędu. W roku 66 nie przyjęto jego kandydatury ze względów formalnych, gdyż został oskarżony o wyzysk w Afryce; w roku 64 przepadł w walce wyborczej przeciw Cyceronowi. Zdecydował się ponownie kandydować w roku 63. Jego program obejmował powszechne oddłużenie rolników i parcelację wielkich majątków ziemskich. Był związany z grupą polityków, która w razie niepowodzenia w legalnych wyborach, gotowa była na drodze zamachu przejąć najwyższą władzę w państwie. Katylinę poparł Juliusz Cezar, podczas gdy Cyceron wysunął umiarkowaną kandydaturę Sulpicjusza Rufusa Mureny. Pragnąc zasygnalizować niebezpieczeństwo grożące państwu, Cyceron jako prowadzący komicja wyborcze, przybył na Pole Marsowe otoczony strażą. Pod togę założył lśniący pancerz, znak niebezpieczeństwa zagrażającego życiu konsula. Przekonał Rzymian do swojej umiarkowanej polityki – Katylina ponownie przegrał w wyborach, a najwięcej głosów otrzymał Murena. Kiedy grupie Katyliny nie udało się zdobyć władzy w sposób legalny, przeszła do działalności podziemnej. Wczesną jesienią w kilku regionach Italii zebrały się zbrojne oddziały, gotowe do wyruszenia na Rzym. W samej stolicy grupa spiskowców planowała zająć punkty strategiczne, podpalić miasto i zabić przeciwników politycznych. Zdrada Kuriusza, jednego z uczestników sprzysiężenia, który za pośrednictwem swej kochanki Fulwii doniósł o planach spiskowców Cyceronowi, spowodowała, że konsul zarządził przygotowania do walki. Nawet w przeddzień planowanego zamachu stanu uwięzienie bez niezbitych dowodów winy obywatela pochodzącego ze starej arystokracji rzymskiej było w republice niemożliwe. Dlatego Cyceron postanowił 8 listopada zwołać senat do świątyni Jowisza Statora na Palatynie i sprowokować Katylinę do wypowiedzenia słów, które mogłyby świadczyć o jego winie. Budynek został obstawiony młodymi ekwitami, stanowiącymi przyboczną straż konsula. Po otwarciu posiedzenia, w todze zarzuconej na pancerz, Cyceron od razu zaatakował Katylinę – wygłosił swoją najsłynniejszą mowę, tak zwaną pierwszą katylinarkę. Dokądże, Katylino, będziesz szydził z naszej cierpliwości? Jak długo twoje szaleństwo będzie się nami bawić? Jak długo będzie paradować twoja wyuzdana zuchwałość? Nicże cię nie obchodzi nocna załoga Palatynu, nic straże miejskie? Żartujesz sobie z lęku ludzi, z tego, że wszyscy przyzwoici skupiają się razem, że senat obraduje pod mocną osłoną? Nic ci nie mówią te twarze? Nie zdajesz sobie sprawy, że twoje plany są obnażone? Mowa była patetyczna, pełna nawiązań do śmierci. O czasy, o obyczaje! Wie o tym senat, konsul to widzi, a ten jednak żyje!. W kilka chwil później Cyceron zawołał: na śmierć cię, Katylino, z rozkazu konsula od dawna zaprowadzić należało!. Całe serie piętrzących się pytań retorycznych, wypowiedzianych raz z oburzeniem, raz z groźną ironią, oblegały i miażdżyły przeciwnika. Przeplatały się z zaklęciami do bogów: o bogowie nieśmiertelni, gdzie jesteśmy? W jakim mieście żyjemy? Jaką rzeczpospolitą mamy?. Cyceron zakończył inwokacją: Ty na koniec, Jowiszu, któremu pod tymi samymi auspicjami co i Rzymowi Romulus zbudował świątynię, Ty, którego słusznie nazywamy obrońcą tego miasta i państwa, wstrzymasz tego człowieka i jego towarzyszy od twoich i innych świątyń, od dachów i murów miasta, od zamachu na życie i majątek obywateli, a wrogów ludzi uczciwych, zbójców Italii, połączonych ze sobą przymierzem zbrodni i niegodziwym sojuszem, wiecznymi karami za życia i po śmierci ukarzesz. Przemówienie wywarło olbrzymie wrażenie – wszyscy senatorzy poparli konsula. Katylina wciąż twierdził, że jest niewinny, jednak nocą uciekł z Rzymu. Hasła powszechnego oddłużenia, którymi posługiwali się spiskowcy, spotykały się jednak z pewnym poparciem społecznym, więc Cyceron postanowił przekonać do walki w obronie republiki zwykłych mieszkańców miasta. Na zwołanym nazajutrz wielkim zgromadzeniu ludowym przemówił do tłumów i wygłosił drugą katylinarkę. Tym razem argumenty dostosował do poziomu odbiorców: rozwaleni u stołów biesiadnych, w objęciach bezwstydnych kobiet, rozmarzeni winem, uwieńczeni kwieciem i woniejący perfumami, wycieńczeni rozpustą, plotą, co im ślina na język przyniesie, o spaleniu Rzymu, o rzezi uczciwych obywateli. Żeby przekonać lud, Cyceron zestawił potężne siły stojące do dyspozycji republiki ze „zbieraniną” Katyliny, o której powiedział z pogardą, że składa się ze zdesperowanych starców i wiejskiej hołoty, z chłopów, którzy przepuścili swój majątek, z tych, co woleli opuścić termin sądowy niż swoje szeregi, z ludzi, którzy do nóg upadną, kiedy im pokażę już nie wojsko w szyku bojowym, ale edykt pretora. Senat z pełnym poparciem ludu wydał uchwałę uznającą Katylinę i jego stronników za wrogów. Do walki z oddziałami sprzysiężenia skierowano wierne republice wojsko, zaś obroną stolicy dowodził Cyceron. W początkach grudnia odkryto przekonujące dowody obciążające spiskowców, którzy pozostali w Rzymie. Wobec fali aresztowań mieszkańcy zebrali się na forum, żądając wyjaśnień. Wyszedł do nich Cyceron i wygłosił trzecią katylinarkę. Gdyby cały impet wewnętrznych wrogów, od was odwrócony, przeciw mnie jednemu miał się zwrócić, waszą rzeczą, Rzymianie, będzie zastanowić się nad tym, jakiego losu w przyszłości oczekiwać mogą ludzie, którzy broniąc waszej całości, narazili się na nienawiść i wszelkie niebezpieczeństwa. Decydujące o losie spiskowców posiedzenie senatu odbyło się 5 grudnia w świątyni Konkordii. Po mieście krążyły patrole, świątynia obstawiona była przez młodzież ze stanu ekwitów. Większość senatorów była za karą śmierci, której sprzeciwili się Juliusz Cezar i grupa jego zwolenników. Wówczas Cyceron wygłosił czwartą katylinarkę. Macie wszystkie stany, wszystkich obywateli, cały lud rzymski myślący jednakowo, co w sprawach politycznych dziś dopiero po raz pierwszy widzimy. W jednym rzędzie stoi nie tylko stan senatorski i ekwici, ale także wyzwoleńcy. Nie ma takiego niewolnika, byleby znośna była jego niewola, który by nie pragnął widzieć Rzymu stojącym i zależnie od sił i śmiałości przyczynić się do wspólnego ocalenia. Prawie wszyscy, a właściwie wszyscy, cenią nade wszystko spokój. Cały ich sprzęt, cała praca i zarobek istnieje tylko przy wielkiej liczbie obywateli i wzrasta w czasach spokojnych; jeśli ich zyski zmniejszają się z chwilą zamknięcia kramów i warsztatów, to cóż będzie, kiedy one spłoną? Poparł to przemówienie Katon, a senat uchwalił kary śmierci dla spiskowców. Cyceron jako konsul polecił wykonać uchwałę. Wieczorem na forum obywatele tłumnie witali go oklaskami i okrzykami, nazywając zbawcą i wskrzesicielem ojczyzny. Wygnanie Po upływie kadencji, 29 grudnia 63 roku, Cyceron złożył urząd. Nowy trybun ludowy Metellus Nepos zaatakował byłego konsula, zarzucając mu egzekucje obywateli rzymskich bez wyroku sądowego. Za kampanią przeciwko Cyceronowi stał Juliusz Cezar. Sprawa była skomplikowana, ponieważ senat miał prawo ferować wyroki śmierci tylko w przypadku zagrożenia państwa. W mowie do senatu, tak zwanej mettelinie, Cyceron argumentował, że spisek Katyliny był właśnie tego typu przypadkiem, a senat podzielił jego poglądy w kolejnej uchwale. Cyceron powrócił do pracy w sądach. Bronił między innymi oskarżonego o udział w spisku Publiusza Korneliusza Sullę, greckiego poetę Archiasa i byłego pretora Lucjusza Waleriusza Flakkusa. Napisał też kilka dzieł poświęconych dziejom własnego konsulatu, prozą i wierszem. Rósł jego majątek. W 62 roku kupił dom na Palatynie, w następnych latach posiadłości w Ancjum, Pompejanum i Formiae. Na wieść o zawarciu w roku 60 pierwszego triumwiratu (między Cezarem, Pompejuszem i Krassusem) usunął się z życia publicznego. Konsekwentnie odmawiał przyjęcia jakiegokolwiek urzędu. Przywództwo obozu republikańskiego objął Katon, natomiast Cyceron zajął się studiami nad literaturą i nauką grecką. Dla Cezara pozostawał jednak Cyceron potencjalnie niebezpiecznym przeciwnikiem. Gdy w roku 58 jego wojska obozowały pod Rzymem, trybun ludowy Publiusz Klodiusz Pulcher przedstawił skierowany przeciwko Cyceronowi projekt uchwały, zgodnie z którym za skazanie obywatela rzymskiego bez wyroku sądowego groziło wygnanie. Projekt został odrzucony przez senat, jednak trybun zwołał poza miastem, w obozie wojskowym, nielegalne zgromadzenie ludowe (tzw. contio), na którym Cezar nakłonił urzędujących konsulów do zatwierdzenia uchwały bez zgody senatu. Następnego dnia senatorzy na znak protestu ubrali czarne togi, ale sprawa została przesądzona. Cyceron postanowił opuścić Rzym przed wejściem w życie nowego prawa, dobrowolnie udając się na wygnanie. Jednak to nie wystarczyło jego wrogom. Skonfiskowano mu majątek, zburzono dom na Palatynie, willę pod Formiami i willę tuskulańską. Dzieci Cycerona nie znalazły się w zupełnej nędzy tylko dlatego, że Terencja posiadała skromny własny majątek. Cyceron mógł się wprawdzie pocieszać, że ustawa o jego wygnaniu nie została uchwalona legalnie, niemniej nie chciał i nie mógł nic przeciwko niej zrobić. W maju osiedlił się w Dyrrachium, w Epirze, gdzie żył na koszt przyjaciół. Listy, które stamtąd pisał, świadczą o pogłębiającej się depresji. Piszesz, moja Terencjo, że zamierzasz sprzedać swoją posiadłość (...) Zaklinam cię, zastanów się, co dalej? Jeśli los dalej nas będzie prześladował, co stanie się z naszym biednym chłopcem? Nie mogę pisać – tak wielka jest siła łez – nie chcę i ciebie do łez doprowadzić. Jedno tylko jeszcze napiszę: jeśli nasi przyjaciele spełnią obowiązek przyjaźni, nie zabraknie pieniędzy, jeśli go nie spełnią, ty swoimi pieniędzmi niczego nie dokażesz. W imię naszego nieszczęsnego losu bacz, byśmy nie zgubili do reszty i tak już zgubionego chłopca. 1 stycznia 57 roku, pod nieobecność Cezara, senat uchwalił odwołanie Cycerona z wygnania. Jednak zwołane dla zatwierdzenia tej decyzji zgromadzenie ludowe zostało rozbite przez bojówki Klodiusza. Na ulicach Rzymu wybuchły krwawe walki między zwolennikami Cezara i Klodiusza a bojówkami, które zorganizował w obronie senatu i Cycerona inny trybun ludowy, Tytus Anniusz Milon. W czerwcu sprawę Cycerona senat powierzył do rozpatrzenia miastom i mieszkańcom prowincji. Wezwano ich równocześnie do stawienia się w Rzymie i osłonięcia „autorytetu senatu”. W całej Italii odbyły się demonstracje, których uczestnicy domagali się powrotu wygnańca. Zwolennicy Cezara zostali zmajoryzowani przez napływającą do stolicy ludność miast italskich. Sprawę Cycerona poparł Pompejusz. W senacie na czterystu siedemnastu obecnych, czterystu szesnastu opowiedziało się za wnioskiem. 4 sierpnia 57 roku jedno z najbardziej tłumnych zgromadzeń ludowych w historii Rzymu, przy powszechnym aplauzie, uchwaliło wezwanie Cycerona do natychmiastowego powrotu. 5 sierpnia Cyceron stanął w Italii. Podróż z Brundisium do Rzymu, która trwała cały miesiąc, przerodziła się w wielką demonstrację w obronie wartości republikańskich. Widziałem nieprzerwany ciąg ludzi zgromadzonych z całej Italii. Nie było miejscowości ani municypium, prefektury czy kolonii, skąd nie przychodzono by z gratulacjami. Cóż mam powiedzieć o przyjęciu w rozmaitych miejscowościach? O zbiegowisku ludzkim w miastach? O pojawianiu się ojców rodzin wraz z żonami i dziećmi? (...) Ten jeden dzień mojego powrotu staje mi za nieśmiertelność, kiedy widziałem senat i lud rzymski wychodzący na moje spotkanie, kiedy mi się zdawało, że sam Rzym poruszony z posad wyszedł, by powitać swego zbawcę. Tak mię przyjął, że wydawało się, iż cieszą się nie tylko wszyscy mężczyźni i kobiety wszystkich warstw i wszelkiego wieku i stanu, wszelkiego stopnia majątkowego i urodzenia, lecz nawet same mury, mieszkania i świątynie miasta. 4 września Cyceron wjechał na złoconym rydwanie do Rzymu i złożył bogom na Kapitolu dzięki za powrót do ojczyzny. Nazajutrz, na uroczystym posiedzeniu, dziękował senatowi i urzędnikom, którzy się przyczynili do jego odwołania. Senat przywrócił mu majątek i przyznał odszkodowanie za zburzone budynki. Wygłoszona z tej okazji mowa O domu swoim jest niewątpliwie jedną z najlepszych i najbardziej wzruszających, jaką skomponował. W mowie do obywateli, którzy domagali się jego przemówienia na Forum, podziękował całemu ludowi rzymskiemu za to, że go wydźwignął z nieszczęścia i podniósł w godności'''. Wyjaśnił, że poszedł dobrowolnie na wygnanie dla dobra Republiki, unikając rozlewu krwi. Kompromis z triumwirami Po powrocie do Rzymu zajął się odbudową majątku, uczestniczył w obradach senatu i wznowił pracę w sądach. Bronił w procesach politycznych przeciwników Cezara – Lucjusza Kalpurniusza Bestię, Sestiusza oraz Celiusza Rufusa. Jego autorytet powodował, że senat czy zgromadzenie ludowe podejmowały decyzje za radą Cycerona. Gdy w maju 56 roku przedłożył projekt uchwały znoszącej reformę rolną, uchwaloną w czasie jego wygnania pod naciskiem Cezara, triumwirowie spotkali się w Luce, aby ustalić, jakie kroki zastosować wobec Cycerona. Marsz na Rzym ich wojsk był wówczas mało realny, zdecydowali się więc zawrzeć z mówcą kompromis. Ustrój republikański Rzymu miał zostać zachowany, a senat nadal sprawować władzę nad Rzymem i Italią; Cyceron miał natomiast powstrzymać się przed uderzaniem w interesy Cezara, Pompejusza i Krassusa oraz wycofać wszystkie projekty uchwał, które tym interesom zagrażały. Cyceron, który za wszelką cenę chciał powstrzymać wojnę domową, zdecydował się zaakceptować takie kompromisowe rozwiązanie. Po zjeździe w Luce stanowisko polityczne Cycerona uległo zmianie. Nie tylko już nie występował przeciw triumwirom, lecz zaczął ich nawet popierać. Już w drugiej połowie maja na posiedzeniu senatu postawił wniosek o przyznanie Cezarowi dziesięciu legatów oraz wypłacenie żołdu legionom zaciągniętym przez niego na własną rękę. Jeszcze dalej posunął się z początkiem czerwca, kiedy w mowie De haruspicum responso wzywał do zgody między tymi, „którzy bezsprzecznie więcej mogą”, to jest triumwirami, a tymi, „którzy nie mają tak wielkiej siły”, czyli obrońcami republiki. W sposób zdecydowany poparł Cyceron politykę triumwirów w Mowie o prowincjach konsularnych. Gdyby za konsularne przyjęto obie Galie, Cezar zobowiązany byłby te prowincje opuścić. Cyceron przyznał, że z punktu widzenia politycznego powinien był nadal pozostać przeciwnikiem Cezara. Jednakże muszę uznać działalność Cezara w Galii za korzystną dla państwa. Miłość moja do Rzeczypospolitej, dawna i stała, godzi mnie obecnie z Cezarem (...) Czyż mogę być nieprzyjacielem tego, którego listy, sława i wieści cieszą codziennie moje uszy nowymi nazwami ludów, szczepów, krajów? Dziś, gdy Cezar aż do Oceanu poskromił wszystkich wrogów, mogą się nawet Alpy zapaść, którymi przyroda nie bez woli bogów osłoniła Italię. Cyceron obrawszy nowy kierunek polityczny, jak mówił, składał dawną nieprzyjaźń do Cezara na ołtarzu ojczyzny. Wszedłszy na drogę współpracy z triumwirami, Cyceron zaczął występować w procesach sądowych jako obrońca ludzi „dynastów”. Pierwszą sprawą tego typu była obrona Korneliusza Balbusa, oskarżonego o nieprawne korzystanie z obywatelstwa rzymskiego. Ówczesne listy Cycerona świadczą o rozterkach, jakie przeżywał. Stopniowo zaczął wycofywać się z życia publicznego. W roku 55 miał sporo wolnego czasu, występował bowiem zarówno w senacie, jak w sądzie dość rzadko. Czas ten spędzał przeważnie w willach podmiejskich, zajmując się pracą literacką. Im większa była jego niechęć do występowania w sądach w obronie ludzi, „których bronić nie miał ochoty”, tym większą odczuwał potrzebę pozostawienia po sobie jakiegoś trwałego dzieła. Wycofanie z działalności publicznej W roku 55 napisał pierwszą wielką pracę teoretyczną – De oratore („O mówcy”) – w którym objaśnił, na czym polega sztuka pisania i przemawiania. Cyceron nawiązał do wzorów dialogu platońskiego i do pism Arystotelesa, tworząc w ten sposób utwór żywy i interesujący. Prawidła greckiej retoryki ilustrowane są w dialogu przykładami zaczerpniętymi z praktyki rzymskiego życia politycznego. Mimo że dzieło oparte jest na doskonałej znajomości greckiej teorii, góruje ono nad specjalistyczną literaturą ścisłym powiązaniem z życiem i praktyką. Wobec opanowania życia politycznego przez triumwirów, rola polityczna Cycerona w roku 54 była już znikoma – przemówił w senacie tylko raz. Również jego działalność w charakterze obrońcy sądowego była sporadyczna. Skupił się na pracy nad drugim wielkim dziełem – De re publica („O Rzeczypospolitej”). Przykładał do niego wielką wagę, tak że ukończył je dopiero po prawie dwóch latach, w roku 52. Z sześciu ksiąg tego utworu, który był wielką pochwałą republiki rzymskiej, zachowały się jedynie fragmenty. Cyceron wyłożył w nim swoją słynną koncepcję mieszanego ustroju.De re publica kończyła się w pełni zachowanym Snem Scypiona, fragmentem, który wywarł znaczący wpływ na europejską literaturę i naukę. W podniosłych słowach opowiadał w nim Scypion, jak we śnie zjawił mu się Scypion Starszy, uniósł w niebieskie przestworza i zapewnił, że wszyscy, którzy przysłużyli się ojczyźnie żyją szczęśliwie w niebie. Potem pojawił się ojciec Scypiona, Emiliusz Paulus – wskazał na Drogę Mleczną i małą w stosunku do niej, kulistą Ziemię. Cyceron wyraził w tych kilku akapitach swoje przekonanie o nieśmiertelności duszy tych, którzy zasłużyli się ojczyźnie. O ile De re publica w maju 51 roku była „w rękach wszystkich”, o tyle napisany w tym roku dialog De legibus („O prawach”) nie został ukończony, ani wydany za życia Cycerona. Zachowały się jedynie trzy pierwsze księgi i nieliczne fragmenty z księgi czwartej i piątej. Sam pomysł zaczerpnięty był z Platona, jednak Cyceron opiera się w swojej pracy na prawach republiki rzymskiej. Dzieło to jest jednym z podstawowych źródeł dla poznania rzymskich praw i obyczajów. Cyceron sformułował w nim słynną tezę, że prawo nie powstało drogą umowy, lecz jest oparte na rozumie, który jest wrodzony wszystkim ludziom i dany od Boga. Źródłem prawa jest więc „natura”, której pochodzenie jest boskie. Po śmierci Krassusa, w roku 53, Cycerona wybrano do kolegium augurów. Czuł się tym wyróżnieniem zaszczycony, poważnie też podszedł do nowych obowiązków. Z wielką powagą przyswoił sobie przekazywane ustnie zasady rzymskiego kapłaństwa, przestudiował też dotychczasową literaturę jemu poświęconą – zwłaszcza Libri augurale Appiusza Klaudiusza Pulchera, którymi się zachwycał. Po dziewięciu latach kapłaństwa swoimi doświadczeniami i wiedzą na ten temat podzielił się Cyceron w dziele De divinatione. Proces Milona Z początkiem 52 roku Cyceron musiał przerwać prace literackie, aby bronić Milona, przewodzącego ulicznym bojówkom broniącym senatu. Milon zabił Klodiusza, który z kolei przewodził bojówkom stojącym po stronie triumwirów. Cyceron znalazł się w bardzo trudnej sytuacji – nie popierał przemocy, ale nie mógł porzucić człowieka, któremu wiele zawdzięczał. 8 kwietnia Forum wypełnione było zwolennikami triumwirów. Obok stały pod bronią oddziały Pompejusza. Cyceron, który zawsze miał tremę przed publicznymi wystąpieniami, był zdenerwowany. Jak przyznał, „nowy kształt nowego sądu przerażał jego oczy”. Po pierwszych słowach podniosły się krzyki. Wtedy wkroczyły oddziały Pompejusza, by zapewnić porządek – byli ranni i zabici. Cyceron musiał przerwać, a kiedy zaczął na nowo, podniósł się kolejny tumult. Cyceron nie umiał opanować nerwów, mowa wypadła blado, a Milon został skazany i udał się na wygnanie do Marsylii. Chcąc się zrehabilitować, Cyceron opracował na piśmie nową mowę (Pro Milone), która się zachowała i jest uważana za szczyt kunsztu oratorskiego. Przebywający na wygnaniu Milon miał podobno powiedzieć, że nie jadałby ryb w Marsylii, gdyby Cyceron istotnie taką mowę wypowiedział. Już Kwintylian nazwał ją „najpiękniejszą i najsławniejszą”. Przez wieki była przytaczana w podręcznikach retoryki i prawa jako wzorcowy przykład obrony oskarżonego, którego winy nie sposób zaprzeczyć. Cyceron przyznawał, że Milon zabił Klodiusza, lecz starał się uprawdopodobnić tezę, że to nie Milon na Klodiusza, lecz Klodiusz na Milona przygotował zasadzkę, zatem Milon działał w obronie własnej. Z procesem Milona łączyły się jeszcze dwa inne, w których Cyceron odniósł sukces. Pierwszy to obrona Saufejusza, który na rozkaz Milona miał pozbawić życia Klodiusza. Drugi to oskarżenie trybuna ludowego Munacjusza Plankusa Bursy, który przez cały okres swego trybunatu atakował zarówno Milona, jak i Cycerona. Namiestnik i imperator W roku 51 Cyceron nie mógł się już dłużej uchylać od obowiązku, który spoczywał na byłym konsulu – objęciu namiestnictwa jednej z prowincji. Drogą losowania wyznaczono mu Cylicję, która graniczyła z państwem Partów. Dwa lata wcześniej w bitwie z Partami pod Carrhae zginął Krassus, Cyceron mógł się więc spodziewać, że czekają na niego nie tylko obowiązki administracyjne, ale także wojskowe. Edykt Cycerona, który ogłosił w Cylicji, stanowił, że miasta azjatyckie winny się rządzić własnymi prawami. Sprawa, z której był szczególnie dumny, to pomoc miastom, uginającym się pod ciężarem długów. Na podstawie edyktu miastom nie wolno było pokrywać wydatków związanych z wyjazdami delegacji do Rzymu. „Wzmacniające środki” polegały więc przede wszystkim na zwolnieniu miast z wydatków związanych z utrzymaniem namiestnika i jego świty. Cyceron surowo zwalczał korupcję wśród urzędników. Ani Cylicja, ani inne miasta azjatyckie nie utrzymywały też, zgodnie z zarządzeniem Cycerona, wojska rzymskiego. Surowa, ale sprawiedliwa polityka budżetowa Cycerona spowodowała, że kończył on swoje rządy namiestnikowskie ze znaczną nadwyżką finansową, z której część – zgodnie z ówczesnym prawem – przypadła mu osobiście. W końcu sierpnia 51 roku Partowie wkroczyli na terytorium rzymskie. Cyceron nie wiedział, co jest celem ataku, więc przeprowadził swoje legiony z Cylicji, wzdłuż gór Taurus, do Kapadocji, którą uważał za najbardziej zagrożoną. Tymczasem celem ataku okazała się Syria, gdzie garnizon rzymski był oblegany w Antiochii. Cyceron ruszył z odsieczą – 5 października był w Tarsie, 8 października w syryjskiej Mopsuesti, a po forsownym marszu już 10 października pod Epifanią. Partowie, którzy oblegali stolicę Syrii, wycofali się na wieść o zbliżaniu się odsieczy, a kwestor Kassjusz z częścią wojsk udał się w pościg za nimi. Ponieważ, po ataku Partów, sprzyjające im szczepy górskie powstały przeciw władzy rzymskiej, Cyceron postanowił je spacyfikować. Dwunastego października ruszyłem z wojskiem nie obciążonym bagażami i nazajutrz o świcie stanąłem na szczycie gór Amanu. Tu podzieliłem kohorty i oddziały posiłkowe. Jedną grupą dowodził wraz ze mną mój brat jako legat, drugą legat Gajusz Pomptinus, trzecią Marek Anneusz i Lucjusz Tulliusz. Napadliśmy na większość szczepów znienacka i odciąwszy im drogę wycięliśmy ich w pień albo wzięli do niewoli. Zdobyliśmy Eranę, główną miejscowość Amanu, podobniejszą raczej do miasta niż do wsi, a także Sepyrę i Kommoryn, leżące w części opanowanej przez Pomptinusa. Broniły się dzielnie od świtu aż do czwartej po południu. Zabiwszy wielu nieprzyjaciół, zdobyliśmy również sześć innych zameczków, wiele też spaliliśmy. 17 października wojsko obwołało Cycerona imperatorem, co w nomenklaturze republiki oznaczało godność naczelnego wodza. Do laurów mówcy przybyły laury wojownika. Wspominając kilka dni postoju na miejscu dawnego obozu Aleksandra Wielkiego, Cyceron żartował z tego nowego tytułu: był to trochę lepszy wódz ode mnie. 18 października wkroczył do niepodlegającej Rzymowi części Cylicji i podbił ją. Ponieważ mieszkańcy Pindenissus dawali schronienie zbiegłym od nas niewolnikom i oczekiwali niecierpliwie przybycia Partów, uznałem, że dla honoru państwa rzymskiego powinnością moją było poskromić ich zuchwałość, aby przez to tym łatwiej przełamać opór innych, niechętnych naszemu panowaniu. Na wieść o zwycięstwach Cycerona senat uchwalił dziękczynną suplikację. Wojna domowa Jeszcze w Cylicji Cyceron otrzymał pierwsze wieści o konflikcie między Cezarem a Pompejuszem. W liście do Attyka jesienią 50 roku stwierdził: zanosi się na wielką między nimi walkę i (...) jeżeli ten sam bóg, który nad spodziewanie nasze uwolnił nas od wojny z Partami, nie spojrzy łaskawie na Rzeczpospolitą, nadejdzie wojna tak straszna, jakiej jeszcze nie było. W grudniu, gdy stanął w Italii, Cezar właśnie przekroczył ze swoimi wojskami Alpy. 4 stycznia 49 roku Cyceron wziął udział w obradach senatu, na których usilnie namawiał do dalszych rozmów pokojowych. Większość senatorów poparła jednak Pompejusza, przegłosowano mobilizację. Cyceronowi wyznaczono nadzór nad poborem rekruta w okręgu Kapui. Nie wypełniał tych obowiązków zbyt gorliwie, starał trzymać się na uboczu i wysuwał kolejne propozycje pokojowe. Przesłał 5 lutego list do Cezara z zapewnieniem, że nie bierze udziału we wrogich mu poczynaniach oraz wezwał go „by miał wzgląd na dobro ojczyzny” i pogodził się z Pompejuszem. Cezar, nie pytając o zgodę, opublikował ten prywatny list i starał się utrzymać Cycerona w roli mediatora. 28 marca spotkali się w Formii, ale Cyceron nie zaakceptował opanowania Italii przez Cezara i odmówił przyjazdu do Rzymu. Gdy Cezar walczył z wojskami wiernymi Pompejuszowi w Hiszpanii, Cyceron umacniał się w przekonaniu, że powinien opuścić Italię. Armię Cezara i ludzi go popierających uważał za „zbiorowisko łotrów gotowych na wszystko”. Rządzący w imieniu Cezara Marek Antoniusz doprowadził go do wściekłości i przyspieszył dojrzewającą decyzję o wyjeździe. W drugiej połowie 49 roku Cyceron był już w Grecji u boku Pompejusza, ale także wobec niego i jego stronników pozostawał bardzo krytyczny. W początkach 48 roku, zniechęcony daremnymi staraniami o pokój, osiadł w Epirze i czekał na zakończenie walk. Po klęsce Pompejusza pod Farsalos uznał wojnę za rozstrzygniętą. Niewiele się zastanawiając, powrócił w połowie października do Italii. W tym okresie zaczęły się psuć stosunki Cycerona z Terencją, z którą przeżył na ogół zgodnie trzydzieści dwa lata i która zawsze była jego podporą. Tej ambitnej i samodzielnej kobiecie, która niejednokrotnie wpływała na decyzje męża, coraz mniej podobał się jego dość beztroski stosunek do pieniędzy. W czasie wojny domowej więzy łączące dotąd małżeństwo coraz bardziej się rozluźniały, aż doszło do rozwodu. Tymczasem Cezar, któremu zależało na pozyskaniu wielkiego mówcy, w kwietniu 47 roku wysłał z Egiptu uprzejmy list do Cycerona, zapewniając go, że „może pozostać takim samym jak zawsze”. Pozwolił mu także na używanie tytułu imperatora. 25 września Cezar wylądował w Italii. Spotkanie Cycerona ze zwycięskim Cezarem opisał szczegółowo Plutarch. A kiedy wreszcie nadeszła wiadomość, że Cezar wpłynął do Tarentu i stamtąd maszeruje lądem do Brundisium, Cyceron wyruszył mu naprzeciw, nie tracąc bynajmniej nadziei, choć wstydem przejmowała go myśl, że wobec tylu świadków wystawi się na próbę w spotkaniu ze zwycięskim przeciwnikiem. Tymczasem nie musiał ani powiedzieć, ani zrobić nic upokarzającego. Cezar bowiem, zobaczywszy z daleka, że Cyceron wyprzedza innych, idąc mu naprzeciw, zsiadł z konia, przyjaźnie go pozdrowił i z nim tylko rozmawiając, przeszedł spory szmat drogi. Pod rządami Cezara W październiku 47 roku powrócił po ponad pięciu latach do Rzymu. Miasto opanowane było przez zwolenników Cezara, a obecność tam Cycerona była tolerowana o tyle, o ile nie przeciwstawiał się polityce dyktatora. Większość przyjaciół i dotychczasowych współpracowników zginęła, bądź przebywała na wygnaniu. Osamotniony, rozwiedziony Cyceron nawiązał kontakt z dawnymi znajomymi – Warronem oraz Markiem Juniuszem Brutusem. Nie mając żadnych obowiązków i nie znajdując przyjemności w obcowaniu ze zwolennikami Cezara, postanowił pojednać się ze swoimi dawnymi przyjaciółmi, z książkami. W jednym z ówczesnych listów opisał swój dość ponury i monotonny tryb życia: rano przychodzi do mnie z pozdrowieniem wielu patriotów, ale ci są smutni; przychodzą i ci spośród radosnych zwycięzców, którzy mnie szczególnie szanują i poważają. Po tych odwiedzinach zasiadam do książek i czytam lub piszę. Przychodzą także ludzie, którzy chcą coś ode mnie posłyszeć, jak gdybym był uczonym człowiekiem tylko dlatego, że trochę więcej od nich umiem. Potem czas wolny poświęcam pielęgnacji ciała. Ojczyznę moją opłakałem gorzko i dłużej, niż kiedykolwiek matka opłakiwała jedynego syna. W liście do dawnego przyjaciela, Serwiusza Sulpicjusza, wyjaśnił: odkąd stwierdziłem, że sztuka, której się pilnie poświęcałem, nie ma znaczenia ani w senacie, ani na forum, całą swą uwagę i pracę poświęciłem filozofii. Zimą 46 roku zdecydował się opracować historię rzymskiej wymowy w formie dialogu i opatrzyć ją na cześć przyjaciela tytułem Brutus. To dzieło, napisane w ciągu trzech miesięcy, nie miało precedensu w dotychczasowej literaturze. Cyceron nie uzależniał ocen od osobistej sympatii czy przynależności mówców do obozów politycznych, przedstawił ich galerię od największych do zupełnie poślednich. Nie zabrakło podtekstów politycznych, gdyż problemy literackie nie pozwoliły Cyceronowi zapomnieć o nurtującym go niepokoju. W dyskusjach przebija żal nie tylko nad upadkiem wspaniałej retoryki, ale również nad końcem republiki. Bezpośrednio po Brutusie napisał Paradoxa stoicorum („Paradoksy stoickie”). Teza, że cnota sama przez się wystarcza do szczęścia, była dla Cycerona pocieszeniem. Postanowił wykazać, że dobrem jest jedynie to, co piękne; że cnota wystarcza do osiągnięcia szczęścia; że wszystkie przewinienia i cnoty są równe; że każdy głupiec jest szaleńcem; że jedynie mędrzec jest wolny; że jedynie mędrzec jest bogaty; że jedynie mędrzec jest obywatelem, podczas gdy głupcy są wygnańcami. Tezy te starał się udowodnić, posługując się przykładami z rzymskiego życia politycznego i własnych doświadczeń. Tezą o „wolności prawdziwej” bronił, tak jak wówczas mógł i potrafił, wolności politycznej ludzi, którzy musieli żyć pod dyktaturą Cezara, czyli „w niewoli”. Jeszcze zanim opublikował Brutusa, około 20 kwietnia 46 roku, nadeszła wiadomość o bitwie pod Tapsus w Afryce i pogromie resztek pompejańczyków. Według relacji Cycerona, życie w stolicy w tych dniach nie było przyjemne, gdyż cezarianie pysznili się zwycięstwem i patrzyli na innych jak na zwyciężonych. Cyceron zastanawiał się w liście do Warrona nad planami na przyszłość. Jeśliby nas ktoś chciał użyć do odbudowania Rzeczypospolitej nie tylko jako budowniczych, lecz nawet jako cieślów, ociągać się nie będziemy, owszem, z ochotą się stawimy. Jeżeli nikt naszej pomocy potrzebować nie będzie, nie przestaniemy pisać i czytać dzieł o polityce, służąc Rzeczypospolitej jeśli nie w senacie i na forum, to przynajmniej nauką, dziełami i badaniami, odnoszącymi się do praw i obyczajów. Aby uczcić pamięć długoletniego przyjaciela, obok Cycerona najważniejszego lidera stronnictwa republikańskiego, z początkiem lipca ukończył Pochwałę Katona. Wstrzymał się jednak z jej publikacją, bowiem z Afryki do Rzymu wrócił zwycięski Cezar. Cyceron starał się wykorzystywać swoją sławę dla obrony tych z jego przyjaciół i sojuszników politycznych, którzy przeżyli wojnę i przebywali na wygnaniu. We wrześniu po raz pierwszy od siedmiu lat przemówił w senacie, dziękując Cezarowi za łaskę okazaną Markowi Marcellusowi. W listopadzie powrócił do pracy w sądach i zaczął bronić ludzi oskarżonych przez dyktatora. Pierwszą tego typu sprawą była obrona Kwintusa Ligariusza, którą zrelacjonował Plutarch: a kiedy Cyceron podjął się obrony Ligariusza, Cezar miał podobno powiedzieć do swoich przyjaciół: „Cóż szkodzi po dłuższej przerwie posłuchać znów mowy Cycerona? Tamten i tak jest już dawno osądzony jako nikczemnik i wróg.” Kiedy jednak Cyceron zaczął przemawiać, od razu wywarł silne wrażenie. W miarę jak dalej mówił, wzbudzając coraz to inne uczucia i coraz większy zachwyt, twarz Cezara zaczęła się mienić i ujawniać nurtujące go uczucia. Wreszcie, gdy mówca wspominał o zmaganiach pod Farsalos, Cezar przestał nad sobą panować, z rąk wypadły mu jakieś pisma. Ostatecznie, zniewolony mową, darował winę oskarżonemu. Jeszcze latem 46 roku Cyceron zabrał się do następnego dzieła, które zatytułował Orator („Mówca”). Do dawnych tez, w których podkreślał konieczność ogólnego wykształcenia retora, dodał nowe. Na własnym przykładzie wykazywał, że „prawdziwym mówcą” może być ten tylko, kto swobodnie potrafi się posługiwać wszystkimi stylami. Orator został opublikowany pod koniec 46 roku, a jego kopie były w Rzymie rozchwytywane. Wobec kilku polemik, jakie wywołało to dzieło, Cyceron opracował krótkie pismo De optimo genere oratorum („O najlepszym rodzaju mówców”). Stwierdził w nim, że przykładem najlepszego retora jest Demostenes, który potrafił posługiwać się wszystkimi stylami literackimi. Do dzieła dołączone były przekłady mów Demostenesa, które się nie zachowały. Po dobrym przyjęciu Oratora, gdy Cezar przebywał w Hiszpanii, Cyceron zdecydował się opublikować Pochwałę Katona. Odniósł niebywały sukces, dzieło było „na ustach wszystkich”. Pobudził innych autorów do wydania własnych „Katonów”, w których wychwalano wartości republikańskie. W odpowiedzi posypały się cezariańskie „Antykatony”. W Tuskulum Po rozwodzie z Terencją dokuczały Cyceronowi trudności finansowe. Pod koniec 46 roku zaczął myśleć o małżeństwie, które by podreperowało jego stan majątkowy. Swatano go z Pompeją, wdową po Faustusie Sulli, oraz inną jeszcze kobietą, której nazwiska w liście nie wymienia, choć zaznacza: nie widziałem nigdy nic brzydszego. Wybór padł na młodziutką i bogatą sierotę Publilię, której majątkiem się opiekował. Finanse, a nie uroda wybranej – jak to stwierdził w zaginionej biografii Cycerona jego wyzwoleniec Tyron – zadecydował o drugim małżeństwie. Związek sześćdziesięcioletniego mężczyzny z dwudziestoletnią dziewczyną wywołał w Rzymie pełne oburzenia komentarze. Podkpiwano z Cycerona, że w tak późnym wieku żeni się z dziewicą. Jak twierdził Kwintylian, miał na to podobno odparować: „jutro będzie kobietą”. Jego była żona Terencja stwierdziła, że na starość stracił głowę. Jednak w lutym 45 roku spotkał Cycerona najcięższy cios w życiu – w połogu zmarła jego ukochana córka Tullia. Z jej śmiercią odszedł ostatni członek rodziny, z którym był głęboko uczuciowo związany. Drażniła go obecność Publilii, którą