id
stringlengths 1
7
| url
stringlengths 31
408
| title
stringlengths 1
239
| text
stringlengths 1
474k
|
|---|---|---|---|
271 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Angstrem | Angstrem | Angstrem (Å) – jednostka długości równa 10−10 m. Angstrem nie jest w Polsce legalną jednostką miar; nie jest jednostką układu SI.
Użycie
Służy do liczbowego wyrażania wartości bardzo małych długości, porównywalnych z rozmiarami atomów. Często stosowany w chemii i fizyce przy opisywaniu obiektów i zjawisk zachodzących w skali atomowej, gdzie posługiwanie się jednostkami układu SI wymagałoby używania ułamków (1 Å = 0,1 nm) lub liczbami rzędu setek (1 Å = 100 pm). Przykładowo promień van der Waalsa atomu wodoru wynosi 0,53 Å, a długość wiązania H−H w cząsteczkach to 0,74 Å. Jednostka ta używana jest też do oznaczania długości fal promieniowania, np. widzialnego, ultrafioletowego, rentgenowskiego i in.
Geneza
Nazwa angstrem pochodzi od nazwiska Andersa Jönasa Ångströma, szwedzkiego fizyka i astronoma, jednego z twórców astrofizyki i pioniera spektroskopii, który po raz pierwszy wprowadził tę jednostkę w 1868 roku.
Zobacz też
promień atomu Bohra
X (jednostka długości)
Przypisy
Jednostki wielkości pochodzące od nazwisk |
273 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amper | Amper | Amper – jednostka natężenia prądu elektrycznego (nazywane też po prostu prądem elektrycznym). Jest jednostką podstawową w układzie SI i układzie MKSA oznaczaną w obu układach symbolem A.
Aktualnie obowiązująca definicja
Podczas 26. Generalnej Konferencji Miar przyjęto rezolucję dotyczącą m.in. redefinicji ampera. Nowa definicja brzmi następująco:
Amper, oznaczenie A, jest to jednostka SI prądu elektrycznego. Jest ona zdefiniowana poprzez przyjęcie ustalonej wartości liczbowej ładunku elementarnego e, wynoszącej 1,602 176 634×10‑19, wyrażonej w jednostce C, która jest równa A⋅s, gdzie sekunda zdefiniowana jest za pomocą ∆νCs.
W układzie miar CGS odpowiednikiem ampera jest biot (Bi).
1 biot = 10 amperów
Jeśli przepływający przez dany przekrój prąd ma natężenie 1 A, oznacza to, że w ciągu 1 s przepływa 1 C ładunku, czyli:
Przykłady powiązań ampera, wynikających z praw lub definicji, z innymi jednostkami – V, Ω, W, F, J, C, s:
Nazwa amper pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka André Marie Ampère’a.
Poprzednia definicja
„1 amper to niezmieniający się prąd elektryczny, który płynąc w dwóch równoległych, prostoliniowych, nieskończenie długich przewodach o znikomo małym przekroju kołowym, umieszczonych w próżni w odległości 1 m od siebie, spowodowałby wzajemne oddziaływanie przewodów na siebie z siłą równą 2 N na każdy metr długości przewodu”
Do definicyjnego wyznaczenia jednostki służyła waga prądowa. Dokładnością ustępuje ona jednak kalibratorom prądu i w praktyce była przez nie wyparta.
Przedrostki SI
Wielokrotności i podwielokrotności ampera (wyróżniono najczęściej używane):
Zobacz też
amperomierz
licznik energii elektrycznej
Przypisy
Jednostki podstawowe SI
Prąd elektryczny
Jednostki SI pochodzące od nazwisk |
274 | https://pl.wikipedia.org/wiki/A%20%28ujednoznacznienie%29 | A (ujednoznacznienie) | A – pierwsza litera alfabetu polskiego i łacińskiego.
A
A – oznaczenie jednostki fizycznej amper
jednostka natężenia prądu elektrycznego zalegalizowana w układzie SI i MKSA
jednostka siły magnetomotorycznej i napięcia
magnetycznego, jednostka pochodna w układzie SI
A, ang. absolute temperature – temperatura absolutna
A – liczba masowa
A – oznaczenie adeniny
A – oznaczenie adenozyny także w kodzie genetycznym
A – oznaczenie adrenaliny
witamina A
A – cyfra symbolizująca w układzie szesnastkowym i innych o podstawie większej od 10 decymalną wartość 10
A – nazwa dźwięku muzycznego, szóstego stopnia gamy C-dur
A – oznaczenie akumulatora w asemblerze kilku mikroprocesorów (np. MOS 6502)
A – ocena w szkolnictwie amerykańskim, odpowiednik polskiego celującego
A – w międzynarodowym kodzie samochodowym: oznaczenie Austrii
broń atomowa – grupa broni masowej zagłady z szeregu ABC (Atomowa, Biologiczna, Chemiczna)
A łącznie z liczbą tworzy oznaczenie autostrady w wielu krajach
A – angielski zespół rocka alternatywnego
A – album Jethro Tull
A – album Ascetoholix
A – album Ushera i Zaytovena
A – imię męskie
A – singel Ayumi Hamasaki
A – singel zespołu Big Bang
A – singel zespołu A
A w okręgu – symbol anarchii
A-, A+ – grupa krwi
a
a – zwyczajowe oznaczenie wielkości fizycznej przyspieszenia liniowego (łac. accelerare, przyspieszać)
a – symbol ara, jednostki pola powierzchni
a – skrót przedrostka atto w układzie SI odpowiadającego mnożnikowi 10−18
a (fr. avancez, posuwać) na zegarkach oznacza: przesuń do przodu
– symbol IPA samogłoski
przedrostek a- oznacza przeciwieństwo
a – tytuł albumu grupy Mazzoll & Arhythmic Perfection
a, łac. aqua – woda
a, fr. accepté – akceptowano, przyjęto
a, łac. anno, anno, annus – rok, roku, w roku
a, niem. aussen – zewnętrzny
a – mezon
a – album Mazzoll & Arhythmic Perfection
a.
a., łac. ana partes aequales – w równych częściach, po równych częściach, po równej ilości
a., łac. alias – inaczej
Inne
@
Zobacz też
skrót jednoliterowy |
276 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azja%20Po%C5%82udniowo-Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia | Azja Południowo-Wschodnia – region Azji obejmujący Półwysep Indochiński i Archipelag Malajski wraz z Filipinami. Należą do niego następujące państwa:
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
.
Zajmują one powierzchnię około 4,495 mln km², z liczbą ludności przekraczającą 550 mln mieszkańców (szacunek na rok 2004).
Niekiedy do Azji Południowo-Wschodniej zalicza się też Mjanmę, stanowiące historycznie tzw. Indie zagangesowe, należące do Indii archipelagi Andamany i Nikobary, oraz stanowiące przedmiot sporu między Chinami a Wietnamem, Malezją i Filipinami archipelagi Paracelski i Spratly. Natomiast wschodnie obszary Indonezji, a dokładniej prowincje papuaskie położone na Nowej Gwinei, zaliczane są przeważnie do Oceanii, a nie do Azji (przynajmniej pod względem kulturowym). Niekiedy także Timor Wschodni zaliczany jest do Oceanii.
W latach 1954–1977 istniała międzynarodowa organizacja o nazwie Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej (SEATO), której celem było zapewnienie pokoju w tym regionie świata. Pakt ten utworzyły dwa państwa tego regionu: Tajlandia i Filipiny oraz kilka mocarstw światowych i regionalnych, które miały swoje interesy w tym regionie, tj. Stany Zjednoczone, Australia, Francja, Nowa Zelandia, Pakistan oraz Wielka Brytania.
Zobacz też
Indochiny
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN)
Traktat z Bangkoku
Przypisy |
277 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azja%20%C5%9Arodkowa | Azja Środkowa | Azja Środkowa (także Azja Centralna, Środkowy Wschód) – region wyróżniany w geografii historycznej i politycznej.
Zasięg Azji Środkowej wyznacza się w oparciu o kryteria antropogeograficzne, przede wszystkim według granic państw regionu. Zgodnie z przeważającym obecnie nazewnictwem Azja Środkowa to zespół państw pomiędzy Rosją na zachodzie oraz północy, Chińską Republiką Ludową na wschodzie oraz Afganistanem i Iranem na południu. Tak rozumiana Azja Środkowa obejmuje pięć państw – dawnych republik związkowych ZSRR: Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadżykistan (zwane „stanami” z racji obecności w nazwach perskiego sufiksu „-stan” znaczącego „kraj”). Region Azji Środkowej w tym znaczeniu ma powierzchnię 4 mln km² i zamieszkiwany jest przez około 65 mln ludzi (2012).
W czasach ZSRR terminem „Azja Środkowa” (Средняя Азия – Sriedniaja Azija) określano jedynie Uzbekistan, Turkmenię, Kirgizję i Tadżykistan. Był to jeden wspólny obszar gospodarczy. Ze względu na cechy geograficzne Kazachstanu, republika ta nie była wliczana – stąd też w czasach sowieckich używano określenia „Azja Środkowa i Kazachstan”. W 1992 roku prezydent Kazachstanu Nursułtan Nazarbajew na szczycie państw Azji Środkowej zgłosił propozycję rezygnacji z definicji terminu „Azji Środkowej i Kazachstanu” na rzecz pojęcia „Azja Centralna” (Центральная Азия), obejmującego wszystkie postsowieckie republiki w regionie. Propozycja przyjęła się i tak też dziś powszechnie funkcjonuje, choćby w mediach.
Definicja Azji Centralnej wypracowana przez UNESCO w History of Civilizations of Central Asia wyznacza dużo szersze granice regionu Azji Centralnej, zaliczając do niego Mongolię, Tybet, północno-wschodni Iran (prowincje Golestan, Chorasan Północny i Chorasan-e Razawi), Afganistan, Pakistan (prowincje Chajber Pasztunchwa, Pendżab, Azad Dżammu i Kaszmir), Indie (stan Pendżab oraz regiony Kaszmir i Ladakh), środkowo-wschodnią Rosję na południe od linii borealnych lasów iglastych (tajgi) oraz pięć wspominanych już wcześniej republik poradzieckich. Taką definicję Azji Centralnej podaje także Collins Dictionary.
Alternatywną metodą jest określenie regionu w oparciu o pochodzenie etniczne, byłyby więc to w szczególności obszary zamieszkane przez ludy wschodnio-turkijskie, wschodnio-irańskie i mongolskie. Wówczas region Azji Centralnej zawierałby: pięć wspomnianych byłych republik poradzieckich, turkijskie regiony południowej Syberii, Mongolię, chińskie regiony autonomiczne Sinciang i Mongolia Wewnętrzna oraz północną część Afganistanu, tzw. Afgański Turkiestan. Region tak pojmowany, choć nie religijnie, etnicznie i językowo, ale kulturowo jest ze sobą spójny, na co wpływ miała wspólna historia cywilizacji ludów Wielkiego Stepu oraz położenie na Jedwabnym Szlaku oraz Wielkim Szlaku Herbacianym.
Azja Środkowa, obejmująca Kirgistan, Kazachstan, Uzbekistan, Tadżykistan i Turkmenistan, geopolitycznie odpowiada obszarowi tzw. Heartlandu (w wąskim znaczeniu terminu).
Azja Centralna to region o bardzo zróżnicowanym ukształtowaniu geograficznym obejmującym wysokie góry (Tienszan), rozległe pustynie (Kara-kum, Kyzył-kum, Takla Makan i Gobi) i trawiaste stepy. Większość obszaru nie nadaje się pod uprawę, między innymi ze względu na obecność wspomnianych już pustyń jak i niedoboru wody. Do najważniejszych rzek należy zaliczyć Amu-darię, Syr-darię, Hari Rod i Murgab. Ponadto na obszarze tym położone są trzy jeziora: Aralskie, Bałchasz, a także Morze Kaspijskie. Dominuje klimat suchy, stepowy, z niewielką ilością opadów i dużymi wahaniami temperatur. Występuje tu kilka stref biogeograficznych od pustyń, żyznych stepów i lasów liściastych poprzez alpejskie łąki aż po tundrę. Bioróżnorodność regionu charakteryzuje się wysokim stopniem endemizmu: w niektórych obszarach, aż do 18-20% roślin stanowią gatunki bardzo rzadkie. Występuje tu około 7000 gatunków roślin kwiatowych, 900 gatunków kręgowców i 20 000 bezkręgowców. Wiele z nich wymienionych jest w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN).
Ludność i powierzchnia państw Azji Środkowej
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Ł. Żoładek, Azja Centralna: stosunki międzynarodowe, „Infos” Nr 2/2018, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu
Ł. Żoładek, Azja Centralna: polityka, gospodarka, społeczeństwo, „Infos” Nr 1/2018, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu
Michał Nogaś, Jan Niebudek, Ludwika Włodek. "Wystarczy przejść przez rzekę" – opowieść o Azji Środkowej (Trójka)
! |
278 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azja%20Zachodnia | Azja Zachodnia | Azja Zachodnia, Azja Południowo-Zachodnia, Azja Przednia – region geograficzny Azji obejmujący wyspę Cypr, półwyspy: Azja Mniejsza, Arabski, Synaj; teren górzysty na styku kontynentów Azji i Europy (tak zwane Zakaukazie) oraz wyżyny: Armeńską i Irańską.
Na terenie Azji Zachodniej leżą państwa Bliskiego Wschodu i (całkowicie lub częściowo w zależności od przyjętej wersji granicy Europa-Azja) Zakaukazia.
Nazwa
Termin Azja Przednia (niem. Vorderasien) – w języku polskim pojawił się w czasach zaborów. Rosjanie też posługiwali się tym zapożyczonym z niemieckiego terminem (ros. Передняя Азия). Obecnie jest czasem spotykany w pracach historycznych, geograficznych, archeologicznych i lingwistycznych.
Termin Azja Zachodnia (ang. West Asia) – ukazuje usytuowanie terenu na kuli ziemskiej; pojawił się, jako przeciwieństwo historycznego terminu „Bliski Wschód”, który określa położenie względem Europy.
Termin Azja Południowo-Zachodnia – najlepiej oddający położenie geograficzne.
Nazwa w językach regionu
arabski – جنوب غرب آسيا
azerski – Cənubi-Qərbi Asya
perski – جنوب غربی آسیا
ormiański – Առաջավոր Ասիա
hebrajski – דרום-מערב אסיה
grecki – Δυτική Ασία
gruziński – დასავლეთი აზია
turecki – Güneybatı Asya
Geografia
Granice Azji Zachodniej wyznaczają od zachodu: Morze Śródziemne, Morze Egejskie, Morze Marmara; od północy: Morze Czarne, Góry Kaukaz, Morze Kaspijskie oraz Góry Kopet-dag; od wschodu: zachodnie granice Wyżyny Irańskiej u podnóża Himalajów; od południa: Morze Arabskie, Zatoka Adeńska i Morze Czerwone. Z południowego wschodu wody Oceanu Indyjskiego, wbijające się w tę część kontynentu przez Zatokę Omańską i Cieśninę Ormuz, tworzą Zatokę Perską.
Rejon w większości otoczony wodą. Linia brzegowa wynosi: 21867, a wkluczając Bahrajn i Cypr: 22810.
Najdalej wysuniętymi punktami są:
na zachodzie znajdujący się w Turcji Przylądek Baba (26°03′E), który jest równocześnie skrajnym punktem Azji;
na wschodzie podnóże Himalajów, Góry Hindukusz (63°04′E);
na południu jemeński brzeg morski (12°60);
na północy miasto Anapa w Rosji (44°53N).
Klimat
Położenie geograficzne na wysokości Zwrotnika Raka naznacza obszar Azji Zachodniej suchym i gorącym klimatem zwrotnikowym i podzwrotnikowym. Dużą część rejonu zajmują pustynie (w tym największa piaszczysta na świecie Rub Al-Chali), na których (podobnie jak na Wyżynie Irańskiej) panuje klimat kontynentalny. Zachodnia część obszaru znajduje się pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego, jednakże środkowa część półwyspu Anatolijskiego nabiera cech klimatu kontynentalnego i wykazuje tendencje pustynnienia. Na górzystej północy, gdzie rozciągają się obszerne połacie lasów i żyzne doliny, dominuje klimat górski. Obejmuje on również Góry Zagros rozpostarte od Kaukazu w kierunku Zatoki Perskiej.
Największe roczne opady (przekraczające 3000 mm) notuje się w Górach Kaukazu, zaś najmniejsze na Pustyni Rub Al-Chali (średnia roczna wyznaczana przez kilka lat wynosi nieco powyżej 10 mm).
Ze względu na występujące na styku trzech kontynentów duże zróżnicowanie klimatu amplitudy temperatury różnie się kształtują, zależnie od rejonu. W niektórych miejscach Pustyni Rub Al-Chali temperatura w lecie dochodzi nawet do +65 °C. Średnia temperatura i Wyżyny Irańskiej to latem 35 °C, a 10 °C zimą. W lecie nocami następują gwałtowne ochłodzenia i temperatura potrafi spaść nawet poniżej 20 °C. Najzimniejszym miejscem Azji Zachodniej jest góra Ararat w Turcji, gdzie nawet w lecie temperatura zazwyczaj nie przekracza 0 °C. Średnie temperatury na północy to w lecie 30 °C, zaś zimą –6 °C.
W Azji Zachodniej występują dwa charakterystyczne wiatry: Sharqi i Szamal.
Sharqi (lub Sharki) to wiatr wiejący z południa i południowego wschodu. Występuje sezonowo: od kwietnia do początku czerwca, oraz pomiędzy wrześniem i listopadem. Jest suchy i zawiera duże ilości pyłu i często prowadzi do burz piaskowych i pyłowych, które potrafią unieść piasek nawet na kilka tysięcy metrów, powodując czasowe zamknięcie lotnisk. Ten wiatr potrafi na początku i końcu sezonu duć przez cały dzień i po kilka dni w środku sezonu. Czasami osiąga prędkość nawet 80 km/godz.
Szamal to gorący, suchy, często gwałtowny północny bądź północno-zachodni wiatr, pojawiający się w ciągu całego roku, a szczególnie w lecie. Występuje w Iraku i krajach Zatoki Perskiej (wliczając Arabię Saudyjską i Kuwejt), powodując czasami burze piaskowe. Bardzo silny podczas dnia, słabnie w nocy, co spowodowane jest gwałtownym obniżeniem się temperatury powierzchni ziemi.
Topografia
Większość Azji Zachodniej stanowią obszary o wyżynno-górzystym ułożeniu terenu. Zazwyczaj po wąskiej przybrzeżnej równinie na zachodzie pojawiają się góry, a zaraz za nimi pustynne, bądź trawiaste, górzyste płaskowyże, które na południu rejonu stopniowo opadają do morza, a na północy przechodzą w wysokie góry.
Przeważającą część najdalej wysuniętego na zachód półwyspu Azja Mniejsza stanowi Wyżyna Anatolijska, rozpostarta pomiędzy Górami Pontyjskimi i górami Taurus. Na granicy półwyspu, Góry Pontyjskie i Taurus się przybliżają się do siebie. Na tym zwężeniu rozpoczyna się malownicza i wyżej usytuowaną Wyżynę Armeńską, która stanowi centralną część tego regionu Azji.
Na północ od niej są góry Kaukaz z najwyższym szczytem Elbrus (5642 m n.p.m.), na południowy wschód góry Zagros i Wyżyna Irańska, a na południu, za najwyższym pasmem gór Taurus, których najwyższym szczytem jest Ararat (5165 m n.p.m.), oraz Mezopotamią rozpoczynają się pustynie Półwyspu Arabskiego.
Niziny zajmują zazwyczaj tereny przybrzeżne. Wyjątek stanowi Dolina Mezopotamii oraz wschodnia część Pustyni Rub Al-Chali. Większą nizinną kotlinę tworzy też wpadająca do Morza Kaspijskiego rzeka Kura.
Najniżej położone jest Morze Martwe, którego lustro wody znajduje się w najniższym punkcie Ziemi, 418 m p.p.m.
Geologia
W Azji Zachodniej zbiegają się trzy płyty tektoniczne: afrykańska, arabska i eurazjatycka. Oddziaływanie wzajemne płyt sprawia, że region jest sejsmicznie aktywny. Widać szczególnie w Turcji, która sama znajduje się na małej płycie tektonicznej, gdzie często dochodzi do trzęsień ziemi.
Na styku płyt afrykańskiej i arabskiej, oddalających się rocznie od siebie o ok. 2,5 cm, przechodzi Rów Abisyński, którego najbardziej wysuniętą na północ częścią jest Rów Jordanu.
Bogactwa naturalne
Największym bogactwem naturalnym jest występująca w krajach Zatoki Perskiej ropa naftowa. Kiedyś spalany uboczny produkt wydobycia ropy, gaz ziemny jest dziś wykorzystywany w przemyśle i skraplany na sprzedaż.
Najbardziej urozmaicone złoża są w Iranie, gdzie poza ropą naftową i gazem ziemnym występują: żelazo, boksyty, miedź, cynk i ołów oraz chrom. Również dużą różnorodnością zasobów kopalnych może poszczycić się Turcja, gdzie znajdują się bogate pokłady chromu oraz nieco mniejsze węgla brunatnego i żelaza. Na terytorium Izraela, Palestyny i Jordanii występują złoża soli potasowych, fosforytów i apatytów, natomiast w Libii złoża siarki.
Naturalne bogactwo terenów górzystych stanowią lasy, w tym piękne lasy cedrowe.
Zasoby wody
W większości państw regionu duży problem stanowi brak naturalnych zasobów wodnych. Wraz z bardzo szybkim wzrostem populacji zwiększa się zapotrzebowanie na wodę, nie tylko pitną, lecz również dla przemysłu i rolnictwa. Dodatkowy problem stanowią zasolenia wód lądowych oraz wytwarzane przez człowieka ścieki.
Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę dla rolnictwa są rzeki, w tym dwie największe na tym terenie Eufrat i Tygrys, płynące w urodzajnej dolinie Mezopotamii. W bardziej suchych miejscach, gdzie rzeki pojawiają się tylko okresowo buduje się zapory, tamy oraz studnie, aby zatrzymać wodę z gwałtownych i obfitych opadów. Wodę dla rolnictwa odzyskuje się też przez oczyszczanie ścieków. Odsalarnie dostarczają wodę pitną i dla przemysłu.
Na najsuchszym terenie Azji Zachodniej występuje kilka podziemnych warstw wodonośnych. W Arabii Saudyjskiej dwa duże zbiorniki, pochodzących z Paleozoiku i Triasu wód podziemnych, znajdują się pod górami Gabal Tuwaiq i rozciągają się od nich w kierunku zachodnim do Morza Czerwonego. Pochodzące z Kredy i Eocenu warstwy wodonośne są usytuowane pod dużą częścią środkowej i centralnej Arabii Saudyjskiej. Szczególne znaczenie odgrywa położony na południowy wschód od stolicy zbiornik Wasia-Biyadh, gdzie od 2008 – maja 2011 r. trwały badania nad wykorzystaniem podziemnych zasobów wodnych.
Gospodarka
Kultura
Religie
Dominującą religię w Azji Zachodniej stanowi islam, w różnych swoich odłamach. Półwysep Azja Mniejsza i tereny na południowy wschód od niego, aż do oceanu Indyjskiego zamieszkują przede wszystkim muzułmanie sunnici, ich odsetek w niektórych krajach dochodzi do 99%, wyżynę Irańską i tereny ujścia Eufratu i Tygrysu muzułmanie szyici (w Iranie stanowią 90% wszystkich mieszkańców). Pozostałe mniejsze odłamy muzułmanów rozsiane są po różnych krajach, w niektórych z nich tworząc poważne grupy wyznaniowe (w Omanie muzułmanie ibadyci 74%, w Libanie muzułmanie druzowie 7%).
Inne ważne religie to: chrześcijaństwo (Apostolski Kościół Ormiański – Armenia, Górski Karabach; prawosławie – m.in. Cypr, Gruzja); judaizm (Izrael). Spotyka się także wyznawców hinduizmu (Oman 7%, Katar).
Niektóre państwa regionu mają w konstytucji wpisany charakter wyznaniowy (np. Arabia Saudyjska i Iran – islam; Cypr – prawosławie; Izrael – judaizm), a w większości krajów muzułmańskich prawo zawiera elementy szariatu. Najbardziej zróżnicowany religijnie jest Liban, gdzie poza różnymi odłamami wyznawców islamu istnieje dość spora grupa katolików (Kościoła greckokatolickiego i maronickiego) oraz prawosławnych.
Ziemia Święta jest celem licznych pielgrzymek wyznawców monoteizmu. Do ważniejszych ośrodków kultu religijnego wszystkich trzech religii monoteistycznych należy zaliczyć Jerozolimę, a do wyłącznie muzułmańskich Mekkę i Medynę.
Konflikty zbrojne
Mapa Azji Zachodniej
Zobacz też
OPEC
Bliski Wschód
Azja Mniejsza
Półwysep Arabski
Zatoka Perska
Przypisy
Bibliografia
Jaszczuk S. Tablice Geograficzne. Kraków 2007. , .
Mroczkiewicz H. (red.). Atlas Świata. Edycja limitowana. Warszawa 2010/2011. .
Linki zewnętrzne
Encyklopedia Gutenberga
Sztuka Azji Zachodniej
Flood risk management El-Qaa watershed
Regiony Azji |
279 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azja%20Po%C5%82udniowa | Azja Południowa | Azja Południowa – region Azji obejmujący kraje subkontynentu indyjskiego na południe od Himalajów, czyli: Indie, Pakistan, Nepal, Bhutan, Bangladesz oraz wyspiarskie państwa Sri Lankę i Malediwy, zależnie od ujęcia również kraje położone bardziej na zachód (w Azji Zachodniej).
W 2015 liczba ludności Azji Południowej wynosiła 1,823 mld – około 24,8% ludności świata. Z tego 34,8% ludzi zamieszkiwało miasta.
Azja Południowa obejmuje Nizinę Hindustańską, położoną na półwyspie część Indii oraz Sri Lankę. Nizinę Hindustańską tworzą aluwialne niziny Indusu, Gangesu i Brahmaputry, biegnące równolegle do głównych łańcuchów Himalajów. Jest to obszar akumulacji dawnych osadów z dna morza, które zostały zepchnięte na teren niziny wskutek wypiętrzania się gór. W dorzeczu Gangesu i Brahmaputry utworzyły się żyzne tereny, podobnie jak w nawodnionych okolicach Indusu, natomiast obrzeża dorzecza Indusu spustynniały.
Przeciętna oczekiwana długość życia w tym rejonie w 2015 wynosiła 68,7 lat, zaś wskaźnik rozwoju społecznego 0,621 (drugi od końca, po Czarnej Afryce). W 2011 średnia piśmienność na terenie Azji Południowej oraz Iranu (uwzględniany jest wraz z Azją Południową w statystykach UNICEF) wynosiła 63% u dorosłych i 81% u młodzieży. W badanym okresie 2010–2015 umiarkowane lub poważne niedożywienie u dzieci poniżej 5. roku życia wynosiło 37,9%. Słaba opieka okołoporodowa w 2002 stanowiła główną przyczynę śmierci dzieci w wieku poniżej 5 lat; pozostałymi głównymi przyczynami była biegunka oraz infekcje dróg oddechowych.
Zobacz też
Półwysep Indyjski
Przypisy
Regiony Azji |
280 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Azja%20Mniejsza | Azja Mniejsza | Azja Mniejsza – rozległy półwysep na zachodniej granicy Azji, otoczony morzami Czarnym od północy, Marmara od północnego zachodu, Egejskim od zachodu i Śródziemnym od południa. Od Europy oddziela go Morze Marmara oraz cieśniny Bosfor i Dardanele. Azja Mniejsza ma około 0,5 mln km² powierzchni i stanowi około dwóch trzecich terytorium Turcji. Częściowo pokrywa się z krainą historyczną Anatolii. Region fizycznogeograficzny w Azji Zachodniej.
Azja Mniejsza jest regionem w przeważającej części wyżynno-górskim; niziny są niewielkie i leżą na wybrzeżach. Wnętrze Azji Mniejszej zajmuje Wyżyna Anatolijska, mająca charakter płaskowyżu, który podnosi się z zachodu na wschód od 800 do 1500 m n.p.m. Wyżynę ograniczają rozległe łańcuchy górskie Gór Pontyjskich na północnym wybrzeżu i gór Taurus na południowym, o wysokości ponad 2000 m n.p.m., sięgające 3916 m n.p.m. (wygasły wulkan Erciyes Dağı). Na wschodzie oba łańcuchy górskie się zbiegają i bez wyraźnej granicy przechodzą w Wyżynę Armeńską. Region jest aktywny sejsmicznie.
Klimat Azji Mniejszej jest podzwrotnikowy, na wybrzeżach śródziemnomorski, w centrum kontynentalny suchy. Roczny opad wynosi od 200-500 mm na Wyżynie Anatolijskiej do 2000 mm na południowych zboczach Taurusu i 3000 mm na północnych zboczach Gór Pontyjskich. Zimy są chłodne i wilgotne, lata – gorące i suche.
Na Wyżynie Anatolijskiej przeważa roślinność stepowa i półpustynna, zbocza Taurusu i Pontu porastają lasy liściaste (bukowe i dębowe) i iglaste (jodłowe i sosnowo-świerkowe), na wybrzeżach przeważa makia.
Zobacz też
Bliski Wschód
Azja Zachodnia
Przypisy
Bibliografia
Zdzisław Czeppe, Jan Flis, Rodion Mochnacki Geografia fizyczna świata. Podręcznik dla studentów geografii uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, wyd. I
Jan Mityk Geografia fizyczna części świata (zarys fizjograficzny), Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1982, wyd. V
Józef Szaflarski (red.) Słownik geografii świata. Tom I. A-M, "Wiedza Powszechna", Warszawa 1977, wyd. II
Azja Zachodnia |
281 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Sapkowski | Andrzej Sapkowski | Andrzej Sapkowski (ur. 21 czerwca 1948 w Łodzi) – polski pisarz fantasy, z wykształcenia ekonomista. Twórca postaci wiedźmina. Jest najczęściej po Stanisławie Lemie tłumaczonym polskim autorem fantastyki.
Życiorys
Jego matka urodziła się w podkieleckiej wsi, a ojciec – pod Wilnem. Dziadek od strony ojca pochodził z drobnoszlacheckiej rodziny herbu Łodzia, wywodzącej się z Kowieńszczyzny, służył w armii rosyjskiej, po rewolucji 1917 wraz z rodziną powrócił na Wileńszczyznę, gdzie następnie pracował jako naczelnik poczty w Święcianach. Po zakończeniu II wojny światowej rodzina Sapkowskich zamieszkała w okolicach Nowej Soli, a następnie w Łodzi.
Urodził się i mieszka w Łodzi. Od 9 lipca 2008 jest honorowym obywatelem tego miasta. Jest absolwentem XXI Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Prusa w Łodzi oraz Uniwersytetu Łódzkiego (handel zagraniczny, 1972). Początkowo pracował w handlu zagranicznym – handlował futrami w firmie „Skórimpex”.
Karierę literacką zaczynał jako tłumacz, przekładając na język polski opowiadanie Słowa Guru Cyryla M. Kornblutha w „Fantastyce”. Pierwszym opublikowanym opowiadaniem był Stalogłowy (1984) w „Wiadomościach Wędkarskich”, dotyczące połowu pstrąga stalogłowego. Popularność zdobył cyklem opowiadań i pięciotomową sagą o wiedźminie – pierwsze opowiadanie „Wiedźmin”, ukazało się w grudniu 1986 w miesięczniku „Fantastyka”, jako laureat III nagrody w konkursie literackim ogłoszonym przez czasopismo. Oprócz tego wydał esej o Rycerzach Okrągłego Stołu Świat króla Artura. Maladie, leksykon miłośnika fantasy Rękopis znaleziony w Smoczej Jaskini, poradnik dla osób zaczynających grać w RPG pt. Oko Yrrhedesa, powieści z cyklu o Reinmarze z Bielawy (Trylogia husycka), powieść Żmija oraz wiele opowiadań i artykułów w czasopismach i zbiorach opowiadań.
Jego książki zostały przetłumaczone na blisko dwadzieścia języków: angielski, niemiecki, rosyjski, hiszpański, francuski, białoruski, litewski, czeski, słowacki, ukraiński, portugalski, bułgarski, serbski, fiński, włoski, szwedzki, holenderski, estoński, chiński, węgierski. Jest laureatem wielu nagród literackich polskich i zagranicznych.
Na podstawie jego literatury powstały: komiks Wiedźmin (6 zeszytów w latach 1993–1995), film pełnometrażowy i serial telewizyjny Wiedźmin, gra fabularna Wiedźmin: Gra Wyobraźni oraz gra karciana. W oparciu o cykl wiedźmiński powstała seria komputerowych gier RPG, wydana przez warszawskie studio CD Projekt RED, w skład której wchodzą: Wiedźmin (premiera 26 października 2007), której Andrzej Sapkowski był konsultantem, Wiedźmin 2: Zabójcy królów (17 maja 2011) oraz Wiedźmin 3: Dziki Gon (19 maja 2015).
W maju 2017 serwis Netflix zapowiedział nakręcenie serialu opartego na prozie Sapkowskiego i osadzonego w świecie Wiedźmina, nawiązując współpracę z Andrzejem Sapkowskim jako konsultantem kreatywnym. Premiera pierwszego sezonu serialu odbyła się 20 grudnia 2019, drugiego 17 grudnia 2021. Trzeci zaplanowano na 29 czerwca i 27 lipca 2023. 15 września 2017 w Teatrze Muzycznym im. Danuty Baduszkowej w Gdyni odbyła się prapremiera musicalu Wiedźmin na podstawie opowiadań Sapkowskiego.
W 2016 podczas spotkania autorskiego na Polconie pisarz w ironiczny sposób – negatywnie – wypowiedział się na temat wpływu gier CD Projekt RED na sprzedaż i odbiór książek, środowisko graczy zareagowało na słowa swoistym bojkotem Sapkowskiego. Autor broni swego poglądu tym, że z jego obserwacji – jego tytuły opatrzone okładką z grafiką komputerową – zostawały odbierane przez niektórych czytelników jako tzw. game related, czyli książka na podstawie gry, co z kolei przekłada się na odebranie twórczości łódzkiego pisarza jako wtórnej, nieoryginalnej.
W 2018 z okazji 70. urodzin Andrzeja Sapkowskiego jeden z łódzkich skwerów otrzymał imię wiedźmina, Geralta z Rivii – głównego bohatera serii książek pisarza.
W październiku 2018 pisarz wezwał CD Projekt do zapłaty dodatkowych 60 mln zł, ponad wynagrodzenie określone w umowach między nim a spółką, za wykorzystanie świata wiedźmina w grach, powołując się na art. 44 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. CD Projekt określił to żądanie jako bezpodstawne i stwierdził, że w sposób ważny i legalny nabył prawa do utworów Sapkowskiego. 20 grudnia 2019 spółka zawarła z pisarzem porozumienie, którego postanowienia zostały objęte tajemnicą.
Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.
Życie prywatne
Jest żonaty, miał syna Krzysztofa (1972–2019) z pierwszego małżeństwa.
Deklaruje się jako ateista.
Nagrody
polskie
Nagroda Fundacji Literackiej im. Natalii Gall (1990),
Nagroda im. Janusza A. Zajdla – pięciokrotnie, za opowiadania Mniejsze zło (1990), Miecz przeznaczenia (1992), W leju po bombie (1993), oraz powieści Krew elfów (1994) i Narrenturm (2002) (jest drugim, po Jacku Dukaju najczęściej nagradzanym autorem w historii tej nagrody),
Nagroda Sfinks – sześciokrotnie (1995, 1997, 1998, 2000, 2005, 2007),
Nagroda Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu za całokształt twórczości (1995),
Paszport „Polityki” w kategorii literatura (1997),
Tytuł Twórca Roku przyznawanym przez Śląski Klub Fantastyki (kilkakrotnie),
nominowany do Nagrody Literackiej Nike w 2003 za Narrenturm,
Nagroda Miasta Łodzi (2004),
srebrny medal Gloria Artis przyznany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2012),
Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kategorii Literatura (2023).
zagraniczne
Nagroda Ikaros i Ludvik (Czechy, 1993),
Nagroda im. Davida Ben Guriona, przyznawanej przez Izraelski Klub Miłośników Fantastyki („za fundamentalny wkład do fantastyki”, Moskwa 1997),
Nagrodę Ignotus przyznawaną przez hiszpańską Asociación Española de Fantasía|Ciencia Ficción y Terror (w 2003 w dwóch kategoriach, 2004),
Nagrody czeskiej Akademie Science Fiction, Fantasy a Hororu w kategorii „najlepsza przełożona książka nieanglosaska” (1995, 2000, 2004, 2008),
David Gemmell Awards for Fantasy za Blood of Elves – angielskie wydanie pierwszego tomu sagi o wiedźminie Krew elfów (2009),
Międzynarodowa nagroda Eurocon Award przyznawaną przez Europejskie Stowarzyszenie Science Fiction (Best Author, 1996, Grand Master, 2010),
Nagroda Tähtifantasia przyznawaną przez Helsińskie Stowarzyszenie Miłośników Literatury Science Fiction (2011, 2012),
Nagroda 12 osumaa („12 trafień”) Helsińskiej Biblioteki Miejskiej (2011),
Nagroda FantLab's Book of the Year (Книга года по версии Фантлаба) przyznawaną przez rosyjski fanzin FantLab (2011),
Nominacja do Science Fiction & Fantasy Translation Awards (2012),
World Fantasy Award (2016) w kategorii „Osiągnięcie życia” (głównie za Sagę o wiedźminie).
Twórczość
Zbiory opowiadań
Wiedźmin (Reporter 1990)
Miecz przeznaczenia (superNOWA 1992)
Ostatnie życzenie (superNOWA 1993)
Coś się kończy, coś się zaczyna (superNOWA 2000)
Opowieści o wiedźminie, tom 1 (Libros 2002), wznowienie dawniejszych opowiadań
Opowieści o wiedźminie, tom 2 (Libros 2002), wznowienie dawniejszych opowiadań
Maladie i inne opowiadania (superNOWA 2012)
Powieści
Cykl wiedźmiński
Saga o wiedźminie
Krew elfów (superNOWA 1994)
Czas pogardy (superNOWA 1995)
Chrzest ognia (superNOWA 1996)
Wieża Jaskółki (superNOWA 1997)
Pani Jeziora (superNOWA 1999)
Odrębne pozycje
Sezon burz (superNOWA 2013)
Trylogia husycka
Narrenturm (superNOWA 2002)
Boży bojownicy (superNOWA 2004)
Lux perpetua (superNOWA, 2006)
Inne powieści
Żmija (superNOWA, 2009)
Opowiadania i inne
Oko Yrrhedesa (MAG 1995), gra fabularna
Świat króla Artura. Maladie (superNOWA 1995), esej
Rękopis znaleziony w Smoczej Jaskini (superNOWA 2001), przewodnik po literaturze fantasy
Historia i fantastyka (superNOWA 2005), wywiad-rzeka przeprowadzony przez Stanisława Beresia
Stalogłowy („Wiadomości Wędkarskie” 7-8/1984)
Wiedźmin („Fantastyka” 12/1986, zbiór Wiedźmin, Reporter 1990, antologia opowiadań Jawnogrzesznica, Przedświt 1991 zbiór Ostatnie życzenie, superNOWA 1993, zbiór Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002)
Droga, z której się nie wraca („Fantastyka” 8/1988, Wiedźmin, Reporter 1990, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Muzykanci (antologia Wizje Alternatywne, superNOWA 1990, Trzynaście kotów, superNOWA 1997, Coś się kończy, coś się zaczyna superNOWA 2000, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Mniejsze zło („Fantastyka” 3/1990, Wiedźmin, Reporter 1990, Ostatnie życzenie, superNOWA 1993, Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002)
Kwestia ceny („Nowa Fantastyka” 9/1990, Wiedźmin, Reporter 1990, Ostatnie życzenie, superNOWA 1993, Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002)
Granica możliwości („Nowa Fantastyka” 9-10/1991, Miecz przeznaczenia, superNOWA 1992, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002)
Tandaradei! („Fenix” 1/1992, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Wieczny ogień (Miecz przeznaczenia, superNOWA 1992, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002)
Trochę poświęcenia (Miecz przeznaczenia, superNOWA 1992, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002)
Miecz przeznaczenia (Miecz przeznaczenia, superNOWA 1992, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002)
Coś więcej (Miecz przeznaczenia, superNOWA 1992, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002)
Okruch lodu („Nowa Fantastyka” 7/1992, Miecz przeznaczenia, superNOWA 1992, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002)
Maladie („Nowa Fantastyka” 12/1992, Świat króla Artura. Maladie, superNOWA 1995, Maladie, Atropos /wydanie kolekcjonerskie, sygnowane, numerowane/ 2006, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Kraniec świata (Ostatnie życzenie, superNOWA 1993, Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002)
Ostatnie życzenie (Ostatnie życzenie, superNOWA 1993, Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002)
Głos rozsądku (Ostatnie życzenie, superNOWA 1993, Opowieści o wiedźminie, tom 1., Libros 2002)
Róże z Shaerrawedd („Nowa Fantastyka” 1994, nr 7, s. 43-56 i 65-67, trzeci rozdział Krwi elfów w formie opowiadania)
W leju po bombie („Fenix” 4/1993, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Złote popołudnie (antologia Trzynaście kotów, superNOWA 1997, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, antologia Strefa mroku – jedenastu apostołów grozy, dodatek do czasopisma „Click! Fantasy”, grudzień 2002, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Coś się kończy, coś się zaczyna („Czerwony karzeł” #5, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, Opowieści o wiedźminie, tom 2., Libros 2002, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Battle dust (inny tytuł: Bitewny pył) („Czerwony karzeł” #7, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Zdarzenie w Mischief Creek („Nowa Fantastyka” 7/2000, Coś się kończy, coś się zaczyna, superNOWA 2000, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Spanienkreuz („Nowa Fantastyka” 4/2007, Maladie i inne opowiadania, superNOWA 2012)
Przekłady na języki obce
Wiedźmin
wydania litewskie, wyd. Dagonas, Kowno 1997, wyd. Eridanas, 2005
Ostatnie życzenie
Miecz przeznaczenia
Krew elfów
Czas pogardy
Chrzest ognia
wydanie litewskie, wyd. Eridanas, 2006
wydanie rosyjskie, wyd. AST, Moskwa 1997
wydanie czeskie, wyd. Leonardo, Ostrawa 1997
wydanie niemieckie, wyd. Deutscher Taschenbuch Verlag 2009
wydanie francuskie, Bragelonne, 2010
wydanie hiszpańskie, Bibliopolis, Madryt 2005
wydanie tajwańskie, Gaea, Tajpej 2015
wydanie angielskie, Gollancz, Orion Publishing Group, Londyn 2015
wydanie amerykańskie, Orbit Books, 2014
Wieża Jaskółki
wydanie litewskie, wyd. Eridanas, 2007
wydanie rosyjskie – wyd. AST, Moskwa 1999
wydanie czeskie – wyd. Leonardo, Ostrawa 1998
wydanie niemieckie, wyd. Deutscher Taschenbuch Verlag 2010
wydanie francuskie, Bragelonne, 2010
wydanie hiszpańskie, Bibliopolis, Madryt 2006
wydanie tajwańskie, Gaea, Tajpej 2016
wydanie angielskie, Gollancz, Orion Publishing Group, Londyn 2017
wydanie amerykańskie, Orbit Books, 2016
Pani Jeziora
wydanie litewskie, wyd. Eridanas, 2007
wydanie rosyjskie, wyd. AST, Moskwa 1999
wydanie czeskie, wyd. Leonardo, Ostrawa 2000
wydanie hiszpańskie, Bibliopolis, Madryt 2007
wydanie niemieckie, wyd. Deutscher Taschenbuch Verlag 2011
wydanie francuskie, Bragelonne, 2011
wydanie angielskie, Gollancz, Orion Publishing Group, Londyn 2017
wydanie amerykańskie, Orbit Books, 2017
Sezon Burz
wydanie angielskie, Gollancz, Orion Publishing Group, Londyn 2018
wydanie amerykańskie, Orbit Books, 2018
Narrenturm
wydanie czeskie, wyd. Leonardo, Ostrawa 2003
wydanie słowackie, wyd. Slovart, 2003
wydanie rosyjskie, wyd. AST – Chranitiel, Moskwa 2005
wydanie niemieckie, wyd. Dtv, Monachium 2005
wydanie ukraińskie, wyd. Zielony Pies, Kijów 2006
wydanie hiszpańskie, wyd. Alamut, 2009
wydanie amerykańskie, wyd. Orbit, 2020
wydanie angielskie, wyd. Gollancz, 2020
Boży bojownicy
wydanie czeskie, wyd. Leonardo, Ostrawa 2005
wydanie słowackie, wyd. Slovart, 2005
wydanie rosyjskie, wyd. AST – Chranitiel, Moskwa 2006
wydanie niemieckie, wyd. Dtv, Monachium 2006
wydanie ukraińskie, wyd. Zielony Pies, Kijów 2006
Lux perpetua
wydanie czeskie, wyd. Leonardo, Ostrawa, 2008
wydanie słowackie, wyd. Slovart, 2007
wydanie rosyjskie, wyd. AST – Chranitiel, Moskwa 2007
wydanie niemieckie, wyd. Dtv, Monachium 2007,
wydanie ukraińskie, wyd. Zielony Pies, Kijów, 2007
Zbiór opowiadań Tandaradei! – wydanie czeskie, wyd. Leonardo, Ostrawa 1994
Zbiór opowiadań i esejów Doroga bez wozwrata, wyd. rosyjskie – wyd. AST, Moskwa 1999
Zbiór opowiadań Camino sin retorno, Bibliopolis, Madryt 2007
Gra RPG Oko Yrrhedesa, wydanie czeskie, wyd. R.S.G., Ostrawa 1995
Zobacz też
Geralt z Rivii
Wiedźmin (film)
Wiedźmin (komiks)
Wiedźmin (gra komputerowa)
Wiedźmin (serial telewizyjny 2019)
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Polska wiki na temat świata wiedźmina
Laureaci Paszportu Polityki
Honorowi obywatele Łodzi
Absolwenci Uniwersytetu Łódzkiego
Polscy prozaicy
Polscy autorzy fantasy
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Odznaczeni Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Pisarze związani z Łodzią
Laureaci Nagrody im. Janusza A. Zajdla
Polscy autorzy gier fabularnych
Laureaci Śląkfy
Ludzie urodzeni w Łodzi
Urodzeni w 1948
Laureaci Nagrody Miasta Łodzi |
282 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Al | Al | AL – Aeroklub Lubelski
AL – Aeroklub Lwowski
AL – Armia Ludowa, organizacja partyzancka w czasie II wojny światowej
al. – skrót od słowa aleja, np. aleja Pokoju
Al. – skrót od słowa aleje, np. Aleje Jerozolimskie
.al – krajowa domena internetowa najwyższego poziomu przypisana dla stron internetowych Albanii
AL – Albania (oznaczenie kodowe ISO 3166-1)
Alabama – stan w USA (ISO 3166-2)
Al – symbol pierwiastka glin (łac. aluminium)
Sztuczne życie (AL z ang. Artificial Life)
Al- – arabski rodzajnik (ال۔)
Ål – gmina w Norwegii
Al – powieść Williama Whartona
A L – płyta Amandy Lear z 1985 roku
Al – skrócone imię Albert (np. Al Gore), Alfred (np. Al Pacino), Alphonse (np. Al Capone, Al Bundy) |
283 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ar | Ar | Geografia:
Ar – miasto biblijne w Moabie
Inne:
.ar – krajowa domena internetowa najwyższego poziomu przypisana dla stron internetowych z Argentyny
ar – jednostka powierzchni
Ar – komputerowe narzędzie do archiwizacji danych
Ar – symbol chemiczny pierwiastka argon
Ar – we wzorach chemicznych symbol oznaczający grupę arylową
AR (Adventure Racing) – rajdy przygodowe
Grupa "a.r." – awangardowa grupa artystyczno-literacka
Zobacz też:
Ahr
AR |
284 | https://pl.wikipedia.org/wiki/As | As | As – symbol chemiczny arsenu
as – karta do gry
as – moneta w cesarstwie rzymskim
as – dźwięk
as – symbol attosekundy
as – w astronomii, symbol pozaukładowej sekundy łuku (z )
As – polski samochód osobowy produkowany w latach 20. XX w.
As – polski miniserial nakręcony w 2002 roku
"As" – polski tygodnik ukazujący się do 1939
as – polecenie systemu Linux, wchodzące w skład zestawu programów binutils
AS – system autonomiczny (ang. autonomous system)
Ås – miasto i gmina w Norwegii
Aš – miasto w Czechach
Ås – miasto w Szwecji
As – gmina w Belgii
as myśliwski – honorowy tytuł w lotnictwie wojskowym
As – dynastia bogów nordyckich
As – superbohater, postać w filmie Hydrozagadka
As (samolot) – projekt samolotu szkolno-treningowego
as serwisowy – rodzaj zagrywki w tenisie lub siatkówce
As (czasopismo) – polskie czasopismo o tenisie ziemnym
As (zespół muzyczny) – zespół muzyczny disco polo
As – utwór muzyczny Steviego Wondera
Zobacz też
AS
Ås |
285 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abu%20Nidal | Abu Nidal | Abu Nidal (właśc. Hassan Sabri al Banna, pseudonim oznacza „Ojciec Walki”) (ur. 1937 w Jaffie, zm. 16 sierpnia 2002 w Bagdadzie) – terrorysta palestyński, przywódca organizacji Rewolucyjna Rada Fatah.
Życiorys
Urodził się w Jaffie w 1937 roku pod nazwiskiem Sabri al-Banna. Był dwunastym dzieckiem bogatego plantatora i jego ósmej żony. Dorastał wraz z 17 braćmi i ośmioma siostrami (jego ojciec miał 13 żon) w luksusowej rezydencji z basenem i widokiem na morze. Rodzina przyszłego terrorysty utrzymywała się ze sprzedaży cytrusów do państw europejskich, głównie Niemiec i Wielkiej Brytanii. Na przełomie lat 1944-45 trafił do Collège des Frères będącej francuską, chrześcijańską szkołą misyjną. Po roku edukacji i śmierci ojca, naukę kontynuował w szkole islamskiej w Jerozolimie.
Walki, które wybuchły po podziale Palestyny w roku 1947, doprowadziły do przerwania dochodowego biznesu rodziny al-Banna. O ile ojciec Abu Nidala i jego rodzina miała dobre relacje z żydowskimi osadnikami w Jaffie, to wojna zmieniła zupełnie położenie rodziny, która musiała wyjechać do kontrolowanego przez Egipt obozu uchodźców al-Burajdż w Strefie Gazy. Włości al-Banni zostały zajęte przez Izrael, a exodus Palestyńczyków ukształtował poglądy Abu Nidala. Następnie przeniósł się wraz z rodziną do Nablusu, gdzie ukończył liceum. Po ukończeniu szkoły średniej w 1955 roku wstąpił do nacjonalistycznej partii Baas. Przez dwa lata studiował inżynierię na Uniwersytecie Kairskim, które opuścił bez zdobycia dyplomu. W 1960 roku wyprowadził się w celach zarobkowych do Arabii Saudyjskiej, gdzie pracował między innymi jako robotnik. Często wracał do Nablusu, gdzie odwiedzał matkę, także tam poznał swoją przyszłą żonę, która wraz z nim wyprowadziła się do Arabii Saudyjskiej. W 1962 roku para wzięła ślub. Owocem tego związku była trójka dzieci (syn i dwie córki).
Na emigracji nawiązał kontakt z palestyńskimi nacjonalistami. Związał się z ruchem al-Fatah Jasira Arafata. W Arabii Saudyjskiej uczestniczył w antyizraelskich manifestacjach, które wybuchły w 1967 roku po porażce Arabów w wojnie sześciodniowej. Udział w protestach poskutkował go wyrzuceniem z pracy i aresztowaniem. Po wypuszczeniu został deportowany. Wraz z rodziną przeniósł się do Nablusu, a następnie do Ammanu w Jordanii. Założył kompanię handlową „Impex“. Jednocześnie kontynuował działalność polityczną i przyjął pseudonim „Abu Nidal”, czyli „Ojciec Walki”. W wojnie między rządem jordańskim a palestyńskimi grupami zbrojnymi (Czarny Wrzesień) nie odegrał roli wojskowej, jego firma posłużyła al-Fatah jako miejsce spotkań działaczy i transferów finansowych grupy. Działalność handlowa uczyniła go nie tylko bogatym, ale wpłynęła również na jego wpływy w al-Fatah. Abu Ijad przyznał mu stanowiska przedstawiciela partii w sudańskim Chartumie, a następnie Iraku.
Po klęsce Palestyńczyków w konflikcie z Jordanią publicznie krytykował kierownictwo Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Swoje radykalne poglądy głosił poprzez radio „Głos Palestyny” z siedzibą w Iraku. Podczas Trzeciego Kongresu al-Fatahu w Damaszku w 1971 roku poparł Abu Daouda wzywającego do większej demokracji w ramach partii i zemsty na rządzie Jordanii. Gdy w lutym 1973 roku Daoud został zatrzymany przez jordańskie władze za próbę zamachu na tamtejszego monarchę, Abu Nidal zorganizował pierwszą operację o terrorystycznym charakterze. Operacji nadał kryptonim „Al-Iqab”, czyli „Kara”. W ramach operacji terroryści związani z Abu Nidalem dokonali ataku na saudyjską ambasadę w Paryżu oraz uprowadzili należący do Kuwejtu samolot. Zastraszony rząd Kuwejtu zgodził się na żądania porywaczy i wykupił od Jordańczyków wypuszczenie Daouda na wolność. Akcje Abu Nidala odbyły się bez konsultacji i bez zgody Fatahu. Przywódcy OWP zarzucili Abu Nidalowi, że poprzez swoje działania szkodzi ruchowi oraz realizuje interes irackiego rządu (Abu Nidal rezydował wówczas w Iraku). W grudniu 1973 roku członkowie jego grupy zniszczyli samolot linii Pan American World Airways. W zamachu zginęły 32 osoby. Za drastyczne środki działania Abu Nidal został zaocznie skazany przez OWP na karę śmierci.
Zamachy przeprowadzone przez Abu Nidala doprowadziły w lipcu 1974 roku do wydalenia go z al-Fatah (na żądanie Arafata). Jeszcze w październiku tego samego roku Abu Nidal utworzył odrębną od al-Fatahu organizację, która przyjęła nazwę Fatah-Rada Rewolucyjna. Jedną z pierwszych akcji Rady Rewolucyjnej był zamach na samolot Trans World Airlines lecący z Izraela do Grecji (88 ofiar śmiertelnych). Większość akcji Abu Nidala polegała na atakach na cele izraelskie i na zachodnich dyplomatów. Ponadto Rada Rewolucyjna przyjęła formę organizacji świadczącej usługi terrorystyczne zewnętrznym mocodawcom. Otrzymując wsparcie finansowe i zaopatrzeniowe od rządu Iraku, Abu Nidal zorganizował ataki na dyplomatów i obiekty w Syrii (pozostającej w sporze z Irakiem).
W 1982 roku zmuszony do opuszczenia Iraku gdzie groziło mu aresztowanie. Toczący wówczas wojnę z Iranem reżim partii Baas nawiązał bliższe relacje z Zachodem. Schronienie znalazł w Syrii. Rada Rewolucyjna uznała tamtejszy rząd za sojusznika w walce z Izraelem. Odtąd Abu Nidal skupił się głównie na eliminacji dyplomatów jordańskich, gdyż obawiano się, że rząd tego kraju zawrze z Izraelem odrębny pokój. 3 czerwca 1982 roku na jego zlecenie zabito ambasadora Izraela w Londynie Szlomo Argowa. Zamach stał się dla Izraela pretekstem, by trzy dni później w odwecie wkroczyć do Libanu, rozpoczynając tym samym wojnę libańską. W grudniu 1985 roku terroryści ostrzelali biura izraelskich linii lotniczych w Rzymie i Wiedniu (torpedując przy tym porozumienie OWP z rządami Włoch i Austrii). Równocześnie zwalczał umiarkowanych działaczy palestyńskich. W 1983 roku z rąk jego ludzi zginął palestyński aktywista Issam Sartawi. Taka działalność zdaniem analityków bardziej szkodziła aniżeli pomagała sprawie palestyńskiej. Stąd też jego biograf Patrick Seale, wysnuł wnioski o tym jakoby terrorysta miał być agentem Mosadu lub narzędziem w ręku polityków izraelskich, chcących storpedować porozumienie z OWP i zdziesiątkować elitę organizacji.
Grupa zebrała duży potencjał finansowy, pobierając od państw arabskich swoisty okup. Abu Nidal prowadził również handel bronią, który okazał się szczególnie owocny w trakcie wojny iracko-irańskiej (broń sprzedawał obu stronom). Nielegalna działalność palestyńskiego terrorysty przyniosła mu majątek szacowany na około 400 milionów dolarów. Działalność Abu Nidala umożliwiły nie tylko kraje arabskie. Blok wschodni, a przede wszystkim Rumunia, Węgry i Polska oferowały schronienie Abu Nidalowi i członkom jego grupy oraz handlowały z nimi bronią. W Warszawie znajdowała się siedziba firmy SAS Foreign Trade and Investment Company należąca do Abu Nidala. Zlikwidowano ją w 1987 roku na żądanie Stanów Zjednoczonych.
W 1986 roku po tym, gdy Syria złagodziła relacje z Zachodem, przeniósł się do Libii. W 1987 roku odmówił włączenia się do pierwszej intifady. Spowodowało to rozłam w szeregach Rady Rewolucyjnej. W obozach grupy w Libanie doszło do otwartego buntu przeciwko jego przywództwu. Przeciwnicy „Ojca Walki” domagali się włączenia Rady Rewolucyjnej do OWP, udziału w intifadzie i zaprzestania międzynarodowego terroryzmu. Próba wewnętrznego puczu została stłumiona na rozkaz Abu Nidala. W 1991 roku prawdopodobnie zlecił zabójstwa umiarkowanych przywódców OWP - Abu Ijada oraz Abu Hola. Zamierzał też zlikwidować samego Arafata, spisek został jednak wykryty. Libię opuścił w 1994 roku. W tym samym roku zrezygnował z działalności terrorystycznej. Przeniósł się do Egiptu. Tam pracował jako doradca przy zwalczaniu islamskich ekstremistów. Ostatnie lata życia spędził w Bagdadzie, gdzie dostał się nielegalnie pod fałszywym paszportem. 19 sierpnia 2002 roku zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w swoim mieszkaniu podczas próby aresztowania. Nie jest jasne, czy popełnił samobójstwo, czy został zabity przez służby specjalne. Po śmierci Abu Nidala wicepremier Iraku Tarik Aziz ogłosił, że Abu Nidal nawiązał kontakty w Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej, szykując spisek mający na celu obalenie irackiego rządu.
Przypisy
Bibliografia
Yossi Melman, The Master Terrorist: The True Story Behind Abu Nidal, Sidgwick & Jackson, 1987.
Patrick Seale, Abu Nidal: A Gun for Hire, Hutchinson, 1992.
Palestyńscy terroryści
Politycy partii Baas
Ludzie związani z Tel Awiwem
Urodzeni w 1937
Zmarli w 2002 |
287 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Autosomy | Autosomy | Autosomy – wszystkie chromosomy kariotypu, z wyjątkiem allosomów (chromosomów płci). Odpowiadają za dziedziczenie wszystkich cech z wyjątkiem cech sprzężonych z płcią. U organizmów diploidalnych autosomy występują w parach (chromosomy homologiczne), u poliploidalnych jest ich odpowiednio więcej. U różnych organizmów liczba autosomów jest różna, np. u ludzi występują 22 pary autosomów ponumerowane od największego do najmniejszego . Ich liczba może ulec zmianie na skutek liczbowych aberracji chromosomowych, co może prowadzić do chorób genetycznych lub specjacji.
Zobacz też
dziedziczenie autosomalne recesywne
dziedziczenie autosomalne dominujące
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Chromosomy |
289 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Afrodyzjak | Afrodyzjak | Afrodyzjaki – substancje, co do których panuje opinia, że powodują one zwiększony popęd płciowy lub potencję. Zwykle działają bezpośrednio lub pośrednio na przewodnictwo dopaminergiczne lub modyfikują poziom hormonów płciowych. Często są to zwykłe pokarmy i napoje. Uważa się, że działanie takie ma szampan, kawa z dodatkiem imbiru, cynamonu i koziego mleka, owoce morza, morele zmiksowane z mleczkiem pszczelim. Jednym z najsilniejszych afrodyzjaków jest johimbina.
Podział afrodyzjaków
Ze względu na cel działania, afrodyzjaki można podzielić na dwie grupy:
Afrodyzjakami określa się środki, zwykle o charakterze magicznym, często tzw. napoje miłosne, mające spowodować zakochanie się lub ukierunkowany pociąg seksualny, dawniej nazywane lubczykami.
Afrodyzjakami nazywa się też substancje mające zwiększyć możliwości seksualne, najczęściej przez pobudzenie (lub poprawienie) erekcji prącia u mężczyzn lub pobudzenie seksualne u kobiet, niekoniecznie powiązane z miłością.
Ze względu na sposób działania afrodyzjaki można dzielić na:
magiczne, w większości przypadków niemające w swym składzie żadnych substancji oddziaływających w oczekiwany sposób na organizm.
magiczne lub ludowe, mogące rzeczywiście skutecznie działać, dzięki zawartym w nich substancjom
ludowe lub tradycyjne środki, bez działania magicznego, często określone pokarmy lub napoje. Niekiedy tradycja przypisuje właściwości afrodyzjaku potrawom przyrządzonym z produktów przypominających członek w stanie erekcji (szparagi, smardze, młode pędy bambusa, pora). Niekiedy badania naukowe wykazały, że niektóre z nich mogą pozytywnie wpływać na seksualność, np. dzięki dużej zawartości pewnych mikroelementów lub witamin albo dużą kaloryczność. Jedzenie niektórych afrodyzjaków może być bardzo niebezpieczne – np. japońskiej ryby fugu.
lekarstwa medycyny naturalnej i ludowej, skuteczne działanie niektórych zostało pozytywnie zweryfikowane przez naukę. Często jednak stosowanie niektórych środków (np. hiszpańskiej muchy) może mieć niekorzystne uboczne skutki. Wiara w niektóre tradycyjne medykamenty czasem przyczynia się do polowania na zagrożone lub zanikające gatunki zwierząt lub zbieranie chronionych roślin. (np. róg nosorożca stosowany w medycynie chińskiej)
współczesne lekarstwa – oferowane przez firmy farmaceutyczne mają różne działanie. Niekiedy tylko efektem placebo, wzmocnionym odpowiednio dobranymi witaminami i mikroelementami, czasem oddziaływanie na ciała jamiste członka, poprawiającymi lub zwiększającymi ukrwienie lub wpływającymi pozytywnie na system nerwowy. Mają formy tabletek, kapsułek, kropli lub maści.
narkotyki, środki odurzające, alkohol – najczęściej ich działanie opiera się na zmniejszeniu lub zniesieniu hamulców moralnych, nieśmiałości, wstydu lub spowodowaniu stanu ogólnej euforii lub pobudzenia.
Pewnego rodzaju afrodyzjakami są kosmetyki zawierające według producentów ludzkie feromony, mające zwiększać atrakcyjność seksualną osoby ich używającej.
Przykłady afrodyzjaków
pokarmy: awokado, truskawki, befsztyki (zwłaszcza krwiste lub tatarskie), cebula (szczególnie zupa cebulowa), czekolada, dziczyzna, grzyby (pierścieniaki, smardze, trufle), jaja (szczególnie przepiórcze), kawior, małże, miód, orzechy włoskie, ostrygi, pory, ryby (szczególnie fugu, pstrągi, rekin, sardynki), seler, sery (roquefort, sery kozie), suszone owoce (daktyle, figi, morele), szparagi;
przyprawy: chili, chrzan, cynamon, czosnek, cząber, gałka muszkatołowa, imbir, kardamon, pieprz, pieprz kajeński, wanilia, kapary, seler;
zioła i preparaty roślinne: epimedium wielkokwiatowe, lotos, lubczyk ogrodowy, muira-puama, niektóre kaktusy, nasiona powoju amerykańskiego, Damiana (Turnera diffusa), preparaty z miłorzębu, preparaty, cukierki i herbaty z żeń-szenia; ruta stepowa
napoje: czekolada, kakao, kawa, szampan, różne koktajle alkoholowe i mleczne, mleko kozie;
medykamenty i paramedykamenty: johimbina, kantarydyna, mleczko pszczele, papaweryna, preparaty witaminowe, DHEA.
leki wydawane z przepisu lekarza o udowodnionej skuteczności w pewnych formach zaburzeń erekcji: Cialis, Viagra, preparaty hormonalne (np. zawierające testosteron, estrogen).
