title_sr
stringlengths 11
267
| title_en
stringlengths 0
918
| abstract_sr
stringlengths 36
21.4k
| abstract_en
stringlengths 43
16.7k
| full_abstract
bool 2
classes |
|---|---|---|---|---|
Uticaj organizacije molekula vode oko odabranih biološki aktivnihjedinjenja i jonskih tečnosti na njihove fizičko-hemijske osobine i metaboličke procese | Influence of water molecule organization around selected biologically active compounds and ionic liquids on their physicochemical properties andmetabolic processes | Cilj ove doktorske disertacije je razumevanje i proučavanje organizacijemolekula vode i njihovog uticaja na fizičko-hemijska svojstva odabranih biološki aktivnih jedinjenja, kao i dobijanje novih biološki aktivnihjedinjenja u obliku jonskih tečnosti sa poboljšanom rastvroljivošću i bioraspoloživošću. Iz fizičko-hemijskih parametara vodenihrastvora biološki aktivnih jedinjenja, dobijenih upotrebom različitih eksperimentalnih tehnika, računarskih simulacija, kao i toksikoloških ispitivanja, uspostavljena je korelacija njihove strukture sa organizacijom vode oko njih, kao i metaboličkih procesa u kojima učestvuju | The aim of this doctoral dissertation is to understand and study the organization of water molecules and their impact on the physicochemical properties of selected biologically active compounds, as well as obtaining new biologically active compounds in the form of ionic liquids with improved solubility and bioavailability. From the physicochemical parameters of aqueous solutions of biologically active compounds, obtained by various experimental techniques, computer simulations, as well as toxicological tests, the correlation of their structure with the organization of water around them, as well as metabolic processes in which they participate. | false |
Razvoj modela optimizacije upravljanja integrisanim razvojnim promjenama | Development of optimization model of integral evolvent changes management | Problem i predmet istraživanja u disertaciji je upravljanje integrisanim razvojnim promjenama. Razvijen je opšti i veći broj konkretnih modela matematičke optimizacije u funkciji integralnog upravljanja razvojnim promjenama. Razvojne promjene su izuzetno složen dinamički realan sistem čija složenost je rezltat ne samo složenosti struktura sistema i procesa, već intenzivne i dinamične promjene i unutrašnjih i eksternih inerakcija, a naročito zbog neizvjesnosti budućnosti. Instrument upravljanja razvojnim promjenama je matematičko modelovanje i optimizacija. Ostvaren je veći broj istraživačkih rezultata, a kao najvažniji se izdvajaju razvijen opšti model optimizacije upravljanja razvojnim promjenama i prilaz ekonomiji optimuma. | The problem and subject of the dissertation is management of integrated developmental changes. One general and many specific mathematical optimisation models have been developed for the purpose of integrated management of developmental changes. These changes represent an extremely complex real dynamical system. Their complexity derives not only from the complexity of the system structures and processes but also from the intensive and dynamic structural changes, internal and external interactions, and in particular from uncertain future. The management instruments are mathematical modelling and optimisation. The dissertation includes many research results. Two general results are prominent: the developed general optimisation model of devepmental changes and approach to economics of optimum. | false |
Uticaj etarskih ulja na biofilmove odabranih sojeva enterobakterija formiranih na lisnoj površini povrća | Influence of essential oils on selected enterobacteria strains biofilms formed on the vegetable leaf surfaces | Pojava i učestalost epidemija izazvanih konzumiranjem hrane beleži stalni rast. Tome su doprinele promene u ishrani i težnja savremenih potrošača za konzumiranjem minimalno obrađene hrane koja u najvećoj meri obuhvata sveže voće i lisnato povrće. Kao jedan od čestih izvora kontaminacije navodi se zelena salata koja se pre konzumiranja podvrgava samo pranju. S obzirom na način gajenja, putevi kontaminacije ovog povrća patogenim bakterijama kao što su Escherichia coli - E. coli i Salmonella Typhimurium - S. Typhimurium su mnogobrojni. Dodatni problem predstavlja sposobnost ovih patogena da formiraju biofilmove u kojima su zaštićeni od nepovoljnih uslova spoljašnje sredine, a koje je nemoguće potpuno ukloniti pranjem vodom. Činjenica da mikroorganizmi u biofilm formaciji pokazuju znatno veću otpornost prema dejstvu antibiotika i raznih dezinficijenasa u odnosu na planktonski oblik, doprinela je izboru etarskih ulja (EU) kao prirodnih jedinjenja velikog i do sada nepotpuno iztraženog antimikrobnog i antibiofilm potencijala. Kulinarske i začinske biljke, bogate EU se od davnina koriste u kulinarstvu i farmaciji, te svako novo saznanje vezano za njihov antimikrobni potencijal može doprineti iznalaženju novog biološkog rešenja za eliminisanje patogena i njihovih biofilmova u hrani, posebno onoj koja se konzumira sveža, kao što je lisnato povrće. Imajući u vidu navedene činjenice, cilj rada je bio da se ispita antibiofilm potencijal EU prema biofilmovima E. coli i S. Typhimurium ATCC 14028 formiranim u in vitro uslovima i na površini lista zelene salate. S tim u vezi prvo je ispitivana sposobnost izolata E. coli različitog porekla da formiraju biofilmove in vitro uz prethodno određivanje morfotipa kolonija na Kongo crvenom agaru (KCA) na dve različite temperature, 25 oC i 37 oC. Zatim je izvršeno ispitivanje sposobnosti preživljavanja odabranog izolata E. coli (koji je prethodnim testiranjem svrstan u jake biofilm producere) i laboratorijskog tipskog soja S. Typhimurium u zemljištu pri konstantnim i promenljivim uslovima vlage i temperature tokom 120 dana inkubiranja. Ispitana je sposobnost adherencije i formiranje biofilma ova dva mikroorganizma na površini lista zelene salate na temperaturi od 25 oC i 37 oC. Na kraju je određen uticaj odabranih EU na adherenciju i formirane biofilmove E. coli i S. Typhimurium u in vitro uslovima i na listu zelene salate. Vizuelizacija biofilma formiranog na površini lista zelene salate izvedena je primenom skening elektronske mikroskopije (SEM). Određivanjem morfotipa kolonija na KCA na temperaturi inkubiranja od 25 oC utvrđeno je da su testirani izolati E. coli formirali kolonije morfotipa RDAR (eng. red, dry and rough), BDAR (eng. brown, dry and rough), RAS (eng. red and smooth) i SAW (eng. smooth and white), dok su na temperaturi inkubiranja od 37 oC formirali kolonije morfotipa, RDAR, BDAR i SAW. Laboratorijski tipski soj S. Typhimurium formirao je kolonije morfotipa RDAR na temperaturi inkubiranja od 25 oC, odnosno SAW na temperaturi inkubiranja od 37 oC. Ispitivanjem sposobnosti formiranja biofilma in vitro uz kvantifikaciju ukupne mase biofilma primenom kristal violet testa na obe temperature uočen je jak uticaj temperature u smislu većeg broja izolata koji su svrstani u jake biofilm producere na nižoj temperaturi inkubiranja. Uporednom analizom rezultata dobijenih za određivanje morfotipa i sposobnosti formiranja biofilma na obe temperature uočena je pozitivna korelacija između broja izolata E. coli koji su formirali RDAR morfotip i broja izolata koji su svrstani u jake biofilm producere. Ispitivanjem sposobnosti preživljavanja odabranog izolata E. coli i S. Typhimurium u zemljištu, nakon 120 dana inkubiranja, ustanovljeno je prisustvo vijabilnih ćelija oba mikroorganizma pri konstantnim i pri promenljivim uslovima vlažnosti i temperature. Stopa preživljavanja S. Typhimurium bila je veća i pri konstantnim i pri promenljivim uslovima temperature i vlažnosti i iznosila je 0,60% odnosno 0,27%. Stepen adherencije na površinu lista zelene salate tokom 3 h na temperaturi od 25 oC iznosio je 6,75 log cfu/cm2 lista za S. Typhimurium, odnosno 6,64 log cfu/cm2 lista za E. coli. Viša temperatura inkubiranja (37 oC) različito je uticala na stepen adherencije ispitivanih mikroorganizama na list zelene salate, generalno ga redukujući na nižu vrednost, pri čemu je kod S. Typhimurium redukcija iznosila 50%, a kod E. coli 10%. Primenom SEM, na mikrografijama manjeg uvećanja uočeno je formiranje ćelijskih agregata E. coli i S. Typhimurium na površini lista zelene salate, koji su sastavni deo biofilma dok je na mikrografijama većeg uvećanja uočena interkonekcija između ćelija i formirani biofilm. Drugi deo ispitivanja sproveden je u cilju određivanja uticaja EU začinskih biljaka bosiljka, mirođije, nane i vreska na inicijalnu ćelijsku adheziju i prethodno formirani biofilm. Pre ispitivanja antimikrobnog i antibiofilm potencijala, analiziran je hemijski sastav EU, koji je pokazao da sva četiri EU sadrže visok % monoterpena. Najzastupljenije identifikovano jedinjenje EU bosiljka bilo je linalool (69,2%), EU mirođije karvon (66,6%) i limonen (25,3%), EU nane mentol (30,8%) i menton (28,8%) i EU vreska p-cimen (33,8%) i karvakrol (32,9%). Najbolji antimikrobni potencijal prema bujonskim kulturama E. coli i S. Typhimurium pokazalo je EU mirođije, sledi EU bosiljka i vreska, dok je EU nane pokazalo najmanji antimikrobni potencijal, koji je vrednovan dobijenim vrednostima za minimalnu inhibitornu koncentraciju (eng. minimal inhibitory concentration, MIC) i minimalnu baktericidnu koncentraciju (eng. minimal bactericidal concentration, MBC). Etarska ulja pokazala su dozno-zavistan uticaj na inicijalnu ćelijsku adheziju i posledično na