Datasets:

LocalDoc

/

arguana_az-corpus

like 0

Follow

LocalDoc 8

test-environment-aeghhgwpe-pro02b

Yaşıl olmaq üçün vegetarian olmağa ehtiyac yoxdur. Heyvandarlıqla məşğul olan çoxlu xüsusi mühitlər yaradılmışdır - məsələn, İngiltərədə təbaşir təpəlikləri və bir çox ölkədə dağ otlaq sahələri. Heyvandarlıqla məşğul olunmamasının nəticəsində bu sahələr meşəyə çevriləcək və çoxsaylı unikal bitki və heyvanlar itirəcəkdir. Bitki yetişdirmək də planet üçün çox zərərli ola bilər, gübrə və pestisidlər çayları, gölləri və dənizləri çirkləndirir. Əksər tropik meşələr indi ağaclar üçün kəsilir və ya plantasiyalarda palma yağı ağaclarının yetişdirilməsinə imkan vermək üçün deyil, ət istehsalı məqsədi ilə ərazilərin açılması üçün kəsilmir. Britaniyalı fermer və keçmiş redaktor Simon Farrell də bildirir: “Çoxlu vegan və vegetarianlar BMT-nin hesablamasına əsaslanır ki, heyvandarlıq qlobal karbon emissiyalarının 18%-ni təşkil edir, lakin bu rəqəmdə əsas səhvlər var. O, bütün meşələrin qırılmasını sığırçılığa aid edir, ağackəsmə və inkişafdan fərqli olaraq. Ayrıca, meşələrin qırılmasından bir dəfəlik emissiyaları davam edən çirklənmə ilə qarışdırır." O həmçinin ət istehsalının qeyri-effektivliyi haqqında bəyanatı rədd edir: "Alimlər qlobal olaraq faydalı bitki qidalarının miqdarının ət istehsal etmək üçün təqribən 5:1 nisbətini hesablamışlar. Əgər siz heyvanları yalnız insanların yeyə biləcəyi qida ilə bəsləsəniz - bu, həqiqətən də qərb dünyasında geniş yayılmışdır - bu doğru ola bilər. Lakin heyvanlar həmçinin bizlərin yeyə bilməyəcəyimiz qidaları, məsələn otları yeyir. Beləliklə, əsl çevrilmə rəqəmi 1.4:1-dir.” [1] Eyni zamanda, vegetarian pəhrizində olmaq da ətraf mühit üçün ət əsaslı pəhriz qədər eyni dərəcədə zərərli ola bilər, əgər bu davamlı şəkildə mənbələrdən təmin edilmirsə və ya dünya boyunca gətirilən tez xarab olan meyvə və tərəvəzlərdən istifadə edilirsə. Yerli mənbələrdən təmin edilən qida yemək vegetarian olmaq qədər böyük təsir göstərə bilər. [2] [1] Tara Kelly, Simon Fairlie: "How Eating Meat Can Save the World", 12 October 2010 [2] Lucy Siegle, ‘It is time to become a vegetarian?’ The Observer, 18 May 2008

test-environment-aeghhgwpe-pro03b

Yaxşı sağlamlığın açarı balanslı qidalanmadır, ət və balıq olmayan bir pəhriz deyil. Ət və balıq zülal, dəmir və digər vitamin və mineralların yaxşı mənbəyidir. Vegetarian pəhrizin sağlamlığa olan əksər faydaları yüksək lifli və az yağ və xolesterol tərkibli olması ilə əlaqədardır. Bunlara yağlı və qızardılmış qidalardan qaçmaqla, yalnız yavan qızardılmış ət və balıq yeməklə və yemək rejiminizə çoxlu miqdarda meyvə və tərəvəz əlavə etməklə nail olmaq mümkündür. Ümumiyyətlə, əzələ toxumasından olan çiy, emal olunmamış ət aşağıdakılardan ibarətdir: zülal 15 - 22 %, yağ 3 - 15 %, minerallar, karbohidratlar 1 - 5 %, su 65 - 75 %, moderasiya şəraitində ehtiyac duyduğumuz bütün bu maddələr. Ət və balıq olmayan pəhriz balanssızdır və protein, dəmir və əsasən heyvan mənşəli qidalardan asılı olduğumuz B12 kimi bəzi mineralların çatışmaması ehtimalını artırır. Bundan əlavə, Qərbdə vegetarian pəhriz daha bahalı bir seçimdir – orta təbəqə üçün bir lüksdür. Təzə meyvə və tərəvəzlər konservləşdirilmiş ətlərdən, donuz əti, hamburgerlər, kolbasa və s. ilə müqayisədə son dərəcə bahadır. [1] Bell, 'Nutrition & Well-Being'

test-environment-aeghhgwpe-pro01b

İnsanlar və heyvanlar arasında böyük əxlaqi fərqlər mövcuddur. Heyvanlardan fərqli olaraq, insanlar məntiqi düşüncə qabiliyyətinə malikdirlər və ətraflarındakı dünyanı dəyişdirə bilirlər. Digər canlılar bu dünyaya insanlığın istifadəsi üçün qoyulmuşdur, buna ət yemək də daxildir. Bütün bu səbəblərdən deyirik ki, kişilər və qadınların hüquqları var, heyvanların isə yoxdur. Bu, deməkdir ki, ət yemək heç bir şəkildə adam öldürməyə bənzəmir. İnsanlar üçün digər növləri əkmək, öldürmək və yemək təbiidir. Vəhşi təbiətdə varlıq uğrunda amansız bir mübarizə var. Biz insanların təbii mühitimizi istismar edərək bu mübarizədə müvəffəqiyyət qazandığımız faktı, bizə daha aşağı növlər üzərində təbii bir haqq verdiyimizi göstərir. Əslində, heyvanların fermada yetişdirilməsi, heyvanların vəhşi təbiətdə bir-birinə səbəb olduğu ağrı və zəhmətdən çox daha amansız deyil. Ət yemək, heyvanlara qarşı zalımlıq mənasına gəlməməlidir. Getdikcə artan sayda orqanik və sərbəst yayılan fermalar var ki, bu fermalar heyvanlara zülm etmədən ət təmin edə bilərlər. Oxşar şəkildə, fermada olan heyvanları qorumaq üçün heyvan rifahı qanunlarının genişləndirilməsi arqumenti də məntiqli ola bilər - lakin bu, ət yeməyin prinsip etibarilə səhv olduğunu göstərmir.

test-environment-aeghhgwpe-pro04b

Qida təhlükəsizliyi və gigiyenası hər kəs üçün çox vacibdir və hökumətlər, xüsusən restoranlar və insanların qida əldə etdiyi digər yerlərdə yüksək səviyyələrin təmin olunması üçün tədbirlər görməlidirlər. Ancaq qida zəhərlənməsi hər yerdə baş verə bilər "İnsanlar mikrobların öz evlərindən gələ biləcəyini etiraf etməyi sevmirlər" [1] və ət xüsusilə çirklənməyə həssas olsa da, tərəvəzlərdə ötürülə bilən bakteriyalar var, məsələn Listeria monocytogenes çiy tərəvəzlərdə ötürülə bilər. [2] Zoonoz ötürmələrin təxminən üçdə ikisi vəhşi təbiət mənşəli patogenlər tərəfindən yaranır; hətta quş qripi kimi bəzi hallarda iribuynuzlu heyvanlardan qaynaqlanmaması da mümkündür və bu xəstəliklər vəhşi heyvanlardan gələ bilər. Belə xəstəliklərin ötürülməsi ilə bağlı bizim edə biləcəyimiz çox az şey var, yaxın əlaqəni azaltmaqdan başqa. Beləliklə, vegeterianizmə keçid bu xəstəlikləri azaltmaqla əlaqəni azalda bilər, lakin onları aradan qaldırmaz. [3] Necə ki, ət istehsalı sağlamlıq problemləri yarada bilər, bitki əkinçiliyi də sağlamlıq problemləri yarada bilər – məsələn GM məhsulları və meyvə və tərəvəzlərdə pestisid qalıqları barədə narahatlıqlar. Əsas odur ki, pəhrizin ətə əsaslanıb-əsaslanmaması deyil; yalnız bütün qidaların təhlükəsiz və sağlam şəkildə istehsal edilməsini təmin etməmiz lazımdır. [1] 'Qida zəhərlənməsinin qarşısını almağın 10 yolu', nhs.co.uk, 28 noyabr 2010. [2] Qida Zəhərlənməsi, emedicinehealth. [3] Ulrich Desselberger, 'Virusların zoonotik ötürülməsinin insan xəstəliklərində əhəmiyyəti', Mikrobiologiya Bu Gün, Noyabr 2009.

test-environment-aeghhgwpe-con03b

Batareya fermalarının hər hansı bir şəkildə 'təbii' olduğunu iddia etmək absurddur - onlar qeyri-təbii və amansızdır. Ət yemək, heyvan əzablarını geniş miqyasda davam etdirmək deməkdir - bu, təbiətdə tapılan hər şeydən daha böyük, daha amansız və daha sistematik miqyasdadır. Bundan əlavə, insanlığın digər heyvanlar üzərində 'üstünlüyü' faktı onların digər növləri istismar etməyi dayandırmaq üçün səbəb və əxlaqi instinktə sahib olduğunu göstərir. Əgər başqa bir planetdən, insanlardan daha ağıllı və güclü bir yadplanetli növ gəlib dünyanı müstəmləkə etsə və insanları batareya şəraitində fermalarda yetişdirib qeyri-şüurlu şəkildə bəsləsə, biz bunu mənəvi cəhətdən iyrənc hesab edərdik. Əgər buna yanlış desək, bəs niyə biz 'üstün' insanlar sırf bunu edə bilmə qabiliyyətimizə görə yer üzündə 'aşağı' növləri fermada yetişdiririk?

test-environment-aeghhgwpe-con01b

İnsan minlərlə il ərzində hər şeyyeyən kimi təkamül edib. Lakin kənd təsərrüfatının ixtirasından bəri bizim hər şeyyeyən olmağımıza daha ehtiyac yoxdur. İstəsək belə, qidamızı toplamaq, ovlamaq və yemək üçün eynilə atalarımızın etdiyi kimi hərəkət edə bilmərik, çünki insan populyasiyasını dəstəkləyə bilmərik. Biz təkamül tempimizi aşmışıq və əgər daha çox torpağı kənd təsərrüfatına çevirmək istəmiriksə, qidamızı ən səmərəli mənbələrdən əldə etməliyik, bu da vegetarian olmaq deməkdir.

