id
stringlengths 2
6
| url
stringlengths 31
243
| title
stringlengths 1
148
| text
stringlengths 6
119k
|
|---|---|---|---|
4325 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samieg%20Ter | Samieg Ter | Ur yezh samiek eo samieg Ter (darjisámegiellais) eus familh ar yezhoù finnek-ougrek komzet gant tro-dro da 6 den nemetken e reter Ledenez Kola e Rusia.
En arvar da vont da get buan-tre eo ar yezh-mañ abalamour d'an diouer a dud barrek warni.
Gwelet ivez
Samieg
Yezhoù finnek-ougrek
Samieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Rusia
Yezhoù lappek ar c'hreiz |
4326 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samieg%20ar%20su | Samieg ar su | Ur yezh samiek eo samieg ar su (samieg an norzh: lullisámegiella) eus familh ar yezhoù finnek-ougrek komzet gant tro-dro da 500 den e Sveden ha Norvegia.
Div rannyezh pennañ ez eus e gwirionez:
Samieg ar su
Samieg Ume
Skrivet e vez gant al lizherenneg latin:
A/a, B/b, D/d, E/e, F/f, G/g, H/h, I/i, (Ï/ï), J/j, K/k, L/l, M/m, N/n, O/o, P/p, R/r, S/s, T/t, U/u, V/v, Y/y, Æ/æ, Ø/ø, Å/å
Gwelet ivez
Samieg
Yezhoù finnek-ougrek
Samieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Sveden
Yezhoù Norvegia
Yezhoù lappek ar su |
4327 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samieg%20Ume | Samieg Ume | Ur yezh samiek eo samieg Ume (samieg an norzh: ubmejesámiengiälla) eus familh ar yezhoù finnek-ougrek komzet gant 20 den nemetken e Sveden ha Norvegia.
En arvar da vont da get emañ ar yezh-mañ abalamour d'an niver izel-tre a dud barrek warni.
Gwelet ivez
Samieg
Yezhoù finnek-ougrek
Samieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Sveden
Yezhoù Norvegia
Yezhoù lappek ar su |
4328 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samieg%20Lule | Samieg Lule | Ur yezh samiek eo samieg Lule (samieg an norzh: julevsámegiella) eus familh ar yezhoù finnek-ougrek komzet gant 1 500-2 000 den en-dro d'ar stêr Lule, nepell eus Luleå, e Lappland (Sveden) hag e Nordland (Norvegia).
An eil yezh samiek komzet ar muiañ an hini eo war-lerc'h samieg an norzh daoust m'emañ an niver a dud a ra ganti o vont war goazhañ. Diouzh an tu all, avat, e oa bet unvanet ar yezh e 1983 ha strivoù a zo bet graet abaoe evit reiñ lusk dezhi.
Gwelet ivez
Samieg
Yezhoù finnek-ougrek
Liammoù diavaez
Sámásta Kentelioù ha dafar all (e svedeg)
Samieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Sveden
Yezhoù Norvegia
Yezhoù lappek ar su |
4329 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samieg%20Pite | Samieg Pite | Ur yezh samiek eo samieg Pite (samieg an norzh: biđonsámegiella) eus familh ar yezhoù finnek-ougrek komzet gant 20 den evel yezh kentañ nemetken e Sveden ha Norvegia.
En arvar da vont da get emañ ar yezh-mañ abalamour d'an diouer a dud a ra ganti.
Gwelet ivez
Samieg
Yezhoù finnek-ougrek
Samieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Sveden
Yezhoù Norvegia
Yezhoù lappek ar su |
4330 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samieg%20an%20Norzh | Samieg an Norzh | Ur yezh samiek eo samieg an norzh pe sámi an Norzh (sámegiella, davvisámegiella) eus familh ar yezhoù finnek-ougrek komzet gant 15 000-25 000 den e hanternoz Norvegia, Sveden ha Finland.
Ar yezh samiek muiañ komzet an hini eo.
Isrannet e vez e teir rannyezh pennañ :
* Rannyezh Torne
* Rannyezh Finnmark
* Rannyezh an arvor
Skrivet e vez en un doare unvan gant al lizherenneg latin gant un nebeud lizherennoù ispisial ouzhpenn :
A/a, Á/á, B/b, C/c, Č/č, D/d, Ð/đ, E/e, F/f, G/g, H/h, I/i, J/j, K/k, L/l, M/m, N/n, Ŋ/ŋ, O/o, P/p, R/r, S/s, Š/š, T/t, Ŧ/ŧ, U/u, V/v, Z/z, Ž/ž.
Yezhadur
Ur yezh daspegel gant kalz a zispegadurioù eo samieg an Norzh, ur yezh hag he deus meur a fed yezhadur boutin gant ar yezhoù ouralek all. Emdroet-kenañ eo ivez war-zu morfologiezh ar c'hendeuziñ hag an displegañ, evel an estoneg a zo kar a-bell dezhañ. Dre se, n'eo ket gant lostgerioù hepken eo merket ar morfemennoù, met ivez gant kemmoù morfofonologel ar wrizienn. E-touez ar c'hemmoù morfofonologel ez eo reizhiad an derez kensonenn an hini pouezusañ hag an hini kempleshañ.
Troadoù
7 troad a zo e samieg an Norzh en unander, daoust m'eo heñvel furmoù ar genitiv hag an akuzativ, ha dre se e vez lavaret gant lod n'eus ket 'met 6 troad :
Nominativ
Genitiv
Akuzativ
Lokativ
Illativ
Komitativ
Esiv
Heñvel eo furm an esiv (merker: -n) en unander hag el liester, da skouer : mánnán (evel bugel/evel bugale).
Raganvioù
Tri niver a zo d'ar raganvioù-gour : unander ; daouder ha liester. En daolenn amañ-dindan emañ ar raganvioù-gour en nominativ hag er genitiv/akuzativ.
En daolenn da-heul e tispleger ar raganv-gour eñ/hi (ne vez ket lakaet kemm etre ar reizhoù) en holl droadoù :
Verboù
Gour
Displeget e vez ar verboù samiek evit tri gour :
kentañ gour
eil gour
trede gour
Doare
Pevar doare a zo e samieg an Norzh :
Doare-disklêriañ
Doare-gourc'hemenn
Doare-divizout
Doare-gallout
Niver
Displeget e vez ar verboù samiek evit tri niver :
unander
daouder
liester
Amzer
Daou amzer eeun a vez implijet e samieg an Norzh :
tremenet
nann-tremenet
ha daou amzer kevrennek :
amzer-dremenet strizh
amzer-beurdremenet
Verb nac'h
Evel ar yezhoù samieg all, ar finneg hag an estoneg en deus samieg an Norzh ur verb nac'h a vez displeget hervez an doare (doare-disklêriañ, doare-gourc'hemenn, doare-divizout ha doare-gallout), ar gour (1añ, 2l ha 3e) hag an niver (unander, daouder ha liester).
Doare-disklêriañ Doare-gourc'hemenn Doare-divizout Doare-gallout
u . d. l. u. d. l. u. d. l. u. d. l.
1 in ean eat 1 - - - 1 allon allu allot 1 aman amame amamet
2 it eahppi ehpet 2 ale alli allet 2 ale alli allet 2 amat amade amadet
3 ii eaba eai 3 - - - 3 allos alloska alloset 3 amas amaska amaset
Ne vez ket displeget ar verb nac'h-se hervez an amzer.
Gwelet ivez
Samieg
Yezhoù finnek-ougrek
Liammoù diavaez
Gerioù samiek an Norzh er Wikeriadur
Kimberli Mäkäräinen Geriaoueg samieg an Norzh - saozneg
Geriadur sámi ha diaz-titouroù
Samieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Sveden
Yezhoù Norvegia
Yezhoù Finland
Yezhoù lappek an norzh |
4331 | https://br.wikipedia.org/wiki/Estoneg | Estoneg | Ur yezh finnek-ougrek eus skourr ar yezhoù finnek eo an estoneg (eesti keel) komzet gant 1,1 milion a dud en Estonia.
Ur yezh kar eo an estoneg d'ar finneg. Levezonet eo bet an estoneg gant an alamaneg e pep keñver.
Skrivet e vez an estoneg gant al lizherenneg latin hep al lizherennoù c, q, w, x, y, (implijet evit gerioù o tont eus yezhoù all nemetken, ha gant un nebeud lizherennoù ispisial ouzhpenn: š, ž, ä, ö, ü, hag õ (LFE/ɤ/).
Ur yezh daspegel eo an estoneg, evel an holl yezhoù finnek-ougrek, ha meur a gas a vez implijet ivez.
Evit ar pezh a sell eus ar fonologiezh e c'hell ur vogalenn bezañ berr, hir pe hir-tre.
Gwelet ivez
Finneg
Yezhoù finnek-ougrek
Liammoù diavaez
Ar Geriadur estoneg-saozneg
Ar Geriadur estoneg-saozneg-estonieg
Pennad diwar-benn an estoneg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Estonia
Yezhoù baltek-finnek
Yezhoù Unaniezh Europa |
4332 | https://br.wikipedia.org/wiki/Setoeg | Setoeg | Ur yezh finnek-ougrek eo ar setoeg (seto kiil´), komzet e mervent Estonia harp ouzh ar vevenn gant Rusia.
Ken tost eo d'an estoneg ma vez renket evel ur rannyezh estonek alies a-walc'h.
Gwelet ivez
Yezhoù finnek-ougrek
Estonieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Estonia
Yezhoù baltek-finnek |
4333 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20ougrek | Yezhoù ougrek | Unan eus skourroù pennnañ ar yezhoù finnek-ougrek eo ar yezhoù ougrek.
Teir yezh ougrek pennañ ez eus:
Hungareg (magyareg)
C'hantieg (ostyakeg)
Vogouleg (mansieg)
Savet e oa bet an teir yezh ougrek-se war diazezoù an hevelep kent-yezh voutin komzet etre an 3de milved a-raok Jezuz betek ar 1añ milved kent Jezuz e kornôg Siberia e reter ar menezioù Oural.
Yezhoù ougrek |
4334 | https://br.wikipedia.org/wiki/Hungareg | Hungareg | Ur yezh finnek-ougrek eus skourr ar yezhoù ougrek eo an hungareg pe magyareg (hungarek: magyar) komzet gant tro-dro da 14.5 milion a dud, an darn vrasañ anezhe en Hungaria.
Kumuniezhioù hungaregerion bras pe vrasoc'h zo er broioù-mañ da heul dreist-holl :
Sifroù hervez Ethnologue
Kavet e vez tro-dro d'ur milion a hungaregerion all dre ar bed a-bezh e Arc'hantina, Aostralia, Belgia, Brazil, Kanada, ar Republik Tchek, Finland, Frañs, Alamagn, an Izelvroioù, Italia, Suis, er Rouantelezh Unanet, er Stadoù-Unanet, hag all.
Yezh ofisiel Hungaria eo an hungareg, hag ivez unan eus yezhoù ofisiel Voivodina (Serbia) ha yezh kenofisiel gant ar sloveneg e teir c'hêr e Slovenia (Hodos, Dobranak ha Lendva). Ouzhpenn-se, ez eo bet anavezet an hungareg evel ur yezh bihan-niver en Aostria, Kroatia ha Slovakia
Setu ar rannyezhoù pennañ, tost-tre an eil d'eben:
* Rannyezh Alföld
* Rannyezh kornôg an Danav
* Rannyezh Danav-Tisza
* Rannyezh Arroud ar Roue
* Rannyezh ar biz
* Rannyezh ar gwalarn
* Rannyezh Székely
* Rannyezh ar c'hornôg
Ur yezh a implij troadoù evit merkañ perzh ar gerioù en ur frazenn eo an hungareg evel an holl yezhoù finnek-ougrek.
Ul liamm zo ivez etre ar vorfologiezh hag ar fonologiezh anvet kensonelezh vogalennek.
Ar c'heriaoueg hungarek diazez a zo enni 1000-1200 ger a orin ouralek hag a dalvez da 80-90% eus an holl c’herioù implijet en un destenn dre vras. A-hend-all ez eo bet levezonet geriaoueg an hungareg gant meur a yezh all.
Setu dielfennadur ar c'heriaoueg hungareg hervez ar yezhoù orin:
Finnek-ougrek 21 %,
Yezhoù slavek 20 %,
Alamaneg 11 %,
Turkeg 9.5 %,
Latin
Gresianeg 6 %,
Yezhoù romanek 2.5 %,
Yezhoù all 31%.
Skrivet e vez an hungareg gant al lizherenneg latin gant un nebeud lizherennoù ispisial ouzhpenn, d.s. ő (LFE /ø:/) ű (LFE /y:/).
Gwelet ivez
Yezhoù finnek-ougrek
Yezhoù ougrek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Titour diazez diwar-benn an hungareg
Kentelioù yezh
Kentelioù, geriaouegoù, frazennoù, lennegezh...
Meneger yezhoù ar bed
Hungaria
Hungareg
Yezhoù hungarek
Yezhoù Unaniezh Europa |
4337 | https://br.wikipedia.org/wiki/30%20Gwengolo | 30 Gwengolo |
Darvoudoù
1342 : emgann Montroulez etre kostezenn Charlez Bleaz ha kostezenn Yann Moñforzh.
1399: Henry IV a ya da roue Bro-Saoz.
1813: Emgann Barbula, Simon Bolivar a drec'h Santiago Bobadilla.
1938: dibenn kendiviz München.
1945: eil tro an dilennadegoù kanton e Frañs.
1966 : Botswana dizalc'h diouzh Breizh-Veur.
Ganedigezhioù
1227 : Nikolaz IV, pab.
1679 : Jacques Cassard, kabiten fourgadenn ha kourser breizhat (ha gall).
1732 : Jacques Necker, politikour gall ganet e Suis, ministr roue Bro-C'hall.
1835 : Tommaso Salvadori, loenoniour hag evnoniour italian.
1870 : Jean-Baptiste Perrin, fizikour gall, Priz Nobel ar Fizik e 1926.
1924 : Truman Capote, skrivagner stadunanat.
1928 : Elie Wiesel, skrivagner amerikan bet ganet e Roumania, Priz Nobel ar Peoc'h.
1954 : Barbara Trzetrzelewska, kanerez-sonaozerez poloniat.
1968 : Monica Bellucci, aktorez italian.
1975 : Marion Cotillard, aktorez c'hall.
Marvioù
420 : sant Yerom, troer ar Bibl e latin.
1246 : Yaroslav II Rusia.
1891 : Georges Boulanger, jeneral ha politkour gall.
1897 : Tereza Lisieux (Santez Tereza), leanez ha santez katolik.
1931 : Ernest de Chamaillard, livour breizhat.
1944 : Paul Ladmirault, sonaozour breizhat (ha gall).
1955 : James Dean, aktor stadunanat.
1985 : Simone Signoret, aktourez c'hall.
1990 : Patrick White, skrivagner aostralian, Priz Nobel al Lennegezh e 1973.
1994 : Henri Pollès, skrivagner gall, romantour, barzh ha saver esaeoù.
2020 : Quino (Joaquín Salvador Lavado Tejón), treser bannoù-treset eus Arc'hantina.
2020 : Emyr Humphreys, skrivagner kembreat.
Lidoù
Sant an deiz : Sant Louri anvet ivez Sant Leri, beleg ha penitiour brezhon e koad Porc'hoed († VIIvet kantved)
Iliz katolik roman
Sant Gregor ar Sklerijenner, abostol kentañ Armenia
Sant Jerom, beleg ha doktor an Iliz
Deiz an Dizalc'hidigezh (Botswana)
Devezh Etrebroadel an Treiñ, abaoe 1991
Gwengolo 30 |
4339 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20finnek-volgaek | Yezhoù finnek-volgaek | Unan eus skourroù pennnañ ar yezhoù finnek-ougrek eo ar yezhoù finnek-volgaek anvet ivez yezhoù finnek-mariek, finnek-tcheremisek pe volgaek-finnek.
Setu penaos e vez renket ar yezhoù er skourr-mañ:
Yezhoù tcheremisek (pe Yezhoù mariek)
Tcheremiseg (marieg)
Yezhoù mordvinek (mordvineg)
Erzyeg
Mokcheg
Yezhoù finnek-ougrek aet da get da diaes da renkañ
Meryeg (diaes da renkañ, marv)
Metsereg (meshcherieg) (diaes da renkañ, marv)
Mouromeg (diaes da renkañ, marv)
Yezhoù finnek-samiek (finnek-lappek)
Samieg (lappeg)
Yezhoù samiek ar c'hornôg
Samieg ar su
Samieg Ume — tost marv
Samieg Lule
Samieg Pite — tost marv
Samieg an norzh
Yezhoù samiek ar reter
Samieg Kainuu — marv
Samieg Kemi — marv
Samieg Inari
Samieg Akkala — tost marv
Samieg Kildin
Samieg Skolt
Samieg Ter — tost marv
Yezhoù baltek-finnek
Estoneg (n'eo ket sklaer hag-eñ ez eo yezhoù pe rannyezhoù eo ar voroeg (võru) hag ar setoeg)
Finneg (rannyezhoù: Meankieleg(meänkieli) , Finneg kvenek ha finneg ingriek)
Ijoreg (ingrieg) - tost marv
Yezhoù kareliek
Karelieg
Ludeg
Karelieg Olonets (livvieg)
Livoneg (liveg) — tost marv
Vepseg
Voteg — tost marv
Gwelet ivez:
Yezhoù finnek-ougrek
Yezhoù finnek-volgaek |
4340 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20baltek-finnek | Yezhoù baltek-finnek | Notenn:
Disheñvel eo ar yezhoù baltek-finnek-mañ diouzh ar yezhoù baltez-finnek.
Unan eus skourroù pennnañ ar yezhoù finnek-ougrek eo ar yezhoù baltek-finnek (saozneg: Baltic-Finnic) komzet gant tro-dro da 6 milion a dud o chom war dro ar Mor Baltel.
Estoneg (n'eo ket sklaer hag-eñ ez eo yezhoù pe rannyezhoù eo ar voroeg (võru) hag ar setoeg)
Finneg (rannyezhoù: Meankieleg(meänkieli) , Finneg kvenek ha finneg ingriek)
Ijoreg (ingrieg) - tost marv
Yezhoù kareliek
Karelieg
Ludeg
Karelieg Olonets (livvieg)
Livoneg (liveg) — tost marv
Vepseg
Voteg — tost marv
yezhoù ofisiel Finland hag Estonia eo ar finneg hag an estoneg.
Al liamm-familh tostañ ez eus gant ar yezhoù samiek rak diorroet e oant bet diwar an hevelep kent-yezh tro-dro 1500-1000 a-raok Jezuz. En em didroc'hañ a reas an estoneg diouzh ar finneg tro-dro 2000 bloaz zo.
Daoust ha ma vez kavet meur a c'her heñvelster hag heñvelstumm e-touez ar yezhoù-mañ, n'eus ket tu da gompren ur yezh pa ouzer unan eus ar re all.
Meur a berzh boutin e vez kavet etre yezhoù ar skourr-mañ e pep keñver, da skouer implij ar c'hasoù hag implij ar c'hensonennoù berr, hir hag hir-tre.
Gwelet ivez:
Yezhoù finnek-ougrek
Yezhoù baltek-finnek |
4341 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20permek | Yezhoù permek | Unan eus skourroù pennnañ ar yezhoù finnek-ougrek eo ar yezhoù baltek-finnek ennañ teir yezh komzet er menezioù Oural e Rusia.
Zirieg (komieg-zirieg)
Komieg-permyakeg
Oudmourteg (votyakeg)
Gwelet ivez:
Yezhoù finnek-ougrek
Yezhoù permek |
4342 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20formozek | Yezhoù formozek | Ur skourr eus ar yezhoù aostronezek eo ar yezhoù formosek komzet gant pobloù-orin Taiwan (tro-dro da 2% eus ar boblañs).
Setu penaos e vez isrannet peuliesañ an 20 yezh bennaket renket er skourr-mañ (hervez Ethnologue 2005):
Yezhoù atayalek (2 yezh)
Atayaleg (泰雅語)
Tarokoeg (太魯閣語)
Yezhoù paiwanek (17 yezh)
Yezhoù amisek-nataorek
Amiseg (阿美語)
Bounouneg (布農語)
Basayeg (馬賽語)
Babouzeg (貓霧語)
Kavalaneg (噶瑪蘭語)
Siraiyeg (西拉雅語)
Honya (洪雅語)
Ketangalaneg (凱達格蘭語)
Koulouneg (龜崙語 )
Paporeg (巴布拉語)
Paiwaneg (排灣語)
Pioumeg (卑南語)
Pazeheg (巴宰語)
Saisiyateg (賽夏語)
Taoeg (邵語)
Taokaseg (道卡斯語)
Yezhoù tsouek (4)
Rukaieg (魯凱語)
Rannyezh an norzh (北鄒語) (1 yezh)
Tsoueg (鄒語)
Rannyezh ar su (南鄒語) (2 yezh)
Kanakanaboueg (卡那卡那富語)
Saroeg (沙阿魯阿語)
Aet eo da get pe en arvar emañ meur a yezh formosek dre ma vez kemeret o flas gant ar sinaeg mandarinek. Nevez zo avat ez eus bet graet strivoù gant gouarnamant Taiwan evit o gwareziñ a-benn kas un tamm lusk dezhi en-dro ka kelennet e vez bremañ er yezhoù-mañ en un nebeud skolioù dre ar vro.
Liammoù diavaez
Geriaouegoù
Titour diwar-benn ar yezhoù formosek
Yezhoù formozek |
4343 | https://br.wikipedia.org/wiki/Bounouneg | Bounouneg | Ur yezh formosek eo ar bounouneg (布農話) komzet e Taiwan.
Pemp rannyezh pennañ ez eus:
Ichboukouneg (ish-bukun): su Taiwan. Ar rannyezh muiañ komzet eo homañ.
Takbounouadeg (takbunuadh): kreiz Taiwan
Takevataneg (takevatan): kreiz Taiwan
Takebakeg (takebaka): norzh Taiwan
Taketoudouheg (taketuduh): norzh Taiwan
Gwelet ivez
Yezhoù formosek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù formozek |
4344 | https://br.wikipedia.org/wiki/Paiwaneg | Paiwaneg | Ur yezh formosek eo ar paiwaneg (排灣語) komzet gant tro-dro da 87.000 den eus ur bobl-orin taiwanek.
Niverioù
1 ita
2 dusa
3 celu
4 sepac
5 lima
6 unem
7 picu
8 alu
9 siva
10 ta-puluq
Gwelet ivez
Yezhoù formosek
Paiwaniz
Liammoù diavaez
Paiwaneg war lec'hienn ar Council of Indigenous Peoples
Paiwaneg war Language Museum.com
Ar Pater Noster e Paiwaneg
Yezhoù Taiwan
Yezhoù formozek |
4345 | https://br.wikipedia.org/wiki/Portugaleg | Portugaleg | Ur yezh romanek eo ar portugaleg ganet diwar distagadur poblek al latin e gwalarn al ledenez iberek da heul donedigezh ar Romaned adal an . Levezonet e voe gant ar pobloù germanek etre ar hag an goude JK.
Gant an ha penn kentañ ar Reconquista, emled ar gristenien diwar-goust ar vuzulmaned, e teuas ar galizeg-portugaleg da vezañ ur yezh lennegel e norzh Portugal hag e Galiza.
A-feur m’en em ledas ar gristenien betek ar Su e voe levezonet ar yezh gant an arabeg ivez.
Daoust d’ar yezh semitek-se bezañ laosket roudoù stank e portugaleg, n’int ket ken niverus hag ar re testeniekaet e spagnoleg. Preizhet e voe Faro (kêr eus rannvro Algarve, e Su Portugal) gant Portugaliz 243 bloaz a-raok Granada gant ar Spagnoled. Tamm-ha-tamm e krogas ar portugaleg d’en em ziforc’hañ diouzh ar galizeg.
Pellaat a reas c’hoazh gant dizalc’hidigezh Portugal e 1185, argasadenn an Arabed ha drouziwezh ar Gastilhaned tra ma chome Galiza dindan gallout Rouantelezh Kastilha.
Etre ar hag ar dreist-holl e voe savet impalaeriezh Portugal en Afrika, Amerika hag en Azia. Mont a reas Bartolomeu Dias, Vasco da Gama, Pedro Álvares Cabral, Fernão de Magalhães (Magellan)... war morioù ar bed. Dont a reas ar portugaleg da vezañ ur genyezh betek Japan.
A-drugarez da yezherien Brazil dreist-holl eo deuet ar portugaleg da vezañ an 3de yezh europek muiañ komzet goude ar saozneg hag ar spagnoleg hag an 8vet er bed a-bezh, gant ouzhpenn 200 milion a yezherien hiziv an deiz. Yezh ofisiel 8 stad eo : Angola, Brazil, Kab Glas, Ginea-Bissau, Mozambik, Portugal, São Tomé ha Príncipe ha Timor Lorosae.
Mont a reont d’ober ar Comunidade dos Países de Língua Portuguesa (Kumuniezh ar broioù portugalek) a zo he fal skignañ ar portugaleg ha broudañ an dud d’e zeskiñ. Pinvidik eo al lennegezh portugalek ha niverus eo ar skrivagnerien, e Portugal hag e Brazil dreist-holl.
Yezh ar sinoù
Ar re vouzar a ra gant Yezh ar Sinoù Portugalek, hag e Brazil gant Yezh ar Sinoù Brazilek.
Gwelet ivez
Portugal
Brazil
Galizeg
Liammoù diavaez
Ethnologue
Instituto Camões
Geriadurioù portugaleg
Kentelioù portugaleg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù romanek
Yezhoù Portugal
Yezhoù Angola
Yezhoù Brazil
Yezhoù Ginea-Bissau
Yezhoù ar C'hab Glas
Yezhoù Mozambik
Yezhoù Unaniezh Europa
Portugaleg |
4349 | https://br.wikipedia.org/wiki/Miyakoeg | Miyakoeg | Ur yezh japanek eo ar miyakoeg (miyakoeg: myaaku hutsi, japaneg: miyako 宮古語) komzet gant tro-dro da 55.783 den e Miyako e su enezenn Okinawa.
Isrenket e vez e-touez skourr ar yezhoù ryoukyouek, ha tost-tre d'an yaeyameg.
Daou vloc'had rannyezhel ez eus:
Rannyezh Irabu
Rannyezh Miyako
Ar yezh japanek nemeti an hini eo a implij kensonennoù e diwezh ur silabenn.
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Japan
Yezhoù ryoukyouek |
4350 | https://br.wikipedia.org/wiki/Okinaweg | Okinaweg | Ur yezh japanek eus skourr ar yezhoù ryoukyouek eo an okinaweg (okinaweg: ucinaːguci うちなーぐち) komzet gant 2 milion a dud war enez Okinawa dreist-holl met ivez en inizi Kerama, Kume-jima, Tonaki, Aguni hag un nebeud inizi bihan all e su Okinawa Japan.
Isrannet e vez e daou vloc'had pennañ:
Rannyezh ar c'hreiz (Chourieg-nahaeg shuri-naha)
Rannyezh ar su
Unvanet e oa bet rannyezh ar c'hreiz da vare ar Rouantelezh Ryoukyouek (1477-1526) hag implijet e veze evel yezh ofisiel gant ar gardidi hag an noblañs.
Peurliesañ e vez renket okinawaeg an norzh (kunigami) evel ur yezh disheñvel kentoc'h evit ur rannyezh..
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Kounigameg (okinaweg an norzh)
Liammoù diavaez
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Japan
Okinawa
Yezhoù ryoukyouek |
4351 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20ryoukyouek | Yezhoù ryoukyouek | Ur skourr eus ar yezh japanek eo ar yezhoù ryoukyouek (japaneg: 琉球語), komzet gant tro-dro da 1 milion a dud en inizi Ryukyu e Japan.
Peuliesañ e vez isrannet ar yezhoù evel-henn:
Amamieg: komzet en Amami gant 13.0000 den;
Miyakoeg (myaaku hutsi) komzet e Miyako gant 55.783 den;
Okinaweg (ucinaaguci) komzet e Okinawa gant 900.000 den;
Kounigameg (kunigami) komzet e Yanbaru (Okinawa) gant ? den;
Yaeyameg (yaima munii) komzet e Yaeyama district, Standard: *Ichigakeg (ishigaki) 44.650;
Yonagouneg (yonaguni) komzet e Yonaguni (Yaeyama) gant 1.800 den.
Daoust ha ma'z eus hogozik 1 milion a du barrek war ar yezhoù ryoukyouek ez eo kozh pe goshoc'h an darn vrasañ dioute hiziv ha ne vezont ket komzet gwall alies gant ar re yaouank ken. Meur a yezh ryoukyouek a zo en arvar neuze.
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Yezhoù ryoukyouek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Azia
Yezhoù Japan |
4352 | https://br.wikipedia.org/wiki/Amamieg | Amamieg | Ur yezh japanek eus skourr ar yezhoù ryoukyouek eo an amamieg (japaneg: 奄美語) komzet gant tro-dro da 130.000 den en inizi Amami e su Kyushu.
Tost a-walc'h eo an amamieg d'an okinaweg.
Peurliesañ e vez isrannet e tri bloc'had rannyezhel pennañ evel-hen:
Ochimeg (oshima)
Tokunochimeg (Tokunoshima)
kikai (kikaishima)
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Japan
Yezhoù ryoukyouek |
4354 | https://br.wikipedia.org/wiki/Kounigameg | Kounigameg | Ur yezh japanek eus skourr ar yezhoù ryoukyouek eo ar c'hounigameg pe (kunigami) komzet e su enezenn Kyushu e Japan.
Daoust ha ma vez anvet ivez okinaweg an norzh a-wechoù, ez eo ur yezh disheñvel diouzh an okinaweg kentoc'h evit ur rannyezh okinawek.
Diaezet eo da c'hoût pet a dud a ra c'hoazh gant ar yezh-se ha sur mat emañ en arvar da vont da get.
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Okinaweg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Japan |
4355 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yaeyameg | Yaeyameg | Ur yezh japanek eus skour ar yezhoù ryoukyouek eo ar yaeyameg (yaeyameg: yaima munii, japaneg 八重山語) komzet gant tro-dro da 44.650 den en inizi Yaeyama Islands.
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Yezhoù ryoukyouek
Liammoù diavaez
Yaeyama phrasebook at Wikivoyage (Ishigaki dialect)
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Japan
Yezhoù ryoukyouek |
4357 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yonagouneg | Yonagouneg | Ur yezh japanek eus skourr ar yezhoù ryoukyouek eo ar yonagouneg (yonaguni 与那国語) komzet gant tro-dro da 1.800 den war enezenn Yonaguni e Japan.
Ul liamm-kar tost ez eus gant ar yaeyameg.
Gwelet ivez
Yezhoù japanek
Yezhoù ryoukyouek
Liammoù diavaez
Frazennoù yonagouneg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Japan
Yezhoù ryoukyouek |
4358 | https://br.wikipedia.org/wiki/Marchalleg | Marchalleg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù malayek-polinezek eo ar marchalleg pe eboneg (marchalleg: Kajin M̧ajeļ) komzet gant 43.900 den (1979) en Inizi Marshall ha Nauru.