formiranje biofilma u in vitro uslovima, prema sledećem redosledu: EU mirođije > EU bosiljka > EU vreska > EU nane (odnosi se na koncentracije EU od 2 MIC). Ispitivanjem uticaja EU na ukupnu masu biofilma in vitro dokazano je da EU u primenjenim koncentracijama od 0,5 MIC, MIC i 2 MIC ispoljavaju uticaj na redukciju ukupne mase formiranog biofilma na dozno-zavistan način u funkciji vremena, tako da je najveći % eradikacije biofilma E. coli i S. Typhimurium postignut nakon 60 minuta ekspozicije primenom EU koncentracije 2 MIC prema sledećem redosledu: EU mirođije > EU bosiljka > EU vreska > EU nane. Uticaj EU na prethodno formirani biofilm E. coli i S. Typhimurium na površini lista zelene salate takođe je zavisio od koncentracije. Posmatrajući njihov uticaj sa aspekta broja vijabilnih ćelija biofilma, najefikasnije je bilo EU mirođije koncentracije 2 MIC, a najmanje efikasno EU nane koncentracije MIC. Najveći % redukcije ukupne mase biofilma i E. coli i S. Typhimurium postignut je primenom EU koncentracije 2 MIC prema sledećem redosledu: EU mirođije > EU bosiljka > EU vreska > EU nane. Poređenjem rezultata redukcije ukupne mase biofilma E. coli i S. Typhimurium, formiranog u in vitro uslovima i na površini lista zelene salate, veći procenat redukcije zabeležen je kod biofilmova formiranih u in vitro uslovima, što se može objasniti hrapavom strukturom površine lista zelene salate koja je ograničila kontakt EU i biofilma ispitivanih mikroorganizama. Na osnovu izvedenih ispitivanja, u skladu sa ciljevima ove doktorske disertacije i postignutih rezultata, može se zaključiti da je EU mirođije pokazalo najbolji antimikrobni i antibiofilm potencijal u in vitro uslovima i na kuponima lista zelene salate prema oba ispitivana mikroorganizma. Sledi EU bosiljka, vreska i nane. Dobijeni rezultati upućuju da EU ovih biljaka na osnovu dokazanog antimikrobnog i antibiofilm potencijala koji poseduju mogu naći primenu kao sastojci salatnih preliva, mogu da se inkorporiraju u materijale za pakovanje ili u atmosferu pakovanja doprinoseći time zdravstvenoj bezbednosti zelene salate. | The frequency of foodborne outbreaks is constantly increasing. This trend has been contributed to by changes in diet and the desire of modern consumers to consume minimally processed foods, which primarily include fresh fruits and leafy vegetables. Lettuce is one of the frequent sources of contamination, consumed after washing only. Due to the growing techniques, the contamination pathways of this vegetable with pathogenic bacteria, such as Escherichia coli - E. coli and Salmonella Typhimurium - S. Typhimurium, are numerous. An additional problem is the ability of these pathogens to form a biofilm. In biofilms, pathogens are protected from adverse environmental conditions and cannot be entirely removed by water washing. The fact that microorganisms in biofilm formation show significantly higher resistance to antibiotics and various disinfectants compared to planktonic form, contributed to the choice of essential oils (EOs). EOs as natural compounds of great and until now incompletely investigated antimicrobial and antibiofilm potential. Culinary and spice plants rich in EOs have long been used in cooking and pharmacy, and any new knowledge about their antimicrobial potential can contribute to finding a new biological solution to eliminate pathogens and their biofilms in food, especially those consumed fresh as leafy vegetables. Having in mind this fact, this study aimed to examine the effect EOs on the removal of biofilms of E. coli and S. Typhimurium ATCC 14028 formed in vitro and on lettuce leaves. In this regard, the ability of E. coli isolates of different origins to form biofilms in vitro was examined. Previous, the morphotype of the colonies on the Congo Red Agar (CRA) at two different temperatures, 25 °C and 37 °C, was determined, as well as the viability of the selected E. coli isolates, previously classified as a strong biofilm producer. Furthermore, the viability of the laboratory-type strain S. Typhimurium in soil under constant and variable humidity and temperature during 120 days of incubation was investigated, along with these two microorganisms’ ability to adhere and form a biofilm on the lettuce leaves surface at temperatures of 25 °C and 37 °C. Finally, the influence of selected EO on adherence and formed biofilms of E. coli and S. Typhimurium in vitro and on lettuce leaf was examined. Obtained biofilm visualization was performed using scanning electron microscopy (SEM). By determining the colony morphotypes on CRA at an incubation temperature of 25 °C, the tested isolates of E. coli formed colony morphotypes RDAR (red, dry and rough), BDAR (brown, dry and rough), RAS (red and smooth) and SAW (smooth and white), while at an incubation temperature of 37 °C they formed colony morphotypes, RDAR, BDAR and SAW. The laboratory-type strain S. Typhimurium formed the RDAR and SAW morphotype at incubation temperatures of 25 °C and 37 °C, respectively. Examination of the ability to form biofilms in vitro with quantification of total biofilm mass using crystal violet test at both temperatures showed a strong influence of temperature in terms of a higher number of isolates classified as strong biofilm producers at lower incubation temperature. A comparative analysis of the results obtained to determine morphotype and biofilm formation ability at both temperatures showed a positive correlation between the number of E. coli isolates that formed the RDAR morphotype and the number of isolates classified as strong biofilm producers. By examining the viability of the selected isolate of E. coli and S. Typhimurium in soil, after 120 days of incubation, the presence of viable cells of both microorganisms was detected under both constant and variable conditions of humidity and temperature. The survival rate of S. Typhimurium was higher under both constant and variable temperature and humidity conditions and was 0.60% and 0.27%, respectively. The adhesion degree to the surface of lettuce leaves for 3 h at a temperature of 25 °C was 6.75 log cfu/cm2 leaves for S. Typhimurium and 6.64 log cfu/cm2 leaves for E. coli. Higher incubation temperature (37 °C) differently affected the degree of adhesion of the tested microorganisms to a lettuce leaf, generally reducing it to a lower value, with a reduction of 50% in S. Typhimurium and 10% in E. coli. Using SEM, low magnification micrographs showed the formation of E. coli and S. Typhimurium cell aggregates on the surface of lettuce leaves, which are an integral part of the biofilm, while high magnification micrographs showed interconnection between cells and the formed biofilm. Therefore, the second part of the research within this doctoral dissertation aimed to examine the influence of EOs of spice plants of basil, dill, mint, and heather on the initial cell adhesion and preformed biofilm. Before testing the antimicrobial and antibiofilm potentials, the chemical composition of the EOs was analyzed, this showed that all four EOs contain a high share of monoterpenes. The major compounds of basil EO were linalool (69.2%), dill EO carvone (66.6%) and limonene (25.3%), mint EO menthol (30.8%) and menthone (28.8 %) and heather EO p- cymene (33.8%) and carvacrol (32.9%). The best antimicrobial potential against the broth cultures of E. coli and S. Typhimurium showed dill EO, followed by EOs of basil and heather, while mint EO showed the lowest antimicrobial potential. The antimicrobial potential was evaluated based on the obtained values for minimum inhibitory concentration (MIC) and minimum bactericidal concentration (MBC). Tested EOs showed a dose-dependent effect on initial cell adhesion and consequently on biofilm formation in vitro according to the following order: dill EO > basil EO > heather EO > mint EO (refers to EO concentrations of 2 MIC). By examining the influence of the EO on the total mass of biofilm in vitro, it was proved that EOs in applied concentrations of 0.5 MIC, MIC, and 2 MIC have an effect on reducing the total mass of preformed biofilm in a dose-dependent manner as a function of time. Eradication of preformed biofilms of E. coli and S. Typhimurium were achieved after 60 minutes of exposure to EOs in concentration of 2 MIC in the following order: EO dill > EO basil > EO heather > EO mint. The influence of the EO on the preformed biofilm of E. coli and S. Typhimurium on the surface of lettuce leaves showed also a dose-dependent manner as a function of time. Observing their influence regarding to the number of viable biofilm cells, the most effective was EO dill in a concentration of 2 MIC, and the least efficient was EO dill in a concentration of MIC. The highest % reduction of the total biofilm mass of both E. coli and S. Typhimurium was determined by applying the EO concentration of 2 MIC in the following order: EO dill > EO basil > EO heather > EO mint. By comparing the results of reducing the total mass of E.coli and S. Typhimurium biofilms formed in vitro and on the surface of lettuce leaves, a higher percent reduction was observed in biofilms formed in vitro. This result can be explained by the rough surface structure of lettuce leaves, which limited the contact between the EO and the biofilm of the tested microorganisms. Based on the performed tests following the goals of this doctoral dissertation and the achieved results, it can be concluded that dill EO showed the best antimicrobial and antibiofilm potential in vitro and on lettuce coupons against both tested microorganisms. It is followed by basil, heather and mint EOs. Obtained results indicated that investigated EOs next to be used as ingredients in salad dressings also can be incorporated into packaging materials as well as packaging atmosphere. Based on their proven antimicrobial and antibiofilm potential their application can contribute to food safety and lead to improving health safety in general. | true |