podejrzewał o skryte zadowolenie ze śmierci pasierbicy. Zapragnął uciec z domu, w którym wszystko przypominało mu zmarłą i od nowej rodziny. Schronił się w swojej posiadłości w Tuskulum, w której żył samotnie i skąd rzadko wyjeżdżał. W tej samotności – zwierzył się Attykowi – nie mam z kim porozmawiać. Rankiem zapuszczam się w gęsty i cienisty las, który opuszczam dopiero wieczorem. Poza tobą nic mi nie jest tak drogie jak samotność. W samotności rozmawiam z książkami i tylko płacz mnie od nich odrywa. Wstrzymuję się, jak mogę, lecz ból jest silniejszy. Zagłębiając się w lekturę rozpraw o cierpieniu, Cyceron przeczytał traktat filozofa Krantora O boleści i na nim oparł się, pisząc w lutym słynne Consolatio („Pocieszenie”). Dzieło to wywarło olbrzymi wpływ na piśmiennictwo starożytne. Pod względem literackim było nowatorskie, studiowali je m.in. św. Hieronim, św. Ambroży czy Laktancjusz, jednak nie dochowało się do czasów współczesnych. Zawierało zestawienie wypadków śmierci najsławniejszych ludzi w państwie. W marcu, w dialogu Hortensius („Hortensjusz”), napisał o pocieszeniu jakie daje filozofia. Pismo to zaginęło, ale uczeni odtworzyli jego duże fragmenty z obszernych cytatów, które w swoich pracach zamieścili m.in. św. Augustyn, Marcjan Kapella czy Serwiusz. Cyceron wyraził w nim przeświadczenie, że filozofia uzbraja człowieka przeciw wszelkim przeciwnościom losu. Stwierdził, że jeśli nie ma życia pozagrobowego, to filozofia pozwala lżej znieść życie doczesne – jeśli zaś istnieje życie pozagrobowe, to jej potrzeba jest bodaj jeszcze większa. Dialog ujęty był w piękną formę literacką, a liczne przykłady zaczerpnięte z historii rzymskiej. W maju ukończył dwie księgi Rozpraw akademickich. Była to pierwsza redakcja tego dzieła, z której zachowała się jedynie druga księga zatytułowana Lukullus. W następnych miesiącach Cyceron przeredagował Akademiki do czterech ksiąg. Opisał w nich historię Akademii platońskiej. W formie dialogu wyłożył spór między przedstawicielami tzw. czwartej i piątej Akademii na temat teorii poznania. Podkreślił, że tworzenie nowych systemów nie jest jego zamierzeniem, a czytelnik winien wybrać ten pogląd, który uzna za najbardziej przekonujący. Równocześnie z Rozprawami akademickimi ukończył Cyceron pięć ksiąg De finibus („Problemy najwyższego dobra i zła”), nad którymi pracował od marca do końca czerwca. Podsumował je w liście do Attyka następująco: w pięciu skończonych księgach „De finibus” wykładam naukę epikurejczyków przez usta Lucjusza Torkwata, naukę stoików przez usta Marka Katona, perypatetyków przez usta Marka Pizona. Wprowadzam osoby nieżyjące, żeby nie wzbudzić zazdrości między żyjącymi. Dzieło jest pod względem literackim mało jednorodne, co wynika z ogromu materiału, który udało się Cyceronowi zebrać. Wiele obrazowych przykładów miało pomóc czytelnikowi zrozumieć tezy. Szczególny jest zwłaszcza wstęp do księgi piątej, w którym wspomina własną młodość. Chociaż Cyceron tylko referuje poglądy etyczne różnych szkół filozoficznych, to jednak zdecydowanie zwalcza pogląd, że nie można stopniować dobra i zła – jest jego zdaniem różnica pomiędzy tym, kto bije niewolnika, a tym, kto bije własnego ojca. W lipcu Cyceron rozpoczął pisać Rozmowy tuskulańskie, które popularnie nazywa się Tuskulankami. W dziele tym chciał dać czytelnikowi skuteczną broń przeciw najrozmaitszym przeciwnościom losu w walce o szczęście. Pierwsza księga mówi o pogardzie dla śmierci, druga o znoszeniu bólu, trzecia o łagodzeniu zmartwień, czwarta o afektach burzących spokój umysłu, piąta, poświęcona centralnemu problemowej całej filozofii, poucza, że do osiągnięcia szczęścia wystarczy sama cnota. W przeciwieństwie do poprzednich dialogów, osoby dyskutujące w Tuskulankach pozostały anonimowe. Pięć ksiąg odtwarzało pięć rozmów, które miały odbyć się w pięciu kolejnych dniach w willi Cycerona. Napisane z wielkim talentem i ciepłem, kreślą ideał mędrca „któremu sama cnota wystarcza do szczęścia”. Ten ideał pozwalał łatwiej znosić Cyceronowi problemy polityczne i rodzinne. W końcu sierpnia rozpoczął pracę nad dialogiem De natura deorum („O naturze bogów”). Przedstawił w nim stanowiska różnych szkół filozoficznych o istocie bóstwa. Chodziło mu przede wszystkim o szkołę stoicką i epikurejską oraz ich krytykę z punktu widzenia sceptycznej Akademii. Podsumowując dialog w trzeciej księdze, Cyceron uznał za pokonaną jedynie materialistyczną naukę Epikura, natomiast stoicka teza o opatrzności bożej kierującej światem, nie została potępiona. We wrześniu Cyceron wymienił uprzejme listy z Cezarem. Dyktator polemizował z Pochwałą Katona pisząc i przesyłając Arpinacie własne Antykatony. W październiku po raz pierwszy powrócił na krótko do Rzymu, po powrocie Cezara z Hiszpanii. W listopadzie wystąpił z mową obrończą w sprawie króla Galacji Dejotara, oskarżonego przez swego wnuka o przygotowywanie zamachu na życie Cezara. W grudniu Cezar odwiedził Cycerona w jego willi. Jednak nie mogąc i nie chcąc brać udziału w życiu publicznym, Cyceron zajmował się nadal zagadnieniami filozoficznymi, pisząc przez całą jesień. Wyszedł wówczas spod jego pióra dialog De divinatione („O znakach bożych”). Krytykował w nim wiele wypaczeń religii rzymskiej, jednak nie kwestionował użyteczności tej instytucji publicznej, ale jedynie jej nadużywanie do celów politycznych. Cyceron nic nie wiedział o planowanym zamachu na życie Cezara. Mimo że jednym ze spiskowców był jego przyjaciel Brutus, znana była powszechnie odraza Cycerona do spisków i skrytobójstw. Zdaniem Plutarcha spiskowcy przypuszczali, że Cyceron będzie odwodził ich od zamachu i chcieli go postawić przed faktem dokonanym. W liście do Attyka Cyceron tak wspominał 15 marca 44 roku: pamiętasz, jak w dzień śmierci Cezara, kiedy spiskowcy udali się na Kapitol, wołałem, żeby pretorowie zwołali tego samego dnia senat na Kapitol. Bogowie nieśmiertelni! Czegóż nie można było dokazać w chwili, kiedy dobrze myślący obywatele – ba, nawet mniej gorliwi – cieszyli się, a źli upadli na duchu. Spiskowcy nie poszli jednak za jego radą i nie wykorzystali zamieszania, jakie zapanowało w pierwszej chwili po zamachu. Już wtedy zginęliśmy – podsumował Cyceron. Co prawda na zwołanym 17 marca posiedzeniu Cyceron przekonał senatorów do ogłoszenia amnestii, ale nadal nie włączał się aktywnie do życia politycznego. W prywatnych listach nie krył zadowolenia z końca dyktatury, ale nie był optymistą. Nie podobały mu się posunięcia spiskowców, których oficjalnie nie poparł. O jego neutralność zabiegali Marek Antoniusz i cezarianie, grożąc wojną domową. Cyceron zdecydował się więc ponownie wycofać do Tuskulum i innych podmiejskich willi. W kwietniu odwiedził go osiemnastoletni Oktawian, który szukał poparcia. Oktawiusz okazuje mi wielką przyjaźń i uszanowanie. Jego ludzie nazywają go Cezarem, ale Filip nazywa go Oktawiuszem, i ja tak samo. (...) My – jeśli mnie wszystko nie myli – nie podźwigniemy się z upadku. Chciałbym udać się gdzieś na kraniec świata. 7 czerwca zaproponowano Cyceronowi funkcję legata w Grecji. Znużony sytuacją, z której nie widział dobrego wyjścia, chętnie przyjął propozycję. Na okręt wsiadł 17 lipca. Wydawało się, że opuszcza Italię na zawsze. Ostatnia walka w obronie republiki 1 sierpnia 44 roku statek, na którym płynął Cyceron, zawinął do Syrakuz na Sycylii. Wobec nieprzychylnego wiatru, Cyceron zatrzymał się u swego przyjaciela Waleriusza. Tam dotarł do niego list od Brutusa i Kassjusza, w którym prosili go o przybycie 1 września na decydujące o wojnie lub pokoju posiedzenie senatu, na którym mieli się stawić wszyscy byli konsulowie i pretorzy. Prawie równocześnie nadszedł list Attyka wzywający do powrotu: zatem przybywaj! Ty, który pożądasz pięknej śmierci, miałżebyś opuścić ojczyznę?. Sześćdziesięciodwuletni Cyceron podjął brzemienną w skutki decyzję. Zawsze był przeciwnikiem wojny domowej, po zdaniu konsulatu wzbraniał się przed przyjmowaniem najwyższych urzędów. Wiedział, że powrót oznaczał, że będzie musiał stanąć na czele republiki, co prawdopodobnie doprowadzi do wojny. Uznał to jednak za swój obowiązek. Jak pisał, wdzięczny był wiatrom, że „odwróciły od niego tę hańbę” i „na zew ojczyzny” ruszył do Rzymu. 31 sierpnia, w przeddzień posiedzenia senatu, Cyceron przybył do stolicy. Na jego spotkanie wyszły takie tłumy pełne radości i tęsknoty za nim, że prawie cały dzień zeszedł mu na powitaniach i uściskach, przy bramach miasta i po drodze. Jednak w posiedzeniu udziału nie wziął. Dowiedział się bowiem, że Antoniusz zamierza postawić wniosek prowadzący do ubóstwienia Cezara. Aby zachować pozory, wytłumaczył się zmęczeniem. Antoniusz, któremu zależało na tym, by Cyceron głosował za wnioskiem, tak dalece stracił panowanie nad sobą, że groził zburzeniem domu Cycerona. 2 września na posiedzeniu senatu Antoniusz był nieobecny, zjawił się natomiast Cyceron, który wygłosił pierwszą z filipik – mów skierowanych przeciw Antoniuszowi. Była ona ostrą krytyką ustaw uchwalonych za sprawą Antoniusza i apelem do konsulów, wzywającym ich do powrotu na drogę prawa i do służby dla republiki. Wiem, jak niebezpiecznie jest narażać się człowiekowi rozgniewanemu i dzierżącemu oręż w ręku, zwłaszcza w tych czasach, kiedy miecz tak bezkarnie zabija, ale podam sprawiedliwe, jak sądzę, warunki ugody i przypuszczam, że Antoniusz ich nie odrzuci. Jeśli obelżywie będę mówił o jego życiu i charakterze, zgadzam się, by był moim największym nieprzyjacielem; jeśli jednak stosownie do mego zwyczaju powiem otwarcie, co myślę, pragnę, by mimo gniewu odniósł się do mnie jak do obywatela. Niech chwyta za broń, jeśli wymaga tego obrona, ale niechaj ta broń nie zagraża ludziom, którzy wypowiadają to, co uznają za dobre dla Rzeczypospolitej. Senatorzy byli jednak zastraszeni i tylko jeden z nich poparł mowę Cycerona. Odtąd obrady senatu zaczęły odbywać się w otoczeniu wojsk Antoniusza. Cyceron, w obawie o życie, wyjechał do swoich willi. Na jednym z posiedzeń Antoniusz zaatakował Cycerona. Zrzucił na niego winę za skazanie katylinarczyków, przypisywał jego machinacjom zabójstwa Klodiusza i Cezara. To Cyceron miał poróżnić Cezara z Pompejuszem i doprowadzić w ten sposób do wojny domowej. W odpowiedzi Cyceron opracował na piśmie i opublikował w formie inwektywy drugą filipikę. Obrzucił w niej Antoniusza najordynarniejszymi wyzwiskami. Nazwał go rozpustnikiem, złodziejem, nikczemnikiem, łotrem, tyranem i pijakiem, który obrzyguje kawałkami potraw cuchnącymi winem cały trybunał. 1 listopada Cyceron otrzymał list od Oktawiana, który prosił o radę i obiecywał utrzymanie republiki w zamian za wsparcie przeciwko Antoniuszowi. Oktawian wkroczył po kilku dniach do Rzymu, ale musiał wycofać się przed wojskami Antoniusza. Gdy pod koniec listopada Antoniusz wyruszył do Galii, a w grudniu swoje posłuszeństwo senatowi ogłosił Brutus, stojący na czele legionów na wschodzie imperium, na posiedzeniu 20 grudnia Cyceron wygłosił trzecią filipikę. Złożył wnioski m.in. o poparcie Oktawiana oraz wypłacenia dodatkowych pieniędzy dla legionów, które stanęły po stronie republiki. Senat poparł Cycerona, który uważał, że tego dnia „rzucił podwaliny pod Rzeczpospolitą”. Tego samego dnia Cyceron wyszedł do zgromadzonych na Forum Rzymian i wystąpił z czwartą filipiką, w której zreferował uchwały podjęte przez senat. Stwierdził, że Antoniusz jest wrogiem ojczyzny. Żywe oklaski potwierdziły, że właściwie wyczuł nastroje tłumu, więc z tym większą pasją zaatakował: tak jest, nie tylko ludzie, ale i bogowie nieśmiertelni zgadzają się, jak widzę, na ocalenie Rzeczypospolitej. Bo jeśli niebo przez cuda i znaki wolę swą objawia, to czyż nie widzimy wyraźnie, że dla Antoniusza zbliża się godzina kary, a dla nas wolności? Lub jeśli ta jednomyślna zgoda nie mogła nastąpić bez zrządzenia bogów, to czyż możemy wątpić o ich woli?. W listopadzie i grudniu, w przerwach między wystąpieniami publicznymi, Cyceron napisał swoje ostatnie dzieło filozoficzne – De officiis („O powinnościach”), dedykowane studiującemu w Atenach synowi. Arpinata ukończył pracę 9 grudnia, chociaż już nie zdążył wykończyć traktatu literacko. Opublikowano go najprawdopodobniej dopiero po śmierci autora. Cyceron opierał się w pierwszych dwóch księgach na zaginionym współcześnie dziele stoika Panajtiosa. W trzeciej pisał już, jak to sam określił, „na własną rękę”. W traktacie bronił tezy, że w życiu ludzi, społeczeństw czy państw najważniejszą normą moralną jest uczciwość. Twierdził równocześnie, że niekiedy trudno bez dokładnego namysłu zorientować się, co jest uczciwe – dlatego większą część swojego dzieła poświęcił szczegółowej analizie rozmaitych przykładów niejednoznacznych moralnie zachowań. 1 stycznia 43 roku, w piątej filipice, Cyceron po raz pierwszy w życiu opowiedział się za wojną. Przekonywał senat, że wszelkie układy nie mają sensu, wobec czego należy dążyć do ostatecznej rozprawy z wrogami republiki. Nie mówić o posłach, bezzwłocznie przystąpić do akcji i szybko działać; ogłosić stan wojenny, zawiesić sądy, przywdziać strój wojskowy, przeprowadzić bez żadnych zwolnień zaciąg w Rzymie oraz w całej Italii, wyjąwszy Galię. Debata nad wnioskami Cycerona toczyła się przez cztery dni. Większość została przyjęta, ale senat opowiedział się za wysłaniem do Antoniusza jeszcze jednego pokojowego poselstwa. W szóstej filipice, wygłoszonej tego samego dnia na zgromadzeniu ludowym, Cyceron przyznał, że zwłoka może mieć także swoje dobre strony, gdyż po odrzuceniu ultimatum stanie się już całkiem jawne, że Antoniusz jest wrogiem Rzeczypospolitej. Przypomniał, iż przez dwadzieścia lat walczył ze „złymi” obywatelami, i zapewniał zebranych, że okazałby się niewdzięczny wobec ludu rzymskiego, który go wyniósł do tak wysokich godności, gdyby niezmordowanie nie walczył o jego wolność. W patetycznych słowach, przyjętych wielkim aplauzem, wezwał Rzymian do walki w obronie republiki: nie godzi się ludowi rzymskiemu, wolą bogów nieśmiertelnych przeznaczonemu na pana wszystkich ludów, schylać karku pod jarzmo niewoli. Chwila stanowcza nadeszła. Walczymy o naszą wolność. Trzeba albo zwyciężyć, Rzymianie – a zwyciężycie na pewno, będąc zgodni i bogom posłuszni – albo wszystko raczej ścierpieć niż niewolę. Inne ludy mogą ją znieść, lud rzymski umie żyć tylko w wolności. Gdy stronnicy Antoniusza rozpuścili pogłoski, że Cyceron kieruje się nie dobrem państwa, lecz osobistą nienawiścią, Cyceron na posiedzeniu senatu, które odbyło się około połowy stycznia, wyjaśnił dlaczego jako zwolennik pokoju jest obecnie nieustępliwym szermierzem wojny. Mowa ta, tzw. siódma filipika, ma przejrzysty układ, zalecany przez wieki w podręcznikach retoryki. Cyceron zapytał: dlaczego nie chcę pokoju? i natychmiast odpowiedział: dlatego, że jest haniebny, że jest niebezpieczny, że jest niemożliwy. Proszę was, senatorowie, byście mnie ze zwykłą łaskawością wysłuchali, gdy będę tych trzech punktów dowodził. Pokój jest – według Cycerona – dlatego haniebny, że Antoniusz został uznany za wroga, a z wrogiem się nie paktuje. Pokój jest niebezpieczny, ponieważ Antoniusz wykorzysta go dla wzmocnienia własnej pozycji. Niemożliwy zaś jest dlatego, że nienawiść między walczącymi stronami jest tak wielka, że trwałego pokoju uzyskać się nie da. Ostrzegam was, senatorowie – tu idzie o wolność ludu rzymskiego wam powierzoną, o życie i majątek najlepszych obywateli, na które Antoniusz z nienasyconą chciwością i groźnym okrucieństwem od dawna godzi – idzie na koniec o waszą władzę, która obróci się wniwecz, jeśli jej teraz nie utrzymacie. Strzeżcie się, byście tego dzikiego i strasznego zwierza, już pojmanego i spętanego, nie wypuścili z sieci. Pod koniec stycznia powróciło poselstwo pokojowe. Antoniusz nie zaniechał oblężenia zamkniętego w Mutynie, wiernego republice, Decimusa Brutusa i odprawił posłów. Dla Cycerona było jasne, że Antoniusza należy uznać za „wroga” i proklamować wojnę. Nie wszyscy w senacie byli jednak tego zdania, konsul Pansa zarządził stan „tumultu”, a nie „wojny”. Ponieważ debaty na ten temat trwały nadal, 3 lutego Cyceron wygłosił ósmą filipikę, w której nie oszczędził senatorów i urzędników wstrzymujących działania zbrojne. Cierpka i ostra mowa, pełna gryzącej ironii, wypowiedziana z młodzieńczym impetem, kończyła się wnioskiem, by zapewnić bezkarność tym żołnierzom Antoniusza, którzy przejdą na stronę republiki. Prawdopodobnie nazajutrz wygłosił Cyceron dziewiątą filipikę, w której uczcił pamięć zmarłego posła, Serwiusza Sulpicjusza. W połowie lutego Cyceron, w dziesiątej filipice, wystąpił z wnioskiem, by senat powierzył Brutusowi zarząd opanowanych już przez niego prowincji oraz zlecił mu, by „z siłami swymi stał jak najbliżej Italii”. Przemówienie zostało uwieńczone sukcesem – Brutus, który już de facto miał w swym ręku trzy prowincje, obecnie na mocy uchwały senatu otrzymał je de iure. Pod koniec lutego dowiedziano się, że stronnik Antoniusza Publiusz Korneliusz Dolabella zamordował prokonsula Azji Gajusza Treboniusza. Cyceron wygłosił jedenastą filipikę, w której skutecznie zaapelował o uznanie Dolabelli za wroga państwa i wysłanie przeciw niemu wojska. Gdy na początku marca zasiadający w senacie stronnicy Antoniusza próbowali przeprowadzić uchwałę o wysłaniu kolejnego poselstwa pokojowego. Cyceron w dwunastej filipice oskarżył ich o granie na zwłokę, a senat przychylił się do jego zdania. 20 marca wystąpił przeciwko pokojowym propozycjom namiestnika Hiszpanii Lepidusa w namiętnej, trzynastej z kolei filipice. Pod koniec marca wojska republikańskie, pod dowództwem konsula Pensy, wyruszyły przeciwko Antoniuszowi. W połowie kwietnia nadeszła do Rzymu wiadomość o zwycięstwie odniesionym przez Antoniusza nad oddziałami Pansy i jego marszu na Rzym. Zwolennicy Antoniusza gromadzili się przed kurią Pompejusza, w miejscu gdzie zamordowano Cezara, i gotowali się do opanowania miasta. Równocześnie rozpowszechniano pogłoski, że 21 kwietnia, w dniu święta Pariliów, Cyceron ma zamiar dokonać zamachu stanu i sięgnąć po władzę dyktatora. 20 kwietnia, na zgromadzeniu ludowym, Cyceron jeszcze raz przekonał do siebie lud rzymski, który jednogłośnie zakrzyknął, że Cyceron zawsze najlepiej odnosił się do Rzeczypospolitej. Kiedy w dwie godziny po zgromadzeniu przyszła wiadomość o zwycięstwie konsulów i Oktawiana nad wojskami Antoniusza, koło Forum Gallorum przy via Aemilia, Cyceron „niemal w tryumfie” został zaprowadzony na Kapitol, a potem odprowadzony do domu. Wspominając w senacie te chwile, powiedział: wtedy jest – zdaniem moim – słuszny i prawdziwy tryumf, kiedy wszyscy obywatele zgodnie wydają świadectwo dobrze zasłużonym ojczyźnie. Bo kiedy wśród powszechnej radości ludu rzymskiego mnie jednemu składano gratulacje, było to wielką oznaką szacunku; kiedy mnie jednemu dziękowano, był to zaszczyt jeszcze większy. Skoro jednak i jedno, i drugie przypadło mi w udziale, nic wspanialszego wymyślić już nie można. Nazajutrz, w patetycznym, doskonale skonstruowanym przemówieniu w senacie, Cyceron osiągnął szczyty retoryki, których nigdy już nie miał przekroczyć. Była to jego ostatnia mowa, czternasta filipika. Stwierdził w niej, że po przyjęciu suplikacji dziękczynnej, którą uchwala się jedynie w razie zwycięstwa nad wrogiem, Antoniusz i jego zwolennicy zostaną napiętnowani jako „nieprzyjaciele”. Rozprawił się też z niechętnymi mu politykami i wskazywał na nich, jako na inspiratorów oszczerstw rzucanych na niego. Walna bitwa z wojskami Antoniusza pod murami Mutyny zakończyła się zwycięstwem republikanów. Wieść dotarła do Rzymu 25 kwietnia i wywołała powszechny entuzjazm, ale równoczesna wiadomość o śmierci konsulów tłumiła radość. W chwili kiedy należało ścigać pobitego Antoniusza, zabrakło obu dowódców, a Oktawian – jak się niebawem okazało – nie zamierzał walczyć dalej u boku republikanów. W maju Antoniusz zawarł sojusz z dysponującym wojskami z Hiszpanii Lepidusem. 30 czerwca na wniosek Cycerona senat uznał także Lepidusa za „wroga” i uchwalił nowe podatki wojenne. Ostatni zachowany list Cycerona nosi datę 17 lipca 43 roku. Zastanawiał się w nim nad poglądami Oktawiana na temat zachowania republiki. Mam jednak jeszcze jakąś nadzieję, że utrzymam go, choć wielu chce mi go wydrzeć. Ma on charakter, ale jego wiek jest podatny, i wielu chce go zepsuć. Choć wzrok jego jest bystry, liczą na to, że omamią go blaskiem fałszywych zaszczytów. Tak więc do innych dołączyła się jeszcze ta troska, że nie chcąc, by mnie posądzono o lekkomyślność, na wszelki sposób dążyć muszę do utrzymania na dobrej drodze tego młodzieniaszka. Śmierć Pod koniec lipca 43 roku delegacja czterystu centurionów i żołnierzy Oktawiana wystąpiła w senacie z żądaniem konsulatu dla swego wodza, grożąc użyciem siły. Odmowa senatu i pełna ironii uwaga Cycerona, skierowana do centuriona wyciągającego miecz z pochwy, spowodowały, że kilka dni później Oktawian, podobnie jak sześć lat wcześniej Juliusz Cezar, przekroczył na czele oddziałów Rubikon, oddzielający Italię od prowincji, i szybkim marszem podążył na Rzym. Na wniosek Cycerona w pierwszych dniach sierpnia uchwalono w senacie tak zwaną „uchwałę ostateczną”. Przeciwko Oktawianowi skierowano dwa legiony. Oba przeszły na stronę Oktawiana, a on sam po kilku dniach stanął na czele swych wojsk na wzgórzach wznoszących się na północ od Kwirynału. Senat był bezbronny. Oktawian na czele zbrojnych oddziałów wkroczył do Rzymu, wojska broniące stolicy skapitulowały. Cyceron po raz ostatni w życiu opuścił Rzym. Odchodząc do swoich książek, wystosował do Oktawiana niezachowany list, w którym dziękował za zwolnienie z udziału w posiedzeniach senatu. Tragedia obozu republikańskiego dobiegała końca. Wojska nie chciały już walczyć i nic nie stało na przeszkodzie do zjednoczenia wszystkich cezarianów. Konferencja trzech głównych wodzów na małej wysepce na rzece Renus, na północ od Bononii, zakończyła się pełnym porozumieniem. Jeśli miano zniszczyć obóz republikański, należało zlikwidować przede wszystkim przywódców. Skonfiskowane majątki proskrybowanych miały być rozdane zwycięskim żołnierzom. Na liście pierwszych proskrybowanych znalazło się nazwisko Marka Cycerona. O jego życie toczyła się podobno trzydniowa walka między Oktawianem a Antoniuszem. Zgodnie z relacją Plutarcha największy spór rozgorzał wokół sprawy proskrybowania Cycerona. Antoniusz nie chciał słyszeć o żadnym porozumieniu bez uprzedniego stracenia tego człowieka, w czym popierał go Lepidus, a Cezar usilnie sprzeciwiał się jednemu i drugiemu. W pobliżu miasta Bononii odbywały się przez trzy dni tajne spotkania, w których tylko oni brali udział. Schodzili się w miejscu otoczonym wodami rzeki, z dala od wojsk i obozów. Przez dwa pierwsze dni Cezar prowadził podobno zaciętą walkę o życie Cycerona; trzeciego dnia jednak ustąpił i wydał go. Wobec zaginięcia listów Cycerona z tego okresu, nie można odtworzyć jego losów w końcowych miesiącach życia, kiedy znalazł się na liście proskrypcyjnej. Z przekazów Plutarcha i innych biografów można wnioskować o dręczącej go niepewności i niezdecydowaniu. Stracił już wiarę w zwycięstwo. Opuszczając Italię, mógł uratować życie, ale pogłębiała się w nim rezygnacja, której niejednokrotnie dawał wyraz, pisząc, że niewiele dni żywota mu pozostaje i że nie warto żyć, gdy nie ma Rzeczypospolitej. Najobszerniej o jego śmierci napisał Plutarch: po wielu niespokojnych rozmyślaniach i coraz to nowych postanowieniach kazał służbie, by go odwiozła do portu Kajety, gdzie miał nad morzem posiadłość i miłe miejsce odpoczynku na czas letnich upałów, kiedy wieją tam bardzo przyjemne, coroczne wiatry północne. (...) W owej chwili nadeszli oprawcy: setnik Herenniusz i trybun wojskowy Popiliusz, którego Cyceron obronił niegdyś w procesie o ojcobójstwo, a z nim grupa pomocników. Zastawszy drzwi domu zamknięte, wyłamali je, ale Cycerona już tam nie było. Służba mówiła, że nie wie, gdzie pan przebywa. Dopiero jakiś młody człowiek imieniem Filologus, wychowanek i uczeń Cycerona, a wyzwoleniec brata Cyceronowego Kwintusa, powiedział trybunowi, że służba poniosła go w lektyce przez park i ocienione ścieżki w kierunku morza. Trybun wziął więc ze sobą kilku ludzi i ruszył z nimi okrężną drogą do wyjścia, a Herenniusz pobiegł przez park ścieżkami. Widząc go, Cyceron kazał służbie przystanąć i trzymając się lewą ręką za brodę, bo taki miał zwyczaj, wzrokiem niewzruszonym spojrzał na siepaczy. Twarz miał zarośniętą, okrytą kurzem i ściągniętą od trosk, tak że w chwili, gdy Herenniusz zadał mu cios śmiertelny, prawie wszyscy zamknęli oczy. Z lektyki podał szyję pod miecz i tak został zabity – w sześćdziesiątym czwartym roku życia. Inni pisarze podali nieco odmienne szczegóły ostatnich chwil Cycerona. Liwiusz, Appian i Waleriusz Maksymus wymieniają jako mordercę Gajusza Popiliusza Lenasa, a Kasjusz Dion napisał o przekłuciu języka Cycerona szpilką przez Fulwię, żonę Antoniusza. Liwiusz twierdził, że wierni niewolnicy gotowi byli go bronić, ale Cyceron, ujrzawszy siepaczy, kazał lektykę postawić na ziemi i wychyliwszy głowę spokojnie podał ją pod cios oprawcy. Od ciała Cycerona, na rozkaz Antoniusza, odcięto ręce oraz głowę i zawieziono do Rzymu. Tam je przybito do mównicy na Forum Romanum, z której tak często przemawiał. Poglądy Filozofia Cyceron uznawany jest za najwybitniejszego przedstawiciela filozoficznego eklektyzmu w starożytnym Rzymie. Był kontynuatorem myśli Filona z Laryssy i nie sformułował żadnej własnej, oryginalnej koncepcji. Jego znaczenie polega na wpływie jaki wywarł, będąc „najskuteczniejszym, najszerszym i najbardziej okazałym pomostem, przez który filozofia grecka przeszła na obszar kultury rzymskiej, a potem na cały Zachód”. Cyceron był drugim, po Lukrecjuszu, rzymskim filozofem. Pisał po łacinie, niedostosowanej do rozważania problematyki filozoficznej i zmuszony był szukać nowych słów, najczęściej przez latynizację słów greckich czy tworzenie neologizmów (np. qualitas, essentia, perceptio, moralis). Przez łacinę, stały się one częścią także słownictwa filozoficznego wielu języków nowożytnych. Cyceron zestawiał ze sobą poglądy różnych szkół filozoficznych, starając się określić, które z nich są najbardziej prawdopodobne (eklektyczny probablizm). Obok wartości metodologicznej, takie zestawienie było też jego zdaniem doskonałym ćwiczeniem wymowy. Cechował go umiarkowany sceptycyzm, co do możliwości jednoznacznego określenia prawdy. To, że wybitni myśliciele nie byli w stanie zgodzić się co do żadnych podstawowych prawd, wskazuje jego zdaniem, że prawda jest nieosiągalna, a jedyne co człowiekowi pozostaje, to zbliżające się do prawdy prawdopodobieństwo. W niewielkim stopniu interesował się filozofią przyrody, kwestiami metafizycznymi i religijnymi. Jego najważniejsze dzieła poświęcone były tematyce etycznej. Etyka nie była dla niego dyscypliną kontemplacyjną, lecz praktyczną. Podobnie jak w pozostałych obszarach refleksji, także tutaj nie wprowadził zasadniczych nowości, ograniczając się do eklektycznego łączenia znanych stanowisk. Odrzucał etykę epikurejską, czołowe znaczenie przyznając stoicyzmowi, zmieniając go jednak pod wpływem arystotelizmu i platonizmu. Przede wszystkim odrzucił stoicki elitaryzm, uznający, że tylko mędrzec jest cnotliwy. Według Cycerona nikt ze śmiertelnych nie dostąpił prawdziwej cnoty, należy się więc zająć problemami codziennego życia. Rygoryzm stoicyzmu uległ u niego złagodzeniu i duża część pism etycznych Cycerona poświęcona jest fenomenologicznym analizom różnych sytuacji moralnych. Dla Cycerona filozofia była pocieszycielką w najcięższych chwilach i najbardziej osobistych przeżyciach człowieka. Jego inwokacja do filozofii, wygłoszona w Tuskulankach, ma formę modlitwy: o filozofio, przewodniczko życia! Ty, która zgłębiasz cnoty, zwalczasz wady. Czym bylibyśmy nie tylko my, ale w ogóle życie ludzkie bez ciebie? (...) Do ciebie się uciekam, proszę o pomoc. Jak kiedyś w ogromnej mierze, tak teraz całkowicie Ci się oddaję (...) Czyjaż więc pomoc mogłaby nam lepiej posłużyć niźli twoja, skoro tak szczodrze obdarzyłaś nas spokojem w życiu i oddaliłaś grozę śmierci? Teologia Jakkolwiek poglądy teologiczne Cycerona cechowały sceptycyzm i racjonalizm, przez całe życie był człowiekiem głęboko religijnym. Sprawował obowiązki augura z pełną powagą i szacunkiem dla autorytetu kapłaństwa. Jednocześnie oddzielał to, co było w religii wartościowe od przesądu i zabobonu (superstitio). W swoich pracach poszukiwał formuły, która pozwoliłaby pogodzić tradycyjną religię rzymską z wymogami rozumu. Religię definiował Cyceron jako społecznie ustanowiony kult nieśmiertelnych bogów. Najważniejszym argumentem na rzecz ich istnienia była dla niego tradycja – wiara przodków przekazywana z pokolenia na pokolenie. Żaden wywód uczonego lub nieuczonego człowieka nigdy nie odwiedzie mnie od przekazanego przez przodków poglądu na składanie czci nieśmiertelnym bogom (...) Oświadczam, że żadnej z tych części składowych naszej religii nigdy nie uważałem za godną pogardy. Uznawał też Cyceron argumenty stoików za istnieniem bóstwa, opierające się głównie na doskonałości przyrody i całego wszechświata. Był zwolennikiem poglądu, że dusza ludzka jest wieczna i nieśmiertelna. Idee te wyraził wprost w Śnie Scypiona i w niezachowanym Consolatio. W dialogu De legibus uściślił: to zaś, że prawo moje nakazuje czcić ludzi podniesionych do rzędu bogów, jak na przykład Herkulesa i innych, oznacza iż choć wszystkie dusze są nieśmiertelne, jednakowoż dusze ludzi dzielnych i prawych są boskie. Argumenty za nieśmiertelnością duszy wyłożył w Tuskulankach – jest to, jego zdaniem, powszechne na całym świecie przekonanie opierające się na głosie natury. Odrzucał religijne znaczenie snów i prodigia (dziwów natury). A czyż mamy się lękać, jeśli nam powiedzą, że bądź to wśród zwierząt domowych, bądź pośród ludzi przyszła na świat jakaś poczwara? Aby długo nad tym się nie rozwodzić, powiem tylko, iż uzasadnienie wszystkich tych wypadków jest jedno. Cokolwiek rodzi się, niezależnie od swoich właściwości musi być dziełem przyczyny naturalnej. I jeśli nawet coś zdarzyło się wbrew zwykłemu sposobowi, to jednak nie mogło się stać wbrew naturze. W De divinatione przedstawił racjonalny wywód na temat bezsensu wiary we wróżby, złowróżebne znaki, wszelkie przesądy i zabobony. Jednocześnie uważał, że można odczytać wolę bożą na podstawie dokładnej wiedzy, znajomości faktów, doświadczenia i prawidłowego rozumowania. Cyceron pisał w swoich dziełach, często w tym samym fragmencie, jednocześnie o bogach i Najwyższym Bogu. Podzielał bowiem w tej kwestii postawę stoików, którzy uważali, że tradycyjni bogowie to przejawy obecności w świecie Jedynego Boga. Można więc było odczytywać dzieła Cycerona w duchu monoteizmu, a Ojcowie Kościoła często się na niego powoływali. Za Warronem Cyceron rozróżniał trzy rodzaje teologii: mityczną (którą posługiwali się poeci), naturalną (którą omawiali filozofowie) oraz polityczną (którą posługiwano się w życiu publicznym). Teologia ta, uwalniając od ciężaru przesądów i zabobonów, a otwierając drogę do monoteizmu i wiary w życie pozagrobowe związane z zasługami moralnymi na ziemi – stwarzała nowe perspektywy rozwoju religii. Prawo Chociaż Cyceron opierał się w dużej mierze na rozważaniach stoików, był pierwszym, który zdefiniował i w pełni rozwinął koncepcję prawa naturalnego (lex naturalis). Człowiek, wraz z całym wszechświatem podlega naturalnym prawom, których pochodzenie jest boskie. Dla Cycerona Bóg rządzi światem za pomocą prawa natury. Nakazy i zakazy tego prawa regulują istnienie wszystkiego i jako takie są w pełni racjonalne, a ich autorytet jest niepodważalny. Według Cycerona prawo jest bezwzględne, wieczne, niezmienne i uniwersalne. Żadne ograniczenia lub zmiany dokonane w nim przez ludzi, nie mogą na nie wpłynąć. Jest nie tylko ucieleśnieniem rozumu (ratio), ale także, z definicji, rozumnym prawem (recta ratio), ponieważ jego źródłem jest Bóg, najwyższe i wszechmądre dobro moralne (summum bonum). Temu prawu podlega też dusza każdego człowieka, co pozwala odróżnić dobro od zła i postępować zgodnie z naturą. Cyceron rozróżniał prawo naturalne od prawa stanowionego (lex), prawa cywilnego (lex civilis) i prawa zwyczajowego (consuetudo). Prawa każdego państwa powinny być zgodne z uniwersalnymi zasadami prawa natury. Jeśli tak nie jest, to w państwie nie obowiązuje prawdziwe, sprawiedliwe prawo. Sprawiedliwość natomiast, jak twierdził Cyceron, jest absolutnie konieczna dla przetrwania państwa. Żadna ludzka społeczność nie może istnieć przez dłuższy czas bez sprawiedliwości opartej na prawie naturalnym. Sprawiedliwość, oparta na prawie naturalnym, sprowadza się – według Cycerona – do kilku podstawowych zasad: nie szkodzenia innym; poszanowania własności prywatnej i wspólnej; uprzejmości i hojności; wolności wypowiedzi i zgromadzeń. Wśród czterech cnót kardynalnych – mądrości (prudentia), sprawiedliwości (iustitia), odwagi (fortitudo) i umiarkowania (temperantia) – sprawiedliwość, rozumiana jako podporządkowanie się prawu, miała dla Cycerona najwyższą wartość. To, co sprzyja interesom całego społeczeństwa, musi mieć bowiem pierwszeństwo przed innymi cnotami. Państwo Dla większości współczesnych politologów i socjologów Cyceron jest twórcą najstarszej zwięzłej definicji państwa, nie opartej o rozważania filozoficzne czy etyczne. Cyceron uważał państwo za formę zabezpieczenia i ochrony obywateli oraz własności prywatnej. Pierwszy wyraźnie rozróżnił społeczeństwo od państwa. Jego wkład w nowożytną ideę państwa – wypracowaną w oparciu o jego dzieła przez Machiavellego, Bodina, Grocjusza, Hobbesa czy Locke’a – jest niezaprzeczalny. Wszystko, co jest specyficznie ludzkie – według Cycerona – zależy od istnienia i pomyślności państwa. W ramach zabezpieczenia ustanowionego i utrzymywanego przez państwo, zrodziła się i rozwinęła cywilizacja. Dzięki państwu ludzkość istnieje jako społeczność zachowująca normy rozumu i etyki, wyróżniające ją od świata zwierząt. Dzięki państwu ludzie mogą nabywać i chronić swoje dobra materialne. Wreszcie, jak podkreślał Cyceron, to państwo zapewnia środowisko sprzyjające rozwojowi kultury i nauki. Analizując w De re publica ustrój republiki rzymskiej, Cyceron określa