Skrivet e vez gant al lizherenneg latin gant un nebeud lizherennoù ispisial ouzhpenn:
A Ā B D E I J K L Ļ M M̧ N Ņ N̄ O O̧ Ō P R T U Ū
a ā b d e I j k l ļ m m̧ n ņ n̄ o o̧ ō p r t u ū w
Gwelet ivez
Yezhoù aostronezek
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Frazennoù ha geriaoueg marchalleg
Kentelioù klok marchalleg
Lec'hienn diwar-benn ar marchalleg
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù mikronezek |
4359 | https://br.wikipedia.org/wiki/1a%C3%B1%20Here | 1añ Here |
Darvoudoù
1746 : dilestradeg saoz war draezhenn Ar Pouldu (e-kichen Gwidel) da geñver Seziz An Oriant.
1764 : en em vodañ a ra Stadoù Breizh e Naoned.
1800 : Feur-emglev San Ildefonso a rent Louisiana da Vro-C'hall (digant Spagn).
1869 : reolennet implij ar gartenn-bost e Vienna (Aostria-Hungaria) evit ar wech kentañ en Europa.
1914 : deroù Emgann Arras (Brezel-bed kentañ).
1944 : deroù Emgann Aachen (Eil Brezel-bed).
1944 : tailhet eo ar bara da 350 g an deiz.
1949 : embannet eo Republik Pobl Sina gant Mao Zedong.
1969 : embannadur Abbey Road (albom) er Stadoù-Unanet, unnekvet albom gant ar strollad The Beatles.
1969 : tizhet eo Mach 1 (moger ar son) gant an nijerez dreistson Concorde.
1977 : krogad diwezhañ ar melldroader brazilian Pelé e Giants Stadium New York.
1994 : digoust eo tremen war Bont Sant-Nazer bremañ.
Ganedigezhioù
1207 : Herri III, roue Bro-Saoz.
1606 : an tad Juluan Maner (Julien Maunoir), beleg ha misioner e Breizh.
1685 : Karl VI an Impalaeriezh Santel.
1842 : Charles Cros, barzh hag ijiner gall.
1842 : Aogust-Mari Dubourg, kardinal gall, arc'heskob Dol, Roazhon ha Sant-Maloù.
1865 : Paul Dukas, sonaozer gall.
1924 : Jimmy Carter, 39 Prezidant Stadoù-Unanet Amerika (1977-1981), tapet Priz Nobel ar Peoc'h gantañ e 2002.
1930 : Philippe Noiret, aktour gall.
1948 : Peter Blake, merdeer zelandnevezat.
Marvioù
1040 : Alan III, Dug Breizh adalek 1008 betek e varv.
1404 : Bonifas IX, pab.
1572 : Francesco Borgia, dug Gandia (1542-1543) ha besroue Katalonia (1539-1543).
1684 : Pierre Corneille, barzh ha dramaour gallek.
2018 : Charles Aznavour, kaner gallek.
Lidoù
Sant an deiz : Santez Uriell
Iliz katolik roman
Sant Piat, abostol Su Galia, merzher († )
Sant Krestos, Sant Verisim, Sant Maksim ha Santez Julia, merzherien († ha )
Santez Uriell, priñsez Domnonea ha c'hoar da Roue Breizh Judikael († )
Santez Tereza a Lesawez (Tereza ar Mabig Jezuz), leanez eus Alençon (Bro-C'hall) († 1897)
Deiz Etrebroadel ar Sonerezh
Here 01 |
4360 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20malayek-polinezek | Yezhoù malayek-polinezek | Ur skourr eus ar yezhoù aostronezek eo ar yezhoù malayek-polinezek ennañ meur a yezh komzet e inizi Gevred Azia hag er Meurvor Habask dreist-holl. Ur yezh malayek-polinezek eo ar malagasieg ivez, komzet e Madagaskar.
Isrannet e vez ar yezhoù malayek-polinezek e daou vloc'had pennañ evel-hen:
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg (komzet gant 300 milion a dud)
Indonezeg
Malayeg
Javaeg
Tagalogeg
Sougbouaneg (cebuano)
Ilokanoeg
Ilongoeg (hiligaynon)
Bikoleg
Kapampanganeg
Winarayeg (waray-waray)
Bougieg ('buginese)
Malagasieg
Tchamoroueg (chamorro)
Yezhoù malayek-polinezek ar reter-kreiz (komzet gant 1 milion a dud)
Yezhoù polinezek
Hawaieg
Maorieg
Samoaeg
Tahitieg
Tongaeg
Tuvalueg
Rarotongeg
Yezhoù mikronezek
Marchalleg
Kiribateg (gilbertese)
Naoeroeg (nauruan)
Yezh ofisiel e pep he bro orin eo ar yezhoù malayek-polinezek.
Gwelet ivez
Yezhoù aostronezeg
Yezhoù malayek-polinezek |
4361 | https://br.wikipedia.org/wiki/Tchamoroueg | Tchamoroueg | Ur yezh malayek-polinezek eo an tchamoroueg (tchamoroueg: chamoru, saozneg chamorro) komzet gant tro-dro da 60.000 den e Guam hag en holl Inizi Mariana.
Levezonet don eo bet an tchamoroueg gant ar spagnoleg ha betek 50% eus ar c'heriaoueg a deu eus ar yezh-se.
Skrivet e vez gant al lizherenneg latin hag un nebeud lizherennoù ouzhpenn (Å, Ñ, Ng) hag al lizherenn y a vez distaget 'dj''
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
tchamoroueg-saozneg-tchamoroueg
Geriadur ha yezhadur tchamoroueg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4362 | https://br.wikipedia.org/wiki/Bikoleg | Bikoleg | Ur yezh malayek-polinezek eo ar bikoleg (bicolano pe bicol) komzet gant 4,6 milion a dud dreist-holl e Ledenez Bikol war enez Luzon er Filipinez.
Isrannet e vez ar bikoleg e tri bloc'had rannyezhel pennañ evel-hen:
Bikoleg ar arvor
Yezhoù nagaek
Agtaeg Isarog
Agtaeg Iraya
Nagaeg (bikoleg ar c'hreiz)
Yezhoù virakek
Bikoleg Katanduanez ar Su
Bikoleg an diabarzh
Agtaeg Iraya
Buhieg-daragaeg
Bikoleg Albay
Irigaeg
Bikoleg Rinconada
Yezhoù pandanek
Bikoleg Katanduanez ar Su
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Gwezenn-familh ar bikoleg
Bikol Translator
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4363 | https://br.wikipedia.org/wiki/Ilokanoeg | Ilokanoeg | Ur yezh malayek-polinezek eo an ilokanoeg (ilokanoeg: iloko, ilokano) komzet gant 7 milion a dud e Luzon er Filipinez.
An trede yezh muiañ komzet er Filipinez an hini eo.
Daou vloc'had rannyezhel pennañ ez eus:
Rannyezh an norzh
Rannyezh ar su
A-raok donedigezh Europiz e veze skrivet gant ur silabenneg ispisial heñvel a-walc'h ouzh ar skritur an talagoeg. Bremañ avat e vez skrivet gant al lizherenneg latin.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Ilocano.org Geriadur ilokanoeg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4364 | https://br.wikipedia.org/wiki/Winarayeg | Winarayeg | Ur yezh malayek-polinezek eo ar winarayeg (winarayeg: winaray hag ivez wáray-wáray ha l(in)eyte-samarnon) komzet gant 3 milion a dud e Samar, Samar an Norzh, Samar ar Reter, reter Leyte ha Biliran er Filipinez.
Ul liamm-familh ez eus gant ar yezhoù all eus ar skourr visayek evel ar sougbouaneg (cebuano), ha tostoc'h c'hoazh emañ d'an ilongoeg (hiligaynon).
Kinniget e oa bet un doare-skrivañ unvan gant Akademiezh Visayeg Samar ha Leyte (Sanghiran San Binisaya ha Samar ug Leyte), aet da get, met ne oa ket bet doujet outañ. Skrivet e vez e meur a doare disheñvel hervez rannyezh pep hini.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg
Yezhoù Filipinez |
4366 | https://br.wikipedia.org/wiki/Naoeroeg | Naoeroeg | Ur yezh malayek-polinezek eo an naoeroeg (dorerin Naoero) komzet gant 7.000 den e Nauru (50% eus ar boblañs).
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù mikronezek
Yezhoù Nauru |
4367 | https://br.wikipedia.org/wiki/Kiribaseg | Kiribaseg | Ur yezh malayek-polinezek eo ar c'hiribaseg ( kiribati (distaget [kiribas] e kiribaseg, Gilbertese e saozneg), komzet gant 102 000 den e Kiribati dreist-holl (98 000 den pe 97,2%), met ivez e Fidji, Inizi Marshall, Nauru, Inizi Solomon, Tuvalu ha Vanuatu. Unan eus perzhioù ar yezh eo ar urzh verb-renadenn(-dra)-rener.
Bev-buhezek eo ar c'hiribaseg hiziv c'hoazh hag implijet e vez ingal gant tud Kiribati, o vezañ ma n'eus nemet 30% dioute hag a zo barrek war ar saozneg penn-da-benn.
Teir rannyezh pennañ a zo:
Rannyezh an norzh;
Rannyezh ar su;
Rannyezh inizi Butaritari ha Makin.
Skrivet e vez ar c'hiribaseg gant al lizherenneg latin abaoe ar bloavezhioù 1840 bet unvanet an doare-skrivañ en 20 kantved.
Yezh skrivet
Abaoe ar bloavezhioù 1840 e vez skrivet kiribaseg er skritur latin, pa voe troet ar Bibl gant ar misioner stadunanat Hiram Bingham Jr. Ne vez ket skrivet "s" avat, hag e-lec'h al lizherenn-se e vez graet gant "ti".
Diaes e oa, evit-doare, treiñ gerioù evel "menez", un dra dianav en inizi Kiribati. Evit karr-nij e vez graet gant "te wanikiba", "ar vag a nij".
E 1888 e tegouezhas misionerien gatolik, hag un droidigezh all eus ar Bibl a voe graet ganto. Diforc'hioù a oa evel-just : Bingham a rae "Iesu" eus Jezus, ar gatoliked a skrive "Ietu". Unvanet e voe ar yezh en XXvet kantved.
Geriadur
Un ofis anvet Kiribati Language Board zo diazezet e Tarawa-Su hag a ra war-dro emdroadur ha kelenn ar yezh.
Un Dictionnaire Gilbertin-Français a oa bet savet e 1954 gant ar beleg katolik Ernest Sabatier, Tabuiroa (Abaiang), 1952-1954: ar brasañ geriadur eo, hag un oberenn a-bouez, gant 984 pajenn (ha xii pajenn ouzhpenn) evel geriadur etre ar yezh-se hag unan europeat, embannet gant ar South Pacific Commission en 1971. Troet eo bet e saozneg gant al leanez Olivia; Hennezh eo a lenner en e hed e lec'hienn Steve Trussel ( ).
Un Descriptions of the Kiribati Language zo bet graet gant Stephen Trussel e 1983 evir skol-veur Hawai.
En 1995 e voe graet ur geriadur galleg-kiribaseg, gant Frédéric Giraldi, gant ur yezhadur savet gant ar beleg Gratien Bermond.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
ar c'hiribateg war Ethnlogue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Kiribati
Yezhoù mikronezek
Yezhoù Tuvalu
Yezhoù Fidji
Yezhoù Inizi Marshall
Yezhoù Nauru |
4368 | https://br.wikipedia.org/wiki/Hawaieg | Hawaieg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo an hawaieg (‘Ōlelo Hawai‘i) komzet gant tro-dro da 15.000 den en holl (1.000 evel yezh kentañ) e Hawaii.
Ur yezh en arvar eo an hawaieg, aet war digresk an niver a dud a ra gantañ evel yezh kentañ eus 37.000 er bloavezhioù 1990 da 1.000 hiziv. Ouzhpenn-se ez eo ouzhpenn 70 vloaz oad an hanter eus an dud se. Abaoe pell dija en deus ar saozneg kemeret plas an hawaieg e c'hwec'h enezenn diwar ar seizh ma vez tud o vevañ enne. N'eo nemet e Ni‘ihau m'o deus kendalc'het an dud d'ober gant o yezh en un doare ingal.
Graet ez eus bet muioc'h-mui a strivoù er bloavezhioù tremenet evit reiñ un tamm lusk d'ar yezh adarre ha savet ez eus bet skolioù dre soubidigezh ha klevet e vez un tamm muioc'h a hawaieg war ar skingomz ivez.
Peurliesañ avat e vez techet ar re a zo o teskiñ an hawaieg evel eil yezh d'ober hervez boazioù ar saozneg ha war gemmañ ez a ar yezh tamm-ha-tamm ivez dre se e meur a geñver.
Skrivet e vez an hawaieg en un doare unvan gant al lizherenneg latin gant un nebeud lizherennoù ispisial ouzhpenn, dreist-holl evit diskwel ez eo hir ur vogalenn.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Geriadur hawaieg
Ethnologue
Lec'hienn diwar-benn an hawaieg
Deskiñ hawaieg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù polinezek
Yezhoù Stadoù-Unanet Amerika |
4369 | https://br.wikipedia.org/wiki/Maorieg | Maorieg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo ar maorieg (te reo Māori) komzet gant 100.000-160.000 den e Zeland-Nevez e-lec'h ma'z eo unan eus an teir yezh ofisiel gant ar saozneg ha yezh ar sinoù.
Tost-tre eo d'ar rarotongeg ha tost a-walc'h ivez d'an tahitieg ha d'an hawaieg.
Ouzhpenn ar yezh unvan (waikato) e vez isrannet ar maorieg e daou vloc'had rannyezhel pennañ:
Maorieg an norzh
Maorieg ar su (kāi tahu)
Skrivet eo bet gant al lizherenneg latin abaoe ar bloavezhioù 1840 d'an nebeutañ.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Māori Kengor ar maorieg - unvanidigezh ar yezh
Geriadur klok maorieg-saozneg-maorieg
Geriadur diazez maorieg-saozneg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù polinezek |
4370 | https://br.wikipedia.org/wiki/Samoaeg | Samoaeg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo samoaeg (gagana fa'a Samoa) komzet gant 426.000 den e Samoa ha Samoa Amerikan e-lec'h m'emañ yezh ofisiel.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Daveoù
Milner, G.B. 1993, 1966. Samoan Dictionary. Polynesian Press. ISBN 0-908597-12-6
Payne, Thomas E. 1997. Describing morphosyntax: a guide for field linguists. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-58224-5.
Liammoù diavaez
Wikipedia e samaoeg
Ethnologue
Geriadur samaoeg-saozneg
Geriadur samaoeg-saozneg-samaoeg
Yezhoù ar Samoa Amerikan
Yezhoù Samoa
Yezhoù polinezek |
4371 | https://br.wikipedia.org/wiki/Tahitieg | Tahitieg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo an tahitieg (te reo Tahiti) komzet gant tro-dro da 120.000 den e Tahiti.
Tost a-walc'h eo an tahitieg d'an hawaieg (76% geriaoueg voutin) ha d'ar rarotongeg (85% geriaoueg voutin).
Yezh berzet
D'an 29 a viz Meurzh 2006 e oa bet distroadet gant ar C'huzul-Stad gall reolennoù Bodadenn Polinezia c'hall a lakae ar galleg hag an tahitieg war ar memes pazenn, pep hini a c'halle komz ar yezh a gare. Met diviz Kuzul-Stad Paris, diazezet war mellad 2 ar Vonreizh c'hall, ne rae den ebet van anezhañ e Bodadenn Polinezia.
Kement-se ne oa ket evit plijout da Vodadenn Vroadel Paris, hag ur mellad-lezenn zo bet ouzhpennet da lezenn aozañ an dilennadegoù e Polinezia, kinniget gant ar ministr Estrosi (ministr ar Broioù Gall Tramor), hag er mellad-se eo difennet komz tahitieg e Bodadenn Polinezia, rak n'eus yezh ofisiel nemet ar galleg er vro.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Kentelioù tahitieg
Geriadur tahitieg-saozneg
Akademiezh an tahitieg (Fare Vana'a)
Yezh berzet:
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù polinezek
Yezhoù Polinezia c'hall |
4372 | https://br.wikipedia.org/wiki/Tongaeg | Tongaeg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo an tongaeg (faka-Tonga) komzet gant tro-dro da 100 000 den e Tonga e-lec'h m'eo ar yezh vroadel.
Tri live yezh a zo:
Ar yezh evit komz ouzh ar roue
Ar yezh evit komz ouzh ar hou'eiki
Yezh ar bobl
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Kentelioù tongaeg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù polinezek |
4373 | https://br.wikipedia.org/wiki/Tuvalueg | Tuvalueg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo an tuvalueg komzet gant tro-dro da 11.000 den e Tuvalu.
Daou vloc'had rannyezhel pennañ ez eus:
Rannyezh an norzh
Rannyezh ar su (komzet gant ar muiañ a dud)
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Tuvalu
Yezhoù polinezek |
4394 | https://br.wikipedia.org/wiki/Thermobia%20domestica | Thermobia domestica | Amprevaned bihan heñvel ouzh ar pesked-arc’hant eo an Thermobia domestica. en em vagañ a reont diwar hidratoù karbon hag ampez. Kavet e vezont en darn vrasañ eus ar bed.
Spesadoù amprevaned |
4405 | https://br.wikipedia.org/wiki/Rarotongeg | Rarotongeg | Ur yezh aostronezek eus skourr ar yezhoù polinezek eo ar rarotongeg (te reo maori kuki airani) komzet dreist-holl e su an Inizi Cook.
Tost-tre eo d'an tahitieg ha d'ar maorieg.
Skrivet e vez gant al lizherenneg latin ha bez' emañ ar gouarnamant o klask unvaniñ an doare-skrivañ.
Gwelet ivez
Yezhoù aostronezek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù polinezek |
4406 | https://br.wikipedia.org/wiki/Beleg | Beleg | Ur beleg (beleien el liester) a zo un den karget da aozañ ha seveniñ al lidoù en ur relijion.
Lidoù ispisial evit lakaat unan bennak da vezañ beleg a vez sevenet gant ur beleg uheloc'h e live.
Beleien
E pep relijion e kaver anvioù dibar evit ar veleien :
boñz : relijion ar Voudaegezh
drouiz : relijion ar Gelted
chaman : relijionoù tud Azia hag Indianed Norzhamerika (bet deuet eus Azia)
imam : relijion an Islam sunnit (ne vez ket graet lidoù evito)
mollah : relijion ar Vuzulmiz chiit
maraboud : relijionoù Kreiz Afrika
pastor : relijionoù protestant; Implijet ivez gant ar gatoliked gant ar ster "rener eneoù" da lavaret eo ar veleien hag an eskibien
pop : relijion reizhkredennour (ortodoksiezh)
Koulskoude pa c'haller implij ar ger en un doare hollek, evit ar ster beleg ar relijion katolik e vez implijet e skridoù brezhonek hag er Wikipedia end-eeun.
Gerdarzh ha stummoù kozh ar ger
Ar ger beleg a zo kar d'ar gerioù iwerzhoneg bachall, krenngembraeg baglawg (kembraeg modern : baglogha latin baculus. Hemañ ha bachall a dalvez evit bazh hag ar re all a zo evit bazh kamm pe grogek, da lavaret eo bazh ar mesaer hag a zo arouez an eskibien (bazh-eskob). Keñveriet e vez ivez ar veleien gristen d'ar vesaerien (diwar komzoù Jezuz-Krist treuskrivet en avieloù).
N'eus liamm ebet etre an doueoù Bel pe vBelenos evel m'hen krede Kervarker.
Er C'hatholicon e weler ar stummoù kentañ anavezet : baeleuc, bealeuc hag ur stumm benel baelegues (a dalvez evit leanez pa n'eus ket a vaouez degemeret e roll ar beleg en Iliz katolik roman). Meur a familh a zo e anv Bellec, Le Bellec ha kavet e vez bellec ivez evel lodenn anvioù-lec'h 'zo.
Beleg kristen
Kavet e vez beleien damheñvel o roll er relijionoù katolik ha reizhkredennour, nemet e vez difennet da veleien gatolik mont da zimeziñ. Roet e vez dezho ar gwir da lidañ ar seizh sakramant a zo bet tennet eus oberoù Jezuz-Krist kontet en Avieloù.
Daoust ma 'z eus tud a Iliz gant ul live izeloc'h (diagoned, isdiagoned, akolited) eo ar beleg an den pouezusañ e framm an ilizoù kristen nann-protestant.
Daou seurt a velein a zo : ar re a zo dindan beli eeun an eskibien hag ar re a zo dindan beli penn un urzh relijiel, hemañ dindan beli an eskob pe hini ar pab (ar Jezuisted).
Breizh
Ur beleg-plouz, a veze lavaret eus ar veleien touerien e-pad an Dispac'h gall
Stummadur ar beleg kristen
Stummet e vez ar veleien er c'hloerdi (beleien o labourat er parrezioù peurvuiañ) pe en novistiez (beleien staget ouzh un urzh relijiel).
Roll ar beleg kristen
Tud ar relijion
Kloer |
4408 | https://br.wikipedia.org/wiki/Sougbouaneg | Sougbouaneg | Ur yezh valayek-polinezek eo ar sougbouaneg (sugbuanon pe cebuano). Komzet eo evel yezh kentañ gant 18 milion a dud ha gant 10 milion all evel eil yezh e Visayas hag e norzh ha kornôg Mindanao er Filipinez.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Geriadur sougbouaneg-saozneg
Geriaoueg verr
Gerioù ha frazennoù e sougbouaneg
Kentelioù sougbouaneg evit deraouidi
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4409 | https://br.wikipedia.org/wiki/Ilongoeg | Ilongoeg | Ur yezh malayek-polinezek eo an ilongoeg (ilongoeg : ilonggo, saozneg : Hiligaynon) komzet gant seizh milion a dud e Visayas ar c'hornôg er Filipinez.
Er-maez eus ar Filipinez ez eus ivez tro-dro da 7 000 000 den all hag a gomz ilongoeg evel yezh kentañ ha 4 000 000 all barrek warni evel eil yezh.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Lec'hienn diwar-benn an ilongoeg
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4410 | https://br.wikipedia.org/wiki/Bougieg | Bougieg | Ur yezh malayek-polinezek eo ar bougieg (bougieg: basa Ugi, saozneg buginese) komzet gant tro-dro da 4 milion a dud e su Sulawesi en Indonezia hag e Sabah e Malaysia.
Skrivet e veze gwechall gant ar skritur hengounel anvet lontarek met bremañ e vez implijet kentoc'h al lizherenneg latin.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg
Yezhoù Indonezia |
4412 | https://br.wikipedia.org/wiki/Kapampanganeg | Kapampanganeg | Ur yezh malayek-polinezek eo ar c'hapampanganeg (kapampangan) komzet gant 2,3 milion a dud e
Luzon er Filipinez
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Kentelioù kapampanganeg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4413 | https://br.wikipedia.org/wiki/Ia%C3%B1%20kantved | Iañ kantved | |
|
../.. |
|
|
kantved |
|
|
../..
Bloavezhioù 0 | Bloavezhioù 10 | Bloavezhioù 20 | Bloavezhioù 30 | Bloavezhioù 40
Bloavezhioù 50 | Bloavezhioù 60 | Bloavezhioù 70 | Bloavezhioù 80 | Bloavezhioù 90
Kregiñ a ra ar c’hantved d'ar 1añ Genver 1 hag e echu d'an 31 Kerzu 100.
Darvoudoù
Mont a ra poblañs Roma en tu all d'ar milion a dud.
Treuztiriadegoù bras er bed a-bezh.
Neriñ a ra ar sektennoù undouegezhour a c’hortoz pe a embann eo degouezhet ar Mesiaz. Anavazout a reer 42 anezho da nebeutañ.
Skrivañ a ra feizidi ar C’hrist an avieloù.
Afrika
Treuztiriadegoù ar pobloù Bantou.
En Etiopia, betek treuzoù an oadvezh kristen, ez implijer reizhiadoù skrivañ kensonennek-rik sabeek pe mineek kreisteiz Arabia o tont eus al lizherenneg fenikek evit skrivañ engravadurioù war vein. Goude e emdro ar skritur betek an war-du lizherennoù-red ma stager arouezennoù bihan evit merkañ ar vogalennoù. Emdreiñ a ra ar yezh eus he zu ivez ha graet e vo Gez eus an doare-skrivañ-se diwar anv an Agezaded, unan eus ar pobloù pennañ staliet en Etiopia.
Poblet eo Enez Madagaskar gant Pigmeed deuet eus Afrika (ar Vazimbaed kevrinus). Dilestret o defe Indoneziz war an enez e-tro deroù an oadvezh kristen goude bezañ hedet aod reter Afrika. Er mare-se e vefe bet degaset ganto plant dianav war an enez betek neuze, evel an ignam, ar bananez hag ar C’hraoñ-kokoz.
Peuraloubiñ a ra ar Romaned bro ar C’haramaed (Djerma) e-tro deroù ar kantved.
Amerika
Treuztiriadegoù ar pobloù Arawak war-du an Antilhez (Mor Karib).
Sevenadur an Ipioutak e kornôg Alaska (1-900). Mont a ra da get implij ar prierezh, ar c’hleuzeurioù, ar plakennoù-maen hag ar rikoù hemolc’hiñ ar balumed. Treuztiriadegoù mareadek etre argoad (goañv) hag arvor ar meurvor Atlantel (hañv) evit chaseal bronneged mor bihan.
Sevenadur Inuited ar meurvor Habask e su Alaska (1-1600). Ostilhoù war blakennoù maen, bazalt hag eskern. Kleuzeurioù eoul e maen. Hemolc’h ar bronneged mor ha pesketa (eoged).
Prantad ar Farderien paneroù II e mervent Norzhamerika (1-500). Kêriadennoù a stroll betek unnek ti kelc’hiek, sanket al leur anezho un tammig, savet war lein tornaodoù a-us d'ar plaenennoù stêr ma c’hounezer maiz. Dastumet e vez c’hoazh an darn vrasañ eus ar plant magus.
Dont a ra war wel sevenadurioù kemplezh war aod hanternoz ar meurvor Habask ; artizanelezh war goad.
Mestr eo ar Voched, brudet evit o labour war an aour hag ar prierezh, war norzh arvor Perou.
Sina
9 : Goude da Wang Mang kemer ar galloud, e sav emsavadegoù da-heul an cheñchamantoù degaset er vro.
25 : Distro an Haned en o c’harg dre un diskennad eus an tiegezh Liu, GuangWu di.
42 ha 43 : Moustret eo emsavadeg ar C’hoarezed Trung gant ar jeneral Ma Yuan.
Azia Greiz
Kas a ra ar marc’hadour makedonat Maes Titianos e gannaded war-eeun eus Siria war-du Sina dre hent an Tarim.
Teñzor Begram, Kapisa gozh en (Afghanistan) war Hent ar seiz (-), dizoloet e 1938 e div sanailh bet mogeriet : lakennoù Sina, plakennoù ivor, delwennoù hag irc’hier eus India, listri alabastr, delwennoù arem, pezhioù gwer ha pouezioù eus menteloù roman eus an diazad kreizdouarel.
Gevret Azia
E Kambodja eus ar d'ar e astenn ar Funan, ur rouantelezh indianekaet diazezet war delta ha red kreiz ar Mekong, he beli war su Indezsina dre he galloud milourel hag armerzhel. Darempredoù politikel ha sevenadurel zo etrezi, Sina hag India.
Kreizenn voudaek Peitkhano, e kreiz Birmania (eus ar d'ar ). En em astenn a ra kêr war 800 ha, kelc’hiet eo gant ur vogeriad vrikennoù poazh zo teir dor enni. Kavet ez eus bet eno dilerc’hioù ouzhpenn 100 danframm brikennoù : bezioù e jarloù, savadurioù brikennek implijet evit ar velestradurezh, ar relijion pe al lidoù, manati heñvel ouzh re su India, gronnet gant daou stoupa. E bambouz pe koad eo savet an darn vrasañ eus an tiez annez.
Mojenn javanat Aji Saka : ur priñs deuet eus India a zesk ar skritur da bobl Java, un tamm steredoniezh hag ar gronologiezh.
India
Treuztiriadegoù ar pobloù Kushan (Kusãnã) adal Azia Greiz. Mestr int war ar Gandhãra hag ar Pañjãb hag aloubiñ a reont traoñienn ar Ganga betek Pãtaliputra.
Staliañ a ra an Andhraed (tierniezh Sãtavahãna) o galloud e norzh an Dekkan e-tro Pratisthãna (Paithãn).
Savidigezh ar rouantelezh c’halloudek Kola e penn pellañ su an tiriad.
Treuztiriadegoù pobloù India war-du gevred Azia hag Indonezia, ha krouidigezh rouantelezhioù indezat en Indezsina hag e Malaysia. 20 000 a dud o dije divroet eus Kalinga betek Java.
Reizhiadoù doura astennidik e Sri Lanka.
Savidigezh ar Purâna (-).
Europa
43 :
Kregiñ a ra ar Romaned d'en em staliañ e Su Enez Preden.
Deroù aloubidigezh Arvorig gant ar Romaned.
66 :
Emsavadeg Jude a-enep an alouber roman. Aloubet eo Jeruzalem gant al lejionoù roman. Dismantret ha preizhet eo ar gêr ha distrujet eo an Templ. Kroazstaget eo miliadoù a Yuzevien.
Emsavadeg e Galia (Vindex) hag e Jude.
Delwennoù koad lakaet da ouestl e mammennoù ar Saena. Gwisket int gant kapenn dibar ar C'halianed pe gant an dro-c'houzoug hengounel. Talvezout a ra eien ar Saena hag ar Chamalières da santual ma lakaer kantadoù a ouestloù kizellet e koad, bravigoù, pezhioù moneiz, koshoc’h eget an aloubidigezh roman peurliesañ. Derc’hel a ra ar pobloù galian-ha-roman d'ul lid a sav da oadvezh an arem (an Tena).
Sujañ a ra ar Chated, staliet en Hessen ar Cherusked e dibenn ar c’hantved.
Oadvezh an houarn roman e Skandinavia (1-400). Divroañ a ra war-du ar su pobladoù germanek evel ar Gimbred (Kimbri) en Himmerland (Danmark) hag an Deutoned (Teutones, deuet eus Thy e Danmark). En em staliañ a ra an Daned, deuet eus su Sveden e Danmark e-pad oadvezh an houarn roman.
Skoulmañ a ra Skandinaviz, dre veur a hanterour, liammoù kenwerzhel troc’h-didroc’h gant bed ar Romaned (traezoù a orin roman e bezioù). Eskemm a reer ivez sklaved (merc’hed ha paotred) ha lêr. Moarvat ez eus bet c’hoariet ur roll hanterour pouezus gant Friziz dre ar Roen met hentoù all zo posupl ivez dre an Danav, Bohemia (Markomaned) pe adal Gotland dre an Elba, an Oder pe ar Vistul. Un hent a gas d'ar Mor Du dija, dre ar stêrioù hag al lennoù rusian.
En em staliañ a ra Finniz Estonia e su Finland.
Bered Krankmårtenkögen e Laponia Greiz (1-200). Bezioù korfoù losket merket gant steudadoù mein tric’hornek. Aspadennoù aberzhioù loened.
Hervez Jordanes, istorour got eus ar , e treuz ar C’hoted, genidik eus Sveden, ar Mor Baltel evit en em staliañ war c’hlannoù ar Vistul. En e tivroont war-du ar su hag adkavet e vezont e genoù an Danav war vord ar Mor Du.