test-environment-aeghhgwpe-con02b

Yorğunluq, laqeyd davranış və konsentrasiya problemləri əsasən pəhrizdə dəmir çatışmazlığından yaranır. Lakin hər hansı bir pəhriz kimi, bu problem yalnız düzgün olmayan şeylər yeyildikdə yaranır, bu da adətən inkişaf edən dünyada vegeterianların az seçim imkanına sahib olması deməkdir - adətən yalnız özləri yetişdirdikləri məhsulları, normal olaraq isə sadəcə taxılları yeyirlər. "Vegeterianların dəmir ehtiyatı bəzən azalsa da, vegeterianlarda dəmir çatışmazlığı anemiyası incidansı ümumi əhali ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənmir", vegeterianların yeyə biləcəyi bir çox dəmir mənbələri var, məsələn paxlalılar və tam taxıllar ki, bunlar çoxlu qərb vegeterianlarının pəhrizinin əsasını təşkil edir və bu da problemin olmadığını göstərir. [1] Avstraliyada aparılan araşdırma nəticəsində müəyyən edilib ki, "Vegeterianlar və hər şeyyeyənlərin orta günlük dəmir qəbulunda əhəmiyyətli fərq yoxdur". [2] [1] David Ogilvie, Nutrition: Iron and Vegetarian Diets, Vegetarian Network Victoria, Sentyabr 2010. [2] Madeleine J Ball və Melinda A Bartlett, ‘Avstraliyanın vegeterian qadınlarının pəhriz qəbul və dəmir statusu’, American Society for Clinical Nutrition, 1999

test-environment-assgbatj-pro02b

Bəs heyvanın marağı nədir? Əgər bu heyvanların vəhşi təbiətə buraxılması onları öldürərsə, onda təcrübədən sonra onları öldürmək insani yanaşma olmalıdır. Həm də yadda saxlamaq lazımdır ki, heyvanın marağı əsas deyil və insanların faydaları ilə üst-üstə düşmür.

test-environment-assgbatj-pro03b

Heyvanlar üzərində təcrübələri məhdudlaşdıran qanunlar bunu yalnız lazım olduğu hallarda icazə verir. Heyvanlar üzərində təcrübə aparmaq ucuz deyil, universitetlər və dərman sənayesi onu dayandırmağın yaxşı bir səbəbi varsa, bunu edərlər. Əgər heyvanlar üzərində təcrübəni qadağan etsək, gələcəkdə nəyə qadir olacağını bilməyəcəyik. Heyvan tədqiqatları indi digər tədqiqat üsullarından daha yaxşı nəticələr verir.

test-environment-assgbatj-pro01b

İnsanın zərər görməmək hüququ zahiri görünüşə deyil, başqalarına zərər verməməyə əsaslanır. Heyvanlar bu hüquqda iştirak etmirlər. Heyvanlar digər heyvanların acısından və hisslərindən ötrü ovlamağı dayandırmazlar. Hətta heyvan üzərində təcrübələr qadağan edilsə belə, insanlar hələ də ət yeyəcək və heyvanları daha az münasib səbəblər üçün öldürəcəklər.

test-environment-assgbatj-pro05b

Heyvana zərər vermək üçün zərər və həyat qurtarmaq üçün zərər arasında əxlaqi fərq var. Həyat qurtaran dərmanlar, heyvanların rifahına dair qanunların yönəldiyi mərc və ya əyləncə məqsədindən çox fərqli bir məqsəddir.

test-environment-assgbatj-pro04b

Test etmək qərarı çəkə bilmək qabiliyyətinə əsaslanmır. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, sınaqdan keçirilən şəxs tək əziyyət çəkən olmayacaq, əqli cəhətdən qüsurlu olanlar üçün yadda saxlamalıyıq ki, onların ailələri də əziyyət çəkəcək.

test-environment-assgbatj-con03b

Bir dərman ilk dəfə insan könüllülər üzərində sınaqdan keçirdikdə, onlara yalnız primatlar üçün təhlükəsiz olduğu göstərilən miqdarın kiçik bir hissəsi verilir ki, bu da başqa bir yolun olduğunu göstərir, çox aşağı dozalarla başlamaq lazımdır. Heyvan tədqiqatı bir dərmanın insanlarda necə işləyəcəyinin etibarlı göstəricisi deyil - heyvan sınaqları ilə belə, bəzi dərman sınaqları çox pis nəticələnir [15].

test-environment-assgbatj-con01b

Məqsəd vasitələri doğruldur” arqumentini irəli sürmək kifayət deyil. Heyvanlar bizimlə danışa bilmədiyindən onların nə qədər əziyyət çəkdiyini bilmirik. Buna görə də onların özlərinin nə dərəcədə fərqində olduqlarını bilmirik. Anlamadığımız mənəvi zərəri dayandırmaq üçün heyvanlar üzərində testlər aparmamalıyıq. Nəticələrə görə bir “ümumi qazanc” olsa belə, bu məntiqlə insanlar üzərində eksperimentlər də əsaslandırıla bilərdi. Ümumi əxlaq bunu doğru saymır, çünki insanlar məqsədə çatmaq üçün vasitə olaraq istifadə olunmamalıdır.

test-environment-assgbatj-con05b

Heyvanın böyüdülərkən yaxşı rəftar edilməsi, test zamanı yaranan əziyyəti dayandırmır. Daha sərt qaydalar və ağrıkəsicilər kömək etmir, çünki əziyyətdən tamamilə çəkinməyə zəmanət verilə bilməz - əgər baş verəcək hadisələri bilsəydik, təcrübəni aparmazdıq.

test-environment-assgbatj-con04b

Hər ölkənin AB və ya ABŞ kimi qanunları yoxdur. Aşağı sosial təhlükəsizlik standartlarına malik ölkələrdə heyvanların üzərində sınaq aparmaq daha cəlbedici bir seçimdir. Heyvanlarla araşdırma aparanlar adətən yalnız heyvan tədqiqatı ilə məşğul olurlar və alternativlər haqqında məlumatları olmur. Nəticədə, onlar heyvanlarla sınaq aparmağı son çarə kimi deyil, lazımsız yerə istifadə edəcəklər.

test-environment-assgbatj-con02b

Bu dərmanların bir çoxu "mən də" dərmanlarıdır - mövcud bir dərmanda çox fərq yaratmayan yüngül bir dəyişikliyi olanlar. Beləliklə, çox vaxt heyvan testlərindən əldə edilən faydalar az olur və insan əziyyətində azacıq bir artım olsa belə, xilas olunan heyvan əziyyətinə görə buna dəyər.

test-environment-aiahwagit-pro02b

Afrikanın təbii qoruqlarının daha sərt qorunması yalnız daha çox qan tökülməsinə səbəb olacaq. Hər dəfə ordu silahlarını, taktikalarını və logistikasını modernizə etdikdə, brakonyerlər onlara qarşı öz üsullarını təkmilləşdirirlər. Son on ildə, Afrikanın təhlükədə olan vəhşi təbiətini qoruyarkən 1,000-dən çox gözətçi öldürülüb. Hər dəfə bir tərəf mövqeyini irəli sürdükdə, digər tərəf də eyni şəkildə cavab verir. Silahlı hərbi patrullar göndərildikdə, brakonyerlər hər ovçunun hərbi qüvvələrlə mübarizə aparmaq üçün bir neçə 'mühafizəçisi' olan taktikasını dəyişdilər. Silah yarışında üstünlük təşkil edən mövqenin olmaması brakonyerlik müharibəsinin hələ də qazanılmamasını təmin edib.

test-environment-aiahwagit-pro03b

Afrikada bütün nəsli kəsilməkdə olan heyvanlar belə mədəni əhəmiyyətə malik deyil. Pangolinlər Afrika və Asiyaya məxsus zirehli məməlilərdir. Kərgədanlar kimi, pangolinlər də Şərqi Asiyada olan tələbat səbəbindən nəsli kəsilmək təhlükəsi altındadır. Bununla birlikdə, nisbətən tanınmırlar və buna görə də az mədəni əhəmiyyətə malikdirlər. Bu, Afrikanın az tanınan çox sayda nəsli kəsilməkdə olan növləri üçün də belədir. Nəsli kəsilməkdə olan heyvanların mədəni əhəmiyyətlərinə əsaslanaraq qorunmasının genişləndirilməsi bu növlərin çoxunu xilas etməyəcəkdir.

test-environment-aiahwagit-pro01b

İnsan inkişafı Afrika qitəsi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir, bəlkə də təhdid altında olan heyvanları qorumaqdan daha çox. 2010-cu ildə təxminən 239 milyon sub-Sahara Afrika vətəndaşının yoxsulluq vəziyyətində yaşadığı hesab olunmuşdu. Yoxsulluq, geniş çeşidli siyasi, təhlükəsizlik və sosial-iqtisadi problemlərin səbəbi ola bilər. Mümkün gəlir mənbələri, məsələn, pambıq plantasiyaları və qida əkinləri qəbul edilməlidir, çünki onlar yoxa çıxmaq təhlükəsi altında olan növlərin sağ qalmasından daha çox bölgəyə müsbət təsir göstərəcəklər.

test-environment-aiahwagit-pro05b

Cinayət ədalət sistemindəki çəkindirmələr oxşar hallarda işə yaramayıb. ABŞ-ın narkotiklərlə mübarizəsi, xüsusi bir fəaliyyəti müəyyənləşdirərək milli təhlükəsizlik məsələsinə çevrilməsi, qanunsuz maddələrlə məşğul olan və ya qaçaqmalçılıq edənlər üçün ağır cəzalara səbəb olub. Bu ağır cəzalara baxmayaraq, narkotik biznesinə qalib gəlməkdə az uğur əldə edilib, çünki ticarətin mənfəət marjası çox yüksəkdir. Fildişi və digər məhsullar üçün brakonyerlərin ova getdiyi eyni şey baş verəcək; bəzi brakonyerlər tutularsa, qiymətlər sadəcə artacaq və başqalarını təşviq edəcək. Artan məhkumluq nisbətləri və uzadılmış müddətlərlə heyvanların daha sərt qorunması ehtimal ki, uğursuz olacaq.

test-environment-aiahwagit-con03b

Ticarəti qanuniləşdirmək Şərqi Asiyada tələbi ödəyəcəyinə zəmanət yoxdur. Həmçinin, qiymətlərin ovçuların özlərini dolandıra bilməyəcəyi səviyyəyə enəcəyinə dair möhkəm sübut da yoxdur. Əgər bu iki amildən heç biri baş verməzsə, nəsli kəsilməkdə olan heyvanların soyunun tükənənə qədər ovlanması ehtimalı yüksəkdir.

test-environment-aiahwagit-con01b

Heyvanlara yönəlik qoruma proqramlarına töhfə verən çoxsaylı sponsorlar var ki, bu da hökumətin yükünü azaldır. Özəl vəhşi təbiət gözətçiləri, brakonyerlərlə mübarizə aparmaq üçün tam təchizatlı olmalarını təmin etmək məqsədilə böyük məbləğdə pul xərcləyirlər. Dünyanın Vəhşi Təbiətin Mühafizəsi Fondu (WWF) kimi özəl donorlar və maraq qrupları, hökumətlərin konservasiya səylərinə maliyyə dəstəyi təmin edir. Bu maliyyə dəstəyi Cənubi Afrikanın oyun parklarında hərbi varlığın artırılması kimi layihələrin mümkün olmasına şərait yaradıb.