Istraživanje motivacije i demotivacije turista na primeru multi-atrakcijske destinacije | Research of motivation and demotivation of tourists on the example of a multiattraction destination | Snažan rast turističkog prometa širom sveta, u poslednjoj deceniji promenio je način života modernog čoveka, a samim tim i stvorio mnoge poslovne prilike. Turizam je postao jedna od najznačajnijih grana privrede, oblikovao gradove, i stvorio potrebu za prilagođavanjem turističkim trendovima i napredovanjem u cilju privlačenja što većeg broja turista, i ne zaostajanja za vodećim turističkim destinacijama. Ovaj rast nije zaobišao ni Republiku Srbiju, posebno ne tri najveća grada Beograd, Novi Sad i Niš. Da bi se ostvario neophodni napredak turističke ponude, pored novčanih ulaganja, potrebna su i naučna ulaganja, odnosno istraživanja, iz kojih će proisteći znanje potrebno za najbolje moguće upravljanje turističkim destinacijama i prilagođavanje turističkoj potražnji. Iz svega navedenog rodila se motivacija za pisanjem doktorske disertacije, čijim će se istraživanjem odgovoriti na pitanje “šta privlači” i “šta odbija” potencijalne turiste da posete određenu turističku destinaciju. U uvodnom delu, ističe se potreba i značaj istraživanja, kao i primeri stranih studija na istu temu, koji su dali korisne i praktične rezultate. Teorijski deo disertacije sadrži poglavlja koja se tiču samog pojma turističke destinacije, motivaciju, demotivaciju u turizmu, kao i turistički prikaz Beograda, Novog Sada i Niša kao turističkih destinacija, u kojima je izvršeno istraživanje. Kao jedan od glavnih ciljeva doktorske disertacije svakako se izdvaja izrada analitičke skale za anketiranje motivacije i demotivacije turista na primerima multi-atrakcijske destinacije. Značaj izrade ove skale vidi se u tome što se lako može prilagoditi i koristiti za ista ili slična turistička istraživanja na drugim gradovima u Srbiji i van nje. U empirijskom delu prikazani su podaci dobijeni anketiranjem domaćih i stranih turista preko društvenih mreža i na najpoznatijim turističkim atrakcijama Beograda, Novog Sada i Niša. Priprema podataka i analiza uzorka su odrađeni u Statistical Package for Social Sciences Version 23 – SPSS program. Kao uvodni rezultat prikazane su sociodemografske odlike svih turista, čime je stvorena slika o profilu turista, njihovom broju, poreklu i interesovanjima u odnosu na gradove. Nakon sociodemografskih odlika, prikazana je deskriptivna analiza pomoću koje se jasno može videti šta to najviše privlači, a šta odbija turiste. U narednom delu, radi lakšeg dobijanja krajnjih rezultata i odgovora na postavljene hipoteze, odrađena je eksplorativna i konfirmativna faktorska analiza pomoću kojih su dobijeni faktori motiva i ograničenja. Nakon čega je urađen T-test i ANOVA i analiza Latentnih profila. ajtema koji ga sačinjavaju. Na kraju je napisan zaključak, u okviru koga su još jednom prikazani i obrazloženi dobijeni rezultati na svaku od deset postavljenih hipoteza. Na osnovu dobijenih rezultata iz doktorske disertacije stvorena je slika o tome šta to motiviše, a šta demotiviše strane turiste da posete Beograd, Novi Sad i Niš, kao i viđenje turističkih atrakcija iz ugla stranih turista i njihovo viđenje pre dolaska u Srbiju, kao i potpuna, realna slika ovih turističkih destinacija. U diskusiji su još jednom navedeni najbitniji rezultati i izdvojeni faktori motiva i ograničenja. Svaki izdvojeni faktor je posebno objašnjen, navođenjem ajtema koji ga sačinjavaju. Na kraju je napisan zaključak, u okviru koga su još jednom prikazani i obrazloženi dobijeni rezultati na svaku od deset postavljenih hipoteza. Na osnovu dobijenih rezultata iz doktorske disertacije stvorena je slika o tome šta to motiviše, a šta demotiviše strane turiste da posete Beograd, Novi Sad i Niš, kao i viđenje turističkih atrakcija iz ugla stranih turista i njihovo viđenje pre dolaska u Srbiju, kao i potpuna, realna slika ovih turističkih destinacija. | The strong growth of tourist traffic around the world in the last decade has changed the way of life of modern man, and thus created many business opportunities. Tourism has become one of the most important branches of the economy, shaped cities, and created the need to adapt to tourist trends, and progress in order to attract as many tourists as possible, and not lag behind the leading tourist destinations. This growth has not bypassed the Republic of Serbia, especially not the three largest cities, Belgrade, Novi Sad and Nis. In order to achieve the necessary progress of the tourist offer, in addition to financial investments, scientific investments are also needed, ie research, from which the knowledge necessary for the best possible management of tourist destinations and adjustment to tourist demand will result. From all of the above, the motivation to write a doctoral dissertation was born, the research of which will answer the question "what attracts" and "what refuses" potential tourists to visit a certain tourist destination. In the introductory part, the need and importance of research is emphasized, as well as examples of foreign studies on the same topic, which have given useful and practical results. The theoretical part of the dissertation contains chapters concerning the very concept of tourist destination, motivation, demotivation in tourism, as well as the tourist presentation of Belgrade, Novi Sad and Nis as tourist destinations, in which research was conducted. One of the main goals of the doctoral dissertation is certainly the development of an analytical scale for surveying the motivation and demotivation of tourists on the examples of multi-attraction destinations. The importance of making this scale can be seen in the fact that it can be easily adapted and used for the same or similar tourist research in other cities in Serbia and abroad. The empirical part presents the data obtained by surveying domestic and foreign tourists through social networks and the most famous tourist attractions in Belgrade, Novi Sad and Nis. Data preparation and sample analysis were performed in the Statistical Package for Social Sciences Version 23 - SPSS program. As an introductory result, the socio-demographic characteristics of all tourists were presented, which created an image of the profile of tourists, their number, origin and interests in relation to cities. After the socio-demographic characteristics, a descriptive analysis is presented, which can be used to clearly see what attracts and what attracts tourists the most. In the following part, in order to facilitate obtaining the final results and answering the set hypotheses, an exploratory and confirmatory factor analysis was performed, by which the factors of motivation and limitations were obtained. After T/test and ANOVa were applied, followed by Latent Profile Analysis. The discussion once again lists the most important results and highlights the motives and limitations. Each selected factor is explained separately, citing the items that make it up. In the end, a conclusion was written within which the obtained results on each of the ten set hypotheses were once again presented and explained. Based on the results obtained from the doctoral dissertation, a picture was created of what motivates and demotivates foreign tourists to visit Belgrade, Novi Sad, and Nis, as well as seeing tourist attractions from the perspective of foreign tourists, and their vision before arriving in Serbia. as well as a complete, realistic picture of these tourist destinations. | false |