Menegiñ a ra Plinius an Henañ pobl ar Weneted zo staliet war ribloù ar Vistul betek « pleg-mor ar Weneted » (mor Baltel). Tacitus ne oar ket re ha ret eo o renkañ e-touez ar C’hermaned pe ar Sarmated, rak tennañ a ra o boazioù d'an div bobl-mañ.
Gouzout a ra Plinius an Henañ (23-79) eus hent ar goularz a ya eus Carnutum war an Danav betek ar Mor Baltel. Kontañ a ra e kasas Neron ur marc’heg roman da « bro ar goularz » hag e teuas hemañ en-dro da Roma.
Roma
Tierniezh ar Flavianed (69 / 96).
Oseania
Treuztiriadegoù ar pobloù polinezian a-dreuz Oseania.
Reter-nesañ hag ar bed arab
Judea
Sellet a reer e penn-kentañ ouzh ar Gristeniezh evel ouzh ur sektenn yuzev kaset war-raok gant diskibled veur. En em ledañ a ra fonnus e-touez ar yuzevien helenekaet a selle ouzh Jezus Krist evel ouzh ar salver (Yeshua en hebraeg), ar Mesiaz, gortozet ha kemennet gant an diouganoù. Koulskoude e teu a-benn ar relijion nevez-se da wriziennañ kalz kreñvoc’h en-dro da Roma ha da Europa eget e Judea hec’h-unan ma oa ar yuzevegezh ur relijion undoueel kozh-kozh zo arsavet kreñv a-enep d'ar relijion nevez evit derc’hel d'ar gizioù hengounel.
Er kantved ez a tud a orin gresian d'ober an darn vrasañ eus poblañs Judea; yuzevien eo an drederenn anezhi hag un nebeud Arabed ha Nabateed zo ivez.
E-kerzh ar c’hantved e teu an traoù da stegnañ da vat ; despoted zo eus gouarnourien Judea ha kas a reont ar Yuzevien d'en em sevel. Yuzevien trelatet, ar Zeloted a grog gant un emsavadeg feuls. Friket int e 70 gant an Impalaer Vespasian ha goude gant e vab Titus. Adpreizhet eo Jeruzalem ha distrujet an Templ en-dro. E 74 e rank Kreñvlec’h Masada kodianañ; fin zo d'an emsavadeg.
Tud dibar
Neron (Antiom, 37 - Roma, 68), impalaer roman (54 - 68).
01
Iañ kantved |
4418 | https://br.wikipedia.org/wiki/XXvet%20kantved | XXvet kantved | | |
../.. | | | kantved | | | ../..
Bloavezhioù 1900 | Bloavezhioù 1910 | Bloavezhioù 1920 | Bloavezhioù 1930 | Bloavezhioù 1940
Bloavezhioù 1950 | Bloavezhioù 1960 | Bloavezhioù 1970 | Bloavezhioù 1980 | Bloavezhioù 1990
Kregiñ a ra an kantved d'ar 1añ Genver 1901 hag echuiñ a ra d'an 31 Kerzu 2000.
Darvoudoù
Dispac’h Rusia
Brezelioù :
Brezel ar Boers
Brezel bed kentañ : (1914-1918)
Brezel Spagn, aloubidigezh Mandchouria
Eil brezel bed : (1939-1945)
Brezel Aljeria : (1954-1962)
Brezelioù Indezsina, Korea, etre India ha Pakistan, Vietnam, Biafra, e Mozambik, en Angola, e Republik Demokratel Kongo, el Liberia, brezel Kippour
Brezel Iran-Iraq : (1979-1988)
Brezel Vietnam : (1961-1975)
Brezel yen, brezelioù Bosnia, Kosovo, Koweit, ha brezel Iañ ar Pleg-mor
Didrevadenniñ
Ar c’hresk armerzhel
Dizoloidigezh an egor
Loarell galvezadel gentañ
Den kentañ en egor
Den kentañ war al loar
Tud dibar
Albert Einstein, Kurt Gödel, Jean-Paul Sartre, John von Neumann, Niels Bohr, David Hilbert
Gandhi, Nasir, Yann-Baol II
Winston Churchill, Charles de Gaulle, Franklin Delano Roosevelt, Mikhaïl Gorbatchev, Gro Harlem Brundtland
Adolf Hitler, Pol Pot, Jozef Stalin, Lenin, Mao Zedong, Che Guevara
John Maynard Keynes, Henry Ford
Pablo Picasso, Franz Kafka, James Joyce, William Faulkner, Marcel Proust, Charlie Chaplin, Federico Fellini, Walt Disney, Samuel Beckett, Agatha Christie, Igor Stravinsky
Elvis Presley, Beatles, Rolling Stones, James Brown, Madonna, Michael Jackson, Pink Floyd, Jimi Hendrix, Bob Marley
Ijinadennoù, kavadennoù, degasadennoù
Roll ijinadennoù an kantved
Ar c’hirri
An nijerezh
Ar vombezenn atomek
Ar sinema
An urzhiataer
An tranzistor
Al laser
An ADN
Tektonik ar plakennoù
Bevennoù ar meiz : c ha bevenn tizh emled ar stlenn, pennaenn an diasurded, diglokted ar reizhiadoù poell, kaos, problemoù an divizouradusted hag ar jedusted.
Istor an kantved
Age of Extremes gant Eric Hobsbawm
20 |
4419 | https://br.wikipedia.org/wiki/2%20Here | 2 Here | Here 02
Darvoudoù
1187 : kemeret eo Jeruzalem gant luioù Saladin.
1370 : Beltram Gwesklin anvet da gonestabl Bro-C'hall.
1535 : kavet eo enezenn Montreal gant ar moraer breizhat Jakez Karter.
1799 : Emgann Alkmaar.
1944 : dibenn Emsavadeg Varsovia.
1985 : krouidigezh Fun Radio.
Sportoù
1988 :
Pierre Durand, marc'heg gall, a ya da gampion olimpek al lamm-skoilhoù gant e varc'h Jappeloup e Seoul.
klozadur ar C'hoarioù Olimpek hañv e Seoul gant Juan Antonio Samaranch Torelló, prezidant spagn ar Poellgor etrebroadel olimpek.
2009 : dilennet eo Rio de Janeiro gant ar Poellgor etrebroadel olimpek evit degemer ar C'hoarioù Olimpek hañv e 2016.
Ganedigezhioù
1452 : Richarzh III (Bro-Saoz), roue Bro-Saoz hag Aotrou Iwerzhon adalek 1483 betek e varv (1485)
1749 : Jacques Cambry, kronikour, politikour ha tudoniour, diazezer an Akademiezh keltiek
1847 : Paul von Hindenburg, milour ha den-stad alaman
1852 : Sir William Ramsay, kimiour breizhveuriat, tapet Priz Nobel ar Gimiezh gantañ e 1904
1869 : Mohandas Karamchand Gandhi, prederour ha politikour indian
1890 : Groucho Marx, aktour stadunanat
1896 : Jacques Duclos, politikour komunour gall
1898 : Herri Poisson, beleg katolik hag istorour breizhat
1904 : Graham Greene, skrivagner breizhveuriat
1950 : Mike Rutherford, soner gitar-boud saoz, unan eus pemp krouer ar strollad Genesis
1951 : Sting, aktour, kaner-sonaozer ha soner saoz, unan eus tri c'hrouer ar strollad The Police
1954 : Eran Riklis, filmaozer israelat
1971 : Tiffany Darwish
1987 : Ruan Lufei, mestrc'hoarierez echedoù sinaat
Marvioù
1264 : Urban IV, pab gall
1496 : Charlez (Bro-C'hall), pevare bugel Anna Vreizh ha Charlez VIII
1853 : François Arago, fizikour, steredoniour ha den-stad gall
1892 : Ernest Renan, istorour, prederour ha skrivagner gall
1980 : Louis Daquin, filmaozer ha saver senario gall
1915 : Jean-Bertrand Pégot-Ogier, arzour breizhat
1927 : Svante Arrhenius, fizikour ha kimiour svedat, tapet Priz Nobel ar Gimiezh gantañ e 1903
1941 : Karel Treybal, mestrc'hoarier echedoù tchek
Lidoù
• Iliz katolik roman
Sant an deiz : Sant Sulio
An Aeled vat, krouadurioù speredel lakaet gant Doue da wareziñ pep den gwitibunan
Sant Eleuter, merzher lazhet e Nikomedia (Armenia gozh - Turkia hiziv) (✝ IIIvet kantved)
Here 02 |
4420 | https://br.wikipedia.org/wiki/3%20Here | 3 Here | Here 03
Darvoudoù
1880 : diazezet eo Brazzaville gant an ergerzher italian-gall Pierre Savorgnan de Brazza.
1935 : aloubet eo Etiopia gant luioù Mussolini.
1958 : gwallzarvoud pa glask an doktor Alain Bombard treuziñ toull an Intel (Bro-Wened - Mor-Bihan) war ur c'hanod-c'hwez (9 den marvet).
1990 : adunvanet eo Alamagn.
Ganedigezhioù
1763 : Marie-Louise de Lamoignon, gwenvidigez, savet ganti Urzh Seurezed Sant-Loeiz.
1797 : Leopoldo II, dug-meur Toskana.
1886 : Alain-Fournier, skrivagner gall.
1895 : Sergei Essenin, barzh rusianek.
1897 : Louis Aragon, barzh, kazetenner ha romantour gallek.
1901 : Jean Grémillon, filmaozer gall.
1910 : Yann-Vari Kerwerc'hez, skrivagner brezhonek.
1927 : Serge Antoine, an hini en deus treset kartenn rannvroioù Bro-C'hall e 1958.
1939 : Velibor Vasović, melldroader etrebroadel ha gourdoner serb.
1941 : Victor Palciauskas, mestrc’hoarier echedoù ha fizikour lituanian, keodedour eus SUA.
1981 : Zlatan Ibrahimović, melldroader svedat.
Marvioù
818 : Irmingard Hespengau, priñsez frank.
1226 : Sant Frañsez a Asiz, lean katolik italian (ganet en Assisi).
1283 : Dafydd ap Gruffudd, priñs Kembre.
1568 : Elisabeth de Valois, rouanez kenseurtez Spagn.
1897 : Alexandre de Lamothe, skrivagner gallek.
1929 : Gustav Stresemann, politikour alaman, Kañseller Republik Weimar.
1967 : Woody Guthrie, kaner ha gitatour stadunanat.
1980 : Alberic O'Kelly de Galway, kazetennour echedoù ha mestrc'hoarier echedoù belgian.
1987 : Jean Anouilh, dramaour ha skrivagner gall.
1988 : Franz Josef Strauss, politikour alaman, Prezidant Bavaria.
Lidoù
Iliz katolik roman hag Ilizoù reizhkredennour:
Sant Denez Aeropajit, eskob kentañ Atena.
Iliz katolik roman:
Sant an deiz : Sant Fragan;
Sant Ternog (pe dTernaeg), eskob-abad iwerzhonat deuet da chom en ur peniti kostez Landerne;
Sant Fragan, tiern e Breizh deuet eus Bro-Gembre, enoret e Sant-Fregan (Leon - Penn-ar-Bed) hag e Ploufragan (Aodoù-an-Arvor);
Santez Klervi, merc'h da sant Fragan ha c'hoar da Sant Gwenole
Sant Melar, merzher.
Deiz Unaniezh Alamagn (Tag der Deutschen Einheit)
Here 03 |
4423 | https://br.wikipedia.org/wiki/Malagasieg | Malagasieg | Ur yezh aostronezek eus skourr yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg eo ar malagasieg (malagasy) implijet gant tost da 20.000.000 den er
C'homorez, er Reunion hag e Madagaskar dreist-holl m'emañ ar yezh ofisiel.
Tost-tre eo geriaoueg ar malagasieg da hini ar manyaneg (maanyan) (90% gerioù boutin) komzet e su Borneo. Levezonet eo bet ar c'heriaoueg ivez gant an arabeg hag ar yezhoù bantouek.
Ral a-walc'h eo e-touez yezhoù ar bed dre ma vez implijet ganti an urzh verb-renadenn-rener.
Skrivet e vez gant al lizherenneg latin.
Skritur
An deiz a hiziv e vez skrivet ar Malagasieg gant al lizherenneg latin padal eo bet implijet gwechall ur skritur all disheñvel-tre anvet sorabe (pe sora-be : arabat droukveskañ gant ar sorabeg) o tont eus an arabeg. An implij-se a c'hell bezañ displeget gant an darempredoù kenwerzh gant pobloù o tont eus Arabia.
Gwelet ivez
Yezhoù aostronezek
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Geriadur malagasieg-saozneg
PanAfrican L10n page on Malagasy
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Madagaskar
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4424 | https://br.wikipedia.org/wiki/1918 | 1918 | Diwar-benn bloavezh 1918 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
16 a viz C'hwevrer: Lituania a embann he dizalc'hiezh diouzh Rusia.
24 a viz C'hwevrer: dont a ra Estonia da vezañ dizalc'h diouzh Rusia.
3 a viz Meurzh: sinet emglev Brest-Litovsk etre Alamagn ha Rusia.
25 a viz Meurzh: savet eo Republik Pobl Belarus.
27 a viz Meurzh: Moldova ha Besarabia zo staget ouzh Roumania.
11 a viz Du : Arsav-brezel. Fin zo d'ar brezel bed kentañ.
1 a viz Kerzu:
Island a zeu da vezañ ur vro dieub, met chom a ra stag ouzh rouantelezh Danmark.
Treuzsilvania zo unanet gant Roumania.
embannet eo Rouantelezh ar Serbed, ar Groated hag ar Slovened (anavezet diwezhatoc'h dindan an anv Rouantelezh Yougoslavia).
Alamagn
9 a viz Du: roet e zilez gant Gwilherm II, trede ha diwezhañ Impalaer alaman, navet ha divezhañ Roue Prusia.
Breizh
Bro-C'hall
Rusia
25 a viz Genver: embannet eo republik ar Soviedoù.
1 a viz C'hwevrer: degemeret eo an Deiziadur gregorian gant ar renad nevez.
3 a viz Meurzh : sinet eo Feur-emglev Brest-Litovsk etre Lenin hag an impalaerezhioù kreiz.
5 a viz Meurzh: gant renerien nevez Rusia eo lakaet Petrograd da gêr-benn e-lec'h Moskov.
16-17 a viz Gouere : fuzuilhet eo an tsar Nikolaz II hag ar familh impalaerel a-bezh gant ar volcheviked e Yekaterinbourg. Dileizhet eo o c'horf gant raz ha vitriol.
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Okeania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
9 a viz Genver : marv Charles-Émile Reynaud, filmaozer gall a reas an tresadennoù-bev kentañ, en Ivry-sur-Seine (° 8 a viz Kerzu 1844 e Montreuil-sous-Bois).
Skiantoù ha politikerezh
Dizoloadenn ar protaktiniom gant ar fizikourez aostrian Lise Meitner hag ar c'himiour alaman Otto Hahn.
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1918
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1918
Bloavezhioù
1918 |
4425 | https://br.wikipedia.org/wiki/1937 | 1937 | Diwar-benn bloavezh 1937 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Breizh
Da heul labour al luskad Ar Brezoneg er Skol e tisklêr an Aotroù Desgranges, beleg katolik ha kannad ar Mor-Bihan, dirak Kambr ar Gannaded Le mouvement en faveur de l'enseignement du breton prend ainsi peu à peu l'allure d'un véritable plébiscite ha c’hoazh On peut dire qu'à l'heure actuelle dans son immense majorité la Basse-Bretagne est gagnée au principe de l'enseignement du breton.
Sellet ivez ouzh Disklêriadurioù pennadurezhioù
Frañs
12 a viz Du: lid-kinnig Aerborzh Pariz-Le Bourget.
Iwerzhon
29 a viz Kerzu: bonreizh nevez.
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
13 a viz Kerzu: al lu japanat e-barzh Nánjīng (Sina).
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
21 a viz Gwenholon: The Hobbit embannet gant J. R. R. Tolkien.
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Dizoloadenn an teknetiom gant ar maenoniour Carlo Perrier hag ar fizikour Emilio Gino Segrè, Italianed o-daou.
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1937
Marvioù
Jakez Riou, skrivagner (°1899).
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1937
Bloavezhioù
1937 |
4426 | https://br.wikipedia.org/wiki/1935 | 1935 | Diwar-benn bloavezh 1935 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Alamagn
13 a viz Genver: poblvouezhiadeg e Saarland.
16 a viz Meurzh: adsavet ar c'hoñje.
15 a viz Gwenholon: Lezennoù Nuremberg bet votet gant ar Reichstag.
Breizh
27 Gwengolo : Votin a ra kuzul-kêr Noal-Pondi a-du gant kelenn ar brezhoneg er skolioù.
Frañs
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
3 Here : aloubet eo Etiopia gant lu Mussolini.
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
28 a viz Gwengolo : marv William Kennedy Laurie Dickson, filmaozer breizhveurat e Twickenham (ganet 3 a viz Eost 1860 e Minic'hi-Poudour).
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1935
Marvioù
Meurzh : Yann Sohier, skolaer hag emsaver, krouer Ar Falz (°1901).
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1935
Bloavezhioù
1935 |
4427 | https://br.wikipedia.org/wiki/1934 | 1934 | Diwar-benn bloavezh 1934 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
26 a viz Genver : sinadur an Emglev alaman-ha-polonat
26 a viz Ebrel : torridigezh untuek an Emglev alaman-ha-polonat gant Alamagn
Breizh
Al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) kaset en-dro gant Yann Fouéré ha Remon ar Porzh a lañs ur c’houlzad war-du kuzulioù-kêr ar vro evit ma vo goulennet ganto kelennadurezh ar brezhoneg er skol.
Kerzu : Yann Sohier a lañs ur sinadeg war-du ar bobl evit ma vo kelennet ar brezhoneg en holl skolioù Breizh-Izel.
Produiñ a ra an Ouest Éclair Chanson d'Armor, ar film komzet kentañ e brezhoneg (istitlet e galleg) gant Jean Epstein.
Frañs
6 a viz C'hwevrer: da-heul an afer Staviksy, manifestadeg ha trubuilhoù aozet gant an tu-dehou pellañ dirak ar Vodadeg Vroadel e Pariz : 20 den lazhet.
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Okeania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1934
Marvioù
25 Gouere : Nestor Makhno, dispac'hour ukrainat.
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1934
Bloavezhioù
1934 |
4428 | https://br.wikipedia.org/wiki/1933 | 1933 | Diwar-benn bloavezh 1933 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Alamagn
29 a viz Genver: anvet eo Adolf Hitler da gañseller Alamagn, gant ar prezidant Paul von Hindenburg.
30 a viz Genver: aet Hitler da gañseller.
27 a viz C'hwevrer: tan-gwall er Reichstag kinniget gant an nazied evel deroù emsavadeg ar gomunisted.
28 a viz C'hwevrer: dekred tan-gwall ar Reichstag, miliadoù a gomunisted ha tud an tu-kleiz harzhet.
5 a viz Meurzh: trec'h eo an nazied er vouezhiadeg gant 44% eus ar votoù.
12 a viz Du: trec'h eo Strollad Broadel Sokialour al Labourerien Alaman (pe ar Strollad Nazi c'hoazh) da geñver dekvet dilennadegoù kevreadel alaman.
Breizh
1añ a viz Genver: niverenn gentañ ar gelaouenn Ar Falz lañset gant Yann Sohier.
Krouidigezh ar gelaouenn Feiz ha Breiz ar Vugale gant an abad Yann-Vari Perrot e kenlabour gant Herri Caouissin.
9 a viz Kerzu: dizuet eo Frañsez-Mari Laorañs, bet fuzuilhet e Châlons-sur-Marne (Marne) d'an 19 a viz Here 1914, goude tamall dezhañ bezañ emvuturniet (e gaou).
Frañs
7 a viz Du: Paul Bonhoure eo kentañ gounezer Lotiri vroadel c'hall.
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Okeania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1933
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1933
Bloavezhioù
1933 |
4429 | https://br.wikipedia.org/wiki/1932 | 1932 | Diwar-benn bloavezh 1932 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Breizh
Krouidigezh Skol Ober, kentelioù brezhoneg dre lizher, fiziet gant Roparz Hemon e Marc’harid Gourlaouen.
Pemp kantved deiz-ha-bloaz unaniezh Breizh ouzh Bro-C’hall. Ar strollad stourm kuzh Gwenn ha Du a laka delwenn Anna Vreizh daoulinet dirak roue Bro-C’hall da darzhañ e ti-kêr Roazhon. Implij kentañ ar feulster a-berzh an Emsav ez eo.
15 a viz Gwenholon: deroù Gouelioù ar Bleun Brug e Brest.
29 a viz Here: ar mordreizher Normandi lakaet war vor e Sant-Nazer.
21 a viz Du: an tren a zegase Édouard Herriot da Naoned evit lidañ stagidigezh Breizh ouzh Bro-C'hall e 1532 a rank ober un ehan e-kichen Ingrandes, war harzoù Breizh, dre ma oa bet lakaet leternioù war an hent-houarn eno gant tud ar strollad Gwenn-ha-Du.
berzh bras a ra ar gwispid BN lañset e Naoned.
Euskadi
27 a viz Meurzh: evit ar wech kentañ en em vod broadelourien Euskadi evit lidañ Devezh ar vro (Aberri Eguna) e Bilbao.
Italia
30 a viz Here: Benito Mussolini e penn Italia.
Frañs
Azia
2 a viz Genver: krouet Republik Mandchoukouo.
Reter-Nesañ
Reter-Kreiz
Iskevandir indezat
Reter-Pellañ
Afrika
Amerika
Kreizamerika
: didarzh ar Volcán de Fuego.
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Okeania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1932
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1932
Bloavezhioù
1932 |
4430 | https://br.wikipedia.org/wiki/1931 | 1931 | Diwar-benn bloavezh 1931 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
11 a viz Kerzu: krouidigezh Kenglad ar Broadoù.
Europa
Breizh
Embannidigezh Ur Breizhad oc’h adkavout Breizh gant Roparz Hemon.
Disrann er Parti Autonomiste Breton (PAB). Krouidigezh al Ligue Fédéraliste de Bretagne hag an eil Strollad Broadel Breiz (Parti National Breton e galleg, d'ar 27 a viz Kerzu, da-geñver e gendalc'h kentañ e Landerne).
Frañs
Katalonia
19 a viz Meurzh: krouet eo ar strollad Esquerra Republicana de Catalunya
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
3 a viz Meurzh: "The Star-Spangled Banner" zo degemeret ent ofisiel evel kan broadel.
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
8 a viz C'hwevrer : James Dean
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1931
Bloavezhioù
1931 |
4431 | https://br.wikipedia.org/wiki/1928 | 1928 | Diwar-benn bloavezh 1928 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Breizh
Enklask diwar-benn stad ar brezoneg gant Roparz Hemon evit priziout an ober gant ar brezhoneg e kumunioù Breizh-Izel.
Frañs
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
10 a viz Du: aet Hirohito da 124re Impalaer Japan e Kyoto.
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
6 a viz Du: dilennet eo Herbert Clark Hoover da Brezidant Stadoù-Unanet Amerika.
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
C'hoariva
13 a viz Kerzu: kentaenn ar pezh-c'hoari Un Américain à Paris gant George Gershwin e Carnegie Hall (New York).
Sinema
18 a viz Du: Mickey Mouse a zeu war-wel evit ar wech kentañ e Steamboat Willie.
Skiantoù ha politikerezh
3 a viz Gwengolo: embannet eo kavadenn ar penisilin G gant Sir Alexander Fleming.
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1928
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1928
Bloavezhioù
1928 |
4432 | https://br.wikipedia.org/wiki/1927 | 1927 |
Diwar-benn bloavezh 1927 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Afrika
Azia
Iskevandir Indez
Reter-Kreiz
Reter-Nesañ
Reter-Pellañ
30 a viz Kerzu : digoradur metro Tōkyō, ar c'hentañ metro en Azia.
1añ a viz Eost : krouet eo Arme Dieubidigezh Pobl Sina.
7 a viz Gwengolo : emsavadeg Eost an Diskaramzer, kaset gant Mao Zedong.
Europa
8 a viz Mae : niverenn gentañ ar gazetenn vrezhonek Breiz.
11 a viz Gwenholon : krouet eo Strollad Emrenerien Vreiz diwar Unvaniez Yaouankiz Breiz da-geñver kentañ kendalc'h Breiz Atao e Rosporden.
1añ a viz Genver : krouet eo ar British Broadcasting Corporation diwar ar British Broadcasting Company
Norzhamerika
22 a viz Ebrel-5 a viz Mae : tost da 700 000 a dud zo skoet gant kresk-dour ar Mississippi.
23 a viz Eost : Nicola Sacco ha Bartolomeo Vanzetti zo lazhet dre lezenn e toull-bac'h Charlestown e Boston.
Okeania
Suamerika
24 a viz Genver : aloubet eo ar vro gant an U.S. Marines diwar urzh ar prezidant Calvin Coolidge evit emellout er brezel diabarzh.
Arzoù
Lennegezh
Livouriezh
3 a viz Kerzu : Putting Pants on Philip, kentañ film Laurel and Hardy.
Sinema
Sonerezh
Armerzh
14 a viz Ebrel : ar c'hentañ karr-tan Volvo a zeu er-maez eus labouradeg Gothenburg e Sveden.
Politikerezh
14 a viz Kerzu : dizalc'hiezh diouzh ar Rouantelezh-Unanet.
Relijionoù
Skiantoù
7 a viz Genver : kentañ pellgomzadenn etrebroadel dre skingomz, etre New York ha Londrez.
7 a viz Gwengolo : kentañ skinwel dre dredan penn-da-benn, gant an ijinour stadunanat Philo Farnsworth.
Sportoù
Darvoudoù all
27 a viz Ebrel : ar Braziliat João Ribeiro de Barros eo ar c'hentañ levier nann-Europat o treuziñ ar Meurvor Atlantel, eus Genova da Fernão de Noronha gant e zournijerez Jahú.
20-21 a viz Mae : Charles Lindbergh eo al levier kentañ o treuziñ ar Meurvor Atlantel en e-unan ha dizehan, a New York da Bariz, en e nijerez Spirit of St. Louis.
Ganedigezhioù
Marvioù
Bloavezhioù
1927 |
4433 | https://br.wikipedia.org/wiki/1926 | 1926 |
Diwar-benn bloavezh 1926 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Afrika
Azia
Iskevandir Indez
Muthulakshmi Reddi eo ar vaouez kentañ o vezañ dilennet en ur parlamant, hini Madras.
Reter-Kreiz
18 a viz Kerzu : dilezet an deiziadur juluan ha kemeret an deiziadur gregorian ; ar e voe an deiz war-lerc'h.
Reter-Nesañ
Reter-Pellañ
26 a viz Kerzu : deroù an Oadvezh Shōwa.
8 a viz Genver : kurunadur Bảo Đại an impalaer diwezhañ o ren.
Europa
24 a viz Ebrel : Feur-emglev Berlin etre Alamagn hag URSS.
8 a viz Gwengolo : Republik Weimar a emezel e Kevredigezh ar Broadoù.
Gwalarn gant Roparz Hemon er penn anezhi a zeu da vezañ distag eus Breiz Atao ; embannet e vo bep miz betek 1944.
Staliadur an International African Institute e Londrez, evit studiañ ar yezhoù afrikan.
10 a viz Gwenholon : degemeret eo Alamagn e Kevredigezh ar Broadoù.
Norzhamerika
Lakaet ez eus e pleustr lezennoù a-enep an Iliz katolik roman, a oa bet skrivet e bonreizh 1917, ar pezh a voe pennabeg Brezel Cristera.
12 a viz Mae : kondaonet eo Ferdinando Sacco ha Bartolomeo Vanzetti d'ar marv.
Okeania
Suamerika
Arzoù
Lennegezh
Livouriezh
Sinema
28 a viz Genver : kinniget eo Berlin film nevez Fritz Lang, Metropolis.
5 a viz Eost : e New York, ar vreudeur Warner a ziskouez ar film digomz Don Juan, ar film kentañ gant sonerezh ha sonioù enrollet war ur bladenn dre o ardivink Vitaphone.
Sonerezh
Armerzh
Henry Ford a embann padelezh al labour en e embregerezh : 5 devezh ar sizhun, 8 eurvezh an deiz.
Politikerezh
13 a viz Kerzu : Miina Sillanpää, 60 vloaz, eo ar vaouez kentañ o vout anvet da vinistrez.
3 a viz Genver : al letanant-jeneral Theodoras Pangalos, Kentañ Ministr, a embann bout un diktatour.
4 a viz Ebrel : dilennet eo Th. Pangalos da brezidant gant 93,3% eus ar mouezhioù.
22 a viz Eost : digadoriet eo Th. Pangalos gant ar jeneral Georgios Kondylis.
23 a viz Here : un dekred a verz ouzh ar maouezi derc'hel ur garg dindan ar Stad.
25 a viz Du : distro kastiz ar marv.
26 a viz Du : harzet eo holl zilennidi ar Strollad Komunour.
17 a viz Kerzu : dre un taol-Stad ez eo digadoriet ar prezidant dilennet ; an diktatour Antanas Smetona a gemer ar galloud.
28 a viz Mae : goude un taol-Stad kaset gant ar jeneral Manuel Gomes da Costa ez eus staliet un diktatouriezh vilourel.
25 a viz C'hwevrer : Francisco Franco zo anvet da jeneral.
Relijionoù
23 a viz Here : kentañ moskeenn e Londrez.
Skiantoù
26 a viz Genver : ar Skosad John Logie Baird a ziskouez an ardivink skinwel kentañ.
16 a viz Meurzh : ar fizikour stadunanat Robert H. Goddard a vann ar fuzeenn gentañ kaset gant un trelosk kondon dourennek.s
18 a viz Eost : kentañ danevell amzer bet skignet dre skinwel, e Washington, D.C..
Sportoù
6 a viz Eost : ar Stadunanadez Gertrude Ederle eo ar vaouez kentañ o treuziñ Mor Breizh dre neuñvial a Vro-C'hall da Vro-Saoz.
Darvoudoù all
12 a viz Mae : an Norvegiad Roald Amundsen hag e skipailh a nij a-us penn-ahel an Norzh en ur baloñs anvet Norge.
25 a viz Gwengolo : berzet eo pep doare sklaverezh gant Kevredigezh ar Broadoù.
Ganedigezhioù
Marvioù
Bloavezhioù
1926 |
4434 | https://br.wikipedia.org/wiki/1925 | 1925 | Diwar-benn bloavezh 1925 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Breizh
Krouidigezh ar gelaouenn Gwalarn gant Roparz Hemon.
Istimañ a ra Albert Dauzat an niver a vrezhonegerien e-tro 1.150.000 a dud.
19 Gouere : Disklêriadurioù ministr an Deskadurezh, Anatole de Monzie a-enep d'ar c’helenn brezhoneg.
14 Eost : Kelc'hlizher de Monzie a-enep da implij ar brezhoneg evit kelenn galleg.
Gwelet ivez : Disklêriadurioù pennadurezhioù
Italia
3 a viz Genver: divodet Unvanidigezh Sindikadoù Italia (USI) gant Benito Mussolini
4 a viz Du: gwalldaol c'hwitet gant ar c'hannad sokialour Tito Zaniboni ouzh Benito Mussolini.