ją jako res populi, aby stwierdzić, że lud (populus) to nie przypadkowy zbiór, ale zjednoczenie wielu mężów w umowie, w odniesieniu do tego, co jest słuszne i sprawiedliwe, a wiąże się we wspólnym interesie. Sprawiedliwość (ius) i wspólny interes (utilitas) to dla Cycerona dwa fundamenty państwa, które wiążą wszystkich „mężów”, niezależnie od ich pochodzenia społecznego, bogactwa, statusu czy urzędu. Jeżeli państwo nie dba o sprawiedliwość ani wspólny interes obywateli, wtedy jego funkcje nie są wypełnianie, a ludzie, jak to obrazowo określił Cyceron, zmieniają się w lwy. Państwa podzielił Cyceron, biorąc pod uwagę ich ustrój (ordo), na trzy typy. Każdy z nich miał formę prawidłową, czyli „sprawiedliwą” i drugą, zepsutą, czyli „skorumpowaną”: Chociaż Cyceron uznawał wartość trzech „sprawiedliwych” form rządów, to twierdził, że najlepszym dla państwa jest ustrój mieszany, w którym elementy monarchiczne, arystokratyczne i demokratyczne znajdują harmonijne połączenie (ordo mixta). Urzeczywistnienie takiego ustroju widział w Rzymie, gdzie konsulowie reprezentowali element monarchiczny, senat – element arystokratyczny, a zgromadzenia ludowe i komicja – element demokratyczny. Opierając się na tej teorii, uważał, że wszystkie kryzysy ustrojowe, jakie Rzym przeżywał, tłumaczą się zakłóceniem owej idealnej równowagi między trzema elementami ustrojowymi. Cycerońska koncepcja mieszanego ustroju wywarła wielki wpływ na twórców nowożytnej koncepcji podziału władz, m.in. Monteskiusza, twórców angielskiej monarchii konstytucyjnej czy ojców założycieli Stanów Zjednoczonych. Jej celem było połączenie zalet monarchii, rządów elit i zasad demokratycznych – bez ich wad – w wyważoną całość, która oparłaby się korupcji i uniemożliwiłaby tyranię. Jeżeli pochwała ustroju republiki rzymskiej w De res publica nie budzi wątpliwości, to o wiele trudniejszy problem przedstawia sprawa stosunku Cycerona do władzy jednostki. W piątej księdze skreślił Cyceron ideał princepsa, czyli pierwszego obywatela. Oktawian August nawiązywał później do tych wywodów, gdy zmieniał ustrój Rzymu na pryncypat. Fragmentarycznie zachowane dzieło nie pozwala stwierdzić, czy Cyceron był prekursorem pryncypatu, czy (co jest bardziej prawdopodobne) pod nazwą princepsa kreślił ideał przywódcy politycznego republiki. W każdym razie, podkreślając równość obywateli, Cyceron zalecał politykom, by liczyli się nie tyle z wolą ludu, co z jego korzyścią. Ponieważ rozwój i stabilność państwa są niezbędne dla dobra ludzkości, Cyceron głosił wyższość życia aktywnego (vita activa) nad życiem spokojnym (vita quieta). Jego zdaniem kariera polityczna jest realizacją istoty człowieczeństwa – służbą na rzecz państwa i dobra ludzkości. Mądrość polityka przewyższa nawet geniusz filozofa, gdyż zarządzanie państwem wymaga nie tylko najwyższych kompetencji intelektualnych, ale także odwagi i umiejętności przezwyciężania przeciwności. Retoryka Cyceron wystąpił przeciwko panującym w jego czasach regułom komponowania wypowiedzi – pisania dzieła literackiego i wygłaszania mowy. Wprowadził szereg zmian w obrębie sztywnych i konwencjonalnych schematów oraz dokonał przekształceń w sferze terminologii. Wiele spośród jego koncepcji wywodzi się z pism greckich, jednak w oparciu o własne doświadczenie sformułował szereg nowych tez. Cyceron był przez wieki niekwestionowanym autorytetem jako pisarz i mówca, stąd jego terminologia, definicje, wyjaśnienia i przykłady stanowiły podstawę podręczników przez kilkanaście następnych wieków. Przede wszystkim Cyceron był w dużej mierze twórcą łacińskiej terminologii retorycznej i szerzej – literackiej. Poprzez jego prace terminologia ta trafiła do języków zachodnich, w tym języka polskiego. Jego młodzieńcze dzieło, De inventione („O inwencji”), będące adaptacją do łaciny greckiej teorii retoryki i literatury, przez wieki pełniło rolę podstawowego podręcznika dla mówców oraz pisarzy i wywarło olbrzymi wpływ na kulturę europejską. W De inventione Cyceron opierał się na podręczniku Hermagorasa, chociaż niekiedy z nim polemizował. Miał też w rękach świeżo napisaną, anonimową Retorykę dla Herenniusza, z której częściowo przejął łacińską terminologię. O ile retoryka grecka podkreślała znaczenie umiejętności przemawiania, Cyceron był zdania, że niezbędne jest również wykształcenie ogólne o charakterze encyklopedycznym, a także przestrzeganie zasad etyki. Zdaniem Cycerona, nie można być idealnym mówcą, nie będąc idealnym człowiekiem. Retor musi więc posiadać trzy cechy – rzetelne wykształcenie ogólne, sprawność w rzemiośle krasomówczym i zakorzenione normy moralne. Sąd wygłoszony przez Krassusa w dialogu De oratore, że nikt nie będzie mógł zostać prawdziwie wielkim mówcą, jeśli nie zdobędzie znajomości wszystkich wielkich rzeczy i sztuk, wyraża przekonanie samego Cycerona. Retoryka była dla niego koroną wszystkich nauk, które są jedynie jej służebnicami i towarzyszkami. W sporze toczącym się między retoryką a filozofią o prymat w wychowaniu młodzieży, Cyceron wyznaczył retoryce, podbudowanej znajomością filozofii i encyklopedycznym wykształceniem, najważniejszą rolę. Cyceron zwalczał attycyzm, był przeciwnikiem naśladowania stylu klasycznej literatury greckiej. W dialogu Orator na własnym przykładzie wykazywał, że prawdziwym mówcą i pisarzem może być ten tylko, kto swobodnie potrafi się posługiwać trzema stylami: wzniosłym, średnim i skromnym. Stosowanie jedynie skromnego stylu, na wzór grecki, nasunęło Cyceronowi porównanie z ludźmi, którzy po wynalezieniu zboża karmiliby się żołędziami. Szczegółowo wyjaśnił, na czym polegały używane przez niego w stylu wzniosłym środki wyrazu: rytmika mowy, dźwięczne klauzule zdaniowe, śmiała metaforyka czy figury retoryczne. W dialogu Orator przedstawił nowatorski wykład na temat prozy rytmicznej. W drugiej księdze De oratore znalazł się dłuższy wywód poświęcony dowcipowi, oryginalne uwagi o stylu języka literackiego, wreszcie krótkie refleksje o mnemonice, czyli technice zapamiętywania. W księdze trzeciej, po omówieniu tzw. czterech zalet wysłowienia, wymienił Cyceron długi katalog figur retorycznych, sformułował zasady pisania prozą i budowy okresów retorycznych oraz podzielił się uwagami dotyczącymi techniki wygłaszania mowy. Za twórcę dojrzałej i wyczerpującej, obowiązującej także współcześnie teorii narracji, uważa się Cycerona. Jego rozważania na temat narracji zostały rozproszone w różnych pracach. Zadania zebrania tej nauki w całość, usystematyzowania jej i jasnego wyłożenia podjął się Kwintylian. Jako retor Cycero był niedoścignionym ideałem dla sobie współczesnych i pozostaje nim nadal. Jego mowy były wzorcowym przykładem wypełnienia wszystkich warunków stawianych przez retorykę. Wrodzona inteligencja, solidne wykształcenie, logika wywodów, ale i niezwykła fantazja – pozwalały mu dobierać właściwe argumenty; łatwość wynajdowania odpowiednich słów, elokwencja i doskonałe opanowanie różnych stylów wymowy – dawały mu możliwość przedstawiania treści w pięknej formie; wreszcie szczere zaangażowanie, niezwykła pamięć, uroda, miły głos oraz skłonność do żywego gestykulowania – były czynnikami, który pozwalały mu oczarowywać i poruszać słuchaczy. Styl Cycerona charakteryzował się długimi, pięknie dźwięczącymi, kunsztownie rozczłonkowanymi periodami zdobnymi w anafory, homoioteleuta i isokola. Każde zdanie zmierzało do najbardziej idealnego punktu, by w końcu opaść łagodnie brzmiącym dytrochejem lub kretykiem. Obok długich periodów potrafił, gdy zamierzał osiągnąć inny efekt stylistyczny, posługiwać się zdaniami krótkimi, pełnymi niespodziewanych puent. Styl ten, pełen bogactwa i harmonii, to największe osiągnięcie prozy rzymskiej i wzór, na którym będą opierać się twórcy literatur w językach wernakularnych. Dzieła Mowy Zachowało się w całości lub w obszernych fragmentach 58 mów Cycerona. Ponadto znane są tytuły 50 innych, zaginionych lub znanych z krótkich fragmentów. Działalność oratorską Cycerona dzieli się zazwyczaj na cztery okresy. Pierwszy obejmuje lata 81–66, czyli przemówienia wygłoszone do objęcia pretury; drugi lata 66–59, czyli okres od pretury do wygnania; trzeci lata 59–52, czyli przemówienia wygłoszone po powrocie z wygnania aż do objęcia namiestnictwa Cylicji; czwarty lata 46–43, czyli przemówienia wygłoszone w czasie dyktatury Cezara oraz walki z Antoniuszem. Dzieła retoryczne Działalność Cycerona na polu retoryki można podzielić na trzy okresy. Pierwszy, młodzieńczy, reprezentuje napisane przez dwudziestoletniego młodzieńca De inventione. Jest to dzieło zajmujące się przede wszystkim zagadnieniami retorycznymi, chociaż już w nim postawił Cyceron tezę o związku retoryki z filozofią. Drugi okres wydał dzieła pod względem artystycznym najdoskonalsze. Są to De oratore, Brutus, Orator oraz De optimo genere oratorum. Cyceron dążył w nich do stworzenia syntezy dwu antycznych tradycji, izokratejskiej i arystotelesowskiej, przedstawiając ideał mówcy, który jest jednocześnie filozofem, i filozofa, który jest jednocześnie mówcą. Ideałem Cycerona był Demostenes, umiejący posługiwać się swobodnie wszystkimi trzema stylami. Tezę tę głosił Cyceron przede wszystkim w pismach, w których bronił własnej twórczości literackiej i polemizował ze zwolennikami stylu „skromnego”. Wyraził ją już w Brutusie, którego głównym tematem była historia wymowy rzymskiej, przede wszystkim jednak w Oratorze i w De optimo genere oratorum. W dwóch dziełach ostatniego okresu, Partitiones oratoriae oraz Topica, Cyceron powrócił do zagadnień technicznych. Prace te były syntezą rozważań filozoficznych z praktyką retoryczną. Przez wielu były uznawane za szczytowe osiągnięcie myśli retorycznej Cycerona. Dzieła filozoficzne Swoje dzieła filozoficzne napisał Cyceron w dwóch okresach życia. Pierwszy to lata 54–51, kiedy powstały traktaty O Rzeczypospolitej i O prawach. Drugi to lata 46–44, na które przypada najważniejsza twórczość filozoficzna Cycerona. Szybkie tempo, w jakim dokonał olbrzymiej pracy przy końcu życia, po sześćdziesiątce, było możliwe dzięki temu, że od młodości z ogromnym zapałem oddawał się studiom i żaden ówczesny problem filozoficzny nie był mu obcy. Co więcej, filozofia była elementem kształtującym całą jego osobowość. Jak sam pisał, filozofia czyni mnie tym, czym jestem. Nic więc dziwnego, że w okresie kiedy został odsunięty od aktywnego życia politycznego, powrócił do tych studiów, od których nigdy nie należało odstępować i w bardzo szybkim tempie powstały najważniejsze prace. Inne prace Korespondencja W zbiorach opublikowanych po śmierci Cycerona zachowały się 774 listy jego autorstwa. Zbiory te zawierają również 90 listów rozmaitych osób do Cycerona. Są one wyjątkowo cennym źródłem historycznym do ówczesnych wydarzeń, jak również dla poznania samego Cycerona. Szczególnie ważne są listy do Attyka, któremu Cyceron zwierzał się z najskrytszych myśli i z którym dzielił się wszystkim, co przeżywał. Cyceron dzielił listy na donoszące o jakichś wydarzeniach, żartobliwe i poważne. Przeprowadził też podział na listy pisane w okresach szczęśliwych (secundis rebus) i w okresach smutnych (triste genus), jednak nie trzymał się w korespondencji żadnych ściśle określonych podziałów. Czasami w jednym i tym samym liście odkryć można całe bogactwo rozmaitych tonów. I właśnie to bogactwo tonów i wspaniały styl, w jakim pisał, spowodowały, że Cyceron uchodzi za mistrza epistolografii. Zachowały się jego listy oficjalne, których styl przypomina mowy; sprawozdania z Cylicji, zbliżone do oficjalnych raportów; list do brata Kwintusa zawierający wskazówki, jak powinien postępować namiestnik prowincji. Są to listy, które pisał Cyceron niewątpliwie z myślą o potomności, Najwięcej zachowało się jednak listów osobistych, których treść były przeznaczone tylko dla adresata. Zachowały się także listy żartobliwe, przekomarzające się i pełne serdeczności; listy grzeczne, ale dość zimne do osób których Cyceron nie lubił czy listy pełne rad i przestróg skierowane do podopiecznych. Już w starożytności listy Cycerona ułożone zostały w cztery zbiory – 16 ksiąg listów do przyjaciół, 16 ksiąg listów do Attyka, 3 księgi listów do brata Kwintusa oraz dwie księgi listów do Brutusa. Poezja Poezję pisał Cyceron rzadko, do naszych czasów przetrwały tylko jej fragmenty. Nie była ona dobrze odbierana przez jemu współczesnych – zarzucano autorowi nadmierny egocentryzm, gdyż tematem wierszy i poematów było często życie samego Cycerona. W późniejszych wiekach oceny były bardziej zróżnicowane. Część badaczy uważała, że heksametr Cycerona zapowiadał klasyczną epokę poezji rzymskiej, która nadeszła już po jego śmierci. Najbardziej znany przez wieki był cytat z poematu De consulatu suo: cedant arma togae („niech oręż ustąpi przed togą”). Recepcja Cyceron zajmuje wyjątkową pozycję w historii. Był jedynym autorem łacińskim cytowanym – już za życia – przez greckich krytyków. Zachowało się więcej średniowiecznych rękopisów jego utworów, niż jakiegokolwiek innego klasycznego pisarza. Wśród inkunabułów znalazło się ponad trzysta osobnych edycji jego prac. Chociaż brakuje dokładnych statystyk, cytaty z jego dzieł mają wyraźną przewagę liczebną nad jakimkolwiek innym autorem (pomijając Biblię) – przynajmniej aż do początku XIX wieku. Starożytność Już Oktawian, który podpisał przecież wyrok śmierci na Cycerona w ramach proskrypcji, uważał go za człowieka uczonego i miłującego ojczyznę. Wynikało to z propagandy Augusta, która głosiła, że w ramach pryncypatu wskrzeszono republikę. Jak przekazał Plutarch: kiedyś, po długim czasie Cezar przyszedł do jednego ze swych wnuków, gdy ten trzymał właśnie w rękach jakieś pismo Cycerona i przerażony starał się je ukryć w fałdach szaty. Cezar, widząc to, wziął od niego pismo i stojąc, przeczytał zeń dość duży ustęp. Następnie oddał je chłopcu z powrotem i powiedział: „Uczony to był człowiek, uczony – i prawdziwie miłujący ojczyznę”. Bezpośrednio po zwycięstwie nad Antoniuszem Cezar, pozostawszy sam na stanowisku konsula, przybrał sobie za kolegę syna Cycerona. (...) Tak więc z woli bogów dom Cycerona mógł wymierzyć ostateczną karę Antoniuszowi. Swetoniusz odnotował, że specjalną pracę (współcześnie zaginioną) w obronie dorobku Cycerona napisał cesarz Klaudiusz. Dzieła Cycerona były powszechnie czytane i komentowane w okresie wczesnego cesarstwa. Seneka Starszy rozważał w Suasoriae dwie kwestie: czy Cyceron powinien błagać Antoniusza o życie i zgodzić się na zniszczenie swoich prac. Odpowiadając, przytoczył fragment z zaginionego dzieła Liwiusza, w którym ten rzymski historyk stwierdził, że wielkość Cycerona mógłby w odpowiednich słowach wychwalać tylko sam Cyceron. Seneka Młodszy w jednym z listów nazwał Cycerona największym z uczonych, od którego początek bierze rzymska elokwencja. Najstarsze komentarze do dzieł Arpinaty napisał około roku 50 Askoniusz Pedianus. Mniej więcej do końca II wieku dyskutowano jeszcze nad stylem Cycerona. Część autorów broniła attycyzmu, którego krytykiem był Cyceron, oskarżając go niekiedy o azjanizm. Wątpliwości pod adresem formy literackiej dzieł Cycerona podnosili między innymi Tacyt, Seneka Młodszy czy Gelliusz. W III wieku uznawano już bez zastrzeżeń styl Cycerona za wzorcowy, do czego przyczyniło się przede wszystkim stanowisko Kwintyliana. Kwintylian, któremu cesarz Wespazjan zlecił około roku 75 odnowienie – po okresie upadku za Nerona – studiów literackich i naukowych w Rzymie, oparł program nauczania na Cyceronie. Postanowił, że pisma Arpinaty staną się źródłem wiedzy i wzorem do naśladowania dla studentów. Zdaniem Kwintyliana imię Cycerona było synonimem elokwencji, a każdy student może postępować w wiedzy, gdy zostanie wielbicielem Cycerona. Za Kwintylianem nauczyciele retoryki i filozofii, aż do końca starożytności, zalecali ustawiczne czytanie i uczenie się na pamięć prac Cycerona jako najskuteczniejszy sposób studiowania. Kwintylian podzielił, za Cyceronem, przedmioty szkolne na filozofię, filologię (retorykę) i gramatykę. Stąd od końca I wieku, dla gramatyków prace Arpinaty stały się wykładnią poprawnej łaciny. Powszechnie przyjęto jego definicję gramatyki jako studium litterarum, w skład którego wchodziły poetarum pertractatio, historiarum cognitio, verborum interpretatio, pronuntiandi quidam sonus („odczytywanie poetów, poznanie historii, interpretacja słów, wymawianie dźwięku”). W przypadku wątpliwości gramatycznych, cytaty z jego prac były rozstrzygające. Pryscjan, który na początku VI wieku napisał fundamentalne dla łaciny dzieło Institutiones gramaticae, przykłady poprawnego języka czerpał w pierwszej kolejności z prac Cycerona. Naśladowali Pryscjana średniowieczni i nowożytni gramatycy. W końcu IV wieku komentarz do Snu Scypiona napisał neoplatończyk Makrobiusz. Komentarz ten był powszechnie czytany w późnoantycznych i średniowiecznych szkołach. Ojcowie Kościoła Ojcowie Kościoła mieli ambiwalentny stosunek do Cycerona. Studiowanie dzieł Arpinaty były dla uczonych chrześcijańskich nadal niezbędnym elementem należytego wykształcenia, co jednak niekiedy prowadziło do konfliktu z wiarą. Najbardziej znany przykład tego typu rozterek przedstawił św. Hieronim na kartach XXII listu. Głęboko przeżywający wiarę Hieronim próbował porzucić przywiązanie do pogańskich autorów, ale nie był w stanie rozstać się ze zgromadzoną przez siebie biblioteką. Gdy bowiem, nawet po kilkudniowym poście, zaczynał czytać Stary Testament, odrzucał go niemal prostacki styl autorów biblijnych, daleko odbiegający od ówczesnych wysokich standardów literackich. Zdegustowany, powracał Hieronim do czytania Cycerona. Kiedy jednak ciężko zachorował, a najbliżsi rozpoczęli już przygotowania do pogrzebu, we śnie ujrzał samego siebie przed sądem ostatecznym. Hieronim próbował wyjaśnić, że za życia był chrześcijaninem. Kłamiesz. – usłyszał na to od sędziego – Cyceronianin z ciebie, nie chrześcijanin. Gdzie bowiem skarb twój, tam i serce twoje. Tylko dzięki wstawiennictwu wielu osób Hieronim uzyskał szansę na nawrócenie i zdobycie przebaczenia poprzez pokutę, którą było przetłumaczenie Biblii na łacinę. W Wulgacie znalazło się jednak wiele elementów stylu i słownictwa Cycerona, które Hieronim przejął podczas studiów w Rzymie od swojego nauczyciela, gramatyka Donata. Około roku 390 Ambroży z Mediolanu napisał traktat De officiis ministrorum („Obowiązki duchownych”), w którym naśladował De officiis Cycerona. Traktat ten uważany jest za najstarszy podręcznik etyki chrześcijańskiej, w którym autor dokonał chrystianizacji tradycyjnych zasad rzymskiej moralności oraz filozofii stoickiej. Ambroży otwarcie wzorował się na układzie, pojęciach, argumentacji oraz stylu Arpinaty, przejął w wielu miejscach od niego całe zwroty i zdania. Dotyczy to zwłaszcza pozytywnych bądź negatywnych przykładów ludzkich zachowań, choć Ambroży nie przyznaje się do tego, że przepisuje dane exemplum od Cycerona. Na poparcie tez i poglądów wziętych dosłownie z Cycerona, niemal w każdym rozdziale Ambroży przytaczał cytaty z Pisma Świętego. Św. Augustyn datował swoje nawrócenie i zwrot ku Bogu od lektury cyceronowskiego dialogu Hortensjusz. Opowiedział o tym w Wyznaniach: w zwyczajnym porządku studiów natrafiłem wówczas na jedną z książek autora imieniem Cycero, którego styl podziwiają wszyscy bardzo, a jego ducha – już nie tak. Książka ta zawiera zachętę do filozofii, a nosi tytuł „Hortensjusz”. To właśnie ona zmieniła uczucia moje i ku Tobie, Panie, zwróciła moje modlitwy, i nowe, odmienne wzbudziła we mnie życzenia i pragnienia. Przed mymi oczyma zmarniały nagle wszystkie ambicje światowe. Niewiarogodnym wprost żarem serca zacząłem tęsknić do nieśmiertelności, jaką daje mądrość. I już się zacząłem podnosić, aby do Ciebie wrócić. Nie do kształcenia stylu (chociaż na taki właśnie cel łożyła środki materialne moja matka w owym dziewiętnastym roku mego życia, gdy ojciec już od dwóch lat nie żył) – nie do kształcenia stylu posługiwałem się tą książką. Wywarła na mnie wpływ nie stosowanym w niej sposobem mówienia, ale tym, co mówiła. Średniowiecze W średniowieczu De Inventione zostało jednym z dwóch podstawowych podręczników do nauki w trivium, w ramach sztuk wyzwolonych. Drugim była Rhetorica ad Herennium, którą przynajmniej od czasów św. Hieronima przypisywano Cyceronowi. Traktat O inwencji określano jako Rhetorica vetus lub Rhetorica prima, aby odróżnić go od Retoryki dla Herenniusza, którą nazywano Rhetorica nova albo Rhetorica secunda. Cycerona cytowała większość ważniejszych średniowiecznych autorów. Jego sentencje zebrał Beda, De Inventione było źródłem krótkiego traktatu Alkuina. Einhard cytował Rozmowy Tuskulańskie, parafrazował mowy W obronie Milona, Pierwszą katylinarkę i Drugą werrynkę. Listy Cycerona były studiowane przez Lupusa Servatusa (IX wiek). Dla Paschazjusza Radaberta w IX wieku i Williama z Malmesbury w XII wieku był „królem elokwencji”. Cycerona często cytowali Hraban Maur i Jan Szkot Eriugena. W X wieku Sylwester II interesował się nie tylko dziełami retorycznymi i filozoficznymi Cycerona, ale analizował też jego mowy. W tym samym wieku Liutprand z Cremony czytał listy Arpinaty w bibliotece w Lorsch. Nowożytność Termin humanizm, który był nierozerwalnie związany z odrodzeniem i początkami ery nowożytnej, został przez humanistów zaczerpnięty z pism Cycerona. Historycy uważają, że pojęcie humanitas było używane jako slogan polityczny w późnych latach osiemdziesiątych I wieku przed Chrystusem, podczas proskrypcji Sulli. Podchwycił je Cyceron w swoich wczesnych mowach, w których apelował o humanizm, mając na myśli empatię wobec niesłusznie oskarżonych przed sullańskimi sądami. W późniejszym pracach Arpinata rozszerzył zakres znaczeniowy tego pojęcia. Stało się ono dla niego synonimem wykształcenia, jako że ludzie oczytani – jego zdaniem – stają się bardziej komunikatywni w sferze języka, a w efekcie bardziej empatyczni. W okresie konsulatu, w roku 63, broniąc w senacie Sulpicjusza Rufusa Mureny, Cyceron posłużył się terminem studia humanitatis. Miał na myśli zainteresowania filozoficzne, które w zwrocie retorycznym przypisywał wszystkim senatorom. Rok później, wygłaszając mowę W obronie poety Archiasza, użył tego samego pojęcia w odniesieniu do gramatyki i retoryki. Odnawiając „studia humanistyczne”, pisarze włoskiego odrodzenia sięgnęli właśnie po terminy z mów Cycerona. Fascynacja pisarzy renesansowych Cyceronem bierze początek od Petrarki. Jako nastolatek Petrarka zwrócił swą uwagę ku dziełom Cycerona. Według relacji poety, ta pasja pochłonęła go tak bardzo, że odmawiał sobie kęsów chleba, byle zaoszczędzić pieniądze na książki Arpinaty. Zmuszony przez ojca Petrarka rozpoczął studia prawnicze – porzucił Cycerona na siedem lat, ale jego książki trzymał w ukryciu. Na ich trop wpadł ojciec i zgorszony spalił je quasi haeresum libri („niczym księgi heretyków”). Nie wzdychałem podczas całej tej akcji inaczej, niż gdyby to mnie samego wrzucono w płomienie – wspominał po latach Petrarka. Jego błaganiom uległ ojciec, który wyciągnął z płomieni dwa ostatnie, nadwęglone egzemplarze ksiąg. Według Petrarki Cyceron wywarł na nim podwójne wrażenie. W młodości oszołomiła mnie słodycz i miłe brzmienie słów, a wszystkie inne lektury wydały mu się ochrypłe i fałszywe. W wieku dojrzałym zasmakował w filozofii Cycerona, który przedstawiał najbardziej zbawienne wskazówki na temat właściwego życia. Za Petrarką, XV i XVI-wieczni pisarze włoscy odrzucili suchy żargon scholastyki, który więcej ziewał niż mówił i doszli do przekonania, że posługiwanie się pięknym językiem, wzorowanym na Cyceronie, jest obowiązkiem uczonych. Podstawową kodyfikację języka Cycerona przeprowadził Lorenzo Valla w dziele Elegantiarum Latinae linguae libri sex („Sześć ksiąg o eleganckim wypowiadaniu się po łacinie”) – wydanym po raz pierwszy w 1440 roku, a wznawianym ogromną liczbę razy, aż do wieku XVIII. Valla wyznaczył sobie za cel rozwianie wszelkich wątpliwości, czym jest wzorcowa, „prawdziwa” łacina, wyjaśniając swoje tezy w oparciu o prace Cycerona. W XVI wieku wśród większości włoskich pisarzy naśladownictwo słownictwa i stylu Cycerona było tak daleko posunięte, że kardynał Pietro Bembo w odniesieniu do Boga używał nie terminu Deus (bowiem Cyceron rzadko to robił), ale formuły politeistycznej Di Immortales, zaś Jezus i Maryja byli to dla niego Heros i Dea. Myśl polityczna Cycerona legła u podstaw prawodawstwa współczesnych państw demokratycznych. Oddziaływanie Cycerona na ustawodawstwo angielskie datuje się co najmniej od czasów Elżbiety I, która w wieku 16 lat przeczytała niemal wszystkie jego dzieła. W Ameryce Jerzy Waszyngton w mowach na temat organizacji rządu Stanów Zjednoczonych parafrazował De republica. John Adams wspominał, że pierwsza książka, którą przeczytał, była autorstwa Cycerona. Do podobnych inspiracji przyznawali się rewolucjoniści francuscy, twórcy Deklaracji praw człowieka i obywatela, na przykład Mirabeau. Słownictwo, zwroty i kadencje zdań Cycerona stosowali w swoich mowach politycznych między innymi Thomas Jefferson, William Pitt, Abraham Lincoln, a w XX wieku Winston Churchill. W notatkach Ronalda Reagana odkryto, że ten prezydent Stanów Zjednoczonych przygotowywał się do przemówień, zapisując na kartkach cytaty z dzieł Cycerona. W Polsce Średniowiecze Już na początku XIII wieku Wincenty Kadłubek wykazywał bardzo dobrą znajomość twórczości Cycerona. Nie tylko cytował Arpinatę i czerpał z jego dzieł pouczające przykłady, które zamieścił w swojej Kronice, ale także dostosowywał do swojego tekstu wyrażenia i figury, zapożyczał pojęcia i układał mowy na wzór Cycerona. Całą Kronikę rozpoczął od cytatu z Pierwszej katylinarki: była, była ongi cnota w tej rzeczypospolitej, którą senatorowie niby jakoweś świeczniki niebieskie opromienili nie zapisaniem pergaminowych kart wprawdzie, ale najświetniejszych czynów blaskiem. W XV wieku na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładano filozofię, retorykę i prawo w oparciu o dzieła Cycerona. Odtąd był on najczęściej czytanym autorem klasycznym w Polsce. Od końca XV wieku wydawano jego prace drukiem. W XVI wieku powstały pierwsze komentarze do mów Cycerona – autorstwa Szymona Marycjusza, Benedykta Herbesta i Andrzeja Patrycego Nideckiego. XVI–XVIII wiek Najwcześniej przetłumaczono na język polski dzieła filozoficzne Cycerona – w XVI wieku Bieniasz Budny wydał Księgi o starości oraz Księgi o przyjaźni, a Stanisław Koszutski przełożył O powinnościach. W XVIII wieku wyszły pierwsze tłumaczenia mów Cycerona – Adam Tołoczko przełożył Mowy przeciw Katylinie, Mowę za ustawą Maniljusza, Mowę za M. Marcellem i Mowę za Archjaszem; Ignacy Nagurczewski Mowy przeciw Katylinie oraz Mowę za M. Marcellem, a Julian Siemaszko Mowę za Roscjuszem z Amerji, Mowę za prawem Maniljusza, Mowę za Ligarjuszem, Mowę za Dejotarem i Mowę za Milonem. Chociaż dzieła retoryczne Cycerona zostały już w XVI wieku podstawą podręczników szkolnych, to pierwszym całościowym przekładem była dopiero Nauka o krasomówstwie z ksiąg M.T. Cycerona na polski język wytłumaczona Józefa Borejki z 1763 roku. Cyceron wywarł wielki wpływ na rozwój kultury polskiej. Gdy w XV wieku zaczęto studiować jego dzieła, zarzucono stopniowo łacinę średniowieczną, a przyswojono język Arpinaty. Pod koniec XV wieku, zwłaszcza w XVI, a niemniej w XVII i XVIII, w piśmiennictwie polskim panowała łacina autora De res publica, a na miano dobrego pisarza zasługiwał tylko ten, kto potrafił pisać jak Cyceron. Już w XVI wieku kwitła w Rzeczypospolitej wspaniała proza łacińska, reprezentowaną przez Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisława Orzechowskiego i innych – wzorowana na stylu Cycerona. Styl ten opanował także urzędy, kancelarie biskupie i królewskie. Był uczony w szkołach, a stamtąd przedostał się do mowy potocznej w postaci przeróżnych zwrotów, powiedzeń i sentencji, którymi posługiwali się ludzie wykształceni. W ścisłym związku z rolą języka Cycerona w Polsce, jako wzoru literackiej prozy i poprawnej łaciny w ogóle, pozostawał rozwój języka polskiego i pisanej w nim prozy. Przyswojenie cycerońskiej łaciny w XV i XVI wieku, wpłynęło na kształt morfologii, składni i stylu języka polskiego. W dziełach Stanisława Orzechowskiego, Łukasza Górnickiego, a przede wszystkim Piotra Skargi, wzorowana na Cyceronie proza polska uzyskała dojrzałość i dorównała innym literackim językom europejskim. Zasługa to w dużej mierze Cycerona – sformułowane przez niego zasady składni i stylu zostały niemal w całości przejęte przez prozę polską wieków XVI, XVII i XVIII. Także treść dzieł Cycerona wywarły silny wpływ na polskie piśmiennictwo, począwszy od Snu Scypiona, który oddziałał w sferze pojęć moralnych na Wincentego Kadłubka, a w opisie systemu heliocentrycznego na Mikołaja Kopernika. Mówiące o życiu, obowiązkach, religii, społeczeństwie, państwie, świecie – podające informacje w pięknej formie językowej, w sposób jasny i niemal popularyzatorski – prace Cycerona zapładniały przez wieki polskich pisarzy, w sposób który nie można porównać z żadnym innym ze starożytnych autorów. Ślady tego między innymi widać w pojmowaniu takich pojęć jak Ojczyzna, Rzeczpospolita czy dobro publiczne oraz w licznych echach myśli Cycerona pobrzmiewających u pisarzy polskich, zwłaszcza w XVI i XVII wieku. Rozwój sztuki przemawiania w Rzeczypospolitej przypisuje się wpływowi Cycerona. Jego dzieła retoryczne polscy autorzy przytaczają od połowy XV wieku, wtedy też rozpoczęło się ich powszechne zastosowanie w szkolnictwie. Jasność układu, polot, fantazja i elegancja formy regis eloquentiae (jak zwano wówczas autora De inventione) powodowały, że sławę mówcy zdobywał ten, kto bliski był zaleceń Cycerona. Do tej grupy zaliczano między innymi Andrzeja Frycza Modrzewskiego (którego grande oris eloquium wychwalali współcześni), Stanisława Orzechowskiego (mówcę pełnego zapału, głębokich myśli i bystrości), kaznodzieję Piotra Skargę, hetmana Jana Zamoyskiego czy Jerzego Ossolińskiego, który jako poseł zasłynął na obcych dworach łacińskimi oracjami. W XVIII wieku, w czasach Komisji Edukacji Narodowej, reformę nauczania Wymowy Stanisław Konarski oparł na dziełach Cycerona, które nadal czytano w szkołach. Zawdzięcza też kultura polska Cyceronowi powstanie i rozwój epistolografii. Jego listy były od XV wieku wzorem dla listu artystycznego, który nie służył wyłącznie celom praktycznym, lecz w formie i stylu miał znamiona sztuki. Pisanie listów artystycznych stosowano nie tylko w życiu publicznym, ale także prywatnym, co przyczyniło się do rozpowszechnienia klasycznej łaciny. Pod wpływem epistolografii Cycerona powstały wszelkie zbiory listów, opublikowane w języku łacińskim lub polskim od XV do XVIII wieku – Jana Ursyna, Jana z Oświęcimia, Stanisława Karnkowskiego, Stanisława Reszki, Samuela Obiedzińskiego, Chryzostoma Załuskiego, Stanisława Konarskiego i wielu innych. Krytyka W roku 1345 Petrarka w bibliotece w Weronie odnalazł listy Cycerona. Ich lektura wstrząsnęła poetą i zachwiała obrazem uśmiechniętego mędrca udzielającego porad życiowych przyjaciołom, przekazanego przez średniowiecze. Z kart rękopisu wyłaniał się wizerunek człowieka słabego i chwiejnego, zmieniającego zamiary, uskarżającego się na los. W literackim liście do Cycerona Petrarka napisał: współczuję ci, przyjacielu, i wstyd czuję z powodu twych błędów. Niech nie usiłuje być mistrzem innych i nie rozprawia o wymowie, o cnocie ten, co sam zamyka oczy na własne nauki. Petrarkę bolał fakt, że Cyceron, zamiast pędzić spokojną starość wśród cichych pól na rozmyślaniach filozoficznych, dał się wciągnąć w wir walki politycznej, która w końcu doprowadziła go do śmierci niegodnej filozofa. W XIX wieku badacze podjęli opinie Petrarki i rozpoczęli rewizję dotychczasowego obrazu postaci Cycerona. Niemiecki historyk Wilhelm Drumann określił go jako egoistę pozbawionego wszelkich przekonań politycznych, chełpliwego tchórza udającego bohatera oraz żądnego sławy i pieniędzy karierowicza. Do podobnych wniosków doszedł najwybitniejszy niemiecki historyk starożytnego Rzymu, Theodor Mommsen. Jako zwolennik Cezara z pogardą odnosił się do Cycerona, w którym widział jedynie „ograniczonego egoistę”, walczącego o sprawy dawno już przesądzone, polityka bez jasnej myśli politycznej i programu, nadto słabego adwokata, którego przemówienia cechowała pustka myśli. Mommsen nie wahał się nawet zaatakować stylu Cycerona, który wydawał mu się „stylem publicysty, i to publicysty gorszego gatunku – bogatym w słowa i ubogim w myśli”. Ostatnią znaczącą pracą procezariańską, a jednocześnie antycyceronowską była książka Jérôme Carcopino Les secrets de la correspondance de Cicéron z 1947 roku. Według jej autora Cyceron był egoistą pozbawionym skrupułów w życiu prywatnym i publicznym, złym ojcem i mężem, tchórzem oraz samochwałą, a do tego żył ponad stan i trwonił majątek. XX-wieczna nauka niemiecka odeszła od wizji Mommsena i Drumanna. Monografie Matthiasa Gelzera i Otto Seela przywróciły bardziej wyważoną ocenę. W innych krajach (we Francji, Włoszech, Anglii, Stanach Zjednoczonych lub Polsce) okazywano zawsze więcej zrozumienia dla trudnych wyborów Cycerona. Świadczą o tym książki zafascynowanych Arpinatą Gastona Boissiera, Emanuele Ciaceriego, Francesco Arnaldiego, Torstena Peterssona, Ernsta Gottlieba Sihlera, Kazimierza Morawskiego, Tadeusza Zielińskiego czy Kazimierza Kumanieckiego. Zobacz też cyceronianizm O tempora, o mores! Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Uwagi Przypisy Bibliografia Cytowany za – Linki zewnętrzne Polskojęzyczne Cyceron – dzieła w bibliotece Polona Obcojęzyczne Tekst dużej liczby dzieł Cycerona za najlepszymi wydaniami. Zawiera też kilka prac błędnie przypisywanych Markowi. Zbiór online większości pism Cycerona. Błędnie Commentariolum petitionis, które jest dziełem brata Marka, Kwintusa. Najważniejsze dzieła Cycerona z konkordacjami i statystykami. Cicero, Marcus Tullius (106–43 BC)'' , Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-09]. Filozofowie starożytnego Rzymu Konsulowie Republiki Rzymskiej Pisarze I wieku p.n.e. Pisarze łacińscy starożytnego Rzymu Starożytni myśliciele polityczni Teoretycy retoryki Urodzeni w 106 p.n.e. Zmarli w 43 p.n.e.