test-environment-aiahwagit-con04b

Əgər sərt mühafizə yanaşmaları mövcud olmasaydı, vəziyyət daha pis olardı. [1] Qanunvericiliyin və brakonyerlik təhdidinə qarşı silahlı cavabın olmaması kimi Qərbi qara kərgədanın nəsli kəsilməsinə səbəb olmuşdur. [2] Yerə çəkmələr olmadıqda, brakonyerlik ehtimal ki, silahlı mühafizəçilərin yaratdığı çəkindirici təsirin olmaması səbəbindən genişlənərdi. [1] Welz A. “Afrika Brakonyerliyinə Qarşı Müharibə: Hərbiləşmə Məhkumu Olacaqmı?” [2] Mathur A. “Qərbi Qara Kərgədan Brakonyerlərin Qurbanı Oldu; Səbəb Kifayət Qədər Anti-Brakonyerlik Səylərinin Olmamasıdır”

test-environment-aiahwagit-con02b

Bu insan ölümlərinin əksəriyyəti insanların heyvanların ərazisinə hücum etməsindən qaynaqlanır. Adətən dinc heyvanlar kimi tanınan zürafələr belə, insanların çox yaxın olduğunu hiss edərlərsə, hücum edərlər. Ümumiyyətlə, məsuliyyət daha çox insanlara aiddir, heyvanlara yox. Daha çox mühafizə tədbirləri, belə ki, hasarlanma kimi üsullar insanları zorla heyvanlardan ayıracaq və onların təmasda olma şansını azaldacaq, nəticədə daha çox həyatları xilas edə bilər.

test-environment-ehwsnwu-pro02b

Jurnalist Ceremi Şer ənənəvi nüvə tullantılarının saxlanma üsulları ilə bağlı problemləri təsvir edir: “Başqa maraqlı ideyalar da olub – məsələn, nüvə tullantılarını okeanın dibi altına basdırmaq. Alimlər tullantıları çox dərin deşiklərə yerləşdirmək, qütb buz təbəqələrində basdırmaq və yaşayış olmayan adaların altına saxlayıb yerləşdirmək barədə də düşünmüşlər. [...] Lakin bu ideyaların hamısında problemlər mövcuddur. Məsələn, nüvə tullantılarını okeanın dibi altında izləmək çətin olardı. Eyni zamanda yerin dərinliyində basdırılan tullantılar yeraltı suları çirkləndirə bilər. Buz təbəqələri əriməyə davam etdikcə, tullantıların nə qədər müddət basdırılı vəziyyətdə qalacağı və ya üzərək hara gedəcəyi barədə proqnoz vermək çətindir. ABŞ-da Yuka Dağında, Yutahda tullantıları saxlamaq planları dayandırılıb. Buna görə də, hazırda təxminən bütün nüvə tullantıları ölkə boyu bir neçə yüz fərqli yerdə xüsusi konteynerlərdə saxlanılır.” [1] Yeraltı nüvə tullantılarının saxlanmasının əsas nöqtəsi odur ki, geoloji şərait adətən ştatlar və bölgələr arasında çox fərqlidir; bu tez-tez o deməkdir ki, bəzi ştatlarda yeraltı nüvə tullantılarının saxlanılması tamamilə uyğunsuz ola bilər, çünki geoloji dəyişikliklər səbəbindən sızma baş verə bilər. Bununla yanaşı, yeraltı nüvə tullantılarının saxlanması, birinci qarşı çıxma arqumentində qeyd olunduğu kimi, bir dövləti nüvə enerjisindən asılı vəziyyətə gətirməyə aktiv şəkildə təşviq edir. [1] Şer, Ceremi. “Nüvə Tullantılarından Qurtulmaq Üçün Ən Yaxşı Yol Nədir?” Elm Anı. 23/03/2010

test-environment-ehwsnwu-pro01b

Yeraltı nüvə saxlama təkcə nüvə materialını saxlamağın tək yolu deyil. İqtisadi baxımdan bu, daha bahalıdır, lakin çox ehtimal ki, nüvə tullantılarını yerüstü, asanlıqla izlənilə bilən və idarə oluna bilən müəssisələrdə saxlamaq daha təhlükəsizdir. Yeraltı saxlama müəssisələrindən fərqli olaraq, əgər yerüstü saxlama prosesində bir şey səhv gedərsə, buna tez və səmərəli şəkildə cavab vermək olar və problemin daha erkən aşkar edilməsi ehtimalı da yüksəkdir. Daha da irəli gedərək, geniş miqyasda yeraltı nüvə saxlama tətbiq edənlər, dövlətlərin nüvə enerji siyasətlərinə daha rahat yanaşmasına da təşviq edə bilər. Konkret olaraq, nüvə enerji istehsalı sıfır karbon emissiyası ilə nəticələnə bilər, lakin bu prosesin başlanğıcı olan uranın mədənçiliyi və dəyirman edilməsi ətraf mühitə zərərlidir. [1] [1] ISN Security Watch. “Avropanın Nüvə Tullantıları Saxlama Problemləri.” Oilprice.com 01/06/2010

test-environment-ehwsnwu-con03b

İnteqral Sürətli Reaktorlar qısamüddətli həll yolu deyil. Hal-hazırda ticarət təyinatlı heç bir İnteqral Sürətli Reaktor fəaliyyət göstərmir və ABŞ tərəfindən inşa olunacaq tədqiqat reaktoru 1994-cü ildə ləğv edilmişdir. Dünyanın bütün nüvə tullantılarını təkrar emal etmək üçün IFR-lərdən istifadə etmək cəhdi çox baha başa gələrdi və dərhal həll yolu olmazdı - tullantılar yeni reaktorlar tərəfindən istifadə olunana qədər bir yerdə saxlanılmalı olardı.

test-environment-ehwsnwu-con01b

Yeraltı saxlama xərcləri yüksəkdir. Lakin, nüvə enerjisinin iqlim dəyişikliyindən, xüsusən də qlobal istiləşmədən yaranacaq böyük iqtisadi ziyanı qarşısını almaq üçün vacib olduğunu nəzərə alsaq, bu zərərlərdən qaçmaq çətin olacaq. Məsələn, iqlim dəyişikliyinə qarşı heç bir tədbir görülməsə, temperaturun 5 dərəcə Selsi artacağı proqnozlaşdırılıb və bu, 74 trilyon dollar dəyərində iqtisadi xərclərə səbəb olacaq. Bu, nüvə tullantılarının saxlanması ehtiyacının qaçılmaz olduğunu göstərir. Bu səbəbdən, yeraltı saxlama alternativ variantlarla müqayisədə daha çox xərclənsə də, təklifdə qeyd olunduğu kimi ən təhlükəsiz və etibarlı nüvə tullantıları saxlama üsuludur. Beləliklə, təklif, insanların sağlamlığı və rifahına ziyan vurmamaq üçün əlavə xərclərin zərərinə getməyə hazırdır. [1] Ackerman, Frank. Stanton, Elizabeth. " İqlim Dəyişikliyi – Hərəkətsizliyin Xərcləri." Dostlar Yer. 11/10/2006

test-environment-ehwsnwu-con02b

Tərəf təklif nüvə tullantılarının təkrar istifadəsini dəstəkləyir; lakin, bu prosessdən qalan nüvə tullantılarının yer altında saxlanılmasını hesab edir. Çünki bu cür təkrar emal prosesindən yaradılan nüvə tullantıları adi nüvə tullantılarından daha konsentrasiyalı və radioaktiv olaraq daha təhlükəlidir. Bu səbəbdən səthdə saxlanma sızma vəziyyətində son dərəcə təhlükəlidir. Müqayisədə, tullantıları yer altında saxlamaq tullantılar və hava arasında 300m çöküntü buraxır. Beləliklə, tullantıların su mənbəyinə çatma şansı və ya panika yaratma ehtimalı azaldılır, bu təklifin əsaslı hissəsində ətraflı izah edildiyi kimi. Bundan əlavə, hətta sızma olarsa, obyektlər çox vaxt bunun qarşısını almaq üçün möhürlənə bilər.

test-environment-chbwtlgcc-pro02b

Hindistan, Çin və Braziliya kimi yüksələn ölkələr, dünyanın bir çox yerində istifadə olunandan daha səmərəli texnologiyaları qəbul edirlər. İnkişaf etməkdə olan dünya xalis istixana qazları (GHG) emissiyalarının artımına töhfə versə də, onların hər nəfər başına düşən GHG səviyyəsi inkişaf etmiş ölkələrdən hələ də çox aşağıdır. Daha yeni texnologiyaların qəbulunun nəticəsində, onların hər nəfər başına düşən GHG səviyyəsinin heç vaxt inkişaf etmiş ölkələrinki ilə bərabər olacağı ehtimal olunmur. Əgər inkişaf etmiş dünyada, iqtisadi resursların bu iş üçün mövcud olduğu bir həqiqət olduğu yerdə, azalmalar əldə edilə bilsə, o zaman inkişaf etməkdə olan dünyada emissiyalar artmağa davam etdiyi halda belə, xalis emissiyalar sabitlənə bilər.

test-environment-chbwtlgcc-pro03b

Kopenhagen Protokolunun uğursuz olmasına baxmayaraq, yerli, regional, milli və beynəlxalq təşkilatlar iqlim dəyişikliyinin həlləri üzərində işlərini davam etdirirlər. Kyoto Protokolu onun dizaynı səbəbindən uğursuz olub (çünki çoxlu kredit keçmiş Sovet ölkələrinə gedəcəkdi ki, bunların da istixana qazlarının (GHG) azaldılması tamamilə iqtisadi çökmə ilə əlaqəli idi, bu da yalnız pul transferi yaradar, lakin real azalmalar əldən getmiş olardı). Hər bir ölkənin özünün GHG emissiyalarını necə azaltması və eyni zamanda iqtisadi cəhətdən rəqabət qabiliyyətini qoruyub saxlaması müzakirələri davam edir. Aİ-nin ETS ticarət sistemi, belə bir təşəbbüs nümunəsidir. (Baxın Karbon Ticarət Sistemləri)

test-environment-chbwtlgcc-pro01b

İstixana qazları (İQ) emissiyalarının əksəriyyətini təşkil edən fosil yanacaqlar məhdud resurslardır. Neft və kömür getdikcə daha da çətin tapılanda, bazarlar təbii olaraq daha səmərəli və ya bərpa olunan resurslara keçəcək və beləliklə, qlobal İQ emissiyaları sabitləşdiriləcək. Yanacağa qənaət edən hibrid və tam elektrik avtomobillərinin artımı bazarın daha yüksək yanacaq qiymətlərinə cavab verdiyinin yaxşı nümunəsidir. (Həmçinin Yeni Texnologiyalara baxın)

test-environment-chbwtlgcc-pro04b

Bu nəticələr tez-tez fərziyyələrdən ibarətdir. Belə geniş və mürəkkəb sistemlə biz iqlim dəyişikliyinin nəticələrini bilmək imkanımız yoxdur. Bəzi dəyişmə nöqtələri ola bilər ki, iqlim dəyişikliyini sürətləndirəcək, lakin biz bu nöqtələrin hansının problemə çevriləcəyini bilmirik və həmçinin digər istiqamətdə təsir edən dəyişmə nöqtələri də ola bilər. (Bax: Yer Kürəsinin Daimiliyi)

test-environment-chbwtlgcc-con03b

Texnoloji təkmilləşdirmələr, çox güman ki, onları qarşılaya bilənlər üçün inkişaf etdiriləcək (çünki əksər texnologiyalar belədir). Lakin, iqlim dəyişikliyi ən çox qarşısının alınmasına imkanları çatmayan kasıb ölkələrə təsir göstərəcək. Ehtimal ki, varlıları qorumaq imkanımızın olması qlobal iqlim dəyişikliyində artıq gec qalmamağımız demək deyil.