Afrodyzjaki w przeszłości
Z umiejętności przygotowywania magicznych eliksirów wzmagających popęd płciowy słynęły czarownice. Do typowych składników tychże mikstur należały: żywica drzew, jądra zwierząt, ostrygi, jaszczurki, przepiórki, fasola oraz włosy należące do mężczyzny, na którego miał zostać rzucony czar. Warzywami pełniącymi rolę afrodyzjaków były: karczochy, szparagi, por, pasternak, rzepa, sałata, kapusta, a wśród grzybów: trufle. Do środków roślinnych należała mandragora oraz przedstawiciel storczykowatych – Coeloglossum bracteatum, którego ziele należało rozpuścić w kozim mleku.
Częstą praktyką wśród kobiet było przygotowywanie potraw i specyfików wzmagających pociąg seksualny partnera. Jednym z bardziej drastycznych sposobów było przyrządzanie mężowi potrawy z ryby, którą należało żywą włożyć do pochwy, poczekać, aż zdechnie a następnie wyjąć i ugotować. Popularne wśród kobiet było też posmarowanie skóry miodem, posypanie jej pszenicą, następnie zeskrobanie ziarna i zmielenie go w młynku, przy czym najważniejszą rzeczą było, aby obracać rączkę w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (obracanie jej w drugą stronę wywoływało impotencję). Z tak uzyskanej mąki należało upiec chleb i podać go do zjedzenia partnerowi. Istotny był także sposób wyrabiania ciasta, otóż należało to robić między udami a im wyżej, tym lepsze przynosiło efekty.
W kręgu kultury francuskiej obfitość orzechów laskowych wiązano ze wzrostem urodzin dzieci. Z tego też względu od XV do XVIII w. za afrodyzjak uznawano popiół ze spalonych skorupek tych orzechów.
W medycynie Wschodu popularnym afrodyzjakiem był sproszkowany róg nosorożca, o którym obecnie wiadomo, że składa się wyłącznie z keratyny.
Zobacz też
anafrodyzjak
Przypisy
Akcesoria seksualne
Substancje psychoaktywne |
290 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anastazjusz%20I | Anastazjusz I | Anastazjusz (Flavius Anastasius; ur. ok. 430, zm. 9 lipca 518), zwany Dikoros – cesarz bizantyński w latach 491–518.
Życiorys
Pochodził prawdopodobnie z okolic miasta Dyrrachium (obecnie w Albanii), leżącego w Epirze. Zanim został imperatorem, sprawował rozmaite godności w administracji pałacowej, m.in. był sekretarzem (silentarius). Tron objął 11 kwietnia 491 r. przy poparciu Ariadny, żony poprzedniego cesarza Zenona Izauryjskiego, którą poślubił 20 maja.
W początkach panowania Anastazjusz musiał walczyć z Longinem, bratem Zenona i jego zwolennikami, głównie wywodzącymi się z małoazjatyckiego plemienia Izauryjczyków. Ostatecznie oddziały prawowitego władcy pokonały buntowników w bitwie pod Cotyaeum w 496 r., ale mimo to walki w Azji Mniejszej trwały jeszcze jakiś czas, zwłaszcza w górach Taurus, gdzie schronili się przegrani.
Palącą kwestią początków panowania tego cesarza stało się rozwiązanie problemów Półwyspu Apenińskiego. Od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego Italia pogrążona była w chaosie. W Rzymie władał wódz germański z plemienia Herulów Odoaker, który w 476 r. obalił ostatniego cesarza Romulusa Augustulusa, a insygnia imperialne odesłał do Konstantynopola. Tymczasem do Italii zbliżała się kolejna fala germańskich najeźdźców – Ostrogotów pod wodzą ich króla Teodoryka, zwanego później Wielkim z rodu Amalów. Zamiarem tego najwybitniejszego z ówczesnych władców było stworzenie silnego państwa. W 493 zdobył Rzym, a następnie zabił Odoakra i ogłosił się królem Italii. Bezradny wobec trudności w polityce wewnętrznej Anastazjusz w 497 roku uznał władzę Teodoryka Wielkiego w Italii jako (formalnie) cesarskiego namiestnika, zwracając insygnia. Ostrogoci wspierali wojska cesarskie w walkach z koczowniczymi plemionami Utigurów i Kutigurów.
W 502 r. wybuchła wojna Bizancjum z perskim imperium Sasanidów. Armia perska będąca stroną atakującą, zdobyła kilka twierdz bizantyjskich m.in. Teodozjopolis i Amidę. Jednakże wodzom Anastazjusza udało się opanować groźną sytuację i po kilku latach bezowocnych walk w 506 r. podpisano pokój przywracający granice sprzed wojny.
W przeciwieństwie do kompromisowego w polityce religijnej Zenona, Anastazjusz był jawnym zwolennikiem monofizytyzmu ,a dokładnie jego odmiany miafizytyzmu i monoenergetyzmu. Początkowo do ortodoksów apostolskich i powszechnych odnosił się łaskawie. Prowadził dialog z papiestwem i utrzymywał wraz z patriarchami takimi jak i Eufemiusz i jego następcy pewną formę interkomunii eucharystycznej na największe święta kościelne z Watykanem. Sytuacja zmieniła się pod wpływem uzurpacji ortodoksów apostolsko-katolickich Areobindusa i Witaliana. W wystąpieniach obu buntowników kwestie natury religijnej odgrywały ważną rolę. Jednakże pomimo tych zadrażnień i miafizyckich, monoenergetycznych sympatii cesarz Anastazjusz twierdził ,iż jest ortodoksyjnym apostolskim i powszechnym (katolickim) chrześcijaninem. Dlatego prowadził negocjacje o przywróceniu pełnej interkomunii z kolejnymi papieżami Feliksem III,Gelazym, Anastazym II ,Symmmachem i i Hormizdasem, a także z królem Franków Chlodwigem i nawróconym na apostolski katolicyzm z arianizmu królem Burgundów Zygmuntem.
Do jego niewątpliwych zasług należy uspokojenie i ustabilizowanie sytuacji wewnętrznej i obniżenie podatków, zwłaszcza likwidacja podatku bezpośredniego zwanego chryzargyron przysporzyła mu popularności. Zastąpił dotychczasowy podatek płacony w naturze – annonę, podatkiem płaconym w złocie – chryzoteleia.
W 498 dokonał reformy monetarnej, która pobudziła gospodarkę pieniężną i zwiększyła zaufanie ludności do monet innych niż złote: „Anastazjusz odnawia ciężką monetę miedzianą, posługiwanie się którą przy handlu jest przyjemne dla ludu, ponieważ płaci i sam otrzymuje zapłatę w tym kruszcu”. Polityka monetarna cesarza okazała się bardzo pozytywna dla skarbu cesarstwa – w roku śmierci cesarza skarb cesarski miał rezerwę 145 ton złota.
W 502 roku wprowadził emancipatio Anastasiana.Tron po nim objął Justyn I jawny zwolennik apostolskiej i powszechnej ,katolickiej ortodoksji
Przypisy
Cesarze bizantyńscy
Dynastia leońska
Konsulowie Cesarstwa Rzymskiego
Urodzeni w V wieku
Zmarli w 518
Ludzie urodzeni w Durrës
Zmarli z powodu porażenia piorunem |
187041 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dhekelia | Dhekelia | Dhekelia (Dhekelia Sovereign Base Area) – brytyjska baza wojskowa w południowo-wschodniej części Cypru, między Larnaką a Famagustą, będąca częścią terytorium zamorskiego Akrotiri i Dhekelia. Stacjonuje tu garnizon liczący . Ośrodek administracyjny mieści się w Episkopi (jest wspólny dla Akrotiri i Dhekelii). Utworzona w 1960 roku na podstawie „traktatu dotyczącego ustanowienia Republiki Cypryjskiej” (ang. „Treaty concerning the establishment of the Republic of Cyprus”), podpisanego przez Wielką Brytanię, Grecję, Turcję i Cypr.
Terytorium suwerennych baz Akrotiri i Dhekelii jest zarządzane przez administratora mianowanego przez brytyjskiego monarchę, który jest jednocześnie dowódcą wojsk brytyjskich na Cyprze.
Uwagi
Linki zewnętrzne
Official SBA Website
Bazy wojskowe
Akrotiri i Dhekelia |
187042 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Akrotiri%20%28baza%20wojskowa%29 | Akrotiri (baza wojskowa) | Akrotiri – brytyjska suwerenna baza wojskowa w południowej części Cypru, będąca częścią terytorium zamorskiego Akrotiri i Dhekelia. Umiejscowiona jest na półwyspie o tej samej nazwie, pomiędzy zatokami Episkopi i Akrotiri, na południe i na zachód od Limassol. W ramach bazy wojskowej funkcjonuje baza lotnicza Akrotiri. Stacjonuje w niej jednostka ekspedycyjna RAF – 903 Expeditional Air Wing (). Ośrodek administracyjny mieści się w Episkopi Cantonment (jest wspólny dla bazy Akrotiri i bazy Dhekelii). Utworzona w 1960 roku na podstawie „Traktatu dotyczącego ustanowienia Republiki Cypryjskiej” (ang. „Treaty concerning the establishment of the Republic of Cyprus”), podpisanego przez Wielką Brytanię, Grecję, Turcję i Cypr.
Terytorium suwerennych baz Akrotiri i Dhekelii jest zarządzane przez administratora mianowanego przez brytyjskiego monarchę, który jest jednocześnie dowódcą wojsk brytyjskich na Cyprze. Funkcję tę pełni teraz Jamie Gordon.
Zobacz też
Akrotiri (wieś)
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Bazy wojskowe Wielkiej Brytanii
Akrotiri i Dhekelia |
187045 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik%20Idzikowski | Ludwik Idzikowski | Ludwik Idzikowski (ur. 24 sierpnia 1891 w Warszawie, zm. 13 lipca 1929 na wyspie Graciosa) – major pilot Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
Życiorys
Młodość i I wojna światowa
Maturę uzyskał w 1912 w Korpusie Kadetów w Rosji, a studia podjął na wydziale górniczym w Liège w Belgii. Podczas I wojny światowej, w lipcu 1915 został powołany do armii rosyjskiej i skierowany do lotnictwa. Ukończył Szkołę Pilotów w Sewastopolu i w 1916 został skierowany do eskadry na front w stopniu chorążego, następnie otrzymał stopień oficerski. Po rewolucji październikowej w Rosji powrócił do Warszawy.
Służba w Wojsku Polskim
W listopadzie 1918 wstąpił do nowo tworzonego Wojska Polskiego w stopniu podporucznika. W trakcie trwającej wojny polsko-ukraińskiej uczestniczył w stopniu porucznika w walkach lotniczych podczas obrony Lwowa. Od 1 czerwca 1919 latał bojowo podczas wojny polsko-bolszewickiej jako pilot, początkowo w 7 eskadrze myśliwskiej, składającej się głównie z amerykańskiego personelu, a później w 6 eskadrze wywiadowczej. Walczył m.in. w obronie Lwowa w 1919 i 1920. Po wojnie służył w 14 eskadrze lotniczej. Został awansowany do stopnia kapitana pilota ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919. W listopadzie 1921 przeniesiono go do Wyższej Szkoły Pilotów w Grudziądzu, gdzie był instruktorem, dowódcą eskadry, a następnie zastępcą szefa pilotażu, do listopada 1923 jako oficer nadetatowy 2 pułku lotniczego. W 1924 był oficerem 1 pułku lotniczego. Następnie, przez kilka miesięcy pełnił służbę w Departamencie Lotnictwa Ministerstwa Spraw Wojskowych, po czym powrócił do latania w 1 pułku lotniczym. W sierpniu 1925 został dowódcą 11 eskadry lotniczej, a jesienią 1926 wyznaczony został na stanowisko dowódcy I dywizjonu lotniczego.
Z dniem 24 kwietnia 1926 został przeniesiony służbowo do Polskiej Misji Wojskowej Zakupów we Francji na okres czterech miesięcy. Testował w locie zakupione przez Polskę francuskie samoloty. 18 lutego 1928 został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 roku i 8. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa. W tym czasie pełnił służbę w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa, pozostając w ewidencji kadry oficerów lotnictwa.
Próby lotu przez Atlantyk
We Francji wysunął projekt dokonania pierwszego przelotu samolotem przez Atlantyk w trudniejszym kierunku zachodnim, przeciwnym do wiatrów. Do tej pory, próby takie nie powiodły się, a Atlantyk pokonano jedynie w kierunku wschodnim. Z uwagi na brak zainteresowania polskich władz wojskowych, Idzikowski czynił na własną rękę przygotowania do lotu na francuskim samolocie wypożyczonym z zakładów, z francuskim nawigatorem. Szef Departamentu Aeronautyki MSWojsk., płk Ludomił Rayski, odmówił mimo to zgody na lot. Na skutek jednak zainteresowania prasy planami Idzikowskiego, polskie władze państwowe i wojskowe podjęły ideę lotu przez Atlantyk i w tym celu zakupiono we Francji nowo skonstruowany samolot rajdowy Amiot 123 – odmianę bombowca, który otrzymał nazwę „Marszałek Piłsudski”. Do lotu wyznaczono Idzikowskiego i mjr. Kazimierza Kubalę jako nawigatora.
Pierwszą próbę przelotu podjęli oni 3 sierpnia 1928, o godz. 4.45, z lotniska Le Bourget pod Paryżem. Jednakże po przeleceniu ok. 3200 km, nad oceanem, przed osiągnięciem połowy drogi, załoga zauważyła spadający poziom oleju silnika, znamionujący pęknięcie zbiornika oleju. Polscy lotnicy zdecydowali zawrócić do Europy. Po 31 godzinach lotu od startu, kiedy olej w instalacji się skończył, Idzikowski zdecydował wodować obok napotkanego niemieckiego statku „Samos”, ok. 70 km od brzegu Hiszpanii. Marynarze uratowali załogę i wyciągnęli dźwigiem samolot, który jednak uległ znacznym uszkodzeniom.
Idzikowski i Kubala podjęli mimo to rok później kolejną próbę pokonania Atlantyku. W tym celu ze składek Polonii amerykańskiej zakupiono drugi egzemplarz samolotu Amiot 123, mający mocniejszy silnik i inne drobne ulepszenia. Samolot nazwano „Orzeł Biały” (według niektórych źródeł, także „Marszałek Piłsudski”). Do ponownego lotu wystartowali 13 lipca 1929, o godz. 3.45, z lotniska Le Bourget. Po przeleceniu 2140 km, nad oceanem, silnik samolotu zaczął zmniejszać obroty i wydawać trzaski. Załoga postanowiła lądować na wyspie Faial na Azorach. Z powodu nieregularnej pracy silnika, ok. godz 21 (19 czasu lokalnego), Idzikowski zdecydował jednak lądować na bliższej o 50 km skalistej wyspie Graciosa. Podczas awaryjnego lądowania na polu, samolot wpadł na niewidoczny wał z kamieni i skapotował. Samolot spłonął. W katastrofie poniósł śmierć Ludwik Idzikowski, natomiast Kazimierz Kubala odniósł niewielkie obrażenia. Przyczyną awarii silnika okazało się uszkodzenie łożyska reduktora.
Zwłoki majora Idzikowskiego zabrał 15 lipca polski żaglowiec ORP „Iskra”, który akurat w tym czasie tam przebywał, i przywiózł 17 sierpnia do Polski do portu Gdynia. Ludwik Idzikowski został pochowany 19 sierpnia 1929 na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 77-2-1/2).
Upamiętnienie
5 kwietnia 1938 na kopcu Józefa Piłsudskiego w Krakowie złożono ziemię z wyspy Graciosa, gdzie zginął Ludwik Idzikowski (do Polski przesłał ją tamtejszy gubernator w urnie, wykonanej z cylindra od silnika lotniczego, którą przekazano do Muzeum przy kopcu).
W Warszawie imieniem Idzikowskiego nazwana została ulica willowa łącząca Dolny i Górny Mokotów.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 8095
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie)
Krzyż Walecznych (dwukrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi (31 sierpnia 1928)
Polowa Odznaka Pilota nr 29 (11 listopada 1928)
Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia
Przypisy
Bibliografia
Jerzy Jędrzejewski. Polscy piloci doświadczalni. Biblioteka Historyczna Instytutu Lotnictwa 2014 r.
Dowódcy 11 Eskadry Liniowej
Ludzie urodzeni w Warszawie (Królestwo Kongresowe)
Majorowie lotnictwa II Rzeczypospolitej
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
Odznaczeni Krzyżem Walecznych (dwukrotnie)
Odznaczeni Polową Odznaką Pilota
Odznaczeni Złotą Odznaką Honorową Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia
Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
Ofiary katastrof lotniczych w Portugalii
Piloci 6 Eskadry Wywiadowczej
Piloci 7 Eskadry Myśliwskiej
Piloci doświadczalni
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Polacy – oficerowie Imperium Rosyjskiego
Polacy – żołnierze Armii Imperium Rosyjskiego w I wojnie światowej
Polscy lotnicy w wojnie polsko-bolszewickiej
Polscy lotnicy w wojnie polsko-ukraińskiej
Polscy piloci myśliwscy
Uczestnicy bitwy o Lwów 1918–1919 (strona polska)
Urodzeni w 1891
Zmarli w 1929
Żołnierze Carskich Sił Powietrznych |
187054 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Karabin%20maszynowy%20Besa | Karabin maszynowy Besa | Besa – brytyjska wersja czechosłowackiego ciężkiego karabinu maszynowego ZB-53 (Model 37). Był używany podczas II wojny światowej jako uzbrojenie brytyjskich czołgów i pojazdów opancerzonych.
Historia
Po wprowadzeniu w 1935 roku do uzbrojenia armii brytyjskiej rkm-u Bren (wersja czeskiego ZB26) uznano że naturalnym następcą ckm-u Vickers będzie ZB53 także zaprojektowany przez Zbrojovkę Brno. W 1936 brytyjska firma BSA uzyskała zgodę na licencyjną produkcję tego karabinu maszynowego.
Już pierwsze próby ZB53 w Wielkiej Brytanii wykazały, że nie jest to konstrukcja udana. Karabin okazał się bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia i wymagał starannej obsługi. Dlatego zdecydowano o kontynuacji produkcji karabinu Vickersa (ostatecznie został on wycofany z uzbrojenia dopiero w 1968 roku), karabin ZB53 miał natomiast stać się uzbrojeniem czołgów. Brytyjskie ministerstwo obrony zamówiło tę broń w roku 1938, rok później rozpoczęła się jej produkcja. Karabin maszynowy Besa używany był do końca wojny, mimo że stosowana w nim amunicja 7,92 x 57 mm Mauser różniła się od standardowej brytyjskiej amunicji .303" (7,7 mm) używanej w tym czasie.
Besa 15 mm
Istniała także wielkokalibrowa wersja tego karabinu czyli ZB-60, zwana też Besa 15 mm. Model był używany przez czołg lekki Mk VI C i brytyjskie samochody pancerne Humber AC Mk.I-III oraz Guy AC Mk.IA. W odróżnieniu od modelu 7,92 mm, mógł on także strzelać ogniem pojedynczym, co było w praktyce częściej wykorzystywane z uwagi na lepszą celność. Wielkokalibrowy karabin maszynowy ważył prawie 57 kg. Zasilanie stanowiła metalowa taśma 25-nabojowa. Broń ta jednak nie była lubiana przez żołnierzy: była niecelna przy ogniu seryjnym z uwagi na wibracje długiej lufy, trudna do załadowania i problematyczne było usuwanie jej zacięć
Przypisy
Czołgowe karabiny maszynowe
Brytyjskie karabiny maszynowe |
291 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej%20Wajda | Andrzej Wajda | Andrzej Witold Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach, zm. 9 października 2016 w Warszawie) – polski reżyser filmowy i teatralny, w młodości aktywny jako malarz. W sezonie 1989/1990 dyrektor artystyczny Teatru Powszechnego w Warszawie. Czterokrotnie jego filmy były nominowane do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W latach 1989–1991 senator I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.
Popularność przyniosły mu filmy inicjujące tzw. polską szkołę filmową: Kanał oraz Popiół i diament, w których dokonywał rozrachunku z czasami II wojny światowej. Dokonał ekranizacji wielu dzieł literackich, jak Popioły, Brzezina, Wesele, Ziemia obiecana, Panny z Wilka i Pan Tadeusz. Współtworzył kino moralnego niepokoju, w którego ramach powstały osadzone w tematyce społecznej, demaskujące patologie systemu komunistycznego w Polsce filmy: Człowiek z marmuru i jego kontynuacja Człowiek z żelaza, która została nagrodzona Złotą Palmą na 34. MFF w Cannes. Do ostatnich dokonań artysty należą: martyrologiczny film Katyń oraz eksperymentalny Tatarak. Reżyser zainicjował również powstanie istniejącego w latach 1972–1983 Zespołu Filmowego „X”, Mistrzowskiej Szkoły Reżyserii Filmowej utworzonej w 2002 roku oraz autorskiego studia filmowego. Jego działalność teatralna obejmowała wystawianie sztuk w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich (Z biegiem lat, z biegiem dni…) oraz za granicą.
Jego twórczość nawiązywała do polskiego symbolizmu i romantyzmu, była próbą rozrachunku z mitami polskiej świadomości narodowej. Za zasługi dla rozwoju kinematografii był wielokrotnie nagradzany, między innymi w 2000 roku otrzymał Nagrodę Akademii Filmowej (Oscara) za całokształt twórczości. Za całokształt twórczości wyróżniony także honorowym Złotym Niedźwiedziem, Cezarem oraz Złotym Lwem.
Życiorys
Młodość i wykształcenie
Ojcem Andrzeja Wajdy był zawodowy wojskowy Jakub (1900–1940), syn Kazimierza Waydy. Matka reżysera, Aniela z domu Białowąs (1901–1950), pracowała jako nauczycielka. Jego brat Leszek (1927–2015) był artystą plastykiem i scenografem. Andrzej Wajda urodził się i początkowo wychowywał w Suwałkach; w 1934 roku cała rodzina przeprowadziła się do Radomia, co było związane z awansem Jakuba Wajdy na stopień kapitana. Rodzice zapisali go do Publicznej Szkoły Podstawowej nr 15 im. Mikołaja Reja. W 1938 roku został harcerzem w 20. Radomskiej Drużynie Harcerskiej, gdzie uzyskał rangę zastępowego.
Andrzej Wajda z ojcem rozstał się pod koniec sierpnia 1939 roku, gdy ten wraz z 72 Pułkiem Piechoty opuścił Radom i wziął udział w przygotowaniach do obrony Polski przed niemiecką agresją. Gdy 8 września 1939 roku, tydzień po wybuchu II wojny światowej, Niemcy wkroczyli do miasta, znalazło się ono w granicach Generalnego Gubernatorstwa. Z polityki okupantów wynikał określony przepisami zakaz pobierania przez Polaków nauki w szkole średniej; toteż zamiast podjąć naukę w gimnazjum, Andrzej Wajda zdecydował się na pójście do siódmej klasy szkoły powszechnej. Ukończył ją w czerwcu 1940 roku. Tymczasem jego ojciec, po trafieniu do niewoli radzieckiej w kwietniu 1940 roku, padł ofiarą zbrodni katyńskiej, o czym jego rodzina początkowo nie wiedziała.
Ostatecznie Andrzej Wajda rozpoczął dalszą naukę w gimnazjum na tajnych kompletach. Przerwał jednak ją już po pierwszym roku z powodów finansowych; w celu utrzymania rodziny wraz z bratem Leszkiem podejmował pracę zarobkową w Landwirtschaft Zentrale, gdzie pełnił funkcję magazyniera, a następnie tragarza i pomocnika bednarza. Mimo ciężkiej sytuacji życiowej zainteresował się malarstwem, uczestnicząc w pracach konserwacyjnych i okresowo pobierając nauki w szkole malarskiej w Krakowie. W połowie 1942 roku wstąpił do Armii Krajowej, gdzie pełnił funkcję łącznika na terenie Radomia. Wczesną jesienią 1943 roku dowiedział się jednak, że osoby z podziemia, które znał, padły ofiarą zasadzki zastawionej przez radomskie Gestapo. Ukrywał się następnie w Krakowie aż do późnej wiosny 1944 roku, gdy okazało się, że owi żołnierze zostali zamordowani. Wówczas powrócił do Radomia, gdzie zapisał się do Koedukacyjnego Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych „Przyszłość”.
W 1946 roku rozpoczął studia malarskie na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jeszcze przed złożeniem dokumentów zamierzał odwiedzić swojego byłego nauczyciela Wiktora Langnera. Kilka dni przed wizytą Wiktor Langner został jednak aresztowany; Andrzeja Wajdę zatrzymano w Krakowie, skąd trafił do komendy wojewódzkiej Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Wydostał się z niej dzięki koneksjom swojego stryja Gustawa, dzięki czemu mógł rozpocząć studia. Miał już za sobą kilka prac malarskich, między innymi Przedmieście Krakowa (1943). Podczas studiów na ASP dołączył do Grupy Młodych Plastyków, inspirowanej nurtami prymitywizmu, surrealizmu i abstrakcjonizmu. Tam stworzył takie obrazy jak Mózg hydraulika (1947, druga wersja 1950), Las w górach, Wschodnie miasto i Rajski ptak (1948). Jesienią 1948 roku dołączył do Grupy Samokształceniowej prowadzonej przez Andrzeja Wróblewskiego. W lipcu 1949 roku Andrzej Wajda zrezygnował jednak ze studiów na akademii, wraz z Konradem Nałęckim podejmując studia z zakresu reżyserii w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w roku 1953, ale dyplom otrzymał dopiero w roku 1960; wynikało to z faktu, iż nie udało mu się wcześniej wykonać pracy dyplomowej.
Twórczość filmowa
1950–1959
Na początku lat 50. Andrzej Wajda zadebiutował trzema etiudami szkolnymi: fabularnym Złym chłopcem (1951) na podstawie noweli Antona Czechowa, dokumentalną Ceramiką iłżecką (1951) oraz dokumentalną Kiedy ty śpisz (1953). Sam reżyser uznał je za nieudane, co wynikało z amatorskiego wykonania pierwszej z nich, interwencji „koleżeńskiego kolektywu” w przypadku drugiej oraz nietrafionego konceptu trzeciej. Żadna z jego etiud nie została więc zgłoszona do pracy dyplomowej. Młody filmowiec miał wziąć także udział w reżyserii socrealistycznego filmu Cztery opowieści, do którego napisał scenariusz, jednak projekt jego nowelki Kasia z tkalni numer trzy został odrzucony przez kierownictwo szkoły, a film ostatecznie otrzymał nazwę Trzy opowieści. Po ukończeniu łódzkiej szkoły filmowej Andrzej Wajda stał się współpracownikiem Aleksandra Forda, pracując przy jego filmach Młodość Chopina i Piątka z ulicy Barskiej.
Pełnometrażowym debiutem fabularnym reżysera było Pokolenie na podstawie powieści Bohdana Czeszki. Film ten, oparty na porzuconym projekcie Forda, został wyprodukowany w 1954 roku i miał premierę rok później; pojawiła się w nim plejada młodych aktorów, wśród nich Tadeusz Janczar, Roman Polański, Tadeusz Łomnicki i Zbigniew Cybulski. Traktował on o młodych aktywistach Gwardii Ludowej, którzy w czasie II wojny światowej organizują konspirację przeciwko hitlerowcom. W filmie tym Andrzej Wajda zarówno nawiązał do własnych doświadczeń z czasów wojny, jak i ukazał przemianę bohaterów spowodowaną wojennymi wydarzeniami. Pokolenie zostało życzliwie przyjęte przez anglojęzycznych krytyków ze względu na sprawną reżyserię i dobrze ocenianą grę aktorską, a z czasem uznane przez nich za pierwszą część trylogii wojennej Andrzeja Wajdy. Krytycznie natomiast odnieśli się do niego zarówno aktywiści komunistyczni ze względu na przełamanie przez reżysera schematów socrealizmu, jak i Polacy na emigracji (między innymi Marek Hłasko) z powodu fałszowania historii. Treść Pokolenia ukierunkowana była na edukację do komunizmu, żołnierze Armii Krajowej zostali w nim ukazani w sposób negatywny na tle młodych socjalistów. Elementy socrealizmu znajdowały się również w kręconym w 1955 roku dokumencie pod tytułem Idę do słońca, który był reportażem na temat twórczości cenionego wówczas Xawerego Dunikowskiego.
Międzynarodowy sukces Andrzej Wajda odniósł dopiero po premierze filmu Kanał, drugiego ogniwa trylogii wojennej, wyprodukowanego w roku 1956 i powstałego na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego. Tematem tego dzieła była agonia powstania warszawskiego i żołnierzy Armii Krajowej próbujących przeżyć w trakcie zaciętych walk. Recenzenci upatrywali w Kanale sugestywną wizję tragicznych losów powstańców. Kanał ze względu na swój nowatorski styl otrzymał Srebrną Palmę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes, zapoczątkowując polską szkołę filmową i zwracając uwagę świata na polską kinematografię. Pozycję nowej postaci w światowym kinie ugruntował Andrzej Wajda trzecią częścią trylogii wojennej, filmem Popiół i diament wyprodukowanym w 1958 roku. Powstał on na kanwie powieści Jerzego Andrzejewskiego pod tym samym tytułem, ale przesłanie w nim zawarte było inne niż w utworze literackim. Reżyser głównym bohaterem filmu uczynił nie komunistę Szczukę, ale byłego żołnierza Armii Krajowej Macieja Chełmickiego, granego przez Zbigniewa Cybulskiego. Wyraźnie okazywał sympatię postawionym w tragicznej sytuacji członkom polskiego podziemia:
Popiół i diament po ukazaniu się na ekranach kin wzbudził negatywne reakcje ze strony polskich komunistów, którzy nie dopuścili do jego uczestnictwa w konkursie głównym na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. Mimo to poza konkursem zdobył nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyków Filmowych. Dzięki swym walorom artystycznym oraz wyrazistej grze Zbigniewa Cybulskiego Popiół i diament został uznany za arcydzieło kinematografii.
W 1959 roku Andrzej Wajda wyreżyserował kolejny film mierzący się z mitem romantycznego bojownika o wolność: Lotną, traktującą o losie polskich ułanów podczas kampanii wrześniowej. Sekwencja ukazująca szarżę kawalerii polskiej na czołgi wzbudziła jednak burzliwą dyskusję, a sam film spotkał się z negatywnym odzewem ze strony krytyków polskich. Lotną jednak ostatecznie zrehabilitowano ze względu na jej sugestywny, surrealistyczny charakter; François Truffaut cytował ją jako jeden z „wielkich chorych filmów”.
1960–1969
Pierwszym w tej dekadzie filmem Andrzeja Wajdy byli Niewinni czarodzieje z 1960 roku na podstawie scenariusza Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego Skolimowskiego (co zapoczątkowało karierę filmową tego ostatniego). Przedstawiono w nim grę miłosną pomiędzy dwiema młodymi osobami. Ze względu na swobodę obyczajową i jazzową muzykę Krzysztofa Komedy Niewinni czarodzieje wywołali kontrowersje wśród krytyków. Kolejnym filmem reżysera był Samson z 1961 roku na podstawie powieści Kazimierza Brandysa o młodym Żydzie, który próbuje przetrwać w okupowanej przez Niemców Warszawie. Produkcja rozczarowała jednak krytyków polskich, a sam filmowiec uznał ją za nieudaną adaptację.
Popularność Andrzeja Wajdy przyczyniła się do tego, że zaczął on tworzyć także za granicą. W 1962 roku nakręcił w Jugosławii Powiatową Lady Makbet na podstawie noweli Powiatowa lady Makbet Nikołaja Leskowa, której treścią są losy zesłańców syberyjskich. Powiatowa lady Makbet zyskała w Jugosławii status klasycznego dzieła rodzimego kina. W tym samym roku powstała nowela Warszawa, wchodząca w skład koprodukcji Miłość dwudziestolatków. Treścią polskiej części filmu były relacje młodej kobiety ze studentem pamiętającym czasy okupacji wojennej.
Andrzej Wajda stał się ponownie obiektem silnej krytyki za sprawą filmu Popioły na podstawie powieści Popioły Stefana Żeromskiego. Tematem dzieła są losy polskich szwoleżerów u boku Napoleona Bonaparte. W Popiołach główną rolę Rafała Olbromskiego zagrał Daniel Olbrychski, który stał się jednym z wieloletnich współpracowników reżysera; inne kluczowe postacie zagrali Bogusław Kierc, Piotr Wysocki, Pola Raksa i Beata Tyszkiewicz. Film mimo niedoskonałości ról drugoplanowych odegrał ważną rolę w dekonstrukcji mitu bohaterskich żołnierzy polskich; przedstawiono ich – zwłaszcza poprzez przypomnienie ich udziału w tłumieniu powstania niewolników na San Domingo oraz wizję rzezi ludności hiszpańskiej po szarży na Somosierrę jako okrutników, a zarazem ofiary polityki napoleońskiej. W 1967 roku Andrzej Wajda zrealizował za granicą obraz Bramy raju na podstawie powieści Jerzego Andrzejewskiego Bramy raju, której tematem była krucjata dziecięca. Bramy raju, wyprodukowane w Wielkiej Brytanii i Jugosławii, poniosły klęskę artystyczną, stając się zarazem największym osobistym niepowodzeniem reżysera.
Tragiczna śmierć Zbigniewa Cybulskiego w 1967 roku była dla reżysera wstrząsem. Postanowił on nakręcić film, który byłby hołdem złożonym aktorowi jako jednemu z jego współpracowników. Wszystko na sprzedaż było pierwszym dziełem autorskim w karierze Andrzeja Wajdy, a jego tematyką stały się przeżycia reżysera (granego przez Andrzeja Łapickiego) wywołane śmiercią aktora w trakcie powstawania filmu. W filmie Andrzej Wajda odsłonił kulisy produkcji filmowej, odwołując się do groteski dla ukazania ponurych czasów produkcji i posługując się technikami dokumentalnymi. Wszystko na sprzedaż stanowiło przełom w karierze filmowca.
W trakcie zdjęć do Wszystkiego na sprzedaż wyreżyserował krótkometrażową groteskę filmową Przekładaniec na podstawie scenariusza Stanisława Lema, utrzymaną w stylu pop-art. Jej treścią są losy rajdowca (granego przez Bogumiła Kobielę), który po poważnym wypadku samochodowym zostaje uratowany dzięki przeszczepieniu części organów. Film został pozytywnie przyjęty przez krytyków. Z innym odbiorem spotkała się komedia Polowanie na muchy z 1969 roku na podstawie opowiadania Janusza Głowackiego. Sam Andrzej Wajda później uznał ją za pomyłkę w jego karierze. Jerzy Płażewski uznał Polowanie na muchy za mało wyrafinowaną, nieudolną satyrę na współczesne społeczeństwo, która nie pasuje do romantycznego wizerunku innych filmów reżysera.
1970–1979
Na początku lat 70. Andrzej Wajda podjął ponownie współpracę z Danielem Olbrychskim, który grał główne role w kilku kolejnych jego filmach. We wrześniu 1970 roku ukazał się Krajobraz po bitwie, oparty na opowiadaniach obozowych Tadeusza Borowskiego, szczególnie Bitwie pod Grunwaldem. Aktor zagrał w nim rolę Tadeusza – cynicznego człowieka obozowego w obliczu wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Dachau przez Amerykanów. Ekranizacja drastycznych opowiadań Tadeusza Borowskiego była trudnym przedsięwzięciem dla reżysera, który zamiast opisywać świat brutalnym językiem pisarza, zdecydował się skoncentrować na postaci Tadeusza. Bolesław Michałek uznał adaptację tych utworów za udaną, chwaląc dojrzałość kreacji Daniela Olbrychskiego i Stanisławy Celińskiej. Zwrócił też uwagę na akcentowanie w filmie miłości jako środka ratowania człowieczeństwa w zdeprawowanym świecie.
Wielkim sukcesem Andrzeja Wajdy stało się dzieło Brzezina na podstawie opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Jego treścią była psychologiczna konfrontacja zgorzkniałego po śmierci żony leśniczego (Daniel Olbrychski) z jego chorującym na gruźlicę bratem (Olgierd Łukaszewicz). Brzezinę chwalono za umiejętne oddanie istoty konfliktu między braćmi i przemyślaną konstrukcję. Film wyróżniał się wizją plastyczną, porównywaną niekiedy do obrazów Jacka Malczewskiego. Brzezina została doceniona za granicą, zdobywając Złoty Medal na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie. W 1971 roku Andrzej Wajda zrealizował w niemieckiej Norymberdze film Piłat i inni, osnuty wokół wątku śmierci Jezusa Chrystusa z powieści Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. W tej kameralnej produkcji rolę Jeszui Ha-Nocri zagrał Wojciech Pszoniak, a jego ucznia – Daniel Olbrychski. Piłat i inni spotkał się jednak z obojętnością niemieckich krytyków, których raziło umiejscowienie akcji obrazu w pohitlerowskim krajobrazie.
W 1972 roku reżyser zajął się adaptacją filmową dramatu Stanisława Wyspiańskiego pod tytułem Wesele. Filmowe Wesele, którego scenariusz stworzył Andrzej Kijowski, a do którego zdjęcia wykonał Witold Sobociński, było wyreżyserowaną w konwencji realistycznej ekranizacją sztuki symbolicznej. Dzieło wzbudziło uznanie krytyków, którzy chwalili realizację filmu (w tym kręcone w trudnych warunkach zdjęcia). Krzysztof Teodor Toeplitz docenił filmowe Wesele jako pokaz wyższości kina nad teatrem. Przy produkcji filmu brał udział nowo stworzony przez Andrzeja Wajdę Zespół Filmowy „X”, działający do 1983 roku, w którym działali tacy reżyserzy, jak Agnieszka Holland, Feliks Falk i Barbara Sass.
Kolejnym sukcesem była Ziemia obiecana na podstawie powieści Władysława Reymonta, której główną tematykę stanowiły namiętności i szalejący kapitalizm w dziewiętnastowiecznej Łodzi. Główne role młodych kapitalistów zakładających własny interes zagrali w nim Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak i Andrzej Seweryn, natomiast muzykę skomponował Wojciech Kilar. Reżyser bardzo sceptycznie podszedł do dzieła literackiego, nadając głównym postaciom filmu charakter bardziej drapieżny, wynaturzony. Dokonana przez niego adaptacja była pozbawiona złudzeń co do możliwości przetrwania uczciwych jednostek w kapitalistycznym świecie. W pełnym świadomej brzydoty i drastyczności dziele dostrzegano wyrazistą analizę wynaturzenia dzikiego kapitalizmu. Film zdobył uznanie krajowych krytyków: Konrad Eberhardt nazwał go „fascynującym widowiskiem”, a Tadeusz Sobolewski – najlepszym polskim filmem wszech czasów, dostrzegając w nim analogię do sytuacji w Polsce w czasach współczesnych jego powstawaniu. Adaptacja tej powieści noblisty otrzymała Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Złoty Medal na MFF w Moskwie. Odmiennie przyjęto obraz w Stanach Zjednoczonych: Ziemia obiecana, która była tworzona w celu emisji w USA i została nominowana do Oscara, spotkała się z oskarżeniami o antysemityzm i nie doczekała się tam premiery kinowej. Stała się ona jednym z najmniej lubianych filmów polskich w Stanach Zjednoczonych. Później Andrzej Wajda zrealizował film Smuga cienia na podstawie powieści Josepha Conrada, opowiadający o młodym oficerze marynarki (Marek Kondrat) wyruszającym w rejs do Singapuru. Film spotkał się z różnorodnymi reakcjami krytyków: o ile Aleksander Jackiewicz uznał go za udaną adaptację z odniesieniami do symbolizmu, o tyle Michał Komar ocenił Smugę cienia jako film nieudany.
Szczególny zwrot w twórczości reżysera nastąpił w 1975 roku. Andrzej Wajda, dotychczas unikający otwartego odnoszenia się do systemu władzy komunistycznej w Polsce, wystąpił wraz z innym reżyserem, Krzysztofem Zanussim, na Forum Filmowców w Gdańsku. Obaj zarzucili kontrolującym obieg filmowy decydentom hamowanie swobody twórczej, co – ich zdaniem – skłaniało młodych twórców do skupiania się bardziej na tematyce historycznej niż współczesnej. Wyrazem tego buntu były prace nad filmem Człowiek z marmuru, opartym na zapomnianym scenariuszu Aleksandra Ścibora-Rylskiego. Władze zamierzały nie dopuścić filmu do publikacji, a także naciskały na usunięcie z czołówki nazwiska współpracującej z Andrzejem Wajdą Agnieszki Holland. Film ukazał się jednak w kinach dzięki wstawiennictwu Józefa Tejchmy (członka Biura Politycznego KC PZPR) i poważaniu, jakim reżyser cieszył się wśród nomenklatury. Człowiek z marmuru miał premierę w 1976 roku. Jego bohaterką jest młoda studentka reżyserii (debiutująca na ekranie Krystyna Janda), która odkrywa mroczną prawdę o zapomnianym przodowniku pracy (Jerzy Radziwiłowicz). Film otrzymał nagrodę FIPRESCI na MFF w Cannes i został pozytywnie przyjęty przez krytyków zagranicznych (polska prasa odnosiła się z niechęcią do filmu), którzy chwalili odwagę reżysera i nazwali Człowieka z marmuru kamieniem milowym w historii polskiego kina. Film ten stanowi manifest kina moralnego niepokoju.
Po Człowieku z marmuru Andrzej Wajda powrócił na krótko do kręcenia filmów dokumentalnych. W 1976 roku nakręcił Umarłą klasę, zapis tytułowej sztuki reżysera teatralnego Tadeusza Kantora, a w 1978 roku – Zaproszenie do wnętrza, które było opisem wystawy niemieckiego artysty Ludwiga Zimmerera. Reżyser nie przestał jednak pracować nad filmami fabularnymi. W 1978 roku powstał obraz Bez znieczulenia, jego treścią były losy poważanego dziennikarza, który po ujawnieniu nieprawomyślnych poglądów zostaje usunięty z pracy i staje przed obliczem rozwodu z żoną. Rolę publicysty zagrał w filmie Zbigniew Zapasiewicz. Andrzej Wajda analizował za pośrednictwem tego dzieła zarówno kryzys małżeński, jak i w mniejszym stopniu mechanizmy doprowadzające niewinnego człowieka do zagłady. Ostry w wymowie Bez znieczulenia wzbudził burzliwą reakcję krytyków i otrzymał Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku. Tymczasem reżyser, który po Smudze cienia nie zamierzał kręcić kolejnych adaptacji dzieł literackich, zdecydował się na ekranizację opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza. Panny z Wilka (1979) w jego wydaniu, których głównym bohaterem był człowiek wracający do miejsca swej młodości (Daniel Olbrychski), zostały rozbudowane o ledwo wspomniane w utworze literackim wątki (na przykład motyw śmierci i przemijania). Chwalony za grę aktorską film został nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego. W 1979 roku Andrzej Wajda zrealizował także film dokumentalny Pogoda domu niechaj będzie z Tobą… ze zdjęciami Edwarda Kłosińskiego, stanowiący wywiad z Jarosławem Iwaszkiewiczem.
Pod koniec 1979 roku wyreżyserował film Dyrygent, luźno oparty na opowiadaniu Andrzeja Kijowskiego. Traktował on o trójkącie miłosnym między światowej sławy przybywającym do Polski dyrygentem (John Gielgud), skrzypaczką (Krystyna Janda) i jej mężem (Andrzej Seweryn). Film został entuzjastycznie przyjęty przez europejskich krytyków, zdobywając nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián. W Polsce Dyrygent został natomiast odebrany chłodniej; wskazywano na niedopracowany scenariusz i brak przejrzystości emocjonalnej.
Całokształt dokonań zawodowych Andrzeja Wajdy jednakże sprawił, że w 1979 roku rozpoczął on pełnienie funkcji prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Celem nowego przewodniczącego tej organizacji było dążenie do zwiększenia autonomii filmowców oraz ukierunkowanie publiczności na przemiany w polskim filmie.
1980–1989
W 1980 roku w telewizji miał premierę siedmiogodzinny serial Z biegiem lat, z biegiem dni…, który Andrzej Wajda wyreżyserował wraz z Edwardem Kłosińskim. Przedstawia on losy dwóch krakowskich rodzin w latach 1874–1914.
W 1981 roku reżyser ponownie podjął tematykę polityczną. Z inspiracji robotników „Solidarności” w styczniu tegoż roku rozpoczął zdjęcia nad filmem Człowiek z żelaza, który opisywałby przebieg wydarzeń sierpnia 1980 roku. Aleksander Ścibor-Rylski napisał scenariusz kontynuujący wydarzenia z Człowieka z marmuru, zakończony momentem podpisania porozumienia między strajkującymi a komunistami. Oprócz Jerzego Radziwiłłowicza i Krystyny Jandy w filmie wystąpili między innymi Lech Wałęsa i Anna Walentynowicz. Andrzej Wajda był dumny z tego, że zdołał ukończyć swoje dzieło przed wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego w Polsce. Człowiek z żelaza został entuzjastycznie przyjęty przez krytyków jako dzieło łączące świeżą, paradokumentalną relację z ruchu opozycyjnego z perspektywą epicką. Małgorzata Szpakowska pisała o filmie jako o „fakcie społecznym” o niespotykanej dotąd aktualności. Francuski krytyk Michel Perez określił nawet Człowieka z żelaza mianem kamienia milowego w historii kina. Ukoronowaniem sukcesu było nominowanie filmu do Oscara oraz przyznanie mu Złotej Palmy w Cannes.
Pod koniec 1981 roku Andrzej Wajda rozpoczął zdjęcia do filmu Danton na podstawie sztuki Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej, ale wprowadzenie stanu wojennego zmusiło reżysera do przeniesienia produkcji do Francji. Film ukazywał konfrontację postaci Georges’a Dantona (Gérard Depardieu) z Maximilienem de Robespierre’em (Wojciech Pszoniak) podczas rewolucji francuskiej. Film spotkał się z różnorodnymi reakcjami francuskich krytyków, którzy negatywnie oceniali pominięcie tła rewolucji i skupienie się wyłącznie na dwóch głównych osobach filmu, ale zauważali w nim metaforę ówczesnej Polski. W Polsce obraz był natomiast chwalony za brawurową adaptację sztuki i grę aktorską.
W 1983 roku istnienie Stowarzyszenia Filmowców Polskich było zagrożone. Andrzej Wajda musiał zrezygnować ze stanowiska prezesa na rzecz Janusza Majewskiego, a Zespół Filmowy „X” został rozwiązany. Za granicą reżyser zrealizował w tym samym roku film Miłość w Niemczech na podstawie książki Rolfa Hochhutha, w którym przedstawił mniej stereotypowe oblicze nazizmu w Niemczech. Obraz ten spotkał się jednak z nieprzychylnymi opiniami krytyków. W 1985 roku, już po stanie wojennym i powrocie do kraju, zrealizował Kronikę wypadków miłosnych na podstawie nostalgicznej powieści Tadeusza Konwickiego o miłości rodzącej się w tle krajobrazów Litwy. W tej adaptacji dzieła literackiego epizodyczną rolę odegrał sam pisarz. W 1988 roku reżyser nakręcił Biesy, na podstawie powieści Fiodora Dostojewskiego pod tym samym tytułem, z Isabelle Huppert i Bernardem Blierem w rolach głównych. Realizacja filmu była kłopotliwa, gdyż władze komunistyczne odmówiły dokonania koprodukcji wespół z wytwórnią Gaumont. Wskutek tego projekt poniósł porażkę. W 1989 roku Andrzej Wajda został przewodniczącym jury 16. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie.
1990–1999
W 1990 roku Andrzej Wajda nakręcił czarno-biały film Korczak, który był biografią zamordowanego w Treblince pedagoga Janusza Korczaka. Rolę wychowawcy zagrał Wojciech Pszoniak. Film spotkał się z burzliwą reakcją we Francji: w tym kraju wstrzymano jego dystrybucję, a pismo „Le Monde” nie szczędziło mu krytyki, zarzucając reżyserowi przedstawienie postaci pedagoga wyłącznie z chrześcijańskiego punktu widzenia – jako męczeńskiego Polaka, a nie jako Żyda. Filmu broniła natomiast na łamach dziennika „The New York Times” Betty Jean Lifton, autorka biografii Janusza Korczaka, odpierając te zarzuty jako bezpodstawne.
W 1992 roku Andrzej Wajda powrócił do rozrachunków z czasami II wojny światowej, realizując film Pierścionek z orłem w koronie o ostatnich dniach powstania warszawskiego z Rafałem Królikowskim i Cezarym Pazurą w rolach głównych. Adaptacja powieści Aleksandra Ścibora-Rylskiego Pierścionek z końskiego włosia została jednak negatywnie przyjęta przez krytyków ze względu na niewłaściwą w ich ocenie interpretację literackiego pierwowzoru. W 1994 roku reżyser nakręcił w Japonii film Nastazja na motywach powieści Idiota Fiodora Dostojewskiego, a w 1995 roku – Wielki Tydzień na podstawie opowiadania Jerzego Andrzejewskiego o małżeństwie ukrywającym Żydówkę w czasie II wojny światowej. W 1996 roku stworzył Pannę Nikt na podstawie powieści Tomka Tryzny o dorastającej dziewczynie, która przeżywa kryzys wartości. Wielki Tydzień i Panna Nikt poniosły jednak porażkę artystyczną.
Od lipca do września 1998 roku kręcił ekranizację narodowej epopei Adama Mickiewicza Pan Tadeusz. W tym wielkim przedsięwzięciu wzięła udział plejada polskich aktorów, między innymi Bogusław Linda, Daniel Olbrychski, Grażyna Szapołowska i Andrzej Seweryn; charakterystyczną ścieżkę dźwiękową (w tym „Poloneza”) skomponował Wojciech Kilar. Filmowy Pan Tadeusz zdobył sześć Orłów podczas drugiego rozdania Polskich Nagród Filmowych w 2000 roku. Tadeusz Sobolewski chwalił film jako pełną życia próbę wskrzeszenia narodowego mitu. Dorobek reżysera pod koniec lat 90. zamknęły także autobiograficzne dokumenty: Andrzej Wajda. Moje notatki z historii (1996) i Kredyt i debet. Andrzej Wajda o sobie (1999).
2000–2009
W 2000 roku Andrzej Wajda zrealizował film Wyrok na Franciszka Kłosa na podstawie powieści Stanisława Rembeka. Rolę granatowego policjanta postawionego w obliczu wyroku śmierci wydanego na niego przez podziemie zagrał Mirosław Baka. Wyrok na Franciszka Kłosa odczytywano jako próbę rozpoczęcia dyskusji w sprawie kolaboracji Polaków z okupantem nazistowskim podczas II wojny światowej. W 2002 roku reżyser nakręcił dokument Lekcja polskiego kina, w którym opowiadał o polskiej sztuce filmowej i jej historii.
W 2002 roku sfilmował Zemstę, adaptację komedii Aleksandra Fredry o dwóch zwaśnionych frakcjach walczących o panowanie na zamku. Andrzej Wajda zamierzał podkreślić, że film nie jest teatralną adaptacją sztuki, o czym świadczy umiejscowienie akcji w czasie zimy oraz zastosowanie długich ujęć. Do filmu zaangażowano takich aktorów jak Janusz Gajos, Andrzej Seweryn czy Roman Polański, a jego budżet wyniósł blisko 7 milionów złotych. Po ukazaniu się w kinach filmowa Zemsta zebrała pozytywne recenzje, w których podkreślano ciągłą aktualność problemów występujących w dramacie i znakomitą grę aktorską. W tym samym roku reżyser założył wraz z Wojciechem Marczewskim Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej, która nawiązuje do tradycji polskich zespołów filmowych. W 2004 roku Andrzej Wajda zrealizował film dokumentalny Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944–2004 o byłym żołnierzu Armii Krajowej, Janie Nowaku-Jeziorańskim, a w 2005 roku – stanowiącą część filmu zbiorowego Solidarność, Solidarność… nowelę dokumentalną Człowiek z nadziei.
W 2007 roku reżyser pokazał film Katyń, który przełamywał istniejące dotąd w polskiej kinematografii milczenie w sprawie zbrodni katyńskiej. Andrzej Wajda chciał w ten sposób uczcić pamięć ojca (jeńca obozu w Starobielsku, zamordowanego w Charkowie). Nakręcona za 15 milionów złotych produkcja traktowała o losach polskich oficerów pojmanych przez władze radzieckie oraz ich rodzin, nie pomijając jednak represji stosowanych przez hitlerowców na zachodzie Polski. Film miał za podstawę nowelę Post mortem Andrzeja Mularczyka, a udział w nim wzięli między innymi Andrzej Chyra, Maja Ostaszewska i Artur Żmijewski. Po premierze polscy krytycy doceniali wstrząsający pokaz okrutnych losów zamordowanych oficerów, aczkolwiek twierdzili, że nie jest to film szczególnie wybitny. Natomiast w anglojęzycznych mediach przyjęto film jednoznacznie pozytywnie, wskazując na mistrzowsko zrealizowaną relację z ludzkiej tragedii wojennej. Film zdobył osiem Orłów, w tym dla najlepszego filmu, a także został nominowany do Oscara.
Kolejnym filmem był wyprodukowany w 2009 roku Tatarak. Został on oparty nie tylko na opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza, ale także na Nagłym wezwaniu Sándora Máraiego oraz zapiskach Krystyny Jandy. Treść filmu stanowiły zarówno losy kobiety śmiertelnie chorej na raka, jak i monologi aktorki dotyczące śmierci jej męża Edwarda Kłosińskiego, z którym Andrzej Wajda współpracował przy wielu swoich poprzednich produkcjach. W Tataraku rozważania o śmierci łączyły się z ukazaniem umowności sztuki filmowej jako nie w pełni pokazującej rzeczywistość. Film uzyskał głównie pozytywne recenzje krytyków, którzy doceniali brawurową adaptację dzieła literackiego. Tatarak został uhonorowany nagrodą FIPRESCI oraz Nagrodą im. Alfreda Bauera.
2010–2016
W 2010 roku Andrzej Wajda zrealizował dokument Kręć! Jak kochasz, to kręć!, który tak jak Tatarak był poświęcony Edwardowi Kłosińskiemu. W czerwcu 2011 roku reżyser założył wraz z Wojciechem Marczewskim autorskie studio filmowe. W grudniu 2011 roku rozpoczął natomiast kręcenie filmu, zatytułowanego w 2013 roku Wałęsa. Człowiek z nadziei, o jednym z polskich przywódców opozycji antykomunistycznej, Lechu Wałęsie. Tytułową rolę otrzymał Robert Więckiewicz. Andrzej Wajda powiedział o bohaterze swojego filmu:
Wałęsa. Człowiek z nadziei, pokazany na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji poza konkursem, otrzymał pozytywne recenzje. Krytycy odczytywali w nim próbę odbudowy mitu „Solidarności” i legendy samego Lecha Wałęsy, ich uwadze nie uszedł jednak zanadto hagiograficzny ich zdaniem ton dzieła oraz pominięcie mniej chwalebnych epizodów z życia bohatera filmu.
Ostatnim filmem Andrzeja Wajdy były Powidoki z 2016 roku, obraz inspirowany życiem malarza Władysława Strzemińskiego. Film został wybrany na polskiego kandydata do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego.
Działalność teatralna
Andrzej Wajda zajmował się także działalnością teatralną. Wystawiał sztuki w teatrach gdańskich, warszawskich, krakowskich oraz za granicą. Pierwszym wyreżyserowanym przez niego spektaklem teatralnym był Kapelusz pełen deszczu, sztuka Michaela Gazza (1959). Wystawił ją w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku w nietypowej dla teatru manierze realistycznej, toteż na scenie rekwizyty były prawdziwe i odzwierciedlały biologizm świata przedstawionego. W kolejnych adaptacjach dramatów, Hamlecie Williama Szekspira i Dwoje na huśtawce Williama Gibsona (obie 1960) Andrzej Wajda zaczął kształtować swoje doświadczenie w reżyserii teatralnej – Edmund Fetting w roli Hamleta odszedł od typowego wizerunku intelektualisty na rzecz okrutnika, a Zbigniew Cybulski oraz Elżbieta Kępińska jako bohaterowie Dwojga na huśtawce wykazali się subtelnością. Kolejne adaptacje sztuk literackich, tym razem Demonów Johna Whitinga (1963) i Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1965), reżyser uznał jednak za nieudane, po czym na kilka lat rozstał się z teatrem.
W 1969 roku Tadeusz Łomnicki namówił Andrzeja Wajdę do wyreżyserowania sztuki Play Strindberg Friedricha Dürrenmatta, która zyskała powszechne uznanie ze strony teatrologów. Wynikało to z eksperymentalnego zabiegu, wedle którego sala teatralna uległa stylizacji na kształt hali sportowej. Z uznaniem publiczności spotkała się również adaptacja Biesów Fiodora Dostojewskiego (1971) z udziałem Wojciecha Pszoniaka i Jana Nowickiego. W latach 70. Andrzej Wajda zrealizował liczne przedstawienia; były to między innymi Jak brat bratu na motywach sztuki Davida Rabe’a Sticks and Bones (1972), nieudana adaptacja Der Mitmacher (1973) według Friedricha Dürrenmatta (z którym zerwał współpracę), ceniona adaptacja Nocy listopadowej (1974) Stanisława Wyspiańskiego, powtórnie wystawione Biesy (1974) oraz Sprawę Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (1975), wystawiana także w 1978 roku i w 1980 roku. Osobnym rozdziałem w jego teatralnej karierze była rola gościnna w zrealizowanym przez Andrzeja Łapickiego spektaklu Pogarda według powieści Alberta Moravii (1975), w którym Andrzej Wajda – występujący jako reżyser – odpowiada scenarzyście: „Odyseją niech pan się nie przejmuje. Odyseja została już napisana”.
W dalszej twórczości teatralnej zaznaczyły się tendencje do przeciwstawiania się terrorowi jako systemowi zastraszania jednostki. Tę tematykę poruszały spektakle Gry rozum śpi… na podstawie sztuki Antonia Buero Vallejo (1976), Emigranci na motywach Sławomira Mrożka (1976) oraz Rozmowy z katem będące adaptacją książki Kazimierza Moczarskiego (1977). Nie wykluczało to jednak odwoływania się do utworów o tematyce obyczajowej i psychologicznej. Jeden z nich, Nastasja Filipowna na motywach Idioty Fiodora Dostojewskiego, stanowił improwizację aktorską. Jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego reżyser dokonał kolejnej adaptacji Hamleta (1981), wykorzystując plenery dziedzińca wawelskiego i obsadzając w roli głównej Jerzego Stuhra.
Gdy wznowił swoją działalność artystyczną po stanie wojennym, zrealizował wówczas Antygonę Sofoklesa (1984), bardzo przychylnie odebraną Zbrodnię i karę Fiodora Dostojewskiego (1984, 1986), Wieczernik według scenariusza Ernesta Brylla, Zemstę Aleksandra Fredry (1986), Pannę Julię Augusta Strindberga (1988), Dybuka Szymona An-skiego (1988) i Lekcję polskiego Anny Bojarskiej (1988). Kluczowymi spektaklami w działalności scenicznej reżysera były jednak Nastasja Filipowna (1989), zrealizowana z japońskimi aktorami, oraz Hamlet (IV) (1989), w którym w głównej roli obsadził Teresę Budzisz-Krzyżanowską.
Po transformacji ustrojowej z 1989 roku Andrzej Wajda dwukrotnie dokonywał adaptacji Wesela (1991, 1992). W 1989 roku, po śmierci Zygmunta Hübnera, objął funkcję dyrektora artystycznego Teatru Powszechnego w Warszawie, którą sprawował przez rok. Do końca XX wieku w swych dziełach scenicznych wystawiał sztuki Augusta Strindberga (Sonata widm, 1994), Stanisława Wyspiańskiego (Klątwa, 1997), a także Yukio Mishimy (Mishima, 1994) i Eugène’a Labiche’a (Słomkowy kapelusz, 1998). Jego autorskimi projektami były Improwizacje warszawskie (1996) oraz Pieśń o blasku wody (1997). Na początku XXI wieku zrealizował również szekspirowską komedię Jak wam się podoba (2001), powtórnie Biesy (2004), a także Makbeta (2004).
Działalność społeczna i polityczna
W 1948 roku, jeszcze w ramach grupy Andrzeja Wróblewskiego, Andrzej Wajda zadeklarował wstąpienie do Polskiej Partii Robotniczej. Nie otrzymał jednak legitymacji partyjnej, a jego deklaracja została zapomniana w obliczu fuzji PPR z Polską Partią Socjalistyczną. Reżyser od tego czasu formalnie figurował jako bezpartyjny, jednak próbował tak negocjować swoje stosunki z władzą komunistyczną, by móc swobodnie realizować swoje filmy i jednocześnie nie być posądzany o jednoznaczną kolaborację. Dlatego też, kiedy Daniel Olbrychski proponował mu podpisanie listu protestującego przeciwko brutalnemu traktowaniu przez funkcjonariuszy milicji demonstrujących robotników z Ursusa i Radomia w czerwcu 1976 roku, odmówił, gdyż uważał, że znacznie większe konsekwencje będzie miała dla niego premiera Człowieka z marmuru (1976).
Od momentu, kiedy ukazał się Człowiek z marmuru, Andrzej Wajda był znacznie bardziej zaangażowany politycznie (wskutek czego zainteresowała się nim Służba Bezpieczeństwa), wspierał antykomunistyczną działalność opozycyjną, w tym wydarzenia sierpnia 1980 roku. Dołączył wówczas do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Był członkiem komitetu organizacyjnego IV Kongresu Kultury Polskiej, zainicjowanego przez środowisko NSZZ „Solidarność” i zorganizowanego bez wsparcia ze strony władz państwowych. Kongres miał się planowo odbyć od 11 do 13 grudnia 1981 roku, został faktycznie przerwany ostatniego dnia na skutek wprowadzenia stanu wojennego.
W 1988 roku był jednym z inicjatorów powołania Warszawskiej Rodziny Katyńskiej. W lutym 1989 roku wszedł w skład Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego, działającej przy Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
W 1989 roku Andrzej Wajda z inicjatywy Lecha Wałęsy znalazł się wśród kandydatów do parlamentu rekomendowanych przez Komitet Obywatelski „Solidarność”, którego był członkiem. Wystartował w wyborach parlamentarnych do Senatu z okręgu wyborczego obejmującego województwo suwalskie. W głosowaniu z 4 czerwca 1989 roku otrzymał największą liczbę głosów w tym okręgu (105 407), uzyskując tym samym jeden z dwóch mandatów przypadających na to województwo. Po zwycięstwie w wyborach wszedł w skład Senatu I kadencji, należąc do Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Został członkiem Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej oraz Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą. Celem jego działalności była ochrona rodzimej produkcji filmowej w warunkach rodzącego się kapitalizmu. W czasie konfliktu w środowisku solidarnościowym i w samym OKP w czerwcu 1990 roku wystąpił z niego wraz z kilkudziesięcioma członkami parlamentu. W 1991 roku wstąpił do Parlamentarnego Klubu Unii Demokratycznej. Ostatecznie zrezygnował z dalszej aktywnej działalności politycznej, nie ubiegając się o reelekcję w następnych wyborach. W kolejnych latach wielokrotnie publicznie jednak udzielał poparcia konkretnym środowiskom politycznym w trakcie kampanii wyborczych, w szczególności wspierał Unię Wolności (m.in. jako członek komitetu honorowego przed wyborami w 2001 roku). W 2010 roku i w 2015 roku poparł Bronisława Komorowskiego jako kandydata na urząd prezydenta RP, a w 2011 roku Platformę Obywatelską w wyborach krajowych.
Wchodził w skład Komitetu Wspierania Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.
Życie prywatne
Andrzej Wajda był czterokrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną od 1951 roku była artystka Gabriela Obremba (1927–1997), którą poznał na studiach w Akademii Sztuk Pięknych; rozwiódł się z nią w 1959 roku. 19 grudnia 1959 roku poślubił inną artystkę z ASP, Zofię Żuchowską (zm. 1989), która przyjęła wówczas jego nazwisko. Małżeństwo zakończyło się rozwodem, który został orzeczony 14 marca 1967 roku. Trzecią żoną reżysera była aktorka Beata Tyszkiewicz, którą po raz pierwszy obsadził w filmie Samson. Związek małżeński zawarli 13 maja 1967 roku. Wcześniej, 29 marca 1967 roku, urodziła się ich córka Karolina. Para rozstała się pod koniec lipca 1968 roku, rozwód został orzeczony 29 października 1969 roku. Czwarty związek małżeński, który trwał do śmierci reżysera, Andrzej Wajda zawarł w styczniu 1974 roku z Krystyną Zachwatowicz.