188145

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pos%C5%82owie%20na%20Sejm%20Polskiej%20Rzeczypospolitej%20Ludowej%20VIII%20kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VIII kadencji

Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VIII kadencji zostali wybrani podczas wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 23 marca 1980. Pierwsze posiedzenie odbyło się 2 kwietnia 1980, a ostatnie, 70. – 31 lipca 1985. Kadencja Sejmu trwała od 23 marca 1980 do 31 sierpnia 1985. Pierwotnie miała upłynąć 23 marca 1984 (po 4 latach od dnia poprzednich wyborów), jednak została przedłużona na mocy ustaw konstytucyjnych z 13 lutego 1984 oraz 3 grudnia 1984. Kluby i koła na pierwszym posiedzeniu Sejmu VIII kadencji i stan na koniec kadencji. Prezydium Sejmu VIII kadencji Przynależność klubowa Stan na koniec kadencji Posłowie VIII kadencji zrzeszeni byli w następujących klubach i kołach poselskich: Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej – 250 posłów, przewodniczący klubu Kazimierz Barcikowski, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego – 113 posłów, przewodniczący klubu Bolesław Strużek, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego – 36 posłów, przewodniczący klubu Jan Fajęcki, Koło Poselskie PAX – 7 posłów, przewodniczący koła Zenon Komender, Koło Poselskie Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego – 4 posłów, przewodniczący koła Kazimierz Morawski, Koło Poselskie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego – 4 posłów, przewodniczy koła Janusz Zabłocki, Posłowie bezpartyjni – 37 posłów. Posłowie, których mandat wygasł w trakcie VIII kadencji (54 posłów) Zobacz też Wybory parlamentarne w Polsce w 1980 roku Uwagi Przypisy Bibliografia 8

188147

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stella%20Rimington

Stella Rimington

Stella Rimington DCB (ur. w 1935) – brytyjska funkcjonariuszka służb specjalnych. Dyrektor Generalny Security Service w latach 1992–1996. Pierwsza kobieta stojąca na czele służb specjalnych w Wielkiej Brytanii. Życiorys Córka inżyniera, uczennica szkoły klasztornej w Cumbrii, w północno-zachodniej Anglii, szkołę średnią ukończyła w Nottinghamshire. Studiowała anglistykę na uniwersytecie w Edynburgu i archiwistykę w Liverpoolu. Po wyjściu za mąż w 1963 roku wyjechała wraz z mężem do Indii, tam została zwerbowana do MI5. W latach siedemdziesiątych pracowała w centrali MI5 w Londynie i Irlandii Północnej, gdzie rozpracowywała Irlandzką Armię Republikańską (IRA). W 1991 roku została mianowana dyrektorem Generalnym MI5, czyli brytyjskiej służby bezpieczeństwa. W odróżnieniu od swych poprzedników, którzy sprawowali tę funkcję, była już osobą powszechnie znaną. Czasopisma brytyjskie rywalizowały ze sobą o jak najefektowniejsze jej zdjęcia z kieliszkiem szampana podczas wystawnych przyjęć, na lunchu u królowej czy w towarzystwie członków Parlamentu i dziennikarzy. Jej nominacja w grudniu 1991 roku na stanowisko szefa MI5 zbiegła się z pilną potrzebą określenia nowej roli tej instytucji w warunkach pozimnowojennej rzeczywistości. Stella Rimington skoncentrowała się na walce z terroryzmem, handlem narkotykami i zorganizowaną przestępczością międzynarodową, co wywołało protesty polityków brytyjskich, kwestionujących kompetencje służby w kwestiach niezwiązanych z wywiadem. W 1996 roku zastąpił ją Stephen Lander. Publikacje Ryzyko zawodowe (At risk) przeł. Kurmanow [2007] As w rękawie [2008]. Bibliografia Funkcjonariusze brytyjskich służb specjalnych Odznaczeni Orderem Łaźni Urodzeni w 1935

188148

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sojuz%2039

Sojuz 39

Salut 6 EP-9 (kod wywoławczy «Памир» - Pamir) – dziewiąta krótkotrwała misja na stację kosmiczna Salut 6. Piętnasty udany załogowy lot kosmiczny na tę stację. Załoga Start Władimir Dżanibekow (2) – ZSRR Dżügderdemidijn Gürragczaa (1) – Mongolia Dublerzy Władimir Lachow (2) – ZSRR Majdarżawyn Ganzorig (1) – Mongolia Lądowanie Władimir Dżanibekow (2) – ZSRR Dżügderdemidijn Gürragczaa (1) – Mongolia Przebieg misji Sojuz 39 – radziecka załogowa misja kosmiczna będąca ósmą wyprawą w ramach programu Interkosmos. Na pokładzie statku kosmicznego znajdował się pierwszy kosmonauta z Mongolii. Dzień po starcie nastąpiło połączenie Sojuza z kompleksem orbitalnym, na którym pracowała stała załoga Władimira Kowalonoka i Wiktora Sawinycha. W czasie wspólnego lotu kosmonauci przeprowadzili serię eksperymentów, dotyczących głównie stanu technicznego samej stacji. Zainstalowano, a następnie zabrano na ziemię wykrywacze promieni kosmicznych w przedziałach załogowych. Zbadano również zjawisko utraty przezroczystości przez iluminatory stacji. Wykonano szczegółowe fotografie uszkodzeń iluminatorów dokonanych przez mikrometeoryty. Zebrano także próbki powietrza i flory bakteryjnej stacji. Kosmonauci wykonali też zdjęcia terytorium Mongolii. Zobacz też lista startów statków kosmicznych typu Sojuz program Salut program Sojuz Linki zewnętrzne Space Facts - Sojuz 39 Loty do Saluta 6 Interkosmos Program Sojuz Załogowe loty kosmiczne w 1981

188149

https://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina%20Czermin

Gmina Czermin

gmina Czermin – gmina w powiecie mieleckim w województwie podkarpackim gmina Czermin – gmina w powiecie pleszewskim w województwie wielkopolskim dawne gminy: gmina Czermin – dawna gmina wiejska w powiecie rypińskim w województwie warszawskim/pomorskim

188152

https://pl.wikipedia.org/wiki/Olympiakos%20SFP

Olympiakos SFP

Olimpiakos SFP (nowogr. Ολυμπιακός Σ.Φ.Π.), właśc. PAE Olimpiakos Sindesmos Filatlon Pireos (nowogr. ΠΑΕ Ολυμπιακός Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιώς) – grecki wielosekcyjny klub sportowy założony w Pireusie w 1925 roku. Najpopularniejszą jest sekcja piłkarska. Odwiecznym rywalem Olympiakosu jest Panathinaikos AO. Piłkarze Olympiakosu grają w barwach czerwono-białych, a mecze u siebie rozgrywają na stadionie Georgiosa Karaiskakisa w Pireusie. Klub posiada liczne sekcje, takie jak koszykarska, siatkarska, piłki wodnej, pływacka oraz wiele innych. Od początku swego istnienia odnosił sukcesy w różnych dziedzinach. Sukcesy drużyny piłkarskiej 47 tytułów mistrza Grecji: 1931, 1933, 1934, 1936, 1937, 1938, 1947, 1948, 1951, 1954, 1955, 1956, 1957, 1958, 1959, 1966, 1967, 1973, 1974, 1975, 1980, 1981, 1982, 1983, 1987, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2020, 2021, 2022 zdobycie 28 Pucharów Grecji: 1947, 1951, 1952, 1953, 1954, 1957, 1958, 1959, 1960, 1961, 1963, 1965, 1968, 1971, 1973, 1975, 1981, 1990, 1992, 1999, 2005, 2006, 2008, 2009, 2012, 2013, 2015, 2020 5 Superpucharów Grecji: 1980, 1987, 1992, 2007, 2013 1 Puchar Bałkański: 1963 Obecny skład Stan na 24 kwietnia 2023 Europejskie puchary Klubowe rekordy Najdłuższa seria mistrzostw ligowych: 7 (1997-2003) i (2011-2017) Przypisy Bibliografia Oficjalna strona klubu Założyciele Europejskiego Stowarzyszenia Klubów Sport w Pireusie Pireus Kluby piłkarskie założone w 1925

188154

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanislav%20Varga

Stanislav Varga

Stanislav Varga (ur. 8 października 1972 w Lipanach na Słowacji), słowacki piłkarz występujący na pozycji obrońcy i trener. Kariera Do Celticu przyszedł w 2003 roku za darmo z Sunderlandu. Wcześniej reprezentował barwy Tatrana Preszów i Slovana Bratysława. W reprezentacji Słowacji grał w latach 1997-2006 zaliczając 54 występy i strzelając dwie bramki. Obecnie kontynuuje karierę jako trener. Linki zewnętrzne Profil na www.footballdatabase.com Reprezentanci Słowacji w piłce nożnej Słowaccy trenerzy piłkarscy Piłkarze Tatrana Preszów Piłkarze Slovana Bratysława Piłkarze West Bromwich Albion F.C. Piłkarze Sunderland A.F.C. Piłkarze Celtic F.C. Piłkarze Burnley F.C. Trenerzy piłkarzy Tatrana Preszów Trenerzy piłkarzy Sandecji Nowy Sącz Urodzeni w 1972

188162

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ernest%20Lehman

Ernest Lehman

Ernest Paul Lehman (ur. 8 grudnia 1915 w Nowym Jorku, zm. 2 lipca 2005 w Los Angeles) – amerykański scenarzysta filmowy, sześciokrotnie nominowany do Oscara, laureat Oscara honorowego 2001. Pochodził z bogatej rodziny, która straciła majątek w czasie Wielkiego Kryzysu. Po studiach w College of the City of New York rozpoczął karierę literacką. Współpracował z szeregiem pism, m.in. Colliers, Redbook, Cosmopolitan, dla których pisywał nowele i krótkie opowiadania. W latach 50. związał się z przemysłem filmowym (hollywoodzkie studio Paramount), odnosił sukcesy jako autor scenariuszy do takich filmów, jak Executive Suite, Sabrina (1954), Król i ja (1956), Północ, północny zachód (1959), West Side Story (1961), Dźwięki muzyki (1965), Kto się boi Virginii Woolf? (1966) z Richardem Burtonem i Elizabeth Taylor, Hello, Dolly! (1969). Uzyskał sześć nominacji do Oscara, ale doczekał się dopiero statuetki honorowej, przyznanej mu w 2001; był pierwszym scenarzystą wyróżnionym honorowym Oscarem. Spróbował także swoich sił jako reżyser, wyreżyserował jeden film – (1972), którego scenariusz jest adaptacją powieści Philipa Rotha. Po 1979 ograniczył pracę w filmie, współpracował jeszcze (raczej rzadko) z telewizją. W latach 1983–85 przewodniczył stowarzyszeniu pisarzy Writers Guild of America. Był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną Jacqueline, zmarłą w 1994 po 52 latach małżeństwa, doczekał się dwojga dzieci (synowie Roger i Allan); syna (Jonathana) miał również z drugą żoną Laurie – został ojcem w wieku 86 lat. Przypisy Bibliografia Amerykańscy pisarze Amerykańscy scenarzyści filmowi Amerykańscy reżyserzy filmowi Amerykańscy producenci filmowi Laureaci Oscara za całokształt twórczości Amerykanie pochodzenia żydowskiego Ludzie urodzeni w Nowym Jorku Urodzeni w 1915 Zmarli w 2005

188166

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bronis%C5%82aw%20Seyda

Bronisław Seyda

Bronisław Seyda (ur. 27 lipca 1912 we Lwowie, zm. 3 lipca 2008 w Szczecinie) – polski lekarz. Życiorys Maturę uzyskał w IV Państwowym Gimnazjum we Lwowie. Rozpoczął studia lekarskie w Pradze, kontynuował w Turynie, a ukończył w Neapolu, gdzie uzyskał doktorat w 1937 r. Od 1938 r. odbywał staże podyplomowe w Szpitalu Ubezpieczalni Społecznej we Lwowie. Po wybuchu wojny w okupacji sowieckiej w tym samym szpitalu był asystentem na oddziale pediatrycznym. W czasie wojny był epidemiologiem w Rzęsnie Polskiej k. Lwowa, później lekarzem Ubezpieczalni Społecznej (Krankenkassenarzt) zakładów torfowych. W 1944 r. został powołany do Wojska Polskiego w Lublinie i jako lekarz pułkowy w pułku artylerii lekkiej przebył całą kampanię frontową od Warszawy aż do Łaby. Od 1945 r. w LWP był lekarzem pułkowym, następnie komendantem czterech szpitali wojskowych (Żary, Łódź, Wałcz i Szczecin), aż do 1969 r. do przejścia do rezerwy z powodu zdrowia i wieku. W trakcie pracy zawodowej specjalizował się w pediatrii. Mianowany przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej zastępcą profesora i kierownikiem Katedry i Zakładu Organizacji Ochrony Zdrowia Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Po likwidacji tej Katedry i Zakładu w 1958 r., założył Zakład Historii Medycyny PAM, gdzie był wykładowcą i jego kierownikiem do 1969 roku. Był autorem ponad 110 publikacji naukowych w języku polskim, włoskim i angielskim (w tym 11 książek, jak np. Dzieje medycyny w zarysie w 3 wydaniach, czy Lamus humoru i satyry ikonograficznej w medycynie). Był członkiem honorowym Towarzystwa Lekarskiego im. J. Purkyniego w Pradze, Akademii w Rzymie (Academia d’Arte Sanitaria), Towarzystwa Włoskich Lekarzy oraz członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny i Farmacji. Syn Marka i Erny Seide (nazw. panieńskie Sperling). Kuzyn Kazimierza Sejdy, autora książki C.K. Dezerterzy, zekranizowanej w roku 1985 przez Janusza Majewskiego. Żoną Bronisława Seydy była Marianna Seyda (nazw. panieńskie Machynia); w 1999 zostali oni odznaczeni Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie. Zmarł w Szczecinie w roku 2008, spoczął na szczecińskim cmentarzu Centralnym kwatera 33a. Publikacje Dzieje medycyny w zarysie (1973) Lekarze, politycy i mężowie stanu (1997–1999) Słownik encyklopedyczny lekarzy pisarzy w literaturze światowej (1999) Przedwczesna śmierć oraz długowieczność lekarzy (Archiwum Historii i Filozofii Medycyny 2002) Lamus humoru i satyry ikonograficznej w medycynie (Wydawnictwo Gryfdruk 2003) Przypisy Polscy lekarze Polscy pisarze współcześni Ludzie związani ze Szczecinem Urodzeni w 1912 Zmarli w 2008 Odznaczeni Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie Oficerowie ludowego Wojska Polskiego Pochowani na cmentarzu Centralnym w Szczecinie

188172

https://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz%20Gensz

Juliusz Gensz

Juliusz Gensz (ur. 9 stycznia 1839 w Kleczewie w guberni kaliskiej, zm. 19 stycznia 1898) – polski lekarz. Życiorys Był synem Ferdynanda i Karoliny z Konradów. W 1859 r. rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Szkoły Głównej Warszawskiej, po ich ukończeniu prowadził prywatną praktykę lekarską w Łodzi. Od 1889 działał w tamtejszym Towarzystwie Lekarskim. Ogłosił kilka prac popularyzatorskich, m.in. Gawędy z ludem o chorobach najważniejszych i Listy ze Starego Rynku; zajmował się też problematyką higieny. Był również lekarzem łódzkiego więzienia, Radcą Kolegialnym oraz lekarzem Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności. Życie prywatne Został pochowany w części ewangelicko-augsburskiej Starego Cmentarza w Łodzi (sektor: 47_O2, rząd: D, nr grobu: 2). Nie założył rodziny. Przypisy Bibliografia Jan Szmurło, Juliusz Gensz, w: Polski Słownik Biograficzny, tom VII, 1949-1958 Linki zewnętrzne Juliusz Gensz: Gawędy z ludem o chorobach ważniejszych (1884) w bibliotece Polona Absolwenci i studenci Szkoły Głównej Warszawskiej Lekarze związani z Łodzią Polscy lekarze Urodzeni w 1839 Zmarli w 1898 Ludzie urodzeni w Kleczewie Pochowani w części ewangelicko-augsburskiej Starego Cmentarza w Łodzi

188178

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo%20Asturii

Królestwo Asturii

Królestwo Asturii (, ast. Reinu d'Asturies) – pierwsze państwo chrześcijańskie założone na Półwyspie Iberyjskim po najeździe arabskim w 711 roku. Królestwo zostało założone przez wizygockiego arystokratę Pelagiusza w 718 roku. Asturia na przełomie IX i X wieku przekształciła się w Królestwo Leónu, wydzieliło się z niej również Królestwo Galicji. Zobacz też Władcy Asturii Asturia Asturia Historyczne państwa na Półwyspie Iberyjskim Średniowieczna Hiszpania

188180

https://pl.wikipedia.org/wiki/Budda%20Siakjamuni

Budda Siakjamuni

Budda Siakjamuni (żył w latach prawdopodobnie 563–483 p.n.e.), właściwie Siddhartha Gautama z rodu Śakjów () – indyjski książę, filozof i reformator religijny, twórca buddyzmu. Życie Narodziny i młodość Siddharthy Zgodnie z przekazem sutr przyszły Budda jako bodhisattwa zstąpił z nieba Tuszita i narodził się na ziemi zgodnie ze swym ślubowaniem. Narodzinom jego towarzyszyły różne nadprzyrodzone znaki. Chłopiec przyszedł na świat nieoczekiwanie podczas podróży królowej w miejscowości Lumbini (dzisiejszy Nepal). Ojciec, król Suddhodana, pragnąc znać przyszłość jedynego potomka, wezwał do pałacu w Kapilavastu słynnego wówczas mędrca, Asitę. Ujrzawszy niemowlę, mędrzec ów zareagował nieco dziwnie dla zebranych: najpierw ogromnie się ucieszył, a następnie zapłakał. Zapytany o to, czy dziecku nie grozi jakieś niebezpieczeństwo, odparł, że nie widzi żadnych niebezpieczeństw, przeciwnie – syn Suddhdhany będzie wiódł święte życie, a jego wpływy będą dalekosiężne. Jednak jemu samemu, niestety, nie będzie dane dożyć tych dni. Taka perspektywa nie mogła ucieszyć władcy, który w jedynym synu pragnął widzieć godnego następcę tronu, a nie świętego czy mędrca. Serce monarchy ogarnął zapewne niepokój tym większy, że spotęgowany niefortunnym zgonem jego ukochanej żony – Mai Devi – zaledwie siedem dni po urodzeniu syna. Chłopcem zaopiekowała się wtedy siostra zmarłej królowej, Māhapajāpatī Gotami. Król pragnął, by syn przejął po nim tron – stworzył mu więc sztuczny świat w obrębie pałacowych murów, otoczył luksusem i zabronił kontaktu ze światem zewnętrznym, gdzie mogły na niego czekać "pokusy" skłaniające do świętego życia. Oto, jak Budda wspomina swoje beztroskie lata w pałacu ojca w rozmowie z mnichami, swymi uczniami: Siddhartha w wieku 16 lat poślubił księżniczkę Jasodharę, która pochodziła z tego samego miasta, i w wieku 29 lat miał z nią syna Rahulę. Jednakże najlepsze nawet luksusy i największe atrakcje nie mogły zabić w młodym, zdrowym królewiczu chęci poznania świata. Toteż, mimo zakazu ojca, opuścił on potajemnie pałac w towarzystwie służącego. Widok, który zobaczył, miał na zawsze zmienić jego życie i wpłynąć na jego wybór życiowej drogi. Pewnego dnia podczas przejażdżki, ujrzał niedołężnego starca i dowiedział się, że starość jest przeznaczona wszystkim. Drugą rzeczą była choroba – ciężko chory człowiek pokryty wrzodami, trzecią zaś śmierć – zwłoki niesione wśród lamentu żałobników. Czwarta – asceza – niosła ze sobą nadzieję i pocieszenie. Siddhartha ujrzał wędrownego pobożnego żebraka, mędrca, ubranego w prostą szatę. Mędrzec ten, w przeciwieństwie do ludzi chorych, starych i umierających, sprawiał wrażenie szczęśliwego. Jego widok sprawił, że Siddhartha zrozumiał swe przeznaczenie i postanowił uciec z pałacu, by szukać drogi wyzwolenia z cierpienia. Sam Budda tak komentuje swoje decyzje: Opuszczenie pałacu i poszukiwanie prawdy Pewnej nocy kazał osiodłać swojego konia i odjechał w towarzystwie oddanego sługi. Tradycja buddyjska określa ów moment mianem Wielkiego Odejścia. Jego wygląd jako dostojnego, zadbanego młodzieńca musiał bardzo kontrastować z przywdzianymi żebraczymi szatami do tego stopnia, że wieści o niezwykłym wędrowcu dotarły do króla Bimbisary – władcy sąsiedniego królestwa, który osobiście zapytał go o to. Wtedy Siddharta zdradził swe pochodzenie i oznajmił, że wiedzie takie życie z wyboru. Wkrótce wieści o tym dotarły do pałacu ojca i był to dla niego dodatkowy cios, że jego syn wiedzie życie żebracze. Poszukiwania zajęły Siddharcie 6 lat. Jako poszukiwacz prawdy spotkał się z najlepszymi wówczas mędrcami, Alarą Kalamą i Uddaką Ramaputtą. W krótkim czasie przewyższył obu, ale wciąż nie był zadowolony z uzyskanej od nich wiedzy. Następnie dołączył do grupy pięciu ascetów, którzy oddawali się surowym praktykom. Jako najgorliwszy w umartwianiu się został ich przywódcą. Kiedy jednak pewnego dnia zauważył, że z głodu nie jest w stanie się dobrze koncentrować, stwierdził, że i ta droga do niczego, poza śmiercią, go nie doprowadzi. Porzucił umartwienia jako bezwartościowe; wykąpał się i po raz pierwszy od wielu dni pożywił się ryżem, chlebem i kwaśnym mlekiem, które w czarce przyniosła mu wieśniaczka Sudżata. Oświecenie Po posiłku – najlepszym, jaki jadł od czasu opuszczenia pałacu – nabrał siły, aby kontynuować swoje postanowienie. Idąc, spotkał człowieka koszącego trawę i otrzymał od niego jej wiązkę, po czym znalazł spokojne miejsce do medytacji. Siddhartha usiadł pod drzewem Bodhi, w miejscu obecnie zwanym Bodh Gaja i stwierdził, że będzie tam siedział tak długo, aż nie rozwiąże zagadki cierpienia. Medytował przez 49 dni, przechodząc przez coraz głębsze fazy medytacyjnego wchłonięcia samadhi i wglądu dhjana, w czasie których ukazywał się mu demon Mara jako uosobienie niewiedzy i rozmaitych przeszkód na drodze do oświecenia. Siddhartha Gautama osiągnął wszechwiedzę: poznał wszystkie swoje wcielenia, poznał tajemnicę cierpienia (dukkha), zrozumiał, że świat jest pełen cierpienia i dowiedział się, co ma uczynić człowiek, aby nad cierpieniem zatriumfować (Cztery Szlachetne Prawdy). Osiągnął stan pełnego oświecenia. Było to anuttara samjak sambodhi – najwyższe pełne samooświecenie, wyzwolenie od cierpienia i zrozumienie jego przyczyn. Od tego momentu zwano go Buddą – przebudzonym. Przez kolejne tygodnie Budda pozostawał w medytacji, podczas których doświadczał różnych wizji niebiańskich istot, zastanawiał się, czy powinien głosić światu swą mądrość, ale wtedy zstąpił do niego Brahma i rozwiał jego wątpliwości. Nauczanie Dharmy Po tym, jak dostrzegli go przypadkowi przechodnie, bramin i kupcy, Budda zastanawiał się, kogo najlepiej byłoby nauczać w pierwszej kolejności. Dostrzegł w swym wglądzie, że jego nauczyciele w tym czasie już zmarli, więc postanowił powrócić do pięciu ascetów, których opuścił porzucając surowe praktyki. Odszedł więc od drzewa i udał się do Jeleniego Parku, gdzie spotkał swoich pięciu dawnych towarzyszy – ascetów. Wygłosił do nich swoje pierwsze legendarne kazanie Cztery Szlachetne Prawdy i tym samym puścił w ruch Koło Prawa. Następnie, w swym oświeconym wglądzie, dostrzegł on, iż w owym czasie na terenie królestwa Magadha, w którym się znajdował, najpotężniejszymi nauczycielami duchowymi byli trzej bracia Kasjapa z Uruwilwy, wyznawcy świętego ognia. Każdy z nich miał odpowiednio – 500, 300 i 200 uczniów. Udał się do nich, by nauczać ich Dharmy. Dokonał wtedy wielu cudów, zadziwiając braci swą mocą i zjednując ich jako swych uczniów. Wszyscy uczniowie braci również poszli za swymi nauczycielami, którym bezgranicznie ufali. W ten sposób Budda w krótkim czasie zyskał rzeszę uczniów. Wszyscy oni udali się następnie do króla Bimbisary. Widząc wielkie zgromadzenie mnichów, wśród których byli znani bracia Kasjapowie, mieszkańcy nie mogli wyjść z podziwu, co takiego się stało. Widząc to, najstarszy z nich wygłosił przemówienie do tłumów i wyjaśnił, dlaczego z radością chcą podążać za Buddą. Przysporzyło to Buddzie kolejnych zwolenników, w tym i samego króla Magadhy. Po 5 miesiącach od osiągnięcia Oświecenia postanowił powrócić w swe rodzinne strony do Kapilavastu. Z olbrzymią świtą tysiąca mnichów pokonywał on dziennie kilka kilometrów toteż jego sława znacznie wyprzedziła go i rodzina mogła przygotować się na spotkanie. Zorganizowano gorące powitanie w pobliskim parku. Jedynie żona Jasodhara nie wyszła naprzeciw Buddzie, twierdząc, że jeśli nadal coś do niej czuje, sam pojawi się w pałacu. I tak też Budda uczynił w towarzystwie najbliższych mnichów. Spędził on wtedy tydzień z rodziną, nauczając ich Dharmy. Wkrótce żona Jasodhara, syn Rahula, a także ciotka Mahapradżapati dołączyły do Sanghi. Odtąd sława Buddy nieustannie rosła i zastępy mnichów i świeckich zwolenników powiększały się również w sąsiednich królestwach. Wędrował po północnych Indiach, nauczając zasad swojej religii przez kolejnych 45 lat. Nauki swe zawsze dostosowywał do zdolności i zainteresowań swoich słuchaczy. Według szkół buddyzmu Wielkiej Drogi (mahajana) Budda Siakjamuni obrócił Kołem Dharmy, trzykrotnie udzielając w ten sposób trzech poziomów różnych nauk. Trzy cykle obejmują całość buddyjskich nauk przekazywanych we wszystkich istniejących obecnie szkołach buddyzmu. Jego uczniami zostawali nie tylko mnisi, ale też ludzie świeccy wszystkich stanów, także bramini, królowie. Potrafił nawracać kurtyzany, a nawet morderców, dokonując przy tym licznych cudów. Bynajmniej nie wszystkim była na rękę taka ogromna popularność Buddy. Nie wszyscy też zostawali jego uczniami, a niektórzy wręcz mu zazdrościli wpływów, próbując go nawet powstrzymać. Taką osobą okazał się jego kuzyn Devadatta, który najpierw był jego uczniem, lecz potem w swoim zaślepieniu ogłosił się większym mędrcem i za wszelką cenę chciał do siebie przyciągnąć zwolenników Buddy. Udawało mu się to początkowo wśród nowicjuszy, których skusił bardziej surowymi regułami niż w zgromadzeniu Buddy i rozgłaszaniem, że w porównaniu z nim mnisi Buddy sobie pobłażają. Jednakże to mu nie wystarczyło i zapragnął zabić Buddę, którego sławy w żaden sposób nie udało mu się osłabić. Wśród jego obmyślonych sposobów zgładzenia Buddy były nasłanie na niego łuczników, napuszczenie wściekłego słonia, jak również zepchnięcie głazu na ścieżkę, którą przechodził. Żaden z tych sposobów nie okazał się skuteczny, toteż jego frustracja narastała. Czarę goryczy przelało wydarzenie, które zapowiadało się całkiem dobrze. Spostrzegł on nagle w swych szeregach najwierniejszych uczniów Buddy i to go utwierdziło w przekonaniu, że jest niezrównany. Jednakże uczniowie ci mieli zadanie powierzone przez Buddę, aby sprowadzić z powrotem zbałamuconych przez Dewadattę mnichów. Kiedy ten spostrzegł, co się wydarzyło, dostał takiego ataku wściekłości, że po tym ciosie już się nie podniósł. Podupadł na zdrowiu i w krótkim czasie zmarł. Koniec życia i parinirwana W 80. roku życia Budda zapowiedział, że czas jego misji się kończy, a tym samym i jego życie. Wprawił tym stwierdzeniem w smutek swego najwierniejszego ucznia Ānandę, który błagał go, aby tego nie czynił. Przypomniał, że Budda przecież powiadał, że gdyby zechciał, mógłby żyć do końca świata. Wtedy Budda odparł, że mówiąc tak, wielokrotnie czynił aluzje i wtedy był odpowiedni czas na takie prośby, jednak nikt go wtedy o to nie poprosił. Dodał, że czas na podobne prośby się skończył, bo swej decyzji już nie odwoła. Postanowił, że uda się do miasta Kusinagar (Kusinara) by tam wejść w parinirwanę – stan poza życiem i śmiercią. Przedtem wygłosił swoje nauki, udzielił instrukcji, co należy czynić po jego odejściu i jak zebrać jego nauki. Ostatnimi słowami, jakie wypowiedział były: Zobacz też Budda Uwagi Przypisy Bibliografia Michael Carrithers Budda, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. Sherab Chodzin Kohn, Życie Buddy, wyd. Czerwony Słoń, Gdańsk 2005. Nauka Buddy (wybór z sutr), oprac. Bukkyo Dendo Kyokai (Fundacja Propagowania Buddyzmu), Wydawnictwo "A", Kraków 2000. Linki zewnętrzne Zbiór sutr buddyjskich Reformatorzy religijni Siakjamuni Indyjscy filozofowie Urodzeni w VI wieku p.n.e. Zmarli w V wieku p.n.e. Ludzie upamiętnieni nazwami doktryn religijnych Założyciele religii

188181

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zmierzch%20%C5%BCeglarski

Zmierzch żeglarski

Zmierzch żeglarski, zmierzch nautyczny lub zmierzch nawigacyjny (zwany również zmrokiem) – okres po zachodzie Słońca, kiedy środek tarczy słonecznej znajduje się już poniżej 6 stopni kątowych poniżej horyzontu (tarcza słoneczna oglądana z Ziemi ma średnicę ok. pół stopnia, tj. 0°30′), ale ciągle jest jeszcze wyżej niż 12° poniżej horyzontu. Nazwa tej fazy zmierzchu bierze się z faktu, że w tym czasie możliwe jest jeszcze dostatecznie wyraźne obserwowanie linii horyzontu, co ma szczególne znaczenie w astronawigacji (można zmierzyć kąt między horyzontem i gwiazdą), a więc możliwa jest nawigacja jednocześnie w oparciu o obiekty ziemskie, jak i niebieskie. Przed zmierzchem żeglarskim występuje zmierzch cywilny, a po nim – zmierzch astronomiczny. W Polsce północnej (na Kaszubach, na północ od linii północna Gdynia – Ustka, tj. na północ od 54°33′ stopnia szerokości geograficznej północnej) w okolicy momentu przesilenia letniego przez całą noc utrzymuje się zmierzch nawigacyjny – są to tak zwane białe noce żeglarskie. Dla granicznej szerokości jest to jedna noc, najbliższa dacie przesilenia, natomiast dla szerokości geograficznej Rozewia (54°50′) jest to już okres od ok. 11 do ok. 30 czerwca. W Polsce w miesiącach wiosenno-letnich, przez pewien okres nie ma nocy astronomicznej lub zmierzchu astronomicznego, gdyż po zmierzchu żeglarskim następuje bezpośrednio świt żeglarski (Słońce nie schodzi poniżej 12 stopnia pod horyzont). W zależności od szerokości geograficznej trwa między 13 a 29 czerwca. Przypisy Pory dnia Nawigacja Zdarzenia astronomiczne

188183

https://pl.wikipedia.org/wiki/Egon%20Eiermann

Egon Eiermann

Egon Eiermann (właściwie Egon Fritz Wilhelm Eiermann, ur. 29 września 1904 w Neuendorfie koło Berlina, zm. 19 lipca 1970 w Baden-Baden) - niemiecki architekt, przedstawiciel powojennego modernizmu niemieckiego, projektant form przemysłowych, wykładowca akademicki. Życiorys Po studiach w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie u Hansa Poelziga w latach 1923–1927 Eiermann został kierownikiem budowy domów towarowych Karstadt w Hamburgu (1928–1929), następnie zaś pracował w berlińskich zakładach energetycznych. Od 1931 pracował razem z Fritzem Jaeneckem, projektując liczne domy jednorodzinne w Berlinie i okolicy. W 1934 współpraca z Jaenckem została przerwana. Od 1938 do końca II wojny światowej Eiermann projektował liczne fabryki, także zbrojeniowe. W latach 1946–1968 prowadził biuro projektowe razem z Robertem Hilgerem. Ponieważ Eiermann projektował głównie fabryki, jego projekty miały modernistyczny i lekki charakter, nie nosząc żadnych śladów stylu propagowanego przez ideologię nazistowską. Dzięki temu uznano, że nie był zamieszany w działalność nazistów, dzięki czemu stał się jednym z najbardziej szanowanych i wpływowych architektów. W 1947 został powołany na profesora budownictwa i projektowania na wydziale architektury Uniwersytetu w Karlsruhe. W czasie podróży do USA w 1950 i 1956 poznał Waltera Gropiusa, Marcela Breuera i Ludwiga Miesa. Eiermann zajmował się również wzornictwem przemysłowym, projektując meble (m.in. krzesła wiklinowe i drewniane, konstrukcje stołów kreślarskich). Wybrane dzieła 1949–1951 – przędzalnia w Blumbergu 1951–1956 – eksperymentalna elektrownia Uniwersytetu w Karlsruhe 1956–1958 – pawilon niemiecki na wystawie światowej w Brukseli (z Sepem Rufem) 1958–1961 – dom sprzedaży wysyłkowej Neckermann we Frankfurcie nad Menem 1959–1963 – Kościół Pamięci w Berlinie (niem. Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche) – stary kościół zachowany częściowo w formie ruiny został rozbudowany o nową wieżę i centralną halę 1961–1963 – ambasada niemiecka w Waszyngtonie 1965–1969 – wieżowiec z biurami deputowanych do Bundestagu w Bonn, zwany Długim Eugeniuszem (niem. Langer Eugen) 1967–1972 – biurowiec centrali IBM w Stuttgarcie 1968–1972 – biurowce centrali Olivetti we Frankfurcie nad Menem 1959–1962 – dom własny w Baden-Baden Przypisy Linki zewnętrzne Niemieccy architekci Urodzeni w 1904 Zmarli w 1970

824

https://pl.wikipedia.org/wiki/Casablanca%20%28film%29

Casablanca (film)