Suis
sinet eo Feur-emglev Geneva hag a zifenn an armoù kimiek ha bevoniel evit ar wezh kentañ.
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
embannet eo Sketla Segobrani, gant Meven Mordiern
Sinema
Tresadennoù-bev
24 a viz Kerzu: troioù-kaer kentañ Winnie the Pooh (Winnie an Arzhig).
Skiantoù ha politikerezh
Dizoloadenn ar reniom gant Walter Noddack, Ida Tacke hag Otto Berg e Berlin.
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1925
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1925
Bloavezhioù
1925 |
4435 | https://br.wikipedia.org/wiki/1923 | 1923 | Diwar-benn bloavezh 1923 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Alamagn
8 a viz Du: Putsch ar Vreserezh e München gant Adolf Hitler hag ar jeneral Erich Ludendorff peurgetket.
Breizh
Morvan Marchal a grou ar Gwenn-ha-Du, banniel Broadel Breizh.
8 a viz Gwenholon: krouidigezh ar gevredigezh arzourien Unvaniezh ar Seizh Breur gant Jeanne Malivel ha Reun Kreston.
Frañs
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
2 a viz Meurzh: embannet skouerenn gentañ an Time Magazine.
2 a viz Ebrel: Krouidigezh Warner Bros. Entertainment Inc.
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
embannet eo ar pezh-c'hoari Gurvan, ar marc'heg estrañjour, gant Tangi Malmanche
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Dizoloadenn an hafniom ar fizikour izelvroat Dirk Coster hag ar c'himiour hungarat György Hevesy.
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1923
Marvioù
Émile Masson, prederour peoc'hgar
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1923
Bloavezhioù
1923 |
4436 | https://br.wikipedia.org/wiki/1922 | 1922 | Diwar-benn bloavezh 1922 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Breizh
Skrivañ a ra an enseller hollek I. Carré e ranker kas Gallaoued da Vreizh evit gallekaat ar Vretoned.
15 a viz Gwengolo: embann a ra ar sokialour Yves Le Fèbvre bezañ a-enep kelenn ar brezhoneg.
Gwelet ivez : Disklêriadurioù pennadurezhioù
Frañs
URSS
27 a viz Meurzh: Jozef Stalin a ya da benn Strollad Komunour an Unaniezh Soviedel (SKUS).
30 a viz Kerzu: krouet URSS.
Azia
Reter-nesañ
1 a viz Du: Mehmet VI, sultan diwezhañ an Impalaeriezh Otoman, a ro e zilez.
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Ejipt
4 a viz Du: kavet eo bez ar faraon Toutânkhamon e Traoñienn ar Roueed (Ejipt) gant an henoniour breizhveuriat Howard Carter.
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
Suamerika
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
11 a viz Genver: an implijadenn gentañ eus an insulin evit soagn an diabet.
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1922
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1922
Bloavezhioù
1922 |
4437 | https://br.wikipedia.org/wiki/1919 | 1919 | Diwar-benn bloavezh 1919 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
25 a viz Genver: krouet eo Kevre ar Broadoù.
4 a viz Meurzh: krouet an Trede Etrebroadel (pe Komintern) e Moskov.
10 a viz Gwenholon: sinet eo Feur-emglev Saint-Germain-en-Laye (1919) etre kevredidi ar Brezel-bed kentañ hag Aostria.
Europa
Alamagn
12 a viz Genver: flastret eo emsavadeg Spartakus gant an arme.
Aostria
16 a viz C'hwevrer: ar maouezi a c'hell votiñ evit ar wech kentañ.
Breizh
Da-geñver Kendalc'h ar Peoc'h e Versailhez e kinnig Markiz an Estourbeillon da Woodrow Wilson, prezidant ar Stadoù-Unanet, ur sinadeg 800 politikour hag eskibien eus Breizh evit Gwirioù ar Yezhoù ha frankiz ar pobloù (Le droit des langues et la liberté des peuples).
Krouidigezh Unvaniez Yaouankiz Breiz gant Morvan Marchal ha Job de Roincé.
Frañs
Italia
23 a viz Meurzh: savet eo ar Fasci italiani di combattimento gant Benito Mussolini e Piazza San Sepolcro e Milano.
3 a viz Gwengolo: ar gwir da votiñ roet d’ar maouezi.
Izelvroioù
18 a viz Gwenholon: ar gwir da votiñ roet d’ar maouezi.
Iwerzhon
21 a viz Genver: emvod kentañ Dáil Éireann (parlamant Iwerzhon) a embann dizalc'hidigezh Iwerzhon, e Dulenn. Deroù Brezel dieubidigezh Iwerzhon, gant un emgannig e kontelezh Tiobraid Árann.
Roumania
11 a viz Genver: Transilvania destaget ouzh Roumania.
Rusia
18 Meurzh - 23 Meurzh : 8 kendalc'h ar Strollad Komunour. Krouidigezh ar Politburo, ennañ Lenin, Kamenev, Krestinski, Trotski ha Stalin.
Azia
Afrika
Amerika
Okeania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1919
Marvioù
10 Ebrel : Emiliano Zapata
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1919
Bloavezhioù
1919 |
4438 | https://br.wikipedia.org/wiki/1960 | 1960 | Diwar-benn bloavezh 1960 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Kenvarc’had
Breizh
1 a viz Genver: bodet eo Kemper, an Erge-Vihan, Kerfeunteun ha Penharz evit krouiñ ar gêr vras a Gemper.
2 a viz Even : Dekred krouiñ ar rannvroioù melestradurel a gadarna dekred Pétain-Darlan 1941 ha troc'h al Liger-Atlantel diouzh ar peurrest eus Breizh
Frañs
Azia
Reter-nesañ
Reter-kreiz
Iskevandir indezat
Reter-pellañ
Afrika
Maroko
29 a viz C'hwevrer: ur c'hren-douar e Maroko a lazh ouzhpenn 3000 den ha distrujañ a ra ul lodenn vras eus Agadir e su ar vro.
Suafrika
21 a viz Meurzh: Lazhadeg Sharpeville; e Sharpeville e tenn ar polis ouzh ur vanifestadeg a-enep an apartheid ; 69 den zo lazhet.
Amerikaoù
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
8 a viz Du: dilennet eo John Fitzgerald Kennedy da Brezidant Stadoù-Unanet Amerika.
Suamerika
Brazil
Krouidigezh, diwar netra, kêr Brasilia, anezhi kêr-benn nevez ar vro.
Oseania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1960
Marvioù
Marv ar skrivagner gall Albert Camus
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1960
Bloavezhioù
1960 |
4439 | https://br.wikipedia.org/wiki/1959 | 1959 | Diwar-benn bloavezh 1959 an deiziadur gregorian eo ar bajenn-mañ.
Darvoudoù
Europa
Krouet eo Euskadi Ta Askatasuna gant pemp den aet kuit eus Strollad Broadelour Euskarat.
Breizh
7 Genver : Dekred krouiñ ar rannvroioù melestradurel a gadarna dekred Pétain-Darlan 1941 ha troc'h al Liger-Izelañ diouzh ar peurrest eus Breizh.
Frañs
Krouidigezh ar Partit Nacionalista Occitan.
Kiprenez
19 a viz C'hwevrer: dizalc’hded roet d'ar vro gant ar Rouantelezh Unanet (embannet d’ar 16 a viz Eost 1960).
Azia
Reter-Nesañ
Reter-Kreiz
Iran
21 a viz Kerzu: eured Muhammad Reza Pahlavi (Shah Iran diwezhañ) gant Farah Diba.
Iskevandir indezat
Reter-Pellañ
Sina
10 a viz Meurzh: emsavadeg e Tibet.
17-31 a viz Meurzh: Tenzin Gyatso, ar 14 Dalai Lama, a dec'h diouzh Tibet da vont da India ha goulenn ar repu politikel eno.
Afrika
Amerika
Kreizamerika
: didarzh ar Volcán de Fuego.
Norzhamerika
Stadoù-Unanet
3 a viz Genver: Alaska a ya d’ober 49vet Stad Stadoù Unanet Amerika.
Suamerika
Kuba
16 a viz C'hwevrer: Fidel Castro a zeu da vezañ penn ar stad.
Okeania
Arzoù ha lizhiri
Livañ
Sonerezh
Lennegezh
Sinema
Skiantoù ha politikerezh
Armerzh
Sport
A bep seurt/diasur
Ganedigezhioù
Evo Morales, prezidant Bolivia.
Michel ONFRAY, kelenner war ar brederouriezh, skrivagner anarkour, prederour
Gwelet ivez ::Rummad:Ganedigezhioù 1959
Marvioù
Gwelet ivez::Rummad:Marvioù 1959
Bloavezhioù
1959 |
4478 | https://br.wikipedia.org/wiki/Republik%20Pobl%20Sina | Republik Pobl Sina | Ar riez gant ar boblañs stankañ er bed eo Republik Pobl Sina (sinaeg: 中华人民共和国, pinyin: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó). Pa 'z eus bet meur a riez war an tiriad ma reer gant an anv-se, unanet eo bet e-pad prantadoù bras e istor a gaver roudoù anezhi 3 mil bloaz kent Jezuz-Krist. Abaoe 1949 eo Sina ur "republik ar bobl" dindan renadur Strollad Komunour Sina.
Rannet eo ar vro etre 22 broviñs, 5 rannvro damemren, ha 3 c'hêr damemren. Ur sevenadur gwriziet e don an Istor ha gant perzhioù dibar a zo bet o ren war an tiriadoù aloubet gant ar Sinaiz. Levezonet o-deus kalz ar Sinaiz ar pobloù nesañ evel ar Goreiz, Japaniz hag an Indez-Sinaiz (Viêtnamiz, Kambodjiz ha Laosiz).
Abaoe m’eo bet krouet Republik Pobl Sina 1949 ez eo renet gant Strollad Komunour Sina. Ar vro an hini eo zo ar muiañ a dud o chom enni er bed, en tu-hont da 1,3 milion a annezidi. Tud eus an etniezh Han eo an darn vrasañ eus an dud zo o chom enni. 9 574 479 km² eo ar gorread anezhi. Ar vro vrasañ eus Reter Azia eo eta hag ar pevare bro a-fet ment er bed a-bezh, dres war-lerc’h Rusia, Kanada ha Stadoù-Unanet Amerika. Harzoù zo etre Republik Pobl Sina ha 14 bro : Viêt Nam, Laos, Birmania (Myanmar), India, Bhoutan, Nepal, Pakistan, Afghanistan, Tadjikistan, Kirgizstan, Kazakstan, Rusia, Mongolia, Korea an Norzh. Daoust ma soñjer ez eo ur vro gomunour he deus degemeret Republik Pobl Sina un « armerzh nevidel sokialour » ma vez mesket ar frankizouriezh armerzhel hag ar politikerezh kontrollet hervez ur formulenn dibar.
Kudennoù a bep seurt zo gant Sina evit a sell ouzh bonnañ he harzoù. Kudenn an harzoù etre Republik Pobl Sina ha Republik Sina, hemañ ur proviñs, enezenn Taiwan hag un nebeud enezennoù, bet disrannet eus Sina goude 1949, n’eo ket an disterañ anezho ha, pell ac’hano, n’eo ket diroueslet c’hoazh, ma lavar eo ul lodenn dizisrannus anezhi. Dizemglev zo ivez etre Sina ha teir bro all – Malaizia, Viêt Nam, Indonezia – evit a sell kontrollañ Mor Su Sina. Goulenn a ra Sina, evit gwir, derc’hel beli war un nebeud inizi strategel, en o zouez an Inizi Spratly hag an Inizi Paracel.
Abaoe m’eo bet eilroet Hong Kong ha Macao e ra « Sina ar c’hevandir » dave peurliesañ da Republik Pobl Sina war-bouez an div rannvro velestradurel ispisial-se.
Er pevare renk emañ evit a sell PDK, dres war-lerc’h ar Stadoù-Unanet, Japan hag Alamagn. Abaoe 2005 emañ Sina dirak Frañs hag ar Rouantelezh-Unanet.
Istor
Goude an Eil Brezel-bed, e 1949, e voe lakaet un termen d’ar brezel diabarzh etre Strollad Komunour Sina ha Guomindang pe Kuo-Min-Tang, p’o doa lakaet ar Gomunourien o beli war Sina ar C’hevandir (enezenn Hainan e-barzh), ha p’en doa lakaet ar Guomindang e veli war Taiwan, kerkoulz hag un nebeud inizi tal ar Fujian. D’ar 1añ a viz Here 1949 en doa disklêriet Mao Zedong diazezadur Republik Pobl Sina war ar Plasenn Tiān'ānmén, e Beijing, ha krouet en doa ar Stad komunour hag embannet en doa ivez : « Sinaiz zo aet en o sav ».
Un dra anat a denn d’ar prantad kentañ eus ar riez yaouank-se eo renadur Mao Zedong. Dizemglevioù taer pe taeroc’h a sav etre an dud diwar-benn an hêrezh-se, dreist-holl pa vez graet anv eus ar politikerezh aotrouniek a veze kaset gantañ d’ar mare-se (an dud a spered bannet er-maez da-heul ar c’houlzad Koulzad ar C’hant Bleunienn), ar mankoù evit a sell merañ armerzh ar vro (hervez ar mammennoù, etre 20 ha 30 milion a dud a oa marvet da vare an naonegezhioù bras a gouezhas war ar vro e-pad Ar pezh mell Lamm war-raok), hag ar sevenadur gwallgaset (preizhet e oa bet ul lodenn vras eus an traoù a yae d’ober glad sevenadurel Sina da vare ar Dispac’h sevenadurel). Koulskoude e sav tabutoù etre an dud c’hoazh diwar-benn ar prantad-se, dreist-holl evit a sell an niver a dud zo bet lazhet hag evit a sell ar rag hag ar perag eus Ar pezh mell Lamm war-raok.
Da-heul ar reuz a oa bet e Sina abalamour d’ar politikerezh armerzhel kaset gantañ, Mao Zedong a zilezas e garg a brezidant eus Republik Pobl Sina. Liú Shàoqí a voe dilennet neuze gant ar C’hendalc’h broadel poblel evit erlec’hiañ Mao. Mao, a rene atav Strollad Komunour Sina, e voe lakaet tamm-ha-tamm da bellaat diouzh merañ aferioù armerzhel ar vro. Fiziet e oa bet e garg e Deng Xiaoping ur vegenn habaskoc’h, a veze levezonet-kaer gant Moi Shaoqi. Kregiñ a reas Deng Xiaoping gant tud all d’ober adreizhoù armerzhel.
E 1966 e roas Mao lañs d’an Dispac’h sevenadurel hag evel-se e oa bet tu dezhañ dont en-dro er galloud en ur gemer harp war yaouankiz ar vro hag en ur dagañ ar begennoù etre a oa er galloud d’ar mare-se. Trubuilhoù a oa bet er vro da-heul met tamm-ha-tamm e voe lakaet an traoù Zhou Enlai war o reizh. Goude marv Mao e teuas a-benn Deng Xiaoping, a seller outañ evel blenier an adreizherien, da vont er galloud. Da-heul e voe harzet ha barnet Jiang Qing, anezhi intañvez Mao, hag he c’henseurted, a reer Bagad ar Pevar anezho. Abaoe an amzer-se e vez kontrollet kalz nebeutoc’h buhez prevez an dud gant ar gouarnamant ha ne vez ket mui meret ar vro gant un armerzh steuñvet met gant un armerzh mesket.
Leitmotiv an dud zo a-du gant an adreizh armerzhel eo digeriñ tamm-ha-tamm marc’had Sina evit dont a-benn da sevel ur renkad etre kêrel (15% eus annezidi Sina hiziv an deiz), evit gwellaat ar barr bevañ (ar pezh zo deut da wir dre ma’z eo bet kresket kalz ar c’horvoder bloaziek, ar barr beveziñ, an hoali, ar skolegezh).
Peurliesañ e vez kavet abeg en adreizhoù armerzhel-se gant ar gouerien baourañ, an arsellerien estren hag an disrannerien a stourm ouzh ar renad komunour. Merkout a ra an dud-se ez eus bet krouet diforc’hioù bras etre an dud, ez vez gwall saotret ar vro, e vez prenet muioc’h-mui a gargidi, ez eus muioc’h-mui a dud en dilabour hag e vez meret fall an embregerezhioù-Stad. Dre-benn da se emañ ar renad en arvar da vezañ distabilaet. Hervez obererien zo, a vez kaset ar vuhez politikel ganto e Sina, kazetennerien ha tud a lezenn ne vez ket graet trawalc’h a adreizhoù potitikel evit mont war-zu muioc’h a zemokratelezh.
Daoust m’eo aet Sina tre en un armerzh marc’had hollekaet, an ABK (Aozadur bedel ar c’henwerzh), emañ bepred Strollad Komunour Sina o kontrollañ ar vro e-unan-penn ha kerderc’hel a ra da ren ar vro gant ur politikerezh a laka ar wask war ar strolladoù a c’hallfe lakaat e bennaotrouniezh en arvar. An darn vrasañ eus hec’h eneberien zo izili eus minorelezhioù zo (eus Tibet ha Xinjiang dreist-holl. Tud eus an etniezh Han, anezho izili eus ar renkad kêrel, zo ivez, pe disrannerien zo o vevañ en estrenvro. Komzet e vez kalz diwar-benn ar gudenn a sav e Republik Pobl Sina evit a sell « Gwirioù Mab-den » hag abalamour da se ez eus tu da lakaat ar wask war armerzh ar vro evit ma vefe doujet muioc’h outo.
Da-heul ar manifestadegoù a voe aozet war ar blasenn Tian Anmen d’ar 4 a viz Mezheven 1989, ma voe tamallet d’ar gouarnamant ne zouje ket ouzh Gwirioù mab-Den, e oa bet lakaet an embargo war gwerzh an armoù da Sina.
D’ar 4 a viz Kerzu 1982 e voe degemeret ar vonreizh zo e talvoud en deiz a hiziv gant Republik Pobl Sina.
Politikerezh diabarzh
Al lodenn amañ dindan a sell Sina ar c’hevandir.
Ur Stad komunour eo bet Republik Pobl Sina e-pad an darn vrasañ eus an , hervez terminologiezh ar skiantoù politikel. Kalz a arsellerien, war-bouez an dud a studi ar politikerezh, a soñj dezho ez eo bepred ur Stad komunour. Diaes eo gouzout da vat petra eo natur framm politikel Republik Pobl Sina. Tud zo o deus lavaret ez eo ur renad aotrouniek, komunour, sokialour. Kalz a dud, koulskoude, a gav gwelloc’h dezho ober war un dro gant ar gerioù « komunouriezh » ha « kevalouriezh » evit deskrivañ Republik Pobl Sina. Kinniget en doa Deng Xiao Ping ober gant an droienn « Sokialouriezh nevidel » evit deskrivañ emdroadur Republik Pobl Sina.
Ar gomunourien a soñj dezho e rank ur gevredigezh komunour bezañ renet, evit gwir, gant al labourerien. Nac’het o deus anavezout Sina evel ur vro gomunour hag a-wechoù e kavont gwelloc’h komz eus « kevalouriezh-Stad ».
Strollad Komunour Sina an hini eo a ren gouarnamant Republik Pobl Sina. Daoust ma’z eus bet graet kammedoù war-du frankizaat ar politikerezh, dreist-holl gant an dilennadegoù a vez kavet abeg enno er c’hêriadennoù, e vez bepred kontrollet divizoù ar gouarnamant gant ar Strollad komunour. Implijout a ra ar Stad doareoù aotrouniek evit dont a-benn eus an disenterien. Klask a ra-hi lakaat niver an disrannoù da zigreskiñ en ur wellaat an armerzh hag e-se e ro aotre d’an dud – un nebeudig tud, evit gwir – da gavout abeg e tra pe dra pa ne vez dispac’hus o abegadennoù.
Kontrolliñ a ra Strollad Komunour Sina an holl vediaoù ha sevel a ra enep an holl aozadurioù a c’hallfe lakaat ar renad en arvar, evel ma oa c’hoarvezet da vare darvoudoù Tian Anmen. N’hall ket Strollad Komunour Sina, koulskoude, ober kement tra a ra pe a fell dezhañ ober evit a sell ar c’hastizañ. En deiz a hiziv o devez ar mediaoù un tamm frankiz da labourat, ha pa ne glaskfent ket tizhout a-gevret an hevelep pal, hag embann a reont war ar groaz un niver bras a gudennoù deuet diwar ar breinadurezh ha diwar al labourioù diefedus kaset da benn gant eilsternererien ar Strollad. Petra bennak ma ne vez ket aotreet sevel e vouezh a-enep ar Strollad hervez lezenn e vez ingal tud oc’h embann ar pezh a soñjont hag a-wechoù e vezont lezet d’ober met ne vez ket aotreet ar mediaoù da skignañ keleier diwar o fenn. Ministrerezh ar propaganda a gendalc’h da gontrollañ ar binvioù eztaoliñ, en zouez ar Genrouedad. Ensellet e vez skignañ ar filmoù gant Burev ar filmoù : goulennet en deus, da skouer, digant renerien salioù sinema paouez da skignañ ar film amerikan Da Vinci Code e miz Mezheven 2006. Gouzout a reomp e vez kontrollet ar skinwel ivez : divizet en deus ar gouarnamant ma vo berzet skignañ tresadennoù-bev (amerikan pe japanat an darn vrasañ anezho) etre 17e ha 20e adalek ar 1añ a viz Gwengolo 2006. Kontrollet e vez ar Genrouedad ivez. Silet e vez an holl gevreadennoù hag e-se n’haller ket kevreañ ouzh lec’hiennoù zo war ar Genrouedad evel, da skouer, al lec’hienn www.freetibet.org (dieubidigezh Tibet) pe Wikipedia ivez : soñjal a ra renerien Sina moarvat ez eo re zañjerus doare mont en-dro an holloueziadur-se, a c’hall bezañ maget gant an holl dud o deus c’hoant da gemer perzh ennañ.
Diaes eo gouzout pet a dud er vro a sav a-du gant Strollad Komunour Sina, pa ne vez aozet dilennadeg vroadel ebet. Pa gomzer gant Sinaiz ha pa roont o savboent war tra pe dra e santer ne soñjont ket memes doare. Kalz anezho, war a seblant, a blij dezho ar pezh a vez graet gant ar gouarnamant evit a sell stabilaat ar gevredigezh, a ro tu dizehan da ziorren armerzh ar vro. Ur gudenn bolitikel a bouez eo kresk an diforc’hioù zo etre an dud paour hag an dud binvidik. Ne blij ket kennebeut da galz a dud gouzout e vez gounezet kalzik a sternerien eus ar Strollad gant arc’hant.
Strolladoù politikel all zo e Republik Pobl Sina, daoust ma soñjer ez int is-strolladoù eus Strollad Koumunour Sina. En em vodañ a ra Strollad Komunour Sina gant ar strolladoù-se da-geñver Prezegenn guzuliata politikel pobl Sina. N’o devez ket ar strolladoù-se kalz a levezon, petra bennak ma c’hallont degas savboentoù diavaez met n’o deus ket ur gwir c’halloud.
Politikerezh diavaez
Kenderc’hel a ra Republik Sina da gaout darempredoù diplomatel gant an darn vrasañ eus ar broioù e pevar c’horn ar bed, nemet gant ar re a vir darempredoù gant Republik Sina. Evit skoulmañ darempredoù ofisiel gant Republik Pobl Sina ez eo ret d’ar broioù anavezout Republik Sina evel ul lodenn anezhi. Difenn a ra groñs ouzh sternerien bolitikel Taiwan dont da Sina, met roet e oa bet aotre dezho da vont tre e Sina da-geñver an emvodoù a oa bet aozet du-hont e 2005, kerkoulz ha da dTenzin Gyatso ha d’ar 14vet Dalai Lama. Berzet e vez ouzh Li Hongzhi, bet krouet al lusk speredel Falun gong gantañ, mont da Sina ivez.
E 1971 e voe erlerc’hiet Republik Sina gant Republik Pobl Sina er Broadoù Unanet. Unan eus 5 ezel-pad ar C’huzul-surentez eo. P'eo bet Republik Pobl Sina unan eus izili diazezerien Aozadur ar Broadoù Unanet, petra bennak ma n’he deus morse kemeret perzh e krouidigezh ar Broadoù Unanet.
Unan eus izili pennañ eus Luskad ar broioù n’int ket a-steud eo bet Sina met en deiz a hiziv n’eo nemet arsellerez. N’eo ket dreist an darempredoù etre Sina ha Japan abaoe meur a zekvloaziad abalamour d’an torfedoù bet graet gant Japan gwechall, lazhadeg Nankin peurgetket. Kalz a vroadoù eus ar c’hornôg a gav abeg e Sina peogwir e vez gwallet gwirioù Mab-den ganti. Aet e oa an darempredoù diplomatel war washaat etre ar broioù-se ha Sina e 1989, pa oa bet freuz ha reuz war ar blasenn Tiān'ānmén. Koulskoude, abaoe m’eo bet kreñvaet liammoù armerzhel Republik Pobl Sina gant Europa hag ar Stadoù-Unanet, ne vez ket mui pouezet kement-se warni evit goulenn diganti doujañ da wirioù Mab-den ken. E miz Mae 1999 he doa lakaet ur bombezer B-2 teir bombezenn, heñchet dre loarell, da darzhañ war kannati Sina e Beograd, e-pad ar brezel e Kosovo. Tri c’heodedour sinat a oa bet lazhet. Disklêriet o doa ar Stadoù-Unanet e oant faziet dre ma oa bet implijet kartennoù kozh a zeue eus an Ajañs Vroadel evit ar skeudennerezh hag ar gartennouriezh (deuet da vezañ Ajañs Vroadel an naouegezh douaroniel-hag-egorel hiziv). Droukkemeret o dije ar c’hannati evit un ti a oa perc’hennet gant gouarnamant Yougoslavia. Ne gred gouarnamant Sina tamm ebet en displegadenn-se. Soñjal a ra dezhañ kentoc’h e oa bet graet ar gwalldaol-se a-ratozh-kaer. E miz Ebrel 2001 e oa bet un nijerez-spiañ amerikan EP-3E Aries, a oa oc’h anavezout en egorenn vilourel Sina, tost da enez Hainan, o stekiñ en un nijerez vilourel sinat. Flastret e oa bet an nijerez sinat ha lazhet e oa bet al loman, da c’houde he doa leuriet prim an nijerez amerikan war enez Hainan. Klevout a reer ur son nemetken gant pennadurezhioù an div vro-se : diskleriañ a ra renerien ar Stadoù-Unanet e oa o nijerez o nijal a-us d’an doureier etrebroadel, tra ma tisklêr renerien Republika Pobl Sina e oa o nijerez o nijal a-us d’he Zakad Armerzhel Dispellaus (TAP). Ouzhpenn-se e laka an eil skipailh ar “gwallzarvoud” war gont egile. E-pad 12 devezh e voe dalc’het ar skipailh 24 Amerikan gant Sinaiz a-raok reiñ o frankiz dezho, tra ma oa deuet tennoc’h an darempredoù etre an div vro. Tenn e oa bet an traoù etre an div vro ivez pa oa deuet er-maez an danevell Cox e 1999. Diskêriet e oa bet en danevell-se e oa bet lakaet ar sekredoù nukleel amerikan en arvar gant servijoù spiañ Republik Pobl Sina e-pad meur a zekvloaziad.
Estreget Taiwan ez eus dizemglevioù gant Republik Pobl Sina ha tiriadoù all. Hervez gouarnamant Republik Pobl Sina e teu ar c’hudennoù abalamour d’al luskadoù broadelour. Er c’hontrol e vez lavaret gant al luskadoù-se e klask Republik Pobl Sina tennañ he mad eus barregerzhioù naturel an takadoù-se pe eus perzh strategel an takadoù-se.
Aksai Chin, melestret gant Sina, goulennet gant India
Arunachal Pradesh / Tibet ar Su, melestret gant India, goulennet gant Sina.
En inizi zo e mor Sina :
inizi Paracel, melestret gant Sina, goulennet gant Viêtnam ha Korea
inizi Spratley : goulennet gant Republik Pobl Sina, Taiwan, Viêtnam ; Ul lodenn eus an inizi-se a vez goulennet gant Malaysia, Filipinez ha Brunei.
inizi Senkaku / Diaoyu, melestret gant Japan, goulennet gant Republik Pobl Sina ha Korea.
E 2004 ez asantas Rusia reiñ enez Yinlong hag an hanter eus enez Haixiazi da Sina hag e-se e voe paouezet gant ar rendael a oa savet etre an div vro abaoe pell-pell amzer. An div enezenn-se zo el lec’h ma kej ar stêr Amour (e sinaeg e vez anvet Heilong jiang, da lavaret eo stêr an Aerouant Du) hag ar stêr Ousouri zo bet pennkaoz d’un dizemglev bras etre Sina ha Rusia er bloavezhioù 1960. Roet he deus Rusia an enez Yinlong da Sina en-dro evit divroc’hañ hag evit kreñvaat al liammoù armezhel etrezo. Abeg zo bet kavet en dra-se eus an daou du. Pleustradegoù-brezel a oa bet graet gant ar Rusianed hag ar Sinaiz e 2005, ar pezh a ziskouez mat e oa youl en em glevet ganto. Ar gouerien gazak o deus kavet abeg en dra-se. Kollet o deus, evit gwir, o ziriad war an ezennoù-se, tra m’o deus ar Sinaiz ha kumuniezhioù sinaat kavet abeg en emglev-se. Talvezout a ra an emglev-se, hervezo, da reizhekaat beli ar Rusianed war Vanchouria an diavaez, bet roet da Rusia gant an diernezh Qing da-heul an Emglevioù digevatal, en o zouez an Emglev bet sinet e 1858 en Algun hag ar c’hendivizad bet sinet e Beijing e 1860, gant ma vo implijet tireoul rusian ganto hepken.
Ingal e vez ar vroadelourien sinaat o c’houlenn Mongolia, Touva ha Manchouria an diavaez, an inizi Ryukyu, Bhoutan, Sikkim, Ladakh, an draoñienn Hukawng, norzh Birmania.
Proviñsoù ha rannvroioù
Rannet eo Sina ar C’hevandir e 22 broviñs (省) (23 en ur gontañ Taiwan evel ma vez graet gant Republik Pobl Sina ; Evit gouzout hiroc’h, lenn ar pennad diwar-benn Taiwan). 5 rannvro emren (自治区) zo, ouzhpenn ar proviñsoù, ha meur a vinolerezh vroadel zo un dregantad bras eus o izili o vevañ enno. 4 rann-gêr zo (直辖市) e kêrioù brasañ Sina ha 2 rannvro velestradurel dibar (特别行政区).
Douaroniezh
Sina (ma vernier gorreadoù Republik Pobl Sina ha Taiwan) zo unan eus broioù brasañ ar bed, evit a sell ar gorreadoù. En trede renk emañ dres war-lerc’h Rusia ha Kanada.
Hinoù ha gweledvaoù liesseurt zo e Sina. Er reter, a-hed glannoù ar mor Melen ha mor Sina ar Reter ez eus plaenennoù ec’hon ma’z eo niverus-tre an dud zo o chom enno. Uheloc’h eo ar menezioù war glannoù mor Sina ar Reter, tra ma vez muioc’h a dakadoù naou-dinaou hag a aradennadoù izel a-walc’h e Sina ar Su. Er greizenn-reter emañ deltaioù an div stêr hirañ eus Sina, ar stêr Huang He hag ar stêr Chang Jiang. Ar stêrioù Xi Jiang, Mekong, Brahmapoutra, Amour zo stêrioù bras all eus Sina.