Biostimulatori biljnog rasta poreklom iz morske sredine za primenu u agroindustriji | Plant growth biostimulators originated from marine environment intended for agricultural application | Predmet istraživanja ove doktorske disertacije je izolacija mikroorganizama iz morskog sedimenta, kao i sinteza hidrogel prevlaka, odnosno filmova na bazi polisaharida poreklom iz morskih algi i ispitivanje njihovog biostimulatornog dejstva na rast biljaka, sa ciljem utvrđivanja mogućnosti njihove primene u agroindustriji. Iz uzorka morskog sedimenta Crvenog mora, izolovano je ukupno 32 bakterijske kulture. Utvrđivanjem prisustva osnovnih direktnih i indirektnih mehanizama stimulacije biljnog rasta, izvršen je odabir najpotentnijeg soja za potencijalnu primenu u agroindustriji. Za dalji rad odabran je izolat PPM3, kod koga je utvrđeno prisustvo svih ispitivanih mehanizama: sposobnost fiksiranja atmosferskog azota i rastvaranja fosfata, antagonističko dejstvo prema četiri biljne patogene plesni (Aspergillus flavus, Fusarium graminearum, Alternaria sp. i Mucor sp.), kao i sposobnost proizvodnje hidrolitičkih enzima (proteaza, celulaza, hitinaza i amilaza). Standardnim morfološkim, biohemijskim i molekularnim metodama, novi morski izolat PPM3 je identifikovan kao pripadnik roda Bacillus, a odlikovali su ga sposobnost rasta na raznovrsnim supstratima u širokom opsegu temperature (4-55 °C) i pH uslova sredine (5-10), kao i sposobnost tolerancije visokih koncentracija soli (do 10 %). Detaljniji uvid u mehanizme delovanja, kao i mogućnost primene potencijalnih formulacija na bazi odabranog izolata Bacillus sp. PPM3 u agroindustriji, dobijen je ispitivanjem antagonističkog dejstva njegovog ekstraćelijskog filtrata (EF) utvrđivanjem sposobnosti sprečavanja rasta patogenih plesni: A. flavus, F. graminearum, Alternaria sp. i Mucor sp. Antagonističko svojstvo EF Bacillus sp. PPM3 posledica je proizvodnje termostabilnih antifungalnih jedinjenja, koja direktno sprečavaju rast i germinaciju spora svih ispitivanih plesni. Molekularnom analizom, kod morskog soja Bacillus sp. PPM3 utvrđeno je prisustvo gena odgovornih za sintezu antifungalnih jedinjenja, lipopeptida: iturina, bacilomicina D, mikosubtilina i surfaktina, a njihova uloga u antagonizmu, potvrđena je u in vitro testu, ispitivanjem antifungalnog dejstva lipopeptidnog ekstrakta. Radi utvrđivanja mogućnosti i načina primene Bacillus sp. PPM3 na polju, najpre je ispitana njegova potencijalna fitotoksičnost u testu klijavosti semena, a zatim i uticaj na parametre rasta biljke in vivo. Na osnovu indeksa klijavosti semena, utvrđeno je da ćelije i EF Bacillus sp. PPM3 ne ispoljavaju fitotoksični efekat i bezbedne su za upotrebu, a mogu se okarakterisati kao fitonutrijenti. U in vivo testu sa biljkom kukuruza utvrđeno je pozitivno dejstvo soja Bacillus sp. PPM3 na rast biljke, kako u uslovima infekcije, uzrokovane patogenom F.graminearum, tako i u odsustvu patogena. Svi primenjeni tretmani doveli su do povećanja visine biljke, ukupne dužine korena i biomase, kao i značajnog smanjenja pojave obolelih biljaka. Na osnovu ispoljavanja velikog broja korisnih dejstava na rast biljke, putem raznovrsnih mehanizama, utvrđeno je da postoji veliki potencijal za praktičnu i jednostavnu primenu novog morskog soja Bacillus sp. PPM3 kao biostimulatora biljnog rasta u održivoj poljoprivredi. Funkcionalizovani filmovi na bazi polisaharida iz morskih algi (agara, alginata i njihovih mešavina) uspešno su sintetisani jednostavnom metodom izlivanja polimernog rastvora uz otparavanje rastvarača. Direktnim umešavanjem EF soja Bacillus sp. PPM3 u formulacije filmova, izvršena je njihova funkcionalizacija za primenu u agroindustriji kao filmova za malčiranje i stimulaciju rasta biljaka. Dodatna funkcionalizacija filmova, sa ciljem poboljšanja njihovih optičkih, mehaničkih i barijernih svojstava, izvršena je umrežavanjem polimera posredstvom soli bakra. Svojstva agarnih filmova modifikovana su metodom in situ mineralizacije, odnosno istovremenom sintezom bakarnih mineralnih faza i polimerne mreže, dok su svojstva alginatnih i kopolimernih agarno-alginatnih filmova modifikovana eksternim umrežavanjem već formiranih filmova jonima bakra. FT-IR analiza je pokazala da upotrebljenim metodama sinteze i funkcionalizacije filmova ne dolazi do narušavanja hemijske strukture polimera, iako dolazi do određenih interakcija između dodatih bioaktivnih komponenti (EF Bacillus sp. PPM3 i umreživača) i polimera... | The scope of this doctoral dissertation was the isolation of microorganisms from marine sediment, as well as the synthesis of hydrogel coatings and films based on marine algae polysaccharides, and determination of their potential application in agriculture as plant growth stimulators. Thirty-two new bacterial cultures were isolated from the coastal sediment of the Red sea. The selection of strains for potential application in agriculture was done based on the presence of direct and indirect plant growth promoting (PGP) mechanisms. Strain designated as PPM3 exhibited all tested PGP mechanisms: nitrogen fixation, phosphate solubilization, antagonism towards four plant pathogenic fungi (Aspergillus flavus, Fusarium graminearum, Alternaria sp. i Mucor sp.), as well as the ability to produce hydrolythic enzymes (proteases, cellulases, chitinases and amylases), therefore it was selected for further tests. By employing standard phenotypic, biochemical and molecular approaches, the new marine strain PPM3 was identified as the member of the genus Bacillus. Bacillus sp. PPM3 was able to grow on various substrates, in a wide range of temperatures (4-55 °C) and pH (5-10) and tolerate high concentrations of salt (up to 10%). More detailed insight into Bacillus sp. PPM3 modes of action, as well as the possibility of utilizing formulations based on this strain in agriculture, was obtained by testing antagonistic activity of its’ extracellular filtrate (EF) in an in vitro test with pathogenic fungi: A. flavus, F. graminearum, Alternaria sp. i Mucor sp. The antifungal effect of the EF from Bacillus sp. PPM3 was due to production of highly stable secondary metabolites, that directly suppressed the growth and spore germination of all tested fungi. Molecular analysis confirmed the presence of genes involved in the synthesis of antifungal compounds, lipopeptides: iturin, bacillomycin D, mycosubtilin and surfactin. The role of these compounds in the antagonism of Bacillus sp. PPM3 was confirmed in vitro, by determining the antifungal activity of the lipopeptide extract. In order to test the possibility of applying Bacillus sp. PPM3 in the field, the phytotoxic effect of its’ cells and EF on seed germination was evaluated, as well as their effect on plant growth in vivo. Based on the obtained values of germination index, it was determined that cells and EF of Bacillus sp. PPM3 do not display a phytotoxic effect on seed germination, and therefore are safe for application in the field, as phytonutrients. In a green house experiment, Bacillus sp. PPM3 displayed a positive effect on plant growth in the presence, as well as in the absence of the pathogenic fungi F. graminearum. All employed treatments led to a significant increase of the root length, stem height and total biomass of the plant. Due to the multiple beneficial effects of novel marine strain Bacillus sp. PPM3 on plant growth, exerted through various PGP mechanisms, there is an ample scope for practical application of this strain as a plant growth stimulator in sustainable agriculture. Functionalized films based on polysaccharides from marine algae (agar, alginate and their blend) were successfully produced by a solvent casting method. The functionalization of the films for potential application in agriculture as mulching films and plant growth stimulators, was obtained by directly mixing the EF of Bacillus sp. PPM3 into the polymer solution. In order to obtain films with improved optical, mechanical and water vapor barrier properties, additional functionalization was employed by copper sulfate mediated cross-linking of the polymer chains. Properties of agar films were modified by in situ mineralization by simultaneous formation of copper minerals and polymer network, while properties of alginate and agar-alginate films were modified by external crosslinking with Cu2+ ions. FT-IR analysis showed that the employed methods of functionalization did not alter the chemical structure of the polymers, although interactions between additives (EF of Bacillus sp. PPM3 and cross-linker) and the polymer were detected. SEM analysis showed that the cross-linking method and the presence of the additives in the polymeric network affect the microstructure of all obtained films. Agar films mineralized with copper-carbonate phase had more homogenous structure than the copper-phosphate mineralized films... | true |
Model za unapređenje poslovanja i konkurentnosti preduzeća zasnovan na informacionim sistemima i donošenju odluka | Model for improving business and competitiveness of enterprises based on information systems and decision making | Globalizacija tržišta, savremene informaciono-komunikacione tehnologije, i pandemija korona virusa donijele su fundamentalne promjene i nove poslovne paradigme. Preduzeća koja posluju u zemljama u tranziciji suočavaju se sa nizom izazova kada je u pitanju postizanje i održavanje konkurentske pozicije na međunarodnom tržištu. U ovom radu analizira se uticaj primjene informacionih sistema, menadžmenta kvalitetom i drugih faktora na unapređenje poslovnih rezultata preduzeća. Cilj istraživanja je uspostavljanje modela za unapređenje poslovnih rezultata i tržišnih performansi koji se bazira na poslovnim informacionim sistemima i efektivnom donošenju poslovnih odluka. | The globalization of markets, modern information and communication technologies, and the corona virus pandemic have brought fundamental changes and new business paradigms. Enterprises operating in transition countries face a number of challenges when it comes to achieving and maintaining a competitive position on the international market. This paper analyzes the impact of application information systems application, quality management and other factors on the improvement of business performance. The aim of the research is to establish a model for improving business performance and market performance based on business information systems and effective business decision making. | false |