Casablanca – amerykański melodramatyczny film noir w reżyserii Michaela Curtiza z 1942 roku, którego akcja dzieje się w czasie II wojny światowej, w kontrolowanym przez Francję Vichy marokańskim mieście Casablanca. Film wyreżyserował Michael Curtiz, w głównych rolach wystąpili Humphrey Bogart jako Rick Blaine oraz Ingrid Bergman jako Ilsa Lund. Obraz skupia się na konflikcie Ricka pomiędzy uczuciem a moralnością: musi wybrać między miłością do Ilsy a pomocą w walce o dobrą sprawę jej mężowi, Victorovi Laszlo, próbującemu uciec z Casablanki i kontynuować działania przeciwko Niemcom. Chociaż Casablanca zgromadziła na planie gwiazdy i uznanych scenarzystów, nikt zaangażowany w produkcję nie spodziewał się, że wybije się ona ponad przeciętność; miała być jednym z dziesiątków hollywoodzkich filmów tworzonych co roku. Film jednak odniósł spory, lecz nie spektakularny sukces kinowy, jedną z przyczyn popularności było to, że początek wyświetlania przypadał kilka tygodni po rozpoczęciu operacji Torch, która doprowadziła ostatecznie do pogromu wojsk niemiecko-włoskich w Afryce Północnej. Jest popularny aż do dziś, przez wielu uważany za film kultowy. Krytycy filmowi chwalą charyzmatyczne role Bogarta i Bergman, uczucie pomiędzy dwiema głównymi postaciami, dobrą reżyserię, błyskotliwy scenariusz i emocjonalne oddziaływanie filmu jako całości. Dystrybucją filmu na terenie Polski zajmowało się Przedsiębiorstwo Państwowe Film Polski. Fabuła Humphrey Bogart gra Ricka Blaine’a, amerykańskiego emigranta posiadającego ekskluzywny klub i szulernię zwany „Rick’s Café Americain” w marokańskim (wówczas Maroko było kolonią francuską) mieście Casablanca, który przyciąga mieszaną klientelę: oficjeli Vichy oraz nazistowskich Niemiec, uciekinierów i złodziei. Rick jest rozgoryczonym i cynicznym mężczyzną, który wyznaje zasadę bycia neutralnym w każdej kwestii; jednakże później pojawiają się wzmianki, że szmuglował broń do Etiopii w czasie wojny włosko-abisyńskiej w latach 1935–1936 i walczył po stronie republikanów w hiszpańskiej wojnie domowej przeciwko nacjonalistom Francisco Franco. Ugarte (Peter Lorre), przybywa do klubu Ricka z „listami tranzytowymi”, które zdobył likwidując dwóch niemieckich kurierów. Papiery pozwalają posiadaczowi podróżować wolno po całej kontrolowanej przez Niemców Europie, włączając Lizbonę w neutralnej Portugalii, skąd można wypłynąć do USA. Są więc one bezcenne dla każdego z ogromnej rzeszy uciekinierów, którzy utknęli w Casablance. Ugarte zamierza zbić fortunę sprzedając listy temu, kto zaoferuje dziś w nocy największą sumę. Jednak do transakcji nie dochodzi, ponieważ wcześniej lokalna policja pod dowództwem dobrego znajomego Ricka – komendanta policji kapitana Renault (Claude Rains) aresztuje Ugarte. Wcześniej w tajemnicy przed Niemcami i policją Ugarte przekazuje listy pod opiekę Rickowi mówiąc: „ponieważ ty mną pogardzasz... więc ufam tylko tobie.” W tym momencie w życiu Ricka ponownie pojawia się jego była kochanka, Ilsa Lund (Ingrid Bergman), która przybywa do klubu z mężem Victorem Laszlo (Paul Henreid) aby kupić listy. Laszlo jest słynnym czechosłowackim przywódcą ruchu oporu, który uciekł z niemieckiego obozu koncentracyjnego. Para musi zdobyć listy tranzytowe, żeby zbiec do Ameryki i tam kontynuować walkę z nazistami. Kiedy Ilsa pierwszy raz w Paryżu spotkała Ricka i zakochała się w nim, była przekonana, że jej mąż zginął podczas ucieczki z obozu. Odkrywszy, że wciąż żyje, niespodziewanie opuściła Ricka bez żadnego wyjaśnienia i wróciła do Laszlo. Po zamknięciu klubu Ilsa wraca i próbuje wyjaśnić Rickowi swoje wcześniejsze postępowanie, lecz ten jest kompletnie pijany i nie ma ochoty słuchać. Następnej nocy Laszlo podejrzewając, że Rick ma listy, rozmawia z nim i pyta czy może w jakiś sposób je zdobyć. Ich dyskusja zostaje przerwana przez grupę nazistowskich oficerów na czele z majorem Strasserem (Conrad Veidt), którzy zaczynają śpiewać niemiecką pieśń patriotyczną „Die Wacht am Rhein” przy akompaniamencie pianina. Laszlo zamawia Marsyliankę. Lider zespołu patrzy na Ricka i czeka na pozwolenie; ten kiwa głową. Laszlo zaczyna śpiewać, początkowo sam, lecz szybko dołącza się do niego tłum, zagłuszając Niemców. Renault nakazuje zamknąć klub uzasadniając to zdaniem: „Odkryłem ze zgrozą, że tutaj uprawia się hazard!” Tej nocy Ilsa nachodzi Ricka w opustoszałej kawiarni. Amerykanin nie chce dać jej dokumentów nawet wtedy, kiedy dawna kochanka grozi mu bronią. Ilsa nie jest w stanie do niego strzelić. Wyznaje, że wciąż coś do niego czuje. Rick decyduje się pomóc Laszlo, daje Ilzie do zrozumienia, że doprowadzi do wyjazdu wyłącznie jej męża. Zdając sobie sprawę z tego, że nie można pozwolić Laszlo na ucieczkę z miasta, Strasser wsadza go za kratki z błahego powodu. Rick namawia Renault, aby wypuścić Czecha, obiecując że doprowadzi do przyłapania Laszlo na dużo poważniejszym przestępstwie: posiadaniu listów tranzytowych. Przy próbie pojmania Laszlo na gorącym uczynku, Rick zdradza swoje prawdziwe zamiary i zmusza Renault, aby asystował jemu, Laszlo i Ilsie w drodze na lotnisko. W ostatnim momencie Rick przekonuje Ilsę, aby wsiadła z mężem do samolotu, mówiąc jej, że jeśli zostanie z nim, będzie tego żałować: „Może nie dziś, nie jutro, ale wkrótce – i to przez całe życie.” Na lotnisko przyjeżdża major Strasser, ostrzeżony przez Renault, ale Rick zabija go, gdy ten próbuje zatrzymać samolot. Po chwili, gdy pojawia się policja, Renault ratuje życie Rickowi, mówiąc do policjantów zaskoczonych widokiem ciała Strassera: „Zatrzymajcie podejrzanych. Tych, co zwykle.”. Potem radzi mu, aby razem wyjechali z Casablanki. Obaj znikają we mgle, na zakończenie filmu Rick stwierdza: „Louis, myślę, że to jest początek pięknej przyjaźni.” Produkcja Film powstał na podstawie sztuki autorstwa Murray Burnett i Joan Alison pod tytułem Everybody Comes to Rick’s. Recenzent scenariuszy ze studia Warner Bros. Stephen Karnot, który przeczytał sztukę, nazwał ją (z aprobatą) „ograna, lecz wyrafinowana”, a redaktor w wydziale scenariuszy Irene Diamond przekonała producenta Halla Wallisa do zakupu praw za sumę $20 000, największą jaką ktokolwiek zapłacił w Hollywood za niewystawianą sztukę. Nazwę projektu zmieniono na Casablanca, najwyraźniej naśladując hit z 1938 roku Algiers. Zdjęcia rozpoczęły się 25 maja 1942 a zakończyły 3 sierpnia. Łączny koszt filmu to 1 039 000$ (75 000$ ponad planowany budżet), nie nadzwyczajnie duży, jednak powyżej ówczesnej średniej. Cały film był kręcony w studio, z wyjątkiem sekwencji pokazującej przybycie do Casablanki majora Strassera, która powstała na lotnisku Van Nuys w pobliżu Los Angeles. Ulice, w których kręcono zdjęcia na zewnątrz, zbudowano na potrzeby innego filmu, The Desert Song. Zostały zachowane w studiu Warner do lat sześćdziesiątych. Dekoracje przedstawiające lokal Ricka powstały w trzech oddzielnych częściach, więc wewnętrzny układ budynku jest nieokreślony. W wielu scenach kamera przechodzi przez ściany z kawiarni do biura Ricka. W tle sceny finałowej, samolot Lockheed Model 12 Electra Junior z krzątającym się wokół personelem, został zainscenizowany przez karłowatych statystów i proporcjonalnej wielkości kartonowy model samolotu. Mgłę wykorzystano do zamaskowania niedokładności modelu. Pomimo tego, park rozrywki studia Disney-MGM w Orlando na Florydzie kupił samolot Lockheed 12A jako jedną ze swoich atrakcji i początkowo twierdził, że to ten sam samolot, którego użyto w filmie. Krytyk filmowy Roger Ebert nazywa Wallisa „key creative force” w związku z jego dbałością o szczegóły tej produkcji (np. upierał się, aby pokazać prawdziwą papugę w barze Blue Parrot). Duży wzrost Bergman sprawiał pewne problemy. Była około 5 cm wyższa niż Bogart więc musiał on (z polecenia reżysera) stać na podwyższeniu albo siedzieć na poduszkach we wspólnych scenach. Wallis napisał ostatnią kwestię („Louis, tak sobie myślę to początek pięknej przyjaźni.”) po zakończeniu zdjęć. Bogart został wezwany miesiąc później aby nagrać swój głos. Później planowano dodać ostatnią scenę pokazującą Ricka, Renault i oddział żołnierzy Wolnej Francji na statku, biorących udział w operacji Torch; jednak okazało się bardzo trudnym sprowadzić Claude Rainsa na plan zdjęciowy, więc pomysł ostatecznie porzucono po tym, gdy David O. Selznick osądził: „byłoby wielką pomyłką zmieniać zakończenie”. Popularną, lecz nie do końca prawdziwą historią jest to, że aktorzy do ostatnich dni zdjęć nie znali zakończenia filmu. Oryginalna sztuka (której cała akcja ma miejsce w kawiarni) kończy się, gdy Rick wysyła Ilsę i Victora na lotnisko. Podczas tworzenia scenariusza rozważana była możliwość śmierci Laszlo w Casablance, co pozwoliłoby Rickowi i Ilsie wylecieć razem, lecz jak Casey Robinson napisał do Hal B. Wallis przed rozpoczęciem zdjęć, końcówka filmu: „jest oparta na pierwszorzędnym zwrocie akcji, kiedy Rick wysyła ją na pokład samolotu razem z Victorem. Robiąc tak, Rick nie tylko rozwiązuje trójkąt miłosny. Zmusza dziewczynę, aby żyła zgodnie z idealizmem jej natury, zmuszając ją do zadania, które w tych dniach jest dużo ważniejsze niż miłość dwóch małych ludzi.” Ilsa oczywiście nie mogła rzucić Laszlo dla Ricka, bowiem zgodnie z Kodeksem Haysa zakazane było pokazać kobietę zostawiającą swojego męża dla innego mężczyzny. Spór nie dotyczył tego, czy Ilsa odejdzie z Laszlo, lecz jak doprowadzić do takiego zakończenia. Dezorientacja była najprawdopodobniej spowodowana przez późniejsze oświadczenie Bergman, w którym stwierdziła, że nie wiedziała, którego mężczyznę zamierza kochać. Podczas poprawek tekstu w czasie zdjęć kontrola scenariusza Aljeana Harmetza pokazała, że wiele kluczowych scen było kręconych po tym, gdy Bergman dowiedziała się, jak skończy się film: całe zamieszanie było, słowami Eberta, „emocjonalne”, nie „faktyczne”. Scenariusz Oryginalna sztuka była inspirowana podróżą Murray Burnett do Europy w 1938 roku, w czasie której odwiedziła Wiedeń chwilę po Anschlussie oraz południowe wybrzeże Francji, gdzie nie bez problemów współżyli ze sobą naziści i uciekinierzy. Francja była inspiracją zarówno dla kafejki Ricka (klub nocny Le Kat Ferrat), jak i dla postaci Sama (czarnoskóry pianista którego Burnett ujrzała w Juan-les-Pins). W sztuce postać Ilsy była Amerykanką o nazwisku Lois Meredith i spotkała Laszlo, dopiero gdy skończył się jej związek z Rickiem w Paryżu; Rick był prawnikiem. Pierwszymi scenarzystami pracującymi nad tekstem byli bracia Epstein: Julius i Philip, którzy usunęli przeszłość Ricka i dodali więcej elementów komediowych. Inny scenarzysta wspomniany w czołówce, Howard W. Koch dołączył później, ale pracował wspólnie z nimi, pomimo że kładli oni nacisk na inne elementy; Koch podkreślał aspekty polityczne i melodramatyczne. Niewymieniony w napisach Casey Robinson miał swój wkład w serii spotkań Ricka i Ilsy w kawiarni. Curtiz zdawał się faworyzować sceny miłosne, nalegał na zachowanie retrospekcji z Paryża. Pomimo dużej ilości scenarzystów film ma, jak to opisuje Edbert, „cudownie jednolity i spójny” scenariusz. Koch później oświadczył, że istniały napięcia między nim i Curtizem: „O dziwo, te odmienne podejścia w jakiś sposób sczepiły się i być może to przeciąganie liny pomiędzy Curtizem i mną dało filmowi niewątpliwą równowagę”. Film miał trochę problemów ze strony Josepha Brenna z Production Code Administration (hollywoodzki organ cenzury), który sprzeciwiał się zawartym w nim sugestiom, że Kapitan Renault wymuszał przysługi seksualne od kobiet potrzebujących jego pomocy oraz temu, że Rick i Ilsa spali razem w Paryżu. Jednakże oglądając ostateczną wersję filmu łatwo można było obie wywnioskować. Reżyseria Na początku Wallis wybrał na reżysera Williama Wylera, ale był on nieosiągalny, więc Wallis skłonił się ku swojemu bliskiemu przyjacielowi Michaelowi Curtizowi. Curtiz był węgierskim emigrantem żydowskiego pochodzenia; przybył do USA w latach dwudziestych, część z jego rodziny zbiegła z terenów zajętych przez nazistowskie Niemcy. Zdjęcia Autorem zdjęć jest Arthur Edeson, weteran odpowiedzialny za Sokoła Maltańskiego i Frankensteina. Szczególną uwagę zwrócił na zdjęcia Bergman. Była filmowana głównie z bardziej przez nią lubianego lewego profilu, często z filtrem wprowadzającym wygładzającą mgiełkę i z efektem catchlight (technika fotografii, w której przedmioty odbijają się w oku), żeby uczynić jej oczy błyszczącymi; cały ten wysiłek miał sprawić, aby jej twarz wyglądała „niewypowiedzianie smutno, delikatnie i nostalgicznie”. Cienie układające się w kratę na bohaterach i w tle mogą mieć różnorodne znaczenie: sugerować uwięzienie, krzyż, symbol Wolnej Francji i emocjonalnego tumultu. W niektórych scenach są użyte ciemny film noir i ekspresyjne oświetlenie, zwłaszcza pod koniec dzieła. Rosenzweig argumentuje, że te cienie i efekty świetlne są typową cechą stylu Curtiza, podobnie jak praca kamery i użycie otoczenia jako środka kompozycji. Muzyka Muzykę napisał Max Steiner, który jest najbardziej znany ze swojego tematu filmowego do Przeminęło z wiatrem. Utwór „As Time Goes By” Hermana Hupfelda był częścią oryginalnej sztuki; Steiner chciał stworzyć własną kompozycję, aby go zastąpić, ale Bergman ścięła już włosy do swojej kolejnej roli (María w Komu bije dzwon) i nie mogła ponownie zagrać scen zawierających tę piosenkę. Więc Steiner oparł temat filmu na niej i na „Marsyliance”, francuskim hymnie narodowym, zmieniając nieco ich tonację. Godny uwagi jest „pojedynek piosenek”, w którym „Marsylianka” grana przez całą orkiestrę, większą niż zespół Ricka ukazany w filmie, współzawodniczy z „Die Wacht am Rhein” graną na pianinie i śpiewaną przez niewielką grupę Niemców. Oryginalnie Niemcy w tej słynnej scenie mieli śpiewać „Horst-Wessel-Lied”, de facto drugi hymn nazistowskich Niemiec, który był wciąż chroniony międzynarodowymi prawami autorskimi w niektórych krajach. Inne utwory w filmie to „It Had to Be You” z 1924 ze słowami Gusa Kahna i muzyką Ishama Jonesa, „Knock on Wood” z muzyką M.K. Jerome i tekstem Jacka Scholla oraz „Shine” z 1910 Cecil Mack i Lew Brown, z muzyką Forda Dabneya. Obsada Obsada jest godna uwagi ze względu na jej wielonarodowość: tylko troje z aktorów wyszczególnionych w napisach urodziło się w USA. Na samym początku filmu wymienieni są: Humphrey Bogart jako Rick Blaine. Urodzonemu w Nowym Jorku Bogartowi sławę przyniosła właśnie Casablanca. Wcześniej w swojej karierze był zaszufladkowany jako grający role gangsterów. Jego postaci nazywały się Bugs, Rocks, Turkey, Whip, Chips, Gloves i Duke. W filmie High Sierra (1941) pozwolono mu dodać trochę ciepła, ale dopiero w Casablance po raz pierwszy zagrał amanta. Ingrid Bergman jako Ilsa Lund. Oficjalna strona internetowa Bergman nazywa Ilsę jej „najsławniejszą i najtrwalszą rolą”. Szwedzka aktorka Hollywood zadebiutowała w dobrze ocenianym Intermezzo, ale jej późniejsze filmy nie odnosiły sukcesów – do czasu Casablanki. Ebert nazywał ją „lśniącą” i tak komentował chemię pomiędzy nią a Bogartem: „she paints his face with her eyes”. Inne aktorki, które brano pod uwagę w roli Ilsy to Ann Sheridan, Hedy Lamarr i Michèle Morgan. Wallisowi udało się „zdobyć” Ingrid Bergman, która w tym czasie miała ważny kontrakt z Davidem O. Selznickiem, w zamian za „wypożyczenie” Olivii de Havilland. Paul Henreid jako Victor Laszlo. Henreid, austriacki aktor, który opuścił swój kraj w 1935, był niechętny tej roli, do czasu, kiedy obiecano mu czołowe miejsce w napisach początkowych razem z Bogartem i Bergman. Henreid nie miał dobrych stosunków z powyższą dwójką (uważał Bogarta za „miernego aktora”, podczas gdy Bergman nazwała Henreida „primadonną”). Aktorzy drugoplanowi: Claude Rains jako Captain Louis Renault. Rains był angielskim aktorem urodzonym w Londynie. Wcześniej pracował z Michaelem Curtizem przy Przygodach Robin Hooda. Sydney Greenstreet jako Signor Ferrari, prowadzący konkurencyjny klub w sąsiedztwie. Greenstreet to kolejny Anglik, zadebiutował z Lorre i Bogartem w Sokole maltańskim. Peter Lorre jako Signor Ugarte. Lorre był węgierskim aktorem charakterystycznym, który wyjechał z Niemiec w 1933. Conrad Veidt jako Major Strasser z Luftwaffe. Był niemieckim aktorem znanym z występu w Gabinecie doktora Caligari. W 1933 sprzeciwiając się reżimowi nazistów wyemigrował do Londynu. Zmarł pięć miesięcy po premierze Casablanki. Pozostali: Dooley Wilson jako Sam. Był jednym z nielicznych Amerykanów w obsadzie. Perkusista, nie umiał grać na pianinie. Hal B. Wallis rozważał, czy roli Sama nie powinna zagrać kobieta (kandydatkami były Hazel Scott i Ella Fitzgerald), i nawet po zakończeniu zdjęć, Wallis chciał zdubbingować głos Wilsona w piosenkach. Joy Page jako Annina Brandel, młoda Bułgarka, zbieg. Trzecia Amerykanka w obsadzie, była pasierbicą Jacka Warnera – szefa studia. Madeleine LeBeau jako Yvonne, dziewczyna, którą Rick wkrótce rzucił. Francuska aktorka była żoną Marcela Dalio do czasu rozwodu w 1942 roku. S.Z. (lub S. K.) „Cuddles” Sakall jako Carl, kelner. Był węgierskim aktorem który uciekł z Niemiec w 1939 roku. Przyjaciel Curtiza od czasu ich spotkania w Budapeszcie; jego trzy siostry zmarły w obozie koncentracyjnym. Curt Bois jako kieszonkowiec. Bois był niemieckim aktorem żydowskiego pochodzenia, kolejnym zbiegiem. Może się poszczycić niemalże najdłuższą karierą aktorską w historii – debiutował w 1907, po raz ostatni wystąpił w 1987 roku. John Qualen jako Berger, kontakt Laszlo z Ruchu Oporu. Urodził się w Kanadzie, ale wychował w USA. Wystąpił w wielu filmach Johna Forda. Leonid Kinskey jako Sascha, którego Rick wyznacza do eskortowania Yvonne do domu. Urodził się w Rosji. Ważniejsi aktorzy niewymienieni w napisach: Marcel Dalio jako Emil – krupier. Był gwiazdą francuskiego kina, wystąpił w filmach Jeana Renoira La Grande Illusion i La Regle de Jeu. Helmut Dantine jako Jan Brandel, bułgarski gracz w ruletkę. Kolejny Austriak, przebywał w obozie koncentracyjnym po Anschlussie. Norma Varden jako Brytyjka, której mężowi ukradziono portfel. Była znaną angielską aktorką charakterystyczną. Niektórzy ze zbiegów z Europy: Wolfgang Zilzer pokazany w otwierającej scenie filmu, aktor niemego kina w Niemczech, skąd wyjechał, kiedy władzę przejęli naziści. Później poślubił aktorkę Lotte Palfi grającą w Casablance. Hans Twardowski jako niemiecki oficer który wykłóca się z francuskim oficerem o Yvonne. Urodzony w Stettin w Niemczech (dzisiejszy Szczecin, Polska), opuścił Niemcy ponieważ był homoseksualistą. Ludwig Stössel jako Pan Leuchtag, niemiecki zbieg którego angielski nie jest zbyt dobry. Urodzony w Austrii, żydowski aktor został pojmany po Anschlussie. Kiedy go uwolniono, wyjechał do Anglii a później do USA. Stössel stał się gwiazdą występując w serii reklam producentów wina Italian Swiss Colony. Ubrany w alpejski kapelusz i lederhosen, Stössel był ich rzecznikiem. Jego motto to: „That Little Old Winemaker, Me!” Ilka Grünig jako Pani Leuchtag. Urodzona w Wiedniu, gwiazda niemego kina w Niemczech, przybyła do USA po Anschlussie. Lotte Palfi jako uciekinierka usiłująca sprzedać diamenty. Urodzona w Niemczech, grała na scenie teatru w Darmstadt. Wyjechała do USA po przejęciu władzy przez nazistów w 1933. Później poślubiła aktora grającego w Casablance – Wolfganga Zilzera. Trude Berliner jako gracz w bakarata u Ricka. Urodzona w Berlinie, była znaną aktorką filmową i kabaretową. Żydówka, wyjechała z Niemiec w 1933. Louis V. Arco jako kolejny zbieg u Ricka. Urodzony w Altschul w Austrii, wkrótce po Anschlussie przeniósł się do USA i zmienił nazwisko. Richard Ryen jako pomocnik Stassera, Pułkownik Heinze. Austriacki Żyd, występował w filmach niemieckich, uciekł do USA przed nazistami. Popularną plotką jest to, że Ronald Reagan miał zagrać rolę Ricka. Ma ona początek w notce prasowej zamieszczonej przez studio filmowe przed rozpoczęciem produkcji filmu w The Hollywood Reporter, ale wkrótce studio wiedziało już, że musi on pójść do wojska i jego kandydatura nie była nigdy brana poważnie pod uwagę. Przyjęcie filmu Film miał premierę w Hollywood Theater w Nowym Jorku w dniu 26 listopada 1942, co zbiegło się z desantem Aliantów w Afryce Północnej, w tym także z zajęciem Casablanki. Szeroka dystrybucja rozpoczęła się 23 stycznia 1943, wykorzystując konferencję w Casablance: spotkanie wysokiego szczebla Churchilla, Roosevelta i de Gaulle’a. Był to solidny, ale nie spektakularny sukces kinowy, film zarobił 3,7 miliona dolarów w czasie pierwszego wyświetlania w USA (stając się siódmym przebojem kinowym roku 1943). Początkowe reakcje krytyków były zazwyczaj pozytywne, magazyn Variety opisał film jako „wspaniałą propagandę przeciwko Osi”; jak później powiedział Koch, „to był obraz jakiego publiczność potrzebowała... były wartości... warte poświęcenia. I przekazał to bardzo rozrywkowym sposobem”. Inne recenzje były mniej entuzjastyczne: The New Yorker dał ocenę „całkiem znośny”. Biuro Informacji Wojennej nie dopuściło do wyświetlania filmu wojsku w Afryce Północnej obawiając się, że to może urazić stronników Vichy w regionie. Na uroczystości rozdania Oscarów w 1944 roku film zdobył trzy nagrody: najlepszy scenariusz adaptowany, najlepsza reżyseria i najlepszy film. Wallis był urażony kiedy nagrodę dla najlepszego filmu zamiast niego odebrał Jack Warner. Film wciąż zdobywał popularność. Murray Burnett nazwał go „prawdziwy wczoraj, prawdziwy dziś, prawdziwy jutro”. Do roku 1955 film przyniósł dochód 6,8 miliona dolarów, stając się trzecim filmem czasów wojny wyprodukowanym w studiu Warner pod tym względem (za Shine On, Harvest Moon i This is the Army). W dniu 21 kwietnia 1957, Brattle Theater w Cambridge w stanie Massachusetts pokazał Casablankę jako część cyklu starych filmów. Był tak popularny, że tradycją stało się wyświetlanie Casablanki podczas tygodnia egzaminów końcowych na Uniwersytecie Harvarda; trwa ona do dzisiaj i jest przejmowana przez wiele innych uczelni w USA. Tradycja pomogła filmowi pozostać popularnym podczas gdy inne słynne dzieła lat czterdziestych odeszły w niepamięć, do roku 1977 Casablanca była najczęściej nadawanym filmem w amerykańskiej telewizji. Jest dowcipny dowód tego, że Casablanca zrobiła większe wrażenie na miłośnikach kina niż profesjonalistach zajmujących się produkcją filmów. W listopadowo/grudniowym numerze magazynu American Film z roku 1982, Chuck Ross ogłosił, że przepisał scenariusz Casablanki zmieniając tylko tytuł na Everybody Comes to Rick’s i nazwisko pianisty na Dooley Wilson, po czym wysłał go do 217 agencji. Osiemdziesiąt pięć z nich przeczytało go, w tym trzydzieści osiem stanowczo go odrzuciło, trzydzieści trzy rozpoznały go w ogólności (ale tylko osiem dokładnie jako Casablancę), trzy uznały go jako komercyjnie wykonalny, a jedna zasugerowała zamianę go na powieść. W czerwcu 2008 roku Casablanca jest notowana na liście 250 najlepszych filmów wszech czasów, zajmując głosami użytkowników IMDb dziewiąte miejsce ze średnią ocen wynoszącą 8,8 (124 tysiące głosów). W największym polskim serwisie filmowym filmweb.pl Casablanca zajmuje 124 miejsce na liście najlepszych filmów świata. Reakcje krytyków Według Rogera Eberta, Casablanca „znajduje się najprawdopodobniej na większej liczbie list najlepszych filmów wszech czasów niż jakikolwiek inny tytuł, włączając „Obywatela Kane’a”, z powodu jej większej atrakcyjności; Obywatel Kane jest „wspanialszy”, Casablanca jest bardziej kochana. Ebert powiedział, że nigdy nie słyszał o krytycznej recenzji filmu jako całości, nawet jeśli pojedyncze elementy (takie jak nierealistyczne efekty specjalne czy zesztywniały charakter Laszlo) mogą być skrytykowane. Rudy Behlmer kładł nacisk na różnorodność obrazu: „to jest mieszanka dramatu, melodramatu, komedii [oraz] intrygi”. Leonard Maltin twierdzi, że to jego ulubiony film wszech czasów. Ebert powiedział, że film jest popularny ponieważ „ludzie w nim są wszyscy tak dobrzy”. Jako bohater Ruchu Oporu, Laszlo jest pozornie najzacniejszy, chociaż jest tak zimny, że trudno go polubić. Inne postaci, według Behlmera, są „not cut and dried”: stają się dobrymi w czasie rozwoju akcji. Renault zaczyna w filmie jako kolaborant z Niemcami, który wymusza przysługi seksualne od zbiegów i nie zapobiega śmierci Ugarte. Rick, mówi dalej Behlmer, „nie jest bohaterem, ... nie jest złoczyńcą”: robi co jest niezbędne aby dać sobie radę z władzami i „nie nadstawia karku dla nikogo”. Nawet Ilsa, najmniej aktywna spośród głównych postaci, jest „ujęta w czasie emocjonalnej walki” dotyczącej którego mężczyznę naprawdę kocha. Jednak na końcu filmu „każdy się poświęca”. Rozłamowa opinia pochodzi od Umberto Eco, który pisze, że „według wszystkich ostrych standardów krytyki... Casablanca to bardzo przeciętny film”. Uważał, że zmiany osobowości to bardziej niespójność niż złożoność: „To jest historyjka obrazkowa, galimatias, mało w nim psychologicznej wiarygodności i ciągłości w skutkach dramatycznych”. Jednak według niego taka niespójność wpłynęła na popularność filmu, pozwalając włączyć całą serię archetypów: nieszczęśliwa miłość, lot, podróż, oczekiwanie, pożądanie, tryumf czystości, wierny sługa, trójkąt miłosny, piękna i bestia, enigmatyczna kobieta, zagadkowy awanturnik i odkupiony pijak. W centrum jest idea poświęcenia: „mit poświęcenia przebiega przez cały film”. To był ten motyw, który oddziaływał z publicznością czasów wojennych, rozpraszał wątpliwości i uczył, że bolesne poświęcenie i pójście na wojnę może być romantycznym gestem dla większego dobra. Polski krytyk filmowy Zygmunt Kałużyński umieścił Casablancę w swojej książce Kanon królewski. Jego 50 ulubionych filmów. Nazywa ją balladą filmową, w której świat fantastyczny jest w szczególny, aluzyjny sposób związany z prawdą. Według niego Polska była w czasie premiery zajęta „innymi rzeczami” i film nie został tutaj zauważony, podczas gdy w całym zachodnim świecie jego legenda jest wciąż żywa. Jest w tym filmie wszystko co dzisiejsza krytyka określa jako „sztampowe Hollywood”, jednak Kałużyński uwielbia taką poetyczną magię. Wytknął filmowi tylko jeden błąd w scenariuszu: zamiast z Bogartem Ingrid Bergman powinna zadawać się z Zygmuntem Kałużyńskim. Jan Józef Szczepański ocenił zdjęcia i tempo akcji jako świetne, a grę aktorów jako dobrą, z wyjątkiem niefortunnego Laszlo, który ze względów zasadniczych i od siebie niezależnych psychologii jako takiej nie posiada. Spośród 54 recenzji krytyków na stronie Rotten Tomatoes w czerwcu 2008 tylko jedna jest negatywna. Casablanca jest tam nazwana bezdyskusyjnym arcydziełem, które z czasem staje się coraz lepsze. Sklasyfikowany jako jeden z dziesięciu najlepszych filmów o miłości przez serwis AZN Entertainment. Interpretacja W 2010 roku powstał polsko-francuski film dokumentalny w reżyserii Małgorzaty Gago i Bolesława Sulika pt. Powrót do Casablanki, w którym rozważana jest hipoteza, że pierwowzorem Czecha Laszlo, jednego z bohaterów słynnego filmu jest major wywiadu polskiego Mieczysław Słowikowski, który w czasie II wojny światowej na terenie północno-zachodniej Afryki założył z polecenia polskiego wywiadu siatkę szpiegowską o kryptonimie Agencja Afryka. Krytycy interpretowali Casablancę na wiele różnych sposobów. William Donelley, w jego Love and Death in Casablanca, wykazuje, że relacja Ricka z Samem i później z Renault to „standardowy przypadek tłumionej homoseksualności która tkwi u podstaw większości amerykańskich historii przygodowych”. Harvey Greenberg przedstawia freudowską interpretację w The Movies on Your Mind; winy które stają na przeszkodzie powrotowi Ricka do USA mają kształty kompleksu Edypa, który jest rozwiązany gdy tylko Rick zaczyna identyfikować ojcowską figurę Laszlo i przyczynę którą reprezentuje. Sidney Rosenzweig twierdzi, że takie interpretacje są uproszczeniem, a najważniejszym aspektem filmu jest jego wieloznaczność, przede wszystkim widoczna w postaci Ricka; przytacza różne imiona jakie każda z postaci nadaje Rickowi (Richard, Ricky, Mr Rick, Herr Blaine i tak dalej) jako dowód różnych znaczeń jakie ma on dla każdej osoby. Inne zakończenie filmu – takie, w którym Ilsa zostaje z Rickiem – nie byłoby możliwe ze względu na obowiązujący wówczas w amerykańskiej kinematografii Kodeks Haysa. Oddziaływanie Wiele późniejszych filmów zawierało elementy Casablanki: Droga do Marsylii (1944), gdzie ponownie razem zagrali Bogart, Rains, Curtiz, Greenstreet i Lorre. Jest też wiele podobieństw pomiędzy Casablanką a późniejszym filmem Bogarta, Sirocco (1951). Parodie Casablanki to takie filmy jak: Noc w Casablance (1946) braci Marx, Zagraj to jeszcze raz, Sam (1972) Herberta Rossa, The Cheap Detective (1978) Neila Simpsona i Żyleta (1996), podczas gdy dialog z filmu był tytułem oryginalnym oscarowego filmu Podejrzani (The Usual Suspects, 1995). Warner Bros. wyprodukował własną parodię Carrotblanca – kreskówkę z Królikiem Bugsem dołączoną do specjalnej edycji DVD w 1995. Nawiązania do Casablanki znajdują się też w filmie Czarny kot, biały kot (1998) Emira Kusturicy. Steven Soderbergh złożył hołd Casablance kręcąc Dobrego Niemca (2006) – kryminał osadzony w realiach Berlina po drugiej wojnie światowej. Soderbergh użył technologii z czasów powstawania Casablanki, zdjęcia są czarno-białe. Wystąpili w nim George Clooney, Cate Blanchett i Tobey Maguire. Film kończy się sceną na lotnisku z dwojgiem zakochanych (granych przez Clooneya i Blanchett). Również plakat filmu przypomina plakat Casablanki. Nagrody Casablanca zdobyła trzy Oscary: Najlepszy film – Warner Bros. (Hal B. Wallis, producent) Najlepsza reżyseria – Michael Curtiz Najlepszy scenariusz adaptowany – Julius J. Epstein, Philip G. Epstein i Howard W. Koch Była poza tym nominowana w pięciu kategoriach: Najlepszy aktor w roli pierwszoplanowej – Humphrey Bogart Najlepszy aktor w roli drugoplanowej – Claude Rains Najlepsze zdjęcia, czarno-białe – Arthur Edeson Najlepszy montaż – Owen Marks Najlepsza muzyka – Max Steiner W 1989 roku film został włączony do National Film Registry (jest to lista zawierająca tytuły produkcji budujących dziedzictwo kulturowe USA w dziedzinie filmu) jako szczególnie wartościowy. W 1998 roku zajął drugie miejsce na liście Amerykańskiego Instytutu Filmowego 100 najlepszych amerykańskich filmów (pokonał go tylko Obywatel Kane). W 2005 roku trafił do setki największych filmów ostatnich 80 lat według magazynu Time (wybrane filmy nie miały miejsc). W 2006 roku organizacja Writers Guild of America uznała scenariusz Casablanki za najlepszy scenariusz wszech czasów na swojej liście 101 Greatest Screenplays. Cytaty Kiedy Ilsa po raz pierwszy wchodzi do Café Americain i zauważa Sama, prosi go: „Zagraj to raz, Sam, przez wzgląd na dawne czasy”. Muzyk odmawia, więc Ilsa mówi: „Zagraj to, Sam. Zagraj: 'Jak mija czas'”. Później tej samej nocy Rick mówi do Sama gdy są sami: „Zagrałeś to dla niej, to zagraj i dla mnie. Jeśli ona to zniosła, to i ja wytrzymam! Zagraj!” W filmie braci Marx Noc w Casablance ten dialog był sparodiowany jako „Zagraj to jeszcze raz, Sam” – i ten cytat jest nieprawidłowo wiązany z oryginalnym filmem. Po raz kolejny parafraza tego dialogu jako „Zagraj to jeszcze raz, Sam” pojawia się w tytule komedii Woody’ego Allena. Kwestia „Twoje zdrówko, mała”. (ang. Here’s looking at you, kid) wypowiadana przez Ricka do Ilsy, zajęła piąte miejsce na liście Amerykańskiego Instytutu Filmowego 100 pamiętnych cytatów w historii kina. Sześć cytatów z Casablanki pojawiło się w czołowej setce (Przeminęło z wiatrem oraz Czarnoksiężnik z Oz są następne, z trzema cytatami). Pozostałe to: „Louis, myślę, że to jest początek pięknej przyjaźni” (20), „Zagraj to, Sam. Zagraj: 'Jak mija czas'” (28), „Zatrzymajcie podejrzanych. Tych, co zwykle.” (32), „Zawsze będziemy mieli Paryż” (43) i „Ze wszystkich knajp we wszystkich miastach na całym świecie ona wchodzi akurat do mojej” (67). Sequele i inne wersje Od momentu gdy Casablanca stała się hitem, rozpoczęły się dyskusje o sequelu. Planowana była kontynuacja o tytule Brazzaville (w scenie finałowej Renault radzi uciekać do tego miasta Wolnej Francji), ale nigdy nie została wyprodukowana. Istnieją dwa seriale telewizyjne bazujące na Casablance, oba są uważane za prequele filmu. Pierwszy był nadawany od 1955 do 1956, z Charlesem McGrawem jako Rickiem oraz Marcelem Dalio (który grał krupiera w filmie) jako Renaultem; wyświetlano go w stacji ABC. Drugi z seriali był krótko nadawany w NBC w 1983, z Davidem Soulem jako Rickiem, Rayem Liotta jako Sachą i Scatmanem Crothersem odgrywającym rolę nieco starszego Sama. Media od czasu do czasu podają informacje o planach dotyczących kontynuacji czy też remake’u filmu, ale do 2008 roku żadne studio nie wprowadziło ich w życie. François Truffaut odrzucił zaproszenie do nakręcenia remake’u w 1974 roku, podając jako powód kultowy status filmu dla amerykańskich studentów. Do dziś jedynym autoryzowanym sequelem Casablanki jest powieść As Time Goes By pióra Michaela Walsha wydana w 1998 roku. Walsh podejmuje wątek po zakończeniu filmu oraz opowiada o tajemniczej przeszłości Ricka w Ameryce. David Thomson napisał nieoficjalny sequel w 1985 – Suspects. Casablanca została pokolorowana w latach osiemdziesiątych i pojawiła się w tej wersji w australijskiej telewizji. Była również krótko dostępna w wypożyczalniach, lecz jej niepopularność wśród fanów spowodowała, że kolorowa wersja została wycofana. Jest jednak wciąż wyświetlana w innych miejscach, takich jak Hongkong. Radiowa adaptacja z Bogartem, Bergman i Henreid w rolach głównych została nadana 26 kwietnia 1943 w radiu The Screen Guild Theater. Inną wersję zaprezentowało Lux Radio Theater 24 stycznia 1944, z Alanem Laddem jako Rick, Hedy Lamarr jako Ilsa i Johnem Loderem jako Victor Laszlo. Julius J. Epstein dwa razy próbował zaadaptować film jako musical na Broadwayu (w 1951 i 1967 roku), lecz żadna z prób nie zakończyła się na scenie. Oryginalna sztuka, Everybody Comes to Rick’s, była wystawiana w Newport w sierpniu 1946 roku i ponownie w Londynie w kwietniu 1991 roku, ale nie odniosła sukcesu. Wersja wyświetlana w Irlandii miała wycięte wszystkie odniesienia do cudzołóstwa, przez co fabuła stała się niezrozumiała. Przedstawiciele studia Warner Bros. poinformowali, że planują zrealizować film „Return to Casablanca”, którego akcja rozegra się 20 lat po wydarzeniach przedstawionych w oryginalnym obrazie. Jego bohaterem będzie Richard, syn Ricka i Ilsy adoptowany przez Victora Laszlo, który wyrusza na Bliski Wschód, aby dowiedzieć się więcej o swoim biologicznym ojcu. „Return to Casablanca” powstanie w oparciu o scenariusz Howarda Kocha, nieżyjącego już współtwórcy oryginalnego filmu. Koch przygotował scenariusz sequela w latach 80. i teraz istnieje szansa, że zostanie on wykorzystany w realizacji nowej „Casablanki”. Pomysłodawczynią projektu jest Cass Warner, wnuczka jednego z założycieli Warner Bros. Zobacz też Lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI Przypisy Bibliografia Behlmer, Rudy (1985). Inside Warner Bros. (1935–1951). Londyn: Weidenfeld and Nicolson. . Casablanca (Dwupłytowa edycja specjalna DVD) (1942) (z komentarzami Rogera Eberta i Rudy’ego Behmera i dokumentem , narrator: Lauren Bacall). Umberto Eco (1994). Signs of Life in the USA: Readings on Popular Culture for Writers (Sonia Maasik i Jack Solomon, eds.) Bedford Books. . Aljean Harmetz (1993). Round Up the Usual Suspects: The Making of Casablanca. Warner Books Inc. . Robertson, James C. (1993). The Casablanca Man: The Cinema of Michael Curtiz Londyn:Routledge. . Oficjalna strona Ingrid Bergman dostęp 25 czerwca 2008 Linki zewnętrzne Adaptacja radiowa filmu Casablanca 26 kwietnia 1943 w The Screen Guild Theater; 30 minut, z oryginalnymi bohaterami (MP3) Adaptacja radiowa filmu Casablanca 24 stycznia 1944 w Lux Radio Theater; 56 minut (MP3) Amerykańskie adaptacje filmowe Filmowe adaptacje sztuk scenicznych Amerykańskie melodramaty Amerykańskie filmy czarno-białe Amerykańskie filmy noir Amerykańskie filmy o II wojnie światowej Amerykańskie filmy z 1942 roku Filmy nagrodzone Oscarem dla najlepszego filmu Filmy poddane koloryzacji Filmy wytwórni Warner Bros. Filmy w National Film Registry Filmy w reżyserii Michaela Curtiza Byłe Dobre Artykuły