Zmarł 9 października 2016 roku w Warszawie. 19 października, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w bazylice Świętej Trójcy, urna z prochami Andrzeja Wajdy została złożona na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.
Styl filmowy
W początkowej fazie swej twórczości Andrzej Wajda odwoływał się do socrealizmu. Ze schematami tego nurtu zerwał w Kanale; w filmie tym po raz pierwszy przedstawił żołnierzy Armii Krajowej jako tragiczne postaci ówczesnego pokolenia, odżegnując się od propagandy ukazującej ich w formie „zaplutych karłów reakcji”. W Popiele i diamencie zaznaczyły się dwie cechy, które pojawiały się dalej w jego twórczości: operowanie symboliką (na przykład główny bohater ginący na „śmietniku historii”) oraz polemika z romantycznym mitem bohatera poświęcającego swoje życie za ojczyznę. W ocenie Jerzego Toeplitza i Stanisława Janickiego Andrzej Wajda w swojej trylogii wojennej oddawał tragedię pokolenia wojny, osiągając to poprzez użycie jaskrawych środków artystycznych: surrealistycznych, ekspresjonistycznych czy też barokowych. Jerzy Płażewski zaznaczył, że w dziełach tego reżysera zarysowały się „romantyczny realizm, emocjonalne widzenie świata, zainteresowanie wartościami ostatecznymi […], wybujała zmysłowość wizji i idąca za nią skłonność do nadmiernie barokowej ornamentyki”. Barbara Mruklik oceniła, że reżyser „przemawia za pośrednictwem kontrastu, specyficznie znaczącego szczegółu, rozbudowanej metafory”.
W takich filmach jak Popioły czy Wesele Andrzej Wajda odtwarzał polską symbolikę narodową wraz z postaciami patriotycznymi, heroicznymi w swej zaciekłości, ale skazanymi na przegraną przez historię. Podkreślał również fakt niemożności zjednoczenia się narodu polskiego w obliczu klęski narodowej, wskazując na wewnętrzne podziały klasowe w przeszłości. Do tradycji martyrologicznej powrócił jednak w filmie Katyń, dając obraz męczeństwa polskiego w trakcie II wojny światowej.
W latach 70. Andrzej Wajda zaczął urozmaicać swój styl filmowy. W Ziemi obiecanej korzystał z różnych środków wyrazu, łącząc naturalistyczną brutalność z wizją ekspresjonistyczną. Jego filmy z okresu kina moralnego niepokoju były z kolei skupione na tematyce publicystycznej z elementami kina psychologicznego. W Człowieku z marmuru reżyser dokonywał rozrachunku z czasami stalinizmu, a w Człowieku z żelaza stworzył nowy mit solidarnościowy – symboliczne zjednoczenie narodu polskiego przeciwko komunizmowi. W jego twórczości znalazło się też miejsce na rozważania o śmierci i przemijaniu, prezentowane w Pannach z Wilka i Tataraku.
Tadeusz Lubelski o twórczości Andrzeja Wajdy wypowiedział się następująco:
Historycy filmu zwracali uwagę na to, że twórczość polskiego reżysera była w zasadzie jego kinem autorskim. Olga Katafiasz uznała Andrzeja Wajdę za „jednego z najwybitniejszych autorów kina” ze względu na spójność wypowiedzi w jego dorobku. Janina Falkowska podsumowała jego twórczość jako homogeniczną, składającą się przede wszystkim z filmów historycznych oraz komedii. Zauważyła też, że spośród wschodnioeuropejskich twórców Andrzej Wajda był najczęściej atakowanym reżyserem, a jego filmy niejednokrotnie wzbudzały w kraju burzliwe dyskusje.
Filmografia
Ordery
Andrzej Wajda otrzymał następujące ordery krajowe:
1959 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
1964 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
1975 – Order Sztandaru Pracy II klasy,
1999 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski,
2011 – Order Orła Białego.
Otrzymał nadto następujące ordery zagraniczne:
1979 – Order Cyryla i Metodego (Bułgaria),
1982 – Legię Honorową IV klasy (Francja),
1995 – Order Wschodzącego Słońca III klasy (Japonia),
2000 – Order Zasługi Republiki Włoskiej IV klasy,
2001 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec,
2001 – Legię Honorową III klasy (Francja),
2006 – Order Zasługi Republiki Węgierskiej II klasy,
2006 – Order „Za Zasługi dla Litwy” III klasy,
2008 – Order Krzyża Ziemi Maryjnej III klasy (Estonia),
2008 – Order Księcia Jarosława Mądrego V klasy (Ukraina),
2009 – Order Sztuki i Literatury I klasy (Francja),
2010 – Order Przyjaźni (Rosja),
2010 – Order Chorwackiej Jutrzenki,
2011 – Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa),
2012 – Order Zasługi Republiki Węgierskiej I klasy
Wyróżnienia
Nagrody filmowe
Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes za Kanał (1957),
Nagroda FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Wenecji za Popiół i diament (1959),
Srebrna Muszla na Festiwalu Filmowym w San Sebastián za Wesele (1973),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Ziemię obiecaną (1975),
Wielka Nagroda Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Ziemię obiecaną (1975),
Złota Nagroda na Festiwalu Filmowym w Moskwie za Ziemię obiecaną (1975),
Nagroda Dziennikarzy na Festiwalu Filmowym w Brukseli za Ziemię obiecaną (1976),
Złoty Kłos na Festiwalu Filmowym w Valladolid za Ziemię obiecaną (1976),
Nagroda Główna Srebrne Lwy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Smugę cienia (1976),
Nagroda krytyków na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Człowieka z marmuru (1977),
Nagroda Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej (FIPRESCI) w sekcji Un Certain Regard na Festiwalu Filmowym w Cannes za Człowieka z marmuru (1978),
Grand Prix Lwy Gdańskie na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Bez znieczulenia (1978),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Panny z Wilka (1979),
Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Panny z Wilka (1979),
Nagroda Jury Ekumenicznego na Festiwalu Filmowym w Cannes za Bez znieczulenia (1979),
Złota Palma na Festiwalu Filmowym w Cannes za Człowieka z żelaza (1981),
Nagroda Jury Ekumenicznego na Festiwalu Filmowym w Cannes za Człowieka z żelaza (1981),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Człowieka z żelaza (1981),
BAFTA Fellowship (1982)
Cezar Honorowy (1982),
Cezar za najlepszą reżyserię za Danton (1983),
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej za najlepszy film zagraniczny za Danton (1984),
Nagroda krytyków na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za Danton (1986),
Europejska Nagroda Filmowa „Felix” za całokształt twórczości (1990),
Srebrny Niedźwiedź za wybitny wkład artystyczny na Festiwalu Filmowym w Berlinie za Wielki Tydzień (1996),
Honorowy Złoty Lew Festiwalu Filmowego w Wenecji za dorobek życia (1998),
Honorowy Oscar przyznany za całokształt działalności filmowej (2000),
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za osiągnęcia życia (2000),
Nagroda Specjalna „Platynowe Lwy” na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (2005),
Honorowy Złoty Niedźwiedź na Festiwalu Filmowym w Berlinie (2006),
Nominacja do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny za Katyń (2007),
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za najlepszy film za Katyń (2008),
Polska Nagroda Filmowa Orzeł za najlepszą reżyserię za Katyń (2008),
Nagroda im. Alfreda Bauera na Festiwalu Filmowym w Berlinie za Tatarak (2009),
Nagroda Krytyków Europejskiej Akademii Filmowej FIPRESCI za Tatarak (2009).
Doktoraty honorowe
Uczelnie w Polsce
Uniwersytet Jagielloński (1989)
Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera w Łodzi (2000)
Uniwersytet Łódzki (2002)
Uniwersytet Gdański (2004)
Uniwersytet Warszawski (2005)
Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (2014)
Uczelnie zagraniczne
American University w Waszyngtonie (1981)
Uniwersytet Boloński (1988)
Université de Lyon (1995)
Université Libre de Bruxelles (1995)
Obywatelstwa honorowe
Andrzej Wajda otrzymał tytuły honorowego obywatela: Łodzi (1998), Gdyni (2000), Suwałk (2000), Radomia (2001), Wrocławia (2003), Opola (2009), Warszawy (2015), Gdańska (2016) i województwa łódzkiego (2016).
Inne nagrody, odznaczenia i wyróżnienia
Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1974),
Nagroda państwowa I stopnia przyznana w dniu Narodowego Święta Odrodzenia Polski (1974)
Nagroda im. Konrada Swinarskiego – za najwybitniejsze przedstawienie sezonu dla spektaklu Gdy rozum śpi… Antonio Buero Vallejo w Teatrze na Woli (1976),
Dyplom ministra spraw zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1976).
Nagroda Kioto (1987),
Honorowe członkostwo Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk (1988),
Honorowe członkostwo (1994),
Srebrny Medal „Cracoviae Merenti” (1995),
Nagroda im. Stanisława Ignacego Witkiewicza przyznana przez Sekcję Krytyków Teatralnych (1995),
Nagroda im. Konrada Swinarskiego – za reżyserię spektaklu Teatru Telewizji Bigda idzie (2000),
Cztery Wieki Stołeczności Warszawy (2000),
Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005),
Złoty Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” (2007),
tytuł Człowieka Roku „Gazety Wyborczej” (2008)
Nagroda Miasta Krakowa (2011),
Laureat konkursu Wybitny Polak (2014),
Medal „Dziękujemy za Wolność” przyznany przez Stowarzyszenie Sieć Solidarności (2014),
Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora, wraz z Krystyną Zachwatowicz (2016),
Złoty Medal Honorowy za Zasługi dla Województwa Małopolskiego (2016),
Medal „Plus ratio quam vis” (2016)
Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2016).
Zafascynowany kulturą japońską, a także pragnąc podziękować za Nagrodę Kioto, Andrzej Wajda przyczynił się do powstania w 1994 roku Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie. Na jego budowę przeznaczył otrzymaną wraz z Nagrodą Kioto nagrodę pieniężną (340 tys. USD).
W 2008 roku rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, jednak Andrzej Wajda nie przyjął tego wyróżnienia.
Upamiętnienie
W 2009 roku został patronem gimnazjum w Rudnikach. Jego imieniem nazwano ulice we Wrocławiu i w Suwałkach oraz skwery w Krakowie, Grudziądzu i Warszawie.
W 2018 roku uchwałą Rady m.st. Warszawy utworzono samorządową instytucję kultury pod nazwą „Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy” (CKF). W 2020 roku przed domem Andrzeja Wajdy przy ulicy Śmiałej na warszawskim Żoliborzu, w którym mieszkał przez 43 lata, odsłonięto tablicę pamiątkową zaprojektowaną przez Marka Moderau.
Przypisy
Bibliografia
Literatura przedmiotowa
Literatura podmiotowa
Linki zewnętrzne
. [dostęp 2012-04-08].
. [dostęp 2012-04-08].
Absolwenci Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi
Polscy reżyserzy filmowi
Polscy reżyserzy teatralni
Reżyserzy teatralni związani z Łodzią
Polscy scenarzyści XX wieku
Polscy scenarzyści XXI wieku
Artyści Teatru Wybrzeże w Gdańsku
Członkowie Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk
Członkowie Polskiej Akademii Filmowej
Członkowie Stowarzyszenia Filmowców Polskich
Działacze opozycji w PRL
Senatorowie III Rzeczypospolitej
Politycy Unii Demokratycznej
Polscy członkowie Europejskiej Akademii Filmowej
Wspierający Apel 64
Honorowi obywatele Gdańska
Honorowi obywatele Gdyni
Honorowi obywatele Łodzi
Honorowi obywatele miasta stołecznego Warszawy
Honorowi obywatele Opola
Honorowi obywatele polskich województw
Honorowi obywatele Radomia
Honorowi obywatele Suwałk
Honorowi obywatele Wrocławia
Laureaci Cezara
Laureaci Europejskiej Nagrody Filmowej Za Osiągnięcia Życia
Laureaci Honorowego Cezara
Laureaci Honorowego Złotego Niedźwiedzia
Laureaci nagrody BAFTA Fellowship
Laureaci nagrody im. Konrada Swinarskiego
Laureaci Nagrody im. Parandowskiego
Laureaci Nagrody Kioto
Laureaci Nagrody Miasta Krakowa
Laureaci nagrody Peryklesa
Laureaci Oscara za całokształt twórczości
Laureaci Paszportu Polityki
Laureaci Polskiej Nagrody Filmowej Za Osiągnięcia Życia
Laureaci Praemium Imperiale
Ludzie roku Gazety Wyborczej
Doktorzy honoris causa Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego
Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”
Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy II klasy
Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Odznaczeni Złotym Medalem Honorowym za Zasługi dla Województwa Małopolskiego
Odznaczeni Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Polacy odznaczeni Orderem Chorwackiej Jutrzenki
Polacy odznaczeni Orderem Księcia Jarosława Mądrego
Polacy odznaczeni Orderem Przyjaźni (Federacja Rosyjska)
Polacy odznaczeni Orderem Cyryla i Metodego
Polacy odznaczeni Orderem „Za Zasługi dla Litwy”
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Włoskiej
Polacy – Komandorzy Legii Honorowej
Polacy – Komandorzy Orderu Sztuki i Literatury
Polacy – Oficerowie Legii Honorowej
Polacy odznaczeni Orderem Krzyża Ziemi Maryjnej
Polacy odznaczeni Orderem Trzech Gwiazd
Polacy odznaczeni Orderem Wschodzącego Słońca
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
Polacy odznaczeni Orderem Zasługi (Węgry)
Polscy doktorzy honoris causa uczelni w Stanach Zjednoczonych
Polscy doktorzy honoris causa uczelni we Francji
Polscy doktorzy honoris causa Uniwersytetu Bolońskiego
Uczestnicy tajnego nauczania na ziemiach polskich 1939–1945
Wyróżnieni dyplomem Ministra Spraw Zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Ludzie urodzeni w Suwałkach
Pochowani na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie
Urodzeni w 1926
Zmarli w 2016
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Laureaci Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego |
292 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anthony%20Minghella | Anthony Minghella | Anthony Minghella (ur. 6 stycznia 1954 w Ryde, Anglia, zm. 18 marca 2008 w Londynie) – brytyjski dramaturg i reżyser filmowy. Zobywca Oscara za film Angielski pacjent (1996).
Życiorys
Wczesne lata
Jego rodzice byli Włochami. Studiował na University of Hull w Kingston upon Hull, a w 1981 r. rozpoczął karierę dramaturga piszącego sztuki dla teatru, radia i telewizji. W 1984 londyńscy krytycy teatralni, po zapoznaniu się z trzema sztukami Minghelli – A Little Like Drowning, Love Bites, Two Planks and a Passion – przyznali mu miano najbardziej obiecującego dramaturga roku. W dwa lata później ci sami krytycy uznali jego Made in Bangkok za najlepszą sztukę roku. Radiowa sztuka Minghelli Hang Up zdobyła Prix D’Italia, 1988. Twórcy duży rozgłos w Europie przyniosła telewizyjna trylogia What If It’s Raining? Anthony Minghella miał w swoim dorobku scenariusze do wszystkich krótkometrażowych telewizyjnych filmów z wyróżnionej nagrodą Emmy serii Storyteller, zrealizowanej w studiach Jima Hensona dla NBC. Również dla Hensona i NBC napisał scenariusz do filmu Living with Dinosaurs, który otrzymał nagrodę Emmy w 1990. Minghella pracował jako konsultant artystyczny Jim Henson Productions.
Kariera
Swój pierwszy kinowy, pełnometrażowy film fabularny Truly, Madly, Deeply zrealizował na podstawie własnego scenariusza w 1991. Jest to historia miłosna, a zarazem opowieść o duchach. Główne role grali Juliet Stevenson i Alan Rickman. Film zdobył liczne nagrody i wyróżnienia, przyznane m.in. przez British Film and Television Academy (BAFTA), Australian Film Institute, Writer’s Guild of Great Britain oraz London Film Critics. W 1993 Anthony Minghella nakręcił drugi film kinowy – Mr Wonderful, z Mary Louise Parker i Mattem Dillonem w rolach głównych.
W 1997 powstał na podstawie książki Michaela Ondaatje film Angielski pacjent, będący historią miłosną rozgrywającą się na tle wojny w Afryce Północnej. Został okrzyknięty największym wydarzeniem roku, otrzymał 9 Oscarów, w tym za najlepszy film roku i dla najlepszego reżysera, i wiele innych nagród filmowych.
Życie prywatne
Był dwukrotnie żonaty. Jego syn z drugiego małżeństwa z choreografką Carolyn Choa, Max Minghella, został aktorem.
Choroba i śmierć
Anthony Minghella zmarł 18 marca 2008 na krwotok w Charing Cross Hospital w Londynie, po operacji raka migdałków z poprzedniego tygodnia. Swoje wyrazy uznania dla reżysera przesłali liczni przyjaciele i współpracownicy Minghella, między innymi aktorzy Jude Law, Kevin Spacey, Ralph Fiennes i Gwyneth Paltrow oraz takie takie osoby, jak premier Gordon Brown, Alan Yentob jeden z dyrektorów BBC, producent Lord Puttnam oraz Sydney Pollack, znajomy reżyser z jego wytwórni filmowej Mirage Enterprises.
W 2009 roku powstał film dedykowany Anthony’emu Minghelli, który nosił tytuł Zakochany Nowy Jork.
Filmografia
Reżyseria
1991 – Głęboko, prawdziwie, do szaleństwa (Truly, Madly, Deeply)
1993 – Mr Wonderful
1996 – Angielski pacjent (The English Patient)
1999 – Utalentowany pan Ripley (The Talented Mr. Ripley)
2000 – Play
2003 – Wzgórze nadziei (Cold Mountain)
2006 – Rozstania i powroty (Breaking and Entering)
2008 – The Ninth Life of Louis Drax
Scenariusz
1981 – Maybury
1987 – 2000 – Sprawy inspektora Morse’a (Inspector Morse)
1988 – Bajarz (TV, scenariusz)
1989 – Living with Dinosaurs (TV, scenariusz)
1991 – Głęboko, prawdziwie, do szaleństwa (Truly Madly Deeply)
1996 – Angielski pacjent (The English Patient)
1999 – Utalentowany pan Ripley (The Talented Mr. Ripley)
2003 – Wzgórze nadziei (Cold Mountain)
2004 – Przypadki (Bodies)
2006 – Rozstania i powroty (Breaking and Entering)
2008 – The Ninth Life of Louis Drax
2009 − Dziewięć (Nine)
Nagrody
2004 – Wzgórze nadziei (nominacja) – Złoty Glob, najlepszy reżyser; BAFTA, najlepszy scenariusz – adaptacja; Złoty Glob, najlepszy scenariusz; BAFTA, nagroda im. Aleksandra Kordy za najlepszy brytyjski film roku;
2000 – Utalentowany pan Ripley (nominacja) – Oscar, najlepszy scenariusz – adaptacja; Złoty Glob, najlepszy reżyser; BAFTA, najlepszy scenariusz adaptowany; Złoty Niedźwiedź, Berlin;
1998 – Angielski pacjent (nominacja) – Czeski Lew, najlepszy film obcojęzyczny; César, najlepszy film obcojęzyczny;
1997 – Angielski pacjent (nominacja) – Oscar, najlepszy scenariusz adaptowany; Złoty Glob, najlepszy scenariusz; Złoty Glob, najlepszy reżyser; Złoty Niedźwiedź, Berlin;
1997 – Angielski pacjent – Oscar, najlepszy reżyser; BAFTA, najlepszy scenariusz adaptowany; BAFTA, najlepszy film;
1992 – Głęboko, prawdziwie, do szaleństwa – BAFTA, najlepszy scenariusz oryginalny;
Przypisy
Linki zewnętrzne
Angielscy dramaturdzy XX wieku
Angielscy dramaturdzy XXI wieku
Brytyjscy reżyserzy filmowi
Laureaci nagród BAFTA
Laureaci Oscara za najlepszą reżyserię
Urodzeni w 1954
Zmarli w 2008
Laureaci nagrody Laurence’a Oliviera |
187056 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ubisoft | Ubisoft | Ubisoft, oficjalnie Ubisoft Entertainment SA, dawniej Ubi Soft Entertainment Software – francuski producent i wydawca gier komputerowych. Ma oddziały w 20 krajach, łącznie z rozwijającymi się studiami, m.in. w Montrealu, Toronto, Barcelonie, Karolinie Północnej, Düsseldorfie oraz Mediolanie.
Historia
Przedsiębiorstwo zostało założone w 1986 we Francji przez pięciu braci Guillemot. Yves Guillemot zawiązał współpracę z Electronic Arts, Sierra On-Line i MicroProse; koncerny te zaczęły rozpowszechniać gry Ubisoftu. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku Ubisoft zaczął rozwijać się na rynkach zagranicznych, między innymi w Stanach, Wielkiej Brytanii i Niemczech.
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku Ubisoft wprowadził w życie własny program rozwoju, co doprowadziło w 1994 roku do otwarcia studia w Montreuil we Francji, które później stało się główną siedzibą Ubisoftu. W tym samym roku Michel Ancel wymyślił postać Raymana. W 1996 roku Ubisoft stał się publiczną firmą, która wciąż się rozwijała otwierając nowe siedziby już na całym świecie, między innymi w Szanghaju i Montrealu.
W roku 2000 Ubisoft objął amerykańską siedzibę Red Storm Entertainment, rozwijającego się studia, założonego przez pisarza Toma Clancy’ego. W 2001 roku Ubisoft nabył Blue Byte Software, znane z serii The Settlers. W 2003 wydawnictwo miało już swe jednostki w 22 krajach. W tym czasie wydano między innymi: Tom Clancy’s Splinter Cell, Prince of Persia: Piaski czasu, XIII, Rayman 3: Hoodlum Havoc i Tom Clancy’s Rainbow Six 3: Raven Shield.
W latach 2002–2003 Ubisoft zarobił 453 miliony euro; w latach 2003-2004 suma urosła do 508 milionów euro. Od 2004 roku w Ubisofcie pracowało ponad 2350 osób, z czego ponad 1700 osób w produkcji. Yves Guillemot, jeden z pięciu braci – założycieli, jest obecnie prezesem Ubisoftu.
Na przełomie XX i XXI wieku Ubisoft zajął się wydaniem gier online, m.in. Uru: Ages Beyond Myst, The Matrix Online oraz europejskiej i chińskiej wersji EverQuesta. Wydawca założył ubi.com jako swoją główną stronę. W lutym 2004 roku Ubisoft zrezygnował z prac nad Uru i wsparcia dla The Matrix Online. Mimo tego tydzień później zapowiedziano nabycie Wolfpack Studios, twórców MMORPG Shadowbane, a w lipcu 2004 roku Tom Clancy’s Splinter Cell: Pandora Tomorrow został wydany na Xboxa i PlayStation 2.
20 grudnia 2004 roku Electronic Arts (EA) wykupił 19,9% udziałów w firmie. Spowodowało to pojawienie się spekulacji zwiastujących wykupienie Ubisoftu. Nie doszło to jednak do skutku, a w lipcu 2010 r. EA sprzedało 15% udziałów w firmie.
20 sierpnia 2008 roku na targach Games Convention w Lipsku przedstawiciele Ubisoftu poinformowali, że wkrótce w Warszawie powstanie oddział tej firmy, który zajmie się dystrybucją jej tytułów na terenie Polski, a także będzie je polonizował również na konsole – pierwszym takim tytułem był Far Cry 2.
W listopadzie 2008 roku Ubisoft przejął studio Massive Entertainment od firmy Activision.
W lipcu 2011 roku Ubisoft zaczął współpracę z firmą Owlient.
Gry wyprodukowane przez Ubisoft
Studia i oddziały
Ubisoft Reflections
Ubisoft Barcelona
Ubisoft Casablanca
Ubisoft Chengdu
Ubisoft Germany
Blue Byte Software
Related Designs Software GmbH
Ubisoft India
Ubisoft Ukraine
Ubisoft Massive
Ubisoft Milan
Ubisoft Montpellier
Ubisoft Montreal
Ubisoft Poland
Hybride Technologies
Quazal
Nadeo
Ubisoft Nagoya
Ubisoft Paris
Ubisoft Polska
Ubisoft Quebec
Ubisoft Red Storm
Ubisoft Romania
Ubisoft São Paulo
Ubisoft San Francisco
Ubisoft Saguenay
Ubisoft Shanghai
Ubisoft Singapore
Ubisoft Tokyo
Ubisoft Toronto
Ubisoft Vancouver
Przypisy
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona przedsiębiorstwa
Francuscy producenci gier komputerowych |
187059 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mucho%C5%82%C3%B3wka%20ameryka%C5%84ska | Muchołówka amerykańska | Muchołówka amerykańska (Dionaea muscipula) – gatunek z monotypowego rodzaju muchołówka Dionaea z rodziny rosiczkowatych. Jest to roślina występująca w naturze wyłącznie w Karolinie Północnej i Karolinie Południowej (Ameryka Północna).
Morfologia
LiściePrzekształcone w pułapki (tzw. liście pułapkowe), wabiące ofiary słodkim nektarem i czerwonym ubarwieniem. Ubarwienie pułapki zależy od nasłonecznienia. Pułapka składa się z blaszki składającej się w połowie, od wewnętrznej strony każdej z połówek blaszki znajdują się trzy włoski czuciowe.
Kwiaty Drobne o średnicy około 5 mm, nie mają atrakcyjnego wyglądu. Kwitnienie w przypadku osłabionych roślin może prowadzić do obumarcia rośliny.
Biologia i ekologia
Bylina mięsożerna. Siedlisko: tereny bagienne z glebą ubogą w substancje odżywcze. Jeśli potencjalna ofiara potrąci znajdujący się na liściach pułapkowych jeden włosek dwa razy, bądź pojedynczo dwa inne w odstępie mniejszym niż ok. pół minuty, pułapka zamyka się w czasie zwykle krótszym od 1 sekundy. Roślina rozpoczyna wydzielanie enzymów trawiennych. Trawienie trwa kilka dni, w zależności od wielkości ofiary. Po zakończeniu tego procesu pułapka otwiera się i czyha na kolejnego owada (liczba zamknięć pułapki jest ograniczona do około 2-4, czasami do 1). Jeżeli pułapka nie nadaje się już do łapania zdobyczy, usycha, zaś na jej miejsce szybko wyrasta nowa.
Oprócz chwytania owadów podstawowym procesem prowadzonym w liściach jest fotosynteza, będąca źródłem energii dla procesów przemiany materii. Drapieżnictwo pozwala głównie zapewnić wystarczającą ilość azotu, w który ubogie są gleby, na których roślina występuje.
Systematyka
Pozycja systematyczna;
Gatunek z monotypowego rodzaju muchołówka Dionaea Sol. ex Ellis, St.James Chron.Brit.Eve.Post No.1172:4 1768. Takson według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowane systemy APG) należy do rodziny rosiczkowatych, która wraz z kilkoma rodzinami roślin owadożernych tworzy klad bazalny w obrębie rzędu goździkowców (Caryophyllales) należących do dwuliściennych właściwych.
Zmienność
Znanych jest ponad 400 odmian wyhodowanych sztucznie (kultywarów), są to między innymi:
Dionaea 'Akai Ryu' {R. Gagliardo}
Dionaea 'Alien' {G. Bily}
Dionaea 'B52' {B. Rice}
Dionaea 'Big Mouth' {T. Camilleri}
Dionaea 'Bohemian Garnet' {M. Srba}
Dionaea 'Clayton's Red Sunset' {C. Clayton}
Dionaea 'Clumping Cultivar' {D'Amato}
Dionaea 'Coquillage' {G. Bily}
Dionaea 'Cupped Trap' {S. Stewart}
Dionaea 'Dentate Traps' {B. Rice}
Dionaea 'Dentate' {D'Amato}
Dionaea 'Dente' {D'Amato}
Dionaea 'Fondue' {G. Bily}
Dionaea 'Fused Tooth' {D'Amato}
Dionaea 'Green Dragon' {M. Erbacher & M. Stoeckl}
Dionaea 'Holland Red' {M. Erbacher & M. Stoeckl}
Dionaea 'JA1' {J. A. Gonzalez Dominguez}
Dionaea 'Jaws' {L. Song}
Dionaea 'Justina Davis' {B. Rice}
Dionaea 'Kinchyaku' {K. Kondo}
Dionaea 'Korean Melody Shark' {G. W. Jang & W. H. Yoon}
Dionaea 'Korrigans' {G. Bily}
Dionaea 'Louchapates' {R. Anfraix}
Dionaea 'Microdent' {Quenon}
Dionaea 'Mirror' {D. Blancquaert}
Dionaea 'Petite Dragon' {R. Ziemer}
Dionaea 'Red Burgundy' {M. Erbacher & M. Stoeckl}
Dionaea 'Red Piranha' {E. Read}
Dionaea 'Red Rosetted' {D'Amato}
Dionaea 'Royal Red' {AUPBR 464}
Dionaea 'Sawtooth' {B. Rice}
Dionaea 'Scarlet Bristle' {R. Keehn}
Dionaea 'Wacky Traps' {B. Rice}
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Rosiczkowate |
187064 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abstrakcja | Abstrakcja | abstrakcja (sztuka)
abstrakcja (programowanie)
abstrakcja (filozofia)
abstrakcja (matematyka)
abstrakcja (psychologia)
abstrakcja geometryczna
abstrakcja teoretyczna
Zobacz też |
187068 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abstrakcja%20%28sztuka%29 | Abstrakcja (sztuka) | Abstrakcja ( „oderwanie”) – w sztukach plastycznych: taka realizacja dzieła, w której jest ono pozbawione wszelkich cech ilustracyjności, a artysta nie stara się naśladować natury.
Autorzy stosują różne środki wyrazu, dzięki którym „coś przedstawiają”. Sztuka abstrakcyjna jest nazywana sztuką nieprzedstawiającą, niefiguratywną.
Jest to sztuka bardzo różnorodna, w której występują odrębne nurty, czasem związane z jednym tylko artystą.
Treść dzieła abstrakcyjnego
Problemy, jakimi zajmują się artyści, zawsze dotyczą treści i formy. Forma stosowana w sztuce abstrakcyjnej może być bardzo różnorodna, jak tego dowodzą dotychczasowe dzieje sztuki. Tym, co wyróżnia sztukę abstrakcyjną od nieabstrakcyjnej, jest brak rozpoznawalnych przedmiotów. W swojej istocie sztuka abstrakcyjna jest najbliższa muzyce: w obu tych dyscyplinach sztuki ilustracja jakiegoś tematu jest budowana nie wprost, a poprzez odwołanie do swoistych środków wyrazu, takich jak rytm, barwa, kontrast, walor, różne wielkości i wiele innych.
Dokładnie te same problemy formalne stoją przed artystami zajmującymi się sztuką tzw. przedstawiającą, czy figuratywną, są one jednak w pewnym sensie ukryte przed odbiorcą, któremu warstwa ilustracyjna może wydawać się ważniejsza.
Odpowiedź na to, co przedstawia abstrakcja, jest równie trudna, jak na każde pytanie o sens dzieła: w warstwie wizualnej przedstawia to, co widać jako linie, plamy i punkty, które można opisać, zmierzyć i sfotografować – a w warstwie znaczeniowej może mieścić się wszystko. Zarówno emocje, jak i koncepcje filozoficzne, zabawa formą i rozwiązywanie własnych problemów autora, o których nie chce (nie może lub nie potrafi) mówić wprost.
Zobacz też
abstrakcjonizm
abstrakcja geometryczna
De Stijl
neoplastycyzm
konstruktywizm
suprematyzm
Bauhaus
op-art
minimal art
abstrakcja niegeometryczna
malarstwo gestu
ekspresjonizm abstrakcyjny
taszyzm
action painting
color field painting
antymimetyzm
Bibliografia
Serafin A., Abstrakcja geometryczna, a forma organiczna, Wydawnictwa Politechniki Łódzkiej, Łódź 2014, .
Sztuka współczesna |
187070 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Sandra%20Day%20O%E2%80%99Connor | Sandra Day O’Connor | Sandra Day O’Connor (ur. 26 marca 1930 w El Paso) – amerykańska prawniczka, pierwsza sędzia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w latach 1981–2006.
Była pierwszą kobietą w składzie Sądu Najwyższego od początku jego istnienia. Jako członek prestiżowej, 9-osobowej instytucji, była jedną z najbardziej znaczących kobiet na świecie. Pomimo iż była mianowana przez konserwatywnego prezydenta Ronalda Reagana, w praktyce okazała się jednym z bardziej liberalnych sędziów; jej głos był decydujący w kilku kluczowych decyzjach sądu, między innymi w tych, które utrzymały legalność aborcji w Stanach Zjednoczonych.
1 lipca 2005 ogłosiła, że odchodzi w stan spoczynku i obowiązki będzie pełnić tylko do czasu powołania następcy. W jej miejsce prezydent George W. Bush początkowo nominował uważanego za konserwatystę sędziego sądu apelacyjnego Johna Robertsa; we wrześniu został on jednak desygnowany na prezesa SN (po nagłej śmierci Williama H. Rehnquista). 3 października 2005 prezydent mianował z kolei swoją współpracowniczkę Harriet Miers, ale ta wobec protestów konserwatywnej strony amerykańskiej sceny politycznej 27 października poprosiła o wycofanie swojej kandydatury. 31 października został mianowany kolejny kandydat, sędzia apelacyjny Samuel Alito; zyskał on zatwierdzenie Senatu 31 stycznia 2006 i tego dnia O’Connor przeszła na emeryturę.
Z racji bycia emerytowanym sędzią Sądu Najwyższego, znajduje się na liście precedencji. Jest jedną z dwóch żyjących emerytowanych sędziów SN, obok Davida Soutera. Zasiada w Irackiej Grupie Studyjnej.
Podobnie jak wszyscy emerytowani sędziowie federalni, będzie dożywotnio otrzymywała wynagrodzenie równe temu, jakie dostają aktywni członkowie Sądu. W przypadku sędziów SN, obecnie jest to niespełna 214 tysięcy dolarów amerykańskich rocznie.
Linki zewnętrzne
w bazie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych
Sędziowie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych
Odznaczeni Prezydenckim Medalem Wolności
Absolwenci Uniwersytetu Stanforda
Urodzeni w 1930
Ludzie urodzeni w El Paso (Teksas) |
187072 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Nitromannit | Nitromannit | Nitromannit, heksaazotan mannitolu, – organiczny związek chemiczny, ester kwasu azotowego i mannitu.
Materiał wybuchowy o prędkości detonacji 8260 m/s przy gęstości 1,73 g/cm³.
W temperaturze pokojowej jest to biała substancja krystaliczna o właściwościach wybuchowych, stosowana do wyrobu spłonek detonujących oraz w lecznictwie – ma działanie wazodylatacyjne, powoduje zwiotczenie ścian naczyń krwionośnych.
Przypisy
Estry kwasu azotowego
Wazodylatatory
Związki wybuchowe |
187074 | https://pl.wikipedia.org/wiki/%288405%29%20Asbolus | (8405) Asbolus | (8405) Asbolus – planetoida z rodziny centaurów.
Odkrycie
Została odkryta 5 kwietnia 1995 roku w Obserwatorium Kitt Peak przez Jamesa Scottiego i Roberta Jedicke’a w programie Spacewatch. Nazwa planetoidy pochodzi od Azbolusa, jednego z centaurów w mitologii greckiej.
Orbita
(8405) Asbolus obiega Słońce w średniej odległości niemal 18 au w czasie prawie 76 lat. Średnicę tego ciała szacuje się na około 70 km. Powierzchnia (8405) Asbolusa jest bardzo ciemna i ma czerwony kolor. Obserwacje pokazały, że istnieje na niej najprawdopodobniej świeży krater uderzeniowy, który ma biały kolor. W wyniku zderzenia z jakimś ciałem odsłonięte zostały zamarznięte warstwy spod powierzchni tego obiektu.
Zobacz też
lista ponumerowanych planetoid
Centaury
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Nazwane planetoidy
Planetoidy z grupy centaurów
Obiekty astronomiczne odkryte w 1995 |
187076 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Manganiany | Manganiany | Manganiany – nieorganiczne związki chemiczne, sole kwasów manganowych. W zależności od stopnia utlenienia manganu znane są:
manganiany(IV) − lub (nazwa systematyczna: trioksydomanganiany(2−) lub tetraoksydomanganiany(4−); nazwa zwyczajowa: manganiny)
manganiany(V) − (nazwa systematyczna: tetraoksydomanganiany(3−); nazwa zwyczajowa: podmanganiany)
manganiany(VI) − (nazwa systematyczna: tetraoksydomanganiany(2−); nazwa zwyczajowa: manganiany)
manganiany(VII) − (|nazwa systematyczna: tetraoksydomanganiany(1−); nazwa półsystematyczna: nadmanganiany)
Manganiany(VI)
Manganiany(VI) mają właściwości utleniające. W roztworach wodnych mają barwę zieloną. Trwałe są tylko w roztworach zasadowych. W roztworach obojętnych i kwaśnych ulegają dysproporcjonowaniu do tlenku manganu(IV) i nadmanganianu.
Otrzymywane są przez stapianie tlenku manganu(IV) z wodorotlenkiem potasu i azotanem potasu.
Praktyczne zastosowanie ma manganian(VI) potasu, będący produktem pośrednim przy produkcji nadmanganianu potasu.
Przypisy |
187081 | https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw%20Pytlasi%C5%84ski | Władysław Pytlasiński | Władysław Pytlasiński (ur. 26 lipca 1863 w Warszawie, zm. 10 listopada 1933 w Warszawie) – polski zapaśnik, mistrz świata i trener, oficer Policji Państwowej. Ze względu na swój wkład w rozwój polskiego zapaśnictwa jest nazywany „ojcem polskich zapasów”.
Wczesne życie
Urodził się 26 lipca 1863 w Warszawie w Królestwie Polskim (kongresowym). Jego ojciec był rzeźnikiem. On sam z zawodu był mechanikiem. Jako syn powstańca styczniowego był represjonowany przez władze carskie i uciekł do Szwajcarii. Tam rozpoczął karierę zapaśniczą.
Kariera zapaśnicza
Specjalizował się w walce francuskiej, opartej na klasycznym stylu grecko-rzymskim, ale z elementami stylu wolnego. Nie wyróżniał się warunkami fizycznymi w porównaniu z innymi zawodnikami. Przy wzroście 185 centymetrów ważył 105 kilogramów. Miał pseudonim Pytlas. Za granicą występował też jako Ladislaus Pytlasinski.
Na ponad 800 walk wygrał 794. Miał w kolekcji około czterystu rozmaitych nagród, w tym sporo ze złota. Po tym jak Polska odzyskała niepodległość w 1918, przekazał je Skarbowi Państwa, za co dostał Krzyż Zasługi.
W 1898 po raz pierwszy wygrał turniej zapasów w stylu klasycznym w Paryżu, a tym samym złoty pas i 10 tysięcy franków francuskich. Oprócz niego w turnieju startowali Francuz Paul Pons, ukraiński olbrzym Iwan Poddubny, Estończycy Georg Lurich i Georg Hackenschmidt oraz Straszliwy Turek Kara Achmed, którego Pytlasiński pokonał w finale w ósmej minucie. Wygrał też turniej w Paryżu 13 lutego 1899 i 13 listopada 1900.
Poza występowaniem i braniem udziału w turniejach, zajmował się także odkrywaniem talentów. W 1901 poznał przymierzającego się do egzaminu maturalnego Stanisława Cyganiewicza, który był jego fanem. Pytlasiński zatrudnił go jako swojego partnera sparingowego i zajął się jego treningiem. W tym samym roku razem wyruszyli w trasę po cyrkach w Ciechocinku, Włocławku i Płocku.
Działalność na rzecz zapaśnictwa polskiego
Gdy w 1906 wycofał się z aktywnej kariery zapaśniczej, zasiadał w jury turniejów walki francuskiej w warszawskim cyrku braci Staniewskich przy ulicy Ordynackiej. Wielokrotnie był sędzią na polskich turniejach zapaśniczych.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości objął w Łodzi funkcję komendanta straży obywatelskiej, a potem naczelnika policji kryminalnej. W 1919 po przeprowadzce na stałe do Warszawy prowadził w policji szkolenie w sztukach walki i poświęcił się organizowaniu amatorskiego zapaśnictwa. W marcu 1922 w maneżu policji konnej przy ul. Ciepłej 13 założył Polskie Towarzystwo Atletyczne, które stało się członkiem Międzynarodowej Federacji Zapaśniczej (IAWF). Założył szkołę atletyczną w Odessie, którą później przeniósł do Łodzi. Podobną szkołę założył w Warszawie. Również z jego inicjatywy w 1925 roku odbyły się w Warszawie pierwsze amatorskie mistrzostwa Polski w zapasach.
W 1929 napisał broszurę Tajniki walki zapaśniczej, przeznaczoną dla adeptów tego sportu, w której wyjaśniał, jak należy przysposobić do jego uprawiania mięśnie, stawy, nerwy, serce i płuca. W 1930 wydał kolejną broszurę, o nazwie Podnoszenie ciężarów, poświęconą treningowi ciężarami.
27 listopada 1930 opatentował przyrząd do wzmacniania mięśni.
Jego działalność na rzecz rozwoju zapasów w Polsce sprawiła, że zyskał reputację pioniera zapaśnictwa polskiego i wielokrotnie w polskiej prasie był nazywany „ojcem polskich zapasów”. Prezes honorowy Polskiego Związku Atletycznego.
Służba w Policji Państwowej
W dniu 10 czerwca 1920 r. wstąpił w szeregi Policji Państwowej. 1 lutego 1920 r. mianowany komisarzem. Służbę pełnił w Wydziale III Komendy Głównej Policji Państwowej oraz Głównej Szkole Policji Państwowej w Warszawie. Z dniem 31 marca 1926 r. zwolniony z Policji z zachowaniem praw emerytalnych.
Kariera aktorska
Występował w sztukach i filmach. W Kijowie zagrał Ursusa w operowej inscenizacji Quo vadis, w Petersburgu miał epizod w operetce jako Atlas, w Polsce natomiast zagrał w dwóch filmach. W 1923 wcielił się w Bartka Słowika w filmie Bartek zwycięzca Edwarda Puchalskiego, a w Panu Tadeuszu Ryszarda Ordyńskiego z 1928 wcielił się w Macieja z zaścianka Dobrzyńskich.
Śmierć i upamiętnienie
Zmarł 10 listopada 1933 w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 270-1-12).
W styczniu 1938 imię Władysława Pytlasińskiego nadano ulicy na warszawskim Mokotowie.
Od 1957 roku rozgrywane są w różnych miastach Polski międzynarodowe zawody zapaśnicze imienia Władysława Pytlasińskiego.
Tablica pamiątkowa z granitu umieszczona w pierwszej połowie lat 70. na szczytowej ścianie bloku Osiedla Za Żelazną Bramą przy ulicy Grzybowskiej 30.
W 2017 Krajowa Liga Zapaśnicza rozdała symboliczne nagrody nazwane Pytlasami w dziesięciu kategoriach, będące podsumowaniem roku w polskich zapasach.
Osiągnięcia w turniejach
Ordery i odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1931)
Przypisy
Linki zewnętrzne
Władysław Pytlasiński – publikacje w bibliotece Polona
A. Stawiszyńska, Kultura fizyczna w Łodzi w latach Wielkiej Wojny, "Kronika miasta Łodzi" 2015, nr1/2. https://www.academia.edu/17302274/Kultura_fizyczna_w_%C5%81odzi_w_latach_Wielkiej_Wojny_Dzia%C5%82alno%C5%9B%C4%87_W%C5%82adys%C5%82awa_Pytlasi%C5%84skiego_na_rzecz_upowszechniania_kultury_fizycznej_w_%C5%81odzi_w_latach_Wielkiej_Wojny_Kronika_miasta_%C5%81odzi_2015_nr_2_3
Ludzie urodzeni w Warszawie
Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Polscy trenerzy zapaśniczy
Polscy zapaśnicy
Urodzeni w 1863
Zmarli w 1933 |
187085 | https://pl.wikipedia.org/wiki/SourceForge | SourceForge | SourceForge – darmowy system zarządzania i kontroli projektów open source, skomercjalizowany również do closed-source license. Projekty udostępniane są w wersjach dla różnych systemów operacyjnych, najczęściej jednak dla Linuksa i Windowsa.
Główna strona projektu SourceForge.net służy programistom do wymiany informacji. Dostępne są również na niej kody źródłowe oraz pliki wykonywalne projektów. W chwili obecnej SourceForge.net jest najpopularniejszym światowym portalem rozwoju oprogramowania Open Source. Posiada ponad 1,8 mln zarejestrowanych użytkowników i ponad 180 tys. projektów. Witryna udostępnia największe repozytorium kodów źródłowych w Internecie. Posiada także bardzo szybkie serwery, co zwiększa popularność serwisu.
Najpopularniejszymi (najwięcej pobrań) programami powstałymi w ramach SourceForge są w kategoriach:
grafiki komputerowej: pakiet dla systemu Windows programu GIMP
aplikacji użytkowych: 7-Zip, Audacity, pakiet PortableApps.com
wymiany plików: eMule, Azureus, Ares, BitTorrent, DC++, Shareaza.
SourceForge hostuje także takie popularne projekty, jak MediaWiki, Miranda, Pidgin, phpBB czy phpMyAdmin.
Właścicielem portalu SourceForge.net jest firma GeekNet (dawniej VA Software).
Możliwości
Niezarejestrowany użytkownik ma możliwość wyszukiwania projektów, oraz pobierania plików lub kodu źródłowego. Po rejestracji otrzymuje możliwość dołączenia do istniejącego projektu lub stworzenia nowego, co niesie ze sobą takie korzyści jak:
Serwer SVN, Git i Mercurial
Forum dyskusyjne
System newsów
Możliwość dodawania zrzutów ekranowych
Hosting plików
Łatwa instalacja skryptów takich jak MediaWiki, phpBB
Miejsce na serwerze WWW
Baza MySQL
Zobacz też
GitHub
Linki zewnętrzne
http://www.sourceforge.net/
http://www.sf.net/
Podstrona projektu MediaWiki
Otwarte oprogramowanie
Strony internetowe
Narzędzia wspomagające tworzenie oprogramowania |
187087 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwatera | Kwatera | Kwatera – zgodnie z przepisami ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej kwaterą jest lokal mieszkalny przeznaczony wyłącznie na zakwaterowanie żołnierzy służby stałej.
Normatywne pojęcie kwatery zmieniało się na skutek dokonywanych przez ustawodawcę zmian w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Obecna ustawowa definicja kwatery obowiązuje od 1 lipca 2004.
Przepisy ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej rozróżniają następujące rodzaje kwater:
kwatery funkcyjne – lokal mieszkalny przydzielany żołnierzowi służby stałej zajmującemu kierownicze stanowisko służbowe w Ministerstwie Obrony Narodowej lub stanowisko dowódcze w Siłach Zbrojnych albo osobie zajmującej kierownicze stanowisko w Ministerstwie Obrony Narodowej;
kwatery zastępcze – lokal mieszkalny o powierzchni użytkowej mniejszej od minimalnej normy tej powierzchni przysługującej żołnierzowi służby stałej;
kwatery internatowe – lokal mieszkalny pełniący funkcję internatu, przeznaczony do zamieszkiwania przez jednego żołnierza lub przez większą liczbę żołnierzy;
kwatery, które stały się zbędne na zakwaterowanie żołnierzy służby stałej.
Osobna kwatera stała - samodzielny lokal mieszkalny przeznaczony na stałe zakwaterowanie żołnierza zawodowego (osoba uprawniona) i jego rodziny.
Na chwilę obecną (wiosna 2006) do osobnej kwatery stałej uprawnionych jest 147 tys. żołnierzy zawodowych wraz z rodzinami (czyli około 500 tys. mieszkańców Polski). Do tego należy dodać emerytów i rencistów wojskowych (według danych Wojskowej Agencji Mieszkaniowej na rok 2004 – 445 tys. żołnierzy i byłych żołnierzy oraz pracowników wojska wraz z rodzinami – czyli około 1 335 tys. mieszkańców Polski.
Przypisy
Prawo administracyjne
Architektura wojskowa
Budynki mieszkalne |
187088 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Kalmar%20%28ujednoznacznienie%29 | Kalmar (ujednoznacznienie) |
Szwecja
Kalmar – miasto (tätort) w południowo-wschodniej Szwecji
Kalmar (region) – jeden z 21 szwedzkich regionów administracyjnych (szw. län)
gmina Kalmar (szw. Kalmar kommun) – gmina w Szwecji
Kalmar (stacja kolejowa)
Kalmar FF – klub piłkarski
Zobacz też:
Unia kalmarska
Kalmar regemente
Stany Zjednoczone
Kalmar (ang. Kalmar Township) – township w USA, w stanie Minnesota, w hrabstwie Olmsted
Inne
Kalmary – inna nazwa kałamarnic
Kalmarowate – rodzina kałamarnic |
187090 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakub%20Grzegorzewski | Jakub Grzegorzewski | Jakub Grzegorzewski (ur. 16 kwietnia 1982 w Piotrkowie Trybunalskim) – polski piłkarz grający na pozycji napastnika.
Kariera piłkarska
Jakub Grzegorzewski piłkarską karierę rozpoczynał w Concordii Piotrków Trybunalski, w której występował w latach 1999-2001. Od rundy wiosennej sezonu 2001/2002 reprezentował barwy HEKO Czermno, z którym w 2003 roku wywalczył awans do III ligi. W sezonie 2003/2004 na tym poziomie rozgrywek strzelił osiem goli. Latem 2004 roku przeszedł do drugoligowej Korony Kielce. W nowym zespole zadebiutował 31 lipca w meczu z Jagiellonią Białystok, w którym zdobył jedyną bramkę i zapewnił swojej drużynie zwycięstwo. Szybko wywalczył miejsce w podstawowym składzie, a duet napastników tworzył z Grzegorzem Piechną. Wraz z Koroną wywalczył awans do I ligi. W najwyższej polskiej klasie rozgrywkowej po raz pierwszy wystąpił 26 lipca 2005 roku, grając w pojedynku przeciwko Cracovii. Debiutanckiego gola strzelił natomiast 15 października w meczu z Górnikiem Zabrze, przyczyniając się do zwycięstwa 3:0.
W rundzie jesiennej sezonu 2005/2006 Grzegorzewski rozegrał w Koronie 13 meczów i strzelił dwie bramki. W styczniu 2006 roku przeszedł do Górnika Łęczna, podpisując z nim trzyipółletni kontrakt. W nowym zespole szybko wywalczył miejsce w podstawowym składzie, strzelił także trzy gole w lidze. Jesienią 2006/2007 nie występował już tak regularnie, nie zdobył także żadnej bramki. Na początku lutego 2007 roku został wypożyczony do Odry Wodzisław Śl.. W śląskim zespole zaprezentował wysoką skuteczność – w 14 ligowych meczach strzelił osiem goli, w tym dwa w spotkaniu przeciwko Pogoni Szczecin.
Jesienią sezonu 2007/2008 zdobył siedem goli, lecz tylko trzy w I lidze. W przerwie zimowej powrócił do Górnika Łęczna, natomiast w styczniu 2008 roku na dworcu w Piotrkowie Trybunalskim został raniony nożem, przez co kilka dni spędził w szpitalu. Do gry powrócił dopiero w połowie maja, w rundzie wiosennej zaliczył sześć meczów w III lidze, w tym wygrane 10:0 spotkanie z Przebojem Wolbrom, w którym strzelił jedną z bramek. Barwy Górnika reprezentował również w sezonie 2008/2009.
Jeszcze w styczniu 2009 roku Grzegorzewski podpisał trzyletni kontrakt z Cracovią, lecz zaczął on obowiązywać dopiero od 1 lipca. W krakowskim zespole nie potrafił wywalczyć miejsca w podstawowym składzie, dlatego w grudniu został wypożyczony do Odry Wodzisław Śl.. W klubie tym wystąpił w dziewięciu meczach, następnie powrócił do Cracovii, z którą 8 września 2010 roku za porozumieniem stron rozwiązał umowę. W styczniu 2011 roku testowany był w Miedzi Legnica, podpisując z nią wkrótce trzyletni kontrakt.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Polscy piłkarze
Piłkarze Concordii Piotrków Trybunalski
Piłkarze HEKO Czermno
Piłkarze Korony Kielce
Piłkarze Górnika Łęczna
Piłkarze Odry Wodzisław Śląski
Piłkarze Cracovii
Piłkarze Miedzi Legnica
Piłkarze Okocimskiego Brzesko
Piłkarze MKS Kluczbork
Urodzeni w 1982
Ludzie urodzeni w Piotrkowie Trybunalskim |
187091 | https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6nk%C3%B6ping%20%28ujednoznacznienie%29 | Jönköping (ujednoznacznienie) | Jönköping – miasto (tätort) w Szwecji
Jönköping (region) – jeden z 21 szwedzkich regionów administracyjnych (szw. län)
gmina Jönköping (szw. Jönköpings kommun) – gmina w Szwecji
Jönköpings centralstation – stacja kolejowa
Kluby sportowe:
HV71 Jönköping – klub hokejowy
Jönköpings Södra IF – klub piłkarski |
187094 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieszkanie | Mieszkanie | Mieszkanie – zespół pomieszczeń mieszkalnych i pomocniczych mający odrębne wejście, wydzielony stałymi przegrodami budowlanymi, umożliwiający stały pobyt ludzi i prowadzenie samodzielnego gospodarstwa domowego. Mieszkanie w świetle ustawy o własności lokali, to lokal mieszkalny.
Wśród form budownictwa mieszkaniowego wyróżnia się mieszkania:
spółdzielcze (oddawane do użytku przez spółdzielnię mieszkaniową dla członków tej spółdzielni)
komunalne (budowane za pieniądze z budżetu gminy, głównie lokale socjalne i interwencyjne)
przeznaczone na sprzedaż i wynajem
społeczno-czynszowe (realizowane przez towarzystwo budownictwa społecznego przy wsparciu Krajowego Funduszu Mieszkaniowego i przez społeczne inicjatywy mieszkaniowe ze środków Rządowego Funduszu Rozwoju Mieszkalnictwa)
indywidualne
zakładowe.
W Polsce rynek najmu mieszkań należy do jednego z najsłabiej rozwiniętych w Europie. Dostępność nowego mieszkania jako dobra w relacji do przeciętnego wynagrodzenia w poszczególnych miastach w Polsce jest zróżnicowana w zależności od regionu.
Mieszkania komunalne
Mieszkanie komunalne (dawniej w ustroju komunistycznym: kwaterunkowe) jest własnością gminy i przydzielane osobom, które o nie wnioskują zgodnie z określonymi przez gminę kryteriami jako specyficzna forma pomocy społecznej.
W Polsce mieszkania komunalne były wielokrotnie przedmiotem przestępstw korupcyjnych, w których urzędnicy pobierali łapówki za przyspieszenie przydziału poza kolejką. Szacunkowo około 10% mieszkań jest również wykorzystywanych niezgodnie z przeznaczeniem – na przykład wynajmowanych osobom trzecim, podczas gdy uprawniony najemca mieszka gdzie indziej.
Zgodnie z raportem Najwyższej Izby Kontroli z 2013 roku gospodarka mieszkaniami komunalnymi w większości samorządów w Polsce jest nieracjonalna i chaotyczna:
w 60% gmin brakuje przejrzystych zasad przyznawania mieszkań, co sprzyja korupcji
brak jest rzetelnej ewidencji lokali komunalnych
brak racjonalnej polityki wobec stawek czynszowych skutkuje ustawianiem ich na poziomie, który nie pozwala na utrzymanie lokali w dobrym stanie technicznym
brak jest długoterminowych planów gospodarki zasobem komunalnym
gminy w żaden sposób nie monitorują czy w trakcie najmu sytuacja finansowa najemców nie poprawiła się, ani czy z lokali w ogóle korzystają osoby uprawnione
egzekucja zaległości czynszowych jest nieskuteczna i spóźniona, co prowadzi do narastania zadłużenia lokali komunalnych (w latach 2009–2011 kwota zadłużenia na samym czynszu wzrosła o 33%, z 587 mln do 881 mln zł)
rośnie lista oczekujących na mieszkania komunalne – w 34 skontrolowanych gminach było ich 48 tysięcy, przy czym gminy rocznie przyznawały mieszkania zaledwie 16% oczekujących.
Mieszkania przeznaczone na sprzedaż i wynajem
Zgodnie z podziałem przyjętym przez GUS mieszkania przeznaczone na sprzedaż i wynajem realizowane są w celu osiągnięcia zysku przez inwestorów instytucjonalnych, którymi mogą być m.in. firmy deweloperskie, gminy, spółdzielnie lub towarzystwa budownictwa społecznego.
Obecnie do tej grupy zalicza się około 35% budowanych w Polsce lokali mieszkalnych i zdecydowana większość mieszkań powstających w budynkach wielorodzinnych. Segment zdominowany jest przez deweloperów, których działalność koncentruje się na budowie mieszkań na sprzedaż.
W odróżnieniu od rynków Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, gdzie sektor najmu podzielony jest proporcjonalnie pomiędzy osoby prywatne i inwestorów instytucjonalnych, w Polsce do 2015 roku praktycznie nie działały podmioty profesjonalnie zajmujące się komercyjnym najmem mieszkań. Sytuacja zmieniła się wraz z utworzeniem przez państwowy Bank Gospodarstwa Krajowego podmiotu dedykowanego działalności w tym segmencie.
W 2016 roku natomiast odnotowane zostały w Polsce pierwsze inwestycje zagranicznych inwestorów instytucjonalnych, którzy dokonali zakupu całych pakietów mieszkań (budynków) z przeznaczeniem na wynajem.
Zobacz też
apartament
blok mieszkalny
condo
loft
lokal, nieruchomość lokalowa
lokal mieszkalny
mieszkanie senioralne
second home
Przypisy
Prawo budowlane |
293 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20Mickiewicz | Adam Mickiewicz | Adam Bernard Mickiewicz (ur. w Zaosiu lub Nowogródku, zm. 26 listopada 1855 w Stambule) – polski poeta, działacz polityczny, publicysta, tłumacz, filozof, działacz religijny, mistyk, organizator i dowódca wojskowy, nauczyciel akademicki.
Obok Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego uważany za największego poetę polskiego romantyzmu (zaliczany do grona tzw. Trzech Wieszczów) oraz literatury polskiej, a nawet za jednego z największych na skalę europejską. Określany też przez innych jako poeta przeobrażeń oraz bard słowiański.
Członek i założyciel Towarzystwa Filomatycznego, mesjanista związany z Kołem Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Jeden z najwybitniejszych twórców dramatu romantycznego w Polsce, zarówno w ojczyźnie, jak i w zachodniej Europie porównywany do Byrona i Goethego. W okresie pobytu w Paryżu był wykładowcą literatury słowiańskiej w Collège de France. Znany przede wszystkim jako autor ballad, powieści poetyckich, dramatu Dziady oraz epopei narodowej Pan Tadeusz uznawanej za ostatni wielki epos kultury szlacheckiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Narodowy poeta Polski, Litwy i Białorusi. Działacz niepodległościowy, organizator polskich oddziałów do walki z Rosją, bonapartysta.
Jego dzieła L’Église officielle et le messianisme oraz L’Église et le Messie umieszczone zostały w Indeksie ksiąg zakazanych Kościoła katolickiego (index librorum prohibitorum) dekretami z 1848.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798. Został ochrzczony 12 lutego 1799 w kościele Przemienienia Pańskiego w Nowogródku. Był synem Mikołaja Mickiewicza herbu Poraj, adwokata sądowego w Nowogródku i komornika mińskiego, oraz Barbary z Majewskich, córki ekonoma z pobliskiego Czombrowa. Jego braćmi byli Aleksander i Franciszek Bronisław Mickiewiczowie.
W latach 1807–1815 uczęszczał do dominikańskiej szkoły powiatowej w Nowogródku. W 1812 miały miejsce dwa ważne wydarzenia w jego życiu: ciężko rozchorował się i w połowie maja umarł jego ojciec, a latem przez Nowogródek przeszły wojska napoleońskie (oddziały pod dowództwem cesarskiego brata i króla Westfalii Hieronima oraz korpus księcia Józefa Poniatowskiego) maszerujące na Rosję. W domu Mickiewiczów prawdopodobnie zatrzymał się szef poczty polowej. Kilka miesięcy później ta sama Wielka Armia, pokonana przez Rosjan, zatrzymała się również w Nowogródku.
W 1815 Mickiewicz wyjechał do Wilna w celu podjęcia studiów. Studiował nauki humanistyczne na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim – czołowej uczelni dla ziem Rzeczypospolitej zajętych przez Imperium Rosyjskie. Studia podjął na Wydziale Nauk Fizycznych i Matematycznych, uczęszczając jednocześnie na wykłady Wydziału Nauk Moralnych i Politycznych oraz Literatury i Sztuk Wyzwolonych. Trudna sytuacja materialna rodziny po śmierci ojca skłoniła go do podjęcia nauki w uniwersyteckim Seminarium Nauczycielskim, co gwarantowało później zatrudnienie w szkołach carskich. Studia ukończył w 1819 ze stopniem magistra.
Jeszcze w czasie studiów, w 1817, wraz z Tomaszem Zanem i grupą przyjaciół założył Towarzystwo Filomatyczne, które z czasem przekształciło się w spiskową organizację narodowo-patriotyczną. Towarzystwo Filomatyczne, założone w 1822 Zgromadzenie Filaretów oraz Promieniści służyły organicznej pracy edukacyjno-patriotycznej polskiej młodzieży wileńskiej tamtego okresu. Organizacje te w 1822 roku liczyły już ponad 200 członków. Ich aktywność, cele i coraz wyraźniejsze proniepodległościowe aspiracje nie uszły czujnej uwadze carskich służb policyjnych.
Okres końca lat 20. XIX wieku był też świadkiem niespełnionej wielkiej młodzieńczej miłości Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny z Tuhanowicz w powiecie nowogródzkim. Młoda Maryla pochodziła z zamożnej i wpływowej szlachty litewskiej, zaś młody Adam ze szlachty zaściankowej. Mimo ich wzajemnego uczucia i przyjacielskich stosunków Mickiewicza z rodziną Maryli, rodzice wymogli na niej wypełnienie wcześniej zawartych zaręczyn z hr. Puttkamerem. Ślady tej niespełnionej miłości znaleźć można w znanych wierszach Mickiewicza: Do M... („Precz z moich oczu...”) i Do przyjaciół, posyłając im balladę „To lubię” („Ja na dobranoc żegnając Marylę, taką straszyłem balladą” w jednej z dwu wersji ostatniej zwrotki).
Więzienie, zesłanie i emigracja
W 1819 Mickiewicz rozpoczął pracę jako nauczyciel w gimnazjum w Kownie, gdzie mieszkał do 1823, początkowo w domu dyrektora szkoły Stanisława Kostki Dobrowolskiego, w folwarku Kartofliszki, a następnie na kwaterze w budynku szkoły; w gimnazjum uczył literatury, historii i prawa. Napisał wówczas rozprawę, za którą w 1822 otrzymał tytuł magistra filozofii. Często chodził na spacery do doliny na Zielonej Górze, którą później nazwano Doliną Mickiewicza. Wówczas też został zainicjowany w stopniu czeladnika do masonerii. W 1823 został aresztowany i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (od jesieni 1823 do marca 1824), a następnie skazany za udział w tajnych młodzieżowych organizacjach na zesłanie w głąb Rosji na posadę nauczyciela z prawem wyboru miejsca pobytu. W latach 1824–1827 przebywał w Petersburgu, Odessie, Moskwie oraz na Krymie. W Moskwie został przypisany jako urzędnik generał-gubernatora Dmitrija Golicyna. Nauczał polskiego u kilku moskiewskich rodzin, wśród jego uczniów była poetka Karolina Jaenisch, której talent docenił polski poeta. Para zaręczyła się w 1827 (Mickiewicz zerwał zaręczyny w 1829, oferując w zamian "wieczną przyjaźń"). Mickiewicz utrzymywał kontakty z poetami rosyjskimi: Aleksandrem Puszkinem, Aleksiejem Chomiakowem oraz Wasilijem Żukowskim. W Rosji zetknął się ze środowiskiem przyszłych dekabrystów, poznał Bestużewa, Rylejewa. Zmuszony przez rosyjską cenzurę do poczynienia pewnych skreśleń w Konradzie Wallenrodzie, w przedmowie do drugiego wydania nazwał cara Mikołaja I Ojcem tylu ludów.