Radijaciona kompatibilnost tankoslojnih otpornika u integrisanoj tehnologiji | Radiation compatibility of thin layer resistors in integrated technology | U radu se razmatra dejstvo nuklearnog i elektromagnetnog zračenja na tanke izolacione slojeve koji su presudni u odvajanju elektronskih komponenti i struktura u višeslojnim gusto pakovanim integrisanim kolima. Naime, smanjenje debljine aktivnih i pasivnih slojeva integrisanih kola čini iste veoma osetljivim na dejstvo jonizujućeg zračenja i pojave prenapona atmosferskog i komutacionog porekla. Paralelno sa proizvodnjom takvih elektronskih kola razvoj tehnologije je doveo do povećanja nuklearne i elektromagnetne kontaminacije životne sredine. Istovremena pojava tankih višeslojnih elektronskih kola i nuklearne kontaminacije rezultirala je sinergijom koja je ograničila dalju minimizaciju elektronskih komponenti i sklopova postavivši jasnu granicu do koje ona može da ide. U pogledu dejstva nuklearnog zračenja i prenapona posebno je nepoželjan efekat koji može da dovede do proboja tankih izolacionih struktura. Takav efekat dovodi do kratkog spajanja elektronskih sklopova i komponenata čime se u potpunosti uništava višeslojno gusto pakovano integrisano kolo kao i ukupan sistem u koji je to kolo ugrađeno. Posebno nepovoljna situacija je kada se dejstvom jonskog zračenja stvori veće oštećenje u izolacionom sloju koje onda probiju i prenaponi submilivoltnog intenziteta, tj. kada dođe do sinergije između mehanički razarajućeg dejstva jonskog zračenja i električnog razaranja brzih prenaponskih pojava. Da bi se dobila slika o pouzdanosti komercijalnih električnih višeslojno integrisanih elektronskih komponenti u polju jonskog zračenja u ovom radu se opredelilo za numericki eksperiment primenom metode Monte Karlo. Pri tome je izabran optimalan generator slučajnih brojeva i napravljen je model ispitujućeg višeslojnog integrisanog kola pogodan za primenu postavljenog numeričkog eksperimenta. Realni eksperiment, koji je lakše izvodljiv, je izbegnut pošto se njime dobija integralna radijaciona kompatibilnost, a ne i diferencijalna, kao u slučaju numeričkog eksperimenta. Monte Karlo simulacije transporta protona kroz tanke slojeve SiO2, AlN, Al2O3 i polikarbonata su pokazali da su navedeni slojevi imuni na prolazak protona sa energijama većim od ∼10 MeV. Nejonizujući gubici energije ovih visokoenergetskih protona su mali i oni prolaze kroz slojeve bez mnogo atomskog rasejavanja. U donjem delu istraženog opsega protonske energije (od 10 keV do 1 MeV), treba očekivati značajne gubitke jonizacije. Jonizacija i oštećenja uzrokovana pomeranjima usled prolaska protona mogu uticati na svojstva pomenutih izolatora i ugroziti njihovu pouzdanost u složenim sklopovima i uređajima. Tačkasti defekti, od kojih su neki donori nosača naelektrisanja, nastaju u ozračenim izolatorima kao rezultat pomeranja (dislokacije) atoma. Visoko reaktivni slobodni radikali koji se mogu pojaviti u ozračenom leksanu izazivaju cepanje lanca i/ili umrežavanje, što utiče na izolaciona svojstva polikarbonatnih slojeva. | The doctoral dissertation discusses the effect of nuclear and electromagnetic radiation on thin insulating layers that are crucial in the separation of electronic components and structures in multilayer densely packed integrated circuits. The thickness reducing of the active and passive layers of integrated circuits makes them very sensitive to the effects of ionizing radiation and the occurrence of overvoltages of atmospheric and commutation origin. In parallel with the production of such electronic circuits, the development of technology has led to an increase in nuclear and electromagnetic environmental contamination. The simultaneous emergence of thin multilayer electronic circuits and nuclear contamination has resulted in synergies that have limited further minimization of electronic components and assemblies by setting a clear limit to which it can go. With regard to the effects of nuclear radiation and overvoltage, the effect that can lead to the breakthrough of thin insulating structures is particularly undesirable. Such an effect leads to a short circuit of electronic assemblies and components, which completely destroys the multilayer densely packed integrated circuit as well as the overall system in which the circuit is installed. A particularly unfavorable situation is when the action of ion radiation creates greater damage in the insulating layer, which then breakthrough even overvoltages of submilivolt intensity, ie. when there is a synergy between the mechanically destructive effect of ion radiation and the electrical destruction of rapid surges. In order to obtain a picture of the reliability of commercial electrical multilayer integrated electronic components in the field of ion radiation, in this doctoral dissertation we decided on a numerical experiment using the Monte Carlo method. In doing so, the optimal random number generator was chosen and a model of the test multilayer integrated circuit suitable for the application of the set numerical experiment was made. A real experiment, which is easier to perform, is avoided because it gives integral radiation compatibility, and not differential, as in the case of a numerical experiment. Monte Carlo simulations of proton transport through thin layers of SiO2, AlN, Al2O3 and polycarbonate have shown that the investigated layers are immune to the passage of protons with energies higher than ∼10 MeV. Nonionizing energy loss of these high energy protons is low, and they traverse the layers without much atomic displacement. In the lower part of the investigated proton energy range (from 10 keV to 1 MeV), however, substantial ionization losses are to be expected. Ionization and displacement damage produced by protons could influence the properties of these insulators and compromise their reliability within complex structures and devices. Point defects, some of which are charge-carrier donors, arise in irradiated insulators as a result of atomic displacements. Highly reactive free radicals that can appear in irradiated lexan cause chain scission and/or cross-linking, which then affects the insulating properties of polycarbonate layers. | true |
Demografija i obrasci naseljavanja neolitskih populacija na teritoriji Srbije između 6200. i 5300. god. p. n. e. | Demography and settlement patterns of the Neolithic populations in the territory of Serbia between 6200 and 5300 cal BC | Period između -6200. i -5300. godine p. n. e. predstavlja vreme uspostavljanja i konsolidacije neolitskog načina života na teritoriji danjašnje Srbije... | The period between -6200 and -5300 cal BC represents the time of establishment and consolidation of the Neolithic way of life in the territory of modern-day Serbia... | false |
Karakterizacija novosintetisanih derivata cikloalkanspiro-5- hidantoina primenom tečne hromatografije | Characterization of newly synthesized cycloalkanespiro-5-hydantoin derivatives using liquid chromatography | Hromatografsko ponašanje i lipofilnost 21 novosintetisanog 3-(4- supstituisani benzil)cikloalkanspiro-5-hidantoina proučavana je u uslovima tečne hromatografije na obrnutim fazama. Hromatografsko ponašanje ispitivano je primenom tečne hromatografije na tankom sloju i tečne hromatografije pod visokim pritiskom. Kao nepokretna faza primenjen je hemijski modifikovani silika gel sa kovalentno vezanim C-18 grupama. Kao pokretne faze korišćene su dvokomponentne smeše vode i organskog rastvarača u različitim zapreminskim odnosima. U hromatografiji na tankom sloju pokretne faze su sadržale jedan od sledećih organskih rastvarača: etanol, n-propanol, i-propanol, t-butanol, acetonitril, aceton, tetrahidrofuran ili 1,4-dioksan, dok je u hromatografiji pod visokim pritiskom kao pokretna faza korišćena smeša vode i acetonitrila. Na osnovu rezultata ispitivanja diskutovan je uticaj prirode organskog rastvarača u pokretnoj fazi, uticaj strukture spirohidantoina, kao i uticaj sadržaja organskog rastvarača na hromatografsko ponašanje ispitivanih jedinjenja. Linearna zavisnost RM vrednosti od zapreminskog udela organskog rastvarača u pokretnoj fazi utvrđena je za sva ispitivana jedinjenja. Na taj način omogućeno je izračunavanje hromatografskog parametara lipofilnosti (RM0, odnosno log kw). Izračunati hromatografski parametri lipofilnosti su upoređeni sa računskim parametrima lipofilnosti (log P) primenom linearne regresione analize i uspostavljene su linearne zavisnosti. Podeoni koeficijenti log P za sve ispitivane spirohidantoine određeni su i indirektno uz pomoć referntnih jedinjenja, odnosno na osnovu kalibracionih modela. LSER modelovanje primenjeno kako bi se ustanovilo koje interakcije dovode do raspodele u samim hromatografskim sitemima, odnosno raspodele između pokretne i nepokretne faze. Pored identifikacije interakcija, LSER modelovanje je primenjeno za utvrđivanje vrste, kao i za određivanje jačine hemijskih interakcija. QSRR analiza je primenjena za pronalaženje matematičkih modela kojim se opisuje veza između hromatografskih parametara lipofilnosti i strukture novosintetisanih derivata spirohidantoina. Do odgovarajućih QSRR modela došlo se primenom metode višestruke linearne regresije (MLR). Sposobnost predviđanja svakog modela je definisana internim validacionim koeficijentom. Pravilo Lipinskog je primenjeno sa ciljem da se proveri da li ispitivani spirohidantoini imaju dobru (teorijsku) oralnu biodostupnost. Uticaj organskog rastvarača u pokretnoj fazi, kao i uticaj supstituenta na hromatografsku lipofilnost procenjen je primenom metoda multivarijantne analize, hijerarhijskom klaster analizom (HCA) i analizom glavnih komponenata (PCA). Ove metode omogućavaju grupisanje ispitivanih derivata spirohidantoina, kao i primenjenih pokretnih faza prema njihovoj polarnosti. Primenom