test-environment-chbwtlgcc-con01b

Karbon ticarət sistemləri CO2 emissiyalarının artımını yavaşlatmaq və hətta bəzən azalmasına səbəb olmaq təsiri göstərə bilər. Lakin bu, problemi həll etməyəcək, çünki dəyişikliklər artıq baş verir və daha çox emissiya yaradan geribildirim prosesini dayandırmağın yolu olmaya bilər.

test-environment-chbwtlgcc-con02b

İqlim modelləri qeyri-kamil ola bilər, lakin onlar gələcəyi proqnozlaşdırmaq üçün hazırda mövcud olan ən yaxşı vasitədir. Əksəriyyəti, istixana qazları 21-ci əsr boyunca artmağa davam edərsə, ciddi nəticələrin olacağını proqnozlaşdırır, bu isə ən ehtimal olunan ssenaridir.

test-environment-opecewiahw-pro02b

Bu qədər böyük bir layihənin təsir göstərəcəyi aydın olsa da, bu təsirin nə ola biləcəyi haqqında az məlumata sahibik. Tikinti işçiləri yerli olacaqmı? Təchizatçılar yerli olacaqmı? Ehtimal ki, qazanc elektrik enerjisi Afrikanın yoxsul Konqolularına deyil, Cənubi Afrikaya gedəcəyi kimi başqa yerlərə gedəcək.

test-environment-opecewiahw-pro03b

Qısa və orta müddətli gələcəkdə, bənd inşa edildiyi onilliklər ərzində investisiyalar mütləq bu geniş ölkənin bir yerində, qərbdə, bəndin olduğu yerdə cəmlənəcək, münaqişələrin olduğu şərqdə deyil. Sonrasında hökumətin gəlirləri ölkəni inkişaf etdirmək üçün ağıllı şəkildə istifadə edəcəyinə dair az təminat var, gəlirlərin yoxa çıxmayacağı şəffaflıqla bağlı şübhələr var. Bu da farz edir ki, elektrik ixracından pul daxil olacaq. Belə ixracları həyata keçirmək üçün 3000 km yüksək gərginlikli kabel çəkilməlidir ki, bu da hökuməti ekonomikasından zərbə vurmaq istəyən üsyançı qruplar tərəfindən kəsilməyə həssas olacaq.

test-environment-opecewiahw-pro01b

Afrikanın enerji böhranını həll etmək üçün ən yaxşı həll yolu deyil. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin hesabatına görə, böyük bir bənd üçün enerji şəbəkəsi tələb olunur. Belə bir şəbəkə mövcud deyil və belə bir şəbəkənin qurulması "daha uzaq kənd yerlərində maliyyə baxımından səmərəli olmadığını göstərir". Belə az sıxlıqlı ərazilərdə yerli enerji mənbələri ən yaxşıdır. DRC yalnız 34% urbanizasiya səviyyəsinə malikdir və əhali sıxlığı yalnız hər km2-də 30 nəfərdir, bu səbəbdən ən yaxşı seçim yerli bərpa olunan enerji olardı. [1] Beynəlxalq Enerji Agentliyi, ‘Energy for All Financing access for the poor’, World Energy Outlook, 2011, s.21 [2] Mərkəzi Kəşfiyyat Agentliyi, 'Kongo Demokratik Respublikası', The World Factbook, 12 Noyabr 2013.

test-environment-opecewiahw-pro04b

Hal-hazırda belə böyük bir əlavəni layihəyə daxil etmək üçün kifayət qədər trafik yoxdur. Əgər bu dəyərli olsaydı, nəhəng bir bənd tikməyə ehtiyac olmadan edilə bilərdi.

test-environment-opecewiahw-con03b

Bəli, onlar var. Dünya Bankı kimi böyük beynəlxalq donorlar layihəni dəstəkləyərək, məcburi köçkünlərin kompensasiya almalarını və yaxşı yaşayış şəraiti ilə təmin olunmalarını təmin edəcək. 80 milyard dollara qədər olan büdcədə kompensasiya və köçürmə xərcləri çox kiçikdir.

test-environment-opecewiahw-con01b

Dünya Bankı layihədə aparıcı rol oynayacaq və elan edib ki, "Dünya Bankının korrupsiyaya qarşı sıfır-tolerantlıq siyasəti var və hər hansı bir inkişaf agentliyinin ən sərt fidusiar standartlarına sahibik, o cümlədən 24/7 saxtakarlıq və korrupsiya qaynar xətti və uyğun məlumat verənlərin müdafiəsi ilə." Bütün sənədlər ictimai domendə və onlayn olacaq ki, bu da tam şəffaflığı təmin edəcəkdir.

test-environment-opecewiahw-con04b

Nəyinsə inşasının çətinliyi bunu etməmək üçün yaxşı bir arqument kimi qəbul edilməməlidir. Dünyanın ən kasıb ölkələrindən biri olaraq, inşaat mütləq inkişaf etmiş donorlar və beynəlxalq təsisatlar tərəfindən əhəmiyyətli dəstək alacaq. Üstəlik, Konqo Demokratik Respublikası və Cənubi Afrika arasında enerji əməkdaşlığı müqaviləsi ilə maliyyə dəstəyi və nəhayət elektrik enerjisi almaq üçün təmin olunan bir tərəfdaş var.

test-environment-opecewiahw-con02b

Hidroelektrik enerjisi təmizdir, buna görə də qlobal istiləşməyə qarşı mübarizədə faydalı olardı. Belə enerjinin təmin edilməsi digər elektrik növlərinə olan ehtiyacı azaldar və ətraf mühitə zərər verən, hər il dünyada 1,9 milyon insanın həyatını itirməsinə səbəb olan tüstü inhalasiyasına səbəb olan yemek bişirmə ocaqlarının problemini sona çatdırmağa kömək edərdi. Baraj “çayın yatağı ilə axım” prinsipinə əsaslanacaq, buna görə də barajlarla əlaqəli adi problemlərin çoxu olmayacaq; balıqlar çay boyunca yuxarı və aşağı hərəkət edə biləcək və çay qatı ilə çoxlu çöküntü daşınacaq. [1] Bunting, Madeleine, ‘Hilari Klintonun təmiz ocaqları Afrika qadınlarına necə kömək edəcək’, theguardian.com, 21 sentyabr 2010.

test-health-hdond-pro02b

Orqan bağışlama nisbətini artırmaq üçün orqanları xəstələrə verməkdən imtina etməklə və əhalini bağışlamağa məcbur etməklə bağlı mənəvi dilemmanı aradan qaldıran daha müsbət alternativlər mövcuddur. Asan bir nümunə, opt-out orqan bağışlama sistemidir, burada bütün insanlar standart olaraq orqan bağışlayıcısıdırlar və qeyri-bağışlayıcı olmaq üçün sistemdən aktiv şəkildə çıxmalıdırlar. Bu alternativ, hazırda qeyri-bağışlayıcı olan orqan bağışlamağa laqeyd olan hər bir şəxsi bağışlayıcıya çevirir, eyni zamanda bağışlamamaq qərarı ilə güclü bağlılığı olanların seçimlərini qoruyur.

test-health-hdond-pro03b

Əxlaqi qarşılıqlı mutluq prinsipində eyni hərəkətlər tələb olunmur. Cəmiyyət üçün müxtəlif yollarla öz rolunu oynayan potensial orqan alıcıları mükafatlandırılmalıdır. Biz vətəndaşlardan yanğınsöndürənləri yanğın binalarından çıxarmaqla borcunu ödəmələrini tələb etmirik, çünki dünyanın daha yaxşı olmasında məsuliyyətin müəyyən bir bölgüsünü tanıyırıq. İnsanların həyat üçün layiqli olmasını qiymətləndirməyi iddia edən bir sistem, hər bir insanın həyata haqqını təmin edən doğma insan ləyaqətinə təhqirdir. (aşağıda "Sağlamlıq hüququ mütləqdir" nöqtəsinə bax.) Qarşılıqlıq, başqalarını özümüz necə davranmağımızı istəyəriksə, eyni şəkildə davranmaq deməkdir, hətta onlar bizə qarşı eyni cür davranmasa da.

test-health-hdond-pro01b

Bu planın mübahisəli hissəsi “donor” statusunun necə müəyyən edildiyidir. İstifadə edilə biləcək hər standartın böyük və bəzən dəhşətverici mənfi nəticələri var. Əgər tələbat ondan ibarətdirsə ki, alıcılar müəyyən müddət ərzində donor olmalıdırlar, o zaman əhəmiyyətli, lakin yenə də kifayət qədər olmayan müddət ərzində donor olmuş şəxslər yalnız kifayət qədər müddət ərzində vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirmədiklərinə görə şiddətli şəkildə cəzalandırılırlar (aşağıda bax “keçmişdə verdikləri qərarı indi geri ala bilməmələri ilə əlaqədar”). Əgər standart sadəcə ondan ibarətdirsə ki, onlar orqan ehtiyacından əvvəl, az bir müddət olsa da, donor olmalıdırlar, bu halda bu, xəstələri donor kimi qeydiyyatdan keçəcək qədər uzun müddət orqan ehtiyaclarını gizlətməyə təşviq edir və sonra orqanlarını əldə edirlər; bunu həll etmək üçün hər hansı cəhd həkimlərin xəstələrinin orqanlara ehtiyacı haqqında məlumat verməsini tələb edər, bu isə xəstə məxfiliyini məhv edər və həkim-xəstə əlaqəsini münaqişəli hala gətirər. Təklif olunan standartların sonuncusu, alıcının yalnız gələcəkdə donor kimi qeydiyyatdan keçməsinin tələb olunması, bu siyasətin iddia edilən bütün faydalarını yoxa çıxardır; adi insanlar donor olmaq üçün qeydiyyatdan keçməzlər, çünki bilirlər ki, orqan ehtiyacları olduqda sonradan qeydiyyatdan keçə bilərlər. Bu plan yalnız sağlam insanlar ehtiyat tədbiri olaraq donor kimi qeydiyyatdan keçərlərsə, hər hansı bir fayda gətirər, əks halda, yalnız kiçik və yəqin ki, yaşlı olan xəstə şəxslər orqanlara ehtiyac duyduqda qeydiyyatdan keçərlər. Donor hovuzunun azaldılmasına əlavə olaraq, belə bir standartın tələb olunması ki, insanlar ehtiyaclarından etibarən donor olsunlar, bunun icrası üçün böyük bədən hüquqları pozuntusuna səbəb olar. Onu bağlayıcı etmək üçün (və artıq orqanlara ehtiyacları qalmadıqda donor kimi qeydiyyatdan çıxmamalarını önləmək üçün) dövlət onların donor olmaq icazəsindən geri çıxa bilməyəcəklərini bəyan etməli olacaqdır, bu isə dövlətin onların orqanlarına sahib çıxmasına bərabərdir.