Er c’hornôg ez eus aradennoù bras all, an Himalaya peurgetket – ar menez uhelañ eus Sina eo (eus ar Bed zoken) –, menez Everest, kerkoulz ha pladennoù zo krin a-walc’h an hin war o zaoledadoù evel dezerzh Taklamakan ha dezerzh Gobi. Abalamour d’ar sec’hor a bad, ha moarvat ivez abalamour d’an douaroù a vez labouret fall, e vez barradoù uloc’h en nevez-amzer bremañ e Sina. Aet eo dezerzh Gobi war ledanaat, hervez an Ajañs evit gwareziñ an endro e Sina hag e-se e vez barradoù uloc’h dreist-holl e Sina hag e taoleadoù all e biz Azia evel e Korea hag e Japan.
Korc’hwezhioù, da lavaret eo barradoù-avel trovanel taer, a vez en arvor Sina ar Reter. E 2004 e voe lazhet 164 den ha gloazet e voe 1800 den all gant ar c’horc’hwezh Rananim. Jedet ez eus bet dre-vras e oa bet kollet 18 miliard a euroioù evit a sell amerzh ar vro.
Gwelet ivez : Kêrioù Sina
Gwelet ivez :
Lennegezh Sina
Sonerezh Sina
Livadurezh Sina
Lianhuanhua (bannoù-treset Sina)
Sinema Sina
Opera Beijing
Sportoù
Arz a vremañ Sina
Sonerezh arnevez Sina
Keginerezh Sina
Feng shui
C’hoarioù Sina
Deizioù gouel ha gouelioù
Ar boblañsouriezh hag an etniezhoù e Sina
Republik Pobl Sina zo ur Stad liezetnek ma’z eus 56 broadelezh. "Gwelet Broadelezhioù Sina.
E Republik Pobl Sina e vez graet ur politikerezh a ro spletoù d’ar minorelezhioù etnek, evel an niver a dud degemeret el liseoù, er skolioù-meur hag er melestradurezhioù foran. N’eus ket mui eus ar chaovinegezh Han ent ofisiel avat. Luskadoù dizalc’hour zo, koulskoude, e Tibet, e Xinjiang kerkoulz hag e Mongolia ma n’int ket ket stank. Kavet e vez abeg gant ar strolladoù dizalc’hour hag an arsellerien estren niverus e politikerezh etnek Republik Pobl Sina. Da gentañ-penn e vez kavet abeg en doareoù aozañ an etniezh Han hag en arc’hant roet ganti evit trevadenniñ an toleadoù sinat ma’z eo bihanoc’h niver an dud a orin estren eget tud an etniezhioù all. Hiviziken emañ niver an dud eus an etniezh Han o kreskiñ en toleadoù-se, ar pezh n’eo ket gwall vat evit ar minorelezhioù. Kavet e vez abeg er politikerezh-se e Sina zoken : ar Sinaiz Han eus Xinjiang pe eus Mongolia an diabarzh, da skouer, a soñj dezho ez int « kraskkeodedourien » peogzir e vez roet spletoù d’ar minorelezhioù. Sinaiz a soñj dezho eo mat kas ar politikerezh-se evit Broadezhioù Sina ha gallout a rafe seurt politikerezh lakaat unvaniezh ar vro en arvar.
An etniezh muianniver Han (93 %) n’eo ket ket unvan-se ha gallout a reer lavaret ez eus enni meur a is-strolladoù etnek a zo tost an eil d’eben ken evit ar sevenadur ken evit ar yezhoù.
Dibabet he deus Republik Pobl Sina kemer diarbennoù evit lakaat harz da gresk an niver a dud enni. Lezennoù zo bet degemeret gant ar Stad evit ma ne vefe ket mui a familhoù bras er c’hêrioù (war-bouez e Tibet) ma vez aotreet an dud da gaout ur bugel nemetken, na war ar maez ma vez aotreet ar familhoù da gaout 2 vugel ma’z eo plac’h o bugel kentañ. Kalz a Sinaiz a soñj dezho eo gwelloc’h kaout ur paotr evit mad armerzh ar maezioù ha rak-se e tivizont lakaat termen da vrazezded ar vaouezed zo brazez war ur verc’h pe e vez dilezet ar merc’hed nevez-ganet. Rak-se e vez ganet re a baotred da vugel kentañ pe da eil bugel e Sina. Lakaet e vez al lezenn-se da dalvezout ivez evit an etniezh Han. Kalz a diez-emzivaded zo e Sina evit degemer ar vugale dilezet. Ne vez ket advugelet 98 % eus ar vugale-se. Gant-se e chomont da vevañ en tiez-emzivaded betek o oad-gour. Krouet he deus Republik Pobl Sina ur programm evit reiñ tro da dud an estrenvro da advugelañ met n’o deus ket graet al lezennoù-se un efed ken bras-se war an niver a vugale advugelet betek-henn.
E 2000, da-heul an diarbennoù-se e oa ganet 117 paotr evit 100 plac’h, ar pezh a zo muioc’h eget geidenn naturel (106 paotr evit 100 plac’h). Klask a ra gouarnamant Republika Pobl Sina lakaat an traoù da cheñch hiziv dre aozañ koulzadoù evit kizidikaat Sinaiz gant skoazell steuñviñ ar genel. Displeget e vez neuze ez eo pouezus roll ar merc’hed er gevredigezh ha berzet eo bet ivez ouzh ar Sinaiz mont da welet ar vedisined evit gouzout hag-eñ o do paotr pe plac’h a-raok o ganedigezh. Etre 30 ha 40 milion a Sinaiz n’hallont ket dimeziñ gant ur wreg hiziv an deiz. Mont a ra an traoù war washaat dre ma’z eus muioc’h-mui a Sinaiz en o aez a zimez gant meur a wreg hag abalamour d’al lieswregiezh-se e vez diorroet ar gastaouerezh ha skrapet e vez muioc’h-mui a vaouezed evit gwerzhañ anezho e kêriadennoù diamen.
D’an 28 a viz Meurzh 2006 en doa asantet Zhang Weiqing, e karg eus ar « Bodad-Stad evit ar boblañs hag eus steuñviñ ar genel », respont d’un atersadenn evit lec’hienn Genrouedad ar gouarnamant sinat. Gant skoazell ar politikerezh kaset gant steuñviñ ar genel, hervezañ, e oa bet ganet 400 milion a vabigoù nebeutoc’h e Sina e-pad an tri dekvloaziad diwezhañ. Lavaret en doa ivez en doa gouarnamant Sina lakaet tregont vloaz evit tizhout ar pal-se, da lavaret eo kontrollañ paotañ an dud, tra ma oa bet lakaet kant vloaz gant ar broioù diorroet evit tizhout ar pal-se. « Ne vije ket bet tu da Sinaiz da vevañ gant muioc’h a aezamantoù ma vijemp bet 400 milion a dud ouzhpenn », en doa pouezet an Aotrou Zhang. Er mare-mañ ez eo uhel-tre niver ar ganedigezhioù er vro hag e-se ne vo ket cheñchet politikerezh an unvugel a-barzh pell.
Yec’hed foran
Kudennoù yec’hed foran bras zo hiziv an deiz e Republik Pobl Sina. Ar c’hudennoù yec’hed a zeu dreist-holl diwar saotradur an aer hag an dour, hag ivez abalamour d’ar SIDA ha d’ar butun. Muioc’h-mui a dud zo bet kontammet gant viruz ar SIDA abalamour ma ne evezhie ket an dud ouzh ar yec’hedoniezh ha deuet e oa kudennoù yec’hed all war ar maezioù abalamour d’an tennañ gwadt, ouzhpenn an doareoù kontammañ klasel. Kudennoù bras a yec’hed zo ivez abalamour d’ar butun peogwir emañ unpiaou gant ar Stad war dasparzhañ ar sigaretennoù. Termal a ra ar gouarnamant evit kemer diarbennoù redius dre ma tennont o c’horvoderioù diwar ar gwerzhañ butun. Kavout a ra gwelloc’h plediñ gant kudennoù yec’hed foran all.
An Hepatit B zo ur c’hleñved-bro e Sina ar c’hevandir : war-dro 10 % eus an dud zo klañv gantañ. An dud klañv gant an hepatit B a vez degaset direizhadennoù en o yec’hed pe a dap krign-bev an avu ha kalz a dud anezho a ya da Anaon abalamour da se. Studiadennoù war an hepatit B zo bet graet ha dre-se e ouzer ne vez ket ganet merc’hed a-walc’h abalamour d’ar c’hleñved-se. Evel-se e c’haller displegañ perak e vez ganet nebeutoc’h a verc’hed eget a baotred e Sina. Ur programm a oa bet lakaet war-sav e 2002 evit vaksinañ an holl vabigoù nevez-ganet e Sina ar C’hevandir.
E miz Du 2002, e proviñs Guangdong, e oa kouezhet klañv an dud kentañ gant ar skeventfo anrizhek. Kouskoude o doa divizet pennadurezhioù Sina chom mut war ar c’hleñved-se hag gant se en em ledas fonnus ar c’hleñved-se er broioù amezek – Hong Kong, Viêtnam – kerkoulz hag e broioù pelloc’h abalamour d’an dud a veaje gant nijerezioù. E Sina e oa kouezhet klañv 5327 den gant ar c’hleñved-se. Marvet e oa 348 den ent ofisiel en o zouez. E miz Mae 2004 en doa embannet an Aozadur bedel ar yec’hed ne oa ket mui eus ar skeventfo anrizhek e Republik Pobl Sina.
Ur c’hleñved-red all, anvet grip an evned, a vez oc’h ober reuz e Sina abaoe un nebeud mizioù. An evned, ar yer peurliesañ, a oa bet klañv da gentañ penn hogen un nebeudig tud o deus paket ar c’hleñved-se ivez. Er mare-mañ e studier grip an evned evit gouzout hag eñ e c’hallfe tud kontammet gant evned kontammiñ tud all.
Ur gudenn all zo e Sina a-hend-all. Nevez zo e vije bet kontammet tud gant streptokokoù ar moc’h hag, a-hervez. Abalamour da se e vije marvet tud a-leizh er broviñs Sichuan.
Armerzh
Dielfennañ a ra Strollad Komunour Sina armerzh Sina evel un « armerzh nevidel sokialour », ur « seurt sokialouriezh giz Sina ». Eus 1978 da 1989 e oa bet adreizhet armerzh ar vro. Tremenet e oa an amerzh eus ur « steuñverezh|armerzh steuñvek]] giz Rusia d’ur « sokialouriezh nevidel », en ur virout ar framm strizh zo bet lakaet da dalvezout gant Strollad Komunour Sina evit kontrollañ ar vro.
Evit tizhout ar pal-se ez eo bet erlerc’hiet boutineladur al labour-douar gant ur reizhiad atebekaat hiniennel war an douaroù, ar sternerien lec’hel zo bet roet muioc’h a frankiz ober dezho ha merourien zo bet lakaet e penn ar gennadoù greantel. Evel-se ez eus bet roet lusk d’an embregerezhioù bihan ha niverus, a vez anvet « getihu » (个体户), ha kenwerzhourien ha posterien estren niverus zo bet sachet da vont da Sina. Ne vez ket kontrollet ar prizioù ent strizh ken, war-bouez priz ar produioù diazez kentañ evit ar gouerien.
E 1992 e oa deuet anvadur ofisiel ar reizhiad da vezañ « armerzh nevidel sokialour » ha merkañ a ra ar cheñchamant anvioù-gwan-se eo krog natur renkad ar Stad da cheñch. Kregiñ a ra ar gennad foran da veuziñ e mor an armezh marc’hadourel, o tremen eus 73 % eus ar produadur greantel e 1988 da 35 % e 1992. Evel-se ez eus bet tu da dremen eus un armerzh steuñvek d’un armerzh kemmesk ha tu zo bet da zizoleiñ diazezadurioù ar frankouriezh armerzhel en-dro, en ur saveteiñ komunouriezh ofisiel ar renad.
N’en deus ket ar gouarnamant dalc’het kont eus kevatalded ar renkadoù e-pad an amzer-se ha heuliet eo bet ger-stur Deng Xiaoping : « Deuit pinvidik ! ». Deuet eo ar pinvidikaerezh personel (hiniennelouriezh) hag ar bevezerezh (skoazellet gant politikerezhioù nevezkeneysian adalek 1997) ) da vezañ an daou geflusker amerzhel nevez. Ambrouget eo bet tamm-ha-tamm an daou geflusker-se gant teknikoù merañ evit gwellaat ar c’henderc’husted (rannañ al labour) aet war vicherelaat. Labouret en deus ar gouarnamant ivez evit sachañ kevalaoù estren, zo pouezus-kenañ evit diorren armerzh ar vro : Takadoù armezhel ispisial (TAI), kuit a dailhoù, zo bet krouet evit se, ha ledanaet int bet tamm-ha-tamm en arvor a-bezh. Gant ar frankeskemmerezh-se eo bet lieskementet ar Proadudur diabarzh Kriz (PDK) dre bevar abaoe 1978. E 1999 e oa 1,3 miliard annezidi hag ar c’horvoder dre zen a oa 3800 a zolarioù amerikan ar bloaz. Gant-se e oa deuet Republik Pobl Sina da vezañ ar c’hwec’hvet broad armerzhel ar bed evit a sell ar c’hementad marc’hadourezhioù eskemmet hag an trede broad evit a sell beveziñ ar gremmoù, dres war-lerc’h ar Stadoù-Unanet ha Kumuniezh Europa. Sevel a ra korvoder keitat ur micherour sinat da 1300 dollar amerikan ar bloaz. Armerzh Sina zo unan eus an armerzhioù a vez diorroet ar muiañ er bed a-bezh er mare-mañ ; kreskiñ a ra etre 7 hag 8 % bep bloaz ha tostaat a-wechoù da 10 %, hervez ar stadegoù a vez graet e Sina. Abaoe 2001 eo ezel Republika Pobl Sina eus Aozadur Bedel ar C'henwerzh (OMC).
Sachet gant Sina e vez an embregerezhioù dre ma c’hallont enfredañ tud hesent na vezont ket gopret uhel ha n’int ket izili eus sindikadoù. Ur micherour n’eo ket perzhek a vez gopret war-dro 1$ US an eurvezh labour, ar pezh zo izel a-walc’h e-keñver goproù ar vicherourien er broioù greantelaet. N’eus unvaniezh micherourien ebet e Sina. Evit ar vicherourien ez eo un dra vat eo rak tennañ korvo eus gwevnded al labour e c’hallont ober, ar pezh ne vefe ket posupl dezho ober e demokratelezhioù frankizour n’int ket ken sokial ha Sina koulskoude.
N’hall ket an disrannerien nag an dispac’herien en em unaniñ abalamour da strollad komunour Sina a virfe outo d’en ober. Setu perak, e-touez traoù all, n’eus ket eus seurt unvaniezhioù e Sina.
Un dalc’h all zo gant armerzh Sina : ne zeu ket ar prizioù izel eus an nerzh labour. Evel-se emañ an traoù rak kontrollet e vez ar prizioù ha gwarantet e vez ar mammennoù pourchas a oa anezho d’ar mare ma veze meret ar vro gant un armerzh giz an Unaniezh Soviedel : kenderc’hel a reer da ziskar an embregerezhioù-Stad ha kaset e vez ar vicherourien a labour enno da labourat er gennadoù kevezusted aet da greskiñ hag e-se e kendalc’h an digresk-moneiz da lakaat gwask war ar prizioù.
Tailhoù dibar a zo bet krouet gant gouarnamant Sina evit broudañ ar c’hreanterien da broduiñ er vro, pe e vefe evit enporzhiañ marc’hadourezhioù pe evit produiñ marc’hadourezhioù er vro evit bastañ da ezhommoù 1,3 miliard a dud. Klask a ra Republik Pobl Sina kempouezañ reizhiad an tailhoù hag ar reolennoù lakaet da dalvezout evit an embregerezhioù sinat pe an embregerezhioù estren. Neuze emañ ar gouarnamant oc’h adwelet an tailhoù dibar da lakaat da baeañ d’ar c’hreanterien evit ezporzhiañ marc’hadourezhioù er ZES hag er c’hêrioù war an aod. Marc’hadourezhioù a oa bet ezporzhiet eus Sina d’ar Stadoù-Unanet evit 125 miliard a zolarioù e 2002, tra ma ne oa bet enporzhiet marc’hadourezhioù eus ar Stadoù-Unanet evit 19 miliard a zolarioù hepken. Dleet eo an digempouez-se d’ar Stadoù-Unanet dre ma n’eo ket gwall vat, a-hervez, ar feur eskemmañ lakaet da dalvezout etre ar yuan hag an dollar. D’an 21 a viz Gouere 2005 en doa kemennet Bank Sina krouidigezh ur reizhiad ma c’hall feur ar yuan kreskiñ hep mont en tu all da 0,3% an deiz e-keñver feur an dolar, e-skoaz 3% d’ar muiañ e-keñver ur banerad moneizoù all, en o mesk ar yen hag an euro.
E 2005 e oa bet kresk e PDK Sina ha gant-se e oa tremenet eus ar 6vet renk d’ar 4e renk war skeul armerzhioù bras ar bed, dre war-lerc’h ar Stadoù-Unanet, Japan hag Alamagn met dres dirak ar Rouantelezh-Unanet ha Frañs hiziv an deiz.
Er reizhiad armerzhel nevez-se o deus poan an embregerezhioù foran d’en em gavout ha diaesoc’h-diaesañ emañ an traoù evito. 102,6 miliard a yuanioù (12,75 miliard a zolarioù) a oa bet kollet ganto e 2005. Ur gwall rekord ! Ur c’hresk a 56,7% a oa bet er bloaz-se, diouzh Burev-Stad ar Stadegoù (BSS). A-hed an daou viz kentañ eus 2006 e oa bet kollet 26,2 miliard a yuanioù, eleze 3,25 miliard a zolarioù, gant an embregerezhioù foran pe an embregerezhioù kontrollet gant ar Stad. Kresket eo ar c’houstoù produiñ, n’eo ket bet gwall vat ar reizhiad graet gantañ evit merkañ ar prizioù, e-touez traoù all, zo pennkaoz da se, hervez Jiang Yuan, stadegour gant BSS.
Labour-douar
Diorroet-mat eo bet gennad al labour-douar e Sina evit magañ an dud zo o chom enni. Ouzhpenn 800 milion a Sinaiz zo o chom war ar maez, en o zouez 323 milion a dud oberiant a labour e gennad al labour-douar, unan eus gennadoù armerzhel pouezusañ e Sina, daoust m’eo bet diorroet-mat gennad ar greanterezh nevez zo.
Abaoe 5000 bloaz e vez gounezet riz dreist-holl war ar maezioù e Sina. N’ouzer ket kalz a draoù diwar-benn orin ar plant-se, zo deuet da vezañ boued diazez an darn vrasañ eus ar Sinaiz .
22 % eus poblañs ar bed zo o chom e Sina met ne vez gounezet enni nemet 7 % eus an douaroù gounezus eus ar bed a-bezh. Abalamour d’ar c’hêrioù zo atav o kreskiñ, d’ar saotradur ha d’an douaroù a ya e goueziri e tigresk an douaroù gounezus a 2500 km2 bep bloaz, a-hervez.
Ouzhpenn-se ez eus kalz a dud o kuitaat ar maezioù. Evit gwir, diaesoc’h-diaesañ e teu buhez ar gouerien da vezañ hag e-se ez eont d’ober o annez war-du an takadoù kêrel. Soñjal a reer ez eus war-dro 8 milion a gouerien o vont kuit eus ar maezioù bep bloaz evit mont da glask labour. Abaoe 1979, a-hervez, e vefe aet etre 80 ha 200 milion a gouerien kuit d’ober o annez e kêr.
Daoust m’o doa ar gouerien roet skoazell d’ar Strollad Komunour, lusket gant Mao Zedong, evit kemer ar galloud, e vez start ha kalet ar vuhez evito, dreist-holl abalamour d’an dibaboù zo bet graet a-fet ideologiezh er bloavezhioù-mañ. Evezhiek-tre eo gouarnamant Sina, koulskoude, ouzh ar gouerien ha klask a ra plediñ ouzh o zonkadur a-raok kalz traoù all.
D’ar 14 a viz Meurzh 2006, da-geñver un displegadenn dirak ar wask, a zo bet dalc’het e Beijing nebeut war-lerc’h kloazadur dalc’h bloaziek an 10vet Bodadeg Boblek Vroadel (Gouarnamant Sina) en deus embannet Ministr kentañ Sina Wen Jiabao e vo kastizet strizh nep piv bennak a glaskfe kemer douaroù digant kouerien zo en un doare direizh.
Arme
Gant Republik Pobl Sina e vez dalc’het unan eus armeoù brasañ ar bed. Kalz a arsellerien a gav abeg en dra-se. Koulskoude ne seblant ket an arme-se bezañ ken efedus-se abalamour d’an doare m’eo savet. Arme Dieubiñ ar Bobl (ADP) zo div rann d’e ober : ar morlu hag an aerlu. Budjed ofisiel ADP a oa 30 miliard a zollarioù e 2005. Ne gonter ket er budjed-se ar fontoù a dalvez da brenañ armoù digant ar broioù estren, ar fontoù a dalvez da arc’hantañ an enklask, an diorren milourel, ar frammoù damluel. Arsellerien a gav abeg en doare ma oa bet kinniget ar budjed-se gant Republik Pobl Sina. Ne oa ket bet priziet ar budjed-se evel ma oa dleet : dispignoù an armeoù a vije kalz-kalz uheloc’h, etre 140 ha 170 %, eget ar budjed ofisiel, hervez meur a vammenn.
En eil renk emañ budjed armeoù Sina, dres war-lerc’h budjed ar Stadoù-Unanet (zo 400 miliard a zolarioù da nebeutañ). Petra bennak m’he deus Republik Pobl Sina an arm nukleel ha dafar poulzañ e soñjer ne vefe ket ken galloudus-se m’he dije da vrezeliañ en estrenvro. Rak-se n’haller ket lavaret ez eo ur gwir vro « dreistgalloudus » a live gant broioù all tro-dro d’ar bed. Evit gwir, n’he deus ket kement-se a vagoù hag a nijerezed hag ouzhpenn-se n’int ket ken modern-se ken.
Aveiñ a ra Republik Pobl Sina e armeoù e ken kaz ma veze brezel tro-dro da enez Taiwan. Prenet ez eus bet nijerezed chaseal, en o mesk ar Su-27 hag ar Su-30, ouzhpenn an nijerezed a vez produet er vro. Difennet e vez ar vro ouzh an tagadennoù dre an aer dreist-holl gant fuc’helloù douar/aer modern-meurbet S-300, a ya d’ober unan eus reizhiadoù dastapout gwellañ ar bed. O wellaat emañ Republik Pobl Sina he nerzhioù hobregonet ivez ha lakaat a ra staliañ dafar bukañ eletronek enno. Soñjal a ra ar Stadoù-Unanet e c’hallfe bezañ lakaet en arvar gant Republik Pobl Sina. N’int ket plijet gant se kennebeut rak aon o deus ne vefent ket mui ar vistri war broioù ar Reter.
Skeudenn etrebroadel an ALP n’eo ket ken lufrus-se abaoe ma’z eus bet freuz ha reuz war ar blasenn Tian Anmen, ma’z eus bet lazhet manifesterien habask a-leizh.
Programm ispisial
Goude an disrann bet lakaet etre Sina hag an Unaniezh Soviedel he deus kroget Sina da ziorren he frogramm nukleel hag ar reizhiadoù poulzañ evit armoù nukleel. Ar programm bannañ loarelloù a ya d’ober un astenn d’ar raktres-se. E 1970 e voe bannet « Dong Fang Hong I », al loarell sinat gentañ. Deuet e oa Sina neuze da vezañ ar pempvet bro bannet ul loarell ganti ent dizalc’h en egor.
Ur programm evit lakaat tud da vevañ en egor a oa bet raktreset er bloavezhioù 1970. Anv a oa eus ar « Raktres 714 », ur raktres savet evit bannañ an egorvulzun Sjuguang. Ne oa ket bet kaset ar raktres-se da benn abalamour d’an diaesterioù politikel hag armerzhel a oa bet lerc’h-ouzh-lerc’h er vro.
E 1992 e voe aotreet ar « Raktres 921 », a anavezer hiziv. D’an 19 a viz Du 1999 e voe bannet an egorvulzun didud Shenzhou, ur vanadenn a yae d’ober test kentañ ar programm. Goude tri zest all e oa bet bannet Shenzhou 5 d’ar 15 a viz Here 2003, gant harp ar fuzeen “Baleadenn Hir 2F” hag an taikonot Yang Liwei (diwar ar ger sinaek 太空 taikong, da lavaret eo egor. Sina zo an trede bro bet bannet ganti un egorvulzun en egor hec’h-unan. An eil kefridi “Shenzhou 6” zo bet roet lañs dezhi d’an 12 a viz Here 2005 ha berzh he deus graet.
Arsellerien o deus soñjet dezho e oa bet savet ar fuzenn « Baleadenn Hir » diwar « Soyouz », ar pezh zo bet dinac’het gant Sinaiz. Un danevell zo bet embannet gant Kendalc’h ar Stadoù-Unanet da-heul bannadenn ar bloaz 2003. Skrivet e oa bet en danevell-se : « Ma’z eo gwir o deus c’hoant Sinaiz kas da benn ar raktres-se evit reiñ lufr d’o folitikerezh e yelo ar reizhiadoù egorel milourel war wellaat etre 2010 hag 2020 gant o strivoù. Abeg a vez kavet er raktres-se gant ar gazetennerien indian a gav dezho emañ Sinaiz oc’h implijout un teknologiezh zo daou-ugent vloaz en-dro. War ar memes tro ez eo luziet ha diasur statud an harzoù milourel en egor.
Sellet ivez : Programm Shenzhou
Relijion
Meur a relijion zo e Sina. Ar relijionoù pennañ zo : ar voudaegezh, an islam, ar gatoligiezh hag ar brotestantiezh. Gallout a reer ivez ober anv eus eus an daoegezh hag eus Relijion ar bobl, anezho div relijion dibar e Sina, hag ivez eus ar chamaniezh, an ortodoksiezh hag an Dongba. Ur seurt relijion bagan eo ar relijion Dongba ha krouet eo bet diwar ur relijion heuliet gant an Naxied, unan eus ar minorelezhioù etnek niverus zo anezho e Sina. Eus Tibet eo a orin eo ar relijion-se hag e Yunnan emañ tud ar vinolerezh Naxi o vevañ.
Ar voudaegezh a voe kelennet e Sina war-dro ar evit ar wech kentañ. Skignet e voe ar gelennadurezh-se er vro da vat war-lerc’h ar ha deuet eo da vezañ ar relijion vrasañ e Sina. Div skol zo : ar voudaegezh tibetan (pe lamaegezh), zo anezho e Tibet hag e Mongolia an Diabarzh dreist-holl, hag an hinamaya (boudaegezh an Doare-karr bihan. Istimañ a reer ez eus war-dro 13 000 templ boudaat e Sina.
Krouet e oa bet an taoism en . Krouet e oa bet, war a seblant, diwar skridoù ar prederour Lăo Zi (pe “Lao-tseu”). E-mesk ar skridoù emañ al levr hollvrudet “Levr al Levenez hag ar Vertuz”, (e sinaeg Dàodé Jīng'') ha “Levr ar C’hemmadurioù” (易经 Yì Jīng), anezho mammennoù an ezoteregezh sinat. Ouzhpenn 1500 templ taoist zo e Sina, a-hervez.
Notennoù ha daveoù
Sina
Stadoù Komunour
Stadoù Azia
Republikoù sokialour |
4480 | https://br.wikipedia.org/wiki/4%20Here | 4 Here |
Darvoudoù
1582 : gant diviz ar pab Gregor XIII e kemer an deiziadur gregorian lec'h an deiziadur juluan : goude ar Yaou 4 a viz Here e teu ar Gwener 15 a viz Here.
1693 : Emgann Marsaglia e-kerzh Brezel an Nav Bloaz.
1824 : bonreizh Republik nevez Mec'hiko.
1898 : deroù labourioù Metro Pariz.
1942 : penn-kentañ Emgann Stalingrad.
1945 : aozet eo ar Surentez sokial e Bro-C'hall.
1945 : deroù prosez Pierre Laval.
1957 : bannet eo ar Spoutnik kentañ en egor.
1958 : degemeret eo bonreizh ar Bempvet Republik c'hall.
1966 : dont a ra Basutoland da vezañ dizalc'h diouzh ar Rouantelezh Unanet, hag adanvet eo Lesotho.
Ganedigezhioù
1289 : Loeiz X (Bro-C'hall), Roue Bro-C'hall (1314-1316).
1379 : Herri III, roue Kastilha (1390-1406).
1515 : Lucas Cranach ar Yaouankañ, livour alaman.
1550 : Karl IX, roue Sveden (1604-1611).
1626 : Richard Cromwell, politikour saoz.
1787 : François Guizot, politikour gall.
1816 : Eugène Pottier, barzh ha dispac'her gall, saver Kan Etrebroadel al Labourerien.
1822 : Rutherford Birchard Hayes, 19 Prezidant Stadoù-Unanet Amerika (1877-1881).
1877 : Yves Le Trocquer, ijiner ha politikour breizhat.
1884 : Félix Gouin, politikour gall.
1895 : Buster Keaton, aktour, filmaozer ha produer stadunanat.
1916 : Vitali Ginzburg, fizikour rusian, tapet Priz Nobel ar Fizik gantañ e 2003.
1917 : Violeta Parra, kanerez chileat.
1923 : Charlton Heston, aktour ha filmaozer stadunanat.
1942 : Jóhanna Sigurðardóttir, kentañ ministr Island (2009-2013).
1946 : Susan Sarandon.
1949 : Luis Sepúlveda, skrivagner spagnolek eus Chile.
1971 : Pablo Trapero, filmaozer, produer ha skridaozer arc'hantinat.
1976 : Alicia Silverstone.
1982 : Yannick Plantec, kaner ha soner gitar breizhat, unan eus daou grouer ar strollad Plantec.
Marvioù
1160 : Constanza Kastilha, rouanez Bro-C'hall.
1305 : Impalaer Kameyama eus Japan.
1669 : Rembrandt, engravour, livour ha tresour izelvroat.
1800 : Jean Hermann, mezeg ha naturour gall.
1904 : Frédéric Auguste Bartholdi, kizeller elzasian bet savet Delwenn ar Frankiz gantañ.
1947 : Max Planck, fizikour alaman.
1970 : Janis Joplin, kanerez amerikan.
1982 : Glenn Gould, pianoour kanadian.
2013 : Võ Nguyên Giáp, jeneral vietnamat, stourmer evit dieubidigezh e vro.
2017 : Liam Cosgrave, kentañ ministr Republik Iwerzhon.
Lidoù
Sant an deiz : Sant Frañsez
Iliz katolik roman
Santez Domnina, merzherez e Siria (4e kantved)
Sant Frañsez a Asiz, diazezer Urzh ar Vreudeur minor (1181-1226)
Here 04 |
4483 | https://br.wikipedia.org/wiki/Indonezeg | Indonezeg | Ur yezh malayek-polinezek eo an indonezeg (indonezeg: bahasa Indonesia, "yezh Indonezia"), komzet gant 165 milion a dud en holl, en o zouez 30 milion evel yezh kentañ en Indonezia hag e Timor Lorosae.