188185

https://pl.wikipedia.org/wiki/Budda%20Maitreja

Budda Maitreja

Budda Maitreja (skt. Maitreya मैत्रेय, pali Metteyya; chiń. Mílè (彌勒 jako budda – Mílèfó 彌勒佛, jako bodhisattwa – Mílè Púsa 彌勒菩薩; kor. Mirŭk (미륵); jap. Miroku; wiet. Di-lặc; tyb. རྒྱལ་བ་བྱམས་པ།, Wylie rgyal ba byams pa) – według przekazów buddyjskich będzie to następca Buddy Siakjamuniego, piąty budda naszej epoki (kalpy), który jako bodhisattwa obecnie przebywa w niebiosach Tuszita w Wewnętrznej Świątyni Pałacu Siedmiu Klejnotów. Imię Maitreja pochodzi z sanskryckiego maitri co znaczy, nieuwarunkowana, uniwersalna miłość. Czasami słowo to tłumaczy się jako kochająca życzliwość (ang. loving-kindness). W ikonografii przedstawia się tego buddę jako siedzącego na wysokim tronie, a nie w pozycji lotosu. Uważa się, że za pośrednictwem Asangi jest autorem "Pięciu tekstów", ważnego zbioru nauk buddyjskich. Historia kultu Zgodnie z tradycją Maitreja ma pojawić się za 5 670 000 lub 5 670 000 000 lat od czasu parinirwany Buddy Siakjamuniego. Maitreja — doskonale współczujący — cieszył się niezwykłą popularnością. Stał się buddą światłości, pocieszycielem cierpiących, spowiednikiem grzeszników i przewodnikiem "dusz" po śmierci. Jego wyobrażenia pojawiły się już w okresie Gandhary. Nie był on także nieznany kanonicznym tekstom wczesnego buddyzmu; pojawia się w Digha nikayi. Z Siakjamunim i Dīpankarą tworzą triadę Buddów trzech czasów. Kult Maitrei najpewniej rozchodził się z Gandhary (Kaszmir) do Azji Środkowej (imperium Kuszanów) — w Turfanie najpewniej powstała jedna z sutr Maitrei — a stamtąd do Chin. W Chinach jego kult pojawił się wcześniej niż kult Amitayusa i przez jakiś czas rywalizował z nim później. Wersja opowieści o Maitrei jest zawarta w sanskryckiej pracy Maitreyavyakārana, będącej jednym z ważnych tekstów, które przyczyniły się do powstania kultu. Asanga, założyciel szkoły mahajany cittamatra (tylko umysł), uważany jest za tego, który był tak blisko związany z Maitreją, że ten podyktował mu podstawowe wersy niektórych jego dzieł. Z wyobrażeń w grotach Ajanty wynika, że kult Maitrei przewyższał zdecydowanie rozwijający się dopiero kult Awalokiteśwary. Jego wyobrażenia znajdują się także w wielkich ilościach w późniejszym okresie w Elurze, w ruinach Nalandy i Ratnagiri. Był on również najpopularniejszym bodhisattwą w Azji Środkowej w państwie Kuszanów, np. w Chotanie, co można wywnioskować z ilości wyobrażeń i wzmianek w literaturze, np. z Księgi Zambasty, której cały długi 22 rozdział jest mu poświęcony. Rola Maitrei jako inspiratora wizji medytacyjnych może być skojarzona w kaszmirską szkołą medytacji, gdyż właśnie Kaszmir był centrum nauk zarówno szkół mahajany jak i szkół niemahajanistycznych i właśnie tam zmieszały się ze sobą różne elementy praktyki. Ponieważ Maitreja był uznawany przez obie tradycje, nic dziwnego, że stał się "opiekuńczym bóstwem" medytujących Kaszmirów. Kult Maitrei rozpowszechniał się w Chinach od V wieku. W połowie VII w. cieszył się Maitreja – obok Awalokiteśwary – największą czcią. Obaj bodhisattwowie byli wówczas jedynymi niebiańskimi bodhisattwami cieszącymi się taką popularnością. Również już chińskie groty w Dunhuangu wykazują jego rosnącą popularność. Trzeba tu dodać, iż jest to jedyny bodhisattwa z niebiańskim statusem, który jest akceptowany zarówno przez tradycję mahajany i hinajany. Po VII wieku kult Maitrei został zastąpiony kultem buddy Amitabhy (zobacz Amidyzm). Jednak ponowny renesans kultu Maitrei nastąpił w okresie X-XIII w. Ze względu na to, że budda Maitreja ma ustanowić nowy ład, kult ten łączył się często z rewolucyjnymi ruchami, najczęściej chłopskimi. Sekty związane z tym kultem stawały na czele powstań i buntów. Tajne stowarzyszenia kultu Maitrei istniały jeszcze nawet w XX wieku. Jego historia nadała impet mesjanistycznym ruchom w Chinach. Często przywódcy tych ruchów byli uważani za proroków lub nawet inkarnacje Maitrei. Tylko w V i na początku VI w. było w Chinach aż siedem takich ruchów. W krajach therawady jeszcze dzisiaj ludzie proszą o odrodzenie się na ziemi w czasie, gdy zejdzie na nią Maitreja. Staną się wtedy mnichami i on poprowadzi ich do oświecenia. Tuszita nie jest "Polem Buddy" (sans. Buddhaketra) (Czysta Kraina), tylko jednym z nieb, wobec tego można się tam dostać w czasie medytacji. Podkreślają to tradycje mahajanistyczne i niemahajanistyczne. Ponieważ Tuszita jest blisko ziemi, można się tam także odrodzić. Kolorem tego bodhisattwy był kolor biały i stąd wzięły się nazwy sekt, np. Stowarzyszenie Białego Lotosu, powstałe w czasach dynastii Yuan, Baiyunhui (pol. Stowarzyszenie Białego Obłoku) itd. Członkowie tych sekt dzielili dzieje świata na trzy okresy: Królestwo Czarnego Lotosu (zamierzchła przeszłość, gdy budda siedział na czarnym lotosie), Królestwo Czerwonego Lotosu (czasy współczesne), Królestwo Białego Lotosu (królestwo przyszłego buddy). Maitreja odwiedzał i odwiedza nasz glob pod różnymi postaciami i naucza. W tybetańskiej wersji Maitreja zabiera Asangę do Tuszity i dostarcza mu serii tekstów zawierających detale o byciu bodhisattwą i naukach Tylko Umysł. Dlatego cieszył się on szczególną popularnością wśród wyznawców cittamatry. Jednym z pierwszych wyznawców i propagatorów kultu w Chinach był Dao’an (312-385), nauczyciel Huiyuana, który wraz ze swoimi uczniami praktykował pewne wizualizacje i rekolekcje związane z Maitreją. W 385 r. Dao’an i jego uczniowie dostąpili wizji nieba Tuszity. W Chinach np. Xuanzang ślubował odrodzić się u Maitrei w niebie Tuszita; jego tłumaczenia i popularyzacja doktryny Tylko Umysł doprowadziły do ożywienia kultu. Maitreja w sztuce W sztuce Maitreja często był portretowany na tronie na sposób "zachodni" (tzn. np. nie w postawie medytacyjnej, ale swobodnej z jedną nogą zwisającą z tronu). W Azji Środkowej przetrwało wiele jego wyobrażeń i malowideł umieszczonych głównie nad drzwiami przed główną postacią. Dlatego wierni wychodząc zawsze napotykali na jego przedstawienie. Gigantyczne wyobrażenia Maitrei znajdują się w Afganistanie, Azji Środkowej, często także przy głównych traktach handlowych. Wznoszono także kolosalne jego rzeźby na granicy każdego państwa buddyjskiego. Szczególną formą Maitrei jest jedno z jego chińskich wyobrażeń jako uśmiechniętego grubaska. W grotach Dunhuangu znajduje się wiele jego wyobrażeń w postaci rzeźb i malowideł – w tym na jedwabiu z przełomu IX i X wieku, na których przedstawiany jest jako budda. Założyciel scjentologii, L. Ron Hubbard, utożsamiał się z Maitreją, który opisywany był w tekstach buddyjskich jako "człowiek z Zachodu z włosami jak płomienie (Hubbard miał rude włosy), który przybędzie około 2 500 lat po pierwszym Buddzie". (Hubbard, Hymn of Asia, 1952). Bibliografia Red. Stephan Schuhmacher, Gert Woerner. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Shambala, Boston, 1989. Kenneth Ch'en. Buddhism in China. A Historical Survey. Princeton University Press. Princeton, 1973. David Snellgrove. Indo-Tibetan Buddhism. Shambala. Boston, 1987. (tom I); (tom 2) Paul Williams. Mahayana Buddhism. The Doctrinal Foundations. Routledge. Londyn i Nowy Jork, 1989. Sangharakshita. A Survey of Buddhism. Tharpa Publications. Londyn, 1987. Linki zewnętrzne Projekt Maitreja Maitreja

825

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chrom

Chrom

Chrom (Cr, łac. chromium) – pierwiastek chemiczny, metal przejściowy z bloku d układu okresowego. Ma 13 izotopów, od 45Cr do 57Cr, z czego trwałe są izotopy 50, 52, 53 i 54. Został odkryty w roku 1797 przez Louisa Nicolasa Vauqellina. Nazwa Nazwa wywodzi się od greckiego słowa „chroma” oznaczającego „kolor”. Chrom na różnych stopniach utlenienia tworzy liczne związki, które mają różne barwy. Np. rubin to kryształ korundu z niewielką domieszką atomów chromu(III). Występowanie Występuje w skorupie ziemskiej w ilościach ok. 102 ppm, głównie w postaci minerałów chromitu i krokoitu. Z punktu widzenia odżywiania najlepszym źródłem chromu są drożdże piekarskie, a także ryby i owoce morza, produkty pełnoziarniste, kolby kukurydzy, gotowana wołowina, jabłka oraz kasze. Produkcja przemysłowa Światowe wydobycie chromitu (FeCr2O4) wyniosło w roku 2002 ok. 13,5 mln ton. Wyprodukowano z niego ok. 6,1 mln ton chromu w postaci żelazochromu (stopu chromu i żelaza o średniej zawartości chromu 57%) i stali nierdzewnej (zawartość chromu ok. 17%). Najwięksi producenci żelazochromu w 2002 to (wartości szacunkowe, bez USA, które nie ujawniły danych): RPA (44%), Kazachstan (17%), Chiny (8%), Indie (6%), Zimbabwe (5%), Finlandia (5%) Rosja (4%), Brazylia (3%) i Szwecja (2%); reszta krajów wytworzyła ok. 6% światowej produkcji. Dwa główne produkty wytwarzane z rudy chromu to żelazochrom i chrom metaliczny. Procesy ich produkcji różnią się znacząco. W celu otrzymania żelazochromu, chromit redukowany jest w piecu łukowym lub za pomocą aluminium (lub krzemu) w procesie aluminotermicznym. W celu otrzymania czystego chromu, żelazo z rudy oddzielane jest w dwuetapowym procesie. W pierwszym etapie chromit ogrzewany jest w obecności powietrza z mieszaniną CaCO3 i Na2CO3, w wyniku czego chrom ulega utlenieniu do stopnia VI (chromiany, ), podczas gdy żelazo tworzy nierozpuszczalny w wodzie Fe2O3. Chromiany wymywane są następnie z mieszaniny w podwyższonej temperaturze i przekształcany w dwuchromian (), za pomocą kwasu siarkowego: 4 FeCr2O4 + 8 Na2CO3 + 7 O2 → 8 Na2CrO4 + 2 Fe2O3 + 8 CO2 2 Na2CrO4 + H2SO4 → Na2Cr2O7 + Na2SO4 + H2O Otrzymany dwuchromian może zostać zredukowany za pomocą węgla do Cr2O3, który redukowany jest dalej do chromu metalicznego metodą aluminotermiczną: Na2Cr2O7 + 2 C → Cr2O3 + Na2CO3 + CO Cr2O3 + 2 Al → Al2O3 + 2 Cr Właściwości Chrom metaliczny jest srebrzystoszarym metalem (z błękitnym połyskiem w świetle); na powietrzu reaguje z tlenem, ulega pasywacji i powstaje tlenek chromu(III), który tworzy powłokę ochronną i zabezpiecza postępowaniu korozji na metalu. Z kwasami reaguje łatwiej niż molibden i wolfram. Roztwarza się w rozcieńczonym kwasie solnym i siarkowym (o ile nie jest szczególnie wysokiej czystości), natomiast w stężonym i rozcieńczonym kwasie azotowym oraz w wodzie królewskiej ulega pasywacji. Zastosowania Ze względu na swoje antykorozyjne właściwości, chrom jest stosowany jako zewnętrzna warstwa pokrywająca elementy stalowe, poprawiająca ich wygląd oraz chroniąca przed korozją. Warstwa taka spełnia swoje zadanie pod warunkiem, że jest szczelna i ciągła. W przypadku nieciągłości powłoki chromowej powstaje ogniwo korozyjne, gdzie stal pełni rolę utleniającej się anody. Powłoki nakładane w celach dekoracyjnych są zazwyczaj cienkie (poniżej 1 μm). Osadza się je na podwarstwie miedzi i niklu. Powłoki nakładane w celach technicznych (np. dla polepszenia właściwości ciernych względem stali, poprawy odporności na ścieranie) mają zazwyczaj grubość 5 – 200 μm (niekiedy do 1 mm). Powłoki o grubości większej niż 25 μm charakteryzują się bardzo wysoką twardością – do ok. 1000 HV, są jednak kruche. Na przedmioty podlegające ścieraniu i pracujące w warunkach niedostatecznego smarowania (np. cylindry w silnikach spalinowych) nakłada się porowatą warstwę chromu. We wgłębieniach i porach warstwy zbiera się smar ułatwiający poślizg. Wytwarzanie warstw porowatych polega na dodatkowej obróbce anodowej chromowanego przedmiotu. Chrom jest także składnikiem stali nierdzewnych (chromowych). Stal taka jest stosowana m.in. w armaturze łazienkowej lub w samochodach, ale także w produkcji samolotów, broni i pojazdów wojskowych. Barwniki i pigmenty Minerał krokoit (chromian ołowiu PbCrO4) znalazł zastosowanie jako żółty pigment wkrótce po jego odkryciu. Po opracowaniu metod syntezy, żółcień chromowa obok żółcieni kadmowej była najczęściej stosowanym pigmentem, co zawdzięczała jaskrawej barwie i odporności na fotodegradację. Używano ich m.in. do malowania szkolnych autobusów w USA oraz pojazdów pocztowych w Niemczech. Zastosowanie to jednak zostało ograniczone w trosce o środowisko. Zastępowane są barwnikami organicznymi, niezawierającymi metali ciężkich. Inne pigmenty oparte na chromie, to np. czerwień chromowa (zasadowy chromian ołowiu, PbCrO4·Pb(OH)2). Zieleń chromowa to mieszanina błękitu pruskiego i żółcieni chromowej, podczas gdy zieleń chromowa tlenkowa to tlenek chromu(III). Związki Ważnym przemysłowo związkiem jest FeCr2O4 (FeO•Cr2O3), występujący jako minerał chromit. Roztwory soli Cr(III) i Cr(VI) mają bardzo intensywne barwy (zieloną i pomarańczową), co jest wykorzystywane w fotochemii i technikach kolorymetrycznych. Roztwór K2Cr2O7 w stężonym kwasie siarkowym (chromianka) ma silne właściwości utleniające i może służyć do mycia szkła laboratoryjnego. Tlenek chromu(III) (zieleń chromowa) jest używany jako pigment. Sole chromu(VI) są toksyczne i mają właściwości rakotwórcze. Znaczenie biologiczne Chrom jest obecny w centrach aktywnych wielu enzymów i jest niezbędnym do życia mikroelementem. Wspomaga on funkcję insuliny, najpewniej wspomaga łączenie z jej receptorem lub zwiększa wpływ tego hormonu na katabolizm tłuszczów i cukrów. Zachowanie jego prawidłowego stężenia we krwi zmniejsza apetyt oraz pozwala na lepszą kontrolę poziomu cholesterolu. Uwagi Przypisy Bibliografia Maria Głowacka: Powłoki i warstwy wierzchnie – wybrane zagadnienia (skrypt), Rozdział II: Powłoki elektrolityczne (galwaniczne) Pierwiastki chemiczne

188187

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mistrzostwa%20%C5%9Awiata%20w%20Lekkoatletyce%202003

Mistrzostwa Świata w Lekkoatletyce 2003

9. Mistrzostwa Świata w Lekkoatletyce – zawody sportowe, które zostały zorganizowane przez IAAF rozgrywane były na Stade de France w Saint-Denis (Francja) między 23 a 31 sierpnia 2003. W zawodach uczestniczyło 2008 sportowców z 203 państw. Klasyfikacja medalowa mężczyźni konkurencje biegowe wyścig finałowy 4 × 400 m M wygrała sztafeta USA, ale została zdyskwalifikowana z powodu dopingu biegnącego na pierwszej zmianie Calvina Harrisona w sztafecie 4 × 100 m M drugie miejsce zajęła sztafeta brytyjska, lecz została zdyskwalifikowana z powodu dopingu Dwaina Chambersa wyścig finałowy wygrał Jerome Young (Stany Zjednoczone), lecz został zdyskwalifikowany za doping konkurencje techniczne kobiety konkurencje biegowe konkurencje techniczne Zobacz też Polska na Mistrzostwach Świata w Lekkoatletyce 2003 Bibliografia 2003 w lekkoatletyce 2003 we Francji Mistrzostwa świata w lekkoatletyce Lekkoatletyka we Francji Lekkoatletyka w Paryżu Zawody sportowe w Paryżu

188190

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zmierzch%20cywilny

Zmierzch cywilny

Zmierzch cywilny (także kalendarzowy) – faza zachodu Słońca, w której środek tarczy słonecznej znajdzie się nie więcej niż 6 stopni kątowych poniżej horyzontu (tarcza słoneczna oglądana z Ziemi ma średnicę ok. pół stopnia). W tym czasie pojawiają się na niebie (przy dobrej przejrzystości powietrza) najjaśniejsze gwiazdy i planety („Gwiazda Wieczorna”, „pierwsza gwiazdka” w Wigilię). Ze względu na rozproszenie światła w atmosferze jest jeszcze na ogół dostatecznie dużo światła słonecznego do normalnej działalności na otwartej przestrzeni bez sztucznych źródeł światła. Nazwa tej fazy zmierzchu odnosi się do uwarunkowań prawnych w Polsce; Długość trwania zmierzchu zależy od bieżącej deklinacji Słońca oraz szerokości geograficznej miejsca. Na szerokości geograficznej 50° długość zmierzchu cywilnego waha się od pół godziny w okolicach równonocy do około 45 minut w okolicach przesilenia letniego i zimowego. Im bardziej przesuwamy się na północ, tym bardziej wzrasta długość zmierzchu, doprowadzając czasem do zjawiska białej nocy. Porannym analogiem zmierzchu cywilnego jest świt cywilny. Zobacz też zmierzch astronomiczny zmierzch żeglarski Pory dnia Zdarzenia astronomiczne

188198

https://pl.wikipedia.org/wiki/Muenster

Muenster

Muenster – miasto w Stanach Zjednoczonych, w stanie Teksas, w hrabstwie Cooke. Miasta w stanie Teksas

188200

https://pl.wikipedia.org/wiki/Salpausselk%C3%A4%20%28kompleks%20skoczni%29

Salpausselkä (kompleks skoczni)

Salpausselkä – centrum skoczni narciarskich położone w Lahti w Finlandii. Kompleks składa się ze skoczni: K116, K90, K64, K38, K25, K15, K8 oraz K6. Skocznie K116 oraz K90 czterokrotnie były arenami MŚ w narciarstwie klasycznym (w 1978, 1989, 2001 oraz 2017). Lahti od dawna pojawia się w kalendarzu Pucharu Świata i Pucharu Kontynentalnego w skokach narciarskich i kombinacji norweskiej. W 2013 roku przebudowano skocznię normalną. Po przebudowie przesunięto punkt HS z 97. na 100. metr. Skocznie wykonane z betonu i wybudowane są na częściowo sztucznym wzniesieniu. Choć duża skocznia posiada osłonę przeciwwiatrową, warunki wietrzne w Lahti nie są dobre. Za to zaletą tej skoczni jest posiadanie sztucznego oświetlenia, które jest potrzebne przy rozgrywaniu konkursów wieczornych. Przeciwnikom organizacji zawodów przez Lahti nie podoba się również sama konstrukcja skoczni, która ich zdaniem przypominają szubienicę. Cały kompleks jest wyłożony igelitem. W otoczeniu skoczni znajdują się stadion piłkarski oraz stadion lekkoatletyczny. Dane o skoczniach Salpausselkä K116 Punkt konstrukcyjny: 116 m Wielkość skoczni (HS): 130 m Punkt sędziowski: 135 m Oficjalny rekord skoczni: 138 m – Johann André Forfang (04.03.2017) Długość najazdu: 85,4 m Nachylenie najazdu: 38,64° Długość progu: 6,43 m Nachylenie progu: 10,5° Wysokość progu: 3,41 m Nachylenie zeskoku: 34,7° Rekordziści skoczni Salpausselkä K90 Punkt konstrukcyjny: 90 m Wielkość skoczni (HS): 100 m Oficjalny rekord skoczni: 103,5 m – Kamil Stoch (24.02.2017) – kwalifikacje do mistrzostw świata Długość najazdu: 73,760 m Nachylenie najazdu: 38,230° Długość progu: 6,15 m Nachylenie progu: 10,8° Wysokość progu: 3,19 m Nachylenie zeskoku: 33° Rekordziści skoczni Salpausselkä K64 Punkt konstrukcyjny: 64 m Wielkość skoczni (HS): 70 m Oficjalny rekord skoczni: 72,5 m – Jarkko Määttä (1.03.2008) Długość najazdu: 61 m Nachylenie najazdu: 37° Długość progu: 5,5 m Nachylenie progu: 10,5° Wysokość progu: 2,1 m Nachylenie zeskoku: 34,0° Zobacz też Puchar Świata w skokach narciarskich w Lahti Przypisy Bibliografia Linki zewnętrzne Strona internetowa klubu Lahden Hiihtoseura Skocznie narciarskie w Finlandii Sport w Lahti Puchar Świata w skokach narciarskich w Lahti

188204

https://pl.wikipedia.org/wiki/Protetyka

Protetyka

Protetyka – dziedzina wiedzy z pogranicza medycyny i techniki, zajmująca się uzupełnianiem ubytków tkankowych, narządowych lub czynnościowych przy pomocy sztucznego materiału zastępczego (protezy). Ze względu na obszar zainteresowania, wyróżniamy: protetykę stomatologiczną protetykę słuchu protetykę naczyniową protetykę ortopedyczną protetykę regionów ważnych ze względów estetycznych (proteza ubytków w obrębie twarzy, proteza sutka po mastektomii, proteza jądra itp.) optykę okularową. Chirurgia Okulistyka Ortopedia

188208

https://pl.wikipedia.org/wiki/Syberia%20%28gra%20komputerowa%29

Syberia (gra komputerowa)

Syberia – komputerowa gra przygodowa typu wskaż i kliknij stworzona i wydana przez firmę Microïds w 2002 roku i zaprojektowana przez Benoît Sokala. W 2004 premierę miał sequel gry – Syberia II, a 20 kwietnia 2017 – kolejna część, Syberia 3. Rozgrywka Gracz kieruje amerykańską prawniczką Kate Walker, która odwiedza kolejne lokacje, prowadzi rozmowy z napotkanymi postaciami, odnajduje potrzebne przedmioty i rozwiązuje zagadki logiczne. W czasie dialogów z postaciami gracz ma do wyboru różne tematy rozmów. Bohaterka posługuje się też telefonem komórkowym, aby wykonywać rozmowy lub odbierać połączenia. Fabuła Kate Walker przybywa z Nowego Jorku do miejscowości Valadilène w Alpach, aby sfinalizować zakup fabryki mechanicznych zabawek przez amerykański koncern zabawkowy. Na miejscu dowiaduje się, że Anna – właścicielka fabryki, która miała podpisać akt sprzedaży – nie żyje, a jedyny spadkobierca – Hans Voralberg, uznany za zmarłego brat Anny, przebywa w Rosji, „gdzieś na Syberii”, gdzie poszukuje wyspy, na której ponoć wciąż mieszkają mamuty. By odnaleźć Hansa, Kate wyrusza w podróż nakręcanym pociągiem, jednym z ostatnich wynalazków Voralberga. Towarzyszy jej automat Oskar, mechaniczny maszynista i konduktor pojazdu. Podczas rozgrywki musi usuwać wszelkie przeszkody prawne i fizyczne, które uniemożliwiają odjazd z kolejnych lokacji. W czasie podróży Kate Walker zatrzymuje się w różnych miejscowościach. Oprócz Valadilène zwiedza jeszcze miasteczko uniwersyteckie Barrockstadt w Niemczech oraz dwie lokacje w Rosji: opuszczony kompleks przemysłowy Komkolzgrad i zapomniane uzdrowisko w Aralbadzie. Produkcja Grę zaprojektował Benoît Sokal. Grafika składa się z trójwymiarowych postaci i dwuwymiarowych teł. Wybrana obsada głosowa Brygida Turowska jako Kate Walker / młody Hans Voralberg Zbigniew Konopka jako Borodin / Zawiadowca stacji w Barrockstadt / Rektor Uniwersytetu / Zarządca Mikołaj Muller jako Hans Voralberg / Główny Rektor Uniwersytetu / Recepcjonista hotelu w Valadilene / Drugi prefekt Beata Łuczak jako Helena Romański Sławomir Śmiałek jako James / Edward Marson Odbiór Syberia zebrała pozytywne recenzje krytyków, którzy doceniali fabułę gry, jej oprawę graficzną i muzyczną oraz wyważony poziom trudności. Krytykowano jednak liniową rozgrywkę. Przypisy Gry typu wskaż i kliknij 2002 w grach komputerowych Gry na platformę Windows Gry na platformę Xbox Gry na platformę Xbox 360 Gry na platformę PlayStation 2 Gry na platformę PlayStation 3 Gry komputerowe w konwencji steampunku Gry z serii Syberia

188214

https://pl.wikipedia.org/wiki/Saale

Saale

Niemcy: Saale (pol. Soława) – rzeka, dopływ Łaby Saale – rzeka, dopływ Leine Zobacz też: Fränkische Saale Saale-Holzland Saale-Orla Saale-Rennsteig

188215

https://pl.wikipedia.org/wiki/Century%20Child

Century Child

Century Child – czwarty album studyjny fińskiego zespołu Nightwish, wydany w 2002 roku przez Spinefarm Records. To pierwszy album grupy z byłym już basistą i wokalistą zespołu, Marco Hietalą. Przedostatni z wokalistką Tarją Turunen. Opis albumu Przed jego nagraniem, w zespole nasiąpiły zmiany osobowe. Sami Vänskä, który był członkiem zespołu od albumu Oceanborn, musiał odejść. Marco Hietala, znany z zespołów Tarot i Sinergy, obiecał zastąpić go podczas prac nad nowym albumem i trasy koncertowej. Wieloletni przyjaciel grupy - Ewo Rytkönen - został ich nowym managerem. Aby uczcić "nowy początek", na stronie zespołu, 24 listopada 2001 (miesiąc przed Bożym Narodzeniem), otwarto oficjalny sklep z artykułami dla fanów zespołu. Nagrywanie nowego albumu Century Child rozpoczęto w styczniu 2002. Album Century Child wyszedł w maju 2002 roku i w ciągu dwóch godzin stał się w Finlandii Złota płytą. W ciągu następnych dwóch tygodni osiągnął status Platynowej Płyty (30 000 sprzedanych kopii). W albumie tym pojawiły się pewne nowe elementy np. żywa orkiestra, żywy chór i męski głos (partie Marco Hietali). W tym samym czasie Nightwish zajmował najwyższe miejsca na fińskich listach przebojów zarówno wśród albumów jak i singli, po raz pierwszy w ich historii. Także za granicą odnosili sukcesy: w Niemczech album zajął piąte miejsce, a w Austrii piętnaste. W lipcu odbyła się trasa koncertowa w Ameryce Południowej. W Brazylii pierwsza edycja Century Child została wyprzedana w ciągu jednego dnia. W ojczyźnie muzyków album sprzedał się w liczbie 59 000 kopii, co dało im drugie miejsce na liście najlepiej sprzedających się albumów 2002. Lista utworów Opracowano na podstawie materiału źródłowego. Listy sprzedaży Przypisy Albumy Spinefarm Records Albumy muzyczne wydane w roku 2002 Albumy Nightwish Albumy koncepcyjne

188220

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bistuszowa

Bistuszowa

Bistuszowa – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Ryglice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego. Miejscowość położona na północnym krańcu Pogórza Ciężkowickiego, najdalej na północ wysuniętej części Karpat, na trasie z Tuchowa do Ryglic. Południowa jej część (tzw. Podlesie) należy do Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki. Części wsi Historia Początki miejscowości sięgają czasów, kiedy księżna Judyta, druga żona Władysława Hermana, podarowała ją jako ziemie przyległe do Tuchowa, benedyktynom tynieckim. W I poł. XV w. wieś staje się własnością Mikołaja z Burzyna za udział w wojnie z Krzyżakami, w 1486 wieś określano w dokumentach jako Byeschvoschovycze. Nie jest znana genealogia samej nazwy wsi. jednak z czasem sama nazwa ewoluowała, ulegając zmianie i wpływowi lokalnemu. W 1596 w księgach parafii Ryglice pojawia się zapis: Biestwieszowa. Nazwa wsi: 1228 – Bezdechowicze 1407 – Bestwossowa, Byesoschow 1486 – Byeschvoschovycze 1596 – Biestwieszowa 1880 – Bisłoszowa, Bistuszowa Wśród słynnych postaci należy wspomnieć Michała Witalisa, który w 1846 został wybrany wójtem jako 19-letni mężczyzna, z zawodu stolarz, był powszechnie ceniony i lubiany. W tym też roku uratował rodzinę Bossowskich od śmierci w czasie rzezi galicyjskiej. Został wybrany na posła do sejmu wiedeńskiego. Zawsze reprezentował interesy chłopów, z których się sam wywodził. Zmarł 20 marca 1888, jego mogiła znajduje się na cmentarzu w Ryglicach, był posłem na długo wcześniej przed Witosem. Wśród jego zasług można wymienić, iż to dzięki niemu przedłużono linię kolejową z Tarnowa do Tuchowa, a później dalej w stronę Stróż. Turystyka Z Tuchowa przez Burzyn, dalej przez Podlesie Bistuszowskie, prowadzi szlak turystyczny na najwyższy szczyt okolicy – Brzankę, gdzie znajduje się także schronisko, wcześniej jednak przechodzi się obok Ośrodka Rekreacji Hippicznej Podlesie, gdzie także można zatrzymać się lub skorzystać z oferty wypoczynkowej. Warte zobaczenia i odwiedzenia Ośrodek Rekreacji Hippicznej Podlesie – na terenie parku krajobrazowego Zabytkowy dworek szlachecki, (XVIII w.) w przeszłości siedziba właścicieli miejscowości rodu Bossowskich, wcześniej Ośrodek Wypoczynkowy FS Tamel Tarnów, obecnie własność prywatna z przeznaczeniem na agroturystykę i imprezy masowe. W pobliżu dworku dwa stawy rybne, zaś wokół dworku zabytkowy park a w nim blisko 1000-letni dąb – pomnik przyrody; Cmentarz wojenny nr 165 z okresu I wojny światowej – miejsce spoczynku 87 żołnierzy austriackich. Przypisy Linki zewnętrzne Opis na stronie gminy Wsie w powiecie tarnowskim

188221

https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk%20retoroma%C5%84ski

Język retoromański

języki retoromańskie (podgrupa języków romańskich) język romansz (język używany w Szwajcarii, należący do języków retoromańskich)