ove dve metode proučavana je i povezanost hromatografskih parametara lipofilnosti i potencijalne biološke aktivnosti spirohidantoina. | The chromatographic behavior and lipophilicity of 21 newly synthesized 3-(4- substituted benzyl)cycloalkanespiro-5-hydantoins were studied in reversedphase liquid chromatography conditions. Chromatographic behavior was analyzed by using thin-layer liquid chromatography and high-performance liquid chromatography. Chemically modified silica gel with covalently bonded C-18 groups was used as the stationary phase. Two-component mixtures of water and organic solvent in different volume ratios were used as mobile phases. In thin-layer chromatography, the mobile phases contained one of the following organic solvents: ethanol, n-propanol, i-propanol, t-butanol, acetonitrile, acetone, tetrahydrofuran, or 1,4-dioxane, while in highperformance liquid chromatography the mixture of water and acetonitrile was used as mobile phase. Based on the test results, the influence of the nature of the organic solvent in the mobile phase, the influence of the structure of spirohydantoin, as well as the influence of the content of the organic solvent on the chromatographic behavior of the tested compounds was analyzed. The linear dependence of the RM value on the volume fraction of organic solvent in the mobile phase was determined for all tested compounds. In this way, it was possible to calculate the chromatographic parameters of lipophilicity (RM0, ie log kw). The calculated chromatographic parameters of lipophilicity were compared with the calculated parameters of lipophilicity (log P) using linear regression analysis and linear dependences were established. The partition coefficients log P for all tested spirohydantoins were determined indirectly, as well, with the help of reference compounds, based on calibration models. LSER modeling was used to determine which interactions lead to the partition in the chromatographic systems, that is the partition between the mobile and stationary phases. In addition to identifying interactions, LSER modeling was used to determine the type as well as the strength of chemical interactions. QSRR analysis was applied to find mathematical models for describing the relationship between chromatographic lipophilicity parameters and the structure of newly synthesized spirohydantoin derivatives. The corresponding QSRR models were obtained by using the multiple linear regression (MLR) method. The predictability of each model is defined by an internal validation coefficient. Lipinski's rule was applied to verify whether the tested spirohydantoins have good (theoretical) oral bioavailability. The influence of the organic solvent in the mobile phase, as well as the influence of the substituent on chromatographic lipophilicity, was assessed using multivariate analysis methods, hierarchical cluster analysis (HCA), and principal components analysis (PCA). These methods group the tested spirohydantoin derivatives, as well as the applied mobile phases based on their polarity. The relationship between chromatographic parameters of lipophilicity and the potential biological activity of spirohydantoin was analyzed using these two methods. | false |
Uklanjanje antrahinonskih boja iz vodenih rastvora adsorpcijom, elektrohemijskom oksidacijom i višim oksidacionim procesima | Removal of anthraquinone dyes from aqueous solutions by adsorption, electrochemical oxidation and advanced oxidation processes | U radu je ispitivana mogućnost uklanjanja ili razgradnje antrahinonskih boja C.I. kiselo plavo 111 (AB111) i C.I. kiselo ljubičasto 109 (AV109) adsorpcijom, elektrohemijskom oksidacijom i višim oksidacionim procesima. Tokom ispitivanja uklanjanja ispitivanih antrahinonskih boja iz vodenih rastvora, korišćene su čestice na bazi aluminijum-oksida dopovane različitim masenim udelom gvožđe(III)-oksida (4 i 13 mas. %) termički obrađene na temperaturama 700, 800 i 900 ℃. Karakterizacija termički obrađenih čestica korišćenih tokom ispitivanja vršena je SEM-EDS i XRD analizama. Ispitan je uticaj početne koncentracije adsorbenta i boje, početne vrednosti pH, vrste adsorbenta i temperature na efikasnost uklanjanja boja i kinetiku adsorpcije. Takođe, određeni su i termodinamički modeli i parametri adsorpcije antrahinonske boje AB111. Ispitivanje obezbojavanja rastvora i razgradnje ispitivanih antrahinonskih boja elektrohemijskom oksidacijom u zavisnosti od mehanizma procesa podeljeno je na dve celine: direktnu i indirektnu elektrohemijsku oksidaciju. Tokom ispitivanja korišćena je IrOX anoda, određena je zavisnost efikasnosti obezbojavanja rastvora od jačine struje, koncentracije elektrolita i početne vrednosti pH rastvora. U radu je određen specifični utrošak električne energije u zavisnosti od primenjene jačine struje. Ispitivanje obezbojavanja rastvora i razgradnje molekula boja višim oksidacionim procesima obuhvata primenu Fenton, foto-Fenton i elektro-Fenton (elektroasistirani-Fenton) procesa. Tokom svih ispitivanja utvrđen je uticaj početne koncentracije vodonik-peroksida, Fe2+ jona i vrednosti pH rastvora na efikasnost svih procesa, a tokom elektro-Fenton procesa ispitivan je i uticaj anode (IrOX i Pt) i jačine struje na efikasnost i kinetiku obezbojavanja rastvora. Ispitan je i uticaj 2-propanola, hlorida i sulfata na efikasnost obezbojavanja rastvora Fenton i elektro-Fenton procesima. U cilju sagledavanja isplativosti procesa, izračunati su mogući troškovi obezbojavanja rastvora ovim procesima. Metoda UV-Vis spektrofotometrije je korišćena da bi se pratila promena koncentracije boje tokom obezbojavanje rastvora. Efikasnost razgradnje boje AB111 elektrohemijskom oksidacijom i višim oksidacionim procesima ispitivana je promenom vrednosti ukupnog organskog ugljenika (TOC analiza). Joni koji su nastali razgradnjom boja detektovani su metodom jonske hromatografije. Karakterizacija proizvoda razgradnje izvršena je FT-IR, HPLC-MS i GC-MS analizama. Ispitivanjem klijanja Mung pasulja, određena su fitotoksikološka svojstva početnog rastvora boje AB111 i rastvora dobijenih posle tretmana Fenton i elektro-Fenton procesima. | The removal or degradation of anthraquinone dyes C.I. Acid Blue 111 (AB111) and C.I. Acid Violet 109 (AV109) was studied by adsorption, electrochemical oxidation, and advanced oxidation processes. During the investigation of the anthraquinone dyes’ removal from aqueous solutions, alumina-based particles doped with different mass fractions of iron (III)-oxide (4 and 13 wt %) thermally treated at temperatures of 700, 800, and 900 ℃ were used. The characterization of the heat-treated particles used during the examination was performed by SEM-EDS and XRD analyses. The influence of the initial concentration of adsorbent and dye, initial value of pH, type of adsorbent and temperature on the efficiency of dye removal and adsorption kinetics was investigated. Also, thermodynamic models and adsorption parameters of anthraquinone dye AB111 were determined. The study of the decolorization and degradation of the anthraquinone dyes by electrochemical oxidation depending on the process mechanism was divided into two parts: direct and indirect electrochemical oxidation. During the study, the IrOX anode was used, and the dependence of the solution’s decolorization efficiency on the applied current, electrolyte concentration, and initial pH value of the solution was determined. The specific consumption of electricity depending on the applied current was determined. The study of decolorization and degradation of the dyes by advanced oxidation processes included the application of Fenton, photo-Fenton and electro-Fenton (electro-assisted-Fenton) processes. During the study, the influence of the solution’s initial concentration of hydrogen peroxide, Fe2+ ions and pH values on the efficiency of all processes was determined, and during the electro-Fenton process the influence of the anode (IrOX and Pt) and current on the efficiency and kinetics of the solution’s decolorization were examined. The influence of 2-propanol, chloride and sulfate ions on the decolorization efficiency of the Fenton and electro-Fenton process was also determined. In order to assess the cost-effectiveness of the process, the possible costs of decolorization of the solution by these processes were calculated. The UV-Vis spectrophotometry method was used to follow the change in the dyes’ concentration during the decolorization of the solution. The efficiency of AB111 degradation by electrochemical oxidation and advanced oxidation processes was established by total organic carbon analysis. Ions formed by dye degradation were detected by ion chromatography. The characterization of the degradation products was performed by FT-IR, HPLC-MS and GC-MS analyzes. The phytotoxicological properties of the AB111 dye solution as well as of the solutions after the treatment by Fenton and electro-Fenton processes were determined using the Mung beans. | true |