Cały okres patriotycznej młodości wileńsko-kowieńskiej i zesłania w głąb Rosji zaowocował później, napisanymi podczas pobytu w Dreźnie, Dziadami cz. III. Szczególnie końcowy Ustęp Dziadów części III (Do przyjaciół Moskali) miał charakter osobisty. Mickiewicz zwrócił się w nim bezpośrednio do poznanych w Rosji dekabrystów oraz przypuszczalnie Aleksandra Puszkina.
Następnie Mickiewicz podróżował po Europie – początkowo w 1829 roku udał się do Niemiec, Szwajcarii, potem do Włoch i ponownie do Szwajcarii. W grudniu 1830, będąc w Rzymie dowiedział się o wybuchu antyrosyjskiego powstania. Rzym opuścił 19 kwietnia 1831 w towarzystwie swoich rosyjskich przyjaciół, przez Genuę i Genewę dotarł w maju do Paryża. Z Paryża udał się do Drezna, gdzie przebywał w sierpniu 1831. W drugiej połowie 1831 przyjechał do Wielkopolski z najprawdopodobniej pozorowanym zamiarem przekroczenia granicy i udania się do ogarniętego powstaniem Królestwa Polskiego, lecz ostatecznie pozostał w Dreźnie do roku 1832.
Pobyt w Paryżu
Z Drezna udał się do Paryża, gdzie osiadł na stałe i spędził ponad 20 lat. Był członkiem Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich w Paryżu w 1832. W 1834 ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci – córki Marię i Helenę oraz czterech synów: Władysława (1838–1926), Józefa (1850–1938, urzędnika Assistance Publique w Paryżu), Aleksandra i Jana. Prawnukiem Adama Mickiewicza był dziennikarz francuski, Jerzy Górecki.
W Paryżu nawiązał współpracę z działaczami emigracyjnymi, pisał artykuły i pisma publicystyczne. W latach 1839–1840 był profesorem literatury łacińskiej w szwajcarskiej Lozannie, a w 1840 objął katedrę języków słowiańskich w Collège de France, gdzie wygłosił tzw. prelekcje paryskie. Na wykłady Mickiewicza uczęszczali twórcy, działacze i myśliciele, w tym George Sand. W latach 1841–1844 był prezesem Wydziału Historycznego Towarzystwa Literackiego w Paryżu. Ze względu na pozycję społeczną i aktywność w polskich środowiskach patriotycznych Adama Mickiewicza uznaje się za czołowego reprezentanta tzw. Wielkiej Emigracji.
W Paryżu zaprzyjaźnił się z fotografem Michałem Szweycerem. W 1841 związał się z reprezentantem nurtu polskiego mesjanizmu – Andrzejem Towiańskim i został jego głównym propagatorem oraz przywódcą założonego przez Towiańskiego Koła Sprawy Bożej. W 1844 władze francuskie zawiesiły Mickiewicza w czynnościach profesora z powodu politycznej wymowy wykładów (wychwalanie Napoleona) oraz propagowania towianizmu. W swoich wykładach głosił poglądy jawnie antykatolickie (Wykład IV) – krytykował Kościół katolicki za sprzeniewierzenie się zasadom chrześcijaństwa. W jego przemowach pobrzmiewały też wątki prorosyjskie. W 1847 Mickiewicz zerwał stosunki z Towiańskim.
W czasie Wiosny Ludów (1848) utworzył we Włoszech legion polski. Po powrocie do Paryża został współzałożycielem i redaktorem pisma Trybuna Ludów (La Tribune des Peuples). Na skutek interwencji ambasady rosyjskiej w Paryżu, pismo zamknięto za głoszenie radykalnych poglądów społecznych. Utworzenie II. Cesarstwa Francuskiego prawdopodobnie rozpaliło nadzieje Mickiewicza na konflikt z autokratyczno-despotyczną Rosją i ponowne zainteresowanie się Europy sprawą Polski. Jego ostatni utwór jest przypuszczalnie napisaną po łacinie odą na cześć Napoleona III.
W 1851 został poddany nadzorowi policyjnemu. Od 1852 pracował w Bibliotece Arsenału.
Ostatnie lata życia
We wrześniu 1855 – podczas wojny krymskiej, po śmierci żony i zostawieniu nieletnich dzieci – wyjechał do Konstantynopola, aby tworzyć oddziały polskie (Legion Polski), a także oddział złożony z Żydów, pod nazwą Legion Żydowski, do walki z carską Rosją. Zamieszkiwał w domu wdowy po kapitanie wojsk tureckich, gdzie zmarł. Nagły zgon nastąpił podczas epidemii cholery (prawdopodobnie na tę chorobę, choć pojawiły się też sugestie, że mógł zostać otruty arszenikiem lub doznać udaru mózgu). Nie tylko niejasna przyczyna śmierci wywoływała kontrowersje. Powodem „potępieńczych swarów” nad trumną poety stało się jego miejsce spoczynku – tymczasowe, ponieważ zakładano, że ostatecznie jego ciało spocznie w ojczyźnie. Proponowano konstantynopolski kościół św. Benedykta lub grób w tworzonej właśnie osadzie polskiej, nazwanej później Adampolem, książę Czartoryski przesądził jednak o pochówku we Francji. Zabalsamowane zwłoki umieszczono w trzech trumnach: cynkowej i dwóch drewnianych. Zanim jednak wyprawiono je w drogę do Francji, minął ponad miesiąc. Dnia 30 grudnia 1855 ciało Mickiewicza wyruszyło z Konstantynopola na pokładzie francuskiego parowca Eufrat. Do Marsylii przybyło 7 stycznia 1856 Następnie zostało przewiezione do Paryża i pochowane na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency, 4 lipca 1890 przeniesione na Wawel, co dało sposobność do manifestacji patriotycznej.
Twórczość
Adam Mickiewicz debiutował w 1818 wierszem „Zima miejska” na łamach „Tygodnika Wileńskiego”. Najwcześniejszy okres twórczości Mickiewicza, trwający od debiutu do 1824, określa się mianem okresu wileńsko-kowieńskiego. Pozostawał on wówczas pod wpływem Woltera, którego tłumaczył na język polski; młody poeta głosił sceptycyzm poznawczy, zakłamanie historii i wolę racjonalnego poznania. Wynika z tego, że osobowość i światopogląd młodego Mickiewicza, podobnie zresztą jak młodego Juliusza Słowackiego, dorastały w uwielbieniu literatury klasycznej. Prócz tego znaczna większość jego twórczości z lat 1818–1821 była w gruncie rzeczy poetyckim manifestem wciąż na nowo określanego Towarzystwa Filomatycznego.
W 1820 napisał wiersz „Oda do młodości”, utwór przynależący jeszcze do poetyki postklasycyzmu, ale wyłamujący się z ideałów oświecenia (pierwodruk w antologii poetów współczesnych Polyhymnia, wydanej we Lwowie w 1827). Oda nawoływała do czynnej walki, wyrażała wiarę w moc rewolucyjnego przekształcania rzeczywistości, siłę młodości i zbiorowości. Dzięki temu w XIX wieku bywała często śpiewana podczas powstań narodowych. Przetłumaczona została na prawie wszystkie języki europejskie, wywołując w swoim czasie sporo kontrowersji, np. we Francji. Podobnie ideały ojczyzny, nauki, cnoty, męstwa, pracy i zgody głosiła napisana w rok wcześniej oda klasyczna Hej, radością oczy błysną. Pod koniec roku 1820 drukiem ukazał się kolejny ze znanych wierszy wczesnego Mickiewicza: Pieśń filaretów, którego treść odnosiła się z rewolucyjnym przesłaniem do wszystkich kręgów filareckich (filologów, historyków, chemików, matematyków). Początek utworu był naśladownictwem burszowskiej pieśni niemieckiej:
Hej, użyjmy żywota!
Wszak żyjem tylko raz;
Niechaj ta czara złota
Nie próżno wabi nas.
A. Mickiewicz, Pieśń Filaretów
Wszystkie trzy pieśni szczególny nacisk kładą na ideał wspólnoty, zwłaszcza w sensie duchowym, oraz gwałtowny aktywizm społeczny. Klasyczna harmonia w szczególny sposób łączy się tutaj z dynamizmem życia, co sygnalizuje przynależność utworów do czasów pośredniczących między dwoma epokami.
W 1822 powstał zbiór Ballad i romansów, uważany powszechnie nie tylko za właściwy debiut Mickiewicza, ale również za dzieło oficjalnie rozpoczynające epokę romantyzmu w Polsce. Sporo kontrowersji wywołała w swoim czasie ballada otwierająca cykl, Romantyczność, zwłaszcza śmiałym przełożeniem ludowości nad postęp cywilizacyjny, kreacją nowego typu wzoru moralnego (młoda wiejska dziewczyna zdradzająca skrajną nierównowagę emocjonalną) oraz dość jednostronnie odczytywaną krytyką ówczesnego autorytetu naukowego, profesora samego poety, Jana Śniadeckiego. Był to świadomy i bezpośredni wkład Mickiewicza w polemikę między Kazimierzem Brodzińskim, prekursorem romantyzmu w literaturze polskiej, a Śniadeckim. Zamysł fabularny Romantyczności znalazł w późniejszym czasie rozwinięcie w postaci epizodu z życia Gustawa w IV części Dziadów.
Ballady i romanse, oprócz ballad (poważnych i ironicznych), zawierały również przypowiastki sentymentalne. Utwory zbioru cechowały: typowo romantyczny zwrot w stronę folkizmu i niesamowitości, mocno zaakcentowane moralne przesłanie oraz przekonanie o transcendentnych, metafizycznych powiązaniach między dobrem a złem – zbrodnią i karą. Sentencjonalne, ludowe wyobrażenie moralności było u wczesnego Mickiewicza stale obecne, co najdobitniej pokazuje obrzęd gusła w II części Dziadów.
Dalsze wiersze z okresu kowieńsko-wileńskiego z lat 1822–1824 są w dużej mierze swobodnymi przeróbkami utworów Lorda Byrona, Jeana Paula oraz Jeana de La Fontaine’a. Wśród nich znalazł się jednak jeszcze jeden szeroko omawiany wiersz poety – Do Joachima Lelewela. W napisanym w 1822 poemacie poświęconym znanemu wówczas działaczowi politycznemu, Joachimowi Lelewelowi, Mickiewicz starał się trzeźwo ocenić dziedzictwo rewolucji francuskiej oraz rolę rewolucji w ogóle, jako faktu społecznego mającego wpływ na przebieg dziejów. Inną próbą podważenia despotyzmu był poemat heroikomiczny Kartofla – utwór głoszący apoteozę nauki, postępu, rozumu i pracy. Dość wymowna jest tu apostrofa do Adama Chreptowicza, reprezentanta arystokracji litewskiej, „uprawcy ziemlanki”.
W 1834 wydał w Paryżu ostatnie wielkie dzieło swego życia – Pana Tadeusza. Ten poemat epicki składa się z 12 ksiąg. Po śmierci autora wydano jego bolesny epilog do poematu. Pan Tadeusz stał się najbardziej popularnym w kolejnych pokoleniach dziełem literatury polskiej. Być może jednym z nielicznych marzeń autora (o dotarciu pod strzechy), które się spełniło. Szereg fragmentów tego dzieła wszedł na stałe do polskiego języka potocznego i literackiego, a poszczególne jego części znane są, jako wręcz osobne „dzieła” poetyckie (Inwokacja, Koncert Wojskiego, Epilog i inne). Znany malarz i ilustrator epoki romantyzmu, Michał Elwiro Andriolli był autorem szczególnie popularnych ilustracji do Pana Tadeusza i Konrada Wallenroda.
Koncepcja dramatu słowiańskiego
4 kwietnia 1843 na Collège de France, w ramach tzw. prelekcji paryskich, Adam Mickiewicz wygłosił Lekcję XVI, określaną jako ostatnia teoria dramatu romantycznego w literaturze europejskiej. Wykład dotyczył konkretnie analizy Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, która pozwoliła na wyciągnięcie szerszych niż literackie, bo również historiozoficznych wniosków. Całość składała się na koncepcję tzw. dramatu słowiańskiego. Mickiewicz za Percym Bysshe Shelleyem, Samuelem Taylorem Coleridgem, Johannem Gottfriedem Herderem, Gottholdem Ephraimem Lessingiem, Jakobem Michaelem Reinholdem Lenzem oraz Johannem Heinrichem Merckiem głosił, iż odnowa współczesnego teatru nastąpić powinna poprzez zaakcentowanie jego pierwiastków narodowych.
Związek Mickiewicza z polskim romantyzmem i klasycyzmem
Powszechnie zwykło się uznawać Adama Mickiewicza za prawodawcę polskiego romantyzmu, szczegółowa analiza jego dzieł i postawy artystycznej (podobne jak u Goethego, Hugo czy Byrona) wykazuje jednak pośrednictwo wieszcza między oświeceniowym klasycyzmem a romantyzmem. Alina Witkowska zauważa, że pomimo powszechnego przekonania podsyconego kontrowersyjną Romantycznością, Mickiewicz nie tylko nie negował dziedzictwa oświecenia, ale nawet wybierał z niego najcenniejsze zdobycze, jak np. kunsztowność formy czy wolteriański racjonalizm. Adam Czerniawski zwraca z kolei uwagę na mimetyczność utworów poety. W Światach umownych pisze:
Dodatkowym dowodem na klasyczną mimetyczność czy wręcz realizm utworów Mickiewicza mają być w opinii Czerniawskiego programowe cytaty; „widzę i opisuję” z Pana Tadeusza, „i wszystko wiernie odbijam” z Liryków lozańskich, czy „sceny historyczne i charaktery osób działających skreślił sumiennie, nic nie dodając i nigdzie nie przesadzając” z III cz. Dziadów. Wierność realiom u Mickiewicza (przeciwstawiona romantycznemu uwielbieniu niesamowitości i fantastyki) wynikała jednak z poczucia narodowego obowiązku, co zauważa Marian Ursel porównując twórczość autora Dziadów ze wczesną twórczością Słowackiego.
Do podobnych wniosków dochodziła również europejska krytyka literacka:
Bliskość Mickiewicza poetyce klasycyzmu widoczna jest również w jego zamiłowaniu do pisania bajek w duchu La Fontaine’a i Ignacego Krasickiego, tworzonych zwłaszcza w latach 1832–1834. Z drugiej jednak strony, jak zauważają badacze literatury, romantyzm polski jest mickiewiczowski, ponieważ niemal wszystko powstawało za przykładem Mickiewicza, przeciw Mickiewiczowi, wobec Mickiewicza.
Okres towiańszczyzny
Wielu badaczy twórczości Mickiewicza zwróciło uwagę na fakt, że genialny talent poetycki autora Romantyczności przygasł bardzo w drugim okresie paryskim. Wiązało się to z zaangażowaniem się Mickiewicza w aktywność polityczną, społeczną, a zwłaszcza jego silny związek z Andrzejem Towiańskim. Własna wiara Mickiewicza w jego osobistą odpowiedzialność za losy polskie, chęć służenia sprawie polskiej poprzez organizację Legionu polskiego, oddziałów polskich podczas wojny na Krymie, połączone z mistyczną sektą religijną Towiańskiego – uniemożliwiły mu skupienie się na czystej twórczości literackiej. Jego związki z Towiańskim posłużyły nie tylko wyobcowaniu się i niechęci w środowisku innych światłych twórców (jak Słowacki), ale i były bezpośrednią przyczyną utraty pracy w Collège de France, a co się z tym wiązało – wpływu na europejskich artystów i myślicieli. Julian Krzyżanowski twierdzi wręcz, że „Z chwilą powstania poematu soplicowskiego i jego bolesnego epilogu – genialny poeta skończył się w Mickiewiczu na zawsze”.
Mickiewicz jako prekursor fantastyki naukowej
Antoni Smuszkiewicz w jednej z pierwszych polskich monografii dotyczącej literatury fantastycznonaukowej wykazuje pośredni wpływ nieopublikowanej Historii przyszłości Mickiewicza na powstanie tego gatunku. Dzieło nie zostało nigdy opublikowane, a rękopis zaginął; sporo informacji dostarczają o nim jednak liczne pozostawione zapiski i listy do przyjaciół poety. Antoni Edward Odyniec w liście do Juliana Korsaka nazwał Historię przyszłości Don Kichotem swojego czasu.
Badacze literatury uznają, że nieopublikowane dzieło Mickiewicza mogło zrewolucjonizować literaturę światową; najprawdopodobniej wyprzedzało ono wizje Juliusza Verne’a, Herberta George’a Wellsa i Jerzego Żuławskiego, a nawet prześcigało je w naukowo-technicznych i społecznych spekulacjach.
Mickiewicz w pisaniu Historii przyszłości (niektóre fragmenty powstały w języku francuskim) inspirował się twórczością dwóch rosyjskich prozaików: Jana Tadeusza Bułharyna i Władimira Odojewskiego.
Działalność przekładowa
Adam Mickiewicz wcześnie zajął się działalnością przekładową. Już w 1817 „spolszczył” dwie powiastki Woltera, Éducation d’un prince i Gertrude, ou Éducation d’une fille, którym nadał tytuły Mieszko, książę Nowogródka i Pani Aniela, a także poemat tegoż samego autora Dziewica z Orleanu. Tłumaczenia te były w istocie parafrazą francuskich utworów, z przesunięciem akcentu na bardziej hermetyczną, narodową tematykę.
Lata 1819–1829 w twórczości Mickiewicza obfitowały w liczne dalsze lub bliższe oryginałowi parafrazy, które autor podpisywał jako wiersze swojego autorstwa, sygnalizując tylko źródło inspiracji. Tak powstały: Do Pryska z Horacego, Amalia, Rękawiczka oraz Światło i ciepło z Friedricha Schillera, bajka Pies i wilk i Zając i żaba z Jeana de La Fontaine’a, Nowy rok z Jeana Paula, Pożegnanie Childe Harolda, Ciemność, Sen i Eutanazja z George Gordona Byrona, fragment dramatu Podróżny, Znaszli ten kraj... i Pieśń Lotty nad grobem Wertera Johanna Wolfganga Goethego, The Meeting of the Waters Thomasa Moore’a, luźne interpretacje sonetów Francesco Petrarki, arabska pieśń Almotenabby na podstawie tłumaczenia Josepha Louisa Lagrange, Nauka i Co to jest? Johanna Wilhelma Ludwiga Gleima, Olimpia I z Pindara. Ważne miejsce zajmuje tu również Ugolino, przekład fragmentu Boskiej komedii Dantego Alighieri, dokonany ok. 1827. Charakter przekładu ballady Schillera ma również pieśń Dziewicy w II części Dziadów.
W okresie rosyjskim Mickiewicz zainteresował się europejskim dramatem historycznym, czego owocem były dwa fragmenty przekładów Friedricha Schillera Don Carlosa, kroniki 1798–1824 oraz Romea i Julii Szekspira. Tłumaczenie pierwszego z nich datuje się na lata między 1821 a 1823. Pierwodruk ukazał się jednak dużo później, bo w 1834 i 1835 roku w Wilnie z inicjatywy Józefa Krzeczkowskiego, prawdopodobnie bez zgody autora. Z kolei data przekładu fragmentu Romeo i Julii jest nie do końca znana. W. Bruchnalski wskazuje tu rok 1827. Fragment opublikowany został przez Antoniego Edwarda Odyńca w 1830 roku na łamach noworocznika Melitele. W późniejszym czasie przedrukowany został w VIII tomie Poezyj w 1836, a następnie w IV tomie Pism w 1844.
W latach 1830–1840 Mickiewicz ogłosił drukiem Do H***, naśladowanie z Goethego, Arymana i Oromaza z Zenda Westy, kolejne bajki La Fontaine’a – Chłop i żmija i Koza, kózka i wilk, Exegi Munimentum Aere Perennius z Horacego. W 1840 powstał przekład Mickiewicza początkowych fraz Sofijówki Stanisława Trembeckiego na język łaciński. Ostatnim i zarazem najważniejszym przekładem Mickiewicza było tłumaczenie Giaura Byrona na język polski, opublikowane wraz z tłumaczeniem Korsarza tegoż autora, dokonanym przez Antoniego Edwarda Odyńca, w Paryżu w 1834. Z powodów politycznych datę publikacji zmieniono na przedpowstaniową, 1829. Mickiewiczowski przekład Giaura, podobnie jak fragment Boskiej komedii, uznawany jest za oficjalną wersję tego tekstu w Polsce.
Działalność publicystyczna
W 1849 w Paryżu Mickiewicz wydawał i redagował „La Tribune des Peuples” (Trybunę Ludów), międzynarodowy dziennik polityczny, głoszący idee Wiosny Ludów.
Mesjanizm polski
Obok czysto literackiej spuścizny i testamentu Adama Mickiewicza, jednym z ważniejszych i wyjątkowo trwałym zapisem poety było stworzenie przez niego zrębów prądu filozoficzno-historycznego, znanego jako mesjanizm polski. Jakkolwiek za twórcę historiozoficznego prądu mesjanistycznego, a w szczególności mesjanizmu polskiego uznaje się Józefa Hoene-Wrońskiego, to właśnie Mickiewicz spopularyzował ten pogląd i połączył go z pierwiastkami narodowej historii, mistyki religijnej. To mickiewiczowskie sformułowania zasad mesjanizmu w Księgach narodu Polskiego pozwoliły czytelnikom w Niemczech, Włoszech, Irlandii, na Ukrainie i Węgrzech wyraźnie postrzec i odczytać rewolucyjne hasła wolnościowo-wyzwoleńcze. Tenże program, bardziej niż jakikolwiek ściśle rozumiany prąd literacki dał podstawy nie tylko wizji Polski męczeńsko-odkupicielskiej, która miała być jutrzenką wolności narodów, ale dał podstawy do utrwalenia się i ważności postaci wieszcza narodowego. Tak widziany wieszcz to nie zwykły poeta czy pisarz – to autentyczny prorok religii mesjanistycznej. Dawało to wyraz w wielu określeniach mesjanizmu polskiego używanych przez samego Mickiewicza, jak np. „Polska – Chrystusem Narodów” itp.
Spuścizna i pamięć w sferze publicznej
Już w pierwszych latach po śmierci Mickiewicza jego sława i wpływ, jaki wywarł nie tylko na społeczeństwo polskie, ale również na artystów i myślicieli w Europie, zaowocowały publicznym okazywaniem jego zasług i symbolicznym hołdom poecie. Jednym z wcześniejszych i z najbardziej znanych jest dzieło głośnego francuskiego rzeźbiarza Emila Bourdelle’a: pomnik Adama Mickiewicza przedstawiający go w formie Pielgrzyma. Imię poety nosi Dolina Mickiewicza w Kownie. W 1886 we Lwowie zawiązało się Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. W 1898 odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza w Krakowie, co stało się okazją do wielkiej manifestacji patriotycznej, w tym samym roku odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza w Warszawie. 26 listopada 1900, w 45. rocznicę śmierci wieszcza, odsłonięto pomnik w Tarnowie. Symboliczny grób poety znajduje się w powstałym w 1955 Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule. Syn poety Władysław Mickiewicz założył w 1903 Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu, gromadzące pamiątki po ojcu i niektóre rękopisy jego utworów; znajduje się ono w gmachu Biblioteki Polskiej w Paryżu. W 1904 ustawiono kolumnę Adama Mickiewicza we Lwowie. W 1938 utworzono Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku. W 1950 założono Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. W 1960 odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza w Szczecinie. W 1975 utworzono Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie. Imię poety nosi założony w 2000 Instytut Adama Mickiewicza. W Poznaniu znajdują się pomnik Adama Mickiewicza oraz Uniwersytet noszący jego imię. W 2016 odsłonięto pomnik, ławeczkę Adama Mickiewicza w Orzyszu (autor pomnika Piotr Bogdaszewski).
Wiele miast w Polsce oraz niektóre miasta europejskie związane z życiem Adama Mickiewicza ma ulice, parki, place i budynki publiczne nazwane jego imieniem. W Tatrach istnieją Wodogrzmoty Mickiewicza.
Poza granicami współczesnej Polski pomniki Mickiewicza można znaleźć m.in. we Lwowie, Odessie, Iwano-Frankiwsku, Drohobyczu, Truskawcu, Zbarażu, Dobromilu, Podhajcach, Kołomyi, Borysławiu (Ukraina), Wilnie, Solecznikach, Burbiszkach (Litwa), Mińsku, Grodnie, Brześciu, Lidzie, Nowogródku (Białoruś), Petersburgu, Zielenogradsku (Rosja), Paryżu (Francja), Karlowych Warach (Czechy), Weimarze (Niemcy), Burgasie (Bułgaria).
Jego wizerunek został przedstawiony na polskiej monecie o nominale 10 zł, emitowanej w latach 1975-76. Moneta ta została wybita z miedzioniklu w nakładzie łącznym 55 mln egzemplarzy, miała średnicę 25 mm i wagę 7,7 g, rant ząbkowany. Ponadto, w 1978 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 100 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 625 w nakładzie 30 000 egzemplarzy, miała średnicę 32 mm i wagę 16,5 g, rant gładki.
Dzieła
Oda do młodości – napisana 26 grudnia 1820 roku w Wilnie, gdzie szybko zyskała popularność wśród studentów tamtejszego uniwersytetu.
Poezje t. 1 – wydane w Wilnie w roku 1822; zawierały Ballady i romanse, a także przedmowę O poezji romantycznej. Ten tom poezji miał przełomowe znaczenie w literaturze polskiej, zapoczątkowując nurt romantyczny oparty na ludowości, poezji ludowej, obyczajach i wyobrażeniach ludu;
Poezje t. 2 – wydane w roku 1823, zawierały Grażynę oraz II i IV część Dziadów;
Sonety – wydane w roku 1826 w Moskwie; obejmowały Sonety krymskie oraz Sonety odeskie, jak również przekład Sonetu V (Widok gór ze stepów Kozłowa) na język perski;
Konrad Wallenrod – wydane w roku 1828 w Petersburgu;
W Dreźnie powstała III część Dziadów – najwybitniejszy polski dramat romantyczny, napisany wiosną 1832 roku;
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego – broszura polityczna z 1832 roku;
Pan Tadeusz, czyli ostatni Zajazd na Litwie – epopeja napisana w Paryżu w latach 1832–1834, wydana w 1834 roku. W Panu Tadeuszu Mickiewicz przedstawił romantyczną i pełną nostalgii wizję Polski szlacheckiej;
Konfederaci barscy (fr. Les confédérés de Bar) – dramat z 1836 roku;
Jakub Jasiński albo dwie Polski (fr. Jacques Jasiński ou les deux Polognes) – dramat z 1836;
Prelekcje paryskie – cykl wykładów Mickiewicza na temat literatury słowiańskiej wygłoszony w Collège de France w latach 1840–1844; pierwsze wydania były redagowane przez Mickiewicza;
Liryki lozańskie wydane dopiero pośmiertnie;
I część Dziadów – Mickiewicz rozpoczął pisanie tej części najprawdopodobniej w 1821 roku, jednakże nigdy jej nie ukończył. Po raz pierwszy, Dziady cz. I trafiły do druku w 1860 w Paryżu, wchodząc w skład pośmiertnego wydania najważniejszych dzieł artysty;
Historia przyszłości – traktat prekursorski wobec osiągnięć europejskiej fantastyki naukowej. Mickiewicz zniszczył rękopisy dzieła, zachowało się jedynie kilka kart oraz relacje przyjaciół autora;
Zobacz też
Tylko pod krzyżem, tylko pod tym znakiem… – wiersz błędnie przypisywany Adamowi Mickiewiczowi
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Adam Mickiewicz – życie i twórczość
Czterdzieści i cztery
ks. Paweł Smolikowski CR, Stosunek Adama Mickiewicza do X.X. Zmartwychwstańców, Kraków 1898
Kolekcja dotycząca Adama Mickiewicza w zbiorach Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona.pl
Absolwenci i studenci Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego
Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Członkowie Towarzystwa Filomatów
Członkowie Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu
Członkowie Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich
Członkowie Zgromadzenia Filaretów
Ludzie związani z Nowogródkiem (Imperium Rosyjskie)
Ludzie związani z Kownem (Imperium Rosyjskie)
Adam
Osoby przedstawione na polskich monetach
Osoby upamiętnione nazwami planetoid
Pisarze związani z Paryżem
Pisarze związani z Wilnem
Pisarze związani ze Stambułem
Pochowani na cmentarzu w Montmorency
Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
Polacy umieszczeni na indeksie ksiąg zakazanych
Polacy upamiętnieni nazwami uniwersytetów
Polacy upamiętnieni nazwami obiektów fizjograficznych na Ziemi
Polacy w Imperium Osmańskim 1795–1918
Polacy w Saksonii 1795–1918
Polacy w Wiośnie Ludów
Polscy autorzy fantastyki
Polscy bajkopisarze XIX wieku
Polscy dramaturdzy XIX wieku
Polscy myśliciele polityczni
Polscy poeci XIX wieku
Polscy pisarze francuskojęzyczni
Polscy pisarze romantyzmu
Polscy publicyści XIX wieku
Polscy futurolodzy
Polscy tłumacze literatury angielskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury francuskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury łacińskojęzycznej
Polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej
Polscy tłumacze literatury włoskiej
Polscy wolnomularze
Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim
Sonetyści
Urodzeni w 1798
Zmarli w 1855
Zmarli na cholerę |
187097 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Artur%20Lamch | Artur Lamch | Artur Lamch (ur. 19 września 1969 w Piotrkowie Trybunalskim) – polski piłkarz. W swojej karierze grał w zespołach Pilica Nowe Miasto, GKS Bełchatów, RKS Radomsko, Świt Nowy Dwór Mazowiecki, Concordia Piotrków Trybunalski, Błysk Aleksandrów oraz LKS Mierzyn. W latach (2011-2013) był grającym trenerem drużyny Świt Kamieńsk występującego w klasie okręgowej, w grupie piotrkowskiej. Od października 2014 był trenerem Startu Niechcice, a od lipca 2016 Włókniarza Moszczenica.
Przypisy
Bibliografia
Piłkarze GKS Bełchatów
Piłkarze Concordii Piotrków Trybunalski
Piłkarze RKS Radomsko
Piłkarze Świtu Nowy Dwór Mazowiecki
Polscy piłkarze
Urodzeni w 1969
Ludzie urodzeni w Piotrkowie Trybunalskim |
187100 | https://pl.wikipedia.org/wiki/David%20Byron | David Byron | David Byron, właściwie David Garrick (29 stycznia 1947 - 28 lutego 1985) – brytyjski wokalista rockowy obdarzony charakterystycznym, silnym głosem o rzadko spotykanej skali oraz sceniczną charyzmą.
Pierwszy wokalista grupy Uriah Heep (w latach 1969-1976), zmuszony do opuszczenia zespołu z powodu problemów z alkoholem. Próby powrotu na rockową scenę z zespołem Rough Diamond, a następnie The Byron Band, nie zakończyły się sukcesem. Byron zmarł z powodu komplikacji zdrowotnych spowodowanych alkoholizmem.
Dyskografia
Przypisy
Brytyjscy wokaliści rockowi
Urodzeni w 1947
Zmarli w 1985
Członkowie Uriah Heep |
187115 | https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C3%BAn%20Laoghaire-Rathdown | Dún Laoghaire-Rathdown | Dún Laoghaire-Rathdown (irl. Contae Dún Laoghaire-Ráth an Dúin) – hrabstwo w Irlandii. Do roku 1993 południowa część hrabstwa Dublin. Dodatkowo w roku 1994 do hrabstwa Dún Laoghaire-Rathdown zostały włączone tereny: Corporation of Dun Laoghaire, Deansgrange Joint Burial Board oraz część południowo-wschodnia hrabstwa Dublin.
Geografia
Dun Laoghaire-Rathdown od północy graniczy z hrabstwem Dublin, od południa z hrabstwem Wicklow, a od zachodu z hrabstwem Południowy Dublin.
Symbole
Herb
Tarcza herbowa jest srebrna i posiada zieloną krokiew. Na tarczy położona jest dębowa gałąź (po prawej), koniczyna (po lewej), oraz ożaglowana łódź na biało-błękitnych falach (krokiew). Krokiew przykryta jest złotą koroną, nawiązującą do króla Laoghaire, arcykróla Irlandii z XV wieku.
Dewiza Hrabstwa Dun Laoghaire-Rathdown brzmi: irl. Ó Chuan go Sliabh – w wolnym tłumaczeniu „od portu po góry”.
Flaga
Używanymi obecnie barwami są barwy tradycyjnego hrabstwa Dublin: błękit i granat oraz flaga prowincji Leinster: złota harfa w zielonym polu.
Administracja
Centrum administracyjne znajduje się w mieście Dún Laoghaire. Hrabstwo podzielone jest na sześć lokalnych okręgów wyborczych (ang.Local Electoral Areas – LEAs). W okręgach wyborczych wybierana jest 28-osobowa rada hrabstwa (ang. County Council) w następujących proporcjach: Ballybrack (6), Blackrock (4), Dundrum (6), Dun Laoghaire (6), Glencullen (3), Stillorgan (3).
Transport
Poprzez hrabstwo biegnie linia dublińskiej podmiejskiej kolei DART oraz linia kolejowa Iarnród Éireann z połączeniami Intercity. Komunikacja autobusowa na obszarze hrabstwa jest obsługiwana przez Dublin Bus (połączenia lokalne), Bus Éireann (połączenia międzymiastowe), oraz mniejsze przedsiębiorstwa transportowe (połączenia lokalne i międzymiastowe). Zielona linia tramwajowa Luas kończy bieg w dzielnicy Sandyford. Na rok 2015 planowane jest przedłużenie tej linii do Bray w hrabstwie Wicklow. Port promowy w Dún Laoghaire łączy Irlandię z portem w Holyhead (Walia).
Przypisy
Dun Laoghaire-Rathdown |
187116 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Leia%20Organa | Leia Organa | Leia Organa (urodzona jako Leia Amidala Skywalker) – fikcyjna postać ze świata Gwiezdnych wojen, senator, córka Anakina Skywalkera (Dartha Vadera) i Padmé Amidali, siostra Luke’a Skywalkera. W filmach w jej rolę wcieliła się Carrie Fisher. Była wrażliwa na Moc, podobnie jak jej ojciec, brat oraz syn.
Życiorys
Młodość
Urodziła się 19 lat przed bitwą o Yavin w ośrodku medycznym w pasie asteroid Polis Massa. Ponieważ matka Lei i Luke’a zmarła przy porodzie, a ojciec przeszedł na Ciemną Stronę Mocy, dzieci rozdzielono i ukryto. Leią zaopiekowała się para z Alderaanu, która nie posiadała własnych dzieci – królowa Breha Organa i wicekról Bail Organa. Córka Anakina Skywalkera dorastała więc w rodzinie królewskiej i zyskała tytuł księżniczki, przygotowując się do kariery w dyplomacji.
Leia poszła w ślady przybranego ojca i zajęła się polityką, była najmłodszym senatorem w historii. Popierała Rebelię, używała politycznego immunitetu i swej jednostki dyspozycyjnej (koreliańskiej korwety Tantive IV) aby dotrzeć do ośrodków buntu.
Plany Gwiazdy Śmierci i spotkanie Luke’a oraz Hana
W filmie Nowa nadzieja Leia zdobyła plany Gwiazdy Śmierci i strzegła ich lecąc na ojczysty Alderaan. Jednak jej statek został zaatakowany przez Gwiezdny Niszczyciel Imperium z Darthem Vaderem na pokładzie w okolicach planety Tatooine. Załoga korwety szybko została pokonana przez szturmowców, a Leia schwytana. Przedtem zdołała ukryć w droidzie R2-D2 plany śmiercionośnej stacji bojowej i wysłać go na powierzchnię piaszczystej planety, by odszukał Bena Kenobiego (dawnego przyjaciela jej ojca, który przesłałby plany dalej).
Leię przetransportowano na Gwiazdę Śmierci, gdzie uwięziono ją w celi i torturowano. Vader używał na niej nawet sztuczek myślowych (Mocy), ale nic nie zdołało złamać księżniczki, by wyjawiła lokalizację bazy rebeliantów. Kobieta była świadkiem zniszczenia swojej rodzinnej planety – Alderaanu – przez superlaser stacji. Nawet wtedy nie poddała się, wyjawiając fałszywą lokalizację.
Niewiele później na pokład stacji dotarli Sokołem Millenium Luke Skywalker, Han Solo, Chewbacca i Obi-Wan Kenobi. Luke i Han wraz z Chewbaką i dwoma droidami (R2-D2 i C-3PO) zdołali uwolnić księżniczkę z celi, podczas gdy Kenobi poświęcił swe życie, by reszta wydostała się cało z Gwiazdy. Jakiś czas później rozpoczęła się bitwa o Yavin, w której stawką był los całego Sojuszu Rebeliantów. Leia obserwowała przebieg bitwy, podczas której w ostatniej chwili Luke Skywalker z pomocą Hana zniszczył Gwiazdę Śmierci. Księżniczka nagrodziła bohaterów na oficjalnej ceremonii w bazie na powierzchni Yavina 4.
Walka w imię Rebelii
Trzy lata później (Imperium kontratakuje) Leia stacjonowała wraz z Lukiem i Hanem na odległej i lodowatej planecie Hoth, gdzie znajdowała się nowa baza rebeliantów. Wkrótce Imperium odkryło ją i rozpoczęła się naziemna bitwa. Leia uciekła wraz z Hanem na pokładzie Sokoła. W pościg za nimi rzuciły się myśliwce typu TIE i Gwiezdne Niszczyciele, jednak Han zdołał je zgubić w pasie asteroid. Podczas przymusowego ukrywania się na największej z nich między Leią a przemytnikiem doszło do namiętnego pocałunku.
Bohaterowie zdecydowali się polecieć na planetę Bespin, by odwiedzić Miasto w Chmurach, którym zarządzał dawny przyjaciel Hana – Lando Calrissian. Szybko okazało się, że łowca nagród Boba Fett i Vader przybyli wcześniej i wszyscy zostali pochwyceni. Han został zamrożony w bryle karbonitu przez Mrocznego Lorda Sithów i oddany Bobie jako zapłata. Podczas ostatnich chwil przed zamrożeniem Leia krzyknęła do Hana, że go kocha, na co korelianin odpowiedział po prostu: „Wiem”.
Rok później (Powrót Jedi) Leia uczestniczyła w planie odbicia Hana Solo z rąk Hutta Jabby, który miał swój pałac na Tatooine. Misja – z pewnymi przeszkodami – przebiegła pomyślnie i bohaterowie mogli udać się do punktu zbioru rebelianckiej floty gwiezdnej, przygotowującej się na ostateczne starcie z Imperium. Leia wraz z Hanem i oddziałem uderzeniowym wyruszyli na lesisty księżyc Endor, gdzie mieli za zadanie dezaktywować generator chroniący unoszącą się nad księżycem drugą Gwiazdę Śmierci. Kobieta została postrzelona z blastera w ramię, ale udało im się wypełnić misję. Rebelianci zniszczyli stację kosmiczną, Luke rozprawił się z Imperatorem (w ostatniej chwili pomógł mu Vader, który przeszedł na Jasną Stronę Mocy), a księżniczka Leia ucałowawszy Hana uspokoiła go, że Luke Skywalker jest jej bratem (o czym dowiedziała się niewiele wcześniej, przed bitwą).
Koniec Imperium i narodziny syna
Po powstaniu Nowej Republiki Leia pomagała założyć nowy, demokratyczny rząd. Wyszła też za Hana Solo i urodził im się syn Ben, który, podobnie jak matka, był wrażliwy na Moc. Jednak Leia z własnego wyboru postanowiła nie zostawać Jedi. Ben podjął się szkolenia na Rycerza Jedi pod okiem brata Leii, Luke’a, lecz fascynacja Darthem Vaderem – jego dziadkiem – była na tyle duża, że w pewnym momencie przeszedł na ciemną stronę za sprawą Snoke’a i zabił wszystkich padawanów Skywalkera. Z tego powodu Luke zrezygnował ze szkolenia młodych Jedi i udał się na wygnanie. Jednak Leia i Han wierzyli, że nie stracili syna na zawsze.
Walka z Najwyższym Porządkiem
Niedobitki Imperium wycofały się i zorganizowały się w Najwyższy Porządek. Leia nie wierzyła, że byli imperialni będą przestrzegać traktatu pokojowego i podejrzewała, że się zbroją. By pilnować Najwyższego Porządku, założyła Ruch Oporu. Próbowała przekonać Nową Republikę do podjęcia działań i uważała, że robi za mało, by zapewnić bezpieczeństwo galaktyce.
Leia chciała również odnaleźć swojego brata, który po utracie uczniów udał się na wygnanie. W tym celu wysłała swojego najlepszego pilota, Poe Damerona na Jakku, by odebrał od Lora San Tekki fragment mapy wskazującej miejsce odosobnienia Luke’a. Gdy Leia otrzymała wieść, że mający mapę BB-8 jest na Takodanie, wysłała tam natychmiast grupę X-wingów pod dowództwem Damerona. Na spotkaniu z Hanem, Leia poprosiła go, by sprowadził ich syna do domu. Podczas walki mającej na celu zniszczenie superbroni Najwyższego Porządku – bazy Starkiller, Leia wyczuła śmierć Hana z ręki Bena. Bitwa ostatecznie skończyła się sukcesem Ruchu Oporu.
Expanded Universe (Legendy)
Kilka lat po zwycięstwie nad Imperatorem Leia wychodzi za mąż za Hana Solo. Mają trójkę dzieci – bliźnięta Jacena i Jainę oraz o rok młodszego Anakina. 37,5 roku po śmierci Vadera przy życiu została już tylko ich córka.
Przypisy
Zobacz też
Han Solo
Linki zewnętrzne
Postacie z cyklu Gwiezdne wojny
Fikcyjne księżniczki |
294 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam%20S%C5%82odowy | Adam Słodowy | Adam Stanisław Słodowy (ur. 3 grudnia 1923 w Czarnkowie, zm. 10 grudnia 2019 w Warszawie) – polski popularyzator majsterkowania, autor i prowadzący programu telewizyjnego Zrób to sam (1959–1983), autor książek i scenariuszy, major Ludowego Wojska Polskiego.
Życiorys
Urodził się w Czarnkowie nad Notecią w Wielkopolsce, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej w latach 1930–1937. Podczas okupacji niemieckiej w latach 1939–1944 pracował w fabryce maszyn w Baczkach, 60 km od stolicy. W 1944 r. zgłosił się na ochotnika do wojska, wojnę ukończył w Szczecinie jako oficer artylerii. Od 1950 do 1958 wykładał w Oficerskiej Szkole Artylerii Przeciwlotniczej w Koszalinie, po czym w Wojskowej Akademii Technicznej. Odszedł ze służby w stopniu majora.
Po opuszczeniu wojska zajął się popularyzacją majsterkowania. W 1958 na wystawie motoryzacyjnej zorganizowanej przez Wydawnictwa Komunikacyjne na Placu Konstytucji w Warszawie zaprezentował własnoręcznie wykonany w Czarnkowie samochód. Od 1959 r. pracował w TVP, gdzie początkowo konstruował urządzenia sceno-techniczne. Dla Teatru Telewizji przygotował obrotową scenę. Dla stacji wymyślił ponad 60 urządzeń usprawniających pracę. W latach 1961–1978 był redaktorem Naczelnej Redakcji Programów Oświatowych i Dziecięcych TVP. Znany był jako prezenter programu Zrób to sam. Był on częścią czwartkowego Ekranu z bratkiem, a potem niedzielnego Teleranka; Adam Słodowy prezentował w nim osobiście, jak z ogólnie dostępnych rzeczy (np. zużytych opakowań) można zrobić zabawki i przedmioty użytkowe. Program był nadawany przez 24 lata od 1959 r. do 1983 r., łącznie wyemitowano 505 odcinków. Prowadził też program telewizyjny Adam Słodowy w domowym warsztacie (Program II, 1979). W 1983 r. przeszedł na emeryturę.
Napisał ponad 10 książek poświęconych samodzielnemu majsterkowaniu, które bywały wznawiane, w tym Lubię majsterkować, przeznaczoną dla starszych odbiorców, zamieszczając niektóre informacje prezentowane wcześniej w telewizji, a także projekty nowych zabawek i urządzeń. Książka została przetłumaczona na języki obce, a jej łączny nakład wyniósł ponad egzemplarzy. Napisał także książki o samochodach, dotyczące głównie obsługi i napraw pojazdów marki Škoda. Szacuje się, że łączny nakład publikacji książkowych Słodowego o majsterkowaniu wynosi 2,5 mln egzemplarzy.
Artykuły o majsterkowaniu publikował również w prasie, np. w miesięczniku Horyzonty Techniki dla dzieci, podpisując je inżynier Adam Słodowy.
Był autorem projektu witraży dla starostwa powiatowego w rodzinnej miejscowości.
Słodowy wraz z Romanem Huszczo był autorem scenariusza do serii dwudziestu filmów animowanych dla dzieci Pomysłowy Dobromir (1973–1975) i Pomysłowy wnuczek (1984–1988), a także filmu Śrubokręt i spółka (1976). Zagrał (przebrany za kobietę) w filmie Seksmisja epizodyczną rolę, w ramach której prowadził program telewizyjny ucząc o robieniu na drutach.
Jako senior wystąpił w kampanii reklamowej dla firmy rozprowadzającej artykuły budowlane, w 2004 w Zielonej Górze i w 2006 w Skierniewicach był gościem honorowym podczas otwarcia supermarketów budowlanych. Był konsultantem przy publikacji wydawnictw książkowych. Współuczestniczył w budowie samolotu w USA.
Na wniosek dzieci 21 marca 1974 r. został Kawalerem Orderu Uśmiechu; ceremonia wręczenia odznaczenia odbyła się dwa lata później, 13 marca 1976 r. w Pałacu Młodzieży w Warszawie – otrzymał legitymację z numerem 107. Od premiera otrzymał nagrodę „za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży oraz za działalność popularyzatorską w dziedzinie politechnizacji”. W 1983 r. dostał nagrodę literacką Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich jako autor najpoczytniejszych książek w bibliotekach publicznych. Pozytywnie o twórczości Słodowego wypowiadały się osoby spoza branży księgarskiej.
Profesor Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na wieść o śmierci prezentera stwierdził: „...Zamyka się pewien rozdział historii TV”.
W kulturze
Działalność popularyzatorską Słodowego satyryk Ludwik Jerzy Kern utrwalił w swojej poezji opublikowanej w tygodniku Przekrój, a tygodnik Radio i Telewizja zamieścił parodię dotyczącą telewizyjnego programu. Osoba Adama Słodowego pojawiła się w dowcipach politycznych.
10 września 2021 w Szkole Podstawowej nr 1 w Czarnkowie, do której uczęszczał, otwarto klasę – Pracownię Techniki im. Adama Słodowego, w której zgromadzono narzędzia i pamiątki po konstruktorze.
Życie prywatne
Pradziadek Adama był stelmachem, budował powozy konne. Ojciec Adama Słodowego – Antoni, był urzędnikiem skarbowym oraz autorem książki o historii okolicy Czarnkowa: Krótki zarys dziejów powiatu czarnkowskiego i miasta Czarnkowa z roku 1926. Adam miał siostrę. W 1928 rodzina przeprowadziła się do nowo wybudowanego domu.
Pierwszą żoną Słodowego była Jadwiga (1925–1968), mieli dwóch synów, pochodzących z Czarnkowa, którzy osiedlili się poza Polską: starszy – Piotr, matematyk i fizyk, mieszka w Australii w Melbourne, a młodszy – Wojciech, lekarz – w USA w Chicago. Drugą żoną została Bożenna Kwiatkowska-Słodowy. Małżeństwo mieszkało w Warszawie w mieszkaniu M3 i unikało medialnego rozgłosu.
W 2015 redaktor przeszedł udar. W lipcu 2019 media opublikowały nieprawdziwą informację o jego śmierci.
Adam Słodowy zmarł wieczorem 10 grudnia 2019 r., w wieku 96 lat. Został skremowany i pochowany na cmentarzu Powązkowskim 17 stycznia 2020 (kwatera 76-1-25).
Twórczość
Książki
na temat majsterkowania i motoryzacji
Budowa samochodu amatorskiego 1958, Wydawnictwa Komunikacyjne
Podręcznik kierowcy amatora 1959, 1960, 1962, 1963, 1964, 1966
To wcale nie jest trudne 1963 Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
Umiem majstrować 1964, Nasza Księgarnia
Budujemy przyczepki campingowe 1965, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Samochód bez tajemnic 1966, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Usprawniam własny samochód, 1971, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Lubię majsterkować 1973
Jeżdżę samochodem Skoda S-100 i 1000 MB: technika jazdy, obsługa i usprawnienia, 1973, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności
Majsterkowanie dla każdego 1976, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
Majsterkuję narzędziami EMA-COMBI 1980, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne
Sam obsługuję samochód 1969, 1972, 1978
proza
Diabły drzemią na ścianach 1993, Dom Wydawniczy Rebis (zbiór opowiadań)
Scenariusze
Serial Śrubokręt i spółka, 1976
Serial Pomysłowy Dobromir, 1973–1975
Serial Pomysłowy wnuczek, 1984–1988
Zobacz też
Arvind Gupta
Przypisy
Linki zewnętrzne
Majorowie ludowego Wojska Polskiego
Oficerowie artylerii Wojska Polskiego 1943–1989
Osobowości telewizyjne związane z TVP
Polscy popularyzatorzy nauki
Polscy prozaicy
Polscy scenarzyści XX wieku
Wykładowcy Wojskowej Akademii Technicznej
Odznaczeni Orderem Uśmiechu
Ludzie urodzeni w Czarnkowie
Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
Urodzeni w 1923
Zmarli w 2019 |
296 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Album | Album | album – w starożytnym Rzymie, część muru pomalowana na biało przeznaczona do umieszczania ogłoszeń
album – zbiór reprodukcji, fotografii, pocztówek, znaczków itp.
album – wydawnictwo książkowe o charakterze ilustracyjnym, z niewielką ilością tekstu objaśniającego
album – wydawnictwo zawierające nagrania muzyczne w formie fizycznej lub cyfrowej
Album – album muzyczny Moniki Brodki
Album – album muzyczny Krystyny Prońko
Album – album muzyczny Quorthona
Zobacz też
The Album |
297 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Alfabet%20hawajski | Alfabet hawajski | Alfabet hawajski – alfabet, oparty na alfabecie łacińskim, służący do zapisu języka hawajskiego.
Składa się z 12 liter oraz jednego symbolu, przez co jest prawdopodobnie najkrótszym alfabetem na świecie. Litery: a, e, h, i, k, l, m, n, o, p, u oraz w. Zwarcie krtaniowe jest oznaczane przez pojedynczy otwierający apostrof ‘, zwany ‘okina. Znak makronu (kahakō od kaha „znak” i kō „długi”) nad samogłoskami używany jest, by zaznaczyć samogłoskę długą.
W języku hawajskim istnieją tylko 162 sylaby i również jest to najskromniejszy zbiór spośród wszystkich języków świata.
Przypisy
Hawajski
Język hawajski |
187120 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Iwan%20Kotlarewski | Iwan Kotlarewski | Iwan Petrowycz Kotlarewski (ukr. Іван Петрович Котляре́вський, ur. w Połtawie, zm. tamże) – ukraiński poeta i dramaturg, jako pierwszy wprowadził żywy język ludowy do literatury ukraińskiej.
Autor poematu Eneida – żartobliwej trawestacji Eneidy Wergiliusza, pierwszego dużego utworu literackiego napisanego w żywym języku ukraińskim (cz. 1 wydana w 1798, całość w 1842) – oraz mających przełomowe znaczenie dla ukraińskiej dramaturgii sztuk teatralnych: Natałka Połtawka (wyd. 1839) i Moskal-czariwnyk (wyd. 1841), krążących początkowo tylko w odpisach.
Życiorys
Urodził się w rodzinie urzędnika magistratu miejskiego Petra Kotlarewskiego herbu Ogończyk i jego żona Paraskewy z Żukowskich. Rodzina w 1793 r. została wpisana na listę rosyjskiej szlachty.
Dom Kotlarewskich stał w malowniczej części Połtawy, która w tym czasie bardziej przypominała wielką wieś, niż miasto. Dziadek pisarza był diakonem w miejscowej cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy i w 1705 roku na wysokim wzgórzu obok świątyni wybudował chatę, w której Iwan Kotlarewski spędził całe swoje życie.
Pierwsze nauki pobierał prawdopodobnie, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, u miejscowego diaka. W 1780 wstąpił do Katerynosławskiego Seminarium w Połtawie i uczył się w tej instytucji w ciągu następnych dziewięciu lat. Przewidziany na 10–13 lat program nauczania obejmował język rosyjski i łaciński, literaturę, poetykę, retorykę, filozofię i teologię. Seminarzyści nabywali praktycznych umiejętności przekładania i naśladowania twórczości Wergiliusza, Owidiusza i Horacego.
Równocześnie na czasy edukacji Kotlarewskiego przypadła rozpoczęta przez Katarzynę II państwowa reforma oświaty, zwłaszcza duchownej. To właśnie na jej mocy w Połtawie – centrum nowo powstałej (1775) eparchii chersońskiej – powołano seminarium, do którego mógł uczęszczać młody Kotlarewski. Dzięki reformie seminaria odeszły od scholastycznej metody nauczania, miejsce panującej łaciny zaczął przejmować język rosyjski, większą uwagę poświęcano przedmiotom ogólnokształcącym, uczniowie zaczęli w dużo większym stopniu poznawać kulturę rosyjską i światową, co pozytywnie wpłynęło na formowanie się Kotlarewskiego jako pisarza. Z drugiej strony w pierwszych latach po reformie wciąż wielką uwagę poświęcano konieczności wyrobienia wśród uczniów nawyku swobodnego porozumiewania się w łacinie (makaroniczny uczniowski język z czasów swej nauki Kotlarewski odzwierciedli w jednej ze scen swojej Eneidy), uparcie zajmowano się utworami rzymskich klasyków. Nie ma żadnych wątpliwości, iż to właśnie już w seminarium Kotlarewski czytał Eneidę Wergiliusza w oryginale i być może już wtedy powstała myśl o dokonaniu jej przekładu na język ukraiński.
Pierwszy biograf Kotlarewskiego, Steblin–Kamiński, zaznacza, że przyszły pisarz w młodości miał łatwość dobierania rymów do każdego niemal słowa. Z tego powodu koledzy przezwali go „rymaczem” („rymokletą”).
Śmierć ojca spowodowała, iż rodzina Kotlarewskiego znalazła się w ciężkiej sytuacji materialnej. Z tego względu w 1789 r. Kotlarewski zmuszony był do porzucenia nauki w seminarium i wstąpienia na służbę, w charakterze drobnego urzędnika, do mającej siedzibę w Połtawie Kancelarii Noworosyjskiej. W 1793 Kotlarewski porzucił pracę urzędnika i zaczął wędrować po dworach na Połtawszczyźnie w charakterze guwernera.
W 1794 roku Kotlarewski rozpoczął prace nad Eneidą – swoją trawestacją dzieła Wergiliusza. W 1798 r. w Petersburgu, staraniem asesora Parpury, ale bez zgody autora, zostały opublikowane pierwsze trzy części dzieła Kotlarewskiego.
W latach 1796–1808 Kotlarewski był na służbie wojskowej w Siewierskim Pułku Karabinierów, sformowanym w oparciu o ukraińskie pułki kozackie; w randze sztabskapitana brał udział w wojnie rosyjsko-tureckiej. W związku z zakwaterowaniem pułku na Połtawszczyźnie mógł brać udział w miejscowym życiu kulturalnym. W 1808 r. odszedł z wojska w randze kapitana. W tym czasie ukazało się drugie wydanie Eneidy.
Spodziewając się znaleźć cywilną posadę, Kotlarewski udał się do Petersburga. Jeden z jego biografów – Tereszczenko – ocenia, że popularność Eneidy w niczym mu nie pomogła, gdyż nie mógł liczyć na niczyją protekcję.
Po powrocie do Połtawy Kotlarewski otrzymał posadę dyrektora domu opieki dla dzieci biednej szlachty. Zakład miał świecki charakter, nauczał matematyki, geografii, geometrii, literatury i umiejętności wojskowych. Obraz Iwana Kotlarewskiego – pedagoga o wysokiej moralności i wielkiego humanisty – odmalował Szewczenko w swej powieści Bliźniacy. W utworze tym Iwan Kotlarewski jest połtawskim nauczycielem tytułowych bohaterów – Zosymy i Wati.
Sumienność i energiczność Kotlarewskiego została doceniona przez generał gubernatora Jakuba Łobanowa-Rostowskiego, który w 1812 r. powierzył mu misję sformowania w Horoszynie (obecnie w rejonie semeniwskim) pułku kozackiego mającego wziąć udział w wojnie z Napoleonem. Sformowawszy pułk w ciągu 17 dni, Kotlarewski powrócił do wykonywania obowiązków dyrektora.
Z okresu między 1814 a 1816 pochodzi powstały na zamówienie tekst kantaty w języku rosyjskim autorstwa Kotlarewskiego pod tytułem „Małorossijskich gubiernij obszczij chor”. W późniejszym czasie autor rozpoczął prace nad piątą częścią Eneidy. W trakcie tych prac, w kwietniu 1817, sporządził rosyjski przekład poetycki najsłynniejszej ody Safony, który został opublikowany w 1844, a więc już po śmierci Kotlarewskiego, w charkowskim albumie „Mołodyk” (jako „Oda Safo”).
W 1818 został członkiem połtawskiej loży masońskiej Umiłowanie dla Prawdy (ukr. Любов до істини), założonej przez Nikołaja Nowikowa. Członkowie loży dosyć mocno różnili się pod względem pochodzenia oraz wyznawanych poglądów. Z pewnością jednak struktura, w której zasiadał Kotlarewski, nie była ruchem rewolucyjnym, ani nawet jaskrawo opozycyjnym.
W latach 1818–1821 Kotlarewski był jednym z dwóch dyrektorów i duszą Teatru Połtawskiego, powstałego w wyniku starań Nikołaja Repnina-Wołkońskiego. Twórcza atmosfera ówczesnego połtawskiego życia teatralnego oraz krytyczny stosunek do wystawianego wówczas, często parodiującego ukraińskie życie społeczne, repertuaru (np. do sztuki A. A. Szachowskiego pod tytułem „Kazak-stichotworec”) sprawiły, iż pisarz zwrócił się ku dramaturgii. Kotlarewski dokładał wszelkich starań, by zapewnić Teatrowi Połtawskiemu prawdziwie ukraiński repertuar. Pokłosiem tych starań były napisane przez niego w latach 1818–1819 sztuki Natałka Połtawka i Moskal-czariwnyk”, które na długo przed publikacją żyły własnym scenicznym życiem. Oba utwory spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem, a nazwisko autora stało się szeroko znane nie tylko na Ukrainie, ale także w Rosji, szczególnie w kołach kulturalnych Petersburga.
W ostatnich latach życia Kotlarewski podtrzymywał kontakty z wybitnymi działaczami kultury i uczonymi. Poza tym w latach 1829–1838 w Połtawie gościli u niego N. Gogol, M. Pogodin i in. W 1835 r. Kotlarewski odszedł ze służby, otrzymując 500 rubli corocznej pensji.
Umarł 10 listopada 1838 r. Przed śmiercią uwolnił sześciu swoich chłopów pańszczyźnianych. Został pochowany w Połtawie.
Znaczenie twórczości
Twórczość Iwana Kotlarewskiego uważana jest za ogniwo łączące starą i nową literaturę ukraińską. Kotlarewski stał się pierwszym z grona klasyków nowej literatury ukraińskiej, który w swoich utworach inspirował się jednocześnie kulturą ludową oraz tradycjami artystycznymi poprzednich epok. Jako twórca nowoczesnej ukraińskiej dramaturgii Kotlarewski wnosi do ukraińskiej kultury szereg idei estetycznych oświecenia. Propaguje zbliżenie się sztuki i literatury do prawdziwego życia, a bohaterami jego utworów stają się przedstawiciele prostego ludu, którzy mogą stanowić dla widza przykłady godne szacunku i naśladowania. Wysoka moralność przedstawicieli prostego narodu zderza się u Kotlarewskiego ze skompromitowaną etyką arystokratyczno-urzędniczą. M. T. Jacenko stwierdzał, iż twórczość Kotlarewskiego odsłoniła czytelnikowi nowy narodowy świat z jego niepowtarzalnym kompleksem świadomości historycznej, społecznej oraz moralnej i zbliżyła literaturę ukraińską do możliwości poznania narodu jako wielkiej siły historii.
W 2002 roku w Olsztynie powstał zespół muzyczny Enej. Jego nazwa jest wzorowana na tytułowym bohaterze epopei Eneida Kotlarewskiego, a nawiązanie wynika z ukraińskich korzeni części członków zespołu.
Polskie przekłady
(przedruk) Ivan Kotlarewski: Eneida. [tlumaczenie: Jerzy Jędrzejewicz (1), Florian Nieuważny (2,3)]. Ivan Kotlarewski: Utwory (Eneida, Natalka Poltawka) / Florian Neuwazny, Jerzy Jędrzejewicz, Jerzy Zagorski. — Lviv: Vydavnyztvo «Kameniar», 2005.
Przypisy
Bibliografia
Енциклопедія українознавства. T. 3. Lwów, 1993, s. 1150–1151.
Jewhen Kyryluk: Iwan Kotlarewśkyj ta ukrajinśka literatura. Kyjiw, 1969.
Linki zewnętrzne
Bazyli Bukolik. Do Kotlarewskiego
Utwory Iwana Kotlarewskiego do czytania on-line w języku ukraińskim
Iwan Kotlarewski – dzieła w bibliotece Polona
Guwernanci i guwernantki
Ludzie urodzeni w Połtawie
Ukraińscy poeci
Ukraińscy wolnomularze
Urodzeni w 1769
Zmarli w 1838 |
298 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ahenobarbus | Ahenobarbus | Ahenobarbus ( – miedziany oraz barba – broda; Miedzianobrody) – przydomek jednej z dwu głównych gałęzi rzymskiego rodu plebejskiego Domicjuszów.
Jak głosiła legenda, Dioskurowie zwiastowali protoplaście rodu, Lucjuszowi Domicjuszowi, zwycięstwo Rzymian nad Latynami w 496 p.n.e. nad jeziorem Regillus i na potwierdzenie, że to co mówią jest prawdą, uderzyli jego czarną brodę i włosy, które natychmiast przemieniły się w rude.
Zobacz Drzewo genealogiczne Domicjuszy Ahenobarbów.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.192
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.162
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.122
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.96
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.94
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus zm. 82
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.54
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus konsul w 32 p.n.e.
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus konsul w 16 p.n.e.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus konsul w 32 n.e.
Domicja
Domicja Lepida
Neron
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.192
Gnaeus Domitius Ahenobarbus polityk rzymski; edyl plebejski w 196 p.n.e., zbudował świątynię Fauna na wyspie na Tybrze, otwartą w czasie jego pretury w 194 p.n.e. Konsul w 192 p.n.e. Wysłany przeciwko celtyckiemu plemieniu Bojów, początkowo uległ im, ale pozostał w ich kraju na następny rok i w końcu pokonał ich. W 190 p.n.e. był legatem w wojnie przeciwko Antiochowi Wielkiemu.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.162
Gnaeus Domitius Ahenobarbus syn konsula z 192 p.n.e. W 172 p.n.e. jako młody człowiek został wybrany pontifeksem. W 169 został wysłany jako jeden z trzech komisarzy do Macedonii. Ponownie w 167 został jednym z dziesięciu komisarzy, którzy mieli ułożyć sprawy w Macedonii. W 162 p.n.e., kiedy konsulowie abdykowali z powodu błędów w auspicjach przy ich wyborze, został wybrany konsulem zastępczym wraz z Korneliuszem Lentulusem.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.122
Gnaeus Domitius Ahenobarbus konsul w 122 p.n.e.; cenzor w 115 p.n.e. Jako prokonsul pokonał galickie plemiona Arwernów i Allobrogów, uzyskując prawo do tryumfu. Budowniczy drogi via Domitia. Fundator kolonii rzymskiej w Narbo (dziś Narbonne) na wybrzeżu Morza Śródziemnego, od 118 roku stolicy prowincji rzymskiej Galli Narbońskiej (Gallia Narbonensis).