826

https://pl.wikipedia.org/wiki/Caravaggio

Caravaggio

Michelangelo Merisi da Caravaggio (ur. 29 września 1571 w Mediolanie, zm. 18 lipca 1610 w Porto Ercole koło Monte Argentario) – włoski malarz działający w latach 1593–1610 w Rzymie, Neapolu, na Malcie i Sycylii. Był reformatorem malarstwa europejskiego na przełomie XVI i XVII wieku. W swoich obrazach wyrzekł się piękna ludzkiego ciała, idealizowanego przez malarzy renesansowych. W celu ukazania realizmu wprowadził do swych dzieł ostry światłocień. Malowidła Caravaggia cechuje połączenie fizycznej formy i psychologicznej treści. Jego styl stał się wzorem dla malarzy epoki baroku. Caravaggio był zapomniany w wiekach XVIII i XIX, został na nowo odkryty w XX stuleciu; obecnie jest uznawany za wielkiego artystę barokowego. Życiorys Wczesne lata (1571–1592) Caravaggio urodził się w Mediolanie 29 września 1571 roku w rodzinie Ferma Merisiego – byłego zarządcy i architekta-dekoratora domu Francesca Sforzy, księcia Mediolanu, i Lucii Aratori, pochodzącej z bogatej mediolańskiej rodziny. W 1576 rodzina przeniosła się do miejscowości Caravaggio, uciekając przed szalejącą w Mediolanie zarazą. Fermo Merisi, ojciec malarza, zmarł w 1577 roku. Przypuszcza się, że artysta dorastał w Caravaggio, ale jego rodzina nadal utrzymywała kontakt ze Sforzami oraz z ich krewniakami Colonnami, którzy w przyszłości wywarli duży wpływ na życie artysty. W latach 1584–1588 Caravaggio odbywał praktykę u malarza Simona Peterzana z Mediolanu, ucznia Tycjana. Po odbyciu praktyk artysta miał pozostać w Mediolanie. Przypuszcza się, że krótko po ukończeniu nauki młody malarz odbył podróż do Wenecji, gdzie zapoznał się z dziełami Giorgionego. Mógłby świadczyć o tym fakt, że w późniejszych latach zarzucano mu zbytnie wzorowanie się na weneckim malarzu. Caravaggio zapoznał się także z dziełami sztuki, znajdującymi się w Mediolanie, w tym z obrazem Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci, oraz regionalną sztuką Lombardii, która ceniła „prostotę i zwracanie uwagi na detale”. Sztuka Lombardii wywarła wpływ na malarstwo Caravaggia. Jego styl bardziej zbliżony był do naturalizmu niemieckiego, niż do stylizowanej formalności rzymskiego manieryzmu. Rzym (1592–1600) W połowie 1592 roku Caravaggio przybył do Rzymu. Kilka miesięcy po przyjeździe do Rzymu malarz najął się za rzemieślnika u odnoszącego sukcesy Giuseppego Cesariego, malarza papieża Klemensa VIII. W tym okresie Caravaggio malował w swoim warsztacie kwiaty i owoce. Znane są obrazy z tego okresu: Chłopiec obierający owoc, Chłopiec z koszem owoców, Chory Bachus. To trzecie dzieło, według znawców sztuki Caravaggia, jest autoportretem, wykonanym w czasie choroby malarza. Wszystkie trzy wymienione obrazy prezentują jeden z aspektów jego realizmu – fizyczną szczegółowość, z której Caravaggio zasłynie w późniejszych latach: kosz z owocami, trzymany przez chłopca, został zanalizowany przez profesora ogrodnictwa, który był w stanie zidentyfikować pojedyncze owoce aż do dużego liścia figowego z plamami grzybowymi, przypominającymi antkanozę (Glomerella cingulata). Po powrocie do zdrowia Caravaggio zrezygnował z pracy u Cesariego. Malarz opuścił Cesariego w styczniu 1594 roku. Nie wiodło mu się dobrze. Udało mu się zawiązać kilka ważnych przyjaźni: z malarzem Prosperem Orsim, który przedstawił go wpływowym kolekcjonerom dzieł sztuki, architektem Onoriem Longhim, który wprowadził go w świat rzymskich bójek ulicznych, oraz z szesnastoletnim artystą sycylijskim – Mariem Mittinim, który pozował dla Caravaggia, a w przyszłości był pomocny w zdobywaniu zleceń na Sycylii. Obraz Wróżenie z ręki, pierwsza kompozycja Caravaggia z więcej niż jedną postacią, pokazuje Maria, oszukiwanego przez Cygankę. Temat ten był nowy w Rzymie i stał się popularny w następnych stuleciach. Caravaggio sprzedał obraz za bezcen. Następne dzieło – Grający w karty – przedstawia chłopca, padającego ofiarą szulerów. Obraz jest skomplikowany psychologicznie, uważa się go za pierwsze arcydzieło Caravaggia. Tak jak i w przypadku obrazu Wróżenie z ręki motyw szulerów stał się popularny, zachowało się ponad pięćdziesiąt kopii dzieła innych artystów. Obraz zaowocował patronatem kardynała Francesca Marii Bourbona del Montego, jednego z czołowych rzymskich koneserów sztuki. Dla del Montego i jego bogatego i kochającego sztukę kręgu Caravaggio wykonał szereg intymnych dzieł: Muzycy, Grający na lutni, Bachus z podchmielonym bogiem, Chłopiec gryziony przez jaszczurkę, dzieło zarazem alegoryczne, jak i realistyczne. Do tych obrazów pozował między innymi Minniti. Atmosfera homoseksualnego erotyzmu tych obrazów stała się punktem sporów między naukowcami i biografami Caravaggia, odkąd po raz pierwszy temat ten został poruszony w drugiej połowie XX wieku. Realizm w dziełach Caravaggia powrócił wraz z pierwszymi religijnymi obrazami, pełnymi głębokiej duchowości. Pierwszym z tych obrazów było dzieło Maria Magdalena pokutująca, ukazujące świętą w momencie, gdy porzuca życie jako kurtyzana i siedzi na podłodze, płacząc, pośród rozrzuconych dookoła klejnotów. Dzieło jest niedopowiedziane, w stylu lombardzkim, a nie rzymskim, emocjonalnym i dosadnym. Obraz poprzedził kolejne w tej samej manierze: Święta Katarzyna, Nawrócenie Marii Magdaleny, Judyta odcinająca głowę Holofernesowi, Poświęcenie Izaaka, Ekstaza św. Franciszka z Asyżu, Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu. Dzieła te miały dosyć wąskie grono odbiorców, uczyniły jednak Caravaggia znanym wśród koneserów sztuki i artystów. Prawdziwą sławę malarz zdobył po wykonaniu zleceń dla Kościoła, które mogła obejrzeć szeroka publika. „Najsłynniejszy malarz Rzymu” (1600–1606) W 1599 roku, dzięki wpływom del Montego, Caravaggio uzyskał zlecenie na dekoracje kaplicy Contarellich w kościele św. Ludwika Króla Francji. Dwa dzieła, ukończone w 1600 roku, Męczeństwo św. Mateusza i Powołanie św. Mateusza wywołały sensację. Tenebryzm, pogłębione chiaroscuro, Caravaggia nadał obrazom dramatyzmu, podczas gdy przenikliwy realizm dodał intensywności emocjonalnej. Opinie współczesnych Caravaggiowi artystów były podzielone. Niektórzy potępiali go za szereg niedociągnięć, a w szczególności za malowanie bez rysunków. Dla większości artysta był jednak zbawcą sztuki: Po publicznej prezentacji obrazów Caravaggio uzyskał szereg prestiżowych zleceń na dzieła o tematyce religijnej, w tym na brutalne walki, groteskowe dekapitacje, tortury i śmierć. Zdecydowana większość dzieł przynosiła mu większą sławę, aczkolwiek kilka malowideł zostało odrzuconych przez zleceniodawców, przynajmniej w oryginalnej formie – musiały być przemalowane bądź znaleźć nowego nabywcę. Problem tkwił w tym, że o ile dramatyczna intensywność była doceniana, o tyle realizm przez niektórych był uznawany za wulgarny i tym samym nie do zaakceptowania. Dotyczyło to między innymi obrazu Święty Mateusz i anioł, który przedstawiał świętego jako łysego chłopa o brudnych nogach w towarzystwie skąpo odzianego chłopca-anioła. Pierwsza wersja dzieła została odrzucona i musiała być przemalowana, w miejsce jej powstał obraz Inspiracja świętego Mateusza. Podobny los spotkał dzieło Nawrócenie świętego Pawła. Inna wersja tego samego motywu, Nawrócenie w drodze do Damaszku, została zaakceptowana. Na odrzuconym dziele koński zad przykuwał uwagę bardziej niż sam święty, co sprowokowało następującą wymianę zdań między artystą a zleceniodawcą z Santa Maria del Popolo: W okresie rzymskim Caravaggio namalował także takie obrazy, jak: Złożenie do grobu, Madonna pielgrzymów, znany również pod nazwą Madonna di Loreto, Madonna i dzieciątko ze świętą Anną oraz Śmierć Marii. Historia ostatnich dwóch dzieł dobrze oddaje przyjęcie, jakie spotykało dzieła Caravaggia w jego czasach. Obraz Madonna i dzieciątko ze świętą Anną, namalowany do małego ołtarza w bazylice św. Piotra pozostał tam tylko przez dwa dni, po czym został zdjęty. Sekretarz kardynała, sprawującego pieczę nad bazyliką, uzasadniał przyczynę niezaakceptowania dzieła: Dzieło Śmierć Marii, zlecone przez bogatego sędziego do jego prywatnej kaplicy w nowym karmelickim kościele Santa Maria della Scala, zostało odrzucone przez karmelitów bosych w 1606 roku. Współczesny Caravaggia, jego biograf – Giulio Mancini – pisał o przyczynie niechęci duchownych do obrazu: Giovanni Baglione, inny współczesny Caravaggia, twierdzi, że obraz odrzucono z powodu odsłoniętych nóg Marii: Ołtarz, zamówiony w zastępstwie, został wykonany przez jednego z naśladowców Caravaggia – Carlo Saraceni. Nie ukazywał leżącej zmarłej dziewicy, ale konającą siedzącą. I nawet to dzieło zostało odrzucone i zastąpione takim, które ukazywało Marię, wstępującą do nieba, otoczoną chórem aniołów. Brak akceptacji niektórych dzieł Caravaggia przez klientów nie oznaczał ujmy na sławie mistrza. Obraz Śmierć Marii, od razu po zdjęciu ze ścian kościoła, znalazł nabywcę w osobie księcia Mantui, który kupił go za namową Rubensa. Malowidło kilkakrotnie zmieniało właściciela. Następnym posiadaczem płótna został Karol I Stuart, król Anglii, a po jego śmierci paryski bankier Jabach. Ostatecznie w 1671 roku obraz znalazł się w kolekcji króla Francji Ludwika XIV. W 1602 roku Caravaggio ukończył obraz Amor Zwycięski, jedyne dzieło o tematyce świeckiej z okresu rzymskiego. Obraz był zamówiony przez Vincenza Giustianianiego, członka kręgu del Montego. Modelem, według wspomnień z początku XVII wieku, był niejaki Cecco, którego obecnie identyfikuje się z Francescem Bonerim, znanym w latach 1610–1625 jako Cecco Caravaggia. Na obrazie Cecco został przedstawiony z łukiem i strzałą, depczący symbole wojny, pokojowych sztuk oraz nauki. Jest skąpo odziany i ciężko dopatrzyć się w śmiejącym się urwisie rzymskiego boga Amora, tak samo jak trudno uznać na wpół odzianych młodzieńców Caravaggia za anioły na innych płótnach. Najważniejszą cechą obrazu jest jego ambiwalentna rzeczywistość: to jednocześnie Amor i Cecco, tak jak Matka Boska Caravaggia była jednocześnie Najświętszą Panienką i rzymską prostytutką, która pozowała do obrazów. Wygnanie i śmierć (1606–1610) Caravaggio wiódł życie burzliwe i awanturnicze nawet jak na czasy, w których tego typu zachowanie było na porządku dziennym. Policyjne i sądowe akta na jego temat liczą wiele stron. 29 maja 1606 roku Caravaggio zabił, prawdopodobnie nieumyślnie, młodego Ranuccia Tomassoniego. Wcześniej jego wysoko postawieni patroni chronili go przed konsekwencjami jego eskapad, ale tym razem nie mogli zrobić nic. Caravaggio, wyjęty spod prawa, uciekł do Neapolu. Tam, poza rzymską jurysdykcją, chroniony przez rodzinę Colonnów, najsłynniejszy malarz Rzymu stał się najsławniejszym malarzem Neapolu. Powiązania z rodziną Colonnów zapewniły mu szereg zleceń kościelnych. W czasie jego pobytu w Neapolu powstały obrazy Matka Boska Różańcowa i Siedem aktów miłosierdzia. Po paru miesiącach spędzonych w Neapolu, Caravaggio wyjechał na Maltę, gdzie siedzibę główną mieli joannici. Liczył na to, że patronat Alofa de Wignacourt, Wielkiego Mistrza zakonu, pomoże mu zdobyć uniewinnienie w związku ze śmiercią Tomassiego. Na Malcie Caravaggio został nadwornym malarzem zakonu, a Wignacourt uczynił go rycerzem zakonu, co, według Belloriego, bardzo go uradowało. Główne dzieła z okresu maltańskiego to między innymi Ścięcie św. Jana Chrzciciela, jedyny obraz podpisany przez Caravaggia, oraz Portret Alofa de Wignacourta, a także portrety innych czołowych rycerzy. Pod koniec sierpnia 1608 roku Caravaggio został aresztowany i osadzony w więzieniu. Przez długi czas spekulowano na temat okoliczności, otaczających nagłą zmianę losu malarza, aż udowodniono, że Caravaggio brał udział w pobiciu jednego z rycerzy zakonu. W grudniu Caravaggio został wydalony z zakonu „jako wstrętny i zgniły członek”. Przed ogłoszeniem ekstradycji Caravaggio uciekł na Sycylię w towarzystwie swojego dawnego kompana Maria Minnitiego, który był już żonaty i mieszkał w Syrakuzach. Ich wędrówka wiodła przez Syrakuzy do Mesyny i dalej do stolicy wyspy, Palermo. W każdym z tych miast Caravaggio, przy pomocy Minnitiego, zdobywał prestiżowe i dobrze płatne zlecenia. Do najważniejszych dzieł z tego okresu zaliczane są między innymi Pogrzeb świętej Lucyny, Wskrzeszenie Łazarza oraz Pokłon pasterzy. Styl Caravaggia nadal ewoluował. Obrazy ukazywały fryzy postaci na dużym, pustym tle. Biografowie malarza twierdzą, że w okresie wygnania malarz zdziwaczał: spał z bronią i w ubraniu, niszczył płótna przy najdrobniejszej krytyce, szydził z lokalnych malarzy. Po zaledwie dziewięciu miesiącach na Sycylii Caravaggio powrócił do Neapolu. Według jednego z biografów, był on goniony przez wrogów na Sycylii i uznał, że do czasu uzyskania ułaskawienia od papieża Pawła V najbezpieczniej będzie schronić się pod dachem rodziny Colonnów. Ułaskawienie umożliwiłoby mu powrót do Rzymu. W Neapolu Caravaggio namalował obrazy Zaparcie się świętego Piotra, ostateczną wersję obrazu Jan Chrzciciela na pustyni i Męczeństwo świętej Urszuli. Męczennica uchwycona została w najbardziej dramatycznym momencie: wystrzelona przez króla Hunów strzała przeszywa jej pierś. W Neapolu Caravaggio przeżył zamach na swoje życie z rąk nieustalonego sprawcy. Pierwsze doniesienia do Rzymu podają, że malarz został zabity, późniejsze jednak informują, że żyje, ale ma mocno zdeformowaną twarz. Po zamachu Caravaggio namalował Salome z głową Jana Chrzciciela. W rysach głowy świętego na tacy można się dopatrzyć autoportretu malarza. Obraz został wysłany do Wignacourta z prośbą o wybaczenie. W tym samym czasie powstało też dzieło Dawid z głową Goliata. Obraz przedstawia młodego zasmuconego Dawida, patrzącego na poranioną głowę giganta. Malarz przedstawił siebie jako Goliata. Ten obraz został wysłany do kardynała Scipiona Borghese, konesera sztuki, ale pozbawionego skrupułów, który miał moc wydawania uniewinnień lub ich wstrzymywania. Latem 1610 roku nadeszło ułaskawienie z Rzymu i Caravaggio wyruszył łodzią z Neapolu do Rzymu. Ze sobą miał ostatnie trzy obrazy, prezenty dla kardynała Borghese. Z niejasnych powodów nie dotarł do celu, zmarł po drodze. Istnieje wiele hipotez na temat śmierci malarza. 28 lipca 1610 roku anonimowy list z Rzymu do książęcego dworu Urbino donosi o śmierci Caravaggia. Trzy dni później kolejny list mówi, że zmarł on na skutek gorączki. To były najwcześniejsze, lakoniczne, doniesienia o jego śmierci, po których pojawiły się inne, bardziej szczegółowe. Ciała nie znaleziono. Caravaggio zmarł 18 lipca 1610 roku, w szpitalu w Porto Ercole blisko Grosseto w Toskanii. Caravaggio artysta Narodziny baroku Według Lamberta nowatorstwo malarstwa Caravaggia polegało na zamianie oscuro (cieni) na chiaroscuro (światłocienie). Chiaroscuro było w użyciu długo przed jego wejściem na scenę, ale to właśnie Caravaggio zastosował tę technikę tak zdecydowanie, zaciemniając cienie i łapiąc obiekty w oślepiające światło. Za tym szła przenikliwa obserwacja zarówno obiektów fizycznych, jak i psychologicznej rzeczywistości, co czyniło go z jednej strony niewiarygodnie popularnym, a z drugiej prowadziło do problemów ze zleceniami o tematyce religijnej. Malował obrazy przy pomocy szybkiego pociągnięcia pędzla, a wstępne linie kreślił końcówką trzonka. Dla ówczesnych artystów takie podejście było skandaliczne, potępiali oni brak szkiców oraz idealizowanie postaci. Do obrazów pozowali żywi modele, którzy dla Caravaggia byli podstawą realizmu jego obrazów. Niektóre postacie udało się zidentyfikować, w tym Maria Minnitiego i Francesca Boneriego. Mario pozował do wczesnych dzieł o tematyce świeckiej, młody Francesco pozował do obrazów, przedstawiających anioły, Jana Chrzciciela i Dawida. Wśród modelek zidentyfikowano Fillidę Melandroni z obrazu Portret kurtyzany, Annę Bianchini z dzieła Marta i Maria Magdalena, oraz Magdalenę Antognetii, kochankę artysty, figurującą w dokumentach sądowych dotyczących tzw. sprawy karczocha. Wszystkie modelki Caravaggia, pozujące do obrazów o tematyce religijnej, były zawodowymi kurtyzanami. Malarz umieścił także własną podobiznę w kilku dziełach. Ostatni jego wizerunek to jeden ze świadków zabójstwa świętej w obrazie Męczeństwo świętej Urszuli. Caravaggio posiadał wyjątkową umiejętność ukazywania doniosłości przełomowej chwili w życiu. Obraz Wieczerza w Emaus przedstawia uznanie Chrystusa przez jego uczniów w momencie przełamania chleba. Uczniowie opłakują śmierć Mesjasza, by za chwilę cieszyć się jego zmartwychwstaniem. Sytuacja jest obserwowana przez właściciela tawerny. Na obrazie Powołanie świętego Mateusza ręka świętego wskazuje na niego samego. Gest ręki oznacza pytanie: „Kto? Ja?”, podczas gdy jego wzrok, wpatrzony w Chrystusa, już dał odpowiedź: „Tak, pójdę za Tobą”. W obrazie Wskrzeszenie Łazarza Caravaggio posunął się jeszcze dalej, pokazując fizyczny proces powstawania z martwych. Ciało Łazarza nadal jest w rękach śmierci, ale jego dłoń zwrócona w stronę Chrystusa, jest już żywa. Caravaggioniści Umieszczenie obrazu św. Mateusza w kaplicy Contarellich miało natychmiastowy wpływ na młodych artystów Rzymu. Styl dzieł Caravaggia wytyczył drogę dla nowego pokolenia malarzy barokowych. Powstał nurt, zwany caravaggionizmem. Pierwsi caravaggioniści to Giovanni Baglione, którego okres fascynacji Caravaggiem był jednak krótki, oraz Orazio Gentileschi, który upowszechnił styl Caravaggia w Anglii na dworze Karola I. Córka Gentileschiego, Artemisia, była uznawana za najzdolniejszą artystkę ruchu caravaggionistów. W następnym pokoleniu do caravaggionistów należeli przede wszystkim Carlo Saraceni, Bartolomeo Manfredi i Orazio Borgianni. W Rzymie jednak, niedługo po śmierci Caravaggia, jego innowacyjność w malarstwie została zapomniana. Koneserzy sztuki woleli połączenie późnego renesansu i lombardzkiego realizmu, które reprezentował malarz Annibale Carracci. Krótki pobyt Caravaggia w Neapolu spowodował powstanie szkoły neapolitańskich caravaggionistów. Do czołowych postaci tego nurtu w Neapolu zaliczane są Giovanni Battista Caracciolo i Carlo Sellitto. Caravaggionizm zakończył się tam wraz z wybuchem zarazy w 1656 roku. Za pośrednictwem Neapolu caravaggionizm dotarł na Półwysep Iberyjski. Na północ Europy nurt dotarł za pośrednictwem grupy katolickich artystów z Utrechtu, zwanych później utrechckimi caravaggionistami. Na początku XVII wieku studenci z Holandii odbyli podróż do Rzymu i, jak opisuje Bellori, dzieła Caravaggia wywarły na nich duży wpływ. Po powrocie studentów na północ styl, zapożyczony od Caravaggia, kwitł jednak krótko, ale intensywnie w latach dwudziestych XVII wieku. Do holenderskich caravaggionistów zaliczani są Hendrick ter Brugghen, Gerrit van Honthorst, Andries Both i Dirck van Baburen. Malarstwo miało wpływ na wiodących artystów Baroku: Rubensa, Vermeera, Rembrandta i Velazqueza. Rubens nabył obraz Caravaggia Złożenie do grobu i namalował jego kopię dla rodziny Gonzagów z Mantui. Velazquez mógł zapoznać się z dziełami Caravaggia podczas wielu krótkich pobytów w Italii. Śmierć, zapomnienie i odrodzenie się sławy Sława Caravaggia nie przetrwała jego śmierci. Wprowadzone przez niego innowacje inspirowały barok, ale artyści zapożyczyli dramatyzm chiaroscuro bez psychologicznego realizmu. Caravaggio miał bezpośredni wpływ na swoich rodaków – Orazio Gentileschi i jego córkę Artesmisię, na Francuzów – Georges’a de La Toura i Simona Voueta, oraz Hiszpana – Jusepe de Riberę. Po zaledwie paru dekadach jego dzieła zaczęto przypisywać mniej skandalicznym artystom lub po prostu o nich zapomniano. Barok, do rozwoju którego tak znacząco się przyczynił, poszedł naprzód, moda się zmieniła, a Caravaggio, w odróżnieniu od Caraccia, nigdy nie założył własnego warsztatu i tym samym nie rozwinęła się szkoła, która kontynuowałaby jego technikę. Nie pozostawił po sobie żadnej teorii na temat psychologicznego podejścia do sztuki. Takie podejście można jedynie wywnioskować z ocalałych dzieł. Zarówno awanturnicze życie, jak i twórczość Caravaggia podatna była na ataki krytyków. Brak piśmiennictwa po malarzu skrzętnie wykorzystał jego rywal, malarz Giovanni Baglione, szukający zemsty na Caravaggiu. Biografia malarza autorstwa Baglionego zasugerowała negatywny stosunek i pogardę do artysty późniejszym badaczom twórczości malarza, wpływowym XVII-wiecznym krytykom – Giovanniemu Belloriemu i Nicolasowi Poussinowi. Krytykował Caravaggia również mieszkający w Hiszpanii Vincenzo Carduci, który nazywa artystę antychrystem malarstwa z potwornymi umiejętnościami zwodzenia. W latach dwudziestych XX wieku krytyk Roberto Longhi zwrócił uwagę publiczności na Caravaggia, którego wpisał do kanonu europejskiej tradycji malarstwa: Krytyk Bernard Berenson zgodził się z Longhim: Współczesna krytyka Caravaggia Za życia Caravaggio uznawany był za postać zarówno tajemniczą i fascynującą jak awanturniczą i niebezpieczną. Wkroczył na artystyczną scenę Rzymu w 1600 roku i nigdy nie doświadczył braku zleceń i gotowych go wspierać mecenasów. Spektakularne sukcesy przeplatał licznymi awanturami. Notatka z 1604 roku opisuje trzy wcześniejsze lata życia Caravaggia: W 1606 roku, podczas bójki zabił młodego mężczyznę i musiał uciekać z Rzymu. Za jego głowę wyznaczono cenę. W 1608 roku, na Malcie, ponownie wdał się w bijatykę. Następna poważna awantura miała miejsce w Neapolu w 1609 roku. Wtedy ledwie uszedł z życiem. Rok później, po nieco ponad dziesięcioletniej karierze, nie żył. W Rzymie przełomu XVI i XVII stuleci budowano ogromne barokowe kościoły i pałace, które należało upiększyć. Kontrreformacja poszukiwała prawdziwie religijnej sztuki, którą odparłaby zagrożenie ze strony protestantyzmu. Rządzący prawie stulecie manieryzm był już nieskuteczny. Caravaggio wniósł do sztuki radykalny naturalizm, który łączył bliską obserwację świata fizycznego z dramatycznym, teatralnym użyciem gry światła i cienia. Znany i niezwykle wpływowy za życia Caravaggio został prawie zupełnie zapomniany przez następne stulecia i dopiero w XX wieku jego znaczenie dla sztuki zostało na nowo odkryte. Mimo to jego wpływ na barok, rodzący się z ruin manieryzmu, był ogromny. Andre Berne-Joffroy, sekretarz Paula Valéryego, powiedział o nim: W licznych muzeach sztuki na świecie, na przykład w Detroit czy Nowym Jorku, są sale, pełne dzieł posiadających cechy obrazów Caravaggia: nocne sceny, dramaturgia oświetlenia, zwykli ludzie w roli modeli, realistyczne przedstawienie natury. W czasach nowożytnych malarze, tacy jak Norweg Odd Nerdrum, czy Węgier Tibor Csernus podejmowali próby naśladowania Caravaggia, a współczesny artysta amerykański Doug Ohlson nie kryje, że barokowy malarz wywarł ogromny wpływ jego sztukę. Reżyser Derek Jarman opowiedział legendę Caravaggia w filmie Caravaggio. Holenderski fałszerz obrazów Han van Meegeren używał oryginalnych dzieł malarza przy podrabianiu dzieł dawnych mistrzów. Obraz Powołanie świętych Piotra i Andrzeja, zostało ostatnio zidentyfikowane jako dzieło Caravaggia i poddane renowacji. Obraz odkryto w magazynie w Hampton Court. Omyłkowo był oznakowany jako kopia. W ostatnim stuleciu co najmniej kilka dzieł zaginęło. Richard Francis Burton pisał o obrazie Święty Różaniec w muzeum Wielkiego Księcia Toskanii, ukazującym krąg trzydziestu mężczyzn turpiter ligati. Malowidło jest uważane za zaginione. Wiadomo również, że obraz Święty Mateusz i anioł został zniszczony w czasie bombardowania Drezna. Zachowały się natomiast czarno-białe fotografie dzieła. Lista obrazów Caravaggia Uwagi Przypisy Bibliografia Baglione G., Le vite de’pittori scultori et architetti. Dal pontificato di Gregorio XIII del 1572 in fino a’ tempi di Papa Urbano Ottavo nel 1642, Roma 1935. Bellori G.P., Le vite de’ pittori, scultori e architetti moderni, Torino 1976. Caravaggio death certificate „found”, s. . Corradini S., Marini M., The earliest account of Caravaggio in Rome, „The Burlington Magazine”, 140 (1998), s. 11–22. Gash J., Caravaggio, London 2004. . Hughes R., Master of the Gesture, s. . Janick J., Caravaggio’s Fruit: A Mirror on Baroque Horticulture, s. . Langdon H., Caravaggio. A Life, Boulder 1999. , . Mancini M., Considerazioni sulla pittura, T. 2, Commento Alle Opere Del Mancini Di Luigi Salerno, Roma 1956–, s. 1617–1621. Milner C., Red-blooded Caravaggio killed love rival in bungled castration attempt, s. . Posner D., Caravaggio’s Early Homo-erotic Works, „Art Quarterly”, 24 (1971), s. 301–326. Puglisi P., Caravaggio, London 1998. . Sciberras K., A long-held mystery resolved. A nocturnal August brawl lands Caravaggio in prison, s. . Sciberras K., Frater Michael Angelus In tumultu. The cause of Caravaggio’s imprisonment in Malta, „The Burlington Magazine”, 145 (2002), s. 229–232. Sciberras K., Riflessioni su Malta al tempo del Caravaggio, „Paragone. Arte”, 629 (2002), s. 3–20. Susinno F., Le vite de’pittori messinesi, Firenze 1960. Waga H., Vita nota e ignota dei virtuosi al Pantheon, T. 1, Roma 1992. Opracowania polskie i obcojęzyczne dotyczące tematu Calvesi M., Caravaggio. Art Dossier, Firenze 1986. Friedlaender W., Caravaggio Studies, Princeton 1955. Gilles L., Caravaggio. 1571–1610, Köln 2007. . Giorgi R., Klasycy sztuki, T. 10, Caravaggio, Warszawa 2006. , . Macchi A., L’uomo Caravaggio – atto unico, Roma 1995, . Moir M., The Italian Followers of Caravaggio, London 1967. Spike J., Spike M. K., Caravaggio, New York 2001. . Steward D., Caravaggio. Awanturnik i geniusz, Wrocław 2003. . Wielcy malarze – ich życie, inspiracje i dzieło, Nr 65, Caravaggio, red. E. Dołowska, Siechnice 1999. Linki zewnętrzne Biografia Le Prince de la Nuit Życiorys po francusku Dzieła WebMuseum, Paris Olga’s Gallery Włoscy malarze barokowi Włoscy malarze nadworni Urodzeni w 1571 Zmarli w 1610 Ludzie urodzeni w Mediolanie

188223

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ta%20Tekla

Święta Tekla

Święta Tekla (, ; ur. w I wieku w Ikonium w Azji Mniejszej) – chrześcijanka, dziewica, męczennica, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego (pierwsza męczennica, równa apostołom). Życiorys Tekla nie jest wymieniana w Nowym Testamencie. Najwcześniejszy o niej zapis pochodzi z apokryfu Dzieje Pawła i Tekli, pochodzącego z końca II wieku. Według apokryfu była uczennicą apostoła Pawła. Od niego otrzymała chrzest, podczas jego pierwszej podróży po Azji Mniejszej (45–49). Po nawróceniu zerwała zaręczyny z poganinem, za co skazano ją na stos, jednak płomienie zgasił deszcz. Wraz z Pawłem udała się do Antiochii, a gdy tam odrzuciła rękę starającego się o nią Syryjczyka, została skazana, jak wielu pierwszych chrześcijan (np. w Rzymie za panowania Nerona), na pożarcie, jednak ponownie ocalała, gdy wygłodniała lwica cudem jej nie tknęła. Po dwukrotnym ocaleniu udała się do Seleucji, gdzie spędziła resztę życia jako pustelnica. Miała dożyć sędziwego wieku, zmarła mając około 80 lat. Św. Ambroży nauczał dziewice konsekrowane, że św. Tekla, pokazuje im jak mają składać z siebie ofiarę. W Antiochii pewien szlachcic o imieniu Aleksander pożądał Tekli i próbował ją zgwałcić. Dziewczyna walczyła z nim, zrywając przy tym jego płaszcz i strącając z głowy diadem. Z tego powodu została postawiona przed sądem za napaść. Lokalny sąd skazał ją na pożarcie przez dzikie bestie, ale dziewczyna znów została cudownie uratowana. Na arenie bowiem, żeńskie bestie, w szczególności lwice, ochroniły ją przed męskimi agresorami. W czasie tej kaźni, Tekla sama siebie ochrzciła, rzuciwszy się do pobliskiej fosy pełnej groźnych bestii. Legenda Legenda podaje, że prześladowana za wiarę chrześcijańską przez własnych rodziców i ścigana przez wojsko rzymskie św. Tekla, podczas ucieczki dobiegła do Maluli. Tutaj pionowa ściana skalna zagrodziła jej drogę. Jej żarliwe modlitwy spowodowały, że strome skały rozstąpiły się, umożliwiając dalszą ucieczkę. W ten sposób powstał wąwóz św. Tekli, który dziś należy do największych atrakcji dla odwiedzających Maalulę turystów i pielgrzymów. Jego ściany wznoszą się kilkanaście metrów nad wąskim dnem, a w pobliżu jego wylotu, w miejscu, gdzie modliła się św. Tekla, wybudowano kościół i klasztor pod jej wezwaniem. Według lokalnej tradycji, w skalnej grocie położonej powyżej klasztoru znajdował się niegdyś grób św. Tekli. Obecnie jest tam malutkie mauzoleum poświęcone męczennicy. I choć powszechnie uważa się, że św. Tekla została pochowana w Seleucji Izauryjskiej, jednak syryjscy chrześcijanie do dziś otaczają grotę w Maaluli wielką czcią. Kult Ślady kultu ku czci Tekli pochodzą z IV wieku. Kult rozwinął się zarówno na Wschodzie, jak i Zachodzie Europy. Wspomnienie liturgiczne św. Tekli w Kościele katolickim obchodzone jest 23 września. Cerkiew prawosławna wspomina męcz. Teklę, pierwszą męczennicę, równą apostołom24 września/7 października, tj. 7 października według kalendarza gregoriańskiego. Grota w Maaluli każdego dnia jest miejscem modlitwy wielu pielgrzymów, natomiast co roku 23 września w miasteczku uroczyście obchodzony jest Dzień św. Tekli, a w Tarragonie i Katalonii odbywa się Santa Tecla Festival. Patronat Jest patronką Tarragony w Hiszpanii i Santa Tecla w Salvadorze. Patronuje umierającym, cierpiącym na choroby oczu i bractwom św. Tekli; orędowniczka przed wężami i dzikimi zwierzętami, w czasie pożarów i zarazy. Ikonografia W ikonografii Tekla przedstawiana jest jako kobieta o długich, prostych, spadających na ramiona włosach, które zazwyczaj przykrywa chusta. W większości ujęć ma bose nogi. W jej szatach dominuje jasna czerwień, a w oczy rzucają się bardzo szerokie rękawy. W dłoni trzyma (niekiedy dużych rozmiarów) krzyż lub księgę. W Rzymie znajdują się dwa freski z III wieku, który jeden z nich znajduje się w Muzeach Watykańskich i przedstawia męczeństwo św. Tekli. Atrybutami są: narzędzia męki – stos i lew, krzyż w ręce oraz wół. Sanktuaria i relikwie Seleucja, Antiochia, Dalisantos (Izauria), Selinunta, Konstantynopol, Aeca (Apilia), Mediolan, Maalula – relikwie św. Tekli leżą w maleńkiej kaplicy w kościele, którym opiekują się siostry prawosławne. Kult w Polsce Kult Tekli wyróżniał się wśród kultu innych świętych. Szczególne nabożeństwo do Świętej wzrosło w XVIII wieku. Czczona była szczególnie w diecezjach: warmińskiej, chełmińskiej i łomżyńskiej, we wrocławskiej była wymieniana w litanii do Wszystkich Świętych, czczona jest w prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej, w małej parafii dekanatu Kleszczelowskiego Kuzawa 7 października. Relikwie Relikwie św.Tekli znajdują się w przyklasztornym kościele NMP w Kole oraz w kościele Zwiastowania NMP w Piotrkowicach. Patronat Jest patronką Ziemi Kolskiej. Kościoły i wizerunki Święta posiadała własne kościoły, ołtarze, a nawet sanktuaria (np. w Dobrzycy). W 1914 roku było 9 kościołów pod jej wezwaniem. Obecnie pod wezwaniem św. Tekli jest 16 kościołów i kaplic, obchodzonych jest 10 odpustów dodatkowych. Św. Tekla jest przedstawiona na ok. 170 wizerunkach. W Kielcach znajduje się pomnik św. Tekli, a w zabytkowym kościele w Strzelcach Wielkich – malowidło ścienne. Od imienia Tekla pochodzą nazwy 21 miejscowości, m.in. Teklowo, Teklów. Przysłowie Z imieniem Tekla wiąże się przysłowie: W dzień Tekli będziemy ziemniaki piekli. Zobacz też kult świętych męczennicy wczesnochrześcijańscy modlitwa za wstawiennictwem świętego (586) Thekla Uwagi Przypisy Bibliografia Zalewski Wincenty, Święci na każdy dzień, Warszawa 2001 męcz. Tekla, pierwsza męczennica, równa apostołom na cerkiew.pl (oprac. Jarosław Charkiewicz) Męczennicy wczesnochrześcijańscy Święci chrześcijańscy Urodzeni w I wieku Zmarli w I wieku

188224

https://pl.wikipedia.org/wiki/Entelechia

Entelechia

Entelechia ( entelecheia od én télos échein – dosłownie ucelowienie) – termin Arystotelesa, oznaczający w jego filozofii wewnętrzny cel, który leży rzekomo u podstaw rozwoju materii i określa cały proces jej rozwoju. Arystoteles twierdził, że każdy istniejący byt dzięki swojej przybranej formie posiada własną entelechię, czyli ucelowioną duszę, nadającą rzeczy jedność. Entelechia w ciele nieorganicznym to określony stosunek, w jakim mieszają się jego elementy. Entelechia w organizmach żywych to ontologiczny początek ruchu wewnętrznego, traktowanego przez Arystotelesa za przejaw życia, mający trzy postaci: roślinną – odżywianie się i rozmnażanie; zwierzęcą – możliwość odbierania bodźców ze środowiska i poruszania się; ludzką – rozum. W idealistycznych teoriach witalizmu entelechia oznacza mistyczną, niematerialną „siłę witalną”, stanowiącą jakoby źródło i podłoże życia. Przypisy Literatura Arystoteles, Fizyka Arystoteles, O duszy Jan Legowicz, Zarys historii filozofii Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii t. I. Ontologia Arystotelizm Starogreckie pojęcia filozoficzne

188234

https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiperprzestrze%C5%84%20%28fantastyka%20naukowa%29

Hiperprzestrzeń (fantastyka naukowa)

Hiperprzestrzeń (), rzadziej nadprzestrzeń, podprzestrzeń itp. – rodzaj alternatywnej przestrzeni opisywanej przez fantastykę naukową. W przestrzeni tej możliwe jest podróżowanie z prędkościami większymi niż prędkość światła w próżni w naszym wszechświecie. Jest to tłumaczone faktem poruszania się statków kosmicznych z prędkością większą od prędkości światła przy użyciu tzw. hipernapędu. Inną możliwością jest stworzenie przejścia z zakrzywionej czasoprzestrzeni wszechświata do wyższego wymiaru, w którym droga między dwoma odpowiadającymi punktami jest krótsza. Fizyk i matematyk Albert Einstein w swoich teoriach wykazał, że przekroczenie prędkości światła nie jest możliwe. Teoria ta jest uznawana przez większość autorytetów w dziedzinie fizyki. Wprowadzanie nadprzestrzeni w utworach fabularnych ma zwykle na celu ominięcie tego ograniczenia, by umożliwić bohaterom szybkie podróże międzygwiezdne, konieczne dla fabuły i akcji. Zobacz też prędkość warp teleportacja Źródła Astronomia w świecie Gwiezdnych wojen Technologia fantastyczna

827

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cynk

Cynk

Cynk (Zn, ) – pierwiastek chemiczny, metal przejściowy z grupy cynkowców w układzie okresowym (grupa 12). Odkryto 30 izotopów cynku z przedziału mas 54–83, z czego trwałe są izotopy , , , i . Został odkryty w Indiach lub Chinach przed 1500 rokiem p.n.e. Do Europy wiedza o tym metalu zawędrowała dopiero w XVII wieku. Występowanie W skorupie ziemskiej występuje w ilości 25 ppm (molowo)/79 ppm (wagowo) w postaci minerałów – głównie są to blenda cynkowa i smitsonit. W Polsce największe złoża rud cynku (wraz z rudami ołowiu) stwierdzona na północy i północnym wschodzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wydobywane są głównie w okolicach Olkusza. W produktach żywnościowych duże ilości związków cynku znajdują się w ostrygach, chudym mięsie, drobiu i rybach. Dostarczają go również kasze i chleb pełnoziarnisty. Otrzymywanie Cynk na skalę przemysłową otrzymuje się metodą pirometalurgiczną bądź hydrometalurgiczną. Proces pirometalurgiczny polega zazwyczaj na prażeniu spiekającym koncentratów zawierających siarczek cynku, a następnie redukcji otrzymanego w wyniku prażenia tlenku cynku w piecach szybowych specjalnej konstrukcji, wyposażonych w kondensator do szybkiego skraplania powstających par cynku. Dawniej proces ten prowadzono najczęściej w tzw. muflach poziomych. W procesie hydrometalurgicznym koncentrat poddaje się ługowaniu roztworem kwasu siarkowego, otrzymany roztwór siarczanu cynku oczyszcza się i wydziela z niego metaliczny cynk drogą elektrolizy. Następnie okresowo zdziera się cynk z katod, przetapia i odlewa w tzw. gąski. Właściwości fizyczne i chemiczne Cynk metaliczny jest błękitnobiałym, kruchym metalem. Na powietrzu ulega podobnej jak aluminium pasywacji. Cynk jest bardzo reaktywny zarówno w środowisku kwasowym, jak i zasadowym, nie reaguje natomiast z wodą w warunkach obojętnych. Związki ZnO Szeroko stosowanym związkiem cynku jest jego tlenek ZnO (biel cynkowa), który jest wykorzystywany jako dodatek do farb i lakierów oraz jako wypełniacz i stabilizator gumy i tworzyw sztucznych. ZnSO4 • 7H2O Siarczan cynku znajduje zastosowanie w przemyśle włókienniczym, zapałczanym i medycynie oraz jako środek flotacyjny. ZnS Siarczek cynku wykorzystuje się do wytwarzania farb. ZnCl2 Chlorek cynku to środek przeciwgnilny. Stosuje się go impregnowania drewna. Cynk-65 Izotop podlegający rozpadowi beta plus, emitując promieniowanie gamma o energii 1,115 MeV, promieniowanie anihilacji (511 keV) i promieniowanie charakterystyczne linii Kα miedzi (8,047 keV). Stosowany w metodzie atomów znaczonych. Zastosowanie Najważniejsze zastosowanie technologiczne cynku to pokrywanie nim blach stalowych (stal ocynkowana), w celu uodpornienia na korozję; jest też składnikiem wielu stopów, np. mosiądzu, tombaku (z miedzią) i znalu (z glinem). Stosowany jest także w ogniwach elektrycznych Daniella i Leclanchégo. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym i bakteriobójczym związki cynku stosowane są w medycynie i kosmetologii, np. jako składniki środków dermatologicznych. Znaczenie biologiczne Cynk jest jednym z niezbędnych mikroelementów – fakt ten został potwierdzony dopiero w 1957 roku. Jest obecny w centrach aktywnych wielu (około 200) enzymów uczestniczących w różnych procesach, w tym w przemianach metabolicznych. Ponadto wiele czynników transkrypcyjnych, białek regulatorowych i innych typów białek wiążących DNA zawiera tzw. palce cynkowe. W związku z tym cynk ma wpływ na wszystkie podstawowe procesy życiowe. Bierze udział między innymi w mineralizacji kości, gojeniu się ran, wpływa na pracę układu odpornościowego, prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę oraz na stężenie witaminy A i cholesterolu. Ma swój udział w regulacji ciśnienia krwi i rytmu serca. Jest też niezbędny przy syntezie związków regulujących wzrost i rozwój roślin. Cynk zwiększa produkcję plemników. Jego minimalne dzienne spożycie wynosi 5 mg, zalecane 15–20 mg. Wchłanianie z przewodu pokarmowego kształtuje się na poziomie 10–40% i zachodzi głównie w jelicie cienkim. Wchłanianie z pokarmu jest regulowane hormonalnie i zależy od zapotrzebowania (zwiększa się w stanach niedoboru). Białka zwierzęce i kwas cytrynowy ułatwiają absorpcję cynku, natomiast żelazo i miedź utrudniają ją. Niedobór cynku powoduje niedokrwistość, spowolnienie tempa wzrostu, wady wrodzone, złe gojenie się ran, łuszczycopodobne zmiany skórne, zapalenia skóry i utratę owłosienia, złą tolerancję glukozy, biegunki, utratę apetytu. U dorosłych mogą również wystąpić: kurza ślepota, zmniejszenie odporności, zaburzenia w grasicy i węzłach chłonnych, zaburzenia smaku i węchu (ocenia się, że przyczyną ok. 25% objawów zaburzeń smaku i węchu jest niedobór cynku). Może sprzyjać miażdżycy tętnic, ponieważ zmniejsza odporność komórek na uszkodzenia. U dzieci niedobór cynku sprawia, że są niższe niż rówieśnicy i gorzej się rozwijają umysłowo. Najwyższy wskaźnik niedoboru tego pierwiastka wynoszący 54% odnotowano w Demokratycznej Republice Konga. Część badań wskazuje, że podawanie cynku może zmniejszać natężenie objawów u dzieci z ADHD mających niedobory tego pierwiastka. Rola suplementacji cynku w tej chorobie nie jest jednak potwierdzona i wymaga dalszych badań. Niedobór pierwiastka u roślin powoduje chlorozę i karlenie liści. Cynk działa leczniczo na wrzody żołądka, uporczywe żylaki, reumatyzm, owrzodzenia, trądzik, choroby skórne. Sole cynku(II) w dużych ilościach są rakotwórcze. Regularne zażywanie niektórych farmaceutyków, w tym pigułek antykoncepcyjnych, oraz picie alkoholu powoduje obniżenie poziomu cynku w organizmie człowieka. Zobacz też stopy cynku Uwagi Przypisy Pierwiastki chemiczne