Obrazovanje odraslih u funkciji prevazilaženja negativnih efekata rada | Adult education in function of owercoming negative effects of work | Cilj ovog teorijsko-empirijskog istraživanja je ispitivanje procena ispitanika o ulozi obrazovanja odraslih u prevazilaženju negativnih efekata rada koji se javljaju kao posledica promena na globalnom nivou, nivou organizacije i nivou posla koji obavljaju. Drugi deo cilja predstavlja kreiranje modela ponude obrazovnih intervencija koje su usmerene na prevazilaženje negativnih efekata rada. Rezultati upućuju na sledeće: potvrđeno je da postoje razlike u proceni stepena izloženosti negativnim efektima rada; proceni mogućnosti delovanja obrazovnih aktivnosti u njihovom prevazilaženju; i dosadašnjoj participaciji u obrazovnim aktivnostima sa tim ciljem, u odnosu na nivo obrazovanja, grupu poslova, dužinu radnog staža, starost, pol, učestalost pohađanja sadržaja neformalnog obrazovanja. Ispitanici nižeg nivoa obrazovanja su u većoj meri izloženi negativnim efektima rada, u manjoj meri procenjuju mogućnosti delovanja obrazovanja u njihovom prevazilaženju i u manjoj meri su participirali u obrazovnim aktivnostima sa tim ciljem. Korelacije su pokazale da oni koji su izloženi negativnim efektima rada i koji su participirali do sada u obrazovnim aktivnostima procenjuju da obrazovanje može da deluje na njihovo prevazilaženje; da ispitanici koji su participirali do sada u obrazovnim aktivnostima procenjuju da su u manjoj meri izloženi negativnim efektima rada. Na osnovu rezultata istraživanja, modifikovan je početni nacrt modela i predložen novi koji se sastoji iz dva segmenta ponude. Prvi segment se odnosi na aktivnosti informisanja i upoznavanja, drugi na kombinaciju dugoročne pomoći od strane stručnjaka i obučavanja, oba sa elementima savetodavnih aktivnosti. Jedna od osnovnih karakteristika modela obrazovnih aktivnosti za prevazilaženje negativnih efekata rada jeste fleksibilnost. | The aim of this theoretical-empirical research is to examine respondents' assessments of the role of adult education in overcoming the negative effects of work that occur as a result of changes at the global level, the level of organization and the level of work they perform. The second part of the goal is to create a model that offers educational interventions which are aimed at overcoming the negative effects of work. The results indicate the following: it was confirmed that there are differences in the assessment of the degree of exposure to the negative effects of work; in assessing the possibility of the action of educational activities in overcoming them; and differences in previous participation in educational activities with the aforementioned goal, in relation to the level of education, group of jobs, length of service, age, gender, frequency of non-formal education attendance. Respondents with lower education are more exposed to the negative effects of work, they estimate that the possibilities of education in overcoming those effects are small, and to a lesser extent participated in educational activities that have that goal. Correlations have shown that respondents who are exposed to the negative effects of work, and who have so far participated in educational activities, assess that education can influence the overcoming of these effects; and that respondents who have participated in educational activities estimate that they are less exposed to the negative effects of work. Based on the research results, the proposed draft model was modified and a new one was proposed which consists of two segments. The first segment refers to information and familiarization activities, the second to a combination of long-term assistance by experts and training, both with elements of advisory activities. One of the basic characteristics of the model of educational activities for overcoming the negative effects of work is flexibility. | true |
Optimizacija ruta u tretiranju poljoprivrednog zemljišta | Route optimization in agricultural land treatment | Predmet istraţivanja doktorske disertacije je tretiranje poljoprivrednog zemljišta, odnosno kreiranje i izbor efikasnih ruta. Pregledom literature uoĉeno je da su u oblasti poljoprivrede rešavani razliĉiti lokacijski problemi, problemi alokacije i rutiranja. Znaĉajnu ulogu u odgovornom planiranju korišćenja poljoprivrednih resursa ima i prepoznavanje i rešavanje raznih optimizacionih problema koji se javljaju u procesu eksploatacije, o ĉemu svedoĉi i veliki broj istraţivanja koja se bave primenom metoda operacionih istraţivanja u ovoj oblasti. Problem koji se rešava se sastoji od izvršenja jedne vrste operacije na isparcelisanom poljoprivrednom zemljištu koje je potrebno tretirati korišćenjem avijacije. Karakteristike problema su: zemljište je isparcelisano i takve je površine da ga je nemoguće obraditi jednim preletom aviona; postoji nehomogena flota aviona i više potencijalnih letelišta koja se mogu koristiti za uzletanje i sletanje aviona; jednim preletom je moguće obraditi više parcela u zavisnosti od kapaciteta aviona. Prouĉavani problem se sastoji u odreĊivanju optimalnih ruta za dati broj aviona koji se koriste za tretiranje isparcelisanog poljoprivrednog zemljišta hemikalijama. Ovaj NP (Nondeterministic Polynomial) teţak problem je prikazan na grafu i predstavlja specijalnu varijantu roblema rutiranja vozila (The Vehicle Routing Problem - VRP) sa više depoa gde se generiše transportni plan za homogeni proizvod (hemikalije korišćene za tretiranje zemljišta) sa razliĉitih lokacija ponude (letelišta) do razliĉitih lokacija potraţnje (parcele) uz minimalne troškove. Da bi se jedno zemljište, podeljeno na parcele, efikasno tretiralo uz pomoć avijacije, potrebno je: izabrati letelišta koja će se koristiti za uzletanje i sletanje i odrediti alokaciju parcela letelištima, odrediti naĉin preleta svake parcele (obrada parcele, tj. izvršenje operacije nad parcelom) i redosled tretiranja parcela. Deo rešenja problema je i odreĊivanje broja potrebnih aviona, kao i struktura same flote. Kompleksnost problema i primeri većih dimenzija uslovili su formulisanje specijalne heuristike za rešavanje opisanog problema. Heuristikom su rešeni primeri većih dimenzija. Primenom razvijene specijalne heuristike dobijaju se planovi obrade - odnosno skup ruta kojima će poljoprivredni avion obraditi sve parcele na jednom poljoprivrednom zemljištu. Metoda obavijanja podataka (Data Envelopment Analysis – DEA) primenjena je za poreĊenje više planova obrade istog problema (dobijenih primenom heuristike) i odreĊivanje relativno efikasnih planova, a u okviru jednog efikasnog plana obrade primenom DEA metode su odreĊene relativno efikasne rute. U oba sluĉaja primenjen je CCR DEA izlazno orijentisani model. Predloţeni pristupi su testirani na primerima razliĉitih dimenzija i pokazalo se da se primenom DEA metode moţe oceniti efikasnost i izabrati planovi obrade i rute koje će se koristiti za tretiranje poljoprivrednog zemljišta. | The subject of this research is the agricultural land treatment, i.e. determination and selection of efficient routes in the treatment of agricultural land. The review of available literature proved that in the field of agriculture, different location problems, problems of allocation and routing are being solved. Identification and solving various optimization problems that arise in the treatment of the agricultural land have an important role in responsible planning of agricultural resources and its usage, which is confirmed in large number of studies that deal with the application of operational research methods in this field. The problem that is solved consists of performing one type of operation on a parceled agricultural land using agricultural aviation. The characteristics of the problem are: the land is divided into parcels; the surface of the whole land can not be processed by a single plane overflight; a non-homogeneous fleet of aircraft is used; there exists several potential airfields that can be used as landing sites; processing of several parcels can be done with one overflight (depending on the capacity of the aircraft). The studied problem consists of determining the optimal routes for a given set of aircraft used for chemical treatment of arable agricultural land divided into parcels. This NP (Nondeterministic Polynomial) problem is represented on a graph and represents a specific variant of the multidepot vehicle routing problem (VRP) where a min-cost plan for the transportation of a homogeneous product (chemicals used for land treatment) from different supply locations (airfields) to different demand locations (agricultural parcels) should be generated. In order to effectively treat an agricultural land divided into parcels using agricultural aviation, it is necessary to: choose the airfields for take-offs and to determine the parcel allocation to the airfields, determine the treatment way for each parcel and sequence of parcel treatment. Part of the solution of the problem is to determine the number of required aircrafts, as well as the structure of the fleet itself. The complexity of the problem and large dimensions of the problem examples have led to the formulation of a special heuristics. These examples of larger dimensions are solved using formulated heuristics. The application of the special heuristics results in processing plans - that is, a set of routes the agricultural aircraft will take and process all the parcels on one agricultural land. DEA (Data Envelopment Analysis) method is applied to compare multiple processing plans (obtained using heuristics) and to determine relatively efficient plans. Relatively efficient routes are determined within one efficient processing plan, also by using DEA method. In both cases, an output-oriented DEA model is applied. The proposed approaches are tested on examples of different dimensions and it is shown that, by applying the DEA method, the efficiency and selection of cultivation plans and routes that will be used for the treatment of agricultural land can be evaluated. | true |