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus k.96
Gnaeus Domitius Ahenobarbus syn konsula z 122 p.n.e., polityk rzymski. Kolejno trybun ludowy w 104 p.n.e.; najwyższy kapłan (pontifex maximum) od 103 p.n.e.; konsul w 96 p.n.e.; cenzor w 92 p.n.e.
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.94
Lucius Domitius Ahenobarbus syn konsula z 122 p.n.e., polityk rzymski. Pretor w 97 p.n.e.; propretor Sycylii.; konsul w 94 p.n.e.
Gnejusz Domicjusz Ahenobarbus zm. 82
Gnaeus Domitius Ahenobarbus syn konsula z 96 p.n.e., polityk rzymski. Poślubił Kornelię, córkę Cynny, konsula w 87. W wojnie domowej stronnictwa Mariusza i Cynny z Sullą stanął po stronie tych pierwszych. Kiedy Sulla ponownie uzyskał pełnię władzy w Rzymie, Ahenobarbus został proskrybowany i zbiegł do prowincji Afryka. Przyłączyło się tam do niego wielu zwolenników Mariusza, będących w takiej samej jak on sytuacji. Z pomocą króla Numidii, Hiarbasa zebrał armię. W 81 p.n.e. został jednak pokonany w pobliżu Utyki przez wojska pod dowództwem Pompejusza które Sulla wysłał przeciwko niemu. Według jednych źródeł zginął w czasie szturmu na jego obóz, według innych został stracony po bitwie na rozkaz Pompejusza.
Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus k.54
Lucius Domitius Ahenobarbus syn konsula z 96 p.n.e., polityk rzymski. Kwestor w 66; pretor (wraz z Publiuszem Nigidiuszem Figulusem, Gajuszem Memmiuszem i Publiuszem Korneliuszem Lentullusem) w 58 p.n.e.; konsul w 54 p.n.e.; pontifex. Przyjaciel Cycerona. Polityczny zwolennik Pompejusza a zacięty przeciwnik Cezara. Uczestniczył w bitwie pod Farsalos po stronie Pompejusza. Żonaty z Porcją, siostrą Katona Utyceńskiego. Zmarł w 48 p.n.e.
Rzymianie
fr:Domitius Ahenobarbus
pt:Ahenobarbo |
187122 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ken%20Hensley | Ken Hensley | Ken Hensley, właściwie Kenneth William David Hensley (ur. 24 sierpnia 1945 w Plumstead, zm. 4 listopada 2020 w Agost) – angielski muzyk rockowy, wokalista, kompozytor, autor tekstów, multiinstrumentalista i producent muzyczny, najbardziej znany ze swojej współpracy z Uriah Heep (1970-1980). Był także keyboardzistą zespołów: The Gods (1965-1969), Toe Fat (1969), Head Machine (1969), Blackfoot (1982-1985) i W.A.S.P. (1989).
Napisał lub jest współautorem większości piosenek Uriah Heep z tego okresu, w tym przebojów „Lady in Black” (na których śpiewał główne wokale), „Easy Livin'” i „Stealin'”, a także „Look at Yourself”, na którym śpiewał również wokale główne, oraz „Free Me”. Jego podstawowym instrumentem były organy Hammonda B3, ale równie dobrze radził sobie jako gitarzysta, często wykorzystujący technikę „slide”. Hensley pojawił się na 13 albumach z Uriah Heep, a także na wielu albumach koncertowych i składankach, a także wydał 12 płyt solowych, jeden album koncertowy i pięć składanek.
Życiorys
Wczesne lata
Urodził się w Plumstead, w południowo-wschodnim Londynie, jako syn Evelyn, która prowadziła agencję pracy, i Williama Hensleya, dyrektora generalnego firmy inżynierskiej. W 1955 wraz z rodzicami, trzema braćmi i siostrą przeprowadził się do Stevenage w Hertfordshire. W wieku 12 lat nauczył się grać na gitarze z książki Berta Weedona, a później uczył się gry na organach Hammonda.
Kariera
Jego pierwszy koncert odbył się w The Mentmore Pen Factory w Stevenage we wrześniu 1960. Potem grał z The Blue Notes, Ken and the Cousins and Kit and the Saracens (1962). W 1963 zespół przekształcił się w The Jimmy Brown Sound i nagrali kilka piosenek, uważanych obecnie za zaginione. W tym czasie pierwsza „zawodowa” okazja Hensleya prawie się nadarzyła: mieli wesprzeć Bena E. Kinga podczas wizyty w Wielkiej Brytanii. Wizyta jednak nie doszła do skutku.
Jego pierwszym profesjonalnym zespołem była formacja The Gods, której działalność rozpoczęła się w 1965. Zespół, przez który przewinęli się tak znani muzycy jak: Mick Taylor (później: John Mayall’s Bluesbreakers i The Rolling Stones), Greg Lake (później: King Crimson i Emerson, Lake and Palmer), Lee Kerslake (później: Uriah Heep i Ozzy Osbourne) oraz John Glascock (później: Carmen i Jethro Tull), pozostawił po sobie dwa albumy.
Kolejną płytę długogrającą nagrał pod szyldem Head Machine, która wydała jedyny album pod prowokującym wówczas tytułem Orgasm (album ukazał się dopiero na początku 1970 r.). Jeszcze w tym samym 1969 zespół Head Machine w zmienionym nieco składzie przekształcił się w grupę Toe Fat. W nagraniu debiutanckiego albumu formacji wziął udział Ken Hensley.
Na początku 1970 Hensley wyciągnął pomocną dłoń do grupy Spice, znudzonej dotychczasowym stylem bluesrockowego muzykowania. Po dołączeniu do tej formacji (grali w niej m.in. Mick Box i David Byron), wkrótce przekształciła się ona w Uriah Heep.
W latach 70. Uriah Heep stał się jednym z najbardziej popularnych zespołów hardrockowych, i to nie tylko na Wyspach Brytyjskich. Grupa uchodzi za prekursora heavy metalu. Jej początki wiąże się z ruchem hippisowskim. Wraz z Deep Purple, Led Zeppelin i Black Sabbath jest zaliczana do tak zwanej wielkiej czwórki hard rocka.
Wiodącą postacią w zespole był Ken Hensley, który stał się jej głównym kompozytorem. Spod jego pióra wyszły takie przeboje jak: „Lady In Black”, „Easy Livin’”, „Look at Yourself”, „Sunrise” czy „Stealin’”. Utwór „Easy Livin'” został wykorzystany w dramacie kryminalnym Sidneya Lumeta Pieskie popołudnie (1975).
W 1980 Hensley odszedł z Uriah Heep, niezadowolony z muzycznego stylu, w którym zespół zaczął grać. Dołączył do hard southern-rockowej grupy z USA, Blackfoot. Nagrał z nią dwa albumy, z których pierwszy, Siogo z 1983, zasługuje na wyróżnienie. Przebywając na stałe za Atlantykiem, Hensley brał udział w nagraniach znanych wykonawców, takich jak W.A.S.P. czy Cinderella.
W tamtym okresie (lata 90. i początek XXI w.), muzyczna aktywność Kena Hensleya jako muzyka solowego nie malała. Chociaż wiele jego projektów nie zyskiwało komercyjnego sukcesu, były to produkcje ze wszech miar godne uwagi (przykładem „A Glimpse of Glory” i „Running Blind”). Warto podkreślić, że artysta spełniał się solowo jeszcze w okresie, gdy był członkiem Uriah Heep. Na wyróżnienie zasługuje zwłaszcza jego debiut pt. „Proud Words on a Dusty Shelf” z 1973, w realizacji którego wzięli udział członkowie macierzystej grupy.
XXI wiek to „hiszpański” okres w działalności Hensleya. Osiadł tam na stałe w miejscowości Agost, tworząc nowe płyty oraz koncertując w wielu krajach Europy. Wystąpił m.in. w stolicy Bułgarii, Sofii, w ramach trasy „Rock on the Rocks Tour 2011”. Nieco wcześniej, w 2007, napisał rock operę Blood on the Highway, z Glennem Hughesem, Johnem Lawtonem i Jørnem Lande w rolach wokalistów.
Życie prywatne
Był żonaty z Monicą. Określał siebie jako chrześcijanina.
Zmarł 4 listopada 2020 w Agost w Hiszpanii w wieku 75 lat po krótkiej chorobie. Przed śmiercią miał pracować nad swoją kolejną płytą.
Zespoły
Wykaz zespołów oraz grup, w których Hensley występował gościnnie:
The Gods (1965–1969)
Head Machine (1969)
Toe Fat (1969)
Uriah Heep (1970–1980)
Weed (1971)
Shotgun (1981)
Ken Hensley Band (1981)
Blackfoot (1982–1985)
Ken Hensley & Visible Faith (1999)
Hensley/Lawton Band (2000–2001)
Ken Hensley/John Wetton (2001)
Ken Hensley & Free Spirit (2002)
Ayreon (2004)
Ken Hensley & The Viking All-Stars Band (2005)
Ken Hensley & Live Fire (2006–2020)
Therion (2007)
B.T.R. (2008)
Sunrize (2011).
Współpraca
Zestawienie albumów, w których realizacji aktywnie uczestniczył Hensley:
W.A.S.P. (The Headless Children, 1989)
Cinderella (Heartbreak Station, 1990)
Bruce Cameron (Midnight Daydream, 1999)
Toni Rowland (Unfolding, 2010).
Dyskografia
Albumy solowe
Zestawienie płyt wg portalu muzycznego allmusic.com:
1973: Proud Words on a Dusty Shelf (czas: 39'4")
1975: Eager to Please (42'20")
1981: Free Spirit (35'2")
2002.09.26: Running Blind (53'51")
2003.01.01: Glimpse of Glory (60'40")
2003.07.29: More Than Conquerors (55'7")
2004.04.19: The Last Dance
2005.08.29
The Wizard's Diary, Vol. 1 (66'41")
The Wizard's Diary, Vol. 2
2006.09.18: Inside the Mystery(113'2") 2x CD
2007.06.04: Blood On The Highway (52'41")
2011: Faster (60'17")
2012: Love & Other Mysteries
2013.04.23: Live Tales (61'21")
2020.04.03: Tales of Live Fire & Other Mysteries.
Inne nagrania
albumy studyjne z Uriah Heep:
1970.09: ...Very 'Eavy ...Very 'Umble (czas: 39'1")
1971.01: Salisbury (38'12")
1971.11: Look at Yourself (41'32")
1972.05.19: Demons and Wizards (39'52")
1973.02: The Magician's Birthday (37'55")
1973.09: Sweet Freedom (75'39")
1974: Wonderworld (54'3")
1975: Return to Fantasy (57'41")
1976: High and Mighty (47'34")
1977: Firefly (55'15")
1977: Innocent Victim (50'21")
1978: Fallen Angel (54'26")
1980: Conquest (61'1")
1996: A Time of Revelation
albumy z The Gods:
1968: Genesis (43'6")
1970: To Samuel A Son (47'28")
1970: The Gods Featuring Ken Hensley
płyta z Head Machine:
1969: Orgasm (36'5")
album z Toe Fat:
1970: Toe Fat (38'52")
płyta z Weed:
1971: Weed...! (31'15")
albumy studyjne z Blackfoot:
1983.05: Siogo (41'2")
1984.10: Vertical Smiles (35'22")
album studyjny z Ken Hensley & Live Fire:
2013: Trouble.
Przypisy
Linki zewnętrzne
oficjalna strona Kena Hensleya
Brytyjscy gitarzyści akustyczni
Brytyjscy keyboardziści
Brytyjscy gitarzyści
Członkowie Uriah Heep
Ludzie urodzeni w Londynie
Urodzeni w 1945
Zmarli w 2020 |
299 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antropologia%20kulturowa | Antropologia kulturowa | Antropologia kulturowa (antropologia społeczna) – dyscyplina nauk społecznych badająca organizację kultury, rządzące nią prawa, historyczną zmienność i etniczną różnorodność kultur w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury. Jest to jeden z głównych działów szeroko rozumianej antropologii, zajmuje się badaniem kultury we wszystkich jej przejawach.
Antropologia kulturowa to dziedzina antropologii zajmująca się człowiekiem traktowanym jako indywiduum, jednostka ukształtowana przez społeczeństwo i twórca kultury. Zajmuje się zatem ludzkimi kulturami, wierzeniami, praktykami, wartościami, ideami, technologiami, ekonomiami, życiem społecznym i organizacją poznania. Antropolodzy kulturowi korzystają przeważnie z jakościowych metod obserwacji uczestniczącej czy wywiadu etnograficznego.
W Wielkiej Brytanii określa się ją mianem antropologii społecznej (), w Europie i Stanach Zjednoczonych etnografią, etnologią lub antropologią kulturową. Regionalne nurty różnią się rodzajami podejmowanej tematyki, tendencjami metodologicznymi i ideologicznym zabarwieniem.
Charakterystyka dyscypliny
Antropologia kulturowa akcentuje w badaniach różnorodność kultur i bada odniesienie zachowań ludzkich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności. Ten dział nauki sięga korzeniami epoki wielkich odkryć geograficznych.
Antropologia kulturowa ukierunkowana jest tradycyjnie na zrozumienie kultury innego, innymi słowy obcego, dzikiego (a więc zwraca się ku temu co egzotyczne czy ludowe). Stąd podstawowe subdyscypliny antropologii kulturowej to:
antropologia społeczności pierwotnych (np. plemion), czyli społeczności przedpiśmienniczych, przedpaństwowych, bezklasowych, żyjących do niedawna w znacznej izolacji od innych zbiorowości ludzkich (termin społeczeństwa pierwotne, lub co gorsza prymitywne, jest niezbyt fortunny gdyż w świetle antropologii kulturowej takie społeczności nie są ani pierwotne ani prymitywne choć takie potoczne spojrzenie występuje często we współczesnych społeczeństwach Zachodu).
antropologia społeczności chłopskich (w obrębie tej poddyscypliny mieści się też folklorystyka) – bada nie tylko obyczaje i materialne formy życia ludowego ale też inne przejawy kultury ludowej: literaturę, sztukę, muzykę ludową, obrzędowość, wzorce współżycia, mechanizmy społecznej kontroli i struktury wzajemnej zależności. Podobne badania antropologowie kulturowi prowadzą też czasami w odniesieniu do społeczności miejskich koncentrując się między innymi na mniejszościach etnicznych (np. ich adaptacji do warunków życia w mieście), mniejszościach religijnych lub zbiorowościach ludzi najuboższych, żyjących w nędzy (np. w slumsach dużych metropolii).
Ponadto kolejną poddyscypliną, powstałą względnie niedawno, jest
antropologia współczesności badająca społeczeństwa współczesne, podważająca oczywistości życia codziennego tych społeczeństw, zwracająca uwagę na powstałe niedawno zjawiska kulturowe (np. multikulturalizm, metakulturalizm, współczesne „wojny kultur”, relacje pomiędzy tradycyjnymi kulturami etnicznymi a globalną kulturą masową, inne skutki kulturowe globalizacji i glokalizacji, na wzrastającą szybkość życia, wirtualizację kultury itd.).
W wyżej wymienionych społeczeństwach przedmiotem uwagi antropologii kulturowej stają się między innymi instytucje społeczno-kulturowe stanowiące:
sposoby adaptacji do środowiska, gospodarka i dystrybucja dóbr (własność, dziedziczenie, dary, wzajemność, wymiana oraz handel) – zobacz też antropologia gospodarcza
życie społeczne (m.in. systemy pokrewieństwa: np. patrylinearny, matrylinearny, podwójny, bilateralny, unilinearny; małżeństwo i rodzina, różnice związane z płcią i wiekiem, niehierarchiczne i hierarchiczne formy organizacji społecznej, statusy i pozycje społeczne członków tych organizacji, przywództwo, zjawiska konformizmu i konflikty) – zobacz też antropologia polityczna, antropologia prawa
systemy wyobrażeń o świecie (myślenie „pierwotne”, „prelogiczne”, „archaiczne”, „mityczne”, przekonania, wierzenia, wartości, etnocentryzm, racjonalizm i irracjonalizm, mity, symbole, metafory, alegorie, animizm, manizm, totemizm, tabu, tabu pokarmowe, zakazy, magia, czarownictwo, religia, rytuały, rytuały przejścia, obrzędy, zjawiska sacrum i profanum, sakralne role społeczne szamanów lub kapłanów)
Terminologia i podziały
Terminy etnologia, etnografia, antropologia kulturowa i antropologia społeczna często używane są wymiennie. Rozróżnienie terminologiczne ma charakter historyczny, powstało z uwagi na tradycję i nie jest jednoznaczne.
Przyjmuje się, że etnografia to czysty opis kultury, etnologia – ogólniejszy opis wraz z wnioskami, a antropologia kulturowa to nauka zajmująca się teoriami dotyczącymi kultury. Rozdział między nimi jest trudny do przeprowadzenia.
Jednocześnie istniały też różne tradycje odnośnie do tych nazw. Termin „etnografia” używany był na terenach będących pod wpływem myśli rosyjskiej, „etnologia” francuskiej, a „antropologia kulturowa” w kręgu anglosaskim. Wszystkie te terminy dotyczyły nauki o kulturach.
Antropologię kulturową jako dyscyplinę naukową możemy podzielić (co najmniej) na trzy tradycje.
W tradycji europejskiej (tutaj najsilniejszy wpływ ma antropologia francuska i niemiecka) w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
W tradycji anglosaskiej (brytyjskiej) w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
językoznawstwo
W tradycji amerykańskiej w skład antropologii kulturowej wchodzą:
archeologia
antropologia fizyczna
etnologia
etnografia
językoznawstwo
Dyscypliny splatające się z antropologią kulturową
Do dziedzin splatających się z antropologią kulturową należą:
antropologia filozoficzna – Termin antropologia filozoficzna jest nieco mylący bo jest to nie tyle dział antropologii co filozofii. Antropologia filozoficzna, mimo że podobnie jak antropologia kulturowa interesuje się człowiekiem jako całością (jego istotą), to rozwija się przede wszystkim na gruncie refleksji abstrakcyjnej, ma charakter spekulatywny, postuluje różne aprioryczne koncepcje człowieka. Takie podejście obce jest antropologii kulturowej, która bazuje głównie na gruncie empirii – dlatego nurty myślowe obu dyscyplin zawsze szły odrębnymi torami a historyczne związki pomiędzy nimi nie miały większego znaczenia.
lingwistyka, czyli językoznawstwo (zarówno języków posiadających pismo jak i nie posiadających pisma) oraz studia nad literaturą ustną, etnolingwistyka, antropolingwistyka, antropologia kognitywna
religioznawstwo i studia nad mitologią – dziedziny szczególnie bliskie antropologii religioznawczej
antropologia fizyczna – W przeciwieństwie do antropologii kulturowej antropologia fizyczna zwraca się ku naturze, bada człowieka jako istotę biologiczną, jest mocno osadzona na uwarunkowaniach przyrodniczych i zagadnieniach fizycznych. Obie dyscypliny (antropologia kulturowa i fizyczna) muszą jednak wzajemnie uwzględniać swoje dokonania.
archeologia (bada ono takie kultury archaiczne jak kultura paleolitu, kultura neolitu czy kultury pierwszych cywilizacji)
antropologia historyczna – Jest w zasadzie działem historii mocno splatającym się z historią społeczną i mikrohistorią. Jej istota polega na zastosowaniu podejścia typowego dla antropologii kulturowej do materiałów z jakim pracują historycy. Podobne zastosowanie takiego podejścia do innych dziedzin, zwykle nie związanych bliżej z antropologią kulturową, przyczyniło się do powstania np. antropologii reklamy, antropologii organizacji.
socjoantropologia – dyscyplina powstała ze zbliżenia socjologii i antropologii kulturowej, bliska szczególnie antropologii współczesności.
Rozwój teorii, główne nurty i historia antropologii kulturowej
Ewolucjonizm
W XVIII wieku Monteskiusz wymieniał kolejne stopnie rozwoju społeczeństw: polowanie lub dzikość, hodowla lub barbarzyństwo, cywilizacja. Myśląc podobnie początkowo antropolodzy wychodzili z założenia, że kultury rozwijają się w czasie. Kultury miały ewoluować ku coraz większemu skomplikowaniu. Przyjmowano, że kultury pokonują kolejne stopnie rozwoju, docierając w końcu do tego samego stadium najwyższego rozwoju (zob. ewolucjonizm w naukach społecznych – nurt który pojawił się w 2. połowie XIX wieku).
Do znanych przedstawicieli tego nurtu należy Lewis Henry Morgan, który wprowadził do antropologii komparatystyczne badania relacji pokrewieństwa.
Znani przedstawiciele
Edward Burnett Tylor
Lewis Morgan
James George Frazer
Johann Jakob Bachofen
John Lubbock
John Ferguson McLennan
Herbert Spencer
Adolf Bastian
Szkoła amerykańska
Początki antropologii kulturowej w Stanach Zjednoczonych związane są z Franzem Boasem. Zobacz też historyzm boasowski.
Dyfuzjonizm
Dyfuzjonizm pojawił się na przełomie XIX i XX wieku. Znani przedstawiciele to m.in.:
Friedrich Ratzel (zob. też determinizm środowiskowy)
Leo Frobenius
Fritz Graebner
Funkcjonalizm
Przedstawiciele funkcjonalizmu w antropologii analizowali społeczności ludzkie jako analogiczne do żywych organizmów, w których każdy element ma swoją funkcję w podtrzymywaniu całego systemu. W tej koncepcji poszczególne instytucje kultury, jak religia, małżeństwo czy ekonomia miały przypisane określone zadania do wykonania, choć często ich rola była nieuświadamiana przez członków konkretnej kultury. Funkcjonalizm powstał w kontrze do ewolucjonizmu. Wynikało to z przekonania, że badania kulturowe należy prowadzić we współczesności, a więc nie opierać się na zapisach historycznych czy podaniach z drugiej ręki, ale na obserwacji tego, jak kultura manifestuje się dziś.
Za ojców dyscypliny uważa się często Polaka Bronisława Malinowskiego i brytyjczyka Alfreda Radcliffe-Browna, choć obaj różnili się nieco podejściem do roli instytucji. Zdaniem Malinowskiego instytucje kultury służyły zaspokajaniu biologicznych potrzeb jednostek. Radcliffe-Brown z kolei koncentrował się na roli struktury społecznej i relacji pomiędzy jej częściami jako składową stabilności systemu (zob. też funkcjonalizm strukturalny).
Znani przedstawiciele
szkoła brytyjska (lata 20. i 30. XX wieku)
Bronisław Malinowski
Alfred Radcliffe-Brown
Edward Evans-Pritchard
Lucy Mair
Edmund Leach (tylko początkowo, potem zajął się strukturalizmem)
szkoła francuska
Marcel Mauss
Lucien Lévy-Bruhl
Arnold van Gennep
Konfiguracjonizm
Konfiguracjonizm to nurt, który pojawił się w latach 40. i 50. XX wieku. Do znanych przedstawicieli należą:
Ruth Benedict
Alfred Kroeber
Psychokulturalizm
Psychokulturalizm powstał jako amerykańska szkoła kultury i osobowości w latach 40-60. XX wieku. Do znanych przedstawicieli należą:
Ralph Linton
Abram Kardiner
Margaret Mead
Strukturalizm
Strukturalizm w filozofii, socjologii i antropologii jako podejście badawcze pojawił się najwcześniej w językoznawstwie – zob. strukturalizm (językoznawstwo). Strukturalizm znajdował się więc pod znaczącym wpływem dokonań językoznawstwa i fonologii, zwłaszcza Ferdinanda de Saussure'a. Na grunt antropologii kulturowej strukturalizm wprowadził Claude’a Levi-Strauss (najpierw pojawił się on więc we Francji). Levi-Strauss zapoznał się z językoznawstwem strukturalistycznym podczas wykładów Romana Jakobsona. Szkoła antropologii kulturowej rozwinięta przez Claude’a Levi-Straussa w latach czterdziestych XX wieku (do dziś ma swoich przedstawicieli), która wywarła znaczący wpływ na humanistyce drugiej połowy XX wieku. Zdaniem Chrisa Barkera zakorzeniona w socjologii Durkheima.
Przedstawiciele tego nurtu traktowali kultury jako systemy i analizowali je pod kątem strukturalnych relacji pomiędzy ich elementami. Zgodnie z teorią Levi-Straussa, stałe elementy kultur wynikają z nieróżnorodności struktur ludzkich umysłów.
Edmund Leach przekonuje, że strukturalizm to nie teoria ani metoda, ale raczej „sposób patrzenia na rzeczy” zaczerpnięty od ojca tego nurtu, Levi-Straussa. Według Leachowskiego opisu antropologia strukturalna koncentruje się na dwóch poziomach zjawisk. Każda czynność ma element praktyczny i symboliczny. Ten pierwszy zmienia stan świata, drugi – mówi coś o sytuacji społecznej. Leach przytacza przykład: „kiedy jesz rano śniadanie, praktyczny aspekt uwalnia cię od głodu, ale natura jedzenia – czy to tosty i kawa, czy to bekon i jajka – mówi, że to śniadanie, nie lunch lub kolacja”. Zdaniem Leacha strukturaliści traktowali kulturę jak język – sztywny system powiązań pomiędzy znaczącym a znaczonym. Kontynuując wątek komentowania strukturalistycznych badań dotyczących jedzenia, Chris Barker akcentuje społeczne pochodzenie konwencji kulturowych: strukturalistyczna analiza Levi-Straussa polega na odnajdywaniu opozycji binarnych takich jak: surowe i gotowane, jadalne i niejadalne, natura i kultura.
Strukturaliści nie brali w swoich badaniach pod uwagę czynników fizjologicznych, wychodząc z założenia, że te są niezmienne i każdego człowieka kształtują w podobny sposób. W tym aspekcie antropologia strukturalistyczna oddaliła się od antropologii fizycznej.
Chris Barker przekonuje, że „zgodnie z koncepcjami strukturalizmu, mówi się (...) o praktykach znaczących i wytwarzaniu znaczenia dzięki istnieniu struktur lub przewidywalnych regularności, niezależnych od pojedynczego człowieka. Strukturalizm posiada zatem pewien wydźwięk antyhumanistyczny”.
Znani przedstawiciele
Claude Lévi-Strauss
Maurice Godelier
Poststrukturalizm
„Pojęcie poststrukturalizmu oznacza to, co po strukturalizmie”. To nurt zarówno krytyczny, jak i przyswajający dokonania strukturalizmu. Najważniejsze założenie antropologii poststrukturalistyczne to odrzucenie przekonania o istnieniu ukrytej, trwałej struktury ustalającej znaczenia i sprzeciw wobec binarnych opozycji funkcjonujących w antropologii strukturalnej (czarny-biały, dobry-zły). Poststrukturalizm nie jest jedną szkołą. To raczej określenie szerokiego zbioru myślicieli odnoszących się z dystansem do strukturalizmu. To też moment, w którym antropologia kulturowa rozmywa się jako dziedzina i klasycy myśli rzadko kiedy zajmują się antropologią uprawianą klasycznymi metodami etnograficznymi.
Szkoła manchesterska
Szkoła manchesterska to nurt założony przez Maxa Gluckmana na Uniwersytecie w Manchesterze w 1947 roku. Skupiał grupę blisko związanych ze sobą badaczy, głównie wykształconych w Oksfordzie, którzy później przenieśli się do University Manchester i do Rhodes-Livingstone Institute (RLI) w Livingstone w Rodezji Północnej (dziś Zambia). W Manchesterze jej szczytowy okres trwał od lat pięćdziesiątych do wczesnych lat siedemdziesiątych XX wieku.
Antropologia marksistowska
Antropologia marksistowska to perspektywa w antropologii społecznej, która korzysta z idei marksistowskich. Główne pojęcia stosowane w antropologii marksistowskiej takie jak sposób produkcji, baza i nadbudowa, podział na centrum i peryferie zostały zaczerpnięte z dzieł Karola Marksa.
Neoewolucjonizm
Neoewolucjonizm pojawił się w 2. połowie XX wieku. Zobacz też ewolucjonizm (nauki społeczne). Główni przedstawiciele to:
Gordon Childe
Leslie White
Julian Steward
Materializm kulturowy
Materializm kulturowy to stanowisko zgodnie z którym to, jakie w danej kulturze występują wzory kulturowe, zależy w dużej mierze od czynników środowiska naturalnego. Do przedstawicieli nurtu należy Marvin Harris.
Antropologia refleksyjna
Antropologia refleksyjna to nurt współczesnej antropologii powstały po przełomie postmodernistycznym i w istotny sposób zainspirowany postkolonializmem. Jego przedstawicielami są m.in. Clifford Geertz, James Clifford, George E. Marcus i (głównie ze względu na swoje prace na temat orientalizmu) Edward Said. Mianem antropologii refleksyjnej swoje koncepcje określał również Pierre Bourdieu. Zob. też antropologia interpretatywna.
Antropologia kognitywna
Antropologia kognitywna (inaczej: poznawcza) pojawiła się w latach 60–80. XX wieku. Do przedstawicieli nurtu należy Ward Goodenough.
Antropologia postmodernistyczna
Antropologia postmodernistyczna to nurt, który narodził się w latach 80. XX wieku. Kolebką są Stany Zjednoczone, z których pochodzą główni prekursorzy tegoż kierunku: George E. Marcus, Michael M.J. Fischer, Stephen A. Tyler oraz James Clifford.
Antropologia kulturowa w Polsce
W Polsce funkcjonuje kilka ośrodków zajmujących się tematyką antropologii kulturowej:
Z ośrodkiem poznańskim (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) związani są między innymi Aleksander Posern-Zieliński, Michał Buchowski, Waldemar Kuligowski (poprzednio był też Wojciech Burszta – obecnie profesor Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie).
Z ośrodkiem krakowskim (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego) związani są między innymi Janusz Barański, Dariusz Czaja, Zbigniew Libera i Czesław Robotycki (poprzednio był też Piotr Kowalski).
W Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim pracują między innymi Paweł Dybel, Leszek Kolankiewicz i Andrzej Mencwel. W Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego wykładają między innymi Zbigniew Benedyktowicz, Agnieszka Kościańska, Lech Mróz, Zofia Sokolewicz, Jerzy Wasilewski, Anna Zadrożyńska i Magdalena Zowczak. W Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego pracuje między innymi Jacek Kurczewski i Barbara Fatyga. W Zakładzie Antropologii Społecznej Instytutu Socjologii na Uniwersytecie Warszawskim pracuje Ewa Nowicka-Rusek.
Na UMK wykłada Ludwik Stomma.
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego (z siedzibą w Cieszynie) – program badawczy oraz edukacyjny wynika z funkcjonowania ośrodka na pograniczu, kładzie nacisk na kształcenie kompetencji społecznych oraz umiejętności poruszania się w wielokulturowym, wielowyznaniowym i wielojęzykowym otoczeniu. Wykładają m.in. Halina Rusek, Jan Kajfosz, Maciej Kurcz.
Ośrodek śląski (Instytut Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego) – Zakład Teorii i Historii Kultury – Ewa Kosowska studia magisterskie i doktoranckie w zakresie antropologii kulturowej.
Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego zajmuje się badaniami w Rumunii i w Litwie. Również na Żywiecczyźnie oraz Dolnym Śląsku są prowadzone badania w ramach praktyk studenckich. Katedra zajmuje się również tematyką gender studies, mniejszościami narodowymi, medycyną ludową, zwrotem retorycznym czy antropologią ciała (Adam Paluch).
Ośrodek łódzki (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego) – realizowany w Instytucie program naukowo-badawczy dotyczy m.in. antropologii miasta i antropologii w mieście, metodologii badań nad kulturą, etnologii religii, antropologicznych badań wspólnotowości, pamięci, codzienności, antropologii doświadczenia oraz zmysłów, antropologii symbolicznej, wizualnej oraz współczesnego folkloru. Studia w ośrodku łódzkim obejmują wiedzę dotyczącą dawnych i współczesnych koncepcji antropologicznych, mechanizmów działania kultury i społeczeństwa, wiedzę z zakresu prowadzenia badań jakościowych oraz krytycznej analizy i interpretacji tekstów kultury.
Konferencje, sympozja, kongresy
I Kongres Antropologiczny
Zobacz też
kulturoznawstwo
socjologia kultury
antropologia feministyczna
Przypisy
Bibliografia
Podręczniki polskojęzyczne:
Barnard A., Antropologia. Zarys teorii i historii, wstęp J. Tokarska-Bakir, PIW, Warszawa 2006.
Brozi K. J., Antropologia kulturowa. Wprowadzenie, t. 1–2., Wydawnictwo UMCS, Lublin 1992-1993.
Burszta W. J., Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Zysk i S-ka, Poznań 1998.
Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, red. A. Barnard, J. Spencer, red. nauk. wyd. pol. W. J. Burszta, koord. z. tł. H. Burszta, „Volumen”, Warszawa 2008.
Eriksen T. H., Małe miejsca, wielkie sprawy. Wprowadzenie do antropologii kulturowej i społecznej, tł. J. Wołyńska, „Volumen”, Warszawa 2009.
Gajda J., Antropologia kulturowa, cz. 1–2, „Impuls”, Kraków 2008.
Hann Ch., Antropologia społeczna, tł. S. Szymański, WUJ, Kraków 2008.
Krawczak E., Antropologia kulturowa. Klasyczne kierunki, szkoły i orientacje, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007.
Nowicka E., Świat człowieka – świat kultury. Systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, PWN, Warszawa 1991.
Paluch A. K., Mistrzowie antropologii społecznej. Rzecz o rozwoju teorii antropologicznej, PWN, Warszawa 1990.
Salzmann Ph. C., Rice P. C., Myśleć jak antropolog, wstęp W. J. Burszta, przeł. O. i W. Kubińscy, GWP, Sopot 2009.
Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, aut. haseł J. Bednarski i in., PWN, Poznań–Warszawa 1987.
Wołoszyn-Spirka W., Antropologia kulturowa. Wybrane materiały do nauczania antropologii kulturowej, Wydawnictwo Edukacyjne Wers, Bydgoszcz 2007.
Linki zewnętrzne
Antropologia Współczesności w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego
Stowarzyszenie Etnosfera
Sekcja Antropologii Społecznej Polskiego Towarzystwa Socjologicznego |
187125 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Madagaskar%20%28film%29 | Madagaskar (film) | Madagaskar (ang. Madagascar) – pełnometrażowy film animowany produkcji amerykańskiej z 2005 roku, wyprodukowany przez wytwórnię DreamWorks. Opowiada o czwórce zwierząt z zoo w nowojorskim Central Parku, które nagle znajdują się na wolności w tropikalnej dżungli i muszą stawić czoła życiu, jakie dotąd tylko sobie wyobrażały, ale nigdy go nie zasmakowały. Film zawiera dowcipne odniesienia do wielu znanych filmów i programów telewizyjnych, w tym także do dwóch sztandarowych produkcji studia DreamWorks: American Beauty oraz Shreka. Jego kontynuacja Madagaskar 2 pojawiła się 3 lata później, trzecia część Madagaskar 3 – 7 lat później, a spin-off Pingwiny z Madagaskaru 9 lat później. Planowana jest czwarta część serii.
Fabuła
Film opowiada historię super czterech zwierząt z zoo w Central Parku – lwa Aleksa, zebry Marty’ego, żyrafy Melmana i hipopotamicy Glorii. Czwórka przyjaciół wiodła w zoo spokojne i dostatnie życie, jednak Marty zawsze marzył o ujrzeniu naturalnego środowiska i świata poza cywilizacją. Okazja nadarza się, gdy cztery pingwiny (Skipper, Rico, Szeregowy i Kowalski) opracowują plan ucieczki z zoo. Marty idzie ich śladem, a jego przyjaciele, przekonani, że poza zoo sobie nie poradzi, ruszają mu na pomoc. Ucieczka zwierząt wzbudza panikę w Nowym Jorku i ostatecznie zapada decyzja o przetransportowaniu ich wraz z dużą częścią innych mieszkańców zoo do Afryki. Statek, na którym przewożone są zwierzęta, zostaje jednak porwany przez wspomniane pingwiny, a Marty, Alex, Melman i Gloria przez splot wydarzeń trafiają na wyspę Madagaskar. Tam ujawnia się dzika natura Alexa.
Bohaterowie
Alex – lew, nazywany królem Nowego Jorku. Ma rozczochraną, jasną grzywę. Zakochany w swoim zoo, gdzie wszyscy go kochają. To typ lidera. Wbrew stereotypowi lwa, Alex nie jest drapieżnym mordercą. Przyjaźni się z Glorią i Melmanem, a Marty jest jego najlepszym przyjacielem. Kiedy zebra wyrusza w dzicz, Alex bez wahania ruszy go ratować. W międzyczasie zostają przyłapani przez policję. Następnie płyną na statku w pudłach. Kłócą się, aż w końcu wypadają za burtę. Wszyscy lądują na wyspie Madagaskar. Trafiając w dzicz, Alex poznaje jednak swoją tożsamość i poczuwa pragnienie na jedzenie mięsa. Nie chcąc nic zrobić przyjaciołom, ucieka. Gdy zagraża im niebezpieczeństwo, przybywa na ratunek. Pod koniec pingwiny podają mu sushi zamiast mięsa i od tamtej pory, Alex wcale nie atakuje zwierząt.
Marty – zebra, najbardziej wyluzowany i zwariowany w całej paczce. Twierdzi, że jest inny niż wszystkie zebry, bo jest czarny w białe paski, a inne zebry są białe w czarne paski. Jemu jedynemu nie podoba się życie w zoo. Gdy ucieka, przyjaciele ruszają go powstrzymać, ale zostają przyłapani przez policję. Następnie płyną na statku w pudłach. Kłócą się, aż w końcu wypadają za burtę. Wszyscy lądują na wyspie Madagaskar. Ostatecznie, Alex zostaje najlepszym przyjacielem Marty’ego, a grupa zostaje na Madagaskarze.
Melman – żyrafa, hipochondryk. Wszystkiego się boi, twierdzi, że jest chory, a na Madagaskarze, twierdząc że umiera, tworzy sobie grób. Kiedy Marty wyrusza w dzicz, Melman rusza go ratować. W międzyczasie zostają przyłapani przez policję. Następnie płyną na statku w pudłach. Kłócą się, aż w końcu wypadają za burtę. Wszyscy lądują na wyspie Madagaskar. Początkowo Melman jest zdenerwowany, potem jednak przyzwyczaja się do życia w dziczy.
Gloria – hipopotamica. Jest gruba, ale słodka, szalona i zadziorna. Zachowuje się jak matka Marty’ego, Melmana i Alexa; bardzo się nimi opiekuje. Kiedy Marty wyrusza w dzicz, Gloria rusza go ratować. W międzyczasie zostają przyłapani przez policję. Następnie płyną na statku w pudłach. Kłócą się, aż w końcu wypadają za burtę. Wszyscy lądują na wyspie Madagaskar. Gloria zachowuje zimną krew i szybko przyzwyczaja się do życia w dziczy.
Król Julian XIII
Maurice
Mort
Skipper
Kowalski
Rico
Szeregowy
Mason
Edek
Nana – starsza pani, pojawia się na dworcu centralnym, gdzie bije Alexa i radzi mu, by zmienił fryzurę. Następnie uderza Melmana torebką w tułów. Gdy już przyjechała policja, kobieta po raz ostatni kopnęła Alexa w jądra.
Twórcy
Reżyseria: Eric Darnell, Tom McGrath
Scenariusz: Eric Darnell, Tom McGrath, Billy Frolick, Mark Burton
Muzyka: Hans Zimmer
Kierownik artystyczny: Kendal Cronkhite
Wersja oryginalna
David Schwimmer – żyrafa Melman
Ben Stiller – lew Alex
Chris Rock – zebra Marty
Jada Pinkett Smith – hipopotamica Gloria
Cedric the Entertainer – Maurice
lemury:
Sacha Baron Cohen – Król Julian (King Julien)
Andy Richter – Mort
pingwiny:
Tom McGrath – Skipper
Christopher Knights – Szeregowy (Private)
Chris Miller – Kowalski
John DiMaggio – Rico
Wersja polska
Opracowanie wersji polskiej: Start International Polska
Reżyseria: Joanna Wizmur
Dialogi polskie: Bartosz Wierzbięta
Teksty piosenek: Marek Robaczewski
Dźwięk i montaż: Michał Skarżyński
Kierownictwo muzyczne: Marek Klimczuk
W wersji polskiej udział wzięli:
Artur Żmijewski – Alex
Piotr Adamczyk – Melman
Małgorzata Kożuchowska – Gloria
Klaudiusz Kaufmann – Marty
Jarosław Boberek – Julian
Wojciech Paszkowski – Maurice
Tomasz Bednarek – Mort
Grzegorz Pawlak – Skipper
Jacek Lenartowicz – Kowalski
Tomasz Steciuk – Szeregowy
Janusz Zadura – Rico
Arkadiusz Jakubik – Mason
Mirosława Krajewska – starsza pani
Janusz Wituch – policjant na koniu
Zbigniew Suszyński – spiker w zoo
Jan Kulczycki
Monika Błachnio
Cezary Kwieciński
Kajetan Lewandowski
Izabela Dąbrowska
Andrzej Matul
Krzysztof Szczerbiński
Piosenka „Wyginam śmiało ciało”
„Wyginam śmiało ciało” to piosenka z filmu animowanego Madagaskar, śpiewana przez fikcyjną postać króla lemurów, Juliana. W rzeczywistości wykonuje ją Jarosław Boberek, a słowa do niej napisał Marek Robaczewski. Piosenkę można usłyszeć w czasie prezentacji lemurów w filmie, a także w czasie napisów końcowych.
Krótko po premierze filmu piosenka ta była grana w kilku stacjach radiowych o profilu młodzieżowym, a w trzy miesiące po premierze filmu piosenka została już ściągnięta ponad 100 tysięcy razy w serwisie internetowym Strefa MP3 wp.pl.
Wielu krytyków uznało piosenkę za najbardziej wpadający w pamięć fragment filmu. Oryginalna wersja piosenki, I Like To Move It, została wydana w 1994 roku przez duet wykonujący muzykę house, Reel 2 Real. W filmie wykonuje ją Sacha Baron Cohen.
Przypisy
Zobacz też
Madagaskar 2
Linki zewnętrzne
Plakat
Amerykańskie filmy z 2005 roku
Amerykańskie filmy familijne
Amerykańskie filmy dla dzieci i młodzieży
Filmy w reżyserii Erica Darnella
Filmy w reżyserii Toma McGratha
Amerykańskie filmy z antropomorficznymi postaciami
Filmy o lwach
Filmy o pingwinach
Filmy z serii Madagaskar
Filmy wytwórni DreamWorks Animation |
187129 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Quezon%20City | Quezon City | Quezón City (fil. Lungsod Quezon, hiszp. Ciudad Quezon) – historyczna stolica Filipin w latach 1948–1976, wchodząca obecnie w skład Narodowego Terytorium Stołecznego Metro Manila. Miasto położone jest na wyspie Luzon, na północny wschód od obecnej stolicy Manili. W 2010 roku jego populacja liczyła 2 761 720 mieszkańców.
Historia
Miasto zostało nazwane na cześć Manuela L. Quezona, prezydenta Wspólnoty Filipin w latach 1935–1944, który był jego założycielem. Już na początku XX wieku Quezón marzył o mieście, które mogłoby być nową stolicą kraju. W 1938 zakupił obszar o powierzchni 15,29 km² od rodziny posiadaczy ziemskich. W 1939 parlament uchwalił ustawę o budowie miasta, którą prezydent Quezón podpisał 12 października tego samego roku. Po wojnie, prezydent Elpidio Quirino podpisał 17 lipca 1948 ustawę o przeniesieniu stolicy z Manili do Quezón City. Dwa lata później granice miasta poszerzono do obecnej wielkości 153,59 km².
W 1968 r. został założony uniwersytet.
Quezón City było stolicą Filipin przez niespełna trzy dekady. W 1975 prezydent Ferdinand Marcos ustanowił obszar metropolitalny Manili, którego jednym z 17 miast i gmin składowych było Quezón City. Rok później, 24 czerwca 1976, podjęto decyzję o przeniesieniu stolicy z powrotem do Manili. W Quezón City znajduje się jeszcze jednak wiele budynków rządowych, m.in. Batasang Pambansa, siedziba niższej izby parlamentu filipińskiego. Tutaj też znajduje się główny kampus Uniwersytetu Filipińskiego.
W 1998 podjęto decyzję o wyłączeniu północnej części miasta i utworzeniu nowego miasta Novaliches, jednak projekt ten nie został zaakceptowany przez mieszkańców Quezón City.
Gospodarka
W mieście rozwinął się przemysł włókienniczy, odzieżowy, maszynowy, metalowy, chemiczny, drzewny oraz spożywczy.
Miasta partnerskie
New Westminster, Kanada
Chiba, Japonia
Tajpej, Republika Chińska
Daly City, Stany Zjednoczone
Salt Lake City, Stany Zjednoczone
Kenosha, Stany Zjednoczone
Shenyang, Chińska Republika Ludowa
General Santos, Filipiny
Caracas, Wenezuela
Iloilo, Filipiny
Zobacz też
Quezon (prowincja)
Przypisy
Miasta na Filipinach |
187132 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb%20Piekar%20%C5%9Al%C4%85skich | Herb Piekar Śląskich | Herb Piekar Śląskich – jeden z symboli miasta Piekary Śląskie.
Wygląd i symbolika
Herb przedstawia w polu błękitnym dwóch czarno ubranych mężczyzn w złotych (żółtych) butach, przepasanych złotymi (żółtymi) szarfami, między którymi umieszczone jest złote (żółte) sanktuarium maryjne.
Historia
Najstarsze pieczęcie z wizerunkiem herbu pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku. Pierwotne, pochodzące z XVIII w., godło gminy Piekary stanowił wizerunek Matki Boskiej Piekarskiej z Dzieciątkiem.
W późniejszym herbie wprowadzono dwóch mężczyzn trzymających się za ręce, brak było wizerunku Bazyliki w Piekarach Śląskich. W 2005 r. została dokonana zmiana wizerunku herbowego uchwałą nr XL/380/05 Rady Miasta z 30 czerwca 2005.
Herby poszczególnych dzielnic
Obszar Piekar Śląskich powiększył się po połączeniu kilku okolicznych wsi, miejscowości i miast, a każda z nich miała swój własny herb. Po włączeniu do Piekar herby te nabrały tylko znaczenia honorowo-obyczajowego. Widnieją na sztandarach niektórych grup organizacyjnych lub w starych dokumentach dotyczących poszczególnych dzielnic.
Brzeziny Śląskie: dwóch górników w czarnych górniczych mundurach ze szpadami w prawych dłoniach, między nimi brzoza, tło białe a pod spodem, na zieleni, czarne godło górnicze tzw. perlik i żelazko.
Brzozowice: biały baranek ze złotym krzyżem, który jest drzewcem białej chorągwi, tło błękitne.
Dąbrówka Wielka: dwa rozłożyste dęby na zielonej murawie, tło białe.
Kamień: górnik w czarnym stroju pracujący kilofem, tło białe.
Kozłowa Góra: dwa czerwone kozły stojące na dwóch wzgórzach, tło białe.
Szarlej: górnik w stroju galowym trzymający w prawej ręce lampkę górniczą, w lewej kilof, tło białe.
Przypisy
Piekary Śląskie
Piekary Slaskie |
187133 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolwer%20Enfield%20No.2 | Rewolwer Enfield No.2 | Rewolwer No.2 Mk I – brytyjski rewolwer wojskowy produkowany przez Royal Small Arms Factory (RSAF) w Enfield z okresu przedwojennego i II wojny światowej, kalibru .38 (9,65 mm). Oficjalnie oznaczony: Pistol, Revolver, No. 2 Mk 1.
Historia konstrukcji
Doświadczenia pierwszej wojny światowej sprawiły, że brytyjskie War Office postanowiło zastąpić rewolwery Webley kilku modeli kalibru .455 (11,5 mm) nową konstrukcją. Odmiennie niż w innych europejskich krajach, gdzie rewolwery były zastępowane przez pistolety uznano, że optymalne będzie skonstruowanie nowego rewolweru.
Za największe wady Webleya .455 uznawano duży odrzut i masę - pochodne dużego kalibru. Dlatego wraz z nowym rewolwerem postanowiono wprowadzić nową amunicję mniejszego kalibru. W celu zmniejszenia kosztów i zaoszczędzenia czasu postanowiono dostosować do potrzeb armii brytyjskiej nabój .38 S&W (9 x 20 mm R, nominalny kaliber 9,65 mm).
Propozycję skonstruowania nowej broni złożono firmie Webley & Scott, która na bazie wcześniejszych modeli opracowała w 1923 roku rewolwer rewolwer Webley Mk IV .38. Firma nie chciała się zgodzić na odstąpienie patentu na nową broń podejrzewając, że głównym producentem staną się państwowe zakłady RSAF w Enfield. W efekcie na bazie rewolweru Webleya, konstruktorzy zakładów w Enfield, wykorzystując wygaśnięcie patentów Webleya, skonstruowali broń wyraźnie na nim wzorowaną. Pomimo takiego ułatwienia skonstruowanie nowego rewolweru zajęło kilka lat i prototyp był gotowy dopiero w 1927 roku.
Po testach rozpoczęto przygotowania do rozpoczęcia produkcji seryjnej, ale wprowadzenie nowej broni do uzbrojenia opóźnił Wielki Kryzys. Nowy rewolwer został przyjęty do uzbrojenia 2 czerwca 1932 roku i stał się w ten sposób ostatnim nowym typem rewolweru wprowadzonym do uzbrojenia armii europejskiej. Oficjalnie oznaczony był jako: Pistol, Revolver, No. 2 Mk 1 (dosłownie „pistolet – rewolwer nr 2 model 1”).
Wcześniej, 6 listopada 1930 do uzbrojenia wprowadzono do uzbrojenia amunicję nowego rewolweru, nabój rewolwerowy "Cartrigde, SA, ball, revolver, .380 inch Mark I". Nabój ten naruszał międzynarodowe konwencje (miał pocisk pozbawiony płaszcza) i dlatego 22 października 1937 roku wprowadzono do uzbrojenia nabój z pociskiem pełnopłaszczowym Mark II (w odmianach Mk II elaborowanej kordytem i Mk IIZ elaborowanej prochem nitrocelulozowym. Produkcję amunicji Mark II rozpoczęto w październiku 1938 roku.
W następnych latach rewolwer No.2 był produkowany w małych ilościach (do 1939 roku 16 500 szt.). Najwięcej wyprodukowanych rewolwerów No.2 trafiło w ręce załóg pojazdów pancernych. Wkrótce zaczęły się one skarżyć, że w ciasnych wnętrzach pojazdów ogon kurka zahacza o kable i inne elementy wyposażenia, co często kończy się urwaniem kabury (kabury czołgistów nie miały klapy). Reagując na skargi czołgistów postanowiono pozbawić kurek ogona. Ponieważ uniemożliwiało to ręczne napinanie kurka mechanizm spustowy nowej wersji przebudowano z SA/DA na DAO. Wersję z mechanizmem spustowym DAO i obciętym ogonem kurka przyjęto do uzbrojenia 22 czerwca 1938 roku jako No.2 Mk I*. Jednocześnie zalecono stopniową przebudowę starszych rewolwerów do nowego standardu.
Po wybuchu drugiej wojny światowej rozpoczęto masową produkcję rewolweru No.2. Ponieważ zakłady w Enfield były obciążone produkcją karabinów maszynowych Bren i karabinów SMLE i nie były w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości rewolwerów, produkcję podjęły inne zakłady.
Pierwsze były Albion Motor Ltd. w Glasgow, które między czerwcem 1941 a marcem 1943 roku wyprodukowały 21 422 szt. rewolwerów No.2.
Od marca 1943 roku końcowy montaż rewolwerów odbywał się ponownie w zakładach w Enfield, ale większość części była wytwarzana przez Singer Sewing Machines Ltd. w Clydebank. W międzyczasie 29 lipca 1942 roku do uzbrojenia wprowadzono uproszczoną wersję No.2 MK I**. Do końca wojny w zakładach w Enfield wykonano ok. 250 000 rewolwerów No.2. Podczas wojny zamówiono także dla wojska oryginalne rewolwery Webley Mk IV tego samego kalibru; podobne, lecz z niezamiennymi częściami.
Rewolwery No.2 zostały wycofane z uzbrojenia w 1957 roku (zastąpiła je wersja Browninga HP oznaczona jako L9A1). Wraz z jego wycofaniem rewolwery zniknęły z uzbrojenia europejskich armii.
Wersje
No.2 Mk I - pierwsza wersja seryjna. Mechanizm spustowy SA/DA, kurek z ogonem. Większość egzemplarzy tej wersji po 1938 roku przebudowano na wersję Mk I*.
No.2 Mk I* - wersja z mechanizmem spustowym DAO, kurek bez ogona. Rewolwery tej wersji miały zmienione okładki rękojeści dające lepsze oparcie chwytu w dłoni przy samonapinaniu.
No.2 Mk I** - uproszczony wariant wersji No.2 Mk I* pozbawiony bezpiecznika kurkowego (zabezpiecza on broń przed wystrzałem w przypadku uderzenia w zwolniony kurek). Jeszcze przed zakończeniem wojny rewolwery tej wersji wycofano z uzbrojenia i przebudowano do standardu No.2 Mk I*.
No.2 Mk I** z lufą 2" - pochodząca z lat 60. XX wieku modyfikacja sprzedawana na amerykańskim rynku cywilnym.
Opis konstrukcji
Enfield No.2 Mk I* był rewolwerem o szkielecie dzielonym. Mechanizm spustowy DAO (z wyłącznym samonapinaniem). Iglica znajduje się na główce kurka. Bęben sześcionabojowy.
Przypisy
Bibliografia
Leszek Erenfeicht, Rewolwer Enfield No2, Strzał 1/2003.
Brytyjska broń strzelecka II wojny światowej
Enfield No.2 |
187134 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C5%82osierdzie | Miłosierdzie | Miłosierdzie – aktywna forma współczucia, wyrażająca się w konkretnym działaniu, polegającym na bezinteresownej pomocy. Samo współczucie, nie przekładające się na działanie, miłosierdziem jeszcze nie jest.
Miłosierdzie w chrześcijaństwie
Miłosierdzie jest najważniejszym przymiotem Boga, tak jak jest on opisywany w Biblii. Jego aktem jest już sama kreacja świata, opieka Boża nad ludem Izrael i co najważniejsze dla chrześcijan śmierć Jezusa. Krew i woda jakie miały wypłynąć wówczas z boku Chrystusowego uważa się w chrześcijaństwie za zdroje Bożego miłosierdzia, które zmazały ludzkie winy. Chrystus bardzo często mówi w Nowym Testamencie o miłosierdziu: „Bądźcie miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny” (Łk 6, 36). W przypowieści o miłosiernym samarytaninie, dał przykład praktycznej realizacji miłosierdzia (Łk 10, 30-35).
W katolicyzmie wyróżnia się uczynki miłosierne co do duszy (np. grzesznych upominać, nieumiejętnych pouczać, wątpiącym dobrze radzić, strapionych pocieszać, krzywdy cierpliwie znosić, urazy chętnie darować, modlić się za żywych i umarłych) i co do ciała (głodnych nakarmić, spragnionych napoić, nagich przyodziać, podróżnych w dom przyjąć, więźniów pocieszać, chorych nawiedzać, umarłych pogrzebać), przypisując większe znaczenie tym pierwszym.
Świadkowie Jehowy uważają, że do głoszenia dobrej nowiny o Królestwie Bożym pobudza ich przede wszystkim miłość do Boga oraz miłosierdzie, czyli współczucie w działaniu dla bliźnich (Mt 22:37-39). Uważają, że „miłosierdzie to współczucie lub litość okazywane komuś czynnie; zmiłowanie się nad kimś; czasami także złagodzenie wyroku lub odstąpienie od wymierzenia kary”. Wzorem miłosierdzia Bożego należy udzielanie praktycznej pomocy potrzebującym, wyświadczając „dobro wszystkim, a zwłaszcza tym, którzy są z nami spokrewnieni w wierze” (Gal 6:10). Natomiast z przykładu miłosierdzia Jehowy Boga oraz Jezusa Chrystusa wynika, że w zakres miłosierdzia wchodzą dwa elementy: uczucia empatii i litości dla osoby będącej w trudnym położeniu oraz konkretne działanie niosące jej praktyczną pomoc fizyczną, emocjonalną i duchową.
Miłosierdzie w islamie
W islamie miłosierdzie jest jednym z głównych atrybutów Boga. Każda sura Koranu zaczyna się od słów „w imię Boga miłosiernego, litościwego”. Dzięki miłosierdziu Boga każdy muzułmanin niezależnie od grzechów może wejść do raju, o ile posiadał wiarę w jedyność Boga.
Zobacz też
Koronka do Miłosierdzia Bożego
Obraz Jezusa Miłosiernego
Godzina Miłosierdzia
Święto Miłosierdzia
Tydzień Miłosierdzia
Faustyna Kowalska
Maria Franciszka Kozłowska
Dzieło Wielkiego Miłosierdzia
Przypisy
Bibliografia
Ralf van Bühren: Die Werke der Barmherzigkeit in der Kunst des 12.–18. Jahrhunderts. Zum Wandel eines Bildmotivs vor dem Hintergrund neuzeitlicher Rhetorikrezeption (Studien zur Kunstgeschichte, vol. 115), Hildesheim / Zürich / New York: Verlag Georg Olms 1998. .
Linki zewnętrzne
Ks. Michał Kaszowski, Miłosierdzie Boże
Miłosierdzie Boże: Jezu, ufam Tobie
Miłosierdzie u Siostry Faustyny Kowalskiej
Forgiveness and mercy , Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-10].
Etyka cnót
Teologia katolicka |
301 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Adobe%20Illustrator | Adobe Illustrator | Adobe Illustrator – rozbudowany program graficzny przeznaczony do tworzenia i edycji grafiki wektorowej, będący jednym ze sztandarowych produktów firmy Adobe Inc.
Program jest dostępny na platformy Windows i macOS. Projekty zapisywane są w formacie plików AI.
Adobe Illustrator do wersji 8 był przeznaczony głównie do tworzenia projektów do wydruku. Natomiast w wersji 9 pojawiły się narzędzia dla twórców stron internetowych. Ponadto od wersji 9 Illustrator jest w stanie zastosować wiele efektów typowych dla grafiki rastrowej w stosunku do obiektów wektorowych, bez trwałego zmieniania tych obiektów. Z najważniejszych nowości w wersji 9 są ponadto: podgląd zalewek i przezroczystości.
Od wersji 11 dostępny jako część pakietu programów noszącego nazwę Creative Suite, choć można go zakupić również oddzielnie.
Adobe Illustrator jest jednym z dwóch najpopularniejszych programów do tworzenia i edycji grafiki wektorowej na świecie, obok CorelDRAW. Tworzone w nim ilustracje o rozszerzeniu AI można otworzyć we wszystkich programach od firmy Adobe do tworzenia i edycji grafiki, a także obróbki wideo, oraz animacji. Pliki Illustratora można również otworzyć w wyżej wymienionym Corelu, jednak plików o rozszerzeniu .cdr, które należą do Corela nie można otworzyć w Illustratorze.
Historia programu
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona internetowa Adobe Polska
Oficjalna strona internetowa programu
Adobe
Edytory grafiki wektorowej |
303 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aureus | Aureus | Aureus, nummus aureus (złoty pieniądz), denarius aureus – złota moneta rzymska bita od I w. p.n.e. do początków IV w.
Po raz pierwszy wybita przez Sullę w czasie jego konsulatu 84/83 p.n.e., następnie przez Pompejusza (71 p.n.e.) oraz Cezara (48/47 p.n.e.) W tym okresie bito 40 aureusów z libry (pondusa, funta) złota, a wartość monety ustalono na 23 srebrne denary.
Znaczenie aureusa wzrosło za panowania Oktawiana Augusta, który wprowadził go na stałe do systemu monetarnego, bijąc złotą monetę w znacznych ilościach – głównie w założonej w Lugdunum centralnej mennicy cesarskiej. Aureusy Oktawiana miały wagę 7,79 g (42 sztuki z funta). Ich wartość władca ustalił na 25 denarów. W związku ze wzrostem ceny srebra w stosunku do złota w kolejnych latach I wieku n.e. przy utrzymaniu (aż do czasów Nerona) wprowadzonej przez Augusta stopy menniczej, malała opłacalność emisji denarów, co prowadziło do liczebnego spadku ich emisji, a wzrostu liczby emitowanych aureusów. W I wieku, z wyjątkiem czasów Wespazjana (69–79), dokonywano jednoczesnej emisji aureusa i denara tego samego typu (tj. o takim samym wyglądzie – identycznym wyobrażeniu rewersowym i legendzie). Na awersie zawsze znajdowało się przedstawienie cesarza z napisem otokowym zawierającym jego imiona (tytuły).
Reformę stopy monet kruszcowych przeprowadził Neron w 64 r. Obniżył stopę dla monet złotych o 7%, a dla srebrnych o 14%. Odtąd bito więc z funta złota 45 aureusów (czyli ważył on ok. 7,27 g). Utrzymano natomiast relację głównych monet i nadal – mimo większego obniżenia stopy dla denara – aureus był wart 25 denarów. Obniżyła się zatem waga monety złotej, a jednocześnie nastąpiła jej dewaluacja w stosunku do srebrnego denara, spowodowana wspomnianym już wzrostem wartości srebra w stosunku do złota. Reforma ta wpłynęła również na ogólną dewaluację monety (zmniejszenie wagi).
Przez ponad wiek waga aureusa spadała nieznacznie. Dopiero Karakalla (211–217) poważnie ją obniżył. Z funta złota zaczęto wówczas bić 50 aureusów, tzn. jego waga średnio wynosiła ok. 6,5 g. Następowała szybko dalsza dewaluacja tej monety. W początkach panowania Galiena (260–268) bito już 72 sztuki z libry (ok. 4,54 g), a później aż 84 (ok. 3,89 g). Następni cesarze starali się utrzymać stopę rzadko jednak im się to udawało.
Aureusa zlikwidował Konstantyn Wielki reformując system monetarny cesarstwa i wprowadzając nową złotą monetę – solid (309/311), będący właściwie bezpośrednią kontynuacją aureusa, gdyż stopę jego ustalono również na funta rzymskiego. Utrzymała się ona dla podstawowej złotej monety rzymskiej, a później bizantyńskiej aż do końca XI wieku.
Zobacz też
binio
quinio
Uwagi
Monety rzymskie
Starożytne złote monety |
305 | https://pl.wikipedia.org/wiki/As%20%28moneta%29 | As (moneta) | As (skr. od łac. assarius) – moneta z brązu, podstawowa jednostka monetarna starożytnego Rzymu, emitowana od początku III wieku p.n.e. Pierwotnie odlewany (aes grave), odpowiadał wadze ówczesnego rzymskiego funta (libra), tj. 272,88 g, i jako tzw. as libralny dzielił się na 12 uncji. Z biegiem czasu (szczególnie po wprowadzeniu monet srebrnych) pięciokrotnie ulegał stopniowej redukcji. Natomiast w okresie cesarstwa funkcjonował jedynie jako miedziana moneta zdawkowa.
W okresie Republiki
W najdawniejszym Rzymie określenie to oznaczało przede wszystkim pewną całość jako jednostkę, zwłaszcza płatniczo-wagową, równą funtowi miedzi. Dopiero prawdopodobnie w pierwszym dziesięcioleciu III w. p.n.e. as stał się rzeczywistą monetą, początkowo odlewaną w kształcie krążków, a następnie wybijaną stemplem.
Wyprowadzony z późniejszego cięższego funta as libralny miał ok. 290/289 r. p.n.e. wagę 327,45 g, tj. 288 skrupułów, po roku 220 – już tylko 236 g, a podczas II wojny punickiej (218-201 p.n.e.) ustawą Lex Flaminia zredukowany został do tzw. stopy uncjalnej (as uncialis), czyli do wagi 1/12 libry (27,3 g). Ok. 89 r. p.n.e. na mocy ustawy Lex Papiria poddano go dalszej redukcji do 1/24 funta (stopa półuncjalna), tym samym obniżając wagę monety do 13,64 g.
Oprócz monet jednoasowych emitowano też ich frakcje (części): 1/2, 1/3, 1/4, 1/6, 1/12 asa. Istniały również jego wielokrotności, a więc as podwójny (dupondius), potrójny (tressis, tripondius), popiątny (quincussis) czy nawet decussis (10 asów o wadze 700-720 g). W 79 r. p.n.e. w ogóle zaprzestano bicia monet z brązu, co wznowiono dopiero po reformie monetarnej Augusta.