test-health-hdond-pro04b

İnsanların hər halda orqanlarını bağışlamalı olduqlarını qəbul etsək belə, dövlətin rolu insanları etməli olduqları şeyləri etməyə məcbur etmək deyil. İnsanlar yad insanlara qarşı nəzakətli olmalı, mütəmadi olaraq idman etməli və yaxşı karyera seçimləri etməlidirlər, amma hökumət haqlı olaraq insanlara nə etmək istədiklərinə sərbəst qərar verməyə imkan verir, çünki hər kəsin özü üçün yaxşı olanı başqalarından daha yaxşı bildiyini qəbul edirik. Bundan əlavə, insanların sadəcə olaraq orqanlarını bağışlamalı olduqları tezisi olduqca mübahisəlidir. Bir çox insan ölümdən sonra onlarla nə baş verəcəyi barədə dərindən qayğı göstərir; hətta həvəsli bir orqan bağışlayıcısı belə, bədəninin öldükdən sonra itlərə atılmaq əvəzinə hörmətlə münasibət göstərilməsini üstün tutar. Ölümdən sonra bədənin necə davranılması ilə bağlı bu qayğı, sağ qalanların psixoloji rifahına təsir edir. Xüsusilə orqanların bağışlanmasını açıq şəkildə qadağan edən bəzi dinlərin üzvləri üçün bu daha doğrudur. Hökumətin orqanlarını bağışlamağı vəzifə kimi göstərən hər hansı bir kampaniyası, insanların inanclarına sədaqət və dövlət arasında seçim etmələrinə məcbur edir.

test-health-hdond-con03b

İnsanları orqanlarını bağışlamağa məcbur etmək dəhşətli olsa belə, davranışı məcbur etmək ilə bunu etmək üçün güclü təşviqlər yaratmaq arasında fərq var. Məsələn, əksər hökumətlər insanların siqaret çəkməsini qadağan etmir, lakin siqaret vergiləri və daha yüksək həyat sığortası mükafatları şəklində ciddi maneələr mövcuddur. Bundan əlavə, bu arqument ölümündən sonra bir şəxsin orqanlarına iddia etməyin böyük bir hüquq pozuntusu olduğu düşüncəsinə əsaslanır (bax: "insanlar hər halda orqanlarını bağışlamalıdır" nöqtəsi).

test-health-hdond-con01b

Hökumət artıq orqanların kimə verilməsi məsələsində həyat və ölüm qərarları qəbul edir; günün sonunda, orqan çatışmazlığı birinin onlardan məhrum olacağı deməkdir. Dövlət, orqan donor siyahılarını idarə edərkən, hansısa əsasa görə kimin orqan alacağını müəyyən etməlidir. Seçim odur ki, onlar əsasən layiqli olma prinsipinə əsasən, yoxsa təsadüfi olaraq paylanmalıdır. Bundan əlavə, heç bir tibb sistemi ona çıxışı toxunulmaz hüquq kimi qəbul etmir. Dünyada bir çox səhiyyə sistemləri universal deyil və hətta universal sistemlər də geniş şəkildə çıxışı hansısa meyarlar əsasında, ən çox isə vətəndaşlıq əsasında məhdudlaşdırır.

test-health-hdond-con04b

Əslində, orqan bağışını qadağan edən dinlərin əksəriyyəti və bu haqda xüsusi olaraq güclü hisslər bəsləyən bütün dinlər, məsələn, bəzi Yəhova Şahidi təriqətləri kimi {Qan – Həyat üçün vacibdir}, xarici orqanların qəbulunu da qadağan edir. Belə hallarda, dindarlar onsuz da orqan qəbul etməzlər, buna görə də nəticə dəyişməz qalır. Üstəlik, bir çox dinlər inanclıların həyatı xilas etmək üçün əllərindən gələni etmələrini tələb edir və bu, digər kiçik qaydalara riayət etməkdən üstün hesab edilir. Nəhayət, orqan bağışlamamaq qadağasına riayət edib, lakin orqan qəbul etmək, səmimi deyil. Bu çox pis bir riyakarlıqdır: birinin etməyəcəyi şeyi başqasının etməsini gözləməkdir. Belə bir vəziyyətdə, dövlət artıq insanın dininə riayət etmək üçün şans yaradmaq öhdəliyinə sahib deyil.

test-health-hdond-con02b

Bu, orqanlarını bağışlamayanlara orqan verilməyini rədd etməyi təklif edən şəxsin məmnuniyyətlə qəbul edəcəyi bir zərərdir. Orqan olmadan qalmacaq qorxusu, bu siyasətin yaratmaq istədiyi təkan məhz budur. Bu prosesin ən əlverişsiz tərəfləri, sadəcə prioritetin itirilməsi və hər hansı müalicənin aktiv rədd edilməsi deyil, açıq şəkildə izah edilərək yumşaldıla bilər.

test-health-ppelfhwbpba-pro02b

Bu yanıltıcıdır - adından da məlum olduğu kimi, qismən doğuş abortunda döl tam şəkildə doğulmuş olmur: kəllənin çökdürülməsi məqsədi ilə dölün başının doğum kanalından daha asan keçməsinə imkan verir. Prosesin heç bir mərhələsində canlı döl tamamilə uşaqlıqdan kənarda olmur, buna görə də hüquqi şəxsiyyəti heç vaxt məsələ olmur.

test-health-ppelfhwbpba-pro03b

Adoprasiyanın yaxşı bir seçim olduğunu iddia etmək, arzuolunmaz dölü doğmaq üçün nələrin lazım olduğunu başa düşməməyin ən təməl bir göstəricisidir. Hamiləlik ən yaxşı halda belə stresli ola bilər; arzuolunmaz bir uşağı zorla daşımaya məcbur qalmaq çox böyük travmaya səbəb olur və bu həmçinin sizin arzuolunmaz uşağınızın başqa bir yerdə böyüdüyünü bilmək və bir gün sizi tapmağa geri dönə biləcəyini düşünmək kimi daimi psixoloji zərər verə bilər. Əgər bir ana dölü doğub sonra onu övladlığa verməyi seçərsə, bu yaxşıdır, amma heç kim onu bunu etməyə məcbur etməməlidir.

test-health-ppelfhwbpba-pro04b

Bu rəy sorğuları yanıltıcıdır, çünki cavab verənləri açıq-aşkar qadağa və ya heç bir nəzarət arasında seçim etməyə məcbur edir - onların ananın fiziki və ya psixoloji sağlamlığı təhlükədə olduğu hallarda, qismən doğuş abortunu dəstəkləmələri mümkün deyil. Amerikalıların əksəriyyəti hələ də abort hüququnun tərəfdarıdır. Daha vacibi, bu nə ümumi ictimaiyyətin, nə də qanunvericilərin işi olmamalıdır. Qismən doğuş abortu etmək istəməyən heç kim bunu etməyə məcbur edilməyəcək. Əksəriyyət bu abort növünü qadağan etmək istəyən insanlar, hər hansı bir halda onları birbaşa təsir edəcək vəziyyətlə üzləşməyəcəklər. Biz qərarları birbaşa bu qərarlardan təsirlənən insanlara buraxmalıyıq - kənar şəxslərə deyil, öz fikirlərini ifadə etmək azadlığı olan, lakin onu başqalarına qəbul etdirmək hüququ olmayanlara. Bu, Corc Buşun yerinə yetirməməli olduğu bir kampaniya vədidir.

test-health-ppelfhwbpba-con03b

Bu məsələ ilə bağlı tibbi razılaşma yoxdur. Dilation və Extraction qismən doğuşu başlatmadan həyata keçirilərsə, bu zaman ana üçün eyni dərəcədə təhlükəsiz ola bilər.

test-health-ppelfhwbpba-con01b

Amerika Birləşmiş Ştatlarında döl hüquqlarına artan və hüquqi olaraq tanınan hörmətlə hissəvi doğumla aborta icazə vermək tamamilə uyğunsuzdur. Əgər bir kişi, uşaq dünyaya gəlməmişdən əvvəl ananın narkotik qəbul etməsi və uşağın dişlərinin rənginin dəyişməsi ilə bağlı ananı məhkəməyə verə bilirsə, əgər hamilə qadınlar restoranların siqaret çəkmə bölmələrinə buraxılmırsa, eyni döllərin başlarının qəsdən əzilməsinə icazə verməyin nə mənası var?

test-health-ppelfhwbpba-con02b

Qismən doğuş abortuna qarşı olan insanların əksəriyyəti ümumilikdə aborta qarşı olsalar da, burda mütləq əlaqə yoxdur, çünki qismən doğuş abortu xüsusilə dəhşətli bir abort növüdür. Bu, artıq izah edilmiş səbəblərə görə belədir: bu, yarı-doğulmuş bir körpəyə qəsdən edilən, ölümcül fiziki hücumdan ibarətdir, və onun ağrı və əziyyət çəkəcəyini dəqiq bilirik. Embrionlar və erkən dövrdəki dölün ağrı hiss edib-etməməsi ilə bağlı bəzi qanuni tibbi mübahisələri qəbul edirik; bu halda belə bir mübahisə yoxdur və buna görə də qismən doğuş abortu unikal olaraq dəhşətlidir və unikal olaraq əsassızdır.

test-health-dhgsshbesbc-pro02b

İşçi hazırda öz işəgötürəninə deyə bilmədiyindən deyil - o, deyə bilər, amma demək istəmir. Onlar öz maraqlarına nə olduğunu (məhkəmədə nə olacağını daxil etməklə) qərar verirlər - və təəssüf ki, bu, tez-tez öz vəziyyəti barədə susmağı seçmək olacaq.

test-health-dhgsshbesbc-pro03b

HİV virusu olan biri ilə işləmək sizi riskə atmır. Bunun belə olduğunu irəli sürmək, artıq çox əziyyət çəkən HİV-pozitiv insanlara ziyandır. Aydınlaşdırmaq üçün: QİÇS xarici, sağlam dəri vasitəsilə ötürülə bilməz. Soyuq virusları kimi havada yayılmır. Tər, sidik, göz yaşı və tüpürcək HİV virusunu ötürə bilməz. Halbuki qan, sperma, vaginal ifrazat və ana südü HİV-i ötürə bilər, belə mayelərlə işdə nə qədər tez-tez rastlaşılır? Hətta belə hallar baş versə belə, və belə mayelər HİV pozitiv olsa, onlar digərinin bədəninə selikli qişalar vasitəsilə, birbaşa qan dövranına (məsələn, inyeksiya yolu ilə) və ya ana südü vasitəsilə və ya ana bətnində daxil olmalıdır. Hansı iş yerləri belə ötürülmə riski daşıyır?