Daoust ma vez komzet evel yezh kentañ gant 7% eus poblañs Indonezia hepmuiken ez eo ar yezh ofisiel eno rak komzet e vez evel eil yezh gant meur a hini all ha talvezout a ra da yezh voutin pe lingua franca en ur stad ma reer gant tro-dro da 300 yezh en holl.
Ur yezh nevez an hini eo dre ma oa bet didroc'het diouzh ar malayeg, ha krouet ar yezh unvan anvet indonezeg e 1945. Kenderc'hel a ra an dud avat da gemmeskañ an indonezeg gant o yezhoù kentañ hag un diforc'h bras a c'hell bezañ etre ar yezh "c'hlann" implijet war ar skingomz pe er c'helaouennoù ha yezh ar bobl.
Daoust ma vezont distaget en un doare disheñvel ha daoust d'ar gerioù a orin izelvroek a gaver stank a-walc'h en indonezeg, ez eo chomet tost-tre d'ar malayeg dre vras betek ma'z eo luziet a-walc'h gouzout hag-eñ ez eus yezhoù disheñvel anezhe e gwirionez kentoc'h evit doareoù disheñvel eus un hevelep yezh voutin.
Distagadur
Skrivet e vez an indonezeg gant al lizherenneg latin:
c /tʃ/
j /dʒ/
kh /x/
ny /ɲ/
sy /ʃ/
u /u/
-k /ʔ
Yezhadur
Ne rak ar yezh diforc'h ebet etre an anvioù-kardarn hag ar raganvioù personel hervez o jener, da skouer adik "breur/c'hoar yaouankañ". Implijet a c'hell bezañ an anv-gwan ma vez ezhomm evit merkañ reizh tud pe loened, da skouer adik laki-laki "breur (yaouankañ)".
Merket e vez al liester dre eilañ an anv-kadarn nemet pa vez ret pouezañ war al liester, da skouer orang "den", orang-orang "tud/meur a den". Implijet e evz an unander goude un niverenn evel e brezhoneg, da skouer seratus orang "kant den".
Daou stumm zo evid ar c'hentañ gour liester (brezhoneg: "ni"), hervez ma vez kontet pe get an den emeur o komz dezhañ, da lâret eo kami "me, an dud emaon gante met ket "te" an hini emaon o kaozeal ganit" ha kita "me ha "te" emaon o kaozeal ganit (hag an dud all a zo ganin ma vez dioute)".
Peurliesañ e vez kavet an urzh SVO (rener-verb-renadenn).
Ne vez ket displeget ar verboù. Mar bez ezhomm e vez merket an amzer gant adverboù.
Diouzh an tu all avat ez eus ur sistem rakgerioù pinvidik-tre evit merkañ perzhioù all, da skouer:
an tu-gouzañv hag an tu-ober
tranzitivelezh ar verboù
...
Geriaoueg
An darn vrasañ eus gerioù an indonezeg a zo a-orin aostronezek.
A-hed hec'h istor, ar yezh-se he deus bet kemeret gerioù diwar yezhoù a-beb seurt :
sañskriteg : 750 ger ; d.s. kerja (labour), warna (liv), guru (kelenner), kepala (penn), negara (bro), budi (furnez), bumi (douar), putera (priñs)...
arabeg : 1000 ger ; d.s. alamat (chomlec'h), kamus (geriadur), dunia (bed), selamat hari/... (devezh/mad, kiv. salam aleikom)
portugaleg (hag ivez spagnoleg ha italianeg) : 125 ger ; d.s. sekola (skol), kereta (karr-tan), biola (violoñs), gereja (iliz), sabun (soavon), meja (taol, b.), minggu (sul), jendela (prenestr)...
sinaeg : un nebeudig gerioù hebken : pisau (kontell), kongsi (embregerezh) ;
ha dreist-holl an izelvroeg : 10 000 ger ; d.s. polisi (polis), kualitas (perzh-mat), telepon (pellgomz), bis (karr-boutin), kopi (kafe), rokok (sigaretenn), universitas (skol-veur)...
An darn vrasañ dioute a zo "gerioù etrbroadel". Ar re all ne vezent ket kavet en bahasa Malaysia, peogwir e oa bet trevadennet Malaysia gant ar saozon.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Malayeg
Liammoù diavaez
Indonesian 101 Kentelioù indonezeg evit deraouidi ha beajourion
Deskiñ indonezeg e 7 devezh
Geriadur indonezeg
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Indonezia
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg
de:Malaiische Sprache#Geschichte |
4484 | https://br.wikipedia.org/wiki/Tagalogeg | Tagalogeg | Ur yezh malayek-polinezek eo an tagalogeg komzet gant 22 milion a dud evel yezh kentañ ha gant 50 milion all evel eil yezh er Filipinez.
Goude meur a sizhunvezh o tabutal penaos ober e voe divizet e gant Savadur Broadel ar Yezh lakaat an tagaloeg da yezh ofisiel ar Filipinez, disklêriet gant ar Prezidant Manuel Quezon d'an 30 a viz Kerzu 1937. Dont a reas da vezañ yezh ofisiel ar vro oc'h en em distagañ diouzh ar Stadoù Unanet hag o tont da vezañ emren e 1946.
Etre 1961 ha 1987 e veze graet pilipino (filipineg) ouzh ar yezh-se hag e 1987 e voe anvet ez-ofisiel filipino. Dre vras e vez implijet an termen filipino d'ober dave da yezh ofisiel ar Filipinez pa implijer an termen tagalog evit komz eus yezh hengounel ar meuriad tagalogek.
Kelennet eo bet an tagalogeg pe filininezeg e skolioù ar Filipinez abaoe 1940 kostez-ha-kostez gant 160 yezh filipinek all.
Peder rannyezh pennañ ez eus, tost a-walc'h dre vras an eil ouzh eben:
Rannyezh an norzh
Rannyezh ar c'hreiz (komzet ivez e Manila)
Rannyezh ar su
Rannyezh Marinduque.
Alies a-walc'h e kaver ar c'hemm-digemm yezh er Filinpinez, dreist-holl etre an tagalogeg hag ar saozneg.
Gwechall e veze skrivet an tagalogeg gant un abugida anvet ar skritur babayinek. Tamm-ha-tamm goude ma tegouezhas Spagnoled eno en XVIvet kantved avat e voe kroget d'ober mui-ouzh-mui gant al lizherenneg latin ha honezh eo an doare-skrivañ a vez implijet evit ober gant an tagaloeg dre skrid hiziv. Unvaet eo bet ar reizhskrivadur, bet adwelet evit ar wech diwezhañ e 1987.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Filipineg
Skritur babayinek
Liammoù diavaez
Akademiezh ofisiel ar yezh
Lec'hienn diwar-benn an tagalogeg
Geriadur tagalogeg-saozneg
Kentelioù tagalogeg evit deraouidi
Ethnologue
Tagalogeg Dict
Tagalogeg Phrasebook
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4485 | https://br.wikipedia.org/wiki/Javaeg | Javaeg | Ur yezh malayek-polinezek eo ar javaeg (basa Jawa pe basa Jawi) komzet gant 80-100 milion a dud en holl evel yezh kentañ pe c'hoazh evel eil yezh.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Liammoù diavaez
Javanese Writing System
Ethnologue report on Javanese
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Indonezia
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4486 | https://br.wikipedia.org/wiki/Malayeg | Malayeg | Arabat droukveskañ gant ar malezianeg.
Ur yezh malayek-polinezek eo ar malayeg (bahasa Melayu) komzet gant 20-30 milion a dud e Malaysia, Brunei, Singapour, su Tailand, su ar Filipinez hag e lec'hioù zo eus Indonezia.
Yezh ofisiel Malaysia, Brunei ha Singapour eo ar malayeg ha talvezout a ra ivez da yezh voutin e Timor Lorosae.
Daoust ha ma vezont distaget en un doare disheñvel ha daoust d'ar gerioù a orin izelvroek a gaver stank a-walc'h en indonezeg, ez eo chomet tost-tre d'an indonezeg dre vras betek ma'z eo luziet a-walc'h hag-eñ ez eus yezhoù disheñvel anezhe e gwirionez kentoc'h evit doareoù disheñvel un hevelep yezh voutin.
Hiziv e vez skrivet ar malayeg gant al lizherenneg latin peurliesañ, met gwechall e veze implijet kentoc'h un doare lizherenneg arabek anvet jawiek (jawi).
Gerioù deuet diwar ar malayeg
Babirousa
Kalao
Orangoutan
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Indonezeg
Liammoù diavaez
Ethnologue
Kentelioù malayeg evit deraouidi
Geriadur malayeg-saozneg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Thailand
Yezhoù Myanmar
Yezhoù Malaysia
Yezhoù Brunei
Yezhoù Singapour
Yezhoù Filipinez
Yezhoù Indonezia
Yezhoù malayek-polinezek ar c'hornôg |
4488 | https://br.wikipedia.org/wiki/5%20Here | 5 Here |
Darvoudoù
456 : aloubet eo Iberia gant ar Wizigoted, renet gant o roue Teodorig II, harpet gant un armead Burgonded ha Franked.
816 : kurunennet eo an impalaer Loeiz an Deol gant ar pab Stefan IV e Reims.
1550 : krouidigezh kêr Concepción e Chile.
1910 : diskaret eo roue Portugal gant un dispac'h ha sevel a reer ur republik er vro-se.
1968 : kerzhadeg evit ar gwirioù keodedel e Hanternoz Iwerzhon, moustret garv e Doire.
1988 : trec'h eo an no en ur referendom da c'houzout ha fellout a ra da dud Chile e chomfe Augusto Pinochet e penn ar vro.
Ganedigezhioù
1520 : Alessandro Farnese, kardinal italian.
1713 : Denis Diderot, skrivagner ha prederour gall.
1827 : Arthur Le Moyne de La Borderie, istorour Breizh ha diellour.
1864 : Louis Lumière, kimiour, ijiner ar sinema gall.
1887 : René Cassin, barner gall, tapet ar Priz Nobel evit ar Peoc'h gantañ.
1895 : Antonio Sacconi, mestrc'hoarier echedoù italian.
1899 : Georges Bidault, politiker gall, bet prezidant Kuzul ar vinistred.
1905 : Pêr Peron, skeudennour ha livour brestat.
1911 : Brian Ó Nualláin (Flann O'Brien ha Myles na gCopaleen e anvioù-pluenn), skrivagner iwerzhonat.
1925 : Youenn Gwernig, barzh, kaner ha skrivagner brezhonek.
1936 : Václav Havel, skrivagner ha politiker tchek, prezidant kentañ ar Republik Tchek.
1939 : Marie Laforêt, aktourez (c'hoariva, skinwel ha sinema) ha kanerez c'hall.
1941 : Eduardo Duhalde, hanterkantvet prezidant republik Arc'hantina.
1951 : Bob Geldof, kaner iwerzhonat.
1975 : Kate Winslet, aktorez saoz.
Marvioù
1214 : Alfonso VIII Kastilha, roue Kastilha.
1285 : Fulup III, roue Bro-C'hall.
1398 : Blanche Navarra, rouanez Bro-C'hall.
1805 : François Cacault, politikour gall, krouer domani ar Waremm-Lemot e Klison.
1837 : Hortense de Beauharnais, rouanez Holland, mamm Napoleon III.
1871 : Aleksandr Afanasyev, dastumer kontadennoù rusianek.
1880 : Jacques Offenbach, sonaozer alaman.
1918 : Roland Garros, nijer gall lazhet er brezel.
1934 : Jean Vigo, filmaozer, produour ha saver senario gall.
1957 : José Leandro Andrade, melldroader etrebroadel uruguayat.
2010 : Bernard Clavel, skrivagner gall.
2011 : Steve Jobs, Stadunanad, saver Apple.
2012 : Claude Pinoteau, skriver senario ha filmaozer gall.
2015 : Henning Mankell, skrivagner svedad.
Lidoù
Iliz katolik roman:
Sant an deiz : Sant Faizh;
Sant Apoliner, abostol e bro Valença er su da Lyon (VIvet kantved);
Maoris Duaod, abad kisterkiat Langoned (Kerne-Morbihan), diazezer abati Karnoed (1115-1191).
Here 05 |
4489 | https://br.wikipedia.org/wiki/The%20Velvet%20Underground | The Velvet Underground | The Velvet Underground (meur a wezh 'vez graet "Velvet" berr-ha-berr pe "VU" ag ar strollad-mañ) a oa ur strollad sonerezh rock (hag a vez graet "rock underground" sañset get darn, pe "psikedelik" get tud arall, pezh n'eo ket sur) hag a oa àr ar charre e dibenn ar bleadoù tri-ugent ha penn kentañ ar bleadoù dek ha tri-ugent. Ne reas ket kement a verzh d'ar mare-se 'vat, evit pezh a sell doc'h an argant rastellet getoñ, neoazh en deus levezonet ur bochad strolladoù àr e lerc'h, betek bremañ. Sed amañ poz Brian Eno àr o diwoud : "gwerzhet e oa bet un nebeud kantadoù pladennoù hepken gete, met ur strollad a oa bet savet get peb prenour 'vat". El-rezon eh a un tammig re bell geti met setu un doare da skeudenniñ levezon dreist-ordinal ar strollad-se. Graet "strollad kult" ag ur seurt strollad, ur strollad lidet get e garourion, dreist-holl pa gendalc'h ar lid-se e-pad bleadoù àr-lerc'h buhez ar strollad e-unan (hag a oa bet berr a-walc'h, ur pemp ble bennaket moarvat).
Prantadoù kentañ ar strollad
E dibenn 1964 e voe hadet diwan ar Velvet Underground, da heul un nebeud strolladoù "garage" berrbad get Lou Reed (ganet e 1942), e New-York. Ha setu degouezhet er strollad John Cale (ganet e 1939), ur c'hembread anezhañ, harluet d'ar Stadoù Unanet a-benn studiañ sonerezh klasel. Kenlabouret en doa hemañ get John Cage ha LaMonte Young, met ne oa ket diforzh doc'h ar sonerezh rock. Setu Reed ha Cale é soniñ a-stroll, degaset gete levezonioù ha meizadennoù disheñvel, e-barzh pezh a zay da vout ar Velvet Underground (The Primitives a voe un anv berrbad arall e penn kentañ). Da c'houde e voe dibabet Sterling Morrison da gemer perzh er strollad get e c'hitar, hag Angus MacLise get e daboulinoù (The Primitives a yeas da The Warlocks, ha da c'houde ar Falling Spikes a voe un anv arall d'ar strollad). A-zoc'h ur levr skrivet get Michael Leigh a-ziwoud Sado-Mazocherezh (!!) e oa bet kavet un anv da vat, da viken, the Velvet Underground. Un anv hag a glota mat get ur sonenn savet get Lou Reed d'ar mare-se, "Venus in Furs", diwanet e-barzh e spered diàr ur levr skrivet get Leopold Sacher-Masoch. Sioul a-walc'h e oa sonerezh ar Velvet e penn kentañ ar strollad, pa oa Mac Lise ennañ c'hoazh, met trubuilhet ha luziet e tay da vout a-benn nebeud... E-kreiz an hañv 1965 e voe graet un enrolladenn standilhon get Reed, Cale ha Morrison, ha kaset un eil enrolladenn da vro Saoz get Cale, roet da vMariann Faithful, get ar spi ma vo diskouezhet da vMick Jagger, met grik erbed diàr-benn an dra-se goude (e 1995 e voe klevet e-barzh un abadenn get Peel).
Levezonioù "avant-garde", sonioù krai, trouzus ha peurgarg, larsenoù, en tu 'rall d'ar sonerezh "pop", setu arouezennoù sonerezh ar Velvet Underground, a-du 'rall, e herezh a vo e-barzh sonerezh ur yoc'h strolladoù (punk dreistholl hag alternativ ivez) bleadoù àr-lerc'h achuamant e vuhegezh. Degaset e voe ur live barzhoniezh nevez hag uheloc'h get pozioù peurlipet ha peurgempennet Lou Reed. Un hent nevez d'ar rock a voe digoret get ar Velvet, un dispac'h e-keñver pezh veze graet e-raok a vo lâret get darn, un taol arnod hag a gemmas liv ar rock penn da benn. Get ar Velvet e oa achu da vat get spered plaenig, eeun hag hegredik ar rock pop...
Pa voe kinniget argant (75 dollars) dezhe evit ur sonadeg hag asantet gete eh eas kuit Mac Lise, war zigarez e oa an dra-mañ kas o arz e-barzh reizhiad ar c'hoñvers, pezh oa a-enep krenn d'e dro-spered. Ur vignonez da vMorrison, Maureen "Mo" Tucker, a gemeras lec'h Mac Lise er strollad. Ur c'hemm a voe e taboulinerezh ar strollad (gober a rae get mailhoù kentoc'h evit get bazhigoù, ne rae ket kalz get ar simbalennoù, ne oa ket ken kinklet he doare da skeiñ, met eeunoc'h ha didro), pezh a zeuas da vout un arouezenn arall da sonerezh ar strollad.
Adalek neuze e voe gopret ar Velvet evit seniñ àr ar leurenn a-vareadoù ingal, kreskiñ a reas brud vat ar strollad, danvez ur strollad a-bouez anezhañ.
Tra ma rae berzh an hippied en tu enep d'ar vro gevandir (get o sonerezh psikedelik, ar "Summer of Love" ken brudet arall), eh ergerzhe sonerezh ar Velvet tachadoù disheñvel bras, en tu enep d'ar pezh veze graet àr aodoù ar Meurvor Habask : krisoc'h danvez ar sonerezh, duoc'h get lakaat àr wel gwall berzhioù an dud, o zechoù (fall alies anezhe !), o emzalc'hioù a fed seks pe drammoù (bout edan dalc'h an heroin da skouer...). Sonioù peurgarget a yae d'ober o sonadegoù, get feedback ha trouzioù amplaet (ur skouerenn vat er sonenn "Sister Ray" e-barzh eil albom ar strollad).
Andy Warhol ba'r jeu
Doned a reas Warhol da vout rener ar strollad e 1965, ha degas getoñ Nico, ur ganerez a vro Alamagn, a-benn he lakaat da ganiñ en un nebeud sonennoù get ar strollad. Dindan gazel-gae Warhol e kreskaas brud ar strollad, daoust ma veze start ar jeu etre Lou Reed ha Warhol meur a wezh.
Erlerc'hiet e voe Lou Reed get MacLise e-pad ur prantad amzer e 1966, un nebeud sizhunvezhioù pa oa chomet klañv pennsoner ar strollad, tapet un hepatit getoñ ha ne oa ket evit seniñ àr ar leurenn ken. Ar c'han a voe kaset get John Cale neuze ha Maureen Tucker a grogas er gitar boud da geñver ar sonadegoù-se.
The Velvet Underground ha Nico (1967)
Pouezet e voe get Warhol evit ma vehe degemeret Nico er strollad, ha "The Velvet Underground and Nico" a voe o album kentañ, unan hag a oa bet enrollet edan 2 zeiz ha daet er-maez e miz Meurzh 1967 (MGM Records).
Brudet eo golo ar bladenn : ur vananezenn lufrus graet get Andy Warhol e stumm e dresadennoù ken brudet arall. Hag edan kenenn ar frouezhenn pa veze dilamet en em zispake ar vouedenn e stumm kalc'h ruz-gwenn un den. Unnek sonenn a ya d'ober an album-se, re gisidik ("Femme fatale", "I'll be your mirror") ha re get muioc'h a vejoñs e-barzh pe taeroc'h anezhe. Ur gwir penn-oberenn mard eus unan ! Un album "avant-garde" get perlezennoù e-leizh. Ennañ emañ ar sonennoù ken brudet arall "Heroin", hag "I'm waiting for the man" (ar re-mañ awenet get Hubert Selby Jr), "I'll be your mirror" (kanet get Nico), "Sunday Morning", "Venus in Furs". Kaset ar sonerezh get mouezh kreñv, distrafuilh ha sin Lou Reed, son e c'hitar, fraoñverezh mouezh John Cale pe sonioù skiltr e violoñs, son gitar Morrison blaz ar rythm'n blues pe ar c'hountry music ennañ ha taboulinerezh saouzanus ha dambounner Maureen Tucker. Gwerzhet mat e oa bet an album-se e penn kentañ met kudennoù gwirioù skeudennoù ar golo a savas hag MGM Records a lamas ar pladennoù e gwerzh betek ma vehe un diskoulm d'ar gudenn, hag ankounac'haet e voe tamm ha tamm ar pennoberenn-se... e-pad pell. Lazhet eo bet diantegezh sonerezh ar bleadoù 60 get ar bladenn-se, eme lod...
Pedet Warhol da sutal brulu er menezioù Apalach, skarzhet kuit Nico na oa ket sirius a-walc'h ha ne c'hellent ket fiziout enni. Enrollet e voe e miz Gwengolo 1967 pezh a zay da vout o eil albom, " White Light/White Heat" (Daet er-maez e miz Genver 1968).
White Light/White Heat (1968)
Alies e veze The Velvet Underground àr ar leurenn, sonadegoù na oant ket evit tud o divskouarn bresk, ha tonioù dibunet èl ma tae e tae, àr an toemm, troadet a-zoc'h o imor, sonerezh feuls meur a wezh àr-bouez gitaroù peurgarget. Blaz ar sonerezh-se a zo e-barzh ar bladenn a yeas er-maez da heul ar prantad-se evel-just, anvet "White Light/White Heat" (tizhet geti 199vet renk e Billboard top 200 e-pad ur suniad hepken ha mat pell 'zo !). E-barzh eh eus sonennoù a ray berzh : "White light/white heat", "Sister Ray", "the gift" pe "I heard her call my name". Setu ur bladenn en deus levezonet ur bochad strolladoù (Joy Division, Nirvana, Galaxie 500), ha tonioù anezhi a zo bet sonet get sonerion brudet àr o lerc'h (Joy Division, Bowie, ...). D'ar mare-se 'vat e oa daet da vout start an darempredoù etre izili ar strollad, etre Reed ha Cale peurgetket... tra ma veze an daoù-mañ é klask kas sonerezh ar strollad àr hentoù dishañval a-walc'h.
The Velvet Underground (1969)
E-raok sevel o zeirvet pladenn e voe skarzhet kuit Cale get Reed, ha Doug Yule a gemeras e lec'h er strollad. Marteze en doa soñjet Reed e oa re a daolioù-arnod e-barzh o sonerezh, re iskis pezh veze digaset get Cale pe digomprenus evit an dud dre vras, penn-abeg ne veze ket gwerzhet mat o fladennoù... Enrollet e voe "The Velvet Underground" e dibenn 1968, ha daet er-maez e 1969. Levezon Cale a zo aet kuit amañ, klassikoc'h framm an oberenn-mañ, achu get talioù-arnod ar c'hembread, siouloc'h an album-mañ hag aesoc'h da ziskouarn an holl. Damglevet 'vez amañ pezh a ray Reed e-unan pa vo achu get ar Velvet Underground, un nebeud bleioù goude. Sonennoù sioul, gwerzioùigoù èl "Candy says" pe "Pale blue eyes", blaz ar folk, setu pezh a gaver e-barzh an album-mañ, kempennet propikoc'h anezhañ. Maureen Tucker he-unan a zispak he mouezh e "After Hours" (ar wezh nemeti ma kanas get ar strollad), ne oa ket didroell ha glan a-walc'h spered Reed evit seniñ ar ganaouenn-se e-unan, diàr e bozioù dezhañ e-unan !
The fourth album (chomet diembann d'ar mare-se)
Ur bochad enrolladennoù arall zo bet graet get the Velvet Underground, n'int ket daet er-maez d'ar mare-se pa ne oa ket savet tabut get o zi-embann pladennoù. Met ur pemzek vle diwezhatoc'h e vo tu da glevet tammoù gwellañ an enrolladennoù-se e-barzh dastumadeg "VU" hag a ya he sonerezh d'ober un tremenadur etre "The Velvet Underground" (sioul a-walc'h) ha "Loaded" (pop-rock). John Cale a voe gete en-dro en un nebeud ag an enrolladennoù-mañ. Un dastumadeg arall a vo embannet ("Another View"), un tammig disteroc'h anezhi, hag e-barzh emañ ar peurrest eus an enrolladennoù-se.
Tonioù ag ar prantad-mañ zo bet adaozet get Reed pa oa bet achu evitañ get ar strollad, a-benn o lakaat en e bladennoù solo ("Stephanie Says", "Ocean", "I Can't Stand It", "Lisa Says", "Coney Island Baby"). E penn kentañ e remzad solo e reas berzh get seurt sonennoù èl ar re-mañ.
Loaded (1970)
E 1969 e oa bet savet da vMike Curb (rener MGM Records) ar c'hoant da skarzhañ rac'h an arzourion a vehe bet liammet tamm pe damm get an hippies hag ivez get an drammoù pe drogajoù a bep seurt, ha The Velvet Underground a voe skarzhet kuit, àr un dro get Frank Zappa's Mothers of Invention !
Setu the Velvet Underground e ti-embann pladennoù Atlantic Records hag a c'houlennas digete sevel un album get tonioù aesoc'h anezhe, digor d'an oll dud, ur bladenn a vehe gwerzhet puilh el-rezon ! Karget a donioù "hit" pa vo lavaret mat, ha just aset "Karget" a voe dilennet da anv gete, da lavaret eo "Loaded" e saozneg ! Marteze ne reas ket ar bladenn-mañ kement a berzh met gwir eo emañ ar sonennoù digoroc'h d'an oll enni, tonioù brudet a-walc'h èl "Sweet Jane" pe "Rock and Roll".
Ne oa ket a-du Reed get stumm tonioù zo ar bladenn daet er-maez e penn kentañ pa ne voe ket doujet get e di-embann pladennoù doc'h pezh en doa bet c'hoant Reed da embann (tonioù berraet ...).
Moned a reas kuit Reed e miz Eost 1970 pa ne oa ket a-du get melestrer ar strollad (Sesnick) ha Doug Yule a chomas e penn ar strollad. Evit pezh a sell doc'h Maureen Tucker, daoust ma voe meneget hec'h anv e-barzh an album, àr ar c'hostez e oa e-pad prantad brasañ an enrolladennoù peogwir e oa dougerez d'ar mare-se, kemeret he lec'h a-dreñv an taboulinoù get meur a zen, Doug Yule hag e vreur Billy, pe an ijinour Adrian Barber, pe ar soner studio Tommy Castanaro...
Bleadoù 1970 :
"Who loves the Sun", ar sonenn "single" tennet a "Loaded" ne reas ket kement a verzh met un drec'hadenn a voe an albom avat, ha pa vehe un drec'hadenn guzh pe didrous anezhi zoken. Evit gwir e voe skinet ur c'halzig a-walc'h a sonennoù zo èl "Sweet Jane" ha "Rock and Roll" get ar skingomz er Stadoù Unanet ha, da heul, kaset e voe ar strollad da droiadiñ ur wezh arall dre Reter ar vro (ha betek Europa àr ar marc'had !), get Walter Powers III (gitar boud) ha Doug Yule e penn ar c'han hag ar gitar. D'ar mare-se en doa tapet Sterling Morrison e ziplom bachelor (BA) e saozneg hag eñ kuit da gelenn er skol-veur e Austin (Texas). Erlerc'hiet e voe get Willie Alexander (kaner ha soner touchennaoueg anezhañ). Sonet o deus e bro Saoz, e Kembre pe er Broioù Izel, hag un nebeud enrolladennoù ag an droiad sonadegoù-mañ a c'heller selaou e-barzh "Final V.U.", un dastumadenn daet er-maez e 1981.
Pa voe divizet get ar label Atlantic sevel ur bladenn "àr ar leurenn" ("live" e brezhoneg jaojapl !), "Live at Max's Kansas City" e 1970, e-lec'h leuskel ar strollad da enrolliñ un albom nevez, ec'h eas kuit izili veur ar strollad, ne chome ket 'met Yule hag ar melestrer Steven Sesnick. Kefridi Sesnick a oa kas da benn enrolladenn ur bladenn evit Polydor, Doug Yule a voe àr ar stern ha "Squeeze" a voe frouezh e labour ! Ha miret an anv ar Velvet Underground ! Tabouliner Deep Purple Ian Paice hag un nebeud sonerion dianavez a sikouras getoñ. Daoust ma n'eo ket un albom kabidan (e-keñver liv sonerezh ar strollad a-orin), dereat eo "Squeeze" ur sort, ha furoc'h, n'eus ket ennañ peadra da vonet e breskenn avat, met n'eo ket fall kennebeud. A-benn ar fin e c'heller anzaviñ eo daet ar Velvet Underground ur strollad arall na vehe ket danvez ar pennad-mañ.
Get o remzad dezhe o-unan o deus kendalc'het Lou Reed ha John Cale. Aet da gelenner skol-veur e oa Sterling Morrison e-pad ur prantad amzer, ha goude kabiten ur vag-sacherez. Maureen Tucker a zesavas he bugale ha goude monet en-dro àr ar leurenn e-barzh salioù bihan hag enrolliñ un nebeud traoù e-kerzh ar bleioù 1980, a-du-'rall e voe skoazellet e-barzh he strollad get Morrison meur a wezh. Aet eo Nico d'an anaon e 1988 e Ibiza, diàr un taol-gwad en he empenn.
Izili ar Velvet Underground a son a-stroll ur wezhig an amzer
E 1990 e voe savet "Songs for Drella" get Reed ha Cale, àr zigarez meuliñ Warhol, aet d'an anaon nebeud e-raok. Evit pezh a sell doc'h Morrison ha Tucker, labouret o doa pe get Reed doc'h un tu, pe get Cale doc'h an tu 'rall, met an album "Songs for Drella" a oa bet an dro gentañ ma oa Reed ha Cale é labourat a-stroll a-c'houde bleadoù ha bleadoù, da lavaret eo a-c'houde diskaridigezh ar Velvet Underground. Setu eh eus bet tud é soñjal e vehe adsavet ar strollad e-raok pell.
Ha just aset, evit un droiad sonadegoù get U2 (hag ur bladenn da heul : "Live MCMXCIII") e voe bodet izili gentañ ar strollad àr un dro, get John Cale é kaniñ tonioù bet enrollet get Nico get ar strollad er bleioù 60.
Ne badas ket pell avat, e-raok monet d'ar Stadoù Unanet evit un droiad arall hag enrolliñ un album "Unplugged" evit MTV, setu torret adarre an emglev bresk etre an daou leader, hag achu get ar strollad. Sur a-walc'h e oa an dro diwezhañ ma oa ar strollad-se àr ar leurenn. Ha marv Sterling Morrison get ar c'hrign-bev e 1995 a gadarnaas ar fed ne vehe ket mui ag ar strollad-se.