188243

https://pl.wikipedia.org/wiki/Milutin%20Milankovi%C4%87

Milutin Milanković

Milutin Milanković, cyrylicą: Милутин Миланковић (ur. 28 maja 1879 w Dalju, zm. 12 grudnia 1958 w Belgradzie) – serbski matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa oraz pisarz i popularyzator nauki. Życie osobiste Jego dziadek Uroš był filozofem, a drugi dziadek, Mita, szefem sztabu serbskiej armii za panowania Michała Obrenowicia. Był synem Milana i Jelisavety, z d. Maučević, jego ojciec był rolnikiem i handlarzem, a także lokalnym politykiem, zmarł gdy Milutin miał 8 lat. Miał sześcioro rodzeństwa; wraz ze swoją siostrą bliźniaczką był najstarszy. Trzech braci Milutina umarło z powodu gruźlicy jeszcze w dzieciństwie. Po śmierci ojca matka, babka i wuj zaczęli opiekować się dziećmi. 14 czerwca 1914 poślubił Kristinę Topuzović, z którą miał syna Vasko. Przed podjęciem pracy naukowej Urodził się w Dalju, położonym nad brzegiem Dunaju w Slawonii w Austro-Węgrzech, obecnie w żupani osijecko-barańskiej w Chorwacji. Z powodu słabego zdrowia, podstawowe kształcenie Milutina przebiegało w domu, gdzie uczył się od guwernantek i korepetytorów. W wieku dziesięciu lat przeprowadził się do innego wuja, Pai Maučevicia, w pobliskim Osijeku, gdzie po raz pierwszy uczęszczał do szkoły publicznej. W 1902 ukończył studia z zakresu inżynierii lądowej na Uniwersytecie Technicznym w Wiedniu, dwa lata później jako pierwszy Serb uzyskał tu tytuł doktora nauk technicznych. Tytuł jego doktoratu to Beitrag zur Theorie der Druck-kurven (pol. Przyczynek do teorii krzywych ciśnienia). W zawodzie inżyniera – budowniczego mostów, wiaduktów i zapór z zastosowaniem żelbetu, pracował w firmie Pittel do 1909, kiedy objął katedrę matematyki w Uniwersytecie w Belgradzie, gdzie później utworzył katedrę mechaniki nieba i był dziekanem Wydziału Filozoficznego. Pionier inżynierii rakietowej, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Belgradzie (1948–1951). Praca naukowa Jego najbardziej znanym osiągnięciem jest opisanie cykli Milankovicia, gdzie zastosował metody matematyczne do rekonstrukcji warunków klimatycznych panujących dawniej na Ziemi, a także zależności orbity ziemskiej i zmian klimatycznych. Milanković badał trzy parametry orbity ziemskiej: inklinację (nachylenie) osi ziemskiej, jej precesję (zjawisko obracania się) i ekscentryczność orbity wokół Słońca. Stwierdził wyraźne oscylacje o okresach rzędu dziesiątek tysięcy lat. Było to rozwinięcie teorii Jamesa Crolla. Teoria Milankovićia zyskała światową sławę dzięki publikacji jego krzywej promieniowania słonecznego w dziele Die Klimate der geologischen Vorzeit (1924), autorstwa klimatologa Wladimira Köppena i geofizyka Alfreda Wegenera. Następnie zaproszono go do współpracy przy dwóch podstawowych podręcznikach: klimatologii – Handbuch der Klimatologie (5 tomów, wyd. 1939) oraz geofizyki, Handbuch der Geophysik (1933). Jego teoria nie została wówczas uznana, lecz współczesne badania osadów na dnach oceanicznych i rdzeni lodowcowych na Grenlandii i Antarktydzie zdają się potwierdzać rytmy Milankovicia o okresach 41 tys., 23 tys. oraz 100 tys. lat. Sformułował prawo insolacji i teorię epoki lodowcowej. Dokonał również modyfikacji kalendarza juliańskiego, w następstwie czego opracował kalendarz nowojuliański, przyjęty przez większość Kościołów prawosławnych, m.in. Kościół Grecji, Konstantynopola, Rumunii, Bułgarii, Cypru. Był stałym członkiem Serbskiej (od 1924) i członkiem korespondentem Jugosłowiańskiej Akademii Nauk i Umiejętności (od 1925). Upamiętnienie Jego imieniem nazwano planetoidę (1605) Milankovitch oraz kratery na Księżycu i Marsie. Przypisy Jugosłowiańscy naukowcy Geofizycy Fizycy XIX wieku Fizycy XX wieku Klimatolodzy Matematycy XIX wieku Matematycy XX wieku Pisarze związani z Belgradem Serbscy astronomowie XX wieku Serbscy autorzy fantastyki naukowej Serbscy naukowcy Odznaczeni Orderem św. Sawy Odznaczeni Orderem Korony Jugosłowiańskiej Urodzeni w 1879 Wykładowcy Uniwersytetu Belgradzkiego Zmarli w 1958

188246

https://pl.wikipedia.org/wiki/Westerplatte%3A%20Za%C5%82oga%20%C5%9Bmierci

Westerplatte: Załoga śmierci

Westerplatte: Załoga śmierci to polski komiks wojenny autorstwa Mariusza Wójtowicza-Podhorskiego (scenariusz, teksty) i Krzysztofa Wyrzykowskiego (grafika). Komiks jest próbą rekonstrukcji obrony Westerplatte we wrześniu 1939 roku. Punktem wyjścia dla warstwy merytorycznej były rezultaty najnowszych badań historycznych nt. przebiegu walk. Autorzy starali się zachować w możliwie największym stopniu "naturalizm" począwszy od spraw ogólnych (np. chronologia wydarzeń, uczestnicy walk po stronie polskiej i niemieckiej) aż po szczegóły (np. autentyczne nr rejestracyjne samochodów). Tym niemniej nie można zapominać, że formuła komiksu pozostawia spory margines dla "licentia poetica" w związku z czym nie należy komiksu traktować jako podręcznika. W związku z tym autorzy celowo umieścili w komiksie komentarz historyczny (m.in.: plan sutereny (parteru) koszar na Westerplatte; poglądowa tablica porównawczą stopni różnych rodzajów wojsk obu stron konfliktu 1939 r. (Wojsko Polskie, Polska Marynarka Wojenna, Wehrmacht, Kriegsmarine, SS, Luftwaffe); reprodukcja oryginalnej niemieckiej mapy z 1 września 1939 r. pokazującą kurs do ataku na Westerplatte okrętu „Schleswig-Holstein”; lista załogi Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte wraz z ich przydziałem na stanowisko bojowe w dniu 1.09.1939 r.), który jest integralną częścią dzieła. Publikacji liczy 124 strony z czego 100 stron to same arkusze komiksowe. Kontrowersje Komiks wzbudził kontrowersje, ponieważ opisuje wersję wydarzeń różniącą się od większości źródeł. Opierając się na wielu publikacjach oraz wspomnieniach uczestników walk autorzy komiksu opisali obronę składnicy tranzytowej. W wersji przedstawionej w albumie obroną Westerplatte od 2 września dowodził kmdr. por. Franciszek Dąbrowski zastępując załamanego majora Henryka Sucharskiego, któremu to przez dziesięciolecia przypisywano bohaterską postawę. Oprócz komiksu, album zawiera przewodnik po półwyspie, kilka felietonów i wykaz uzbrojenia obu stron. Przypisy Polskie komiksy

188250

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%A0koda%20Felicia

Škoda Felicia

Škoda Felicia − samochód osobowy z klasy aut miejskich produkowany przez niemiecki koncern Volkswagen AG pod marką Škoda Auto w latach 1994–2001. Historia i opis modelu Podstawowym modelem Škody Felicii był pięciodrzwiowy hatchback. Konstrukcyjnie było to zmodernizowane nadwozie poprzedniego modelu (Favorit). Podstawowym silnikiem był benzynowy silnik o pojemności 1,3 l wykonywany z jednopunktowym wtryskiem o mocy 40 kW (54 KM), 43 kW (58 KM) lub 50 kW (68KM) W późniejszym etapie silnik został unowocześniony i otrzymał wielopunktowy wtrysk paliwa, na rynek wschodni Felicia była oferowana z silnikiem gaźnikowym. Konstrukcyjnie wywodził się ze starszych modeli (105, 120, Favorit). Miał aluminiowy blok, łańcuch rozrządu i wtrysk paliwa firmy Bosch lub Siemens (Simos). Montowane były także silniki produkcji Volkswagena 1,6 l 55 kW (benzynowy) oraz 1,9 l 47 kW (wysokoprężny). Od wiosny 1995 roku do zimy 2001 r. Felicia montowana była przez spółkę Volkswagen Poznań w Poznaniu gdzie zmontowano ponad 130 tys. pojazdów. W 1995 roku rozpoczęto produkcję odmiany kombi. W tym samym roku na bazie wersji kombi zaprezentowano odmianę z nadwoziem furgonowym o nazwie Vanplus. W 1996 roku na bazie wersji Pickup zabudowano samochód rekreacyjny przeznaczony dla młodych ludzi o nazwie Fun. Na początku 1998 roku samochód zmodernizowano. Zmieniono m.in. kolorystykę wnętrza pojazdu, przednie reflektory, atrapę chłodnicy oraz przednie zderzaki. W tym samym roku wprowadzono do sprzedaży wersję Blue Sky z automatycznie rozsuwanym dachem. W 2000 roku auto zostało zwycięzcą konkursu TOP BUDGET CAR OF 2000 zorganizowanego przez angielskie pismo motoryzacyjne Auto Express. W modelu Felicia Škoda po raz pierwszy opcjonalnie zastosowała ABS oraz poduszki powietrzne (w ekskluzywnej wersji Laurin&Klement montowane seryjnie). Wyprodukowano łącznie 912 810 egzemplarzy. Felicia Combi Škoda Felicia Combi powstała na bazie modelu podstawowego i była następcą wycofanego z produkcji modelu Forman. W 1995 roku model zaprezentowano na salonie samochodowym w Brnie i w tym samym roku rozpoczęto produkcję seryjną. Wersja kombi miała takie same silniki i rodzaje wyposażenia jak wersja hatchback. Felicia Combi charakteryzowała się przedłużonym o 35 centymetrów pięciomiejscowym nadwoziem, bagażnik miał 447 l, po złożeniu tylnych siedzeń pojemność wzrastała do 1366 l. W 1998 roku wersja kombi tak samo jak hatchback przeszła lifting. Przez 7 lat wytworzono 356 596 egzemplarzy. Felicia Vanplus Škoda Felicia Vanplus powstała na bazie modelu Combi i miała zastąpić model Škoda Forman Plus. Charakteryzowała się plastikową nadstawką, dzięki której uzyskano większą przestrzeń ładunkową. W przeciwieństwie do Škody Pickup przeznaczona była do rozwożenia lekkich towarów o dużej objętości. Jej maksymalna nośność wynosiła do 450 kg (600 kg Škoda Pickup). W latach 1995–2000 w zakładach w Kvasinach i Vrchlabí wyprodukowano 5168 egzemplarzy Škody Felicii Vanplus. Škoda Pickup Wersja dostawcza Felicii (typ 797) była następcą modelu Pick-up (wytwarzanego na bazie Škody Favorit) i była wytwarzana jako 2–drzwiowy pick-up w czterech odmianach: z otwartą skrzynią, Midi, Hardtop-standard i Hardtop-plus. Samochód sprzedawano także pod nazwą Volkswagen Caddy typ 9U. Na bazie seryjnego Pickupa stworzono także rekreacyjny model nazwany Škoda Felicia Fun. W latach 1995–2001 wyprodukowano łącznie 128 581 egzemplarzy (w tym 4016 Fun). Wersje wyposażeniowe Felicia była dostępna w pięciu wersjach wyposażenia: LX, LXi, GLX, GLXi i na niektórych rynkach SLX. Istniało także kilkanaście wersji limitowanych takich jak: Active, Blue Sky, Color Line, Family, Genua, Gemini, Klif, Laurin & Klement, Magic, Milena, Mystery, Perfect, Safe Line, Saga, Samba, Space Line, Sport Line, Tango (wersja przed FL), Tango 2, Twist, Trend, Trumf, Fan, Golden Prague (jedna sztuka). Silniki Sprzedaż w Polsce Przypisy Hatchbacki Kombi Kombivany Samochody przednionapędowe Felicia Samochody subkompaktowe Samochody z lat 2000–2009 Samochody z lat 90.

188255

https://pl.wikipedia.org/wiki/Katarzynka%20%28Toru%C5%84%29

Katarzynka (Toruń)

Katarzynka – część urzędowa Torunia zlokalizowana na prawobrzeżu. Przy podziale miasta dla potrzeb rad okręgów (jednostek pomocniczych gminy), teren Katarzynki współtworzy okręg "Jakubskie-Mokre". Lokalizacja Katarzynka zlokalizowana jest w północno-wschodniej części miasta, od północy graniczy z gminą Lubicz i Łysomice, od wschodu z Grębocinem nad Strugą, od południa z Mokrem i Rubinkowem, zaś od zachodu z Wrzosami. Ulice Do głównych ulic przecinających lub stanowiących granice Katarzynki zaliczyć należy: Stalową, Kociewską, Polną, Równinną, Skłodowskiej-Curie, Przy Lesie i Grudziądzką. Na terenie Katarzynki w dalszym ciągu powstają nowe ciągi komunikacyjne. Do najnowszych inwestycji drogowych należy zaliczyć budowę oraz remonty ulic powstałych i pozostałych po zakładach Elana (między innymi ul. Płaska). Historia Początkowo Katarzynka funkcjonowała jako folwark należący do Samuela Luthra Gereta i od jego nazwiska zwany Geretowem. W roku 1791 Geretowo poszerzono o sąsiednie grunty, tworząc 340-hektarową posiadłość zwaną odtąd, na cześć żony Gereta – Katarzyny Konstancji z d. Goebel - Katharinenflur (Katarzynka). W roku 1796 właściciel sprzedał Katarzynkę za 12000 talarów Ch. G. Elsnerowi. W 1975 roku na terenie Katarzynki założono Centralny Cmentarz Komunalny. Katarzynka kojarzona jest także z miejskim składowiskiem odpadów komunalnych. Powierzchnia wysypiska wynosi 12,5 ha, ilość nagromadzonych odpadów szacuje się natomiast na około 3,2 mln metrów sześciennych. Rocznie przybywa blisko 140 tys. ton odpadów. Obecnie Katarzynka jest uprzemysłowioną dzielnicą, na terenie której znajduje się wiele dużych firm i zakładów produkcyjnych. Zobacz też Podział administracyjny Torunia Przypisy Dzielnice i osiedla Torunia

188257

https://pl.wikipedia.org/wiki/Bracia%20czescy

Bracia czescy

Bracia Czescy, Jednota Braci Czeskich, Jednota Bracka (, ) – ruch społeczno-religijny w Czechach, który wyłonił się z husytyzmu w drugiej połowie XV wieku. W XVI wieku bracia czescy podjęli dialog z Kościołami ewangelickimi, w wyniku którego przyłączyli się do protestantyzmu – w Polsce w 1645 roku przyłączyli się do Kościoła reformowanego. Historia Geneza Unitas Fratrum Ruch braci czeskich zapoczątkował taborycki myśliciel Petr Chelčický, który swoim pacyfistycznym postępowaniem oraz traktatami etycznymi natchnął pewną część husytów do życia we wspólnotach wzorujących się na apostołach i urzeczywistniających napomnienia Jezusa Chrystusa z Kazania na Górze. Jedną z takich grup było Bractwo Ewangelii Chrystusa powstałe 1 marca 1457 roku z inspiracji arcybiskupa Jana Rokycana w miejscowości Kunvald koło Žamberka. Społeczność ta, rekrutująca się z resztek taborytów, której przywódcą był Řehoř Krajčí oraz utrakwistyczny ksiądz Michał z Žamberka, osiadła w dobrach Jerzego z Podiebradów. Od 1464 roku grupa ta zaczęła dążyć do niezależności od Kościoła katolickiego. Synod w Lhotce 26 marca 1467 roku z inicjatywy Řehořa Krajčego w Lhotce pod Rychnovem odbył się pierwszy synod gmin braci czeskich, podczas którego doszło do wyodrębnienia się tej grupy husyckiej jako odrębnego Kościoła. Członkowie nowej wspólnoty, która przyjęła nazwę Jednota Braci Czeskich (łac. Unitas Fratrum), wybrali spośród siebie pierwszych duchownych: Eliasza z Chřenovic, Tomasza Přeloučskýego oraz seniora kongregacji, Macieja z Kunvaldu, którego ordynował ksiądz Michał z Žamberka, wcześniej ordynowany biskupem przez biskupa waldensów, Stefana. Jednota Bracka w Królestwie Czech Synod w Lhotce stał się powodem schizmy między utrakwistami, katolikami i braćmi czeskimi. Nieliczne wówczas grupy Jednoty traktowane były w Czechach jako nielegalna sekta i stały się celem prześladowań. Z drugiej jednak strony przyłączali się do nich idealiści związani do tej pory z Kościołem utrakwistycznym, a także resztki wspólnot chrześcijańskich działających w ramach husytyzmu od XV wieku. Kontakty z waldensami spowodowały, że król Maciej Korwin w 1481 wygnał przedstawicieli Jednoty z Czech do Mołdawii. Bracia czescy powrócili jednak do ojczyzny i osiedli głównie na Morawach, gdzie uzyskali przychylność miejscowego rycerstwa i utworzyli drugą po czeskiej prowincję kościelną. Pod koniec XV wieku wspólnota liczyła już około 100 tys. wiernych zorganizowanych w ponad tysiącu zborów. W związku z dużą liczbą zamożnych i wpływowych neofitów w szeregach braci czeskich doszło do rozłamu w kwestii stosunku członków Kościoła do pełnienia funkcji publicznych oraz edukacji. Mniejszość (Amozyci), na których czele stała starszyzna i duchowieństwo, opowiadała się za izolacją ruchu i zachowaniem rygoryzmu, jaki wynikał z pism Chelčickego. Większość (Stronnictwo Większości), której przewodził młody senior Jednoty Łukasz Praski, dążyła do reform doktryny. W wyniku odbytego w 1496 roku, w celu przedyskutowania trapiących Kościół spraw, synodu w Chlumcu wprowadzono znaczące zmiany. Bracia czescy z zamkniętej kongregacji przeistoczyli się w nowy Kościół przyjmujący wiernych bez potrzeby ponownego chrztu. Rozwinięto również postulat nauki o potrzebie zdobywania wiedzy. Przegłosowano program o rozwoju edukacji i udzielaniu się wiernych w życiu publicznym Królestwa Czech. Ortodoksyjni braci czescy tzw. amozyci utworzyli wówczas odrębną wspólnotę, która jednak nie rozwinęła się nigdy w większy Kościół i zanikła stosunkowo szybko z powodu kurczącej się liczby wyznawców w połowie XVI wieku. Wpływ protestantyzmu na braci czeskich W okresie reformacji bracia czescy nawiązali kontakty z Marcinem Lutrem i Ulrichem Zwingli. Za sprawą seniora Jana Augusty przyjęli wzorowane na wyznaniu ewangelicko-augsburskim wyznanie Konfesji Braterskiej (Confessio Bohemica). Dzięki seniorowi Janowi Blahoslavowi doczekali się własnego tłumaczenia Pisma Świętego (Biblia kralicka). W drugiej połowie XVI wieku pod wpływem kalwinizmu odrzucili rygorystyczne praktyki katechumenatu dla nowych wiernych, celibat duchownych i spowiedź indywidualną. Emigracja braci czeskich Rozwój braci czeskich w Królestwie Czech hamowały prześladowania. W 1548 roku cesarz Ferdynand I Habsburg wydał edykt, w którym zmusił znaczną część członków Jednoty Braterskiej do opuszczenia Czech lub do zmiany wyznania na katolickie. Bracia czescy emigrowali na Dolny i Górny Śląsk, do Niemiec oraz do Rzeczypospolitej, w której cieszyli się największą tolerancją religijną. W 1645 na zjeździe w Lesznie bracia czescy połączyli się z Kościołem reformowanym. W XVIII wieku w Saksonii emigranci z Moraw znaleźli możnego protektora w osobie Mikołaja von Zinzendorfa i za jego sprawą utworzyli Kościół braci morawskich. W XVIII wieku na Dolnym i Górnym Śląsku władze Królestwa Prus rozpoczęły likwidację niezależności zborów czeskich i po 1817 roku włączały je w struktury Pruskiego Kościoła Unijnego. W XIX wieku tylko w Królestwie Kongresowym przetrwały dwa zbory, podporządkowane konsystorzowi ewangelicko-reformowanemu w Warszawie. Bracia czescy podczas wojny trzydziestoletniej Rola braci czeskich w monarchii habsburskiej wzrosła z początkiem XVII wieku. W 1609 roku uzyskali oni od cesarza Rudolfa II wolność wyznania (Rudolfův Majestát) w Czechach i na Dolnym i Górnym Śląsku. W czasie wojny trzydziestoletniej byli główną siłą, która wyniosła na tron Fryderyka V Wittelsbacha i opowiadała się za wojną z dynastią Habsburgów. Upadek powstania czeskiego w 1620 roku i druzgocąca klęska armii czeskiej na Białej Górze spowodowały dla braci czeskich niszczycielską falę prześladowań. Działalność braci czeskich została zakazana, a przywódcy Jednoty z seniorem Janem Ámosem Komenskim na czele udali się na emigrację. Resztki wspólnoty zeszły do podziemia. Kościół przetrwał w Czechach jako nieformalne i tajne gminy wyznaniowe na Morawach, na Śląsku, w Kotlinie Kłodzkiej i w Sudetach, gdzie jego wyznawcy doczekali się Patentu Tolerancyjnego z 1781 roku. Bracia czescy po 1781 roku Po wydaniu w 1781 roku patentu tolerancyjnego bracia czescy nie odzyskali prawa do legalizacji swojego Kościoła. Zmuszeni zostali do praktykowania wyznania w ramach kościołów protestanckich, ewangelicko-augsburskiego lub ewangelicko-reformowanego (zob. Kościół ewangelicki w Austrii w latach 1781–1918). Ze zborów, które wówczas powstały w 1918 roku w Czechosłowacji stworzono Ewangelicki Kościół Czeskobraterski. Jednota Braci Czeskich na ziemiach polskich Emigracja braci czeskich do Polski rozpoczęła się w XVI wieku. Przybyli do Polski w trzech falach: pierwsza w roku 1548 (edykt Ferdynanda I), druga po 1620 (bitwa na Białej Górze), trzecia po 1742. W Koronie Królestwa Polskiego znaleźli się oni pod opieką wielkopolskich magnackich rodów Ostrorogów i Leszczyńskich. Dzięki ich protekcji utworzyli trzecią (po czeskiej i morawskiej) prowincję kościelną, z głównym ośrodkiem religijnym w Ostrorogu, a później Lesznie. Odegrali ważną rolę w rozwoju reformacji w Wielkopolsce. W 1555 roku na synodzie w Koźminku bracia czescy weszli w unię z rodzącym się w Polsce Kościołem kalwińskim, która przetrwała dwa lata. W 1570 roku uczestniczyli w pracach nad unią ambony i ołtarza Kościołów ewangelickich w Rzeczypospolitej i byli sygnatariuszami Zgody sandomierskiej. W 1645 na zjeździe w Lesznie bracia czescy przyłączyli się do Kościoła reformowanego. Od końca XVII wieku zaczęli się coraz bardziej doktrynalnie upodabniać do kalwinizmu i pod koniec XVIII wieku o ich odmienności stanowiła właściwie tylko nazwa i autonomia gmin wyznaniowych. Wspólnota braci czeskich z Leszna wzięła czynny udział w przygotowaniach do najazdu szwedzkiego na Polskę. Spotkały ich za to represje, co przyczyniło się do upadku prowincji kościelnej. Choć w I fazie potopu wiele miast poddawało się Szwedom i oddawało miasta bez walki to spalono jedynie protestanckie Leszno. W XVIII wieku liczebność wiernych Jednoty zaczęła drastycznie maleć. W 1817 roku ostatnich kilka zborów w Wielkim Księstwie Poznańskim zostało podporządkowanych pruskiemu konsystorzowi w Poznaniu, z zachowaniem jednak pewnej odrębności administracyjnej, jako Okręg Kościelny Poznań II, który istniał do 1945 roku. Obecnie na terenie Polski największe skupiska potomków braci czeskich, którzy pielęgnują swoje tradycje religijne w ramach Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP, znajdują się w okolicach Bełchatowa (Zelów) i Strzelina (Gęsiniec). Charakterystyka Pierwotnie bracia czescy głosili program chrześcijańskich gmin zbudowanych na zasadzie ewangelicznej równości społecznej i ubóstwa. Odrzucali jako największe zło wojnę i przemoc. Unikali służby wojskowej i pełnienia funkcji publicznych. Głosili, że jedyna prawda jest zawarta w Biblii. Chrzcili i katechizowali ponownie konwertytów. Odrzucali dogmaty Kościoła katolickiego. Po synodzie w Chlumcu z 1496 roku większość braci czeskich przyjęła naukę o potrzebie zmian w Kościele i otwarcia go na działalność naukową, społeczną oraz misyjną. W okresie reformacji doktryna czeskobraterska ewoluowała w kierunku kalwinizmu. Bracia czescy przyjęli program teologiczny koncentracji na świadectwie Pisma Świętego, uznaniu nauki o usprawiedliwieniu wyłącznie z łaski, odrzuceniu pośredniczącej roli kapłanów w drodze do zbawienia. Odrzucili wiarę w przeistoczenie i spowiedź ustną. Zobacz też Czesi w Polsce Amica complanatio Szlak „Osady Braci Czeskich” Bracia morawscy Przypisy Bibliografia Helena Karczyńska, Odnowiona Jednota Braterska w XVIII-XX wieku. Z dziejów ruchu religijnego herrnhutów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i na świecie, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2012 . Malcolm Lambert, Herezje średniowieczne: od reformy gregoriańskiej po reformację, Gdańsk – Warszawa 2002 . Dariusz Rott: Bracia czescy w dawnej Polsce. Katowice, 2002. Linki zewnętrzne Parafia Ewangelicko-Reformowana w Zelowie !

188259

https://pl.wikipedia.org/wiki/Trybularz

Trybularz

Trybularz lub kadzielnica (łac. turibulum lub thuribulum) – utensylium liturgiczne służące do okadzania w czasie obrzędów liturgicznych. Stanowi go metalowa szkatuła umocowana na łańcuszkach i zamykana przykrywką, w którym umieszcza się metalowy koszyczek (kociołek) wypełniony rozżarzonymi bryłkami węgla drzewnego, na które sypie się ziarenka kadzidła. Substancje żywiczne i różne zioła zawarte w kadzidle pod wpływem temperatury wydzielają aromatyczną woń oraz dym. W liturgiach chrześcijańskich, zarówno rzymskiej jak i wschodnich trybularz używany jest do okadzeń: Najświętszego Sakramentu, celebransa, wiernych, ołtarza, darów ofiarnych, krzyża, ewangeliarza, paschału, relikwii świętych i obrazów Chrystusa i świętych wystawionych do publicznej czci. Dym w liturgii symbolizuje obecność Boga, a także wznoszące się ludzkie modlitwy do Boga. Trybularz w liturgii rzymskokatolickiej Kadzidła używa się w następujących momentach: Podczas Mszy św. podczas procesji wejścia, po ucałowaniu ołtarza – okadzenie ołtarza i krzyża, w czasie procesji przed Ewangelią i podczas jej głoszenia, po złożeniu na ołtarzu chleba i kielicha – okadzenie darów, ołtarza, krzyża, celebransa, biskupa, który nie celebruje (jeśli jest), rządcę państwa oficjalnie obecnego na liturgii, koncelebransów i ludu, podczas ukazania Hostii i kielicha po konsekracji. Dodatkowo, we Mszy krzyżma św. kadzidła używa się także w procesyjnego wyjścia, gdy niesie się w niej pobłogosławione oleje. Oprócz tego trybularz używa się zwykle w czasie uroczystych procesji. Paschał okadza się przed proklamacją hymnu Exsultet - zaś nie czyni się tego nigdy indziej. Przed okadzeniem i po jego wykonaniu oddaje się głęboki ukłon w stronę okadzanej osoby lub rzeczy, z wyjątkiem ołtarza i darów złożonych na ofiarę we Mszy świętej. Trzema rzutami kadzielnicy okadza się Najświętszy Sakrament, relikwie świętego Krzyża i obrazy Chrystusa Pana wystawione do publicznej czci, dary złożone na ofiarę we Mszy świętej, krzyż ołtarzowy, ewangeliarz, paschał, biskupa lub prezbitera celebrującego, przedstawiciela władzy świeckiej, który urzędowo jest obecny podczas celebracji, lud i ciało zmarłego. Dwoma rzutami kadzielnicy okadza się relikwie i obrazy świętych wystawione do publicznej czci. Ołtarz okadza się pojedynczymi ruchami kadzielnicy w ten sposób: jeśli ołtarz jest odsunięty od ściany, okadza się go, obchodząc dokoła; jeśli ołtarz nie jest odsunięty od ściany, przechodząc wzdłuż niego, okadza się najpierw prawą, potem lewą stronę. Jeśli krzyż jest na ołtarzu lub obok niego, okadza się go przed okadzeniem ołtarza. Natomiast jeżeli jest za ołtarzem, okadza się go, gdy się przed nim przechodzi. Dary ofiarne okadza się przed okadzeniem krzyża i ołtarza. Można też wykonać okadzenie darów, wykonując nad nimi znak krzyża kadzielnicą. Podczas wystawienia Najświętszego Sakramentu w monstrancji po wystawieniu, po zakończeniu modlitw (litanii, różańca), przed błogosławieństwem (najczęściej w czasie śpiewu Przed tak wielkim sakramentem). Najświętszy Sakrament okadza się w postawie klęczącej. Podczas uroczystej Liturgii Godzin w Jutrzni i Nieszporach podczas śpiewu Pieśni z Ewangelii – okadzenie ołtarza, krzyża, celebransa i ludu, w Godzinie Czytań, gdy sprawuje się przedłużoną wigilię – w czasie procesji przed Ewangelią i podczas jej głoszenia. Podczas poświęcenia kościoła i ołtarza Nie używa się trybularza podczas procesji wejścia i na Ewangelię. Po obrzędzie namaszczenia obok ołtarza lub na nim umieszcza się kociołek do spalenia kadzidła, albo na ołtarzu wysypuje się większą ilość kadzidła, do którego wtyka się świeczki, aby się łatwiej spaliło i wydało jaśniejszy płomień. Biskup wrzuca kadzidło do kociołka, albo stoczkiem podanym przez usługującego podpala przygotowane kadzidło, mówiąc: Niech nasza modlitwa wznosi się przed Tobą Panie, jak kadzidło. A jak ta świątynia napełnia się wonią kadzidła, tak niech Twój Kościół promieniuje świętością Chrystusa. Następnie biskup nakłada kadzidło do kilku kadzielnic, którymi posługujący będą okadzali lud i nawę kościoła. Biskup zaś okadza ołtarz, jak w obrzędach Mszy św. Następnie wraca do krzesła, zostaje okadzony i siada. Posługujący okadzają najpierw Lekcjonarz, jeżeli jest umieszczony na pulpicie. Następnie idąc wzdłuż kościoła okadzają lud i ściany kościoła. W obrzędach pogrzebowych Podczas obrzędu ostatniego pożegnania, po pokropieniu, jeżeli to możliwe, kapłan nakłada kadzidło do kadzielnicy, po czym mówi: Twoje ciało było świątynią Ducha Świętego, niech Bóg przyjmie cię do swojej chwały i stojąc w miejscu trzykrotnie okadza trumnę. Trybularz w liturgii prawosławnej Zobacz też Kasoleta Przypisy Bibliografia Hasło – kadzielnica Dzieła sztuki użytkowej Sprzęty liturgiczne

188261

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pacyfika%C5%82

Pacyfikał

Pacyfikał (z łac. pacificale, od pacificus – pokój czyniący) – dawny sprzęt liturgiczny w Kościele katolickim. Pacyfikał wprowadzono jako namiastkę pocałunku pokoju - przekazywanego wśród duchowieństwa podczas odprawiania mszy - początkowo w formie prostokątnej lub owalnej tabliczki ze stopką, bez relikwii, którą podawano wiernym do ucałowania. Sprzęty te, bogato zdobione, dawniej stały w zakrystii nakryte pelerynką w odpowiednim kolorze liturgicznym, z ręczniczkiem do wycierania miejsca ucałowania. Po XIII wieku pacyfikał przybrał kształt ośmiobocznej tarczy, krzyża lub monstrancji, z pojemnikiem na relikwie na awersie, stał się relikwiarzem podawanym wiernym do ucałowania. Przypisy Bibliografia Sprzęty liturgiczne

188263

https://pl.wikipedia.org/wiki/Aureola

Aureola

Aureola − gloria, świetlisty owal, krąg, otok wokół postaci bóstw i świętych. Jeśli blask otacza całą postać, nazywa się go aureolą lub mandorlą (w kształcie migdała lub owalu). Mandorla służy niekiedy wyrażeniu szczególnie dobitnej manifestacji potęgi Bożej, jak w scenie Przemienienia, Wniebowstąpienia czy Sądu Ostatecznego. Natomiast świetlisty otok wokół głowy postaci o szczególnym znaczeniu duchowym nazywany jest nimbem. Przypisy Symbole religijne Sztuka sakralna

188274

https://pl.wikipedia.org/wiki/Otto%20Hahn

Otto Hahn

Otto Hahn (ur. 8 marca 1879 we Frankfurcie nad Menem, zm. 28 lipca 1968 w Getyndze) – niemiecki fizykochemik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1944 roku za prace nad rozszczepieniem jądra atomu. Jest często uważany za „ojca” współczesnej technologii jądrowej. Życie i kariera Dorastał w Monachium, studiował chemię i mineralogię na Uniwersytecie Marburskim oraz na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Otrzymał doktorat na Uniwersytecie Marburskim w 1901 roku. Od roku 1904 pracował w University College London (z Wiliamem Ramsayem). W 1905 roku przeniósł się na McGill University w Montrealu, gdzie pracował z Ernestem Rutherfordem. W 1906 roku powrócił do Niemiec, gdzie pracował na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie, z Emilem Fischerem. W czerwcu 1911 roku, podczas konferencji w Szczecinie, Otto poznał Edith Junghans (1887–1968), studentkę sztuki. Pobrali się 22 marca 1913 w Szczecinie (rodzinnym mieście Edith). Ich jedyne dziecko, Hanno Hahn (1922–1960), był znanym historykiem sztuki i badaczem architektury do momentu śmierci (razem ze swoją żoną) w wypadku samochodowym. Zostawili 14-letniego syna Dietricha Hahna. W 1910 roku został mianowany profesorem, a od 1912 kierował Departamentem Jądrowym w nowo utworzonym Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft. W roku 1924 Hahn został pełnym członkiem Pruskiej Akademii Nauk (jego kandydatura została zaproponowana przez Einsteina, Plancka, Fritza Habera, Wilhelma Schlenka i Maksa von Laue). Od roku 1928 Otto Hahn został dyrektorem Kaiser-Wilhelm-Institut w Berlinie. W 1913 roku jego współpracownicą została austriacka fizyk Lise Meitner, z którą Hahn badał zjawisko rozszczepienia jąder atomowych. Meitner wspólnie z Ottonem Frischem rozwinęła teoretyczne podstawy tego zjawiska. Po zajęciu Austrii przez nazistowskie Niemcy Meitner musiała w 1938 roku, z powodu swego żydowskiego pochodzenia, wyemigrować do Danii. Nowym współpracownikiem Ottona Hahna został mianowany 36-letni chemik – uczeń Hahna – Fritz Straßmann. 25 kwietnia 1945 r. Hahn został aresztowany w i przewieziony do Hechingen, podobnie jak inni naukowcy biorący udział w niemieckim programie nuklearnym (m.in. Max von Laue, Carl Friedrich von Weizsäcker, Erich Bagge, i ; natomiast Werner Heisenberg zdołał się ukrywać przez pewien czas i dołączył do nich nieco później). następnie cała grupa została oni w ścisłej tajemnicy internowana w Farm Hall koło Cambridge w ramach . Przyznanie Hahnowi nagrody Nobla za 1944 rok zostało ogłoszone 15 listopada 1945, w czasie jego pobytu w Farm Hall. Hahn odebrał tę nagrodę 10 grudnia 1946. W latach 1946–1960 był przewodniczącym Towarzystwa Maxa Plancka, a od 1960 prezydentem honorowym tej organizacji. Otto Hahn był członkiem Akademii Nauk w: Berlinie, Getyndze, Monachium, Halle, Sztokholmie, Wiedniu, Bostonie, Madrycie, Helsinkach, Lizbonie, Moguncji, Rzymie (Watykanie), Allahabadzie, Kopenhadze oraz Indyjskiej Akademii Nauk. Osiągnięcia naukowe i spuścizna W roku 1905 Hahn odkrył mezotor 1 i mezotor 2 oraz radiotor. Za odkrycie mezotoru 1 Hahn był nominowany do Nagrody Nobla (przez Adolfa von Baeyera). W roku 1917 odkrył pierwiastek protaktyn (niezależnie od Fredericka Soddy’ego). W 1921 roku wykrył zjawisko izomerii jądrowej. Za to odkrycie Hahn był powtórnie nominatem do Nagrody Nobla (m.in. przez Maxa Plancka). W 1938 roku wspólnie z Fritzem Strassmannem przeprowadził pierwszą reakcję rozszczepienia jądra atomu. Za to odkrycie Hahn otrzymał nagrodę Nobla w 1944 roku. 10 lutego 1939 Hahn i Strassmann przewidzieli wyzwolenie dodatkowych neutronów w czasie rozpadu atomowego (reakcja łańcuchowa została udowodniona przez Frédérica Joliot i jego współpracowników w marcu 1939 roku). Podczas II wojny światowej Otto Hahn (i jego asystenci: Hans-Joachim Born, Siegfried Flügge, Hans Götte, Walter Seelmann-Eggebert oraz Strassmann) pracowali nad reakcjami rozszczepienia jądra uranu. Do końca 1945 roku skompilowali listę 25 pierwiastków i około 100 udowodnionych przez nich izotopów. W roku 1955 Hahn był współtwórcą tzw. Deklaracji Mainau, a w 1957 Manifestu z Göttingen. Od 1957 roku był wielokrotnie nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla (np. przez francuski związek zawodowy Confederation Generale du Travail). Linus Pauling pisał o Ottonie Hahnie jako "swojej inspiracji". W roku 1971 amerykańscy chemicy nazwali pierwiastek numer 105 hahnium na cześć Ottona Hahna. Po latach wojen o nazwy szeregu pierwiastków, IUPAC ostatecznie nazwała ten pierwiastek dubnium w roku 1997. W 1999 roku niemiecki magazyn „Focus” opublikował wyniki sondy wśród 500 czołowych naukowców w dziedzinie nauk przyrodniczych, inżynierów i fizyków na temat największych naukowców XX wieku. Hahn zajął 3 miejsce (za Albertem Einsteinem i Maxem Planckiem) i był pierwszym wśród uczonych empiryków (nie-teoretyków). Uwagi Przypisy Bibliografia Niemieccy fizycy XX wieku Niemieccy fizykochemicy Niemieccy fizycy jądrowi Niemieccy odkrywcy Odkrywcy pierwiastków chemicznych Nobliści – chemia Oficerowie Legii Honorowej Odznaczeni Krzyżem Żelaznym Odznaczeni cywilnym Orderem Pour le Mérite Odznaczeni Krzyżem Pro Ecclesia et Pontifice Odznaczeni Odznaką Honorową za Naukę i Sztukę (Austria) Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego Odznaczeni Orderem Hohenzollernów Odznaczeni Orderem Zasługi Kulturalnej (Rumunia) Odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec Odznaczeni Orderem Alberta Niemieccy członkowie Pruskiej Akademii Nauk Niemieccy członkowie Royal Society Doktorzy honoris causa Uniwersytetu w Cambridge Wykładowcy Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie Niemieccy laureaci Medalu Maxa Plancka Członkowie Akademii Nauk w Getyndze Ludzie urodzeni we Frankfurcie nad Menem Urodzeni w 1879 Absolwenci Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium Absolwenci Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie Internowani w Wielkiej Brytanii Zmarli w 1968