test-health-dhgsshbesbc-pro01b

İşəgötürənlərin maraqlarına uyğun olaraq işçilərinə maaş ödəməməkdir. İşəgötürənlərin maraqlarına uyğun olaraq məzuniyyət verməməkdir. İşəgötürənlərin maraqlarına uyğun olaraq sağlamlıq və təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etməklə bağlı pul xərcləməməkdir. İşəgötürənlərin işçilərinin hüquqlarını pozan bir çox şeylər etməsi onların maraqlarına uyğundur və cəmiyyət olaraq, biznesə (və bütün iqtisadiyyata) olan faydanın bu hüquqların pozulması nəticəsində yaranan zərərdən üstün olmadığını nəzərə alaraq, onların bu şeyləri etmələrinin qarşısını alırıq. HIV ilə müalicə olunan insanların əksəriyyəti digər işçilərdən daha az məhsuldar deyillər – HIV-li insanların 58%-i bunun iş həyatlarına heç bir təsir göstərmədiyini düşünürlər. [1] [1] Pebody, Roger, ‘HIV sağlamlıq problemləri iş həyatında az problem yaradır, amma ayrı-seçkilik hələ də Böyük Britaniyada reallıqdır’, aidsmap, 27 Avqust 2009.

test-health-dhgsshbesbc-pro04b

Bütün bu dəyərli məqsədlərə işçilərin öz işəgötürənlərinə HIV durumlarını məcburi şəkildə bildirmədən çatmaq mümkündür. Problemin miqyasını milli və regional tibbi statistikadan asanlıqla başa düşmək olar. Məsələn, Cənubi Afrikada mədən şirkətləri ön yargıya qarşı mübarizə aparmaq və xəstə işçiləri müalicə etmək üçün əla proqramlar tətbiq etmişlər, məcburi açıqlama olmadan.

test-health-dhgsshbesbc-con03b

Çox az adam bunu edə bilər və insanları bunu etməyin böyük təhlükələri barədə məlumatlandırmaq hökumətin işidir ki, bunu minimuma endirsin. Buna baxmayaraq, əksər insanlar tamamilə düzgün olaraq, həyatlarını və sağlamlıqlarını işlərindən üstün tutacaqlar, hər halda qanunvericilik haqsız işdən çıxarılmanın qarşısını alaraq bunu qorumağa çalışmalıdır.

test-health-dhgsshbesbc-con01b

İşəgötürənlərin işlərinə təsir edəcək məsələlər haqqında məlumat almaq hüququ var. Ağır, müalicəsi mümkün olmayan və böyük miqdarda dərman qəbul etməyi tələb edən xəstəliyi olan bir işçi, işəgötürənin ətrafında işləməsi üçün mütləq işinə təsir edəcək. Bundan əlavə, HİV statusunun iş yoldaşları ilə paylaşılması lazım deyil, menecerlər və işəgötürənlər onsuz da hər hansı bir halda təhqir və ayrıseçkiliyin qarşısını almaq üçün məsuliyyət daşıyırlar və bu dəyişməyəcəkdir.

test-health-dhgsshbesbc-con02b

İşəgötürənlərdən bu məlumatı məsuliyyətlə istifadə etmək gözlənilir. Onlar artıq həssas məlumatları (məsələn, maaşlar, illik hesabatlar və ya işçilərin ünvanları və telefon nömrələri haqqında məlumat) məxfi saxlamağa öyrəşiblər. Həmçinin, onların mənafelərində iş yerində zorakılıq və ayrı-seçkiliklə bağlı məhkəmə iddialarına məruz qalmaq istəyi yoxdur. Heç bir səbəb yoxdur ki, bizneslər doktorlar və ya xəstəxanalar kimi artıq bu məlumatlara sahib olan şəxslərə nisbətən birinin HIV statusu haqqında məlumatı sızdırmağa daha çox meyilli olsunlar.

test-health-dhiacihwph-pro02b

Generik dərmanların istifadəsi bəzən qiymətləri aşağı salmır. Dərmanların qiymətinin azalması üçün sənayedə rəqabət olmalıdır ki, qiymətlər aşağı düşsün. İrlandiyada patentli dərmanlardan generik dərmanlara keçid bu səbəbdən əhəmiyyətli bir qənaət gətirmədi [1]. Afrika ölkələri buna görə də generik dərmanların həqiqətən əlçatan olması üçün rəqabəti təmin etməlidir ki, bu isə bəzi dövlətlərdə davam edən proteksionizm səbəbindən problemli ola bilər. [1] Hogan, L. 'Generik dərmanlara keçid HSE üçün gözlənilən qənaəti gətirmir'

test-health-dhiacihwph-pro03b

Qara bazarları aradan qaldırmaq nə qədər mümükünsüzdürsə, dərmanlar da istisna deyil. İndiyədək Afrika saxta dərmanlarını aradan qaldırmaq üçün edilən cəhdlər uğursuz olub. Korrupsiya və işçi qüvvəsinin çatışmazlığı saxta dərmanların Afrikaya, xüsusilə də Hindistandan gəlməsini davam etdirir [1]. Nə qədər ki, müvəffəqiyyətli olmaq üçün əsası var, saxta və keyfiyyətsiz dərmanlar Afrikada idxal və vergi daxil edilməsi səbəbilə, hətta generik dərmanlardan belə daha ucuz qiymətə satılacaq [2]. [1] Sambira,J. ‘Saxta dərmanlar Afrika temperaturunu yüksəldir’ [2] İbid

test-health-dhiacihwph-pro01b

Jenerik dərmanlara daha çox çıxış xəstəliklərlə mübarizəyə zərər verə bilən həddindən artıq istifadə və sui-istifadə şanslarını artıra bilər. Daha çox çıxış daha yüksək istifadə nisbətlərinə gətirib çıxarır ki, bu da öz növbəsində xəstəliyin dərmana qarşı immunitet inkişaf etdirmə şansını artırır [1], bu artıq antibiotiklərdə baş verir və ABŞ-da ən azı 23,000 ölümə səbəb olur. [2] Bu immunitet xəstəliyə qarşı təsirli yeni dərmanların istehsalını tələb edir ki, bu da illərlə vaxt ala bilər. Buna görə də, Afrika üçün yüksək keyfiyyətli jenerik dərmanların istehsalı əlverişsizdir. [1] Mercurio,B. ‘İnkişaf etməkdə olan Dünyada İctimai Sağlamlıq Böhranını Həll Etmək: Əsas Dərmanlara Çatışma Problemləri və Maneələr’ səh.2 [2] Milli İmmunizasiya və Tənəffüs Xəstəlikləri Mərkəzi, ‘Antibiotiklər Həmişə Cavab Deyil’, Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzləri, 16 dekabr 2013,

test-health-dhiacihwph-pro04b

Tədqiqat və inkişaf fəaliyyətinə sərmayə qoyan əczaçılıq şirkətləri sərmayələrindən gəlir əldə etməyi haqq edirlər. Tədqiqat və inkişaf uzun müddət tələb edə bilər və çoxlu miqdarda pul tələb edir. 2013-cü ildə bir çox yeni dərmanın yaradılması xərclərinin 5 milyard dollara qədər olduğu təxmin edilirdi [1]. Üstəlik, dərman istehsalın müxtəlif mərhələlərində uğursuz ola bilər, bu da 5 milyard dollar qiymətini daha da qorxuducu edir. Buna görə də, bu şirkətlərin mənfəət əldə etməsi zəruridir ki, bu da patentlər vasitəsilə əldə edilir. Əgər onlar dərmanların dərhal generik olmasına imkan versələr və ya bəzi xəstəliklər üçün ən böyük bazarlara subsidiya versələr, əhəmiyyətli maliyyə zərəri ilə üzləşəcəklər. [1] Herper, M. "Yeni Dərman Yaratmanın Xərci İndi 5 Milyard Dollar, Böyük Əczaçılığı Dəyişdirməyə Təşviq Edir"

test-health-dhiacihwph-con03b

Bu həyati əhəmiyyətli dərmanlar köhnələcək. Xəstəliklər tez-tez müalicəyə qarşı davamlılıq qurma qabiliyyətinə malikdirlər, bu da hazırda bir çox generik dərmanı təsirsiz edir. Tanzaniyada səhiyyə işçilərinin 75%-i tövsiyə olunan səviyyədən daha aşağı səviyyədə anti-malyariya dərmanları təmin etdilər, bu da xəstəliyin dərmana davamlı formasının yayılmasına səbəb oldu [1]. Afrikaya yenicə inkişaf etdirilmiş dərmanların verilməsi, HİV kimi xəstəliklərə qarşı, artıq immuna malik olduğu iyirmi il əvvəlin dərmanları verilməsindən daha böyük təsir göstərəcək. [1] Mercurio, B. ‘İnkişaf Mərhələsində olan Dünyada İctimai Sağlamlıq Böhranının Həlli: Zəruri Dərmanlara Girişin Problemləri və Maneələri’

test-health-dhiacihwph-con01b

Bəzi ölkələr, Hindistan və Tayland kimi, ümumi dərmanların istehsalı üzrə ixtisaslaşıblar. Bu ölkələr Afrikaya ümumi dərmanların əksəriyyətini təmin edirlər. Bu, digər ölkələrin Afrikaya öz dərmanlarını təmin etmək məcburiyyətindən qurtarır və öz tədqiqat şirkətlərinə potensial zərər vurur. Hindistan ucuz ümumi dərmanlar ətrafında çox gəlirli bir sənaye yaratmağı bacarıb və bu dərmanları əsasən Afrika qitəsinə ixrac edir [1], digər ölkələrin böyük resurslar sərf etməsinə ehtiyac azaltmış olur. Afrikaya ümumi dərmanların təmin edilməsi böyük farmasevtika şirkətlərinin inkişafına zərər verməyəcəkdir, çünki hazırda bu ölkələr dərmanları ala bilmir və buna görə də bazar deyillər. Dərmanlar inkişaf etmiş dünyada satılacağı ehtimal edilərək tədqiq olunur. Buna görə də, vacib olan, Afrikaya nəzərdə tutulan ümumi dərmanların inkişaf etmiş dünyaya geri satılaraq patentli dərmanları ucuzlaşdırmamasını təmin etməkdir. [1] Kumar, S. ‘Hindistan, Afrika üçün Farmasevtika’

test-health-dhiacihwph-con02b

Tibbi cəhətdən generik və patentli dərmanlar arasında heç bir fərq yoxdur. Onlar tamamilə eynidir, bəzi ABŞ dərmanlarında müəllif hüquqlarının pozulmasının qarşısını almaq üçün estetik fərqlər istisna olmaqla. Generik dərmanlar daha ucuzdur, çünki onların Tədqiqat və İnkişaf (T&İ) üçün vəsait xərcləmələrinə ehtiyac yoxdur. Onlar istehsalın səmərəli üsullarına diqqət yetirirlər və məhsullarını rəqabətli aşağı qiymətə satmağa çalışırlar. T&İ ehtiyacının olmaması, beləliklə, generik dərmanların qiymətləndirilməsində keyfiyyətdən daha çox önə çıxır.

test-health-ahiahbgbsp-pro02b

Bu statistikanın nə mənaya gəldiyi sual doğura bilər – qadağa insanları dayandırdı, yoxsa artıq dayandırmaq istəyənlər üçün əlavə bir təkan və ya yardımla təmin etdi? Bu, sadəcə ev daxilində siqaret çəkmənin artmasına səbəb ola bilərdi. Hətta belə olsa da, əgər məqsəd sadəcə siqaret çəkmə sayını azaltmaqdırsa, digər tədbirlər daha təsirli ola bilərdi.