Pladennoù :
Pladennoù bihan (singles) :
"All Tomorrow's Parties" / "I'll Be Your Mirror" (1966)
"Sunday Morning" / "Femme Fatale" (1966)
"White Light/White Heat" / "Here She Comes Now" (enrollet e 1967, daet er-maez e 1968)
"What Goes On" / "Jesus" (1968, 1969)
"Who Loves the Sun" / "Oh! Sweet Nuthin'" ( 1970, 1971)
"Foggy Notion" / "I Can't Stand It" (1969, 1985)
"Venus in Furs" / "I'm Waiting for the Man" (live, 1993, 1994)
Albomoù :
The Velvet Underground and Nico (enrollet e 1966, daet er-maez e 1967; "Deluxe" eilembannadur 2002 2 CD)
White Light/White Heat (1967, 1968)
The Velvet Underground (1968, daet er-maez e 1969)
Loaded (1970; "Fully Loaded" eil embannadur 2 CD e 1997)
Live at Max's Kansas City (enrollet 1970, daet er-maez e 1972; "Deluxe" eilembannadur e 2004)
Squeeze (1972, 1973)
Live MCMXCIII (1993)
A bep seurt :
Live 1969 (enrollet e 1969, daet er-maez e 1974)
VU (1968-1969, 1985)
Another View (1967-1969, 1986)
Peel Slowly and See (box set, 1965-1970, 1995)
Final V.U. 1971-1973 (live box set, 1971-1973, 2001)
Bootleg Series, Vol. 1: The Quine Tapes (live, 1969, 2001)
The Very Best of the Velvet Underground (1966-1970, 2003)
Piv zo bet er strollad ?
Izili bennañ :
Lou Reed (gitar, kan, piano, harmonika, aozer sonerezh ha pozioù 1965-1970)
John Cale (gitar boud, violoñs tredan, ograoù a bep seurt, touchennaouegoù, kan ha mouezh 1965-1968)
Sterling Morrison (gitar, guitar boud, mouezh a-dreñv pe diskan, 1965-1971)
Maureen "Mo" Tucker (taboulinoù, mouezh 1965-1972)
Doug Yule (gitar boud, touchennaouegoù, gitar, taboulinoù, kan 1968-1973, kemeret en doa lec'h John Cale e 1968)
Izili arall :
Angus Maclise (taboulinoù 1965)
Walter Powers (gitr boud, diskan 1970-1972)
Willie Alexander (touchennaouegoù, mouezh 1971-1972)
Nico (kan 1967)
Petra eo daet tud ar Velvet da voud àr-lerc'h ar strollad ?
Kendalc'het en deus Lou Reed e-unan penn, berzh a reas meur a wezh ("Transformer" get "Walk on the wild side", "Perfect day", an oberenn veur "Berlin" ha traoù arall betek bremañ, meur a wezh un tamm brasoniaj enne).
Da heul ar Velvet e oa bet John Cale e-barzh ur strollad, ha da c'houde e -unan penn ivez, savet en deus sonerezh evit filmoù, graet en deus àr-dro sonerezh strolladoù arall ha kempenn (the Stooges get Iggy Pop).
A bep seurt traoù he doa graet Nico, kaniñ, c'hoariouez e-barzh filmoù. Ur mab he deus bet (get Alain Delon). Muioc'h mui a drogaj zo aet geti ha tremenet eo e 1998, da heul kouezhañ a-ziàr he marc'h-houarn.
Marvet eo Sterling Morrisson e 1995.
Maureen Tucker, goude he devoud graet àr-dro he bugale, a ra sonerezh da vat en-dro.
Adsavet e oa bet ar strollad (hep Nico) e 1993, da geñver digoradur ur sonadeg e-pad troiad sonadegoù U2 en Europa. Ur bladenn a voe enrollet àr ar leurenn : "Live MCMXCIII". Ma ne vize ket marv Sterling Morrison e 1995 e vize bet adsavet ar strollad marse, daoust ma veze sach-blev alies etre Cale ha Reed.
Liammoù
(komzadeg, forom)
V.U. ha Lou Reed pozioù, sonerezh
diàr-benn pladenn diwezhañ ar strollad
Strolladoù sonerezh SUA
Strolladoù sonerezh rock
Strolladoù sonerezh ar bloavezhioù 1960
Strolladoù sonerezh ar bloavezhioù 1970 |
4490 | https://br.wikipedia.org/wiki/Creedence%20Clearwater%20Revival | Creedence Clearwater Revival | Creedence Clearwater Revival, berraet e "Creedence" get karourion ar strollad, zo ur strollad sonerezh rock ag ar Stadoù Unanet, kaset get John Fogerty.
Istor ar strollad
The Blue Velvets e oa anv kentañ ar strollad a oa bet savet get Tom Fogerty en El Cerrito e Kalifornia e dibenn ar bloavezhioù 1950.
The Golliwogs – diwar anv ur boupinell vrudet-kenañ d'ar mare – e voe anv nevez ar strollad e-kreiz ar bleioù 1960, pa voent engouestlet get un ti-embann pladennoù, hag un nebeud pladennoù single a voe embannet, met istoer ar sonerezh ne voe ket cheñchet evit kelo-se, sañset !
A-benn ar fin eo John Fogerty, breur bihan Tom, a yeas e penn ar strollad, eñ an hani eo a gase ar c'han pennañ, hag àr un dro e skrive pozioù ha sonerezh ar strollad.
O albom kentañ dindan an anv Creedence Clearwater Revivals a zaas er-maez e 1968, get an ton single « Suzie Q. » savet get Dale Hawkins. Sonerezh Swamp Rock, da lavaret eo sonerezh ar gwernioù, ar Bayou, a voe graet a sonerezh Creedence da neuze, dreist-holl get sonennoù èl Born On The Bayou.
Adalek 1969 e voe kavet ur liv dibar a-walc'h da sonerezh ar strollad, ur liv dezhoñ e-unan a c'hell an nen en anavezout pa glev un nebeud notennoù. Proud Mary, o eil single, a reas berzh bras hag ur yoc'h arall a voe da heul : Bad Moon Rising, Green River, Down on the Corner, Travelin' Band, Who'll Stop the Rain, Up Around the Bend, Fortunate Son, ha Lookin' Out My Back Door.
Setu berzh bras a-drugarez da ampartiz ha barregezh John Fogerty evit pezh a sell doc'h sevel tonioù ha kas an traoù àr ar leurenn. Setu an izili arall eh en em gavas kaset a-dreñv, èl ma vehent bet sonerion dister, eilerion anezhe, e skeud o leader. Monet a reas kuit Tom a-zoc'h ar strollad e 1971, evit kenderc'hel e-unan, met ne reas ket berzh, dister a-walc'h e voe e oberennoù. Aotreet diget John e voe ar soner gitar-boud Stu Cook hag an tabouliner Doug Clifford da skrivañ o lod ha kaniñ get ar strollad en e albom diwezhañ Mardi Gras e 1972, un albom hag a ziskouez splann pouez bras John er strollad hag e levezon : e stumm da ganiñ ha da gas an traoù kerkoulz evit sevel sonennoù hag àr ar leurenn a oa penn-abeg ar berzh graet getoñ.
Adpreniñ a reas John Fogerty e lodenn en engouestl get Fantasy Records ha kregiñ get ur remzad soner e-unan penn e solo.
Savet e voe ar strollad "Creedence Clearwater Revisited" e 1995 get Doug Clifford ha Stu Cook, izili "CC revival" anezhe èl-just, hag un nebeud sonerion arall ouzhpenn. Troiadoù sonadegoù ma klever tonioù brudet ar strollad a-orin a vez graet gete er Stadoù Unanet.
E 2003 e taas er maez un dastumad 21 ton brudet enni, Bad Moon Rising : The Best of Creedence Clearwater Revival.
Pladennoù
Creedence Clearwater Revival (1968)
Bayou Country (1969)
Green River (1969) (++)
Willy and the Poor Boys (1969) (++)
Cosmo's Factory (1970) (++)
Pendulum (1970)
Mardi Gras (1972)
Live in Europe (1973)
The Concert (enrollet er c'hColiseum en Oakland d'an 31/01/1970; daet er-maez e 1980)
Bad Moon Rising: The Best of Creedence Clearwater Revival (2003)
Creedence Clearwater Revival Box Set 6 pladenn CDs.
Notennoù
Strolladoù sonerezh SUA
Trust
Strolladoù sonerezh ar bloavezhioù 1960
Strolladoù sonerezh ar bloavezhioù 1970 |
4491 | https://br.wikipedia.org/wiki/Skritur%20jawiek | Skritur jawiek | Graet e vez jawiek eus al lizherenneg arabek gouestlet da skrivañ ar malayeg.
Unan eus an daou zoare-skrivañ ofisiel e Brunei eo, hag implijet e vez ivez, met kalz nebeutoc'h, e Malaysia, Indonezia ha Singapour, dreist-holl evit an traoù a denn d'ar relijion.
Daoust ma vez implijet muioc'h-mui al lizherenneg latin evit skrivañ ar malayeg e veze implijet ingal ar skritur jawiek e-pad meur a gantved betek ma voe degaset eno al lizherenneg latin en .
Lizherennoù
Seizh arouezenn ha tregont zo el lizherenneg jawiek. |
4492 | https://br.wikipedia.org/wiki/Filipineg | Filipineg | Ur yezh valayek-polinezek eo ar filipineg (pilipino pe filipino) komzet er Filipinez el lec'h m'eo unan eus an div yezh ofisiel gant ar saozneg.
Diaes eo ober un diforc'h splann etre ar 'filipineg' diouzh un tu hag an 'tagalogeg' diouzh an tu all. Dre vras e vez implijet an termen filipino d'ober dave da yezh ofisiel ar Filipinez pa vez implijet an termen tagalog evit komz eus yezh hengounel ar meuriad tagalogek.
D'an 13 a viz Du 1937 e voe krouet Savadur Broadel ar Yezh a dibabas an tagalogeg da ziazez evit ar yezh vroadel. E 1961 e voe adanvet pilipino hag e 1987 e voe anvet ez-ofisiel filipino.
Gwelet ivez
Yezhoù malayek-polinezek
Tagalogeg
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Filipinez |
4493 | https://br.wikipedia.org/wiki/Karaimeg | Karaimeg | Ur yezh turkek eo ar c'haraimeg komzet gant ul lodenn eus ar Yuzevion garaimek e Lituania, Krimea hag Ukraina.
Bev a-walc'h eo ar rannyezh karaimek komzet e Troki pe (Trakai) met el lec'hioù all ez eus anezhi ur yezh en arvar da vont da get dre an diouer a dud a ra ganti.
Gwelet ivez
Yezhoù yuzevek
Liammoù diavaez
Ar c'haraimeg e Lituania
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù pontek-kaspiek
Yezhoù yuzevek
Yezhoù Lituania
Yezhoù Ukraina
Yezhoù Israel
Yezhoù Turkia |
4494 | https://br.wikipedia.org/wiki/Knaneg | Knaneg | Ur yezh slavek eo ar c'hnaneg (knaneg: leshon Knaan; saozneg: knaanic pe canaanic) pe yuzev-slaveg komzet gwechall gant ar Yuzevien er broioù tchekek.
Daoust ha ma vez implijet an termen knaneg en un doare resis d'ober dave d'ar yuzev-tchekek e c'hell talvezout ivez evit n'eus forzh peseurt yezh yuzev-slavek all.
Gwelet ivez
Yezhoù slavek
Yezhoù yuzevek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù yuzevek |
4495 | https://br.wikipedia.org/wiki/XIXvet%20kantved | XIXvet kantved | |
|
../.. |
|
|
kantved |
|
|
../..
Bloavezhioù 1800 | Bloavezhioù 1810 | Bloavezhioù 1820 | Bloavezhioù 1830 | Bloavezhioù 1840
Bloavezhioù 1850 | Bloavezhioù 1860 | Bloavezhioù 1870 | Bloavezhioù 1880 | Bloavezhioù 1890
Kregiñ a ra an kantved d'ar 1añ Genver 1801 hag echuiñ a ra d'an 31 Kerzu 1900.
Darvoudoù
Europa
Lavaret a c’haller ez eo an kantved kantved Europa.
Goude brezelioù an Dispac’h gall 1792-1799 ha, da c’houde, re mare Napoléon Bonaparte 1799-1816, ez eus bet c’hoazh brezelioù niverus all en Europa. Adtreset eo bet d'o heul kartenn douarbolitikel ar c’hevandir gant :
Diskar an impalaerezhioù kozh spagnol, portugalat nederlandat, austrian-hag-hungarat hag hini an Impalaeriezh otoman.
Impalaerezhioù nevez o tont war wel : e Breizh-Veur, Frañs hag Alamagn.
Savidigezh ur Stad italian unvan ha dieubidigezh ar proviñsoù balkanek.
Emskiantegezh ar broadoù ha kresk santadoù brogar kreñv-kenañ.
Evit Europa ez eo ivez kantved an eil dispac’h greantel zo vont da gemm penn-da-benn gweledva ar c’hevandir ha degas pinvidigezhioù bras met ivez :
Terriñ an danframmoù sokial kozh savet en-dro d'ar goueriadelezh, d'an Ilizoù ha d'an noblañs,
C’hoari a du gant savidigezh ur renkad proleterel bras-kenañ a labouro warnañ an holl zamkaniourien sokialour hag an holl zispac’hourien,
Lakaat ur vourc’hizelezh kreñv-meurbet diazezet war ar greanterezh hag ar c’henwerzh da sevel. Lakaet e vo talvoudoù ar renkad-mañ da dalvezout evit ar gevredigezh a-bezh.
Bez' eo ivez ar c’hantved ma vo lañset da vat gant Europiz trevadennerezh drastus Afrika hag Azia lusket war-raok gant galloud ar greanterezh hag ar c’henwerzh, gant feiz ar visionerien, startijenn an ergerzhourien hag an avanturourien ha, dreist-holl, dre nerzh an armeoù, ar verdeadurezh kenwerzh hag he c’hanolioù. Ezporzhiet e vo gant Europa dre ar bed a-bezh he zalvoudoù hag he sevenadurezh.
Ha bez' eo ivez ar c’hantved m'emañ begenn ar gefredourien europat o vont da dreuzfumiñ ar c’hevandir en ur pikol kaoteriad a vervo enni mennozhioù a bep seurt hag holl doareoù an arz. Kaset e vo war-raok, a-drugarez d'ar ouizeien, d'an arzourien ha d'ar gefredourien, an imbourc’h teknologel ha skiantel, an imbourc’h war an arzoù hag ar mennozhioù dre vras betek ul live na oa ket bet tizhet biskoazh betek neuze gant an denelezh.
Afrika
Evit Afrika ez eo an kantved, kantved an trevadennerezh gant Europiz, kantved ar sujañ hag hini distruj an danframmoù douarbolitikel kozh. Treboulet-mik e vo ar c’hevandir-mañ gant Europa.
Sellet ouzh Afrika en kantved.
Azia
Evel evit Afrika, ez eo an kantved kantved an trevadennerezh gant Europiz. Ar pezh zo, en Azia, e talc’ho penn dre vras an danframmoù douarbolitikel ha ne dorrint ket. Peurliesañ e kavo gwelloc’h an drevadennerien mirout ar frammoù-se ha klask ober kevredidi anezho en ur gabestrañ anezho.
Latinamerika
Gant dilañs ar Stadoù spagnol ha portugalat en em denn eus c’hoari etrebroadel ar Broadoù meur e vo torret unan hag unan al liammoù tric’hantvedel bet skoulmet etrezo hag o zrevadennoù amerikan. Stadoù nevez niverus a zeuio war wel war an dachenn etrebroadel a-hed an kantved.
Norzhamerika
Daoust pegen labourus eo bet sevel ar vro adal 13 Stad vihan eus aod reter ar c’hevandir e teuio war wel tamm-ha-tamm ar Stadoù-Unanet er jeu etrebroadel. Merket e vo an kantved amerikan gant :
Tachennoù divent akuizitet e Louiziana, gwerzhet gant Frañs (1/4 eus an tiriad amerikan a-vremañ).
Ar brezel digevrediñ gant e gantmiliadoù a dud lazhet.
Aloubidigezh an tiriadoù indian ha douaroù norzh Mec’hiko en tu all d'ar Rio grande.
Degemer poblañsoù niverus o tont eus Europa a-bezh, hag eus Azia zoken, prest da ouestlañ o holl nerzhioù hag o holl varregehioù en ur vro nevez ma seblante pep tra bezañ diraezus.
Kresk bras ur boblañs sklaved o tont eus Afrika gant kendalc’h ar gwerzhañ Morianed daoust m'eo berzet en ober abaoe 1807.
Dizoloidigezh pinvidigezh kondon an douaroù amerikan (ar beilh war an aour) ha pinvidigezh barregezh natur ar vro evit al labour-douar.
War dreuzoù an e vo bet treuzfurmet penn-da-benn ar Stadoù-Unanet e-keñver stad ar vro e 1800. N'eo ket c’hoazh, gwir eo, ha pell alese c’hoazh, ar vro greñvañ er bed, met bez' eo dija ar vro ganti ar galloud diorren brasañ.
Penntudennoù
Dre vloavezh ganedigezh :
Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord, Pariz 1754 - Pariz 1838, den a Stad gall.
Napoleon Bonaparte, Ajaccio 1769 - Sainte-Hélène 1821, Impalaer ar Frañsizien, diktatour ha den a vrezel, peursaver Stad vodern Frañs.
Priñs Klemens Wenzel Lothar a Metternich-Winneburg, Koblenz 1773 - Vienna 1859.
Alexandre Dumas (tad), Villers-Cotterêts 1802 - Puys 1870, romantour gall.
Victor Hugo, Besançon 1802 - Pariz 1885, skrivagner ha barzh gall.
Giuseppe Garibaldi, Niça 1807 - Caprera 1882, dispac’hour hag artizan unvaniezh Italia.
Napoleon III, Pariz 1808 - Chislehurst 1873, Impalaer ar Frañsizien.
Charles Darwin, 1809 - 1882, naturalour breizhveuriat, aozer Orin ar spesadoù dre hent an diuzerezh naturel.
William Ewart Gladstone, Liverpool 1809 - Hawarden 1898, den a Stad saoz, kentañ ministr frankizour e-pad 16 vloaz eus 1868 da 1898.
David Livingstone, Blantyre 1813 - Chitambo 1873 - ergerzhour Afrika hag al Lennoù meur.
Giuseppe Verdi, Roncole 1813 - Milan 1901, sonaozer italian.
Richard Wagner, Leipzig 1813 - Venezia 1883, sonaozer alaman.
Priñs Otto von Bismarck, Schönhausen 1815 - Friedrichsruh 1898, diazezer unaniezh Alamagn ha trec’hour meur e brezel 1870. Ren a reas war alamagn etre 1863 ha 1890.
Karl Marx, Trier 1818 - Londrez 1883, damkanour ar gomunouriezh ha politkour alaman.
Rouanez Victoria Iañ, Londrez 1819 - Osborne 1901, rouanez Breizh-Veur hag Iwerzhon, Impalaerez an Indez.
Louis Pasteur, Dole 1822 - Villeneuve-L'Étang 1895, fizikour ha bevoniour gall, krouer ar vikroviologiezh ha saver ar vaksinoù.
Henri Dunant, Geneva 1828 - Heiden 1910, dengarour suis, krouer ar Groaz ruz ha kentañ priz Nobel ar Peoc’h
Jules Verne, Naoned 1828 - Amiens 1905, skrivagner gallek eus Breizh ha diawelour meur.
Impalaer Frañsez-Jozeb Iañ, Schönnbrunn 1830 - Vienna 1916, impalaer Aostria ha roue Hungaria.
Sigmund Freud, Freiberg 1856 - Londrez 1939, Bredvezeg aostriat diazezer ar bredelfennerezh.
Ijinadennoù, Kavadennoù, Degasadennoù
Roll ijinadennoù an kantved
Ar pil tredan
Ar bandennoù-rod, drezo ez eus bet gallet diorren an treuzdougen dre hent
Ar sinema
Al lizherenneg Morse
Ar pellarouezier
Gwelet ivez
Lennegezh an kantved
19 |
4496 | https://br.wikipedia.org/wiki/Bouc%27horeg | Bouc'horeg | Ur yezh indez-europek eus skourr ar yezhoù iranek eo ar bouc'horeg (bouc'horeg: בוכורי, saozneg: bukhori pe bukharic) pe yuzev-tadjikeg komzet gant tro-dro da 60.000 den en Israel (50.000 den), Ouzbekistan (10.000 den) dreist-holl hag ivez er Stadoù-Unanet, Tadjikistan, hag Afghanistan
Yezh hengounel ar Yuzevion bouc'horek an hini eo.
Ur yezh persek eo ar bouc'horeg, enni meur a c'her o tont eus an hebraeg dreist-holl hag ivez eus ar yezhoù all komzet war he zro evel an ouzbekeg hag ar rusianeg.
Chomet eo tost-tre d'an tadjikeg, tost a-walc'h evit ma c'heller an dud en em gompren etreze o-div, ha meur a berzh boutin ez eus gant an djidieg (dzhidi) pe juzev-perseg.
Skrivet e vez ar bouc'horeg gant al lizherenneg hebraek evel an darn vrasañ eus ar yezhoù yuzevek all.
Gwelet ivez
Yezhoù persek
Tadjikeg
Liammoù diavaez
Ethnologue
Omniglot. Lec'hienn dispar diwar-benn an doareoù-skrivañ
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Tadjikistan
Yezhoù Ouzbekistan
Yezhoù Afganistan
Yezhoù yuzevek |
4497 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yevaneg | Yevaneg | Ur yezh indezeuropek eus skourr ar yezhoù gresianek eo ar yevaneg pe yuzev-gresianeg (saozneg: yevanic, romaniote pe judeo-greek) komzet gwechall gant ar Yuzevien romanioted bet o chom e Gres abaoe ar Maread Hellenek.
Ur yezh-kar d'ar c'hoine gresianek (Ελληνική Κοινή) an hini eo, enni meur a c'her o tont eus an hebraeg.
Ur yezh peuzvarv eo ar yevaneg, o vont da get evit meur a abeg:
"lonket" eo bet ar bihanniver a Yuzevion a orin romaniotek koulz gant an iliz ortodoksel koulz gant ar yuzevion sefaradek kalz niverussoc'h;
meur a Yuzev a orin romaniotek zo aet d'ar Stadoù-Unanet m'eo bet dilezet ar yezh gante evit ober gant ar saozneg pe c'hoazh da Israel e-lec'h ma veze pouezet war an dud nevez-deuet da dilezel o yezhoù evit ober kentoc'h gant an hebraeg;
drouklazhet e oa bet meur a Yuzev a rae gant ar yezh-se gant an nazied
Gwelet ivez
Yezhoù yuzevek
Gresianeg
Liammoù diavaez
Lec'hienn diwar-benn ar yezhoù yuzevek: ar yuzev-gresianeg
Endangered Language Alliance - Sol Matsil
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù yuzevek
Yezhoù aet da get
Gresianeg |
4498 | https://br.wikipedia.org/wiki/Ia%C3%B1%20milved | Iañ milved | Eil milved kt JK | | milved | | ../..
| | | |
| | | |
Roll ar milvedoù | Roll ar C'hantvedoù
Kregiñ a ra ar milved d'ar 1añ a viz Genver 1 hag echuiñ a ra d'an 31 a viz Kerzu 1000. Deroù an amzervezh anvet Istor eo. Ne gresk ket poblañs ar bed ken buan hag ar milved kent, tremen a ra eus tro-dro 200 milion a dud er bloaz 1 da tro-dro 300 milion er bloaz 1000. Ur milved treuzkemm eo en Azia hag Europa, ha kresk fonnus e Mesoamerika.
Darvoudoù bras
En Europa
Henamzer
Mare an divroadegoù
Krennamzer uhel en eil lodenn eus ar milved
Lakaat a ra an istorourien da gregiñ an Impalaeriezh Roman er bloaz 27 kent JK, araok bezañ dispartiet e daou e 395. C'hoarvezhout a ra diskar Impalaeriezh Roman ar C'hornôg e 476. Kenderc'hel a ra Impalaeriezh Roman ar Reter, anvet ivez an Impalaeriezh Bizantion, betek 1453.
Taget eo Kornôg Europa gant ar Vikinged e kantvedoù diwezhañ ar milved.
Arvorig ha Breizh
Mont a ra Brezhoned eus Enez Vreizh d'an Arvorig etre an hag an , oc'h en em veskañ gant ar boblañs galian-roman.
Diazezet eo ar vroad vreizhat gant Nevenoe o trec'hiñ arme frank Karl Voal en Emgann Ballon e 845.
En Azia
E Sina e kemer an Tierniezh Jin (265 - 420) plas an Tierniezh Han, araok ma vefe graet kement all gant an tierniezh Tang.
Rannet eo Iskevandir Indez e kalz rouantelezhioù. En em staliañ a ra an Impalaeriezh Gupta etre 320 ha 550.
E Mezoamerika
An "amzervezh klasel" a ra an istorourien eus ar mare etre 200 ha 900. Teotihuacan a zeu da vezañ ur gêr vras ha mestr war Kreizamerika.
En Afrika
En em strewiñ a ra ar vBantoued en Afrika issahara.
Treuzet e vez ar Sahara gant marc'hadourien sklaved a ya betek aodoù Maghreb ha Reter Afrika d'ober koñvers.
Relijionoù
Ijinet eo div relijion vras : ar gristeniezh a grog e bloavezhioù kentañ ar milved hag eo skignet en Europa dreist-holl, hag an islam er hag en em skuilh eus Arabia betek India ha Kornôg Azia, ha betek Maghreb hag al Ledenez iberek.
En em strewiñ a ra ar voudaegezh e Reter Azia.
Ijinadennoù, kavadennoù, degasadennoù
E Sina eo kodifikaet an arz da fardañ paper (anavezet abaoe an eil kantved kt JK).
Ijinet eo ar gartennouriezh gant Ptolemaios en eil kantved.
Ijinet eo an tan-arvest gant ar Sinaiz en .
Degaset eo ar balañser, an horolaj hag an abakenn gant Jelvestr II.
01 |
4499 | https://br.wikipedia.org/wiki/Eil%20milved | Eil milved | Kregiñ a ra an eil milved d'ar 1añ Genver 1001 hag echuiñ a ra d'an 31 Kerzu 2000.
Darvoudoù
ar Grennamzer izel
ar vosenn zu
an Azginivelezh en Europa
an industrieladur
an Impalaerezhioù trevadennel
an daou vrezel bed
Ijinadennoù, kavadennoù, degasadennoù
Ar moullañ gant Johannes Gutenberg
Al liamm etre Europa hag Amerika ha kartennoù klok kentañ ar blanedenn
Dizoloadenn an tredan
Dizoloadenn doareoù kehentiñ nevez (pellarouezerezh diorjal, pellgomzerezh diloc’h hag hezoug, ar Genrouedad...)
Dizoloadenn an teknologiezhioù nevez (skinwel, urzhiataer, ardivinkoù titredannerezh)
Deroù ergerzhadeg an Egor hga eroù ar c’hlonañ en eil lodenn eus an
Sevenadur
En em stewiñ a ra Danvez Breizh en Europa e-pad ar Grennamzer (mojenn ar Roue Arzhur, Tristan hag Izold...), o tegas temoù nevez evel ar marc'hegiezh, ar garantez kourtes, an hudouriezh, etc, ha doareoù all da skrivañ evel ar romant, pe er varzhoniezh. Addizoloet eo mojennerezh Henc'hres ha Roma gant Europa adalek an Azginivelezh, o tont da vezañ un eienenn awen vras.
En em ziorren a ra fonnus an arzoù en eil milved, en holl dachennoù : al livadur, ar savouriezh, ar gizelladur, al lennegezh, ar sonerezh, etc.
Relijionoù
En em strewiñ a ra ar relijionoù bras : ar gristeniezh, an islam, an hindouegezh, ar voudaegezh. E 1054 eo dispartiet ar gatoligiezh hag an ortodoksiezh gant Skism Kornôg-Reter. Krouet eo ar brotestantiezh er .
02 |
4500 | https://br.wikipedia.org/wiki/IIIe%20milved | IIIe milved | ../.. |
|
milved |
|
../..
|
|
|
|
|
|
|
|
Roll ar milvedoù |
Roll ar C'hantvedoù
Kroget en deus an milved d'ar 1añ Genver 2001 hag echuiñ a raio d'an 31 Kerzu 3000, da lavaret eo eus an betek an .
Penndarvoudoù
kenderc'hel a ra an Dispac'h niverel da cheñch buhez pemdez an dud voutin, koulz war an dachenn brevez ha micherel,
krouet eo an holloueziadur digor Wikipedia e 2001,
lañset eo an iPhone gant Apple, ar "poellgomz" kentañ, e 2007
kentradet eo ur gaouad sponterezh e 2001 gant Al-Qaida ha Gwalldaolioù an 11 a viz Gwengolo e SUA,
kreñvaat a ra tommadur ar blanedenn, o tegas anadennoù direizh an hin er bed.
Steuñvoù ha raktresoù
steuñv Unaniezh Europa eo da izelaat dilaoskadennoù gaz efed ti-gwer dre 55% e 2030,
raktresañ a ra an NASA da gas tud en ur gefridi da Veurzh etre 2031 ha 2035,
pal an ONU eo e vefe alfabetakaet holl annezidi ar bed ha gallout a reont holl mont war ar Genrouedad e 2030.
Darvoudoù da zont
19 a viz Genver 2038 : un draen a vo evit kalz sistemoù niverel loc'het e 1970.
2041 : fin labourioù dispennadur kreizenn nukleel Brenniliz programmet gant ar Stad gall.
2047 : d'ar a viz Gouere e vo war an echu an emglev "ur vro, daou sistem" etre Hong Kong ha Republik Pobl Sina. Skoulmet eo bet d'ar a viz Gouere 1997 gant Deng Xiaoping evit ober war-dro adunvaniezh Hong Kong gant Sina, ha diferet e oa bet e Disklêriadur Boutin Breizh-Veur-Sina e 1984. N'eo ket resisaet e teuliad ebet petra vo graet goude. (Lod a lavar eo bet torret ar sistem e 2020 gant al Lezenn diwar-benn ar Surentez Broadel.)
2048: d'ar 14 a viz Genver e teuio Protokol Madrid diwar-benn Antarktika d'e dermen, hag e vo adwelet.
2049:
d'ar a viz Here e tle bezañ echuet Hentoù Nevez ar Seiz hag a gloto gant 100vet deiz-ha-bloaz diazezadenn Republik Pobl Sina.
d'an 20 a viz Kerzu e vo echu an emglev "ur vro, daou sistem" gant Makao, kroget 50 bloaz araok d'an 20 a viz Kerzu 1999.
Lidoù
2345 : lid 1500 bloaz ar vroad vreizhat diazezet gant Nevenoe.
2453: 1000 bloaz zo abaoe diskar Impalaeriezh roman ar Reter
2464 : 1000 bloaz ar C’hatholicon skrivet gant Jehan Lagadeuc : geriadur brezhoneg kentañ, geriadur gallek kentañ, ha geriadur liesyezhel kentañ embannet er bed.
2476: 2000 bloaz zo abaoe diskar Impalaeriezh roman ar C'hornôg
Steredoniezh
31 a viz Mae 2068 : c'hoarvezhout a raio ur fallaenn war an Heol,
miz Eost 2113 : tizhet e vo he afelienn gant ar gorrblanedenn Ploudon evit ar wech kentañ abaoe e oa bet dizoloet e 1930
miz Gwengolo 2231 - miz Here 2245 : tostoc'h e vo Ploudon ouzh an Heol eget Neizhan evit ar wezh kentañ abaoe ar bloazh 1999,
2265: distro Kometenn Vras 1861.
tri tostadur a c'hoarvezo etre an Douar ha Meurzh :
55 688 405,2 km a vo etrezo d'ar Sul 28 a viz Eost 2287,
55 651 582,118 km d'an 3 a viz Gwengolo 2650,
55 651 033,122 km d'an 8 a viz Gwengolo 2729.