Republikański assarius miał po stronie licowej (awers) podwójne oblicze boga Janusa (łac. Janus bifrons), a na odwrotnej (rewers) dziób okrętu (rostrum) wraz z oznaczeniem wartości „I”. Srebrny denar miał z początku równowartość 10, później 16 asów.
W okresie Cesarstwa
Za czasów rozwiniętego cesarstwa bito 3 nominały monet „brązowych”, a najmniejszą z nich był właśnie wybijany z miedzi as o normatywnej wadze 2/5 uncji, czyli 10,92 g. Na awersie nosił podobiznę panującego władcy (w wieńcu laurowym lub bez), na rewersie – podobne przedstawienia figuralne (alegoryczne, propagandowe) jak na innych monetach cesarskich, z obowiązkowo umieszczanym w polu oznaczeniem S C. Początkowa średnica tej monety – ok. 25-27 mm, ulegała wraz z wagą stopniowemu zmniejszeniu. Neron przejściowo wprowadził as z mosiądzu (orichalcum) o wadze 7 gramów. Postępy dewaluacji rzymskiego pieniądza sprawiły, że w późniejszym okresie cesarstwa drobna moneta rozmienna stała się nominałem zbędnym. Ostatnie asy wypuszczano za rządów Waleriana i Galiena (253-268). Później na krótko miał je przywrócić Aurelian w ramach reformy monetarnej 274 roku i sporadycznie mogły być emitowane aż do czasów pierwszej tetrarchii (295-305 n.e.).
Nominał ten pod nazwą assarion (gr. ’ασσάριον) należał do emitowanych przez liczne miasta prowincjonalne (zwłaszcza handlowe), mające prawo bicia własnej monety rozmiennej – głównie we wschodniej części cesarstwa, gdzie powszechnie posługiwano się greką. Stąd i wyłącznie greckie napisy na tych monetach, najczęściej też datowanych według własnego kalendarza („ery” obowiązującej w danej prowincji/krainie lub mieście).
Również i tam istniały podziałki oraz wielokrotności assariona oznaczane mającymi wartość liczb literami Α, Β, Γ, Δ, Ε (tj. 1, 2, 3, 4, 5), lub nawet wyższymi. Ślad tego określenia zachował się także w Nowym Testamencie, gdzie odnotowano ceny „dwóch wróbli za asa” (Mt 10,29) względnie „pięciu wróbli za dwa asy” (Łk 12,6). Według aktualnych ustaleń assariony miały w prowincjach nieco inną relację względem srebrnego denara niż wynikało to z oficjalnej taryfy cesarskiej: liczono ich bowiem 18 za denar, „srebrnym asem” nazywając dla odróżnienia (tylko jako monetę obrachunkową) nominał wymieniany w stosunku 1:16.
Uwagi
Przypisy
Zobacz też
system monetarny w cesarstwie rzymskim
Bibliografia
Helmut Kahnt: Das große Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf 2005
Gian Guido Belloni: La moneta romana. Firenze 1993
Andrzej Kunisz: Numizmatyka rzymska [w] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1982, t. 1, s. 269-304
Władimir W. Zwaricz: Numizmaticzeskij słowar’. L’wow 1980, s. 18
Remo Capelli: Manuale di numismatica. Milano 1962
Gian Guido Belloni: Le monete romane dell'età repubblicana. Milano 1960
Monety rzymskie |
187137 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%9B%C5%84%20o%20ludziach%20st%C4%85d | Baśń o ludziach stąd | Baśń o ludziach stąd – polska niskobudżetowa komedia wyprodukowana przez wytwórnię A’Yoy w 2003 roku. Reżyserem filmu jest Władysław Sikora, znany z występów w kabarecie Potem. Budżet filmu wyniósł 20 tys. zł. Film trwa 74 minuty.
W filmie występują: Stanisław Tym (widoczny w kadrach zawsze od tyłu), Maciej Stuhr, Władysław Sikora, Sylwester Chęciński, Joanna Kołaczkowska oraz wiele osób związanych z polskim kabaretem, w szczególności kabaretem zielonogórskim, tzw. Zielonogórskim Zagłębiem Kabaretowym. Film był głównie kręcony na zielonogórskim deptaku, w nieczynnej fabryce Polskiej Wełny oraz na wysypisku śmieci w pobliskiej Raculi. Muzykę do filmu skomponował, nagrał i wyprodukował Bartłomiej Lewczuk.
Pierwotna wersja filmu powstała w roku 2000. Jedyna kopia po kilku pokazach zaginęła.
Baśń o ludziach stąd zdobyła główną nagrodę na 2. Festiwalu Kina Niezależnego organizowanym przez TVP2 oraz na 2. Konkursie Kina Niezależnego w Kazimierzu Dolnym. Film wszedł do kin 27 lutego 2003 roku i został wydany na DVD.
Obsada
Maciej Stuhr − Mirosław „Newton”
Małgorzata Szapował − Natalia
Stanisław T. − Prezes
Joanna Kołaczkowska − Żulietta
Robert Górski − Kolumb
Artur Walaszek − Otello
Agnieszka Litwin − Romuald
Wojciech Kowalski − Hektor
Janusz Rewers − Richelieu
Wojciech Kamiński − Szkarłatny Leon
Sławomir Kaczmarek − Sylwester
Katarzyna Sobieszek − żona Sylwestra
Katarzyna Piasecka − nachalna statystka
Tomasz Marciniak − nachalna statystka
Kamil Piróg − nachalny statysta
Adam Pernal − filozof
Władysław Sikora − filozof
Radosław Pająk − Parys
Tato Magier − Jurand
Anna Osińska − Carmensita
Dariusz Kamys − celnik
Aneta Bryś − anioł w wizji Romualda
Kaja Dryńska − anioł w wizji Romualda
Anna Kaczmarska − anioł w wizji Romualda
Bogdan Zarański − kolega Parysa
Celina Czarnecka − narzeczona
Jarosław Marek Sobański − narzeczony
Małgorzata Czyżycka − żulka
Maciej Iwaszków − łysy troll
Jarosław Jaros − pijak
Janusz Klimenko − żul
Tomasz Kowalski − żul walący klapą
Marcin Król − kulawy troll
Bartłomiej Lewczuk − żul
Tomasz Łupak − policjant
Adam Magier − policjant
Przemysław Żejmo − żul z dyplomem
Marzena Morawiec − żulka
Ewa Stasiewicz − żulka
Michał Zenkner − troll
Piotr Orlak − troll
Damian Munko − troll
Maciej Obuchowicz − troll
Tomasz Bojanowski − troll
Jacek Katarzyński − troll
Mirosław Olszewski − troll
Zygi Stardast − troll
Dawid Żółkiewski − grajek na dachu
Stanisław Wojciechowski − żul
Leszek Jenek − mężczyzna w Tam
Sylwester Chęciński − właściciel firmy transportowej
Pierwsza wersja filmu
Krzysztof Kulpiński − Kolumb
Grzegorz Halama − Hektor
Krzysztof Kołaczkowski − Prezes; filozof
Wacław Sikora − ojciec
Przypisy
Linki zewnętrzne
„Baśń o ludziach stąd” w Internetowej Bazie Filmu Polskiego
Baśń o ludziach stąd w bazie filmweb.pl
Filmy w reżyserii Władysława Sikory
Polskie filmy z 2003 roku
Polskie filmy komediowe
Filmy kręcone w Zielonej Górze |
306 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoninian | Antoninian | Antoninian (łac. antoninianus) – moneta bita w cesarstwie rzymskim, wprowadzona przez Karakallę na początku III wieku jako nominał srebrny o wartości 2 denarów.
Szybko uległa zepsuciu i bita była z bilonu, a nawet z miedzi aż do panowania Dioklecjana (284-305) włącznie.
W III wieku legionista otrzymywał żołd w wysokości 10-15 antoninianów dziennie. Przykładowe ceny:
zdrowy niewolnik – 800-1200 antoninianów
koń – 250 antoninianów
osioł – 145 antoninianów
prosty miecz rzymski – 60 antoninianów
buty – 12 antoninianów
wino (1 pinta) – 4 antoninianów
półkilowy bochenek chleba – 1 antoninianus
lampa oliwna – 1 antoninianus
złoty pierścień – 122 antoninianów
mała łódź rybacka – 186 antoninianów
Zobacz też
system monetarny w cesarstwie rzymskim.
Monety rzymskie
Karakalla |
187142 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz%20Aposto%C5%82 | Tomasz Apostoł | Tomasz Apostoł (, tôma ‘bliźniak’, ) – postać biblijna, jeden z 12 apostołów Chrystusa, męczennik chrześcijański, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, luterańskiego, ormiańskiego, koptyjskiego, syryjskiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.
Życiorys
Według Biblii nie było go podczas ukazania się zmartwychwstałego Chrystusa apostołom. Gdy potem opowiadali mu o tym, nie chciał im uwierzyć, ale postawił warunek, że uwierzy, kiedy sam zobaczy Jezusa i dotknie Jego ran. Gdy Jezus pojawił się ponownie, poprosił nieufnego Tomasza, aby włożył palce w miejsca po zadanych ranach. Tomasz zdumiony wypowiedział słowa: Pan mój i Bóg mój. W języku potocznym niewierny Tomasz stał się synonimem sceptyka. Papież Grzegorz Wielki skomentował to wydarzenie: „Więcej pomaga naszej wierze niewiara Tomasza niż wiara apostołów”. Tradycja przypisuje Tomaszowi przeprowadzenie ewangelizacji Partów i Indii. Legendy przypisują św. Tomaszowi założenie Kościoła malabarskiego.
W Nowym Testamencie
W Ewangelii św. Jana jest wymieniany 4 razy:
Gdy Jezus zamierza udać się do Jerozolimy, Tomasz mówi do apostołów: Chodźmy także i my, aby razem z Nim umrzeć (J 11,16).
Podczas Ostatniej Wieczerzy na słowa Jezusa: Znacie drogę, dokąd Ja idę». 5 Odezwał się do Niego Tomasz: «Panie, nie wiemy, dokąd idziesz. Jak więc możemy znać drogę?» 6 Odpowiedział mu Jezus: «Ja jestem drogą i prawdą, i życiem» (J 14,4-6).
Trzeci raz przyniósł Tomaszowi przydomek „niewierny”: Ale Tomasz, jeden z Dwunastu, zwany Didymos, nie był razem z nimi, kiedy przyszedł Jezus. 25 Inni więc uczniowie mówili do niego: «Widzieliśmy Pana!» Ale on rzekł do nich: «Jeżeli na rękach Jego nie zobaczę śladu gwoździ i nie włożę palca mego w miejsce gwoździ, i nie włożę ręki mojej do boku Jego, nie uwierzę». 26 A po ośmiu dniach, kiedy uczniowie Jego byli znowu wewnątrz [domu] i Tomasz z nimi, Jezus przyszedł mimo drzwi zamkniętych, stanął pośrodku i rzekł: «Pokój wam!» 27 Następnie rzekł do Tomasza: «Podnieś tutaj swój palec i zobacz moje ręce. Podnieś rękę i włóż [ją] do mego boku, i nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzącym!» 28 Tomasz Mu odpowiedział: «Pan mój i Bóg mój!» 29 Powiedział mu Jezus: «Uwierzyłeś dlatego, ponieważ Mnie ujrzałeś? Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli.» (J 20,24-29).
W spotkaniu ze zmartwychwstałym Chrystusem nad jeziorem Genezaret znajduje się wśród innych apostołów-rybaków: 2 Byli razem Szymon Piotr, Tomasz, zwany Didymos, Natanael z Kany Galilejskiej, synowie Zebedeusza oraz dwaj inni z Jego uczniów. (J 21, 2).
W Dziejach Apostolskich jest wymieniony wśród apostołów w Wieczerniku: 13 Przybywszy tam weszli do sali na górze i przebywali w niej: Piotr i Jan, Jakub i Andrzej, Filip i Tomasz, Bartłomiej i Mateusz, Jakub, syn Alfeusza, i Szymon Gorliwy, i Juda, [brat] Jakuba.
Śmierć
Zgodnie z tradycją syryjsko-chrześcijańską Tomasz rzekomo poniósł śmierć męczeńską na Górze Św. Tomasza w Ćennaj 3 lipca 72 roku, a jego ciało zostało pochowane w Mylapore. Efrem Syryjczyk twierdzi, że Apostoł został zabity w Indiach, a jego relikwie zostały następnie przewiezione do Edessy. Jest to najwcześniejszy znany zapis jego śmierci.
Zapisy Duarte Barbosy z początku XVI wieku świadczą o tym, że grobowiec był wtedy utrzymywany przez muzułmanina, który trzymał tam zapaloną lampę. Bazylika św. Tomasza w Santhome w Ćennaj (w stanie Tamilnadu w Indiach), znajdująca się obecnie przy grobie, została po raz pierwszy zbudowana w XVI wieku przez Portugalczyków i przebudowana w XIX wieku. Góra św. Tomasza była miejscem czczonym przez muzułmanów i chrześcijan od co najmniej XVI wieku.
Możliwa podróż do Chin
O rzekomej podróży Tomasza do Chin wspominają księgi i tradycje kościelne Chrześcijan św. Tomasza (Kościół Mar Thoma i obrzędy Syromalabarskiego Kościoła katolickiego), którzy po części twierdzą, że pochodzą od wczesnych chrześcijan ewangelizowanych przez Tomasza w 52 r.n.e. Przykładowo, wzmianka o tym apostole jest w malajalamskiej balladzie Thomas Ramban Pattu (Pieśń Władcy Tomasza), a najwcześniejszy rękopis pochodzi z XVII wieku. Źródła wyraźnie wskazują, że Tomasz przyjeżdża do Indii, potem do Chin, następnie wraca do Indii, gdzie zmarł.
W innych potwierdzonych źródłach tradycję uczynienia Tomasza apostołem Chin można znaleźć w „Prawie chrześcijaństwa” (Fiqh al-naṣrāniyya), zbiorze literatury prawniczej autorstwa Ibn al-Ṭayyiba (nestoriańskiego teologa i lekarza, który zmarł w 1043 w Bagdadzie). Później w Nomokanonie autorstwa Abdisho bar Berika (metropolity Nisibis i Armenii, zm. 1318) i brewiarzu Kościoła chaldejskiego napisano:
W swojej rodzącej się formie tradycja ta została odnaleziona najwcześniej w Kronice z Zuqnin (775) i mogła powstać w późnym okresie Sasanidów. Być może powstał jako Pseudoepigraf z III wieku, w którym Tomasz nawrócił Mędrców (w Ewangelii Mateusza) na chrześcijaństwo, gdy mieszkali w ziemi Szir (rejon Kotliny Kaszgarskiej, w pobliżu morza, które dla wielu żyjących w starożytności ludzi było najbardziej wysuniętym na wschód morzem świata). Dodatkowo, zapiski Arnobiusza Starszego, aktywne niedługo po roku 300, utrzymują, że chrześcijańskie przesłanie dotarło do Indii oraz do Persów, Medów i Partów.
Możliwa podróż do Indonezji
Według Kurta E. Kocha, Tomasz Apostoł prawdopodobnie podróżował do Indonezji przez Indie z indyjskimi kupcami.
Paragwajska legenda
Starożytna tradycja ustna zachowana przez plemiona Guarani w Paragwaju twierdzi, że Apostoł Tomasz przebywał w Paragwaju i głosił im kazania.
Prawie 150 lat przed przybyciem Dobrizhoffera do Paragwaju inny misjonarz jezuicki, FJ Antonio Ruiz de Montoya, przypomniał te same przekazy ustne plemion Paragwaju. Napisał on:
Jedyne odnotowane badania, które przeprowadzono w tym celu, miały miejsce za panowania José Gaspara Rodrígueza de Francia po uzyskaniu niepodległości Paragwaju. Wspomina o tym Franz Wisner von Morgenstern, inżynier austro-węgierski, który służył w armiach paragwajskich przed i podczas wojny paragwajskiej. Według Von Morgensterna, niektórzy paragwajscy górnicy podczas pracy w pobliżu niektórych wzgórz w Departamencie Caaguazú znaleźli kamienie z wyrzeźbionymi w nich starożytnymi literami. Dyktator Francia wysłał swoich najlepszych ekspertów, aby zbadali te kamienie i doszli do wniosku, że litery wyryte w tych kamieniach są symbolami podobnymi do hebrajskiego, ale nie mogli ich przetłumaczyć ani ustalić dokładnej daty, kiedy te litery zostały wyryte. Nie istnieją żadne inne zarejestrowane dochodzenia, a według Wisnera ludzie wierzyli, że listy zostały sporządzone przez Tomasza Apostoła, zgodnie z tradycją.
Imię i pochodzenie
Imię Tomasz, podobnie jak imiona Filip i Andrzej, odbiegają od imion większości apostołów, które są teoforyczne, czyli zawierające w sobie imię Boga. Forma hebrajska t’om i aramejska t’oma oznacza bliźniaka i została przetłumaczona na grecki jako didymos, co też oznacza bliźniaka. Nie wiemy jednak, czyim bliźniakiem był Tomasz Apostoł. Według legendy miał brata Eleazara lub siostrę Lizję (Lidia). Według gnostyków miał być on bratem bliźniakiem Jezusa, któremu ten objawił najwyższą prawdę o Bogu. Nie wiadomo też nic o jego pochodzeniu, rodzinie i zawodzie. Możemy tylko przypuszczać, że był rybakiem, jak większość apostołów, gdyż w opisie ze zmartwychwstałym Chrystusem nad jeziorem Genezaret znajduje się wśród rybaków i jest wyliczony jako drugi po Piotrze, obok synów Zebedeusza i Natanaela. (J 21, 2).
Apokryfy
Apokryfy opisujące życie Tomasza jako jedne z pięciu wielkich apokryfów stanowią dzieło wyjątkowe. Zostały napisane po grecku albo syryjsku i zachowały się obydwie wersje. Najprawdopodobniej oryginałem jest wersja syryjska. Według nich Tomasz poniósł męczeńską śmierć w Kalaminie w Indiach, zabity mieczem lub lancą. Jego grób znajduje się pod ołtarzem w katedrze w Madrasie w pobliżu Zatoki Bengalskiej. Jego ciało w nieznanych okolicznościach przewieziono w III wieku do Edessy (obecnie turecka Şanlıurfa) w Azji Mniejszej. Powstał tam prężny ośrodek jego kultu oraz powstała bogata literatura o nim. Tomaszowi przypisuje się autorstwo gnostyckiej Ewangelii Tomasza.
Kult
Dzień obchodów
Kościół rzymskokatolicki:
Nadzwyczajna Forma Rytu Rzymskiego: 21 grudnia, święto 2 klasy,
Zwyczajna Forma Rytu Rzymskiego: 3 lipca, święto.
Przeniesienie relikwii wspominane jest 9 maja.
W Kościołach mariawickich wspomnienie św. Tomasza Apostoła obchodzone jest 21 grudnia.
W Kościele anglikańskim obchody przypadają 3 lipca lub 21 grudnia razem z luterańskim Kościołem.
Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Tomasza przede wszystkim w 1. niedzielę po święcie Zmartwychwstania Pańskiego, oraz:
6/19 października, tj. 19 października według kalendarza gregoriańskiego,
20 czerwca/3 lipca, tj. 3 lipca (przeniesienie relikwii),
30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).
Kościoły Wschodu, z uwagi na liturgię według kalendarza juliańskiego, wspominają św. Tomasza:
Kościół ormiański:
3/16 lipca, tj. 16 lipca, również Kościół syryjski,
22 sierpnia/4 września, tj. 4 września,
6/19 października, tj. 19 października (odkrycie szczątków),
Kościół koptyjski – 21 maja według obowiązującego kalendarza gregoriańskiego.
Patronat
Święty Tomasz uważany jest za patrona Indii i Portugalii, architektów, budowniczych, cieśli, geodetów, kamieniarzy, murarzy, stolarzy, małżeństw i teologów.
Jest adresatem modlitw wiernych w chwilach zwątpień.
Ikonografia
W ikonografii do wczesnego średniowiecza na Zachodzie i do XVIII wieku na Wschodzie apostoł przedstawiany był wyłącznie jako młodzieniec bez zarostu, odziany w tunikę i płaszcz, z sandałami na nogach. Później zaczął pojawiać się jako starszy mężczyzna z brodą. Wyobrażany jest zawsze z księgą lub zwojem. Często pojawiającym się motywem jest wątek „niewiernego” Tomasza, gdy dotyka palcami ran na ciele Zmartwychwstałego.
W sztuce zachodniej atrybutami są: kątownica lub pion architekta (nawiązanie do jego legendarnej działalności jako budowniczego, który miał wznieść pałac niebieski dla indyjskiego króla), kielich, miecz, serce, włócznia (którą go przeszyto).
Tomasz w malarstwie
Tomasz Apostoł jest postacią bardzo popularną w malarstwie. Jest przedstawiany z węgielnicą w ręku jako budowniczy, lub ekierką albo kątownicą budowniczego pałacu Gundafora. Niekiedy bywa malowany z mieczem i lancą jako narzędziami jego męczeńskiej śmierci. Jego zarost jest krótki, suknia biało-zielona, płaszcz jasnoniebieski.
Do XIII wieku jego ikonografia była w zasadzie niezróżnicowana. Z powodu jego żywiołowości jest przedstawiany jako człowiek młody, co zresztą zaleca podręcznik malarstwa ikonowego z Athosu. Dość często jest przedstawiany wraz z innymi apostołami w scenach zbiorowych. Najczęściej wykorzystywano scenę przedstawiającą jego nieufność, którą można zobaczyć na mozaikach z VI wieku w Sant’Apollinare Nuovo w Rawennie.
W kulturze
Grecki pisarz Angelos Terzakis poświęcił mu sztukę Tomasz mający dwie dusze (1962).
Zobacz też
kult świętych
modlitwa za wstawiennictwem świętego
święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
święci prawosławni
święty Tomasz – inne postaci święte o tym imieniu
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
ap. Tomasz na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
Linki zewnętrzne
Apostołowie
Męczennicy wczesnochrześcijańscy
Święci prawosławni
Starożytni Żydzi
Postacie Nowego Testamentu
Święci koptyjscy
Zmarli w I wieku
Ludzie upamiętnieni nazwami państw |
187144 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99stwo%20Brabancji | Księstwo Brabancji | Księstwo Brabancji (hol. Hertogdom Brabant, fr. Duché de Brabant) – państwo wchodzące w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego utworzone przez cesarza Fryderyka I w 1183 z landgrafostwa Brabancji (istniejącego w latach 1085–1183). W 1430 księstwo stało się częścią Niderlandów Burgundzkich, następnie władzę nad nim przejęli Habsburgowie (od 1477 austriaccy, a od 1556 hiszpańscy). W czasie wojny o niepodległość Niderlandów księstwo było jednym z głównych ośrodków oporu antyhiszpańskiego. W wyniku walk i rozłamu religijnego, część północna księstwa (głównie protestancka) weszła w 1579 (formalnie w 1648 – pokój westfalski) w skład Republiki Zjednoczonych Prowincji, a część południowa (katolicka) pozostała przy Niderlandach Hiszpańskich wchodząc w skład Niderlandów Południowych. Po wojnie o sukcesję hiszpańską część południowa znalazła się pod panowaniem austriackim, a księstwo Brabancji istniało do 1794 roku, gdy jego tereny zajęła armia Francji.
Zobacz też
Brabancja (kraina historyczna)
Władcy Brabancji
Przypisy |
187149 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Dejokes | Dejokes | Dejokes (gr. Δειοκες, staroirańskie *Dahyauka~, asyryjskie Daiakku) – pierwszy król Medów, panujący w latach ok. 700 – ok. 678 p.n.e.
Według Herodota Dejokes, syn Fraortesa, został wybrany przez Medów na króla w celu zapobieżenia szerzącemu się bezprawiu. Miał on zbudować stolicę Medów, Ekbatanę, pałac, i jako pierwszy sprawować wyszukany ceremoniał dworski. Zgodnie z Herodotem Dejokes miał panować w latach ok. 700 – ok. 647 p.n.e. Jednak niektórzy uczeni korygują twierdzenia Herodota, sprzeczne z innymi podawanymi przez niego wiadomościami, przyjmując że pomieszał on lata panowania Dejokesa i jego syna Fraortesa. Dlatego według nich Dejokes miał panować tylko dwadzieścia dwa lata, pomiędzy ok. 700 – ok. 678 p.n.e.
Istnieje także grupa uczonych przenoszących jego panowanie na lata 727 – 675 p.n.e., za czym przemawiają źródła asyryjskie z czasów panowania Sargona II, które wspominają o niejakim Daiakku, w roku 715 p.n.e. mającym być gubernatorem lub wasalem Manny, rządzącym na terytorium graniczącym z Asyrią, prawdopodobnie w prowincji Uiszdisz. Daiakku, którego syn został wzięty jako zakładnik przez Urartu, popierał jego króla Rusę I przeciwko władcy Manny Ullusunu, jednak bez sukcesu, ponieważ interweniował Sargon i ostatecznie pojmał Daiakku oraz skazał go wraz z rodziną na wygnanie w syryjskim Hamat, skąd później miał on powrócić. Utożsamienie Dejokesa z Daiakku opiera się jedynie na onomastyce. Tymczasem według Stuarta Browna: "jest rzeczą niezwykle wprost nieprawdopodobną by Med, który był gubernatorem prowincji Manny przez mniej niż rok [..] mógł być kojarzony [...] z utworzeniem państwa Medów". Według Igora Djakonowa Herodot uprościł przebieg wydarzeń, przypisując Dejokosowi czyny kilku generacji wodzów Medów, którzy doprowadzili do utworzenia państwa.
Przypisy
Bibliografia
Władcy Medów |
308 | https://pl.wikipedia.org/wiki/As%20my%C5%9Bliwski | As myśliwski | As myśliwski – tytuł honorowy nadawany pilotom myśliwskim, którzy zestrzelili określoną liczbę samolotów nieprzyjaciela, zwykle co najmniej 5, lub nieoficjalne określenie takiego pilota.
System ewidencji zestrzeleń i swojego rodzaju rankingu pilotów, połączony z nadawaniem tytułów asa, powstał we Francji w czasie I wojny światowej, około 1916 – prawo do tytułu asa miał pilot, który zestrzelił 5 samolotów. Następnie system asów został przyjęty także przez inne kraje, czasami w zmodyfikowanej postaci. W Niemczech nie używano wówczas tego tytułu, chociaż prowadzono ewidencję zestrzeleń. W czasie I wojny światowej zmagania wybitnych pilotów i ich wyniki były wręcz obiektem zainteresowania publicznego, zwłaszcza we Francji i Niemczech.
Poniższe listy pilotów uporządkowane są według liczby zestrzelonych samolotów (podanej w nawiasach).
Polscy piloci I wojny światowej będący asami
Polscy piloci II wojny światowej będący asami
Inni piloci I wojny światowej będący asami
Niektórzy piloci II wojny światowej będący asami
Asy myśliwskie z okresu po drugiej wojnie światowej
Zobacz też
lista Bajana – lista większości (ponad 400) polskich pilotów uszeregowanych według zestrzeleń
lista niemieckich asów myśliwskich z okresu II wojny światowej latających na samolotach odrzutowych
Uwagi
Linki zewnętrzne
Biografie asów
Listy związane z wojskowością
Listy biograficzne |
187150 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20G%C3%B3rna%20Krasna | Rezerwat przyrody Górna Krasna | Rezerwat przyrody Górna Krasna – wodny rezerwat przyrody w województwie świętokrzyskim, na terenie gmin: Mniów i Zagnańsk (powiat kielecki) oraz gminy Stąporków (powiat konecki). Leży w granicach Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny.
Powierzchnia: 416,18 ha (akt powołujący podawał 413,02 ha)
Rok utworzenia: 8 stycznia 2004 (Rozporządzenie Wojewody Świętokrzyskiego Nr 1/2004)
Numer ewidencyjny WKP: 068
Przedmiot ochrony: zachowanie, ze względów naukowych i dydaktycznych, naturalnego odcinka rzeki Krasna i fragmentu jej doliny z występującymi tam cennymi zbiorowiskami roślin oraz chronionymi i rzadkimi gatunkami zwierząt, głównie ptaków
Rezerwat Górna Krasna jest jednym z największych rezerwatów na terenie województwa, drugi po rezerwacie „Wisła pod Zawichostem”. Dzięki sieci ścieżek dydaktycznych jest on doskonale przystosowany do zwiedzania i prowadzenia zajęć dydaktycznych.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim
Ochrona przyrody w powiecie koneckim
Bień
Luta (województwo świętokrzyskie)
Długojów
Rogowice
Komorów (powiat konecki)
Krasna (województwo świętokrzyskie) |
310 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Awers%20i%20rewers | Awers i rewers | Awers i rewers (łac.) – dwie strony zdobionego przedmiotu płaskiego, pokrytego jedno- lub dwustronnie malowidłem, grafiką lub drukiem, zawierającego płaskorzeźbę, wizerunek wykonany metodą rycia, kucia lub zdobionego w jeszcze inny sposób. Oba pojęcia funkcjonują wyłącznie razem, gdy w danym przedmiocie występuje swobodny dostęp do obu jego powierzchni, przy czym jedna z nich jest wyłączną lub główną stroną zawierającą przedstawiane treści.
Tą główną lub ważniejszą stroną jest awers, natomiast rewers zawiera treści uzupełniające lub też jest po prostu „plecami” danego przedmiotu. W znaczeniu bardziej ogólnym awers to strona przednia czegoś, zwana też w tym znaczeniu stroną „prawą”, a rewers to strona tylna zwana też „lewą”.
Zasadniczo pojęcia te są stosowane w odniesieniu do przedmiotów artystycznych o wzmiankowanych cechach, a ich głównym polem zastosowań jest numizmatyka.
Pojęć tych używa się również czasami w stosunku do szeregu innych przedmiotów, jak: obrazy, ryciny, grafiki itp. oraz ręcznie zdobione druki – szczególnie, gdy tylko jedna strona płótna lub karty zawiera obraz, a także sztandary, proporce, proporczyki, jednostronnie ręcznie malowane tkaniny, hafty itd.
Pojęcia awersu i rewersu mają również zastosowanie do szeregu przedmiotów liturgicznych, a także ołtarzy skrzydłowych. Awersem jest wtedy wewnętrzna strona skrzydła ołtarza, a zdobienia rewersu widoczne są dla ogółu dopiero po zamknięciu skrzydeł tak skonstruowanego ołtarza.
Awers i rewers w numizmatyce
Awers i rewers posiadają monety oraz inne podobne wyroby jak ordery, odznaki, medale, plakietki itp. Pojęć tych nie stosuje się jednak do pieniędzy papierowych, określając w nich w miejsce awersu i rewersu odpowiednio: przednią i odwrotną stronę banknotu.
W przypadku monet stosujemy w polskiej numizmatyce zasadę, że awers to strona główna monety zawierająca podstawę prawną wybicia danej monety, w szczególności:
portret panującego,
imię panującego,
herb państwa,
nazwa państwa,
początek legendy.
Rewers to odwrotna strona monety zawierająca inne elementy graficzne w większym lub mniejszym stopniu związane z okolicznościami wybicia monety. Nominał zazwyczaj jest po stronie rewersu, ale nie jest to zasadą. Inną metodą rozpoznawania, gdzie jest awers, a gdzie rewers, jest fakt, że awers, jako strona oficjalna, zawiera niezmienne elementy graficzne, podczas gdy rewers dla każdego nominału może wyglądać zupełnie inaczej (nie chodzi tu tylko o sam symbol nominału, ale także o inne umieszczone na tej stronie elementy graficzne).
Pojęcia awersu i rewersu są w języku potocznym często mylone. Dla przeciętnego człowieka ważniejsza jest strona z nominałem, stąd nazywa się ją niepoprawnie awersem. Czasami określenie stron monety może być naprawdę trudne, jak w przypadku euro. Wszystkie monety Wspólnoty mają tę samą stronę z danym nominałem, zwaną stroną europejską, podczas gdy druga strona, zwana stroną narodową, różni się w każdym kraju. Powoduje to problemy z określeniem, która strona jest awersem, a która rewersem. Prawodawstwo Unii Europejskiej jako awers monety określa stronę narodową, natomiast rewers jako stronę europejską. Identycznie uważa Narodowy Bank Polski.
W wielu polskich międzywojennych i powojennych aktach prawnych natomiast stroną główną określano stronę z nominałem, a stroną odwrotną stronę z orłem.
Przy losowaniu metodą rzucania monetą pada zwykle pytanie orzeł czy reszka?. Wynika ono stąd, że orzeł (lub orzełek) leży na wielu monetach (w tym polskich) po stronie awersu, przez co jest jego synonimem, zaś reszka (wyraz pochodzenia rosyjskiego, решка) jest synonimem rewersu.
Inne znaczenia
Rewersem nazywane jest pokwitowanie na wypożyczony przedmiot (np. książkę w bibliotece).
W bankowości
W bankowości Rewers: dokument poświadczający istnienie stosunku dłużnego, np. stanowiący pokwitowanie za otrzymany na przechowanie przedmiot lub pieniądze, które należy zwrócić.
Może zawierać termin zwrotu pożyczki, i wówczas jest synonimem skryptu dłużnego (ang. promissory note), bądź nie zawierać takiego terminu, i wówczas jego odpowiednikiem jest angielski termin IOU (I owe you).
Przypisy
Numizmatyka |
187153 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Grabowiec%20%28wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie%29 | Rezerwat przyrody Grabowiec (województwo świętokrzyskie) | Rezerwat przyrody Grabowiec – florystyczny rezerwat przyrody na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego w gminie Pińczów, w powiecie pińczowskim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 21,46 ha (akt powołujący podawał 21,08 ha)
Rok utworzenia: 1956
Dokument powołujący: Zarządzenie Ministra Leśnictwa z 10.07.1956; MP. 65/1956, poz. 764
Numer ewidencyjny WKP: 013
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: kompleks drzewostanu dębowo-grabowego na wzgórzu gipsowym ze zjawiskami krasowymi. Jedno z dwóch w Polsce stanowisk dyptama jesionolistnego.
Znajduje się we wschodniej części Doliny Nidy i obejmuje płaskowzgórze zbudowane z gipsów i iłów mioceńskich z licznymi wertebami i lejami krasowymi. Z gatunków bardzo rzadkich występują: dyptam jesionolistny (tzw. „gorejący krzew Mojżesza), wisienka karłowata, obuwik pospolity, miłek wiosenny, lilia złotogłów, zawilec wielokwiatowy oraz roślinność stepowa: ostnica włosowata, len włochaty i len żółty. W rezerwacie znajduje się stanowisko rzadkich owadów prostoskrzydłych.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Bogucice Pierwsze |
312 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Au | Au |
Ortografia
Au – dwuznak występujący w języku francuskim
Geografia
Austria
Au – gmina w kraju związkowym Vorarlberg, w powiecie Bregencja
Au am Leithaberge – gmina targowa w kraju związkowym Dolna Austria, w powiecie Bruck an der Leitha
Niemcy
Au – gmina w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w powiecie Breisgau-Hochschwarzweald
Au am Rhein – gmina w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w powiecie Rastatt
Au in der Hallertau – gmina targowa w kraju związkowym Bawarii, w powiecie Freising
Au-Haidhausen – okręg administracyjny Monachium
Au (Sieg) – część gminy (Ortsteil) Windeck w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w powiecie Rhein-Sieg-Kreis
Au (Sieg) – stacja kolejowa w Au (Sieg)
Szwajcaria
Au – gmina w kantonie St. Gallen, w okręgu Rheintal
Au – szwajcarska nazwa gminy Auw w kantonie Argowia, w okręgu Muri
Nauka i technika
Au (aurum) – symbol chemiczny pierwiastka złoto
au (astronomical unit, jednostka astronomiczna) – średnia odległość między Ziemią a Słońcem, wynosząca około 150 milionów km
Geokodowanie
AU – Australia (oznaczenie kodowe według ISO 3166-1)
Inne
Au – format plików dźwiękowych stworzony przez Sun Microsystems
AU – Akademia Umiejętności
.au – domena internetowa Australii
Zobacz też
Aue
Auen |
316 | https://pl.wikipedia.org/wiki/At | At | AT – skrót od analiza transakcyjna
AT – skrót od analiza techniczna
AT (informatyka) – standard konstrukcji płyt głównych (Advanced Technology), wyróżnik komputerów z procesorem Intel serii 80286–80486 (w przeciwieństwie do komputerów wcześniejszych XT)
AT – zestaw komend do obsługi modemów
at – jedno z poleceń systemu operacyjnego Unix
@ – znak wykorzystywany w adresach poczty elektronicznej, tzw. małpa
AT – skrót od nazwy Antyterroryści
AT – skrót od agent transferowy
AT – antytoksyna przeciwtężcowa
at – jednostka monetarna używana w Laosie; 100 atów = 1 kip
Nauka i technika
AT – skrót jednostki miary siły magnetomotorycznej: amperozwój
at – skrót jednostki miary: atmosfera techniczna
At – symbol chemiczny pierwiastka astat
AT – skrót od analiza techniczna
AT – próg przemian beztlenowych
antytrombina
Geokodowanie
AT – Austria (oznaczenie kodowe ISO 3166-1)
hu:IBM-kompatibilis PC#Az AT szabvány |
317 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Achemenidzi | Achemenidzi | Achemenidzi (staropers. 𐎧𐏁𐏂, ) – dynastia panująca w Persji w latach 550–330 p.n.e.
Nazwa dynastii wiąże się z imieniem legendarnego Achemenesa. Szczyt potęgi dynastii przypada na czasy Dariusza I Wielkiego i jego syna Kserksesa I. Za ich czasów Iran osiągnął największe rozmiary rozciągając się od Azji Mniejszej i Egiptu (jako XXVII dynastia) aż po Indie.
Achemenidzi zbudowali wielkie zespoły pałacowe w: Pasargadach, Persepolis, Suzie i Ekbatanie. Po śmierci Kserksesa I (465 p.n.e.) rozpoczął się powolny upadek dynastii.
Ostatnim władcą z tej dynastii był Dariusz III (336–330 p.n.e.), pokonany przez Aleksandra Macedońskiego.
W 1971 r. w ruinach Persepolis szach Iranu Mohammad Reza Pahlawi obchodził 2500 rocznicę założenia państwa perskiego (liczoną od momentu śmierci Cyrusa Wielkiego w 529 p.n.e.), co miało szczególnie podkreślić znaczenie dynastii Achemenidów w dziejach Iranu.
Historia
Początki
Persowie przybyli do Iranu ze stepów Azji Centralnej w VIII w. p.n.e. Osiedli oni na wschód od starożytnego Elamu, u wybrzeży Zatoki Perskiej. Za założyciela pierwszej perskiej dynastii uważa się Achemenesa, od którego pochodzi jej nazwa – Achemenidzi, nie wiadomo jednak dokładnie, kiedy Achemenes panował. Pierwszy perski podbój związany był z upadkiem Elamu w wyniku asyryjskiego najazdu w 646 p.n.e. W 612 p.n.e., wraz z Medami i Babilończykami, Persowie zdobyli Niniwę, przyczyniając się do upadku Asyrii. Korzystając z sytuacji, Persowie zajęli wschodnie tereny zniszczonego państwa. Mimo to ich państwo było wciąż mało znaczące i często popadało w zależność od żyjących na północy Medów, którzy wówczas stali się jedną z największych potęg starożytnego świata.
Cyrus Wielki
Sytuacja ta zmieniła się, gdy władcą Persji został Cyrus Wielki. Około 551 p.n.e. stanął on na czele perskiego powstania przeciwko królowi Medów Astyagesowi. Król Medów najechał Persję, ale poniósł całkowitą klęskę. Pod Pasargadami jego wojska i dworzanie przeszli na stronę Cyrusa (Medowie i Persowie byli blisko spokrewnieni), a Astyages stał się jeńcem perskiego władcy. Cyrus zajął następnie medyjską stolicę Ekbatana, a następnie całe imperium Medów, rozciągające się wówczas od Anatolii aż po Wyżynę Irańską.
W obronie Astyagesa, swojego sojusznika i szwagra, stanął Krezus, król Lidii w Anatolii. Jego wojska starły się z Persami w 547 p.n.e. w nierozstrzygniętej bitwie pod Pterią. Jako że nadchodziła zima, Krezus wycofał się do swojej stolicy Sardes i rozpuścił wojska. Tymczasem Cyrus postanowił, wbrew starożytnym praktykom wojennym, kontynuować wojnę zimą i ruszył z całą armią za Krezusem. Nieprzygotowane do oblężenia Sardes padło po 14 dniach, a Lidia stała się kolejnym łupem perskiego władcy. Cyrus pozostawił w Anatolii swoich wodzów z częścią wojsk, aby podbili greckie miasta na zachodnim krańcu Anatolii, a sam wyruszył na wschód, gdzie przesunął granice perskiego imperium aż do dzisiejszego Afganistanu i doliny Indusu.
Ukoronowaniem podbojów Cyrusa stało się zdobycie w 539 p.n.e. Babilonii. Tutaj również nie napotkał poważniejszego oporu, a mieszkańcy przyjęli go z radością, co zawdzięczał swojej sławie łagodnego i tolerancyjnego władcy. Jego panowanie zakończyło się w 529 p.n.e. śmiercią w bitwie z Sakami – koczownikami z Azji Centralnej.
W ciągu kilkunastu lat Cyrus stworzył największe imperium, jakie dotychczas istniało. Jego panowanie wyróżniało się umiarkowaniem (m.in. w wysokości nakładanych danin) oraz poszanowaniem zwyczajów, praw i kultury podbitych ludów.
Następcy Cyrusa
Syn Cyrusa, Kambyzes, kontynuował dzieło ojca. W 525 p.n.e. podbił Egipt, a następnie wyruszył do Nubii. Musiał jednak zawrócić, gdy w Persji pojawił się samozwańczy władca imieniem Smerdis. Podczas powrotu Kambyzes zmarł w tajemniczych okolicznościach (522 p.n.e.). W imperium zapanował chaos.
Na pierwsze miejsce wybił się wtedy przedstawiciel młodszej gałęzi Achemenidów, Dariusz. Zabił on Smerdisa i stłumił liczne rebelie, które wybuchły w całym imperium. Później wyprawił się przeciwko Scytom znad Morza Kaspijskiego. W 518 p.n.e. podbił ziemie nad Indusem, a być może wdarł się nawet w głąb Indii. Po tych sukcesach zainteresował się zachodnimi rubieżami imperium. W 513 p.n.e. wkroczył do Europy i zaatakował Trację, po czym przekroczył Dunaj i zaatakował Scytów żyjących na nadczarnomorskich stepach. Wyprawa zakończyła się jednak fiaskiem, gdyż Persowie nie potrafili zmusić nieuchwytnych scytyjskich jeźdźców do otwartej bitwy. Dariusz wrócił do Persji zostawiając w Europie część armii, by dokończyła podboju Tracji.
W 499 p.n.e. wybuchł bunt w greckich miastach w Anatolii. Jego zdławienie zajęło perskiej armii pięć lat. Buntownikom niewielkiej pomocy udzieliły Eretria i Ateny. Dariusz postanowił ukarać oba greckie miasta i w 490 p.n.e. wysłał armię do Grecji. Persowie zniszczyli leżącą na wyspie Eubea Eretrię, a następnie wylądowali w Attyce pod Maratonem. Tam jednak ponieśli klęskę w starciu z ateńskimi hoplitami. Porażka nie zniechęciła Dariusza. Postanowił wysłać drugą, dużo silniejszą armię. Przygotowania przerwała jego śmierć w 486 p.n.e. Syn Dariusza, Kserkses I, postanowił zrealizować marzenie ojca. W 480 p.n.e. co najmniej 200 tysięcy zbrojnych ściągniętych ze wszystkich ziem imperium i wspieranych przez ponad tysiąc okrętów wyruszyło przez Trację i Macedonię do Grecji. Jednak pod Salaminą (480 p.n.e.) i Platejami (479 p.n.e.) zwyciężyli mniej liczni, ale lepiej uzbrojeni i wyszkoleni Grecy. Perscy władcy musieli porzucić marzenia o podboju Grecji.
Kryzys i upadek imperium Achemenidów
Klęska w wojnie z Grekami nie tworzyła żadnego zagrożenia dla perskiego imperium. Było ono wciąż najbogatszym i najpotężniejszym państwem starożytnego świata i nawet wyzwolenie przez Ateny wielu greckich miast w Anatolii nie zmieniło tego. Grecy byli zbyt słabi, by wyruszyć na podbój rozległego imperium, i mogli co najwyżej szarpać jego zachodni kraniec.
W 465 p.n.e. w niejasnych okolicznościach zginął Kserkses. Jego miejsce zajął syn Dariusz, lecz wkrótce zginął z ręki swego brata Artakserksesa I. W 448 p.n.e. perski król zakończył wojnę z Grekami godząc się na niepodległość greckich miast w Anatolii. Kontrolę nad greckimi miastami w Anatolii Persowie odzyskali w 404 p.n.e., gdy Sparta zmiażdżyła potęgę Aten (zobacz: wojna peloponeska). Sukces ten przyćmiła jednak utrata Egiptu, który się zbuntował.
Artakserkses zmarł w 425 p.n.e. Pierwsi dwaj jego synowie zostali kolejno zamordowani w kilka miesięcy po wstąpieniu na tron. Trzeci, Dariusz II, przetrwał dzięki rzezi wszystkich potencjalnych konkurentów. Synowie Dariusza II wszczęli po jego śmierci wojnę domową. W 404 p.n.e. Cyrus, który był satrapą Sardes, zebrał silną armię (służyło w niej m.in. 13 tysięcy greckich najemników) i pomaszerował na wschód, by obalić Artakserksesa II. W bitwie pod Kunaksą niedaleko Babilonu Cyrus poległ, a jego armia została rozbita. Z pola bitwy uszli tylko Grecy, którzy z Mezopotamii pomaszerowali na północ aż do greckiej kolonii Trapezunt nad Morzem Czarnym, skąd wrócili do Grecji. Udana eskapada greckich najemników (tzw. marsz dziesięciu tysięcy) ukazała militarną słabość Persji. Wielu Greków nabrało przekonania, że podbój Persji jest możliwy.
Państwo Achemenidów przetrwało jednak jeszcze ponad 70 lat, głównie dzięki ciągłym wojnom między greckimi miastami. Gdy jednak król Macedonii Filip II podbił Grecję w 338 p.n.e., zaczął przygotowania do podboju Persji. Po śmierci Filipa w 336 p.n.e. jego zamiary kontynuował syn Aleksander. Dwa lata później wyruszył na wschód i w kilka lat podbił całe imperium.
Administracja w Persji Achemenidów
Cyrus zaprzęgał na swoje potrzeby administrację, którą zastał w zdobytym kraju. Zarządzanie rozległym imperium zreformował dopiero Dariusz, który podzielił je na około 20 satrapii. Na ich czele postawił satrapów, najczęściej swoich krewnych lub przyjaciół. Ujednolicił system danin, nakładając na każdą prowincję daninę dostosowaną do jej możliwości (najczęściej satrapie płaciły ją w srebrze, ale często dostarczały też np. koni, eunuchów czy broni). By ograniczyć władzę satrapów, Dariusz ustanowił w każdej prowincji dowódcę garnizonu, który odpowiadał bezpośrednio przed królem.
Oficjalną stolicą imperium było za panowania Cyrusa i Kambyzesa Pasargady w Persji, ale głównym ośrodkiem administracyjnym była dawna stolica Medów, Ekbatana. Dariusz przeniósł oficjalną stolicę do Persepolis (kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Pasargady), a administracyjną do Suzy w Elamie. Dariusz zadbał o sprawny system pocztowy, niezbędny w zarządzaniu tak rozległym imperium, i drogi. Najsłynniejszą z nich jest tak zwana Droga Królewska z Suzy do Sardes, licząca 2575 kilometrów. Najlepsi kurierzy potrafili ją pokonać w tydzień, wymieniając konie i posilając się w 111 gospodach zbudowanych wzdłuż tej drogi.
W czasach Dariusza administracja sporządzała jeszcze dokumenty pismem klinowym na glinianych tabliczkach. Za jego następców powszechne stało się jednak używanie języka aramejskiego, zapisywanego pismem alfabetycznym na pergaminie.
Władcy dynastii Achemenidów
Achemenes, panował ok. 700–675 p.n.e.
Teispes, panował ok. 675–640 p.n.e.
Starsza linia:
Cyrus I, panował ok. 640–600 p.n.e.
Kambyzes I, panował 600–559 p.n.e.
Cyrus II Wielki, panował 559–550 p.n.e.
Młodsza linia:
Ariaramnes, panował ok. 640–ok.595 p.n.e.
Arsames, panował?–550 p.n.e.
Zjednoczenie pod rządami starszej linii:
Cyrus II Wielki, panował 550–529 p.n.e.
Kambyzes II, panował 529–522 p.n.e.
Bardija, panował 521 p.n.e.
Dariusz I Wielki, panował 521–486 p.n.e.
Kserkses I, panował 486–465 p.n.e.
Artakserkses I, panował 464–425 p.n.e.
Kserkses II, panował 425 p.n.e.
Sogdianos, panował 425–424 p.n.e.
Dariusz II, panował 423–404 p.n.e.
Artakserkses II Mnemon, panował 404–358 p.n.e.
Artakserkses III Ochos, panował 358–338 p.n.e.
Artakserkses IV Arses, panował 338–336 p.n.e.
Dariusz III, panował 336–330 p.n.e.
Bessos − jako Artakserkses V − panował 330–329 p.n.e., ale historycy nie uznają go za prawowitego władcę Persji
Achemenidzi w Egipcie
XXVII dynastia Faraonów
Pierwsze Panowanie Perskie – władcy Persji panujący w Egipcie, wywodzący się z dynastii Achemenidów, rezydujący w Suzie i Persepolis – 525–404 p.n.e.
XXXI dynastia Faraonów
Drugie Panowanie Perskie – władcy Persji panujący w Egipcie, wywodzący się z dynastii Achemenidów, rezydujący w Persepolis – 342–332 p.n.e.
Zobacz też
władcy Persji
władcy Egiptu
mumia księżniczki perskiej
Droga Królewska (Persja)
drzewo genealogiczne Achemenidów
Przypisy
Bibliografia
Mezopotamskie dynastie królewskie |
318 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arianizm | Arianizm | Arianizm – doktryna teologiczna Ariusza (zm. 336), prezbitera Kościoła w Aleksandrii w Egipcie, odrzucająca dogmat Trójcy Świętej i wpisująca się w nurt antytrynitaryzmu, powstała w kontekście sporów o rozumienie chrześcijańskiego monoteizmu. Ariusz, wykształcony w szkole antiocheńskiej, uznawał pochodzenie Syna od Boga Ojca na zasadzie stworzenia/zrodzenia. Doktryna uznana przez Kościół katolicki za herezję.
Poglądy
Już w drugiej połowie III wieku naszej ery Paweł z Samosaty uważał, że Jezus został synem bożym dopiero po narodzinach. Arianie odrzucali doktrynę o Trójcy Świętej, uznając ją za niebiblijną. Ariusz twierdził, że Jezus Chrystus jako syn Boży jest poddany Bogu (powołując się na fragmenty J 10,29-30; 1 Kor 15,27), że został stworzony przez Ojca, co oznaczało, że „był czas, kiedy nie było Syna”, kiedy nie było nikogo przy Bogu Ojcu. Zanim Syn został stworzony/zrodzony, nie istniał (por. Prz 8,22-25; 1 Kor 1,30). Dotyczyło to czasu przed tym, jak stał się człowiekiem (Wcielenie). Przy narodzeniu w Betlejem – według koncepcji Ariusza – Słowo Ojca stało się prawdziwie, a nie przez podobieństwo, Synem. Uznając autorytet prologu Ewangelii Jana 1,1.18, Ariusz pojmował boską naturę Jezusa Chrystusa jako pozbawioną przymiotu odwieczności. Według Ariusza tylko Ojciec jest niezrodzony, a więc odwieczny, Syn, jako zrodzony, zaistniał w czasie. Ariusz uważał więc, że Jezus jest po prostu pierwszym stworzeniem. Idee Ariusza mają swoje źródła w myśli greckiej, głównie w neoplatonizmie oraz w myśli szkoły antiocheńskiej, w której Ariusz studiował. Poglądy opisane wyżej były (i pozostają nadal) sprzeczne z wyznawaną przez Kościół doktryną o odwiecznie istniejącej Trójcy.
Nauczanie Ariusza oraz jego uczniów wyraża tekst wyznania wiary biskupa ariańskiego Wulfili, w którym zawiera się doktryna Trójcy typowa dla subordynacjonizmu:
Doktryna podporządkowania (subordynacji) poszczególnych Osób boskich w Trójcy znajdowała zwolenników wśród niektórych pisarzy chrześcijańskich przed soborem nicejskim, jak Tertulian (ok. 150–240) i Orygenes (185–254). Dionizy Aleksandryjski mówił o Synu jako o dziele Ojca, dla podkreślenia ich wzajemnej odrębności. Doktryna Ariusza była pójściem dalej niż koncepcja Orygenesa w zastosowaniu metafizyki średniego platonizmu do teologii Trójcy. Aleksandryjczyk mówił bowiem o Synu i Duchu jako o emanacjach Ojca, które mają wspólny z Ojcem byt, substancję (gr. ousia) – podobnie jak słońce oraz promienie światła słonecznego są tej samej substancji. Sam Orygenes, jak i Tertulian, wprowadzając rozróżnienie na jedność substancji i troistość hipostaz, niezbyt adekwatnie wyrażali równość Osób w Bogu. Ariusz jednak poszedł jeszcze dalej, uznając, że jedynie Ojciec ma w pełni boską naturę, gdyż jedynie on jest niezrodzony. Doktryna średniego platonizmu mówiła, że Bogiem można prawdziwie nazwać jedynie ten byt, który jest odwieczny, który nie ma początku. Wszystko inne jest stworzone. Konsekwentnie Ariusz uznał, że jedynie Ojciec jest Bogiem, Syn jest jedynie stworzonym odbiciem jego bóstwa. Orzeczenie wyrażone w symbolu nicejskim określiło, wbrew nauce Ariusza, że Syn jest odwiecznie zrodzony przez Ojca, a więc jest poza czasem, nie ma początku w kategoriach czasowych, będąc „światłem ze światłości” i „współistotny Ojcu”.
Po soborze nicejskim zwolennicy nauczania Ariusza, zwani semiarianami, w przeciwieństwie do radykalnego odłamu arian, zwanych anomejczykami, próbowali zamienić słowo współistotny, ομοουσιος (), dosłownie tej samej substancji użyte w nicejskim wyznaniu wiary, na inne, zbliżone w brzmieniu słowo ομοιουσιος (homoj-uzios), czyli podobnej substancji. Debatę nad tym toczono na synodach w Rimini i Seleucji (359 r.).
Kontrowersja ariańska
Nauczanie Ariusza zostało potępione przez miejscowy synod w Aleksandrii w 319 r., a następnie odrzucone jako sprzeczne z wiarą Kościoła przez pierwszy od czasów apostolskich powszechny, ekumeniczny sobór chrześcijaństwa, zwany soborem nicejskim (325 r.), któremu przewodniczył Konstantyn Wielki. Na kilka dni przed śmiercią Konstantyn przyjął jednak chrzest z rąk ariańskiego biskupa Euzebiusza z Nikomedii.
Jednym ze współczesnych Ariuszowi teologów, którzy najdobitniej przeciwstawiali się arianizmowi, wykazując niezgodność jego poglądów z wiarą Kościoła, był Atanazy, biskup Aleksandrii (295–373). Antyariańska argumentacja Atanazego wynikała z obserwacji prostej wiary Kościoła, który w swej praktyce modlitewnej i liturgicznej nie tylko kierował się do Ojca przez Syna, lecz również wprost do Chrystusa, co z ariańskiego punktu widzenia jako adorowanie stworzenia, było bałwochwalstwem.
Potępienie arianizmu potwierdził następny sobór powszechny – konstantynopolitański I (381).
Przypisy
Bibliografia |
321 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ankara | Ankara | Ankara (wcześniej Angora, łac. Ancyra, gr. Ἄγκυρα, ‘kotwica’) – miasto w środkowej Turcji, będące jej stolicą od 1923 roku. Jest po Stambule drugim co do wielkości miastem Turcji. Położone na wysokości 938 m n.p.m.
Leżąca w środkowej Anatolii Ankara jest ważnym ośrodkiem handlowym i przemysłowym, siedzibą rządu państwa oraz wszystkich ambasad. W przeszłości znana była z hodowli kóz angora, kotów angora oraz białych królików angora, gruszek, miodu i winogron.
Miasto nad rzeką Ankara Çayı, będącą dopływem rzeki Sakarya, usytuowane jest w najsuchszym rejonie Turcji i otoczone jałowymi stepami. W okolicach znajdują się liczne stanowiska archeologiczne: hetyckie, frygijskie, greckie, rzymskie, bizantyńskie oraz z okresu panowania osmańskiego.
Historia
Starożytność
Najstarsze zabytki osadnicze Ankary należą do ludu Hatti, który zamieszkiwał te obszary w epoce brązu; miasto nosiło wówczas nazwę Ankuwash. Od około 1000 roku p.n.e. zamieszkiwali je Frygowie i za ich czasów znacznie się rozrosło. Z tego okresu pochodzi legenda o założeniu miasta przez króla Midasa.
Następnie miasto przeszło pod panowanie Lidyjczyków, a później Persów. W 333 roku p.n.e. zostało zdobyte przez Aleksandra Wielkiego, który przybył z Gordion i zatrzymał się na pewien czas w Ankarze. Po jego śmierci w 323 roku p.n.e. i podziale jego imperium pomiędzy wodzów, miasto przypadło w udziale Antygonowi. Kolejny znaczny jego rozwój przypada na okres panowania Greków z Pontu, kiedy to stało się ono ważnym centrum handlowym dla kupców znad Morza Czarnego, Krymu, Asyrii, Cypru i Libanu. W owym czasie nosiło już grecką nazwę Áγκυρα – Ankyra.
W 278 r. p.n.e. miasto wraz z całą środkową Anatolią zamieszkiwane było przez celtyckie plemię Galatów, którzy jako pierwsi uczynili z niego jeden z głównych ośrodków plemiennych – siedzibę Tektosagów. Celtowie stanowili warstwę wojowników sprawujących kontrolę nad miejscowymi Frygami, a język celtycki jako mowa utrzymał się na tym obszarze przez wiele wieków. Miasto znane wówczas pod nazwą Ancyra było stolicą celtyckiego królestwa Galacji, a następnie rzymskiej prowincji o tej nazwie podbitej przez Augusta w 25 r. p.n.e. Z tego okresu pochodzi tzw. Monumentum Ancyranum (świątynia Augusta i Romy), gdzie zachowały się „Akta Augusta” (Res gestae Divi Augusti) – inskrypcja wykuta w marmurze na ścianach świątyni.
Cesarz zdecydował o przekształceniu miasta w jedno z trzech głównych centrów administracyjnych środkowej Anatolii. W epoce imperium rzymskiego Ancyrę zamieszkiwało ok. 200 000 osób. Przez miasto przepływała rzeka Ankara. Na wzgórzu Çankaya (obecnie w centrum miasta) w XIX ww. odkryto pozostałości rzymskiej willi w pobliżu obecnej siedziby prezydenta. Na wschodzie miasto sięgało do dzisiejszego Parku Gençlik i dworca kolejowego, na południu – do obecnego Uniwersytetu Hacettepe.
Znaczenie Ankary wynikało z korzystnego położenia na skrzyżowaniu szlaków handlowych z północnej Anatolii na południe oraz ze wschodu na zachód. W III wieku n.e. miasto uległo napaści Gotów z zachodu, a następnie Arabów. Przez dziesięciolecie było siedzibą władczyni Zenobii z Palmyry, która wykorzystała osłabienie cesarstwa rzymskiego dla utworzenia własnego państwa. Ponownie włączył miasto do imperium w 272 roku cesarz Aurelian. Rozbudowano wówczas system dróg w kierunku dzisiejszego Eskişehir. Ankara stanowiła duże centrum handlowe, ale również była głównym ośrodkiem administracji.
W tym okresie, podobnie jak w innych miastach środkowej Anatolii, również w Ankarze zaczęło pojawiać się chrześcijaństwo. Za czasów Dioklecjana nastąpiło nasilenie prześladowań chrześcijan, podczas których ofiarą padł m.in. biskup miasta – Klemens, lekarz Plato i jego brat Antiochus. W IV wieku Ankara była już miastem chrześcijańskim, w którym jednak dominował arianizm. W latach 362–363 cesarz Julian Apostata odwiedził je w swojej kampanii perskiej; z tego czasu pochodzi zabytek zwany Kolumną Juliana. Ancyra była miejscem kilku ważnych synodów (w 314, 358 i 375); w 375 r. spotkali się tam biskupi ariańscy, wśród nich św. Grzegorz z Nyssy. Miasto znane było wówczas również pod nazwą Angora. Pod koniec IV wieku stało się letnią rezydencją cesarzy bizantyńskich przybywających z Konstantynopola.
Średniowiecze i nowożytność
Od drugiej połowy VIII w. Ankara była stolicą bizantyńskiego temu Bucellarion (Bukelarion) i z górującą nad nią bizantyńską cytadelą miała wygląd typowego miasta greckiego. Istniało tam m.in. kilka kościołów, na które zamieniano także świątynie pogańskie; podobny los spotkał też słynną świątynię Romy i Augusta. Do 650 miasto było siedzibą biskupstwa, a następnie arcybiskupstwa. W latach 600–900 wielokrotnie opanowywane zarówno przez wrogów zewnętrznych cesarstwa, jak i wewnętrznych. W roku 620 przejściowo zajęli je Persowie. W 651 po raz pierwszy pojawili się Arabowie, którzy trzy lata później na krótko zajęli miasto. W 806 złupiły je wojska kalifa Harun ar-Raszida, zaś w 838 zostało zburzone przez wojska kalifa Al-Mutasima. Odbudowane w 859 przez cesarza Michała III, już w dwanaście lat później opanowane zostało przez paulicjan. Mimo to Ancyra pozostawała ważnym ośrodkiem bizantyńskim aż do XI wieku.
Kiedy seldżucki sułtan Alp Arslan pokonał wojska bizantyńskie w bitwie pod Manzikertem (1071), w 1073 zajął Ankarę i uczynił z niej ważny punkt oparcia. Dla chrześcijan odzyskał ją w 1101 Rajmund z Tuluzy, jednakże już w 1127 zajęta została przez emira Ghazi z tureckiej dynastii Daniszmendydów. Następnie o Ankarę walczyli przedstawiciele miejscowych turkmeńskich dynastii – anatolijscy Seldżucy i Daniszmendydzi; ostatecznie przypadła ona w 1143 tym pierwszym. Po rozpadzie sułtanatu Rum miasto pod koniec XIV w. znalazło się w imperium osmańskim. W 1402 Timur odebrał je Osmanom po bitwie pod Ankarą, ale już w 1403 zostało odzyskane.
Czasy najnowsze
Po upadku Imperium Osmańskiego po I wojnie światowej jego stolica – Stambuł – oraz większość Anatolii była okupowana przez aliantów zamierzających podzielić kraj między Wielką Brytanię, Francję, Włochy i Grecję. W odpowiedzi przywódca ruchu narodowego – Mustafa Kemal Atatürk – ustanowił Ankarę swą siedzibą w 1920 roku. W mieście tym funkcjonowały Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji, rząd kemalistowski oraz sztab generalny Sił Narodowych. Stolica ruchu narodowowyzwoleńczego została obroniona przed armią grecką nad rzeką Sakarya w pierwszych dniach września 1921.
Po wygranej wojnie o niepodległość, kiedy ustanowiono Republikę Turcji (29 października 1923), kilka dni wcześniej (13 października) Ankara stała się stolicą państwa, co przyczyniło się do dalszego rozwoju miasta oraz jego podziału na starą część, zwaną Ulus, oraz nową – Yenişehir. Nowe dzielnice, których centrum stanowi dzisiaj Kızılay, charakteryzują się typową zabudową miast współczesnych: szerokimi ulicami, hotelami, teatrami, centrami handlowymi. Siedziba rządu i ambasad znajduje się również w nowej części miasta.
Od czasu awansowania do roli stolicy Ankara przeżyła gwałtowny rozwój. Z niewielkiej miejscowości z 35 tys. mieszkańców w 1924 roku zamieniła się w wielką metropolię. W 1927 w stolicy żyło już 44 553 osób, a w 2007 roku miała ona ponad 4 miliony mieszkańców.