test-health-ahiahbgbsp-pro03b

Hüquq-mühafizə orqanlarının belə ictimai yerlərə daxil olub qadağanın tətbiq edildiyini yoxlaması üçün çoxlu resurs lazım olacaqdır. Tütünün müəyyən yerlərdə qadağan edilməsi əvəzinə, onun qablaşdırılması və istehsalı ilə bağlı şərtləri tətbiq etmək daha asan olardı, çünki bu, daha az yerdə baş verir və o qədər də çətin tətbiq edilmir.

test-health-ahiahbgbsp-pro01b

Dövlətlərin siqaret çəkən insanların azalması səbəbindən tütünlə bağlı xəstəliklərin müalicəsi üçün olan sağlamlıq xərclərində qənaət etməsi arqumenti həddən artıq sadədir. Siqaret çəkmə tibbi xərclərə səbəb olsa da, vergilər bunu tarazlaya bilər - 2009-cu ildə Cənubi Afrika hökuməti tütünə tətbiq olunan aksiz vergilərindən 9 milyard Rand (620 milyon avro) qazandı. Paradoksal olaraq, daha az insanın siqaret çəkməsi digər layihələr üçün az pul olması ilə nəticələnə bilər. Həqiqətən də, Avropada bəzi ölkələr tütün vergisindən əldə olunan gəlirlə yaratdığı sağlamlıq xərclərini artırır.

test-health-ahiahbgbsp-pro05b

Afrika ölkələrinin siqareti dayandırmaq vəzifəsidir? Afrikalıların siqaret çəkmək və ya çəkməmək qərarını vermək üçün eyni dərəcədə şəxsi məsuliyyəti var – siyasətlər bunu əks etdirməlidir.

test-health-ahiahbgbsp-pro04b

Bəli, tütün zərərli ola bilər – amma insanların seçdiyi iqtisadi fəaliyyəti aradan qaldırmaq həqiqətən faydalıdırmı? Əmək hüquqlarının pozulması digər sahələrdə də baş verir – amma bu, iqtisadi öz-özünə zərər vurma deyil, əmək hüquqlarının artırılması və iqtisadi inkişaf üçün bir arqumentdir.

test-health-ahiahbgbsp-con03b

Belə bir əlaqə mövcud olsa belə – ictimai yerlərdə siqaret çəkmə qadağasına qarşı çıxan kampaniya qəbul edir ki, bunun Böyük Britaniyada bağlanmaların birinci səbəbi olması ehtimalı azdır – ictimai sağlamlıq faydaları buna dəyərdi. İqtisadiyyatın bəzi sahələrinə xərclərin azaldılması digər yerlərdə artımla tarazlaşdırıla bilər; bəzi sahələrdə əlbəttə ki, itkilər olacaq – xüsusilə tütün sənayesində – lakin siqareti dayandıranlar həmin pulları başqa yerlərə xərcləyə biləcəklər. Üstəlik, iqtisadi təsirlər Afrikada fərqli ola bilər; Böyük Britaniyada çöldə siqaret çəkmək, məşhur Britaniya havasını nəzərə alaraq, bir çox Afrika ölkələrində çöldə siqaret çəkməkdən daha cəlbedici deyil.

test-health-ahiahbgbsp-con01b

Şəxsi avtonomiya arqumentləri məntiqli səslənir, lakin tez-tez daha geniş nəticələri nəzərə almır. İctimai sağlamlıq əsas məsələlərdəndir – dövlətin insanların özlərinə zərər verməsini dayandırmaqda rolu var – ola bilsin ki, onlar özlərinə zərər verirlər, amma bunun dəyəri tez-tez ictimai səhiyyə vasitəsilə hökumətin üzərinə düşür və nəticədə bütün vergi ödəyicilərinin üzərinə. Bundan əlavə siqaret çəkmək də passiv siqaretçəkmə vasitəsilə başqalarına zərər verir, bu xüsusilə qapalı ictimai yerlərdə doğrudur.

test-health-ahiahbgbsp-con04b

Hər birinin öz mənfi cəhətləri var. Afrikada, xüsusilə Nigeriyada, tütün satışının artan bir növü "tək çubuqlar”dır. Əgər pərakəndə satıcılar siqaret qabıqlarını parçalayırsa, alıcılar sağlamlıq xəbərdarlıqlarını və ya oxşar digər məlumatları görməyəcəklər. Qiymət artımları özünüz hazırladığınız siqaretlərin istifadəsinin artmasına və ya hətta saxta siqaretlərə gətirib çıxara bilər; bu halların hər ikisi Cənubi Afrikada vergilərin nəticəsi olaraq baş verib. Hər halda, bu sıfır məbləğli oyun deyil – eyni zamanda birdən çox siyasət tətbiq oluna bilər.

test-health-ahiahbgbsp-con02b

Bu tez-tez tətbiq edilməyə ehtiyac duymur – öz-özünə davranışları dəyişdirir, insanları bunu etməməyə məcbur edir. Şotlandiyada, üç ay ərzində yerlərin 99%-i qadağaya riayət etdi, artıq sərt tətbiqetmə tədbirlərinə ehtiyac olmadan. Bunun səbəbi siqaret çəkməyənlərin siqaret çəkənlərdən icazə verilməyən yerdə siqareti söndürməsini xahiş etmələridir. İzah etməyə ehtiyac olmayan az səbəb var ki, bu Qanada və ya Afrikanın digər yerlərində qərbdə olduğu kimi baş verməsin. Yenə də, bir çox qanunlar bütün hallarda tətbiq edilə bilmir – bu onların tam uğursuz olacağı demək deyil.

test-health-hgwhwbjfs-pro02b

Müasir dövrdə cəmiyyətimizin valideynlərin üzərindən müəllimlər və təhsil müəssisələrinə yüklədiyi bütün məsuliyyətləri nəzərə alaraq, qidalanma seçimləri ilə maraqlanmağı bu artıq yüklənmiş və idarə edilməsi çətin olan siyahıya əlavə etmək həqiqətən də məntiqlidirmi? Özümüzdən soruşmalıyıq, uşaqların həyat tərzi məsləhətləri üçün məktəblərə və yaşıdlarına müraciət etməsi doğrudurmu, halbuki bu sahə açıq-aydın valideynlər və ailələrin işidir və onsuz da təzyiq altında olan dövlət məktəbi sisteminə yükdür.

test-health-hgwhwbjfs-pro03b

Əgər bu həqiqətən doğrudursa, o zaman həm tələbələrin, həm də məktəblərin daha yaxşı seçimlər etməsi üçün stimullar artıq mövcuddur. Hökumət etməli olduğu şey, daha sağlam yeməklərin subsidiyalaşdırılması və maarifləndirmə kampaniyaları vasitəsilə hər ikisinə bu seçimləri özünün etməsinə kömək etməkdir və onlara lazımsız qadağa tətbiq etməməkdir.

test-health-hgwhwbjfs-pro01b

Mediada sensasiyaların yaradılması hər hansı dövlət müdaxiləsi üçün zəif bir əsasdır. Adətən histrionik televiziya sənədli filmləri sadəcə uşaqlarımızın təhlükədə olduğuna dair xəbərdarlıq və piylənmənin səbəb ola biləcəyi bütün xəstəliklərin siyahısını təqdim edir. Lakin belə qadağanın bu problemi həll etmək üçün nəsə edə biləcəyini izah edən heç nə yoxdur. Bu müşahidələr müasir qərb cəmiyyəti haqqında narahatedici bir həqiqəti önə çıxarır - biz vətəndaş cəmiyyətinin yardımı və dəstəyi olmadan dövlətin problemləri həll edə bilmədiyini qəbul etməkdə çətinlik çəkirik. Ailə üzvlərinin sağlam və aktiv həyat tərzini qəbul etmələri və onu yerinə yetirmələri üçün məsuliyyətin valideynlərin üzərinə düşməsi faktını qəbul etmək bizə çox çətindir. Mayo Klinikanın verdiyi tövsiyələr isə təkcə danışmağın yetərli olmadığını bildirir. Uşaqlar və valideynlər birgə sürətli gəzinti, velosiped sürmə və ya hər hansı digər fəaliyyətlə məşğul olmalıdırlar. Sağlam həyat tərzi üçün valideynlərin idmanı cəzalandırma və ya məcburiyyət kimi təqdim etmək əvəzinə bədənə qayğı göstəricisi kimi təqdim etmələri əhəmiyyətlidir. Nəhayət, məktəblərdə mövcud seçimlərlə yanaşı daha sağlam seçimləri təqdim etmək üçün heç bir məhdudiyyət yoxdur. Əslində, bir çox məktəblər hökumət və ya tənzimləyici orqanlar tərəfindən məcbur edilmədən artıq daha sağlam bir yol seçirlər.

test-health-hgwhwbjfs-con03b

Məktəblərin sağlam içkilər və qəlyanaltılar təklif edən şirkətlərlə eyni dərəcədə gəlir gətirəcək layihələr tapmalarına heç bir şey mane olmur. Əslində, mövcud müqavilələrin əksəriyyəti sadəcə olaraq yerində qala bilər, çünki əksər şirkətlər kola və peçenyelərə alternativ olaraq sağlam məhsullar da təklif edə bilən konglomeratlardır. Bu mümkün olmayan hallarda isə, bu sadəcə prioritetlərin məsələsidir: şəkərli diabetin ikinci növündən əziyyət çəkən neçə uşaq bir səfər səfərinə dəyər? Yeni idman proqramı və ya yeni avadanlıq üçün nə qədər?

test-health-hgwhwbjfs-con01b

Bütün səbəbləri çox yaxşı bilən və müəyyən qidaları niyə "fast food" adlandırdığımız, onların insan orqanizminə nə etdiyini bilməyən tələbə tapmaqda çətinlik çəkərik. Artıq əla qida təhsili mexanizminə və sağlam həyat tərzinin vacibliyini vurğulayan çox sayda geniş kampaniyalara sahibik. Buna baxmayaraq, nəticələrimiz yoxdur – açıq-aydın xalqı maarifləndirmək kifayət deyil. Bu qədər böyük dağıdıcı potensiala sahib bir epidemiya ilə qarşılaşdığımızda, onu cəsarətlə üzləşməli və yaxşı niyyətli, lakin son dərəcə qeyri-praktik prinsipsiz mübahisələri unutmalıyıq – müxalifətin təklif etdiyi kimi. Bizi lazım olan nəticələrdir və tütündən qurtulmaq müharibəsindən qazandığımız biliklərlə silahlanaraq, uşaqların piylənməsinə qarşı mübarizədə əsas mexanizmin girişin məhdudlaşdırılması olduğunu bilirik.