2562 : echuiñ a raio ar gorrblanedenn Eris he reveulzienn gentañ tro-dro d'an Heol abaoe eo bet dizoloet e 2005.
03 |
4501 | https://br.wikipedia.org/wiki/IVe%20milved | IVe milved | ../.. |
|
milved |
|
../..
Roll ar milvedoù |
Roll ar C'hantvedoù
Kregiñ a raio ar milved d'ar 1añ Genver 3001 hag echuiñ a raio d'an 31 Kerzu 4000.
Er milved-se e vo 2365 fallaenn war an Heol.
Er bloaz 3344 e vo un 30 a viz C'hwevrer abalamour d'an 9 vunutenn ha 9,27 eilenn a vank bep bloaz.
Skiant-faltazi
er stirad bevaat Gravity Falls e c'hoarvez fin ar bed er bloaz 3012.
tremen a ra ar stirad bevaat Adventure Time er milved-se.
hervez Nostradamus e c'hoarvezo fin ar bed er bloaz 3797.
er film Planedenn ar marmouzed (1968) e erru an astraer Taylor war ar blanedenn d'an 29 a viz Du 3978.
Notennoù ha daveoù
04 |
4502 | https://br.wikipedia.org/wiki/Ia%C3%B1%20milved%20kt%20JK | Iañ milved kt JK | ../.. |
|
milved kt JK |
|
../..
|
|
|
|
|
|
|
|
Roll ar milvedoù |
Roll ar C'hantvedoù
Kregiñ a ra ar milved kent JK d'ar 1añ Genver 1000 kt JK hag echuiñ a ra d'an 31 Kerzu 1 kt JK
Penndarvoudoù
Azia
E Korea : savidigezh e-tro 30 000 taol-vaen a-hed ar milved koulz lavaret.
Afrika
Tizhout a ra an darn vrasañ eus pobladoù afrikan ar Sac’hara ar broioù m'emaint staliet hiziv an deiz :
Staliet eo e reter Tibesti ar gantreourien Toubou (pe Tibou), deuet diwar ur meskaj etre mesaerien chatal ar reter ha tud du ar su.
Ar C’haramanted, zo evit darn hendadoù an Douareged a-vremañ, a vez o kantren dre ar Sac’hara greiz. Garama (Djerma), o c’hêr-benn, zo er Fezzan. Treuziñ-didreuziñ a reont ar Sac’hara war-bouez kirri stlejet gant pevar marc’h. Talvezout a reont da hanterourien etre ar bed du hag ar bed kreizdouarel. Hent ar c’hirri a loc’h eus Gao evit hedañ Adrar Iforas, Tanezrouft, Ilezi e Tasili an Ajjered, a-raok gaoliañ e daou hent; unan anezho a bak war-du Sabratha dre Cidamus (Ghadames), egile a sko trema Lepcis dre Garama ha Sokna, poent loc’h hent Siouah hag Egipt.
Dizoloet ez eus, e-kichen Yipkabongo, e norzh ar Ghana a-vremañ, gant arkeologourien nederlandat (08/1984), ur bez ennañ delwennoù priaj, bezskridoù ha bravigoù arem etre 1500 ha 3000 bloaz kozh.
Aostralia
Kêriadennoù bras gant tiez mein ront e gevred Aostralia. Betek 700 a dud a c’hall bevañ enno.
Rouedad eskemm war hentadoù hir evit ar c’hinkladurioù hag an danvezioù krai.
Bora, seurtoù steudadoù mein gant un dalvoudegezh arouezel kevrinus. Dastumadegoù lidel ha lec’hioù sakr, evel ar goudorioù livet, liammet ouzh « amzerioù an hunvre », ur seurt marevezh aour. Alies eo stag al lidoù, a vod kantadoù a dud, ouzh produioù zo evel ar c’hraoñ kikaz. A-benn o frientiñ e ranker tennañ an danvezennoù toksek zo enno dre o lakaat da drempiñ ha da c’hoiñ. Lidoù all zo ivez evel unan liammet ouzh ar valafenn bogong a baot e distrig ar Snowy Mountains.
Amerika
Sevenadurezhioù an Adenaed e biojoù koadek reter ar Stadoù-Unanet, en Ohio, er C’hentucky, en Indiana, e Pennsylvania hag e Virginia ar C’hornôg (-1000/-100). Krugelloù pinvidik e-kichen torgennoù kalvezadel.
009999 |
4503 | https://br.wikipedia.org/wiki/Djidieg | Djidieg | Ur yezh indez-europek eus skourr ar yezhoù iranek eo an djidieg (djidieg: dzhidi pe latorayi) pe yuzev-perseg komzet gant ar Yuzevion o chom en Iran ha bremañ ivez en Israel (tro-dro da 60.000 den en holl).
Gwelet ivez
Yezhoù persek
Perseg
Bouc'horeg
Yezhoù yuzevek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Gwelet ivez
Yezhoù persek
Perseg
Bouc'horeg
Yezhoù yuzevek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Israel
Yezhoù yuzevek |
4505 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20yuzev | Yezhoù yuzev | Estreget an hebraeg, yezh sakr ar yuzevion ez eus meur a yezh all renket evel yezh yuzevek dre ma vezont implijet evel yezh voutin ha disakr ar yuzevion.
N'eo ket e gwirionez neuze ar yezhoù yuzevek ur familh-yezhoù en un doare resis dre ma c'hellont bezañ renket e meur a familh-yezh disheñvel hervez ar yezh diazez.
Diazezet emañ pep yezh yuzevek war ur yezh all komzet gant an dud er vro m'emañ o chom enni ur gumuniezh yuzevion. Levezonet e vez ar yezh diazez-se war-lerc'h gant an hebraeg dresit-holl evit ar pezh a sell ouzh ar c'heriaoueg. Peruliesañ e veve didroc'het ar c'humuniezhioù yuzev diouzh an dud all pa savas an darn vrasañ eus ar yezhoù yuzevek ha neuze pa'z eas ar yezhoù diazez war dioreen e chomas war-sav ar yezhoù yuzevek pe ez ejont war diorreen en un doare disheñvel, levezonet gant yezhoù all.
Peurliesañ e vez implijet al lizherenneg hebraek, gouestlet pe get, evit skrivañ ar yezhoù yuzevek.
Roll ar yezhoù yuzevek
Yezhoù afrez-aziatek
Yezhoù semitek
Hebraeg
Aramaeg
Nevez-Aramaeg
Rannyezh noshanek (lishanid noshan)
Rannyezh djananek (lishanid janan)
Rannyezh deniek (lishanid deni)
Rannyezh didanek (lishanid didan)
Yezhoù yuzev-arabek
Yuzev-Irakeg
Yuzev-Morokeg
Yuzev-Yemeneg
Yuzev-Libieg
Yuzev-Aljerieg
Yezhoù berberek
Yuzev-berbereg
Yezhoù kouchitek
Kayleg (Kayla)
Kwareg (Qwara)
Kailigneg (Kaïliña)
Yezhoù indez-europek
Yezhoù germanek
Yideg (Yiddish)
Yezhoù keltiek
Yuzev-brezhoneg
Yezhoù italek
Yuzev-latin
Yezhoù romanek
Ladinoeg (Ladino pe Yuzev-spagnoleg)
Chouaditeg (Shuadit pe Yuzev-proveñseg)
Zarfateg (Zarphatic pe Yuzev-galleg)
Yuzev-portugaleg
Italkieg (Italkian pe Yuzev-italianeg)
Yuzev-katalaneg
Yuzev-aragoneg
Yezhoù slavek
Knaneg (Knaanic pe Yuzev-tchekeg)
Yezhoù gresianek
Yevaneg (Yevanic pe Yuzev-gresianeg)
Yezhoù indez-iranek
Djidieg, (Dzhidi pe Yuzev-perseg)
Bouc'horeg (Bukhori pe Yuzev-tadjikeg]]
Yuzev-Golpaygani
Yuzev-Yazdeg (Yuzev-Yazdi)
Yuzev-Kermaneg (Yuzev-Kermani)
Yuzev-Chirazeg (Yuzev-Shirazi)
Yuzev-Esfahaneg (Yuzev-Esfahani)
Yuzev-Hamedaneg (Yuzev-Hamedani)
Yuzev-Kachaneg (Yuzev-Kashani)
Yuzev-Boroudjerdeg (Yuzev-Borujerdi)
Yuzev-Nehevandeg (Yuzev-Nehevandi)
Yuzev-C'hounsareg (Yuzev-Khunsari)
Djouhourieg (Juhuri pe Yuzev-tateg)
Yuzev-marateg
Yezhoù ouralek-altaek
Yezhoù turkek
Krimtchakeg (Krymchak pe Yuzev-Tartareg)
Karaimeg (Karaim)
Yezhoù kartvelek
Grouzineg (Gruzinic pe yuzev-georgeg)
Yezhoù dravidek
Yuzev-malayalameg
Bibliografia
Zuckermann, Ghil'ad (2014). Jewish Language Contact (International Journal of the Sociology of Language 226)
Zuckermann, Ghil'ad (2003), Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew, Palgrave Macmillan (ISBN 9781403917232 / ISBN 978140338695)
Liammoù diavaez
Jewish Language Research Website from jewish-languages.org
Jewish Languages of Europe
Yezhoù yuzevek |
4506 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yuzev-berbereg | Yuzev-berbereg | Ur yezh verberek eo ar yuzev-berbereg komzet gant ar yuzevion a orin berber komzet gwechall e Maroko met bremañ e vez komzet gant tro-dro da 2.000 den en Israel dreist-holl.
Talvezout a ra an tacheliteg da yezh diazez, levezonet war-lerc'h gant gerioù a orin hebraek.
Gwelet ivez
Yezhoù yuzevek
Liammoù diavaez
Ethnologue
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù yuzevek
Yezhoù Maroko
Yezhoù Israel
Yezhoù atlasek |
4508 | https://br.wikipedia.org/wiki/Yezho%C3%B9%20berberek | Yezhoù berberek | Ur skourr eus ar yezhoù afrez-aziatek eo ar yezhoù berberek, ennañ 26 yezh komzet e Libia, Egipt, Maroko, Aljeria, Tunizia, Niger ha Maouritania.
Dont a ra ar ger berber diwar ar henc'hresianeg βάρβαρος barbaros, "barbar" hag abalamour da se e vez implijet ar ger tamazigt aliesoc'h-aliesañ en e lec'h, dreist-holl pa vez kaoz eus yezhoù berberek an norzh.
Isrannet e vez ar yezhoù er skourr-mañ evel hen:
Yezhoù berberek ar reter
Yezhoù gwantchek
Yezhoù berberek an norzh
Yezhoù tamachekek
Yezhoù zenagaek
Gwelet ivez
Yezhoù afrez-aziatek
Tamazigteg
Yezhoù berberek
Yezhoù Afrika
Yezhoù Libia
Yezhoù Egipt
Yezhoù Maroko
Yezhoù Aljeria
Yezhoù Tunizia
Yezhoù Niger
Yezhoù Maouritania |
4509 | https://br.wikipedia.org/wiki/Roll%20an%20unpenno%C3%B9%20gall | Roll an unpennoù gall | Renablet eo amañ dindan an holl rieien a zo bet e Bro-C'hall, da lavaret eo ar roueed hag an impalaerien o deus renet er vro adalek Rouantelezh ar Franked betek an Eil Impalaeriezh c'hall, adalek 490 betek 1870 eta.
Digoradur
Meiziad Bro-C'hall zo diwanet tamm-ha-tamm hepken a-hed ar c'hantvedoù. Lod a soñj ne c'haller ket komz eus Bro-C'hall kent skrid-emglev Verdun hag a vefe ivez orin Alamagn, e 843. Hervez lod all e vefe ret gortoz kurunidigezh Huon Capet e 987, pe diwezhatoc'h. Hengoun ar skolioù e Bro-C'hall a stag orin ar vro ouzh unvanidigezh ar Franked gant C'hlodwig I e 486.
Er roll da-heul e vo kavet ivez ar rouaned verovingat n'o doa renet, alies, ken 'met war ul lodenn eus Bro-C'hall. Skrivet eo anvioù rouanez Neustria hag Aostrazia e lizherennoù stouet eta. Rouanez Pariz a oa un tamm dreist d'ar re all ha sellet e vez dac'h oute evel rouanez eus Bro-C'hall en istoriografiezh (daoust ma n'eus ket bet eus an titl diwezhañ-se kent an XIIIvet kantved).
Ouzhpenn a roll a gaver amañ da-heul, rouaned Bro-Saoz etre 1340 ha 1360 hag eus 1369 da 1801 a embanne kavout an titl a roue Bro-C'hall. E-pad ur pennad berr e oa bet un diazez fetis d'an titl-se. Hervez divizoù skrid-emglev Troyes, e 1420, en doa anavezet Charlez VI, roue Bro-C'hall, e vab-kaer Herri V, roue Bro-Saoz evel rejant ha hêr. Herri V a varvas kent Charlez VI hag e vab, Herri VI, a zeuas da vezañ roue Bro-C'hall goude e dad-kozh hervez ar skrid-emglev-se. Edo ar pep brasañ eus norzh rouantelezh Bro-C'hall dindan dalc'h ar Saozon betek 1435. E 1453 avat e oant bet argaset diouzh rouantelezh Bro-C'hall war-bouez Calais (hag enezennoù Mor Breizh), ha Calais hec'h-unan a oa kemeret e 1558. Koulskoude e talc'has rouaned Bro-Saoz da gemer an titl-se betek krouidigezh ar Rouantelezh-Unanet e 1801. Un nebeud rouaned eus Bro-Saoz etre 1337 ha 1422 o deus kemeret an titl a roue Bro-C'hall ivez, met en un doare digendalc'h.
An titl "roue ar Franked" (Latin: Rex Francorum) a oa bet implijet betek ren Fulup IV. E-pad ar prantad berr ma oa lakaet bonreizh 1791 e pleustr (1791-1792) ha goude Dispac'h miz Gouere e 1830, e veze lavaret "roue ar C'hallaoued" e-lec'h "Roue Bro-C'hall (ha Navarra)". Degemeret e oa bet neuze ur bonreizhoù a ziazeze galloud ar rieien war bolontez ar bobl, ha neket war galloud Doue hepken. Diskouezet e oa ar c'hemm-se gant ar c'hemm en titl
Roll ar rieien
Bloavezhiennoù ar renoù a vez lakaet goude pep lesanv.
Dinastiezh ar Verovingidi
Klodion Vlevek, roue ar Franked salian
Merowig, roue ar Franked salian
Childerig Iañ, roue ar Franked salian
C'hlodwig Iañ, roue ar Franked eus 481 betek 511
Klodomir, roue Orleañs
Teodorig Iañ
Hilberzh pe Childeberzh Iañ
Klotar Iañ
Teodeberzh Iañ
Teodebald Iañ
Caribert Iañ, pe Karibert, pe Charibert (distaget evel "c'h" moarvat) (520 - 567), a oa ur priñs frank, mab da Hlotar Iañ, roue ar Franked, ha d'e wreg kentañ Ingonde. Roue Pariz e voe betek 567.
C'hilperig Iañ, roue Neustria ha Pariz
Gontran Iañ, roue Burgondia ha Pariz
Sigeberzh Iañ, roue Aostrazia
Hilberzh pe Childeberzh II, roue Aostrazia, Burgondia ha Pariz
Teodeberzh II, roue Aostrazia
Teodorig II, roue Aostrazia ha Burgondia
Sigeberzh II, roue Aostrazia ha Burgondia Klotar II, roue Neustria ha roue Pariz
Dagoberzh Iañ, roue ar Franked
Kariberzh, roue Akwitania C'hlodwig II, roue Neustria, Aostrazia ha Burgondia
Sigeberzh III, roue Aostrazia Hilberzh pe Childeberzh III, roue Aostrazia
Klotar III, roue Neustria ha Burgondia Childerig II, roue Aostrazia ha Neustria
Teodorig III, roue ar Franked (roue Neustria hepken e gwirionez)
C'hlodwig III, roue Neustria, Aostrazia ha Burgondia
Dagoberzh II, roue Aostrazia C'hlodwig IV, roue ar Franked (roue Neustria hepken e gwirionez)
Hilberzh pe Childeberzh IV, roue ar Franked (roue Neustria hepken e gwirionez)
Dagobert III, roue ar Franked (roue Neustria hepken e gwirionez)
C'hilperig II, roue ar Franked (roue Neustria hepken e gwirionez)
Klotar IV, roue Aostrazia
Teodorig IV, roue ar Franked
Karl Martel, maer ar palez
C'hilperig III, roue ar Franked
Dinastiezh ar Garolingidi
Karl Veur (Karl Iañ), roue ar Franked eus 768 beteg 800, kentañ impalaer ar C'hornôg eus 800 betek 814
Loeiz an Deol (Hlodwig II/Loeiz II), impalaer roman (814-840)
Karl Voal (Karl II), roue ar Franked (842- )
Loeiz II, roue ar Franked, lesanvet Loeiz ar Besteod
Loeiz III, roue ar Franked
Karloman II, roue ar Franked
Charlez III, roue ar Franked (n'eo ket bet kurunennet) hag impalaer ar C'hornôg, lesanvet Charlez Tev
Dinastiezh ar Robertiz
Odo Iañ, roue ar Franked
Dinastiezh ar Garolingidi
Charlez III, roue ar Franked, lesanvet Charlez Eeun Dinastiezh ar Roparzhed
Roperzh Iañ, roue ar Franked
Dinastiezh ar Vosoniz
Raoul Iañ, roue ar Franked
Dinastiezh ar Garolingidi
Loeiz IV, roue ar Franked, lesanvet Loeiz Tramor Lotar, roue ar Franked
Loeiz V, roue ar Franked, lesanvet Loeiz an Didalvez Dinastiezh ar Gapesianed
Huon Capet, roue ar Franked (987-996)
Roperzh II, roue ar Franked (996-1031)
Herri Iañ, roue ar Franked (1031-1060)
Fulub Iañ, roue ar Franked (1060-1108)
Loeiz VI, roue ar Franked, lesanvet Loeiz Tev (1108-1137)
Loeiz VII, roue Bro-C'hall, lesanvet Loeiz Yaouank (1137-1180)
Fulub II an Aogust, roue ar Franked (1180-1223)
Loeiz VIII, roue Bro-C'hall, lesanvet Loeiz al Leon (1223-1226)
Loeiz IX, roue Bro-C'hall, lesanvet Sant Loeiz (1226-1270)
Fulup III, roue Bro-C'hall, lesanvet Fulup Hardiz (1270-1285)
Fulup IV, roue Bro-C'hall ha Navarra, lesanvet Fulup Koant'' (1285-1314)
Loeiz X, roue Bro-C'hall (1314-1316)
Yann Iañ, roue Bro-C'hall (1316-1316)
Fulub V, roue Bro-C'hall ha Navarra (1316-1322)
Charlez IV, roue Bro-C'hall (1322-1328)
An dierniezh Valois
Fulup VI, roue Bro-C'hall (1328-1350)
Yann II, roue Bro-C'hall (1350-1364)
Charlez V, roue Bro-C'hall (1364-1380)
Charlez VI, roue Bro-C'hall (1380-1422)
Charlez VII, roue Bro-C'hall (1422-1461)
Loeiz XI, roue Bro-C'hall (1461-1483)
Charlez VIII, roue Bro-C'hall (1483-1498)
Loeiz XII, roue Bro-C'hall (1498-1515)
Frañsez Iañ, roue Bro-C'hall (1515-1547)
Herri II, roue Bro-C'hall (1547-1559)
Frañsez II, roue Bro-C'hall ha Bro-Skos (1559-1560)
Charlez IX, roue Bro-C'hall (1560-1574)
Herri III, roue Bro-C'hall (1574-1589)
Dinastiezh ar Vourboned
Herri IV, roue Bro-C'hall ha Navarra (1589-1610)
Loeiz XIII, roue Bro-C'hall ha Navarra (1610-1643)
Loeiz XIV, roue Bro-C'hall ha Navarra (1643-1715)
Loeiz XV, roue Bro-C'hall ha Navarra (1715-1774)
Loeiz XVI, roue Bro-C'hall ha Navarra (1774–1789) ha roue ar C'hallaoued (1789–1792) goude deroù an Dispac'h gall.
Loeiz XVII, roue Bro-C'hall ha Navarra evit al legitimourien (1793-1795)
Dinastiezh ar Vuonaparted (Impalaeriezh c'hall kentañ)
Napoleon Iañ, impalaer ar C'hallaoued, (1804-1814) ha 1815
Napoleon II (n'en deus ket renet)
Dinastiezh ar Vourboned
Loeiz XVIII a Vro-C’hall, (1814-1815) ha (1815-1824)
Charlez X a Vro-C'hall, (1824-1830)
Loeiz-Filip Iañ, roue ar C'hallaoued, (1830-1848)
Dinastiezh ar Vuonaparted (Eil impalaeriezh c'hall)
Napoleon III, impalaer ar C'hallaoued, (1852-1870)
Rieien c'hall
Istor Bro-C'hall |
4512 | https://br.wikipedia.org/wiki/6%20Here | 6 Here |
Darvoudoù
1833 kurunennet eo Carlos, Kont Molina evel Carlos V Spagn ha gant se e krog Kentañ brzel ar garlouriezh.
1889 : digoret eo ar Moulin Rouge e karter Montmartre Pariz.
1915 : aloubet eo Serbia gant Aostria-Hungaria.
1927 : skignet eo The Jazz Singer, kentañ film gant komzoù, e New York.
1934 : embannet eo savidigezh ar Stad Katalan e Barcelona, gant Lluís Companys.
1939 : Echuet eo Aloubadeg Polonia gant an Alamagn nazi hag an URSS
1973 : penn-kentañ Brezel Yom Kipour etre Egipt hag Israel war Ganol Suez.
1981 : drouklazhet eo prezidant Ejipt Mohamed Anwar Al-Sadat.
1995 : kavet eo kentañ ezplanedenn 51 Pegasi b gant an astrofizikourien suis Michel Mayor ha Didier Queloz.
Ganedigezhioù
1738 : Maria Anna, arc'hdugez Aostria.
1773 : Loeiz-Fulup Iañ, roue Bro C'hall.
1885 : François de La Rocque, milour, politikour ha harzour gall.
1887 : Le Corbusier, savour-tiez ha kêraozour suis-gall.
1888 : Roland Garros, nijer gall.
1914 : Thor Heyerdahl, etnografour hag ergerzher norvegiat.
1920 : Michel Jaouen, beleg breizhat.
1923 : Yaşar Kemal, skrivagner turk.
1930 : Hafez al-Assad, prezidant Siria.
1948 : Gerry Adams, politiker iwerzhonat.
1973 : Ioan Gruffudd, aktor kembreat.
1982 : Levon Aronian, mestrc'hoarier echedoù armenian.
Marvioù
877 : Karl Voal, impalaer ha roue Franked ar C'hornôg.
1349 : Janed II Navarra, merc'h da Loeiz X, roue Bro-C'hall.
1644 : Elesbed, rouanez Spagn ha Portugal.
1825 : Bernard-Germain de Lacépède, loenoniour ha politikour gall.
1891 : Charles Stewart Parnell, politikour ha brogarour iwerzhonat.
1892 : Alfred Tennyson, barzh saoznek.
1892 : Adélaïde-Louise d'Eckmühl de Blocqueville, lennegourez ha barzhez c'hall.
1901 : Charles Stanley, mestrc'hoarier echedoù saoz ha stadunanat.
1928 : Pádraic Ó Conaire, kazetenner ha skrivagner iwerzhonek.
1975 : Henry Calvin, aktour fent (sinema ha skinwel) stadunanat.
1980 : Jean Robig, marc'houarner breizhat.
1981 : Mohamed Anwar Al-Sadat, prezidant Egipt eus 1970 betek 1981 ha Priz Nobel ar Peoc'h e 1978.
2018 : Montserrat Caballé, kanerez opera eus Katalonia.
2020 : Johnny Nash, kaner stadunanat.
Lidoù
Sant an deiz : Sant Ivi.
Iliz katolik roman
Santez Fe, merzherez lazhet e Kêr Agen (Lot-et-Garonne) ().
Sant Ivi, diagon deuet eus Kembre da Vreizh e dibenn ar .
Sant Bruno, diazezer abati ar Chartouzi bras hag Urzh ar chartouzed ().
Here 06 |
4515 | https://br.wikipedia.org/wiki/Big%20Brother%20and%20the%20Holding%20Company | Big Brother and the Holding Company | Big Brother and the Holding Company a oa ur strollad savet e San Francisco e 1965 pa veze graet berzh get ar "leurenn psikedelik" du-hont d'ar mare-se (get strolladoù brudet èl Grateful Dead pe Jefferson Airplane peurgetket, ha re arall...). Sam Andrew, James Gurley (gitarourion anezhe o-daou), Peter Albin (gitar boud) ha Chuck Jones (taboulinoù) a oa izili bennañ ar strollad.
Erlerc'hiet e voe Chuck Jones get Dave Getz e 1966. Kreskiñ a reas brud ar strollad pa voe degemeret ennañ ar ganerez dibar Janis Joplin, e 1966 ivez. Berzh a rezont er festival Pop e Monterey. Tizhet e voe penn uhelañ ar "charts" (listenn ar pladennoù muiañ gwerzhet) get o eil pladenn "Cheap Thrills" e 1968.
E dibenn 1968 eh eas kuit Janis ag ar strollad evit krouiñ ar Kozmic Blues Band. Albin ha Getz a yeas e-barzh Country Joe and the Fish.
Adsavet e oa bet ar strollad e 1969 get ar memes re (nemet Janis a gendalc'has hec'h-unan penn) ha tarzhiñ a reas en-dro e 1972. E 1987 e oa bet adsavet ar strollad get an izili a-orin (Sam Andrew, Peter Albin ha Dave Getz) ha graet troiadoù sonadegoù gete. A-hed ar wezh eo bet kaset ar c'han get merc'hed (ouzhpenn Janis Joplin hag àr he lerc'h), èl Lisa Battle ha Halley DeVestern.
Izili ar strollad
Peter Albin (gitar boud)
Sam Andrew (gitar)
Chuck Jones (taboulinoù) ha goude David Getz (taboulinoù)
James Gurley (gitar)
Janis Joplin (3 fladenn, aet kuit ag ar strollad e 1968).
Pladennoù
"Big brother and the holding company" (09/1967) Mainstream
"Cheap thrills" (1968) Cbs
"Be a brother" (1970) Columbia Records
"How hard it is" (1971) Columbia Records
Strolladoù sonerezh SUA
Strolladoù sonerezh ar bloavezhioù 1960 |
4516 | https://br.wikipedia.org/wiki/Italkieg | Italkieg | Yezhoù Italia
Yezhoù yuzevek
Ur yezh romanek eo an italkieg (diwar an hebraeg: אטלקי italianeg) pe yuzev-italianeg komzet gant tro-dro da 4.000 den en holl.
Ral-kenañ eo an italkieg e-touez an holl yezhoù yuzevek dre ma vez implijet gantañ verboù hebraeg displeget evel verboù italianeg. A-hend-all e vez implijet kalz a c'herioù hebraek en italianeg a dalvez da yezh diazez.
Meur a rannyezh zo:
yuzev-livorneg (bagitto, giudeo-livornese) komzet e Livorno
yuzev-ferrareg (giudeo-ferrarese) komzet e Ferrara
yuzev-firenzeg (giudeo-fiorentino) komzet e Firenze
yuzev-mantoveg (giudeo-mantovano) komzet e Mantova
yuzev-modeneg (giudeo-modenese) komzet e Modena
yuzev-piemonteg (giudeo-piemontese) komzet e Piemonte
yuzev-redjieg (giudeo-reggiano) komzet e Reggio 'n Emilia
yuzev-romeg (giudeo-romanesco) komzet e Roma
yuzev-venezeg (giudeo-veneziano) komzet e Venezia.
Komzet e vez d'an nebeutañ div rannyezh italkiek all e Korfou.
Gwelet ivez
Italianeg
Yezhoù yuzevek
Yezhoù yuzev-romanek
Liammoù diavaez
Rosetta
Ethnologue report for Italkian |
4517 | https://br.wikipedia.org/wiki/Djouhourieg | Djouhourieg | Ur yezh persek eo an djouhourieg (juhuri pe juwri) pe yuzev-tateg komzet gant ar Yuzevion a chom er menezioù e reter ar C'haokaz, dreist-holl e Dagestan. Bremañ avat e vez komzet muioc'h en Israel evit war an dachenn-yezh hengounel.
En holl e vez komzet gant 101,000 den er broioù-mañ da heul:
Stad Israel: 70.000
Azerbaidjan: 24.000
Rusia: 7.000
Tost-tre eo an djouhourieg d'ar c'hrennberseg, ennañ meur a c'her a orin hebraek.
Betek ar bloavezhioù 1920 e veze skrivet gant al lizherenneg hebraek met war-lerc'h e voe implijet al lizherenneg latin a-raok ma voe lakaat da dalvezout al lizherenneg kirillek. Muioc'h-mui e vez implijet ar skritur hebraek en-dro.
Gwelet ivez
Yezhoù yuzevek
Tateg
Liammoù diavaez
Ethnologue
ЯЗЫК ГОРСКИХ ЕВРЕЕВ ДАГЕСТАНА
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù Israel
Yezhoù Rusia
Yezhoù yuzevek |
4518 | https://br.wikipedia.org/wiki/Zarfateg | Zarfateg | Ur yezh romanek eo ar zarfateg (zarfateg: tsarfatit diwar an hebraeg: צרפת Frañs) pe yuzev-galleg.
Dre ma vez kavet er yezh yuzevek-mañ nebeut-tre a c'herioù o tont eus an hebraeg ez eo posupl e vije anezhi kentoc'h ur rannyezh eus an henc'halleg hepmuiken.
Ur yezh varv an hini eo, aet da get er , bet komzet gwechall gant Yuzevion e norzh Frañs (bremañ en Alamagn) evel Mainz, Frankfurt am Main hag Aachen.
Skrivet e veze gant al lizherenneg hebraek.
Gwelet ivez
Yezhoù yuzevek
Yezhoù yuzev-romanek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù yuzevek
Yezhoù aet da get
Yezhoù Frañs |
4519 | https://br.wikipedia.org/wiki/Grouzineg | Grouzineg | Ur yezh kaokazek eus skourr ar yezhoù kartvelek eo ar grouzineg (grouzineg: קיברולי kivruli, saozneg: Gruzinic) pe yuzev-georgeg komzet gant tro-dro da 85.000 den e Jorjia (20.000 den), Israel (59.800 den), Rusia, Belgia hag ar Stadoù-Unanet (4.000 den).
Estreget ar gerioù a orin hebraek implijet er grouzineg ez eo ar yezh-se ken tost d'ar georgeg ma'z eo eo diaezet komz eus yezhoù disheñvel e meur a geñver.
Bewech e vez komzet ar yezh gant nebeutoc'h nebeutañ a dud.
Gwelet ivez
Yezhoù yuzevek
Meneger yezhoù ar bed
Yezhoù yuzevek |