Klimat
Klimat Ankary jest suchy, kontynentalny, z zimnymi, śnieżnymi zimami oraz gorącym i suchym latem. Opady deszczu występują głównie wiosną i jesienią. Roczna suma opadów wynosi średnio 415 mm.
Zabytki
Ruiny budowli rzymskich:
świątynia bogini Romy i cesarza Augusta (25–20 p.n.e., Augustus Tapınağı) – znana z Res gestae Divi Augusti („Monumentum Ancyranum”), gdyż na jednej z jej ścian natrafiono na tekst dokumentu Oktawiana Augusta.
łaźnie rzymskie (212–217, Roma Hamamları) – z których pozostały jedynie fundamenty, ukazujące jednak typowe rozplanowanie podobnych obiektów: frigidarium, tepidarium, calidarium. Zbudowano je za cesarza Karakalli w III w. n.e.
kolumna cesarza Juliana Apostaty z ok. 360 r. n.e. (Jülyanüs Sütunu)
bizantyńskie mury obronne z cytadelą (Ankara Kalesi) – budowa cytadeli została rozpoczęta przez Galatów, a ukończona przez Rzymian. W okresie bizantyńskim oraz Imperium osmańskiego przeprowadzano renowacje i przebudowy. Sama cytadela i jej okolice stanowią najstarszą część miasta; w pobliżu teatr rzymski, na którego terenie nadal prowadzone są prace archeologiczne.
Meczety:
Arslanhane Camii (1290)
Hacı Bayram Camii (1429) – meczet w dzielnicy Ulus w pobliżu świątyni Augusta i Romy.
Inne:
Pomnik Zwycięstwa (Zafer Anıtı) – przedstawiający Atatürka, wzniesiony w 1927 roku na Placu Zwycięstwa.
Pomnik „Bezpiecznej i pewnej przyszłości” – w parku Güven w pobliżu Placu Kızılay, wzniesiony w 1936 z napisem-przesłaniem Atatürka do Turków: „Bądźcie dumni, ciężko pracujcie i wierzcie w siebie!”
Pomnik Hetycki – wzniesiony w 1970 roku na Placu Szyickim dla uczczenia najwcześniejszej cywilizacji w Anatolii.
Muzea
Mauzoleum i muzeum Atatürka (Anıtkabir) – zostało zaprojektowane przez Emina Onata oraz Orhana Arda, którzy wygrali konkurs ogłoszony przez rząd turecki w 1941 roku. Oprócz Atatürka spoczywa tutaj również Ismet Inönü – drugi prezydent Republiki Turcji. Jego grób znajduje się naprzeciwko wejścia do mauzoleum Atatürka. Kamienie i marmur użyte przy budowie mauzoleum zostały sprowadzone z wszystkich części Turcji, w hołdzie Atatürkowi od narodu tureckiego. Anıtkabir składa się z czterech części: Alei Lwów, Miejsca Ceremonii, Hali Honoru (miejsca, pod którym znajduje się grobowiec) oraz Parku Pokoju otaczającego Mauzoleum. Anıtkabir jest widoczne prawie z całej Ankary.
Muzeum Cywilizacji Anatolijskich (Anadolu Medeniyetleri Müzesi) – w przeszłości był to kryty bazar.
Muzeum Etnograficzne (Etnografya Müzesi)
Muzeum Malarstwa i Rzeźbiarstwa (Resum ve Heykel Müzesi)
Muzeum Wojny o Niepodległość (Kürtülüs Savası Müzesi)
Muzeum Kolejnictwa – znajduje się w kilku punktach na dworcu kolejowym, tak że zwiedzając muzeum, zwiedza się jednocześnie sam dworzec. Jednym z punktów zwiedzania jest dom, w którym mieszkał Atatürk podczas swojego pobytu w Ankarze w latach 1919–1921.
Cer Modern – centrum sztuki nowoczesnej
Parki
Ankara słynie ze swoich parków, założonych głównie we wczesnych latach Republiki. Do najważniejszych należą:
Gençlik Park, założony w 1943 roku na 38 hektarach, jest pełen zieleni i stawów. Znajdują się w nim również: park rozrywki, herbaciarnie, kawiarnie i teatr na wolnym powietrzu.
Park Botaniczny przy ulicy Cinnah, zapoczątkowano go w latach siedemdziesiątych, chcąc zebrać w jednym miejscu florę z całego świata.
Park Seymenler – położony w dolinie; w jego wyższej części, w pobliżu Pałacu Prezydenckiego znajduje się amfiteatr, niższa, poprzecinana licznymi alejkami jest miejscem spotkań matek z dziećmi i właścicieli psów.
Park Kuğulu – nazwany od licznych łabędzi tu mieszkających (kuğu = łabędź), otrzymanych w darze od chińskiego rządu.
Park Kurtuluş
Park Güven
Park Altın – założony w latach sześćdziesiątych, na dawnym polu golfowym. Dzisiaj jest to jeden z największych parków w okolicach Ankary. Ma powierzchnię 640 000 metrów kwadratowych. Miejsce wystaw, targów, mieszczą się tam: centrum sportowe, amfiteatr, restauracje, ogród botaniczny.
Harikalar Diyarı – uznawany za największy park w Europie w granicach miasta. Położony jest na powierzchni 1 200 000 metrów kwadratowych, w tym 771 000 to tereny zielone. Znajduje się w nim półkryty amfiteatr, dwanaście kin, sala konferencyjna, miejsce zabaw dla dzieci, kompleksy sportowe, kawiarnie, miejsca piknikowe, korty tenisowe, baseny, ścieżki rowerowe. Dla dzieci stworzono „Baśniową Wyspę” na powierzchni 25 000 metrów kwadratowych.
Kultura i sztuka
Opera – kierowana przez Narodową Dyrekcję Opery i Baletu, mającą swoją siedzibę w Ankarze:
Opera Sahnesi/Büyük Tiyatro – największa scena operowa w Ankarze, założona w 1948 roku.
Leyla Gencer Sahnesi – nazwana tak po sławnej sopranistce Leyli Gencer (turecko-polskiego pochodzenia).
Operet Sahnesi
Teatry – ich dyrekcja znajduje się w Ankarze:
125. Yıl Çayyolu Sahnesi
Büyük Tiyatro,
Küçük Tiyatro,
Şinasi Sahnesi,
Akün Sahnesi,
Altındağ Tiyatrosu,
İrfan Şahinbaş Atölye Sahnesi,
Oda Tiyatrosu,
Mahir Canova Sahnesi,
Muhsin Ertuğrul Sahnesi
oprócz tego w Ankarze funkcjonują również prywatne teatry.
Orkiestry:
Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası (Prezydencka Orkiestra Symfoniczna) – jej korzenie sięgają jeszcze czasów Imperium Osmańskiego, po ustanowieniu republiki, orkiestra przeniosła się ze Stambułu do Ankary na polecenie Atatürka
Bilkent Senfoni Orkestrası (Uniwersytetu Bilkent) – założona w 1993 roku
Hacettepe Senfoni Orkestrası (Uniwersytetu Hacettepe) – założona w 2003 roku
Orkestra Akademik Başkent
Başkent Oda Orkestrası
Sale koncertowe:
CSO Konser Salonu
Bilkent Konser Salonu
MEB Şura Salonu
Çankaya Çağdaş Sanatlar Merkezi Konser Salonu
Festiwale
Festiwal Filmowy w Ankarze
Międzynarodowy Muzyczny Festiwal w Ankarze
Ankara Caz Festivali (Ankara Jazz Festiwal)
Biblioteki
Biblioteka Prezydencka (Turcja)
Turecka Biblioteka Narodowa
Oświata
Uniwersytety
Uniwersytet w Ankarze (Ankara Üniversitesi) – został założony jako pierwszy w Republice Tureckiej – w 1946 roku i jest równocześnie najstarszym uniwersytetem w Ankarze.
Uniwersytet Atılım (Atılım Üniversitesi) – prywatny uniwersytet założony w 1996 roku. Wykłady prowadzone są w większości w języku angielskim.
Uniwersytet Başkent (Başkent Üniversitesi) – założony w 1994 roku, uniwersytet posiada również Centra: Medyczne, Badań oraz Dializ.
Uniwersytet Bilkent (Bilkent Üniversitesi) – pierwszy prywatny uniwersytet w Turcji, założony w 1984 roku. Jego powstanie zostało zaaprobowane przez parlament, dając jednocześnie podstawę prawną do powstawania podobnych instytucji w kraju. Sama nazwa uniwersytetu oznacza „miasto wiedzy” (Bilim Kenti). Obecnie uniwersytet ten jest najbardziej prestiżowym uniwersytetem w kraju i równocześnie jednym z najlepszych na świecie.
Uniwersytet Çankaya (Çankaya Üniversitesi) – założony w 1997 roku.
Uniwersytet Gazi (Gazi Üniversitesi) – założony w 1926 roku przez Atatürka jako Instytut Szkolnictwa Nauczycieli Gazi. W 1982 roku połączono go z innymi szkołami, tworząc pełnoprawny uniwersytet.
Uniwersytet Hacettepe (Hacettepe Üniversitesi) – uniwersytet posiada dwa oddzielne kampusy. Jeden z nich jest położony w starej części Ankary i mieści Centrum Medyczne, drugi zaś – Kampus Beytepe mieści się 13 km za miastem.
Bliskowschodni Uniwersytet Techniczny (Orta Doğu Teknik Üniversitesi, ODTÜ) (ang. Middle East Technical University, METU) – oficjalnym językiem uniwersytetu jest język angielski, zarządza również krajową domeną najwyższego poziomu. Badania prowadzone na tym uniwersytecie skupiają się głównie na inżynierii i naukach przyrodniczych.
TOBB Uniwersytet Ekonomiczny i Technologiczny (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi) – założony w 2003 roku.
Uniwersytet Ufuk (Ufuk Üniversitesi) – założony w 1999 roku.
Wydział Medyczny Gülhane Uniwersytetu Nauk o Zdrowiu (Sağlik Bilimler Üniversitesi) przy Szpitalu Kliniczno-Dydaktycznym Gülhane (do 24.11.2016 Wojskowa Akademia Medyczna Gülhane, GATA)
Turecka Akademia Wojskowa (Kara Harp Okulu)
Państwowa Turecka Akademia Policyjna (Polis Akademisi) w Gölbaşı, założona w 1937 roku (obecnie obejmuje Centrum Szkolenia Policji, Centrum Szkolenia Dowódców Policji, Centrum Szkolenia Zawodowego Policji, Wyższą Szkołę Policyjną, Instytut Nauk Bezpieczeństwa i Instytut Nauk Kryminalistycznych).
Handel
Dzielnicą z tradycyjnymi sklepami jest Ulus. Turyści chętnie odwiedzają Çıkrıkçılar Yokuşu (Ulicę tkaczy), na której znajduje się wiele antykwariatów oraz sklepów z tradycyjnymi wyrobami tureckimi. Na bazarze zwanym Bakırcılar Çarşısı można znaleźć między innymi wyroby miedziane, dywany, biżuterię, antyki, ubrania, wyroby hafciarskie i wiele innych interesujących rzeczy.
Współczesne sklepy zlokalizowane są głównie w dzielnicy Kızılay oraz alei Tunalı Hilmi. Znajduje się tu centrum handlowe Karum. W Çankayi znajduje się Atakule – wieża zbudowana w 1989 roku o wysokości 125 m z restauracją i kawiarnią na szczycie oraz punktem widokowym. Było to pierwsze centrum handlowe Ankary. W Atakule znajdowało się ponad 150 sklepów, restauracje, kawiarnie oraz kino.
Mesa Plaza, Ankuva, Anka Mall, Kentpark, Cepa, Gordion, Panora oraz Armada to wielkie centra handlowe w dzielnicach mieszkalnych Ankary. Znajdują się w nich setki sklepów, kina, restauracje, kawiarnie.
Transport
Port lotniczy Esenboğa (ESB) jest położony 28 km na północ od centrum miasta (Kızılay). Jest jednym z największych portów lotniczych w Turcji. Między lotniskiem a miastem kursują co pół godziny autobusy – Havaşu.
Terminal autobusów międzymiastowych w Ankarze (AŞTİ). Mieści się na zachód od Kızılay i łączy Ankarę z praktycznie wszystkimi miastami w Turcji. Terminal zbudowany jest jak lotnisko – z odjazdami na górnym poziomie i przyjazdami na dolnym. Autobusy są najpopularniejszym sposobem podróżowania w Turcji.
Kolej – głównym dworcem w Ankarze jest dworzec kolejowy (Gar) w Ulus obsługiwany przez Tureckie Koleje Państwowe (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, TCDD). Obecnie konwencjonalna kolej kursuje z Ankary do Eskişehir, Kırıkkale, Kayseri, Sivas, Kars, Diayrbakır, Batman, Kurtalan (Siirt), Tatvan (Bitlis).
Szybka kolej, Yüksek Hız Trenı (YHT) – kolej dużej prędkości, poruszająca się z prędkością maks. 250–300 km/h (w zależności od modelu składu). YHT łączy obecnie Ankarę ze Stambułem, Eskişehirem i Konyą, a nowe trasy pomiędzy Afyon, İzmirem, Yozgat, Sivas i Karaman są w trakcie budowy. W Ankarze nowy dworzec szybkiej kolei, otwarty 29.10.2016, zlokalizowany jest za starym dworcem kolejowym w dzielnicy Ulus. Drugą stacją YHT w Ankarze jest Sincan (w planie jest przeniesienie stacji YHT z Sincan do nowo wybudowanego kompleksu techniczno-szkoleniowego YHT w Eryaman/Etimesgut).
Metro w Ankarze ma obecnie 3 linie (łącznie z lekką koleją Ankaray): Linia zielona (Ankaray) z terminala autobusowego AŞTİ, przez Kızılay do Dikimevi. Linia czerwona (M1) biegnie z Batıkent, do Kızılay. Linia niebieska (M2) z Koru przez Çayyolu, Ümitköy, ODTÜ do Kızılay. Linia granatowa (M3) z OSB Torekent przez Sincan, Eryaman do Batıkent. W styczniu 2017 planowane jest otwarcie linii M4 (Kızılay-Gazino/Keçiören), a w przyszłości linii M5 (Kızılay-Esenboğa).Oprócz tego jest też linia kolejki linowej (Teleferik) pomiędzy Şentepe-Yenimahalle o długości 3,2 km.
Dolmuş – specyficzny dla Turcji sposób podróżowania. Są to zbiorowe taksówki – minibusy lub samochody podróżujące po wyznaczonych trasach. Cena jest zależna od odległości. Nie ma ustalonych przystanków.
Taksówki. Żółte, z literą T.
Kolej podmiejska (Banliyö Trenı). Linia biegnie z zachodu z Sincan na wschód do Kayaş.
Miasta partnerskie
Aszchabad
Baku
Bangkok
Bourg-en-Bresse
Bukareszt
Chartum
Hanoi
Hawana
Islamabad
Kair
Kijów
Kuala Lumpur
Kuwejt
La Paz
Manama
Mogadiszu
Moskwa
Astana
Pekin
Prisztina
Santiago
Sarajewo
Seul
Skopje
Sofia
Sziraz
Tbilisi
Tirana
Waszyngton
Przypisy
Linki zewnętrzne
Strona turystyczna Ankary
Miasta w Turcji
Galacja (prowincja rzymska)
Stolice państw w Azji
Miejscowości w prowincji Ankara |
323 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Ariowie | Ariowie | Ariowie (lub Indo-Irańczycy) – termin używany dawniej dla indoirańskiego odłamu ludów indoeuropejskich, który w III i II tysiącleciu p.n.e. zamieszkiwał Azję Środkową, by następnie rozprzestrzenić się na tereny Afganistanu, Iranu (ludy irańskie) i Indii (Indoariowie).
Termin Aryjczycy pochodzi z sanskrytu od słowa arja i oznacza szlachetny.
W XIX wieku miana Aryjczyków używano jako synonimu wszystkich Indoeuropejczyków, a w sensie lingwistycznym posługiwano się nim do opisania grupy ludów posługujących się językami indoirańskimi.
Ariowie wyodrębnili się z indoeuropejskiej rodziny językowej prawdopodobnie około połowy III tysiąclecia p.n.e., a już około 2000 p.n.e. ich język stracił wszelki z nią kontakt. Oznacza to, że ich migracja z pierwotnych terytoriów, prawdopodobnie na obszarze dzisiejszego Kazachstanu, musiała rozpocząć się już wcześniej.
Ariowie prowadzili półkoczowniczy tryb życia, a źródłem ich przewagi militarnej był udomowiony przez nich koń, którego zaprzęgali do rydwanów. Ich społeczeństwo dzieliło się na trzy klasy – kapłanów, wojowników i wytwórców, odpowiadające późniejszym hinduskim braminom, kszatrijom i wajśjom. Obecność klasy kapłanów wiąże się z silnie zrytualizowanym charakterem ich religii, która opierała się na składaniu krwawych ofiar i sprawowaniu obrzędów związanych z kultem świętego napoju haomy (indyjskiej somy). Wierzyli oni także w życie pozagrobowe i czcili rozbudowany panteon bóstw.
W nauce walczą ze sobą zwolennicy dwóch hipotez odnośnie do trasy wędrówki Ariów do Iranu – przez Azję Środkową albo przez Kaukaz. Obie mają za sobą silne argumenty, pochodzące zarówno z badań archeologicznych, jak i tekstów źródłowych. Dlatego niektórzy historycy proponują, by przyjąć, iż Ariowie docierali na teren dzisiejszego Iranu obiema drogami.
Jest jednak faktem podział Ariów w trakcie wędrówki na dwie grupy: irańską, która przybyła do dzisiejszego Iranu i indyjską, która powędrowała do Indii. W okresie od XIX do XIV wieku p.n.e. rozprzestrzenili się na terenie doliny Indusu, wypierając z niej inne ludy – prawdopodobnie Drawidów. W późniejszym okresie zasiedlili cały Półwysep Indyjski, dziś są uważani za przodków większości Hindusów.
Z nazwą „Ariowie” jest związany teonim Arjaman.
Pojęcia rasy aryjskiej i Aryjczyków używali rasiści niemieccy.
Zobacz też
języki indoirańskie
języki indoaryjskie
Arianem Waedżo
Aria (satrapia)
Arimaspowie
Przypisy
Starożytne ludy
Środowisko religijne wedyjskie i powedyjskie |
324 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Asyria | Asyria | Asyria (akad. māt Aššurki) – starożytne państwo semickie w północnej Mezopotamii istniejące od drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. do pierwszej połowy I tysiąclecia p.n.e.
Nazwa
W piśmie klinowym nazwa tego państwa była zapisywana na kilka różnych sposobów. Do najczęściej stosowanych należą formy (māt Aš-šurki), (māt Aš+šurki) i (māt Aššur(AŠ)ki).
Historia
W historii Asyrii wyróżnia się trzy okresy:
staroasyryjski – ok. 2025–1750 p.n.e.
średnioasyryjski – ok. 1375–935 p.n.e.
nowoasyryjski – 934–612 p.n.e.
Okres staroasyryjski
Okres staroasyryjski rozpoczął się ok. 2025 r. p.n.e., w momencie, gdy imperium III dynastii z Ur, w kilka lat po objęciu tronu przez Ibbi-Suena, utraciło kontrolę nad swoimi obszarami peryferyjnymi, na których leżało m.in. miasto Aszur. Wkrótce samo Aszur, którym dotychczas zarządzał wybierany przez króla gubernator, zwany „człowiekiem z Aszur” (lú Aššurki) lub „gubernatorem Aszur” (énsi Aššurki), stało się niezależnym miastem-państwem rządzonym przez własnych władców. Władcy ci, członkowie tzw. „dynastii Puzur-Aszura” (nazwanej tak od imienia Puzur-Aszura I, prawdopodobnego jej założyciela), tytułowali się teraz „gubernatorami boga Aszura”, jako iż ten uważany był za prawdziwego króla miasta, w którego imieniu władcy – jako jego namiestnicy – sprawowali władzę.
Ok. roku 2000 p.n.e. na Mezopotamię najechali Amoryci, którzy przejęli kontrolę nad większością ówczesnych państw-miast, zakładając w nich swoje dynastie. Przedstawiciel jednej z nich, Szamszi-Adad I z Terqi (panował w latach 1814–1781 p.n.e.), założył pierwsze państwo asyryjskie, które było przez krótki czas największą potęgą w Mezopotamii. Swój sukces gospodarczy Szamszi-Adad I opierał na handlu. Asyria w tym czasie miała nawet swoją kolonię handlową w Kanesz w Azji Mniejszej. Po śmierci Szamszi-Adada jego państwo zostało podbite przez Hammurabiego. Jako że Szamszi-Adad nie był Asyryjczykiem i nie rezydował w Aszur, niektórzy historycy skłaniają się do nazywania tego państwa królestwem Górnej Mezopotamii. W XVII w. p.n.e. ziemie asyryjskie zostały podbite przez przybyłe z północy plemiona Hurytów, którzy około 1490 p.n.e. założyli w Górnej Mezopotamii państwo Mitanni.
Okres średnioasyryjski
W XIV w. p.n.e. Mitanni zostało podbite przez Hetytów ze wschodniej Anatolii i Asyryjczyków, którzy odzyskali wówczas niepodległość. Asyria została odbudowana przez Aszur-uballita I (1363–1330 p.n.e.), który zajął część terytorium państwa Mitanni, a w Babilonie osadził swego sojusznika Kurigalzu II. Bitwa pod Kadesz, która osłabiła zarówno Egipt, jak i Hetytów, stworzyła dla Asyrii dogodną sytuację dla rozwoju terytorialnego. Adad-nirari I podbił Hanigalbat, zdobył Nuzi i Arraphę. Podboje prowadził również jego syn, Salmanasar I, który założył miasto Kalchu. Asyria osiągnęła szczyt potęgi w latach 1243–1207 p.n.e. za panowania Tukulti-Ninurty I, który całkowicie podporządkował sobie Babilonię po pokonaniu jej władcy, Kasztilasza IV, a także zdobył ziemie ludu Nairi w Anatolii. Śmierć Tukulti-Ninurty w wyniku zamachu i najazd Ludów Morza doprowadziły do upadku potęgi Asyrii, która przez pewien okres musiała uznawać zwierzchnictwo Babilonii. Asyria odbudowała swoją potęgę w latach 1116–1077 p.n.e. za panowania Tiglat-Pilesera I. Władca ten w swych wyprawach wojennych dotarł aż do Fenicji zmuszając Byblos, Arwad i Sydon do opłacenia trybutu. Walczył też z frygijskimi plemionami Muszku, a także Aramejczykami, którzy zaczęli napierać na okoliczne ziemie z Pustyni Syryjskiej. To właśnie w wyniku ich najazdów, które nie tylko osłabiły Asyrię militarnie, ale i zablokowały handel z Syrią i odcięły państwo od źródeł strategicznych surowców, w XI w. p.n.e. nastąpił upadek państwa średnioasyryjskiego.
Okres nowoasyryjski
W X w. p.n.e. powstało państwo nowoasyryjskie. Szybki wzrost jego potęgi zaczął się w roku 884 p.n.e. za panowania Aszurnasirpala II. Jego syn Salmanasar III został królem Babilonu i nałożył haracz na kraje Lewantu i Izrael. Po pewnym okresie zastoju do energiczniejszych podbojów przystąpił Tiglat-Pileser III (od połowy VIII w. p.n.e.). Podboje jego i jego następców doprowadziły do powstania największego imperium, jakie dotychczas widziano. Asyryjczycy opanowali całą Mezopotamię, Lewant (745–720 p.n.e.), ziemię Izraela, Cypr, a także Egipt (około roku 671 p.n.e.), który jednak utracili po 15 latach.
Na zdobycznych terenach utworzone zostały prowincje zarządzane przez urzędników wyznaczanych przez króla Asyrii, i zobowiązane do składania corocznych danin. Dla komunikowania się odległych prowincji ze stolicą budowano drogi, na których uruchomiono konną pocztę kurierską.
Szczyt potęgi Asyria osiągnęła za panowania króla Sargona II (721–705 p.n.e.) i jego dynastycznych następców zwanych Sargonidami. Rozbudowano wówczas znacznie sieć kanałów nawadniających i urządzano liczne ogrody i sady. Te zamiłowania i osiągnięcia w ogrodnictwie przeniesione zostały do legendy w postaci „wiszących ogrodów Semiramidy”, zaliczanych do siedmiu cudów świata, a faktycznie będących ogrodami zakładanymi na płaskich dachach i tarasach pałaców w Babilonie. Imperium tym Asyryjczycy rządzili bardzo surowo, deportując i mordując buntowników. Wiele miast zostało zniszczonych. Los taki spotkał między innymi Babilon zniszczony w roku 689 p.n.e. przez króla Sennacheryba. Asyryjczycy potrafili również budować (rękami niewolników i na koszt podbitych ludów) wspaniałe miasta, ogromne pałace ze wspaniałymi płaskorzeźbami i wielkie biblioteki, co miało duży wpływ na zachowanie się wiedzy o ich czasach. W kilkadziesiąt lat po osiągnięciu maksymalnych rozmiarów zaczęły się dla Asyrii poważne kłopoty wywołane najprawdopodobniej niemożnością zapanowania nad tak ogromnym obszarem i wycieńczeniem państwa ciągłymi wojnami.
W roku 652 p.n.e. brat ówczesnego króla Asyrii Aszurbanipala sprzymierzył się z wrogami Asyrii (m.in. państwem Elam) i opanował Babilonię, której był królem, chcąc przejąć władzę w całym imperium. Rebelia skończyła się klęską, a Babilon został ponownie zniszczony. Jeszcze około roku 646 p.n.e. Asyria zniszczyła państwo Elam, ale gdy zmarł król Aszurbanipal (ok. 627 p.n.e.), budowane przez ponad 200 lat mocarstwo zaczęło się rozpadać. Trzy lata po śmierci Aszurbanipala Babilon zrzucił jarzmo asyryjskie i powstało państwo nowobabilońskie rządzone przez chaldejskiego króla Nabopolassara.
Ostateczny cios królestwu Asyrii zadali Babilończycy, sprzymierzeni z Medami i Scytami, gdy w roku 612 p.n.e. zajęli asyryjską stolicę Niniwę. Co prawda jeszcze przez trzy lata wojska asyryjskie wspierane przez Egipcjan stawiały gdzieniegdzie opór, ale zburzenie Niniwy stało się symbolem upadku Asyrii. Medowie i Babilończycy zburzyli wszystkie większe miasta asyryjskie, a ich ludność wymordowali. Zniszczenia były tak wielkie, że przez kilka następnych stuleci ziemie te były słabo zaludnione. Prymat na Bliskim Wschodzie przejęło państwo nowobabilońskie.
W okresie nowoasyryjskim w stolicy Niniwie zostało wybudowanych wiele pałaców dla dworu królewskiego, zdobnych w liczne rzeźby ornamentalne, przedstawiające sceny z polowań, wojen czy kultu religijnego. Przepych i bogactwo pałaców miały świadczyć o potędze władców. Ostatni z wielkich królów asyryjskich Aszurbanipal (668–627) założył ogromną bibliotekę w Niniwie, gromadząc w niej około 30 tysięcy zapisanych pismem klinowym glinianych tabliczek, zawierających poezje oraz teksty filozoficzne, medyczne, historyczne, astronomiczne i administracyjne.
Asyria w literaturze pięknej
Angielski poeta George Gordon Byron napisał wiersz The Destruction of Sennacherib (Zagłada wojsk Sennacheryba), zaczynający się linijką: The Assyrian came down like the wolf on the fold. Inny romantyk, rówieśnik Byrona Edwin Atherstone napisał składający się z trzydziestu ksiąg i Preludium epos Upadek Niniwy, opowiadający o zdobyciu asyryjskiej stolicy przez połączone wojska Medów i Babilończyków, dowodzone przez medyjskiego księcia Arbacesa i babilońskiego kapłana Belezisa.
Zobacz też
armia asyryjska
asyryjskie hieroglify
asyryjskie zaćmienie słońca
dialekt asyryjski
lista królów asyryjskich
religia asyryjska
sztuka asyryjska
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Veerhof K.R., Eidem J., Mesopotamia. The Old Assyrian Period, Academic Press Fribourg 2008.
Państwa starożytne
Kraje biblijne |
326 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Afrochrze%C5%9Bcija%C5%84stwo | Afrochrześcijaństwo | Afrochrześcijaństwo (Kościoły afrochrześcijańskie) – ruchy religijne powstałe w Czarnej Afryce w wyniku oderwania się od misyjnych Kościołów chrześcijańskich (zarówno katolickich, jak i protestanckich). Uniezależnienie to dokonało się zarówno na płaszczyźnie organizacyjnej, jak i dogmatycznej. W wielu przypadkach było ono wyrazem dążeń niepodległościowych miejscowych ludów, wyzwolenia się spod władzy białych i przywrócenia godności ludności czarnej (koncepcja Czarnego Mesjasza). Na kult i doktrynę tych kościołów duży wpływ wywarły rodzime religie afrykańskie – ważnymi elementami liturgii są wspólne modlitwy, tańce, egzorcyzmy, wierni wpadają w trans.
Obecnie w Afryce istnieje około 9 tysięcy niezależnych kościołów afrochrześcijańskich, do których należy około 20 mln wyznawców. Blisko połowa z nich znajduje się w Południowej Afryce, ale największy kościół afrochrześcijański – kościół kimbangistów – powstał w Demokratycznej Republice Konga.
Oprócz kościołów opartych na jednostkach, w Afryce działa też wiele kościołów opartych na tradycyjnej nauce ewangelicznej. W kościołach Afryki praktykowane są znaki, proroctwa, i mówienie innymi językami, uważane przez chrześcijan ewangelicznych za potwierdzenie nauki biblijnej z Dziejów Apostolskich.
Zobacz też
religie rodzime Afryki
Kościół dejmaistyczny
Kultura w Afryce |
327 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Arabizm | Arabizm | Arabizm – wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa zapożyczona z języka arabskiego.
Arabizmami jest wiele terminów związanych z islamem i całą kulturą arabską, a także terminy naukowe zapożyczone w średniowieczu, gdy nauka w krajach arabskich stała na wyższym poziomie w porównaniu z nauką europejską.
Ponieważ kultura polska nigdy nie wchodziła w bezpośredni kontakt z arabską, wyrazy arabskie funkcjonujące w języku polskim dostawały się do polszczyzny za pośrednictwem innych języków: tureckiego, węgierskiego, angielskiego, włoskiego lub francuskiego. Arabizmy mogą być zatem rozpatrywane także jako pożyczki z tych właśnie języków, co jest o tyle istotne, że w wielu wypadkach języki te nadały arabizmom kształt fonetyczny odmienny od brzmienia pierwotnego. Wiele arabizmów zostało przejętych za pośrednictwem języka osmańskotureckiego. Dotyczą one głównie terminologii wojskowej i religijnej (ale nie tylko) i zostały zapożyczone dzięki długotrwałym kontaktom polsko-tureckim od XVI do XVIII wieku. Należą tu, między innymi: dziryt (z tur. cirit), haracz (z tur. haraç), kiesa (z tur. kese), majdan (z tur. maydan). Wszystkie te wyrazy wywodziły się początkowo z języka arabskiego.
Przykłady arabizmów: admirał, alchemia, algebra, algorytm, alkalia, alkohol, alkazar, Allah, Arabowie, arsenał, bazar, cyfra, dżihad, dżinn, emir, erg, fatwa, hadis, hadżar, hadżdż, hadżi, hafiz, hamada, henna, hidżra, imam, islam, Kaba, kalif, kasyda, kawa, Koran, kuskus, lutnia, Maghreb, mahdi, Mahomet, meczet, medresa, medyna, mihrab, minaret, mudżahedin, muezin, mufti, mułła, muzułmanin, nabab, nadir, ramadan, sahib, salam alejkum, salat, serir, sufizm, sułtan, sunnizm, sura, szahada, szariat, szejk, szyfr, szyizm, ulem, wali, zakat, zenit, zero.
Bibliografia
Wacław Przemysław Turek: Słownik zapożyczeń pochodzenia arabskiego w polszczyźnie. Kraków 2001.
Zapożyczenia językowe
Język arabski
Kontakty językowe |
328 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aflatoksyny | Aflatoksyny | Aflatoksyny – grupa związków chemicznych zaliczanych do mykotoksyn. Są wytwarzane przez grzyby z rodzaju Aspergillus, głównie kropidlaka żółtego (A. flavus) i A. parasiticus. Grzyby te występują na fistaszkach (orzechach ziemnych), zbożu, migdałach w wilgotnych rejonach tropikalnych. W sprzyjających warunkach (wysoka temperatura oraz wilgotność) porastają także inne produkty żywnościowe, np. chleb.
Aflatoksyny są mutagenne, teratogenne i hepatotoksyczne. Stwierdzono ich letalne działanie na zwierzęta (szczury, psy, koty, świnki morskie i in.). Dopuszczalna zawartość aflatoksyny B1 (najczęściej spotykanej) w produktach zbożowych to 2 µg/kg, oraz do 4 µg/kg dla aflatoksyn B1, B2, G1, i G2 łącznie.
Oddziałują z DNA, interkalując pomiędzy zasady azotowe, będące hydrofobowymi elementami cząsteczki DNA. Zwiększają częstotliwość nienaprawialnych zmian podczas replikacji łańcucha 5' i dlatego są mutagenne. W wyższych stężeniach zaburzają transkrypcję, co jest przyczyną ich toksyczności. Wywołują pierwotnego raka wątroby, zwłaszcza u tych osób, które przeszły wirusowe zapalenie wątroby typu B. Aflatoksyny zostały oficjalnie uznane w Polsce za substancje rakotwórcze w 1996 roku.
Są słabo rozpuszczalne w wodzie i etanolu, natomiast dobrze rozpuszczalne w metanolu i chloroformie. Są wrażliwe na promieniowanie nadfioletowe oraz odporne na działanie ciepła. W nadfiolecie (maks. absorpcji 365 nm) fluoryzują na niebiesko i zielono.
Najczęściej występujące aflatoksyny oznaczone są odpowiednio skrótami B1, B2, G1, G2, oraz M1 i M2. Pierwsze cztery są wytwarzane przez grzyby, natomiast aflatoksyny M1 i M2 są mykotoksynami spotykanymi np. w krowim mleku. Powstają one jako metabolity innych aflatoksyn w organizmach zwierząt, którym podaje się nadpleśniałe pasze, skażone aflatoksynami. Szacuje się, że od 3–6% skonsumowanych przez krowę aflatoksyn B1 i B2 zamieniane jest w M1 i M2.
Przypisy
Źródła i literatura dodatkowa
Detailed information on mycotoxins
http://www.food-info.net/pl/tox/afla.htm
http://www.inchem.org/documents/ehc/ehc/ehc011.htm
Grajewski J. (red.) Mykotoksyny i grzyby pleśniowe – zagrożenia dla człowieka i zwierząt, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2006
Dutkiewicz Jacek i Górny Rafał L. Biologiczne czynniki szkodliwe dla zdrowia – klasyfikacja i kryteria oceny narażenia, Medycyna Pracy, 2002
Piontek Marlena, Grzyby pleśniowe, Zielona Góra 1999
Mykotoksyny
Pirany
Dihydrofurany
Delta-Laktony |
329 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Abbott%20i%20Costello | Abbott i Costello | Abbott i Costello – duet amerykańskich aktorów komediowych, którzy byli popularni przede wszystkim w latach 40. i na początku lat 50.
Abbott (Bud Abbott) był wysoki i szczupły, natomiast Costello (Lou Costello) był niski i tęgi. Ich filmy to często burleski i parodie znanych tematów filmowych, np.: Abbott i Costello spotykają Frankensteina, Abbott i Costello w Legii Cudzoziemskiej.
Filmy z udziałem tego duetu aktorskiego
1940 – „Abbott i Costello w tropikach” (One Night in the Tropics)
1941 – „Szeregowcy” (Buck Privates)
1941 – „W marynarce” (In the Navy)
1941 – „Łap ducha” (Hold That Ghost)
1941 – „Keep ’Em Flying”
1942 – „Wesołe ranczo” (Ride 'Em Cowboy)
1942 – „Rio Rita”
1942 – „Pardon My Sarong”
1942 – „Who Done It?”
1943 – „Na wyścigach” (It Ain't Hay)
1943 – „Hit the Ice”
1944 – „Na salonach” (In Society)
1944 – „Zagubieni w haremie” (Lost in a Harem)
1945 – „Here Come the Co-Eds”
1945 – „Szulerzy na pokładzie” (The Naughty Nineties)
1945 – „Abbott i Costello w Hollywood” (Abbott and Costello in Hollywood)
1946 – „Little Giant”
1946 – „Ich długie życie” (The Time of Their Lives)
1947 – „Szeregowcy wracają do domu” (Buck Privates Come Home)
1947 – „Wdowa z Wagon Gap” (The Wistful Widow of Wagon Gap)
1948 – „The Noose Hangs High”
1948 – „Abbott i Costello spotykają Frankensteina” (Abbott and Costello Meet Frankenstein)
1948 – „Abbott i Costello w Meksyku” (Mexican Hayride)
1949 – „Abbott i Costello – Afrykańska przygoda” (Africa Screams)
1949 – „Abbott i Costello spotykają mordercę” (Abbott and Costello Meet the Killer, Boris Karloff)
1950 – „Abbott i Costello w Legii Cudzoziemskiej” (Abbott and Costello in the Foreign Legion)
1951 – „Abbott i Costello spotykają niewidzialnego człowieka” (Abbott and Costello Meet the Invisible Man)
1951 – „Godzina komedii” (Comin' Round the Mountain)
1952 – „Jaś i łodyga fasoli” (Jack and the Beanstalk)
1952 – „Lost in Alaska”
1952 – „Abbott i Costello spotykają Kapitana Kidda” (Abbott and Costello Meet Captain Kidd)
1953 – „Abbott i Costello lecą na Marsa” (Abbott and Costello Go to Mars)
1953 – „Abbott i Costello spotykają Jekylla i Hyde’a” (Abbott and Costello Meet Dr. Jekyll and Mr. Hyde)
1955 – „Abbott i Costello w wytwórni filmowej” (Abbott and Costello Meet the Keystone Kops)
1955 – „Abbott i Costello spotykają mumię” (Abbott and Costello Meet the Mummy)
1956 – „Dance with Me, Henry”
1959 – „The 30 Foot Bride of Candy Rock”
1965 – „Świat Abbotta i Costello” (The World of Abbott and Costello)
Zobacz też
Flip i Flap
Bracia Marx
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona
Amerykańscy aktorzy filmowi
Amerykańscy komicy |
330 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Absolwent%20%28film%29 | Absolwent (film) | Absolwent (ang. The Graduate) – amerykański film fabularny z roku 1967 w reżyserii Mike’a Nicholsa, powstały na podstawie powieści Charlesa Webba pod tym samym tytułem.
W 1968 film zdobył Oscara za reżyserię. Oprócz tego był nominowany w następujących kategoriach: film, aktor, aktorka, aktorka w roli drugoplanowej, scenariusz adaptowany, zdjęcia. W Polsce film miał swoją premierę w sierpniu 1973 roku.
Fabuła
Przełomowy film w karierze Dustina Hoffmana. Gra on tytułową rolę młodego mężczyzny – Benjamina Braddocka – typowego przedstawiciela swojego pokolenia, który po ukończeniu z wyróżnieniem college’u staje przed dalszymi życiowymi wyborami. Wplątuje się w wątpliwy moralnie romans z żoną wspólnika swoich rodziców. Następnie poznaje jej córkę, w której się zakochuje. Jednak pani Robinson nie pozwala na rozwinięcie się uczucia, próbuje rozdzielić młodych zakochanych. Poddany publicznemu ostracyzmowi chłopak walczy o prawo do miłości i w ostatnich scenach filmu porywa Elaine Robinson sprzed ołtarza.
Absolwent jest przenikliwym zapisem przemian obyczajowych zachodzących w amerykańskim społeczeństwie w połowie lat 60. XX wieku. Mike Nichols patrzy jednak na otaczającą go rzeczywistość nie z perspektywy hippisowskiej rewolucji, ale przyjmuje punkt widzenia mieszkańców przedmieść amerykańskich z zamożnej klasy średniej. Jest to opowieść o dojrzewaniu Benjamina i jego młodzieńczych problemach w tych niełatwych czasach.
Obsada
Źródło:
Dustin Hoffman – Benjamin Braddock
Anne Bancroft – pani Robinson
Katharine Ross – Elaine Robinson
William Daniels – pan Braddock
Murray Hamilton – pan Robinson
Ścieżka dźwiękowa
Ścieżka dźwiękowa w wykonaniu duetu Simon & Garfunkel, zawiera między innymi utwory „The Sound of Silence”, „Scarborough Fair” i „Mrs. Robinson”.
Recepcja krytyczna
Krytyk filmowy Andrzej Bukowiecki przyznał po latach, że ówczesny seans zrobił na nim ogromne wrażenie, głównie jako poruszający melodramat. Przez krytyków w Polsce film – sklasyfikowany jako „obyczajowy” – został dobrze przyjęty; eksponowano krytykę materializmu i hipokryzji amerykańskiej klasy średniej.
Zobacz też
Lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI
Przypisy
Linki zewnętrzne
polski plakat kinowy, towarzyszący dystrybucji z roku 1973
Filmowe adaptacje utworów Charlesa Webba
Amerykańskie dramaty filmowe
Amerykańskie filmy obyczajowe
Filmy w reżyserii Mike’a Nicholsa
Amerykańskie filmy z 1967 roku
Amerykańskie adaptacje filmowe
Filmy w National Film Registry
Filmy, których akcja toczy się w Los Angeles
Filmy kręcone w San Francisco
Filmy wyróżnione nagrodą BAFTA dla najlepszego filmu
Filmy nagrodzone Złotym Globem dla najlepszego filmu komediowego lub musicalu |
331 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Akwaforta | Akwaforta | Akwaforta, kwasoryt (wł. acquaforte – mocna woda, czyli kwas azotowy) – technika graficzna wklęsła, także odbitka otrzymana tą techniką. Technika akwaforty została wynaleziona na przełomie XV i XVI wieku, a spopularyzowano ją w XVI wieku.
Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. W tym celu płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się werniksem akwafortowym znajdującym się w kwasie w postaci nieroztwarzonej, a następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu. Potem przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukową, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba przeniesiona zostaje w prasie wklęsłodrukowej na papier.
Akwafortą posługiwali się: Albrecht Dürer, Rembrandt, Jacques Callot, Berthold Hellingrath, Francisco Goya, Giovanni Battista Piranesi, James Abbott McNeill Whistler, Marc Chagall, Pablo Picasso, Taras Szewczenko, Daniel Chodowiecki, Jan Piotr Norblin, Michał Płoński, Leon Wyczółkowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Józef Pankiewicz, Wojciech Weiss, Zbigniew Rabsztyn, Józef Pieniążek, Magdalena Gintowt-Juchniewicz, Cezary Paszkowski, Barbara Rosiak, Leszek Rózga, Barbara Narębska-Dębska, Tadeusz Michał Siara, Beata Nehring i Chaim Goldberg
Pierwsza akwaforta datowana jest na rok 1513, a jej twórcą był szwajcarski sztycharz Urs Graf. W wyniku rozwoju tej techniki w XVIII w. wynaleziono akwatintę poszerzającą możliwości oddawania półtonów.
Przypisy
Bibliografia
Techniki graficzne
Techniki druku |
332 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Aedh | Aedh | Aedh, Aed, (ur. ok. 840, zm. 878) – król Szkotów 877–878.
Życiorys
Młodszy syn króla Kennetha I MacAlpina, objął władzę po swoim bracie Konstantynie I. Szczegóły jego krótkich rządów nie są znane. Miał dwóch synów: starszy objął tron szkocki jako Konstantyn II w 900 r., młodszy, jako Donald I panował w podleglym Szkotom królestwie Strathclyde w latach 908–925.
Aedh zginął w bitwie z Normanami pod Strathallan w 878 r. Zgodnie ze zmodyfikowanym przez Donalda I szkockim zwyczajem tzw. tanistry, następcą wyznaczony był Giric, syn Donalda I. W wyniku spisku królem został także Eochaid, syn króla Strathclyde Rhuna i siostry Aeda. Ostatecznie rządy w Szkocji sprawowali wspólnie Giric i Eochaid.
Zobacz też
kalendarium historii Szkocji
historia Szkocji
władcy brytyjscy
Bibliografia
Alan Orr Anderson, Early Sources of Scottish History A.D 500–1286, volume 1. Reprinted with corrections. Paul Watkins, Stamford, 1990.
Marjorie Ogilvie Anderson, Kings and Kingship in Early Scotland. Scottish Academic Press, Edinburgh, revised edition 1980.
A. A. M. Duncan, The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence. Edinburgh University Press, Edinburgh, 2002.
Smyth, Alfred P., Warlords and Holy Men: Scotland AD 80–1000. E.J. Arnold, London, 1984 (reprinted Edinburgh UP).
Władcy Szkocji
Urodzeni w IX wieku
Zmarli w 878 |
187155 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Jonas%20Bj%C3%B6rkman | Jonas Björkman | Jonas Lars Björkman (ur. 23 marca 1972 w Växjö) – szwedzki tenisista, zwycięzca turniejów wielkoszlemowych w grze podwójnej, lider rankingu ATP deblistów, zdobywca Pucharu Davisa, olimpijczyk.
Kariera tenisowa
Karierę tenisową Björkman rozpoczął w 1991 roku. Początkowo łączył występy singlowe z deblowymi, jednak z czasem bardziej skupił się na grze podwójnej. W grze pojedynczej Szwed ma w swoim dorobku sześć tytułów w rozgrywkach rangi ATP World Tour oraz pięciokrotnie był uczestnikiem finałów. W zawodach wielkoszlemowych najdalej doszedł do półfinałów US Open w 1997 roku oraz Wimbledonu w 2006 roku. W 1997 zakwalifikował się do turnieju Masters Cup, gdzie dotarł do półfinału. W rankingu singlowym najwyżej był na 4. miejscu w listopadzie 1997 roku.
W grze podwójnej Björkman wygrał łącznie pięćdziesiąt cztery turnieje kategorii ATP World Tour, w tym dziewięciokrotnie zwyciężał w imprezach wielkoszlemowych, tworząc pary z różnymi tenisistami. Dwukrotnie Björkman był najlepszy w turnieju Masters Cup. Ponadto Szwed czterdzieści trzy razy grał w finałach zawodów ATP World Tour, w tym sześciokrotnie w finałach Wielkiego Szlema. Na początku lipca 2001 roku został sklasyfikowany na pozycji lidera rankingu deblowego.
W grze mieszanej Björkman dwukrotnie był uczestnikiem wielkoszlemowych finałów, najpierw w 1999 roku na Wimbledonie w parze z Anną Kurnikową, a następnie w 2007 roku ponownie na londyńskich kortach tym razem wspólnie z Alicią Molik.
Od 1994 roku był regularnym reprezentantem Szwecji w Pucharze Davisa, zarówno w grze pojedynczej, jak i podwójnej. Przyczynił się do zdobycia trofeum w 1994, 1997 i 1998. Bez większych sukcesów bronił barw Szwecji na igrzyskach olimpijskich w Atlancie (1996), Atenach (2004) i Pekinie (2008).
W 2008 roku Björkman zakończył tenisową karierę, chociaż w październiku 2013 roku, w wieku 41 lat, zagrał w Sztokholmie, osiągając finał debla w parze z Robertem Lindstedtem. Björkman był zawodnikiem praworęcznym, bekhend gra oburącz. Preferował tenis ofensywny, z częstymi atakami wolejowymi przy siatce; w szczytowym okresie kariery był jednym z najlepiej odbierających serwis rywala graczy.
Finały w turniejach ATP World Tour
Gra pojedyncza (6−5)
Gra podwójna (54−43)
Gra mieszana (0−2)
Przypisy
Bibliografia
Urodzeni w 1972
Szwedzcy tenisiści
Liderzy rankingu deblowego ATP
Triumfatorzy Australian Open
Triumfatorzy French Open
Triumfatorzy Wimbledonu
Triumfatorzy US Open
Szwedzcy olimpijczycy
Uczestnicy Letnich Igrzysk Olimpijskich 1996
Uczestnicy Letnich Igrzysk Olimpijskich 2004
Uczestnicy Letnich Igrzysk Olimpijskich 2008
Ludzie urodzeni w Växjö |
333 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiroshige%20And%C5%8D | Hiroshige Andō | , zwany także – jeden z najbardziej znanych japońskich malarzy, grafików i twórców ukiyo-e.
Życiorys
W dzieciństwie nosił imię Tokutarō. Był synem strażaka. W wieku dwunastu lat stracił rodziców.
Imię Hiroshige przyjął w 1811 r., gdy rozpoczął naukę w pracowni Toyohiro Utagawy. Z tego powodu mógł używać nazwy szkoły Utagawa zamiast własnego nazwiska.
Hiroshige wykonywał większość swoich prac w technice drzeworytu. Początkowo tworzył portrety, przedstawiające głównie aktorów i kobiety, ale w późniejszych latach stał się sławny dzięki pejzażom i obrazom natury. Wykonał tysiące kompozycji przedstawiających kwiaty i ptaki, ale także Edo, miasta i drogi. Do najsłynniejszych należą np. serie: Sto znanych miejsc w Edo (przyjmowane za wyjątkowe osiągnięcie szkoły ukiyo-e) i Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tōkaidō.
Hiroshige zmarł w czasie epidemii cholery w Edo.
Twórczość
Jego twórczość stała się inspiracją dla Udo Kallera, Vincenta van Gogha, Jamesa McNeilla Whistlera, Paula Cézanne'a, Henri de Toulouse-Lautreca, Paula Gauguina i innych twórców impresjonizmu.
Część jego dzieł znajduje się w Muzeum Miedzi w Legnicy. Kolekcjonerem jego drzeworytów był m.in. Feliks Jasieński – zebrał ich około 2000. Wiele z nich jest prezentowanych w krakowskim muzeum „Manggha”.
Wielbicielką twórczości Hiroshige była Wisława Szymborska (1923–2012), która poświęciła mu wiersz z tomu Ludzie na moście.
Niektóre prace
Poranek w Nihonbashi
Lato – irysy przy Yatsuhashi i poeta Ariwara no Narihira (1844–1848)
Grota na wyspie Enoshima (1832)
cykl ok. 118 lub 119 prac pt. Meisho Edo hyakkei – Sto widoków Edo (dzisiejsze Tokio)
Nagła ulewa nad Wielkim Mostem w Atake (1857)
Wieczorny śnieg na wzgórzu Asuka (1832)
Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tōkaidō (1833–1834)
Deszcz w Shōno (1833)
36 widoków na górę Fudżi
Sześćdziesiąt dziewięć stacji Kiso Kaidō (Nakasendō)
Zobacz też
Feliks Jasieński
Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”
Japonizm w sztuce Zachodu
36 widoków na górę Fudżi (Hokusai)
Kultura Japonii
Przypisy
Bibliografia
Rosella Menegazzo, Japonia, Wydawnictwo "Arkady", Warszawa 2008,
Linki zewnętrzne
Niektóre prace tego artysty
Hiroshige Andō
Japońscy malarze
Urodzeni w 1797
Zmarli w 1858 |
187156 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzebie%C5%84%20%28przedmiot%29 | Grzebień (przedmiot) | Grzebień – przyrząd służący do układania włosów, narzędzie fryzjerskie, mający postać rączki z wystającym w jednej płaszczyźnie szeregiem sprężystych kolców w bardzo bliskiej od siebie odległości.
Wytwarzane z: tworzyw sztucznych, kauczuku, silikonu, włókien węglowych, rogu, metalu, aluminium, drewna z żywicami epoksydowymi, twardej gumy, szylkretu, kości słoniowej. Grzebień jest jednym z najstarszych przyrządów toaletowych ludzkości. Był także stosowany jako element ozdobny do podpinania fryzury lub ozdoby włosów. W modzie bidermeierowkiej szczególnie popularne były grzebienie szylkretowe wycinane we wzory wpinane w wysokie koki. Współcześnie zwykle wykonywany z tworzywa sztucznego. Do zastosowań we fryzjerstwie, wykonywane z materiałów nieelektryzujących się.
Historia
Najstarszy grzebień wykonany ze zwierzęcej kości został znaleziony na terenach Skandynawii, datowany jest na 8 tysięcy lat p.n.e.. W najstarszych grobach kultur starożytnych zwykle znajdujemy ozdobne spinki, wisiory i właśnie grzebienie. Na terenie Polski najstarsze grzebienie pochodzą z zespołów grobowych z I wieku. Wykonywane były z kości, rogów i drewna. Wśród odkryć archeologicznych znajdują się grzebienie jednostronne i dwustronne, jednopłytkowe, wykonane z jednego kawałka rogu lub kości, jak i trójwarstwowe, gdzie między dwiema płytkami, które stanowiły uchwyt, umocowane są uzębione płytki. Wszystkie części spajano nitami żelaznymi lub brązowymi. Powyżej linii zębów przyozdabiano je płaskorzeźbami przedstawiającymi wizerunki zwierząt, kamieniami szlachetnymi, perłami, rycinami ze scenami mitologicznymi itp.. Grzebień dwurzędowy znaleziony na terenie opactwa benedyktynow w Tyńcu z okresu wczesnego średniowiecza, który można zobaczyć w muzeum archeologicznym w Krakowie jest ozdobiony charakterystycznymi kółkami z otworkiem w środku. Grzebień został znaleziony także na terenie dawnego grodu na Górze Lecha w Gnieźnie. Oprócz funkcji toaletowych grzebień pełnił też inne funkcje – używano go do zbierania płodów rolnych, czesania lnu, łowienia ryb, zdobienia ceramiki. Prawdopodobnie pełnił też funkcję magiczną. W 2017 roku na terenie obecnego Izraela odnaleziono dwurzędowy grzebień z kości słoniowej. W 2022 roku odczytano inskrypcję na nim: „Niech ta kość wytępi wszy z włosów i brody!”, które jest magicznym zaklęciem przy walce z wszami. Napis powstał około 3700 lat temu
Grzebień z tworzywa sztucznego pierwszy wyprodukował w brytyjskiej fabryce przedmiotow codziennego użytku Alexander Parkes (1813-1890) w XIX wieku.
Typy grzebieni
grzebień do rozczesywania włosów
grzebień do wyczesywania zabrudzeń
grzebień do wyciskania fal z włosów
grzebień do strzyżenia fryzur jeż
grzebień do rozjaśniania i farbowania
grzebień do czesania koka
grzebień do tapirowania
Zobacz też
Gra na grzebieniu
Szczotka do włosów
Przypisy
Higiena osobista
Fryzjerstwo |
334 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Anton%20de%20Bary | Anton de Bary | Heinrich Anton de Bary (ur. 26 stycznia 1831 we Frankfurcie nad Menem, zm. 19 stycznia 1888 w Strasburgu) – niemiecki botanik, mykolog i fitopatolog, twórca briologii.
Był jednym z dziesięciorga dzieci lekarza Augusta Theodora de Bary i Emilie Meyer de Bary. Ojciec zachęcał go do przyłączenia się do wycieczek aktywnej grupy przyrodników, którzy zbierali okazy na okolicznych wsiach. W 1848 roku de Bary ukończył gimnazjum we Frankfurcie i rozpoczął studia medyczne w Heidelbergu, później w Marburgu. W 1850 r. kontynuował je w Berlinie, ale równocześnie rozwijał swoje zainteresowania nauką o roślinach. W 1853 r. ukończył medycynę w Berlinie, ale rozprawę doktorską napisał z zakresu botaniki. W tym samym roku opublikował książkę o grzybach powodujących u roślin choroby zwane rdzą i śniecią. Tylko przez krótki czas praktykował jako lekarz. Został wykładowcą botaniki na Uniwersytecie w Tybindze. W 1855 roku na Uniwersytecie we Fryburgu założył najbardziej zaawansowane w owym czasie laboratorium botaniczne.
W 1861 r. de Bary poślubił Antonie Einert, z którą miał czworo dzieci. W 1867 roku przeniósł się na Uniwersytet w Halle. Został tu współredaktorem czasopisma Botanische Zeitung, a później jedynym jego redaktorem. Czasopismo to wywarło wielki wpływ na rozwój botaniki. Po wojnie francusko-pruskiej (1870-1871), de Bary został mianowany profesorem botaniki na Uniwersytecie w Strasburgu. Założył tu uniwersytecki ogród botaniczny. Prowadził wiele badań w uniwersyteckim instytucie botanicznym, przyciągnął wielu studentów z Europy i Ameryki oraz wniósł duży wkład w rozwój botaniki.
De Bary poświęcił się badaniu grzybów chorobotwórczych. W tym czasie uważano, że powstają one samoistnie. De Bary wykazał, że nie są produktami zawartości komórek zaatakowanych roślin i nie powstały z wydzieliny chorych komórek. W owym czasie zaraza ziemniaka powodowała rozległe dewastacje upraw i ogromne straty gospodarcze. De Bary zbadał powodującego tę chorobę grzyba Phytophthora infestans i jego cykl życiowy. Pochodzenie chorób roślin nie było wówczas znane. De Bary stwierdził, że czynnikami chorobotwórczymi są grzyby. Doszedł do wniosku, że grzyby z grupy rdzowców (Uredinales) i głowniowców (|Ustilaginales) są pasożytami.
De Bary zauważył także, że pewne morfy, które zostały sklasyfikowane jako odrębne gatunki, były w rzeczywistości kolejnymi etapami rozwoju tego samego organizmu. Badał historię rozwoju śluzowców (Myxomycetes) i zauważył ich podobieństwo do zwierząt. Jako pierwszy utworzył termin Mycetozoa, który obejmuje niższe zwierzęta i śluzowce. W swojej pracy nad Myxomycetes (1858 r.) zwrócił uwagę, że na jednym etapie ich cyklu życiowego (stadium plazmodialne) były one niewiele więcej niż bezkształtnymi, ruchliwymi masami substancji, którą Félix Dujardin nazwał sarcode (protoplazma).
De Bary jako pierwszy opisał rozmnażanie płciowe grzybów. W 1858 r. zaobserwował koniugację u glonów skrętnica (Spirogyra), a w 1861 r. opisał rozmnażanie płciowe u grzyba Peronospora sp. Widział konieczność obserwacji całego cyklu życiowego patogenów i próbował śledzić go w żywych roślinach żywicielskich. Ponad 15 lat badał grzybopodobne gatunki z grupy Peronosporeae, szczególnie Phytophthora infestans i rodzaju Albugo, pasożyty ziemniaka. W swojej opublikowanej w 1863 roku pracy zatytułowanej „Recherches sur le development de quelques champignons parasites”, donosił o zaszczepieniu zarodników P. infestans na zdrowych liściach ziemniaka i obserwowaniu penetracji liścia i późniejszego wzrostu grzybni, która zaatakowała tkankę, powstawanie konidiów i pojawienie się charakterystycznych czarnych plam zarazy ziemniaczanej. Wykonywał też podobne eksperymenty na łodygach i bulwach ziemniaków. Obserwując konidia w glebie i infekcję bulw, stwierdził, że grzybnia może przetrwać w bulwach mroźną zimę
Przeprowadził dokładne badania nad rdzą zbożową (Puccinia graminis), patogenem powodującym chorobę o nazwie rdza źdźbłowa zbóż i traw. Wykazał, że P. graminis wymaga różnych żywicieli na różnych etapach swojego rozwoju, a jednym z nich jest berberys. Odkrycie De Bary’ego wyjaśniło, dlaczego usuwanie roślin berberysu było od dawna praktykowane jako metoda zwalczania tej choroby.
De Bary badał również powstawanie porostów, które są wynikiem związku między grzybem a glonem. Prześledził etapy, przez które rosły i rozmnażały się oraz adaptacje, które umożliwiły im przetrwanie suszy i zimy. W 1879 r. utworzył słowo „symbioza” w swojej monografii Die Erscheinung der Symbiose. Starannie przestudiował morfologię pleśni, drożdży i grzybów i zasadniczo ustanowił mykologię jako nową, niezależną naukę.
Koncepcja i metody De Bary’ego wywarły ogromny wpływ na rozwijającą się dziedzinę bakteriologii i botaniki. Opublikował ponad 100 prac naukowych i wywarł wpływ na wielu studentów, którzy później zostali wybitnymi botanikami i mikrobiologami, takimi jak Siergiej Winogradsky (1856–1953), William Gilson Farlow (1844–1919) i Pierre-Marie-Alexis Millardet (1838–1902). Był jednym z najbardziej wpływowych biologów XIX wieku. Zmarł na guza szczęki po przejściu rozległej operacji.
Przy nazwach naukowych utworzonych przez niego taksonów standardowo dodawany jest skrót jej nazwiska de Bary (zobacz: lista skrótów nazwisk botaników i mykologów).
Przypisy
Ludzie urodzeni we Frankfurcie nad Menem
Wykładowcy Uniwersytetu Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze
Wykładowcy Uniwersytetu w Tybindze
Niemieccy fitopatolodzy
Niemieccy botanicy
Niemieccy mykolodzy
Lichenolodzy
Urodzeni w 1831
Zmarli w 1888 |
336 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Antygen | Antygen | Antygen (źródłosłów niejasny: anti, przeciw, genos, ród, rodzaj; przytaczane także = antibody generator, generator przeciwciał) – substancja, która wykazuje antygenowość (właściwość wiązania się ze swoistymi przeciwciałami) oraz immunogenność (właściwość wywołania przeciw sobie odpowiedzi odpornościowej), przy czym znane są antygeny, tzw. hapteny, które stają się immunogenne dopiero po związaniu się z nośnikiem.
W bardziej ogólnym sensie antygen to każdy związek chemiczny, który może być wykryty za pomocą swoistych przeciwciał w różnych metodach diagnostycznych. Pojęcie antygenu jest szerokie i zależne od kontekstu – mianem antygenu można określić całą komórkę bakteryjną lub tylko jedno z białek na jej powierzchni.
Klasyfikacja
Ze względu na sposób aktywacji układu odpornościowego wyróżnia się dwa rodzaje antygenów:
immunogeny – charakteryzujące się immunogennością i antygenowością
hapteny – małe cząsteczki wykazujące tylko antygenowość, niezdolne do samodzielnego wywołania odpowiedzi odpornościowej, chyba że występują jako element kompleksu z cząsteczkami o większych rozmiarach.
Inny sposób klasyfikacji antygenów uwzględnia udział limfocytów T w rozwoju odpowiedzi odpornościowej na daną substancję. W takim układzie wyróżniamy:
antygeny grasiczozależne, które wymagają udziału limfocytów T do wzbudzenia odpowiedzi
antygeny grasiczoniezależne, niewymagające udziału limfocytów T w indukcji odpowiedzi.
Antygeny można także podzielić ze względu na liczbę epitopów na pojedynczej cząsteczce antygenu rozpoznawanych przez dane przeciwciało:
antygeny monowalentne (jednowartościowe), zawierające tylko jeden epitop i wiążące się z pojedynczym paratopem
antygeny poliwalentne (wielowartościowe), posiadające wiele epitopów.
Należy zauważyć, iż niektórzy autorzy pod pojęciem antygenów poliwalentnych rozumieją duże antygeny posiadające wielokrotnie powtarzający się identyczny epitop, natomiast antygen posiadający wiele różnych epitopów określany jest wówczas jako multiwalentny. Stosowana jest też nomenklatura, w której nie rozróżnia się multi- i poliwalentności, lecz wspomina się o antygenach multiwalentnych jednodeterminantowych (antygen z wieloma identycznymi epitopami) lub wielodeterminantowych (antygen z wieloma różnymi epitopami). Rozróżnienia te są istotne, bowiem wartościowość antygenu ma znaczenie zarówno dla aktywacji limfocytów B, które wytwarzają przeciwciała, jak i dla możliwości tworzenia kompleksów immunologicznych (immunoprecypitacja).
Można także dokonać podziału antygenów na podstawie „pokrewieństwa” z antygenami danego organizmu. Wyróżnia się wtedy autoantygeny, izoantygeny, alloantygeny oraz heteroantygeny. Takie rozróżnienie jest istotne zwłaszcza w transplantologii. Podział ten można także bardziej uogólnić, mówiąc jedynie o autoantygenach i antygenach nominalnych.
Inne pojęcia klasyfikujące lub wyróżniające określone rodzaje antygenów:
antygeny natywne – nie ulegają przetworzeniu w komórkach prezentujących antygen
alergeny – antygeny wywołujące reakcje alergiczne
superantygeny – antygeny wywołujące nieswoistą, masową aktywację limfocytów T prowadząco do wydzielania znacznych ilości cytokin
antygeny nowotworowe (neoantygeny) – antygeny charakterystyczne lub częściej występujące w przypadku komórek nowotworowych
tolerogeny – nie wywołują klasycznej odpowiedzi odpornościowej, ich podanie prowadzi do rozwoju tolerancji immunologicznej.