test-health-hgwhwbjfs-con04b

İlk növbədə, belə boşluqlar aradan qaldırıla bilər və bunlar sadəcə praktik problemlərdir, əgər bu, şagirdlərin təhsilinə kömək edirsə, bunu etməliyik. Məsələn, valideynlərin uşaqlara məktəbə aparmaq üçün konfet almamaları barədə razılaşma ola bilər və ya sadəcə qonşuluqdakı mağazaların məktəb saatlarında zərərli qidalar satmalarını məhdudlaşdırmaq olar, necə ki, bunu Tower Hamlets-də (Böyük Britaniya) etmişdilər. Sorğuda iştirak edən bir məktəbdə bütün 1,700 şagirdə məktəbdə "çipslər, yağlı qidalar, şirniyyatlar, qazlı içkilər" satıla bilməyəcəyini bildirən sərt qaydalara riayət etmək məcburiyyətində qaldılar. Yaxınlıqdakı bir fast-food dükanına əvvəlcə şagirdlərə satış etmək icazəsi verildi, lakin valideynlər və müəllimlər bu qərara etiraz etdilər, bunun məktəbin sağlam qidalanma siyasətini təhlükə altına alacağından qorxurdular. Bir sakin, Edward Copeland, bu məsələdən o qədər qəzəbləndi ki, işi Ali Məhkəməyə gətirdi və məhkəmə qərara aldı ki, məktəblərin sərt qaydalarını dəstəkləmək üçün məktəb saatlarında zərərli qidaların satıldığı mağazaların açılmasına icazə verilməsin.

test-health-hgwhwbjfs-con02b

Hətta tələbələr vaxtlarının kiçik bir hissəsini məktəblərdə keçirsələr də – və 6 saat heç də az vaxt deyil – bu, müdaxilə üçün inanılmaz bir fürsətdir və çox mühüm bir səbəbdən ötəridir. Səbəb isə təcrübədə inanılmaz vahidlik potensialı olmasıdır, ən azı təklif olunan yemək aspektində. Məktəb mühitini müəyyən qədər sağlam seçimləri təşviq etmək və pis olanları aradan qaldırmaq üçün idarə edə bilərik. Tələbələr evlərinə qayıtdıqda isə bu imkan itirilir. Qısaca desək, gündə bir sağlam yemək heç olmamasından çox daha yaxşıdır. Müzakirə etmək olar ki, uşaqlar tez-tez məktəbdən valideynləri və evdəki bacı-qardaşları ilə təcrübələrini paylaşırlar. Beləliklə, məktəbdə sağlam mühit potensial olaraq başqa hər hansı bir vasitə ilə çata bilməyəcəyimiz evlərə də yol tapa bilər.

test-health-hpehwadvoee-pro02b

Həyatını qurban vermək hesabına ianə etmə seçimini təmin etmək, sadəcə ianə etmək istəməyənlər üzərində təzyiqi artıracaq, çünki indi onlar yaxınlarının ölümünü qanuni olaraq qarşısını ala biləcəyinə görə daha böyük bir yük altında olacaqlar. Bundan əlavə, ianəni alan şəxs də kiminsə onların uğrunda qəsdən həyatını qurban verdiyini bilməkdən doğan vicdan əzabını yaşayacaq. Bu vicdan əzabı birini xilas etmək imkanı olub heç hərəkət etməməkdən daha ağır ola bilər.

test-health-hpehwadvoee-pro03b

İnsan eyni zamanda sosial varlıqdır. Öz bədənimiz üzərində hüququmuz olduğu kimi, ətrafımızdakılara qarşı da vəzifələrimiz var. Həyatımızı sona çatdırmağı seçsək, fiziki və ya emosional olaraq bizdən asılı olanlar üçün nəticələrini nəzərə almalıyıq. Öz həyatımızın dəyərinin qarşı tərəfə nisbətən az olduğunu necə həqiqətən hökm edə bilərik? İnsanlar da çox vaxt bütün əlaqədar məlumatlara malik olmadan qərarlar qəbul edirlər. Verə biləcəyimiz seçimlər, əksini düşündüyümüz halda belə yanlış məlumatlı ola bilər. Buradakı problemin bir hissəsi, qərarlarımızın nəticələrinin heç vaxt tam olaraq başa düşülə və ya əvvəlcədən təxmin edilə bilməməsidir.

test-health-hpehwadvoee-pro01b

Biologiya əxlaqi davranışı müəyyən etmək üçün pis bir yoldur. Əgər biologiyanın bizə nə etməyi söylədiyini etsək, heyvanlardan fərqsiz olardıq. Hər bir şəxs öz həyatını yaşamaq hüququna malikdir və bunu sadəcə ailəsi olduğu üçün itirmir. Müasir cəmiyyətdə, Darvinistlərin inanmağa bizi məcbur edə biləcəyi kimi, uşaqlarımız olduqda anlamlı həyat yaşamırıq, lakin bir çox insanın uşaqları müstəqil olduqdan sonra hələ də dəyərli həyatlarının yarısından çoxu qabaqdadır.

test-health-hpehwadvoee-pro05b

İnsanları intihara təşviq edərək medianın diqqətini məsələyə yönəltmək sinik yanaşmadır. Diqqət yetərsizdirsə, problem mediada və medianı dəyişdirərək həll olunmalıdır. Bu məsələni aradan qaldırmaq üçün həssas qohumların həyatını qurban vermək məsuliyyəti onlara aid deyil. İradə yerinə yetirilərsə, hökumət əsasən orqan ianələrinin xəstə şəxsin ailəsinə aid olduğunu bildirmiş olar. Beləliklə, insanlar tanımadıqları birisinə orqan bağışlamaqda daha az maraqlı olacaqlar, çünki hesab edəcəklər ki, bir ailə üzvü onun üçün lazımlı addımları atacaq. Qurban ianələri həmişə aşağı keyfiyyətlidir və belə bir təşəbbüs onları hazırki vəziyyətdə normal haldan fərləndirəcək.

test-health-hpehwadvoee-pro04b

Bu yalnız ölümcül xəstəliyi olan insanları vaxtından əvvəl intihara məcbur etmək üçün ailə üzvlərinin təzyiq göstərməsinə gətirib çıxaracaq. Ölümcül xəstəliyi olan insanlar belə, həyatı qiymətləndirirlər, bəlkə də digərlərindən daha çox. Bu insanlar zəif və ümidsiz vəziyyətdədirlər və belə bir addıma təzyiq edilə bilərlər (Tremblay). [1] Lakin, bir nəfər üçün altı ayın bir başqası üçün altı ildən daha çox və ya daha az dəyərli olub-olmadığını söyləmək mümkün deyil. Bundan əlavə, bu, qəbul edənin həqiqətən bu qədər yaşayacağını bildiyimizi fərz edir, halbuki biz ölümcül varlıqlar haqqında bunu heç vaxt bilə bilmərik. Nöqtənin ikinci hissəsinə gəldikdə isə, insan həyatını miqyaslaşdırmaq mümkün deyil. Əgər insan həyatının dəyəri həqiqətən sonsuzsa, iki həyatın birindən daha yaxşı olduğunu söyləmək bu qədər sadə deyil. Əmin olmadığımız müddətcə, bu, insani həyatı miqyaslandırmaqda təhlükəli bir yoldur ki, bundan hər vəchlə qaçmalıyıq. [1] Tremblay, Joe. “Organ Donation Euthanasia: A Growing Epidemic.” Catholic News Agency, (2013).

test-health-hpehwadvoee-con01b

Bu mübahisə eqoistdir və məhəbbətin bir insanı böyük qurbanlar verməyə necə sövq edə biləcəyini nəzərə almır. Biz öz əhəmiyyətimiz haqqında qeyri-tam məlumatlara malik ola bilərik, lakin bu məlumat nə olursa olsun, mürəkkəb vəziyyətləri necə qiymətləndirmək barədə bir təsəvvür verir. Əgər bu məntiqi izləsəydik, öz müqəddəratını müəyyənləşdirmək mümkün olmazdı.

test-health-hpehwadvoee-con05b

Bu asanlıqla həll olunur. Abort və hətta edam hallarında kömək edən həkimlər kimi, həkimlərin də imtina edə bilmə seçimi olmalıdır. Lakin, bu modelin etik cəhətdən yaxşı olduğu sübut edildikdən sonra, bu metodun potensialını anlayan və iştirak etmək istəyən həkimlərin olması mümkündür. Nəticədə, bu təklif istisna hallara aiddir, belə ki, əksər həkimlər imtina etsə belə, bu sxem əsasında işləməyə hazır olan həkimlər yenə də olacaq.

test-health-hpehwadvoee-con04b

Əgər cəmiyyətin və səhiyyə sektorunun məqsədi həqiqətən həyatı təşviq etmək və sağlamlığı qorumaqdırsa, insanların həyatını xilas etmək yollarını tapmaq marağında olmalıdır. Kim ki vəfat edir və orqanını bağışlayırsa, bir həyatı və çox vaxt bir neçə həyatı qoruyur, bunu Birləşmiş Krallığın 2011-12-ci illərdə 2143 donorla 3960 transplantasiya həyata keçirməsi göstərir və beləliklə həyat itkisi yoxdur. Bir insan yalnız öz həyatından vaz keçir əgər buna yaxşı səbəbləri varsa. Beləliklə, ehtimal olunur ki, bu model gənc və sağlam həyatlar üzərində daha az itirəcək olanlar tərəfindən həyatı qorumağı təbliğ edəcəkdir.

test-health-hpehwadvoee-con02b

Əvvəla, bu iş təcili hallarla bağlıdır. Razılıq vacibdir, lakin bir həyatı xilas etməyin vacibliyi ilə müqayisə edilə bilməz. İkincisi, razılığı vacib olan şəxs qurbanı edən donor şəxsdir. Qəbul edən şəxsdən, hətta bunu çatdıra bilməsə belə, yaşamaq istədiyini gözləmək olar.

test-health-dhghwapgd-pro02b

Generik dərmanların satışına icazə vermək inkişaf etməkdə olan dünya üçün heç bir fayda verməyəcək. Bir çox dərman şirkətləri inkişaf etmiş dünyada mənfəətli dərmanların satışından əldə etdikləri böyük məbləğdə vəsaiti inkişaf etməkdə olan dünya üçün müalicə üsullarının araşdırılmasına sərf edirlər. Patentlə qorunan dərman satışından əldə edilən gəlirlər olmadan şirkətlərin mənfəəti azalacaq və bu, pro bono yardımların və araşdırmaların azalmasına səbəb olacaq. Beləliklə, uzun müddətdə generik dərmanların istehsalına icazə verilməsi inkişaf etməkdə olan dünyaya zərər verəcək.

test-health-dhghwapgd-pro03b

Jenerik dərmanların istehsalına icazə verilməsi sadəcə hazırda bazarda olan dərmanların istehsalını artıracaq. Patentlərin təmin etdiyi mənfəət təşviqi olmadan, əczaçılıq şirkətləri yeni dərmanların inkişaf etdirilməsi üçün bahalı prosesə sərmayə qoymayacaqlar. Bu zəruri bir balansdır, çünki patentlər yeniliyi təşviq etmək üçün vacibdir. Bundan əlavə, bir çox dövlətlərdə şirkətlərin dərmanların istehsal hüquqlarını lisenziyalaşdırmağı tələb edən məcburi lisenziya qanunları var ki, bu da qıtlığın qarşısını almaq üçündür.