Odpowiedź odpornościowa na dany antygen może być modyfikowana przez obecność innego antygenu – zjawisko to nazywamy konkurencją antygenową.
Geneza terminu
Termin „antygen” ewoluował razem z pojęciem „przeciwciało” i nie jest jasne, kto użył go po raz pierwszy. Zwykle uważa się, że pojęcie zostało wprowadzone w 1899 roku przez Ladislasa Deutscha (Laszlo Detre), a upowszechnił je noblista Paul Ehrlich.
Zobacz też
hapten
odporność immunologiczna
patogen
Przypisy |
187159 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Jaskinia%20Raj | Rezerwat przyrody Jaskinia Raj | Rezerwat przyrody Jaskinia Raj – rezerwat przyrody nieożywionej na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego w Chęcinach, w gminie Chęciny, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 7,83 ha (akt powołujący podawał 7,76 ha)
Rok utworzenia: 1968
Dokument powołujący: Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (obecnie Ministerstwo Środowiska) z 5 października 1968; MP. 44/1968, poz. 316
Numer ewidencyjny WKP: 034
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: wychodnie wapieni dewońskich, Jaskinia Raj z najbogatszą w Polsce szatą naciekową oraz namuliska z cennymi zabytkami archeologicznymi.
W skład rezerwatu, oprócz jaskini, wchodzi też fragment rosnącego w jej otoczeniu około stuletniego boru sosnowego. W podszycie rosną: dąb, grab, leszczyna, berberys i kilka gatunków róż. W runie leśnym występuje wiele gatunków roślin chronionych np. wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, widłak jałowcowaty, sasanka łąkowa i lilia złotogłów.
Przez rezerwat przechodzi czerwony szlak turystyczny z Kielc do Chęcin oraz Rowerowy Szlak Architektury Obronnej.
Zobacz też
Jaskinia Raj
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Chęciny
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim |
187161 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Kamie%C5%84%20Michniowski | Rezerwat przyrody Kamień Michniowski | Rezerwat przyrody Kamień Michniowski – leśny rezerwat przyrody położony na terenie Sieradowickiego Parku Krajobrazowego (w nadleśnictwie Suchedniów), w gminie Bodzentyn, w powiecie kieleckim (województwo świętokrzyskie).
Numer ewidencyjny WKP: 041
Powierzchnia: 10,59 ha (akt powołujący podawał 10,50 ha)
Przedmiotem ochrony są wielogatunkowe zbiorowiska leśne z jodłą pospolitą (Abies alba) oraz wychodnie skał piaskowca triasowego z ciekawą roślinnością naskalną.
Rezerwat obejmuje część szczytową i fragment zachodniego zbocza najwyższego wzniesienia Pasma Sieradowickiego Gór Świętokrzyskich – Kamienia Michniowskiego (435 m n.p.m.).
Na terenie rezerwatu znajduje się Jaskinia Ponurego.
Przez rezerwat przechodzi niebieski szlak turystyczny z Berezowa do Suchedniowa. Rezerwat jest punktem początkowym czarnego szlaku turystycznego prowadzącego do kapliczki Świętej Barbary.
Podstawa prawna
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Monitor Polski z 1978 r, Nr 33, Poz. 126
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Wzdół Rządowy
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim |
337 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amenominakanushi | Amenominakanushi | – japońskie bóstwo (kami) shintō. Występuje w kiki jako pierwszy byt powstały z pramaterii. Wraz z Takamimusubi i Kamimusubi należy do trójcy najstarszych bogów. Podobnie jak sześć kolejnych pokoleń bogów, mieli oni "ukryć swoje ciała" i nie pozostawili po sobie potomstwa, nie występują już także później w żadnych mitach.
Część teologów shintōistycznych uznawała i uznaje nadal Amenominakanushi za bóstwo jedyne, stwórcę i początek świata; wszystkie pozostałe bóstwa miałyby być jedynie jego manifestacjami. Teoria ta była szczególnie popularyzowana w okresie Meiji, gdzie Amenominakanushi jako pra-stwórca i pra-początek był eksponowany jako najważniejsze bóstwo wraz Takamimusubi, Kamimusubi i Amaterasu. Pogląd taki został odrzucony jednak przez wiele szkół i sekt shintō, część z nich uznała nawet, że Amenominakanushi nie jest rdzennym bóstwem japońskim, a jedynie zapożyczeniem z Chin.
Według nieco odmiennych interpretacji - w tym w Kojiki - Amenominakanushi, Takamimusubi i Kamimusubi są trójcą bogów (zōka-no sanshin), która pojawiła się na początku stworzenia nieba i ziemi oraz była podstawą narodzin i rozwoju wszechrzeczy. Wraz z innymi bogami, jak: Homusubi (bóstwem ognia), Wakamusubi (młodości), Ikumusubi (życia), Tarumusubi (obfitości) tworzą grupę bóstw/świętych duchów stworzenia i sił harmonii o wspólnej nazwie musubi lub musubi-no kami.
Przypisy
Bibliografia
Basic Terms of Shinto, Kokugakuin University, Institute for Japanese Culture and Classics, Tokyo 1985
Kojiki czyli księga dawnych wydarzeń, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986, (przekład z japońskiego Wiesław Kotański)
Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary, Kenkyusha Limited, Tokyo 1991,
Bóstwa japońskie |
187162 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Czas%20apokalipsy | Czas apokalipsy | Czas apokalipsy () – amerykański film wojenny z 1979 roku w reżyserii Francisa Forda Coppoli, którego inspiracją było opowiadanie Josepha Conrada Jądro ciemności. W roku 2001 ukazała się poszerzona wersja reżyserska tego filmu, Czas apokalipsy: Powrót.
Opis fabuły
W trakcie wojny wietnamskiej kapitan US Army Special Forces Benjamin Willard otrzymuje zlecenie zlikwidowania pułkownika Waltera Kurtza, który zdezerterował z amerykańskiej armii i na pograniczu Kambodży stworzył swoją własną armię i quasi-państwo podległych mu tubylców. Willard najpierw musi dotrzeć do linii frontu, a następnie na własną rękę z kilkoma żołnierzami, stanowiącymi załogę łodzi patrolowej, odnaleźć miejsce pobytu Kurtza i dokonać jego egzekucji. Początkowo Willard jest świadkiem dziwnego obrazu wojny, w którym podpułkownik Kilgore w trakcie ataku pozycji Wietkongu rozkazuje swoim żołnierzom uprawiać surfing czy dokonuje nalotów, którym towarzyszą głośne dźwięki „Cwału Walkirii” Wagnera odtwarzane z atakujących helikopterów. Z czasem miejsca, przez które podróżują bohaterowie, by dotrzeć do celu, wydają się coraz bardziej dzikie. Rodzi to wahanie i strach w umysłach żołnierzy. Obraz jest opatrzony kultową muzyką, w tym utworem „The End” zespołu The Doors – ówczesnym symbolem wolności.
Obsada
Martin Sheen – kapitan Benjamin L. Willard
Marlon Brando – pułkownik Walter Kurtz
Robert Duvall – podpułkownik Bill Kilgore
Albert Hall – st. podoficer George „Chief” Phillips
Frederic Forrest – mechanik Jay „Chef” Hicks
Sam Bottoms – strzelec Lance B. Johnson
Laurence Fishburne – strzelec Tyrone „Mr. Clean” Miller
Dennis Hopper – fotoreporter
Harrison Ford – pułkownik Lucas
Produkcja
Podczas zdjęć do filmu nakręcono ponad 230 godzin materiału (około 375 tys. metrów taśmy), z czego wykorzystano ledwie 1%. Postprodukcja trwała dwa lata.
Zdjęcia były robione głównie na Filipinach.
Inspiracje i odwołania w kulturze
Fragment Czasu Apokalipsy został wykorzystany w teledysku do piosenki What I’ve Done grupy Linkin Park.
Fragment słów wypowiedzianych przez podpułkownika Billa Kilgore (Robert Duvall) został wykorzystany na początku utworu Napalm In The Morning thrash metalowego zespołu Sodom, który znalazł się na albumie M-16 w 2001.
W Polsce film miał premierę w 1981 roku, krótko przed stanem wojennym. Wkrótce po jego wprowadzeniu Chris Niedenthal wykonał z ukrycia zdjęcie przedstawiające transporter opancerzony SKOT stojący na tle napisu Czas apokalipsy, reklamującego film na budynku Kina Moskwa w Warszawie. Zdjęcie figuruje m.in. na okładce książki Gabriela Mérétika z 1989, Noc generała, poświęconej tematowi.
Utwór The Edge Of Darkness brytyjskiego metalowego zespołu Iron Maiden powstał pod inspiracją historii przedstawionej w Czasie Apokalipsy.
Gra wideo Spec Ops: The Line jest inspirowana Czasem Apokalipsy.
Zobacz też
lista stu najlepszych amerykańskich filmów według AFI
Full Metal Jacket
Łowca jeleni
Pluton
Przypisy
Linki zewnętrzne
Amerykańskie dramaty filmowe
Amerykańskie filmy wojenne
Filmy o wojnie w Wietnamie
Filmy w reżyserii Francisa Forda Coppoli
Amerykańskie filmy z 1979 roku
Filmy nagrodzone Złotą Palmą
Filmowe adaptacje utworów Josepha Conrada
Filmy wytwórni Miramax Films
Filmy wytwórni United Artists
Filmy w National Film Registry
Filmy nagrodzone Oscarem za najlepszy dźwięk
Filmy nagrodzone Oscarem za najlepsze zdjęcia |
187164 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach%20w%20Londynie%20%287%20lipca%202005%29 | Zamach w Londynie (7 lipca 2005) | Trzy eksplozje w metrze i jedna eksplozja w miejskim autobusie sparaliżowały 7 lipca 2005 w porannych godzinach szczytu centrum Londynu w Wielkiej Brytanii.
Bomby wybuchły w tym samym czasie, kiedy w Gleneagles w Szkocji odbywał się szczyt państw G8 oraz w dzień po decyzji Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego o organizacji Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2012 w Londynie, a także podczas procesu Abu Hamzy al-Masriego. Po zamachach w mieście zapanował potężny paraliż komunikacyjny – zarówno kursy metra, jak i autobusów zostały zawieszone.
W wyniku czterech eksplozji zginęły 52 osoby, a co najmniej 700 osób zostało rannych (w tym 22 osoby w stanie krytycznym). Wśród ofiar śmiertelnych były trzy Polki: 23-letnia Monika Suchocka, 29-letnia Karolina Glück oraz 43-letnia Anna Brandt. Trzech innych Polaków zostało lekko rannych.
Zamachowcy
Trójka terrorystów to obywatele Wielkiej Brytanii: 30-letni Mohammed Sidik Khan, 18-letni Hasib Hussain, 22-letni Shahzad Tanweer. Czwarty zamachowiec to pochodzący z Jamajki 19-latek Germaine Lindsay. Ostatni z nich zdetonował ładunek na stacji King’s Cross, gdzie zginęło najwięcej ludzi.
Zginęli oni w wybuchach w metrze i autobusie. Trzej zamachowcy przyjaźnili się ze sobą i mieszkali w Leeds. Czwarty pochodził z Luton.
Jeden z zamachowców, 22-letni Shahzad Tanweer był zdolnym uczniem i miłośnikiem sportu. Na ścianie swego pokoju miał portret Mike’a Tysona, uwielbiał football i lekką atletykę. Był dumny, że jest Brytyjczykiem. Wrócił odmieniony po wyprawie do Lahaur.
Z kolei 30-letni Mohammed Sidik Khan był nauczycielem niepełnosprawnych dzieci w jednej ze szkół podstawowych w Leeds. Khan miał ośmiomiesięczną córkę, a jego żona była w czwartym miesiącu ciąży.
Kolejny z zamachowców, 18-letni Hasib Hussain, który zdetonował ładunek wybuchowy w autobusie, został kiedyś zatrzymany za kradzież w sklepie. Dlatego też jego rodzina tak chętnie zgodziła się na podróż chłopaka do Lahaur w Pakistanie. Ojciec i matka liczyli, że chłopak wróci na właściwą drogę.
Organizacja odpowiedzialna za zamach
Do przeprowadzenia zamachów w Londynie, przyznała się nieznana do tej pory organizacja pod nazwą Tajna Grupa Dżihadu Al-Qaidy w Europie. „Bohaterscy bojownicy narodu arabskiego! Nadszedł czas zemsty na syjonistycznym, prowadzącym krucjatę rządzie brytyjskim. To odpowiedź na masakry, jakich Wielka Brytania dopuszcza się w Iraku i Afganistanie” – stwierdziła w oświadczeniu, przekazanym dwiema drogami: poprzez Internet i redakcję arabskiego dziennika „Al-Kuds al-Arabi”. Czy taka organizacja istnieje i czy naprawdę jest związana z Al-Ka’idą, nie wiadomo.
„Wielka Brytania płonie w strachu i przerażeniu. Ostrzegaliśmy ją i dotrzymaliśmy słowa” – pisał dalej Dżihad w Europie. I dodał: „Ostrzegamy rządy Danii i Włoch, że jeśli nie wycofają swych wojsk z Iraku i Afganistanu, zostaną ukarane w taki sam sposób”.
Reakcja polityków
Minister spraw wewnętrznych Wielkiej Brytanii Charles Clarke powiedział, że wybuchy w Londynie spowodowały straszliwe szkody, natomiast rzecznik Partii Konserwatywnej Alan Duncan powiedział, że eksplozje to wielki zamach terrorystyczny. Premier Wielkiej Brytanii Tony Blair powiedział, że w Londynie doszło do serii ataków terrorystycznych. Zapowiedział też, że opuści obrady szczytu G8 za kilka godzin i wróci do Londynu, ale że szczyt będzie kontynuowany. Wyraźnie wstrząśnięty Blair powiedział, że w Londynie są zabici i ranni. Zamachy nazwał barbarzyńskimi. Minutą ciszy pamięć ofiar uczcił Parlament Europejski i polski Sejm. Polscy politycy zapewnili, że Polsce nie grozi niebezpieczeństwo.
Atak terrorystyczny
Do eksplozji w londyńskim metrze doszło o 8:49 czasu lokalnego na trasach pomiędzy stacjami: Liverpool Street i Aldgate, po ruszeniu pociągu z peronu 4 stacji Edgware Road w kierunku Paddington i pomiędzy stacjami King’s Cross St. Pancras i Russell Square. Cała sieć komunikacji miejskiej w centrum miasta (zarówno metro jak i autobusy) została wstrzymana. Do kolejnego wybuchu doszło o 9:47 przy Tavistock Square w autobusie nr 30 jadącym z Marble Arch w kierunku Hackney Wick. Stan alarmowy został ogłoszony w całej Unii Europejskiej.
Minuta po minucie
8.50 W ciągu 50 sekund trzy bomby eksplodują w metrze. Stopniowo pojawiają się wiadomości i początkowo sądzono, że ładunki nie eksplodowały jednocześnie.
8.51 Policja informuje o eksplozji w dzielnicy biznesu, w pobliżu dworca Liverpool Street.
8.56 Eksplozja na linii Piccadilly między stacjami King’s Cross a Russell Square.
9.24 Scotland Yard podaje, że miastem wstrząsnęły liczne eksplozje.
9.27 W związku z brakiem informacji, Metronet, firma odpowiedzialna za konserwację metra, podaje, że przyczyną eksplozji mógł być nagły wzrost poboru mocy.
9.47 Wybucha autobus nr 30 w pobliżu Tavistock Square. Na zdjęciach widać, że podmuch wybuchu zdarł dach. Świadkowie mówią o rozrzuconych częściach ludzkich ciał.
10.07 Zatrzymanie ruchu autobusów w całym Londynie.
10.40 Pojawia się pierwszy raport o 20 zgonach.
10.47 Minister spraw wewnętrznych Charles Clarke mówi, że „eksplozje spowodowały straszliwe szkody”.
11.15 Komisarz UE ds. sprawiedliwości i bezpieczeństwa Franco Frattini mówi w Rzymie, że wybuchy były dziełem terrorystów.
11.35 Szef londyńskiej policji potwierdza, że policja znalazła ślady materiałów wybuchowych.
12.00 Premier Tony Blair mówi w Gleneagles w Szkocji, że wybuchy w Londynie są dziełem terrorystów i że przeprowadzono je celowo w czasie szczytu G8.
12.05 Premier Tony Blair nazwał ataki „barbarzyńskimi”.
12:27 Policja i personel londyńskich szpitali podały agencji Reuters, że w zamachach rannych zostało 185 osób, w tym dziesięć poważnie, a siedmioro jest w stanie krytycznym.
12.35 Scotland Yard obniża podaną liczbę wybuchów z siedmiu do czterech – trzy nastąpiły w metrze, jeden w autobusie.
12.53 Minister spraw wewnętrznych Charles Clarke tłumaczy Izbie Gmin, że metro zostanie zamknięte na cały dzień.
14.10 Papież Benedykt XVI ubolewa nad „terrorystycznymi atakami”, nazywając je „barbarzyńskimi czynami przeciwko społeczeństwu”.
14.52 Watykański sekretarz stanu kardynał Angelo Sodano wystosował dramatyczny apel o „położenie kresu starciu cywilizacji”.
15.26 Zastępca szefa policji londyńskiej Brian Paddick podaje, że w wybuchu w pobliżu stacji metra Aldgate zginęło siedem osób, 21 na stacji King’s Cross i pięć na stacji Edgware Road.
16.26 Policja brytyjska ocenia, że zginęły 33 osoby. Nieznana pozostaje liczba ofiar wybuchu autobusu, później potwierdza się śmierć co najmniej dwóch osób.
16.32 Częściowe przywrócenie komunikacji miejskiej w Londynie. Działają autobusy, kolejka naziemna i kolej.
17.43 Tony Blair mówi, że „Wielka Brytania nie da się zastraszyć terrorystom”. Premier obiecuje postawienie winnych przed sądem.
17.49 W specjalnej rezolucji Rada Bezpieczeństwa potępia zamachy w Londynie
18.08 Mnożą się fałszywe alarmy o podejrzanych pakunkach. Ewakuowano dworzec Victoria w Londynie i handlową dzielnicę Edynburga.
18.16 W związku z zamachami rząd włoski ogłasza podwyższony poziom gotowości antyterrorystycznej. Podobne środki podjęło w ciągu dnia wiele rządów europejskich oraz Stany Zjednoczone.
18.20 Brytyjska policja informuje, że liczba ofiar śmiertelnych czwartkowych eksplozji w londyńskim metrze i autobusie wzrosła z 33 do 37. Rannych jest ponad 700.
19.46 Londyńskie zamachy „noszą charakterystyczne cechy al Kaidy” – powiedział na szczycie G8 w Gleneagles brytyjski minister spraw zagranicznych Jack Straw. Zastąpił on tam premiera Tony’ego Blaira, który odleciał po południu do Londynu.
20.33 Minister spraw wewnętrznych Francji mówi, że w londyńskich zamachach zginęło 50 osób, 300 jest rannych.
20.54 Oświadczenie organizacji muzułmańskich w Wielkiej Brytanii: „Te straszne czyny sprawiają, że wszyscy stajemy się ofiarami”.
21.02 Tony Blair wraca do Szkocji na obrady przywódców G8 w Gleneagles
Obywatelstwo ofiar zamachu
W zamachu zginęły 52 osoby pochodzące z 15 krajów:
Zobacz też
Terroryzm
Zamach w Szarm el-Szejk (2005)
Zamach w Londynie (21 lipca 2005)
Zamach w Madrycie (11 marca 2004)
Zamach na World Trade Center i Pentagon
2005
Londyn
Zamachy terrorystyczne zorganizowane przez Al-Ka’idę
2005 w Anglii |
187165 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Interferometr%20Fabry%E2%80%99ego-Perota | Interferometr Fabry’ego-Perota | Interferometr Fabry’ego-Perota – interferometr zbudowany z dwóch równoległych półprzepuszczalnych płaskich płytek, których powierzchnie wewnętrzne pokryte są warstwą o dużym współczynniku odbicia.
Fala świetlna wpadająca między płytki ulega wielokrotnemu odbiciu od zwierciadlanych powierzchni i interferuje ze swoimi odbiciami. Odbite fale różnią się amplitudą i przesunięciem fazowym, wzmocnieniu ulegają fale będące w rezonansie z wnęką.
Przyrząd został opracowany przez fizyków francuskich Charlesa Fabry’ego i Alfreda Pérota i nazwany ich nazwiskami.
Interferometr Fabry’ego-Pérota należy do grupy interferometrów wielowiązkowych. Filtr dichroiczny jest jedną z realizacji interferometru Fabry’ego-Pérota, a dokładniej jest to ściśle upakowana sekwencja kolejno ułożonych interferometrów Fabry’ego–Pérota.
Przypisy
Fabry |
187167 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Interferometr%20optyczny | Interferometr optyczny | Interferometr optyczny – interferometr oparty na zjawisku interferencji fal świetlnych. Zasada działania opiera się na nakładaniu na siebie dwóch fal spójnych, co prowadzi do powstania jaśniejszych i ciemniejszych prążków interferencyjnych. Pomiar natężenia światła oraz jego przestrzennego rozkładu pozwala na bardzo dokładne pomiary odległości oraz długości fali.
Zaproponowano wiele konstrukcji interferometrów optycznych. Z reguły w interferometrze wiązka fal świetlnych jest rozdzielana (najczęściej za pomocą płytki światłodzielącej) na dwie lub więcej wiązek, które po przebyciu różnych dróg optycznych łączą się z powrotem i trafiają do detektora, na przykład miernika natężenia lub spektrometru.
Rodzaje interferometrów
Interferometry jednowiązkowe
W interferometrach jednowiązkowych wiązka fal nie jest rozdzielana na dwie. Dla przykładu w interferometrze różnicowym stosuje się światłowód planarny. W światłowodzie za pomocą lasera pobudzamy mody TE i TM, a na wyjściu układu umieszczamy analizator pod kątem 45° do płaszczyzn polaryzacji. Światło przechodzące przez analizator interferuje i tworzy na ekranie obraz interferencyjny.
Interferometry dwuwiązkowe
Większość interferometrów stosowanych w optyce składa się z elementów optycznych, które dwie wiązki fal spójnych prowadzą różnymi drogami. Na końcu mierzona jest interferencja fal, co pozwala na bardzo dokładny pomiar struktury geometrycznej badanych obiektów.
Najważniejsze konstrukcje interferometrów dwuwiązkowych:
interferometr Michelsona
interferometr Mirau
interferometr Fizeau
interferometr Macha-Zehndera
interferometr Sagnaca
interferometr Lloyda
interferometr Twymana-Greena
zwierciadła Fresnela
Interferometr Michelsona
Michelson zmierzył długość wzorca metra przechowywanego w Paryżu wyrażając ją liczbą długości fal pewnego monochromatycznego światła. Pokazał on, że wzorzec metra jest równoważny 1 553 163,5 długości fal czerwonego światła kadmu. Za to osiągnięcie otrzymał w 1907 roku Nagrodę Nobla („za zbudowanie niezwykle precyzyjnych przyrządów optycznych i pomiary metrologiczne przeprowadzone przy ich użyciu”).
W konfiguracji przedstawionej na rysunku interferometr posiada dwa prostopadłe do siebie ramiona. Światło ze źródła S wchodzi do układu i rozdziela się na dwie wiązki na półprzepuszczalnym zwierciadle P. Na końcu obu ramion znajdują się zwierciadła Z1 i Z2, które zawracają bieg promieni. Zwierciadło Z2 dodatkowo jest ruchome i za jego pomocą zmienia się drogę optyczną jednej z wiązek. Po odbiciu dwie wiązki padają ponownie na półprzepuszczalne zwierciadło gdzie biegną już w jednym kierunku (do obserwatora O) i interferują ze sobą.
Interferometr Macha-Zehndera
W interferometrze Macha-Zehndera promień świetlny rozdzielany jest na dwa promienie (stosunek mocy 1:1). W jednym z ramion interferometru wywołuje się zmianę współczynnika załamania światła – to ramię nazywane jest sygnałowym, natomiast drugie jest ramieniem sygnału odniesienia.
Obraz interferencyjny oglądany na ekranie zależy od różnicy faz obu promieni. Różnica faz wywołana jest różnicą dróg optycznych promieni z powodu różnych wartości współczynnika załamania światła.
Konstruktorami tego typu interferometru są Ernst Mach oraz Zehnder.
Interferometr Sagnaca
Interferometr w konfiguracji Sagnaca stosuje się w samolotach jako superprecyzyjne żyroskopy.
Interferometry wielowiązkowe
W interferometrach wielowiązkowych światło pokonuje bardzo wiele dróg optycznych tworząc złożone wzory interferencyjne. Najczęściej stosowane interferometry wielowiązkowe:
Interferometr Fabry’ego-Perota
Interferometr Newtona (pierścienie Newtona)
Zastosowania
Pomiar odległości
Interferometr jest najbardziej precyzyjnym znanym obecnie urządzeniem do mierzenia odległości. Wykorzystuje on efekt interferencji światła do mierzenia odległości z dokładnością do pojedynczej długości fali. Promień odniesienia oraz promień pomiarowy przebiegają różne drogi w przestrzeni. Jedna wiązka porusza się po drodze o znanej długości, druga po drodze mierzonej. Obydwa promienie podlegają interferencji zaś odczytanie rozkładu prążków interferencyjnych pozwala określić różnicę długości w przebiegu promieni. W praktyce tak dokonany pomiar pokazuje różnice dróg optycznych, na którą składa się nie tylko różnica geometryczna długości dróg, ale która także zależy od własności optycznych ośrodka, przez który przebiegają promienie, co znajduje swoje zastosowanie np. podczas pomiaru naprężeń ośrodka, przez który przechodzą promienie, lub np. podczas oceny turbulentności gazu w tubusach teleskopów astronomicznych.
Doświadczenie Michelsona-Morleya
Interferometr dwuramienny został wykorzystany w 1887 roku Alberta Michelsona i Edwarda Morleya do wykazania, że prędkość światła w układzie źródła jest stała niezależnie od jego ruchu. Stało się to kluczowym eksperymentem prowadzącym do teorii eteru Lorentza, emisyjnych teorii światła i wreszcie do szczególnej teorii względności Einsteina.
Spektroskopia fourierowska
W spektroskopii fourierowskiej wykorzystuje się interferometr Michelsona do badania widma promieniowania. Widmo to otrzymuje się wykonując transformatę Fouriera natężenia światła mierzonego w zależności od różnicy długości ramion interferometru.
Zobacz też
interferometria
Linki zewnętrzne
Witold Zawadzki, Bliżej Nauki: Małe jest piękne, duże jeszcze piękniejsze – czyli o interferometrach optycznych, kanał FAIS UJ na YouTube, 23 marca 2021 [dostęp 2023-11-30]. |
338 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Amaterasu | Amaterasu | , – japońska bogini słońca, narodzona z lewego oka boga Izanagiego i wyznaczona przez niego do panowania na Wysokiej Równinie Niebios (tłum. również: Równina Wysokich Niebios, jap. Takama-ga-hara), główne bóstwo shintō. Siostra władcy oceanu i boga burz Susanoo oraz boga księżyca Tsukuyomiego (lub Tsukiyomi, Tsuki-yomi-no-mikoto). Amaterasu zesłała na ziemię swojego wnuka Ninigiego, który dał początek japońskiemu rodowi cesarskiemu. Uważana jest za dawczynię zdobyczy cywilizacji, takich jak: rolnictwo, tkactwo czy budownictwo.
Narodziny Amaterasu
Według Kojiki Amaterasu narodziła się, gdy Izanagi przemywał lewe oko w trakcie oczyszczania się w wodzie morskiej po ucieczce z Krainy Ciemności. Według Nihon-shoki natomiast bogini słońca przyszła na świat zaraz po tym, jak uformowały się japońskie wyspy, i była pierwszym bóstwem zrodzonym z ciała Izanami. Para boskich demiurgów uznała ją za swoje najbardziej udane dziecko i postanowiła powierzyć jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Amaterasu wypełniła wolę rodziców, wspięła się po niebiańskiej drabinie, która w tym czasie łączyła niebo i ziemię, i odtąd sprawiedliwie panowała nad światem niebiańskich bogów.
Amaterasu otrzymała od Izanagiego sznur ozdób na szyję, które niewątpliwie były oznaką najwyższej władzy, gdyż nazwano je Mikuratana-no-kami (Duch Wywyższający i Nadający Święte Stanowisko).
Boskie rodzeństwo
Konflikt z Susanoo
Bratem zrównoważonej i spokojnej bogini słońca był stanowiący jej absolutne przeciwieństwo porywczy bóg wiatru i burzy Susanoo. Pewnego dnia postanowił on zawiadomić siostrę o swojej decyzji udania się do Krainy Ciemności i wyruszył w podróż, lecz jego gwałtowne kroki spowodowały, że zatrzęsła się ziemia, a woda w rzekach zaczęła falować. Bogini, usłyszawszy zbliżającego się gościa, zaniepokojona uznała, iż brat wyruszył, aby odebrać jej obszary, którymi zarządzała. Obawiając się brata, zaczęła się przygotowywać do walki. Spięła włosy po męsku i wplotła w nie klejnoty w kształcie kłów dzika, a następnie wyszła Susanoo na spotkanie przygotowana jak prawdziwy wojownik. Według Nihon-shoki bogini trzymała w ręku miecz i przywitała brata przerażającym okrzykiem.
Bóg wiatru i mórz postanowił wyjaśnić cel swojej wizyty, jednak Amaterasu podejrzewała go o podstęp. Bogini uważała, że brat tak naprawdę chce odebrać jej władzę. Oskarżony o złe intencje Susanoo zaproponował osąd niebios (ukei – rodzaj wróżby, przepowiadania przyszłości, określającego wolę boską, co do pozytywnego lub negatywnego, pomyślnego lub niepomyślnego, sukcesu lub niepowodzenia działania; ukei wskazuje na wypowiedzenie magicznych słów, w celu osiągnięcia określonego rezultatu, a następnie określenia boskiej woli w kategoriach wyniku): o zamiarach miał świadczyć charakter potomstwa, które każde z nich postanowiło powołać do życia. Bogini słońca jako pierwsza poddała się próbie, wzięła miecz brata, złamała go na trzy części, opłukała odłamki w Świętej Studni Niebios, a następnie przeżuła i wyrzuciła z siebie chuchnięciem. Z jej tchnienia powstały trzy boginie morskie: Takiribime, Ichikishimahime i Takitsuhime. Wtedy Susanoo obmył w studni klejnoty-krzywulce, które jego siostra miała we włosach, przeżuł je, a z jego oddechu wyłoniło się pięć bóstw męskich: Oshihomimi, Amenohomi, Amatsuhikone, Ikutsuhikone i Kumanokusubi – ich płeć miała świadczyć o czystości jego intencji.
Amaterasu przyjęła pięć męskich bóstw jako swoje potomstwo, a Susanoo trójkę żeńskich bogiń jako swoje. Wątłe boginie utwierdziły boga wiatru i mórz w przekonaniu, że to on zatriumfował. Ogarnięty uczuciem zwycięstwa pozrywał groble oraz rowy doprowadzające wodę do pól ryżowych siostry, a następnie zanieczyścił izbę, w której bogini spożywała potrawy z pierwszych plonów. Amaterasu długo patrzyła na wybryki brata i wielkodusznie go usprawiedliwiała. Susanoo natomiast coraz bardziej wystawiał jej cierpliwość na próbę, wymyślając ciągle nowe żarty. Pewnego dnia dopuścił się okropnego czynu – przedziurawił strop w tkalni bogini i wrzucił do jej wnętrza niebiańskiego źrebca obdartego bestialsko ze skóry. Bogini przerażona tym widokiem uciekła i schowała się w niebiańskiej jaskini.
Amaterasu w niebiańskiej jaskini
Po tym, jak Amaterasu ukryła się w jaskini, na całym świecie zapanowała ciemność i uaktywniły się złe moce. Zaniepokojone bóstwa udały się w pobliże jaskini, w której ukryła się bogini słońca, do miejsca zwanego Amenokawara, i zaczęły debatować nad sposobem nakłonienia bogini do powrotu. Zwróciły się one o pomoc do syna Takamimusubiego – boga Omoikane, który doradził, aby sprowadzić z Krainy Wiecznotrwałości koguty, które swym pianiem co rano wzywały słońce.
Bogowie posłuchali rady Omoikane i posadzili ptaki na wniesionej żerdzi. Z polecenia tego bóstwa Amatsumara i Ishikoridome wykonali również spiżowe lustro, a Tamanoya sznury klejnotów krzywulców. Następnie Futodama i Amenokoyane wyrwali wiecznie zielone drzewo sakaki (Cleyera japonica) i przyozdobili przygotowanymi przedmiotami. Kiedy skończyli, jeden z nich trzymał w ręku przystrojone drzewko, a drugi odprawiał modły, dołączył do nich Tajikarao, który trzymał straż. Wystąpiła wówczas bogini Amenouzume, obnażyła się i zaczęła tańczyć na odwróconej kadzi, a zebrane bóstwa śmiały się głośno i klaskały.
Amaterasu zdziwiona odgłosami zabawy odsunęła nieco na bok głaz zagradzający wejście do kryjówki, a następnie zapytała, czemu bóstwa cieszą się, mimo iż ona ukrywa się, a świat został spowity w ciemnościach. Wesoła Amenouzume odpowiedziała jej, iż radują się, gdyż pośród nich znajduje się duch bardziej czcigodny niż ona. Zaciekawiona bogini wyjrzała przez szparę, lecz ujrzała tylko swoje odbicie w lustrze. Zdziwiona wysunęła głowę, aby się rozejrzeć, a wtedy Tajikarao odsunął kamień zagradzający wejście do świątyni i wyciągnął Amaterasu na zewnątrz. W tym czasie Futodama szybko rozwinął za plecami bogini słońca powróz ze słomy ryżowej i zapieczętował jaskinię.
Gdy bogini opuściła pieczarę, ciemność ustąpiła i promienie słoneczne rozjaśniły cały świat. Od tej pory bogini rządziła niepodzielnie na Wysokiej Równinie Niebios, a jej brat Susanoo został wygnany na ziemię.
Relacje z Tsukiyomim
Drugim z braci Amaterasu był Tsukuyomi, bóg księżyca, który miał rządzić przypływami i odpływami morza. W przeciwieństwie do Susanoo nie kwestionował on prawa siostry do rządzenia na Wysokiej Równinie Niebios. Pewnego dnia bogini słońca wysłała Tsukiyomiego do bogini pożywienia o imieniu Ukemochi. Ta, chcąc ugościć boga księżyca, zaczęła wyjmować różne pokarmy ze swego ciała. Pożywienie, które cudownie się pojawiło, zostało rozłożone na stu ofiarnych stołach. Jednak brat Amaterasu był wściekły – uznał bowiem, że boska gospodyni obraziła go, podając mu jedzenie, które zwymiotowała – i zabił ją. Gdy powrócił do swojej siostry, opowiedział jej o całym zajściu, a ta rozzłoszczona kazała mu odejść i nigdy nie wracać – w ten sposób Japończycy wyjaśnili sobie, dlaczego słońce i księżyc nigdy nie pojawiają się razem na niebie.
Wiesław Kotański uważał, iż bogini słońca szukała sposobu, aby drugi z jej braci odszedł z Wysokiej Równiny Niebios, i sprowokowała go do popełnienia przestępstwa. Amaterasu dobrze znała praktyki Ukemochi, które wydawały się tak bardzo odrażające, że zachodziło prawdopodobieństwo rozgniewania Tsukuyomiego. Zabicie boskiej gospodyni było dobrym pretekstem dla Amaterasu, aby rozstać się z bratem, który dla podejrzliwej siostry był drugim potencjalnym konkurentem do władzy nad kosmosem.
Według Kojiki bogiem, który zabił boską gospodynię, nie był Tsukiyomi, lecz Susanoo.
Ważni potomkowie Amaterasu
Ninigi
Ninigi jest synem Oshihomimiego, a więc wnukiem Amaterasu, która początkowo planowała przekazać swojemu synowi misję opanowania archipelagu japońskiego, jednak ten zaproponował, aby to jego syn otrzymał to zadanie. Bogini słońca zgodziła się, wezwała do siebie swojego wnuka i wręczyła mu przedmioty, które później zostały uznane za regalia cesarskie: ośmiogranne zwierciadło, szczęścionośne krzywulce oraz Miecz-Trawosiecz. Lustro kazała otaczać taką czcią, jaka należy się jej samej. Według Nihon-shoki oprócz tych przedmiotów przekazała Ninigiemu również sadzonki ryżu z niebiańskich pól.
Jimmu
Jimmu narodził się jako jeden z czwórki synów Ugayafukiaezu oraz Tamayori-bime, pozostali trzej synowie to: Inai, Mikenu oraz Itsuse. Jest wnukiem Ninigiego, a więc praprawnukiem Amaterasu. Razem ze swoimi braćmi wyruszył z misją kontynuowania misji swojego dziadka, który opuścił Niebiańską Równinę, aby przejąć rządy nad archipelagiem japońskim. Podczas swojej misji wielokrotnie stawał w opałach, z których ratowała go bogini słońca.
Szczególnie zaciętą bitwę stoczył z Doświadczonym Mężem, Który Postradał Łowiska (Tominonagasunehiko), znanym również jako Mąż zwany Łowczym (Tomibiko). W potyczce ciężko raniony w ramię przez wroga został brat Jimmu – Dostojny, Który Bohatersko Zginął (Itsuse), od początku towarzyszący mu w podróży. Wtedy jeden z braci zdał sobie sprawę, iż bitwa nie idzie po ich myśli, gdyż walczą pod słońce i Amaterasu nie może im sprzyjać. Powiedział o tym bratu, który nakazał żołnierzom obejść wroga, aby słońce znalazło się za ich plecami.
Po przegranej bitwie Jimmu wyruszył w dalszą drogę, jednak w okolicy Kumano wojska natrafiły na olbrzymiego niedźwiedzia, który szybko się oddalił. Musiało być to nieprzychylne lokalne bóstwo bądź jego wysłannik, gdyż cała armia opadła z sił i nie była zdolna do walki. Zły czar zdjął z nich niebiański miecz zesłany przez Amaterasu praprawnukowi. Bogini słońca niepokojąca się o niekorzystny obrót spraw wezwała na pomoc Śmiałego Męża Walczącego Młotami (Takemikazuchi), ale ten oświadczył, że nie musi interweniować, a wystarczy, jeśli ześle swój miecz. Pojawienie się na polu bitwy niebiańskiego oręża zbudziło całą armię z letargu i sprawiło, że wszystkie złe duchy w okolicy padły jak cięte mieczem. Wkrótce u boku przyszłego cesarza pojawił się Yatagarasu, co oznacza „Kruk Znakomicie Trafiający” – olbrzymi kruk o trzech nogach – i poprowadził jego armię w dalszą drogę.
W Nihongi spisana jest dalsza podróż Jimmu, podczas której stanął naprzeciw armii tak licznej, iż obawiał się swojej porażki. We śnie ukazała mu się jednak Amaterasu, która nakazała pokonać wrogów za pomocą zaklęcia, które jednak, aby okazało się skutecznym, musiało być poparte ofiarą bogom niebiańskim i ziemskim w naczyniach wykonanych z gliny z góry Kagu, która znajdowała się na tyłach nieprzyjacielskiej armii. Dzięki sprytowi i pomocy bogini słońca i tym razem udało mu się wyjść z opresji.
Kult bogini
Amaterasu protoplastą rodu cesarskiego
Amaterasu, według Kojiki, powierzyła swojemu wnukowi Ninigiemu władzę nad ziemią, aby rządził w jej imieniu. W Nihon-shoki nie jest wyjaśnione, kto zesłał na ziemię wnuka Amaterasu – nie wiadomo, czy misję powierzyła mu babka, czy też dziadek Takamimusubi, czczony później na dworze cesarskim jako bóstwo rolnictwa. Prawnukiem Ninigiego był Jimmu – pierwszy cesarz Japonii.
Głównym powodem uznawania bogini za protoplastę rodu cesarskiego może być fakt, że według niektórych mitów od Takamimusubiego wywodziły się pozostałe rody na archipelagu. Badacze zwracają uwagę na to, iż kult bogini słońca jest stosunkowo późny i najprawdopodobniej pochodzi od istniejących wcześniej mitów solarnych. Oprócz rodu cesarskiego żaden inny ród nie pochodził od Amaterasu, co uzasadnia wyjątkową pozycję tego rodu.
Przedmiotami mającymi potwierdzić pochodzenie rodu panującego były przedmioty, które Amaterasu wręczyła swojemu wnukowi. Trzema cennymi skarbami, które otrzymał od bogini słońca Ninigi, były: lustro (Yata-no-kagami), klejnoty-krzywulce (Yasakani magatama) oraz święty miecz (Kusanagi-no-tsurugi).
Drzewo genealogiczne
Drzewo genealogiczne przedstawia pochodzenie rodu cesarskiego od bogini słońca. Amaterasu uznała pięć bóstw męskich, które powstały z jej klejnotów, za swoje potomstwo, jednym z tych bogów był Oshihomimi, który był ojcem Ninigiego, który z kolei został zesłany przez boginię słońca na ziemię, aby zaprowadzić tam porządek. W narodzinach Oshihomimiego miał bez wątpienia swój udział także Susanoo, stąd przyjmuje się, iż również on jest przodkiem rodziny cesarskiej bądź przynajmniej jest z nią spokrewniony.
Pozycja bogini w panteonie bóstw
Motoori Norinaga wiele czasu poświęcił analizie mitów o Amaterasu zastanawiając się, czemu bogini słońca zajmuje najwyższą pozycję w hierarchii shintō, skoro inne bóstwa pojawiły się przed nią i przyczyniły się do powstania archipelagu. Założyciel szkoły narodowej zwracał uwagę na to, że Amaterasu nie stworzyła „drogi bogów”, lecz tylko ją podtrzymywała, gdy Izanagi przekazał jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios.
Żadne bóstwo w mitologii japońskiej nie było wszechstronne i wszechwiedzące. Każde z nich posiadało swoją dobrą i złą stronę. Amaterasu przedstawiana była jako bogini wieczna, łaskawa i miłosierna, która oświetlała cały świat. Motoori podkreślał, iż życie na ziemi może się rozwijać tylko dzięki łaskawości bogini słońca i dlatego inne kraje, m.in. Indie i Chiny, korzystały z jej błogosławieństw.
Z czasem kult słońca został połączony z kultem ducha ryżu, gdyż bogini słońca została uznana za tę, która obdarza ludzi pożywieniem. Według uczonego bogini stała również na straży ładu i harmonii, co najlepiej potwierdza scena ukrycia się jej w jaskini – gdy słońce zniknęło ze świata, nastała ciemność i ujawniły się wszystkie złe moce oraz wydarzyło się wiele nieszczęść.
Amaterasu zgodnie z przekazami była łagodna i miłosierna, zachowywała spokój nawet, gdy Susanoo zanieczyścił jej izbę, a wszystkie jego żarty starała się usprawiedliwiać. Dopiero widok śmierci zmusił ją do ucieczki i ukrycia w jaskini, a gdy opuściła kryjówkę, nie ukarała swojego brata. Zrobili to inni bogowie zamieszkujący Wysoką Równinę Niebios.
Chramy poświęcone Amaterasu
Ise Jingū
jest chramem shintō poświęconym bogini Amaterasu; znajduje się w japońskim mieście Ise w prefekturze Mie. Według oficjalnej chronologii, chramy zostały wzniesione w 4 roku p.n.e., lecz większość historyków datuje je o kilkaset lat później, podając najczęściej rok 690 jako datę budowy pierwszego chramu w Ise w jego obecnym kształcie. Według legendy, Naikū (wewnętrzny chram Ise) został zbudowany przez Yamatohime-no-mikoto.
Najwyższy kapłan lub kapłanka chramów Ise musi pochodzić z rodziny cesarskiej.
Hibiya Daijingū
Hibiya Daijingū, zwany również Tōkyō Daijingū, jest chramem zbudowanym w 1880 r. w Tokio, aby mieszkańcy stolicy mogli oddawać cześć Amaterasu, protoplastce rodu cesarskiego. Dzięki tej inicjatywie nie musieli już wyruszać w podróż do głównego przybytku, który po dziś dzień znajduje się w mieście Ise na półwyspie Kii, odległym o blisko 500 kilometrów od stolicy. W tokijskim chramie oddaje się cześć także innym bóstwom: bogini żywności Toyouke oraz trójcy pierwszych bóstw, które pojawiły się na Wysokiej Równinie Niebios: Amenominakanushiemu, Takamimusubiemu oraz Kamimusubiemu.
Kapłanki Amaterasu
W imieniu cesarza cześć Amaterasu oddawała kapłanka nazywana saigū, która wyznaczana była na okres panowania jednego cesarza, po jego śmierci lub abdykacji odwoływano ją z tej funkcji. Saigū wyznaczana była spośród księżniczek krwi odznaczającej się zdrowiem i urodą, odwołując się do wróżb. Powołanie do służby uznawane było za wolę nieba, a wybrane kobiety nie mogły odmówić przyjęcia godności. Kapłanki musiały być dziewicami i w czasie pobytu w Ise były zobowiązane zachować czystość rytualną. Po zwolnieniu z pełnionej funkcji i powrocie na dwór mogły wyjść za mąż i mieć dzieci.
Kapłanka nie była wysyłana do Ise zaraz po wstąpieniu władcy na tron, wcześniej musiała przejść liczne ceremonie oczyszczania i przygotować się do nowej roli. W tym czasie uczyła się specjalnego języka kapłanek, w którym słowa kojarzone ze skalaniem były zastępowane innymi na zasadzie szyfru. Później za pomocą proroctw przeznaczano na siedzibę kapłanki jeden z budynków pałacowych, który od tego czasu zwany był Shosai-in. Ósmego miesiąca księżycowego następnego roku służby kapłanka udawała się do swojej nowej, specjalnie dla niej zbudowanej siedziby zwanej Nonomiya, która znajdowała się poza pałacem cesarskim, i przebywała tam kolejny rok. Każdego pierwszego dnia miesiąca oddawała cześć bogini Amaterasu ze swojego pałacu, zaś ostatniego dnia ósmego miesiąca księżycowego wyruszała ze swoim orszakiem do Ise. Z tej okazji w całym kraju odprawiano ceremonie oczyszczania i wprowadzano zakaz grzebania zmarłych.
Kapłanka mogła zostać odwołana ze stanowiska z kilku powodów, które mogłyby zaszkodzić jej pozycji. Jednym z nich było okrycie się hańbą. Znany jest przypadek kapłanki Iwakumy, która prowadziła romans z księciem Umarakim. Innym powodem mogła być choroba, której skutki były widoczne (na przykład wypadanie włosów). Po odwołaniu kapłanki nie wyznaczano nowej za panowania tego samego cesarza. W historii Japonii zdarzały się też przypadki samobójstw kapłanek. Podobno Takuhata, córka cesarza Yūryaku, z powodu oszczerstw, których padła ofiarą, wyniosła ze świątyni święte lustro, zakopała je, a następnie się powiesiła.
Wizerunek Amaterasu podczas II wojny światowej
Podczas II wojny światowej rząd japoński postanowił sięgnąć do wizerunku Amaterasu, protoplastki rodu cesarskiego. Na zdobytych ziemiach stawiano chramy poświęcone tej bogini m.in. Taiwan Jinja na Tajwanie, czy Chōsen Jingū w Korei. Na terytorium Chin podczas okupacji przez japońskich żołnierzy powstało sto trzydzieści pięć chramów shintō.
Boski wysłannik
jest ptakiem bogini słońca Amaterasu. Przedstawiano go najczęściej pod postacią trójnogiego kruka, aczkolwiek ilość jego nóg nie została nigdzie potwierdzona. W mitach Yatagarasu występuje jako wysłannik bogini, który był latającym przewodnikiem cesarza Jimmu podczas jego kampanii mającej na celu podbicie wschodnich ziem Japonii. Według kronik, ptak udawał się na zwiady i negocjował w imieniu przyszłego cesarza.
Bogini słońca a inne religie
Wpływ buddyzmu na kult Amaterasu
Na skutek wpływu buddyzmu na pierwotne wierzenia Japończyków Amaterasu została uznana za przejaw bodhisattwy Kannon lub Buddy Mahavairoćany (jap. Dainichi) będącego – zgodnie z doktryną buddyzmu ezoterycznego – najważniejszą istotą oświeconą.
Poświęcony Amaterasu chram Ise Jingū nie stał się jednak miejscem kultu buddyjskiego. W 698 r. zbudowano na jej terenie buddyjską świątynię, ale rozebrano ją w 722 r., ponieważ gwałtowny tajfun, który nawiedził to miejsce, został zinterpretowany jako oznaka gniewu bogini z powodu wtargnięcia obcego przybysza na teren jej przybytku. Według innej legendy, Amaterasu obiecała Marze, demonowi będącemu zaciekłym przeciwnikiem buddyzmu, że w jej świątyni nie będzie żadnych elementów mogących kojarzyć się z tą religią. Uczyniła tak jedynie po to, by móc chronić buddyzm w innych częściach kraju.
Sekta Ōmoto-kyō
Sekta Ōmoto-kyō na czele z Onisaburō Deguchim podważała mitologię spisaną w kronikach dworskich, uzasadniająca pochodzenie rodu cesarskiego od bogów. Deguchi uważał, że bóstwo Ushitora no Konjin, które nawiedziło jego teściową Nao i przepowiedziało koniec świata oraz jego odnowę, było innym wcieleniem boga Kunitokachiego, który wraz z małżonką Toyokumunu został wypędzony przez złe bóstwa. Onisaburō Deguchi głosił rychły powrót wypędzonych bóstw, a siebie stawiał ponad cesarzem, który jest potomkiem Amaterasu. Do zapisu swojego nazwiska zaczął używać znaków wykorzystywanych wyłącznie przez ród cesarski, co stało się jednym z powodów jego aresztowania.
Deguchi został aresztowany w 1921 r., ale wkrótce oczyszczono go z zarzutów. W wyniku szerzących się represji oraz prześladowań część wyznawców sekty wyemigrowała do Brazylii i tam zaczęła szerzyć swoje poglądy. Przywódca organizacji został aresztowany po raz drugi w 1935 roku, a główne siedziby sekty w Kameoka i Ayabe zostały doszczętnie zniszczone. Onisaburō Deguchi po zwolnieniu z więzienia wycofał się z życia publicznego, a Ōmoto-kyō nie odzyskało już swojego dawnego znaczenia.
Sekta Kurozumi-kyō
Na czele sekty Kurozumi-kyō stał Munetada Kurozumi, kapłan świątyni Imamura, który w 1814 r. zakładając zgrupowanie religijne, uważał Amaterasu za najważniejsze bóstwo i stwórcę świata. Według doktryny tego wyznania dzięki praktykom religijnym każdy człowiek mógł dostąpić objawienia bogini. Wyznawcy sekty musieli oddawać cześć wschodzącemu słońcu. Kurozumi obiecywał wyznawcom, iż dzięki przestrzeganiu zasad etycznych oraz praktyce religijnej otrzymają doczesne korzyści, jak zdrowie czy pomyślność.
Amaterasu w kulturze popularnej
Do Amaterasu nawiązuje kilka ekranizacji. W filmie Onmyoji II główny bohater za pomocą swojego tańca ma doprowadzić do powrotu bogini Amaterasu na ziemię. Amaterasu występuje w filmie tokusatsu Czas bogów. W serialu Gwiezdne wrota występuje przedstawicielka rasy Goa’uld o imieniu Amaterasu.
Manga Dream Saga opiera się na historii zniszczonej ziemi, gdzie Susanoo pożera Amaterasu. Na ziemi żyje dziewczynka imieniem Yuuki, która jest jedyną osobą mogącą ocalić słońce przed zniszczeniem. Amaterasu to nazwa statku kosmicznego w anime Starship Operators. Jednym z bohaterów mangi Five Star Stories jest bóg światła o imieniu Amaterasu. W mandze i anime Naruto członkowie klanu Uchiha mogą opanować jutsu Amaterasu.
W wydawanym przez Image Comics komiksie The Wicked + The Divine Amaterasu jest jednym z dwunastu bóstw z różnych mitologii, wchodzących w skład Panteonu.
Do Amaterasu nawiązują także gry komputerowe. W grze Castlevania: Aria of Sorrow atak sanktuarium Amaterasu służy do wywołania zaćmienia. W Ōkami główną bohaterką jest Amaterasu, która zstąpiła na ziemię pod postacią białej wilczycy, aby pokonać Yamata no Orochi. Postać ta pojawia się również w dwóch innych grach: Marvel vs. Capcom 3: Fate of Two Worlds i Ultimate Marvel vs. Capcom 3. W Shin Megami Tensei: Persona 4 ostateczną personą Yukiko Amagi jest Amaterasu. W grze Smite Amaterasu występuje jako bohater typu wojownik.
W grze karcianej Cardfight!! Vanguard znajduje się karta „CEO Amaterasu”.
Uwagi
Zobacz też
Informator o jaskini (kryjówce Amaterasu) i regionie Takachiho
Informator turystyczny ze zdjęciami jaskini
Prefektura Miyazaki
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Strona chramu Ise – opowieść o Amaterasu
Japońskie boginie
Boginie solarne
Bóstwa rzemiosł
Bóstwa architektury i budownictwa
Shintō |
187168 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Karcz%C3%B3wka | Rezerwat przyrody Karczówka | Rezerwat przyrody Karczówka – rezerwat krajobrazowy na terenie miasta Kielce, w województwie świętokrzyskim. Leży w obrębie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego.
Powierzchnia: 26,37 ha (akt powołujący podawał 27,29 ha)
Rok utworzenia: 1933, ponownie 1953
Dokument powołujący: Zarządz. ML z 27.04.1953; MP. A-42/1953, poz. 514
Numer ewidencyjny WKP: 004
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: fragment lasu sosnowego, tworzący cenne krajobrazowo otoczenie zabytkowego klasztoru z XVII wieku i pomnika powstańców z 1863 r.
W 1933 roku dyrekcja Lasów Państwowych uznała Karczówkę za rezerwat przyrody, który już wtedy znajdował się w granicach miasta. W 1953 roku rezerwat utworzono ponownie.
Rezerwat obejmuje wzgórze Karczówka zbudowane głównie z wapieni dewonu środkowego i górnego, w których występują rudy ołowiu, niegdyś eksploatowane tu systemem szparowym.
Na terenie rezerwatu rośnie wiele gatunków roślin chronionych, m.in.: lilia złotogłów, zawilec wielkokwiatowy, pluskwica europejska, pierwiosnka wyniosła.
Obszar rezerwatu objęty jest ochroną czynną.
Skrajem rezerwatu przechodzi żółty szlak spacerowy wokół Kielc.
Przypisy
Rezerwaty przyrody w Kielcach |
187170 | https://pl.wikipedia.org/wiki/AZ%20Alkmaar | AZ Alkmaar | Alkmaar Zaanstreek (częściej nazywany AZ Alkmaar, oficjalny skrót AZ) – holenderski klub piłkarski z siedzibą w Alkmaarze. Został założony 10 maja 1967. Mecze domowe rozgrywa na AFAS Stadion.
Sukcesy
Mistrzostwo Holandii: (2) 1981, 2009
Wicemistrzostwo Holandii: 1980, 2006
Superpuchar Holandii: 2009
Puchar Holandii: (4) 1978, 1981, 1982, 2013
Finał Pucharu Holandii: (2) 2007, 2017
Finał Pucharu UEFA: (1) 1981
Półfinał Pucharu UEFA: (1) 2005
Trenerzy
Alkmaar '54
AZ '67
AZ
Europejskie puchary
Linki zewnętrzne
Oficjalna strona klubu
Kluby piłkarskie założone w 1967 |
187172 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Kr%C4%99gi%20Kamienne%20%28wojew%C3%B3dztwo%20%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie%29 | Rezerwat przyrody Kręgi Kamienne (województwo świętokrzyskie) | Rezerwat przyrody Kręgi Kamienne – rezerwat przyrody nieożywionej w gminie Miedziana Góra, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim. Znajduje się w obrębie otuliny Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego.
Powierzchnia: 12,33 ha (akt powołujący podawał 12,75 ha)
Rok utworzenia: 1994
Dokument powołujący: zarządzenie MOŚZNiL z 15.09 1994; MP. 53/1994, poz. 450
Numer ewidencyjny WKP: 051
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: fragment odsłonięcia piaskowców dolnotriasowych piaskowców tumlińskich, krajobraz, morfologia i szata roślinna wzgórza stanowiącego otoczenie prawnie chronionych zabytków kultury materialnej
Obejmuje fragment Góry Grodowej koło Tumlina, położonej w Paśmie Tumlińskim Gór Świętokrzyskich. Teren rezerwatu porasta kontynentalny bór mieszany z dominującą sosną i dębem szypułkowym w wieku 50–70 lat, w domieszce występuje dąb bezszypułkowy, buk, grab, brzoza, klon i pojedyncze świerki. W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu znajduje się czynny kamieniołom „Tumlin Gród”.
Dziedzictwo kulturowe stanowią:
pogańskie kulturowe kręgi kamienne z VIII–IX wieku (słowiański obiekt kultowy) – zniszczone w znacznej części przez dawny kamieniołom,
szańce ziemne z czasów I wojny światowej,
kamienna kaplica pw. Przemienienia Pańskiego z 1850 roku stojąca na miejscu wcześniejszej, drewnianej (według legendy zbudowanej dla upamiętnienia setnej rocznicy odparcia wojsk szwedzkich), wpisana do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.450 z 29.01.1987).
Teren rezerwatu przecina Główny Szlak Świętokrzyski im. Edmunda Massalskiego.
Zobacz też
Góra Grodowa
Tumlin
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Ćmińsk
Ochrona przyrody w powiecie kieleckim |
187176 | https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C3%B3wcy%20Marze%C5%84 | Mówcy Marzeń | Mówcy Marzeń (ang. Dreamspeakers) jest fikcyjną Tradycją magów z gry fabularnej Mag: Wstąpienie.
Mówcy marzeń są szamanami - animistami wierzącymi w istnienie w każdej istniejącej w naturze rzeczy ożywionej cząstki (ducha), która jest jego personifikacją. Do duchów tych można się modlić, przyzywać je, kontrolować i manipulować z ich pomocą odpowiednimi aspektami rzeczywistości osiągając w ten sposób efekty magiczne. Mówcy Marzeń są tradycją wielokulturową, więc konkretne rytuały magiczne zależą od kultury, z której wywodzi się szaman.
Mówcy Marzeń nie mają jak inne Tradycje jednego źródła - są sztucznie stworzoną na potrzeby Wielkiej Konwokacji zbiorowością szamanów z kultur animistycznych. Przed Konwokacją każda z kultur rozwijała się odrębnie wytwarzając często radykalnie różne wierzenia i rytuały. W czasie Konwokacji okazało się, że przybyli na nią szamani byli całkowicie rozbici, nie łączyło ich nic: ani wspólny paradygmat, ani hierarchie duchów, ani nawet praktyki duchowe - nawet w większości nie rozumieli swych języków. Jednak Konwokację zdominował inicjujący ją Zakon Hermesa, który dążył do stworzenia dziewięciu (ze względu na mistyczne znaczenie tej liczby) większych frakcji, co spowodowało sztuczne stworzenie "Tradycji" obcych sobie magów.
Ze względu na nikłą organizację, Mówcy Marzeń nie mogli ani odeprzeć Zakonu Rozumu (czy później Technokracji) ani uzyskać pomocy od innych Tradycji. Z tego względu ich liczba kurczyła się, ich kultury wymierały, krainy były rabunkowo eksploatowane. Ich ziomkowie stawali się trybikami w machinie ekonomicznej Technokracji - często w imię narzuconego pieniądza degradując siebie, swoją ziemię i zapominając o swoich korzeniach. Wszystkiemu temu Mówcy nie mogli zapobiec i coraz więcej z nich, zniechęconych, odwracało się od Rady Tradycji.
Dziś jest nie lepiej, ale przynajmniej zanik ich natywnych kultur został zahamowany. Dzięki ruchowi New Age wielu ludzi zaczęło interesować się szamanizmem jako alternatywą dla bezdusznego świata Technokracji. Ludzie ci zaczęli szukać (czasem nawet nieco na siłę) swoich korzeni i zaangażowali się w odtworzenie wymarłych lub będących na granicy zaniku kultur pierwotnych.
Obecnie stare tradycje Mówców żyją w pstrokatym amalgamacie mistycznych ścieżek jakim jest New Age, a niektóre techniki szamańskie (jak muzyka transowa) weszły na stałe do głównego nurtu kultury.
Bibliografia
Tradition Book: Dreamspeakers -
The Spirit Ways -
(ang.)
Mag: Wstąpienie
en:Mage: The Ascension#Council of Nine Mystic Traditions |
187177 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Krzemionki%20Opatowskie | Rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie | Rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie – rezerwat krajobrazowy na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej w gminach Bodzechów i Ćmielów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 378,83 ha
Rok utworzenia: 1995
Dokument powołujący: Zarządz. MOŚZNiL z 27.06.1995;
Numer ewidencyjny WKP: 054
Charakter rezerwatu: częściowy
Przedmiot ochrony: neolityczna kopalnia krzemienia pasiastego, a także wyrobiska górnicze i ślady obozowisk górniczych oraz rzadkie i prawnie chronionych gatunków roślin (m.in. bardzo rzadki trzeciorzędowy wawrzynek główkowy, Daphne cneorum)
Zobacz też
Krzemionki
Przypisy
Linki zewnętrzne
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Sudół (powiat ostrowiecki)
Stoki Stare |
187180 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Strona%20startowa | Strona startowa | Strona startowa (także strona domowa) – pierwsza strona wczytywana do przeglądarki internetowej w momencie jej włączenia. Często na strony startowe umieszcza się znane portale internetowe, wyszukiwarki internetowe, strony akcji charytatywnych lub też własne strony, na których jest zbiór użytecznych linków.
Wielu użytkowników nie zmienia domyślnie ustawionej strony startowej. Strona msn.com, która jest domyślną stroną startową najpopularniejszej przeglądarki Internet Explorer, jest drugą pod względem oglądalności stroną w Internecie (według serwisu Alexa 2005), zaś w Polsce strona ta plasuje się tuż za pierwszą dziesiątką (Megapanel PBI/Gemius – 04/2005).
Stroną startową w przeglądarce Firefox oraz SeaMonkey jest profilowana podstrona Google.
Również katalog stron WWW mogą służyć jako strony startowe, szczególnie te, które swoją budową w funkcjonalny sposób wspomagają użytkowanie Internetu za pomocą najbardziej popularnych słów kluczowych, łącząc ze stronami internetowymi bez zbędnego wpisywania tekstu, obsługując tylko przy użyciu myszy komputerowej. Przemyślany wybór strony startowej gwarantuje sporą oszczędność czasu oraz znaczne ułatwienie korzystania z ogromnej bazy zasobów internetowych.
World Wide Web |
187181 | https://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat%20przyrody%20Krzy%C5%BCanowice | Rezerwat przyrody Krzyżanowice | Rezerwat przyrody Krzyżanowice – rezerwat faunistyczny położony na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego w gminie Pińczów, w powiecie pińczowskim, w województwie świętokrzyskim.
Powierzchnia: 14,61 ha (akt powołujący podawał 18,00 ha)
Rok utworzenia: 1954
Dokument powołujący: Zarządz. ML z 17.08.1954; MP. A-82/1954, poz. 953
Numer ewidencyjny WKP: 006
Typ ochrony: czynna
Przedmiot ochrony: roślinność stepowa oraz fauna zwierząt niższych niespotykanych nigdzie indziej w Polsce, a także interesujące zjawiska krasowe
Położony we wschodniej części Doliny Nidy rezerwat zajmuje część wzniesienia zbudowanego z margli kredowych. Kras pozostawił liczne formy w postaci zapadlisk, wąwozów i jaskiń. Zbocza porasta roślinność o charakterze muraw stepowych ze stepem ostnicowym i stepem łąkowym. Łącznie występuje tu 195 gatunków roślin, m.in. miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, ostnica Jana, ostnica włosowata, dziewięćsił bezłodygowy, mikołajek polny, len włochaty, ostrożeń pannoński, pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły. Liczna fauna bezkręgowa, w tym około 30 gatunków reliktowych.
Zobacz też
Krzyżanowice Dolne
Krzyżanowice Średnie
Przypisy
Rezerwaty przyrody w województwie świętokrzyskim
Leszcze (województwo świętokrzyskie) |