Uticaj nematerijalne imovine na finansijske performanse i procenu vrednosti kompanija koje posluju na vebu | The effect of intangible asset on financial performance and valuation of web based companies | Adekvatno upravljanje nematerijalnom imovinom je preduslov za uspešno upravljanje celokupnim poslovanjem. Stoga, poznavanje strukture nematerijalne imovine svake kompanije predstavlja neophodnost za svaki tip poslovanja. Poslovanje u domenu veba predstavlja jedan od najbrže rastućih i najizazovnijih industrija, pri čemu se vrednost ovakvih kompanija najčešće ne zasniva na indikatorima iz finansijskih izveštaja i njenoj materijalnoj imovini, već na nematerijalnom delu imovine. Sa druge strane, kompleksnost nematerijalne imovine kompanija koje posluju na vebu često predstavlja izazov, kako za vlasnike i menadžment u procesu upravljanja, tako i za investitore u procesu procene vrednosti datih kompanija. Razumevanje relacija između svakog elementa strukture nematerijalne imovine i finansijskih performansi određene veb kompanije je ključ poslovnog uspeha, i neophodan korak u celokupnom procesu utvrđivanja vrednosti kompanije. U radu je predstavljeno istraživanje o relacijama između elemenata strukture nematerijalne imovine veb kompanija i njihovih finansijskih performansi, a u cilju utvrđivanja uticaja na vrednost kompanije. Utvrđivanjem veza između pomenutih subjekata, predstavnici privrede, ali i akademske zajednice će stići uvid u važnost upravljanja nematerijalnom imovinom. Rad se zasniva na pretpostavci da nematerijalna imovina ima direktan uticaj na indikatore uspešnosti poslovanja. U radu će takođe biti predstavljeni modeli procene vrednosti kompanija, sa fokusom na veb industriju, čime se zaokružuje relacija između nematerijalne imovine i njenih elemenata, finansijskih performansi i vrednosti veb kompanija. | The proper management of intangible assets is a precondition for successfully managing the whole business. Therefore, knowing the structure of the intangible assets of each company is a necessity in each business area. Web businesses are one of the fastest growing and most challenging industries, and their value is often not based on indicators from the financial statements and its material assets, but on the non-material part of the company. On the other hand, the complexity of the intangible assets of web-based companies often poses a challenge to both owners and management in the process of managing the company, but investors as well in the process of assessing the value of these companies. Understanding the relationship between each element of the structure of the intangible asset and the financial performance of a particular web company is the key to business success and a necessary step in the overall process of determining the value of the company. The paper will emphasise the research on relations between the structural elements of the intangible assets of the web companies and their financial performances in order to determine the effect on the company value. By establishing relations between the research elements, the business representatives, as well as the academic community, will gain insight into the importance of managing the intangible assets. This paper is based on the assumption that intangible assets have a direct impact on performance indicators. It will also present models of company valuation, with a focus on the web industry, which puts together the relationship between intangible assets and its elements, financial performance indicators and the value of web companies. | false |
Primena modela obrnute učionice u obradi jedinica s poredbenim i načinskim značenjem u nastavi srpskog kao stranog jezika | Application of the flipped classroom method while teaching Serbian as a foreign language, focusing on sentence structures with meanings of comparison and manner | Predmet ove disertacije je obrada sintaksičkih jedinica s poredbenim i načinskim značenjem u nastavi srpskog kao stranog jezika, metodički koncipirana prema modelu „obrnute učionice“. Primenom kvantitativne i kvalitativne analize u okviru strukturalno- deskriptivnog modela utvrđuju se specifičnosti, sličnosti i razlike između poredbenih i načinskih konstrukcija u nastavi srpskog kao stranog jezika, sa posebnim ciljem da se definiše njihovo mesto u sintaksičkom sistemu i otvore alternativni načini prezentovanja ove nastavne jedinice. Metodički model „obrnute učionice“ smatra se pogodnim za savremenu nastavu jer unapređuje najbolje tekovine tradicionalne nastave, dugoročno gledano štedi vreme, odlikuje se aktuelnošću, dostupnošću materijala, prilagođen je nivou znanja, uzrastu, različitim stilovima učenja i ličnim afinitetima. Osim receptivnog korpusa (dvanaest udžbenika srpskog kao stranog jezika na A, B, C nivou), analiziran je i produktivni (pisani) korpus studenata polaznika kurseva srpskog kao stranog jezika. Pomoću eksperimentalne metode sprovedeno je pilot- istraživanje na Filozofskom fakultetu Univerziteta „Komenski“ (Bratislava, Slovačka 2017/2018). Na osnovu tih rezultata praćen je napredak tzv. kontrolne grupe na Sofijskom univerzitetu „Sveti Kliment Ohridski“ 2018/2019. godine. Dakle, predmetom ovog rada obuhvaćena je nastava srpskog kao stranog jezika na različitim filološkim fakultetima. Cilj je da se ispita: (1) obrada poredbenih i načinskih jedinica u aktuelnim udžbenicima srpskog kao stranog jezika; (2) raspored tih jedinica na tri nivoa vladanja stranim jezikom; (3) primena modela obrnute učionice u obradi poredbenih i načinskih jedinica na različitim nivoima (A, B, C). U zasebnom poglavlju date su implikacije za nastavnu praksu sa po pet zadataka za svaki od nivoa uz upotrebu veb-alata koji se mogu primeniti u „obrnutoj učionici“, a mogu biti namenjeni svim studentima, a ne samo studentima filologije. Ključne reči: poredbene konstrukcije, načinske konstrukcije, srpski kao L2, model „obrnute učionice“, platforme za učenje, digitalna pismenost, receptivni korpus, produktivni korpus. | The subject matter of this dissertation is concerned with teaching Serbian as a foreign language, focusing on syntactic units which incorporate the meanings of comparison and manner. The main teaching methodology employed in the study is the „Flipped Classroom“ method. By employing quantitative and qualitative analysis within the structural-descriptive model, we can establish the characteristics, similarities, and differences between comparative constructions and constructions of manner when teaching Serbian as a foreign language, to define their place in the syntactic system and open new ways of presenting these units. The methodological framework of the „Flipped Classroom“ is deemed appropriate for contemporary classrooms because it upgrades the best features of a traditional classroom, it saves time in the long term, it can provide the newest and topical materials for the students which are readily available, and it adapts the teaching to one’s knowledge, age, styles of learning and personal preferences. The research is based on a corpus consisting of twelve textbooks from different publishers and CEFR levels (A, B, C). In addition to the receptive corpus, we have analyzed a productive corpus consisting of mistakes that beginner students made while writing essays. The pilot research was conducted at the Faculty of Philosophy, „Comenius University“ (Bratislava, Slovakia 2017/2018) using an experimental method. Based on the results and with certain modifications, we used action research methods and monitored the development of the control group at the Sofia University „St. Kliment Ohridski“ 2018/2019. Thus, the subject of this paper encompasses teaching Serbian as a foreign language in different philology faculties. The aim was to study: (1) how the comparative units and units of manner were dealt with in the contemporary textbooks of Serbian as a foreign language; (2) the principles by which one should allocate the aforementioned units on all three observed CEFR levels (assignment suggestions can be found on Moodle and Edmodo platforms); (3) the principles by which one can apply the Flipped Classroom method when teaching the comparative and manner units to different levels (A, B, C). In a separate chapter, we have outlined the implications this might have on the teaching praxis, in addition to five assignments for each of the levels that use web tools that can be employed in the Flipped Classroom. | false |
Uticaj ishrane na životni ciklus i morfološku varijabilnost Plodia interpunctella (Lepidoptera: Pyralidae) | Influence of dieton life history and morphological variability of Plodia interpunctella (Lepidoptera: Pyralidae) | Cilj ovog istraživanja je eksperimentalno ispitivanje i analiza uticaja sadržaja vlage, makronutrijenata (proteina, masti, ugljenih hidrata, ukupnih i direktno redukujućih šećeri i skroba), pepela i sekundarnih metabolita (ukupnih fenolnih jedinjenja, flavonoida i tanina) u hranljivim podlogama na osobine životne istorije (preživljavanje, dužina i dinamika razvića razvojnih stadijuma, uticaj sparivanja imaga na dužinu njihovog života, trajanje ovipozicije i fekunditet) i morfološku varijabilnost (dužina tela i prednjih krila) laboratorijske populacije bakrenastog plamenca Plodia interpunctella. Larvama je kao hrana ponuđeno 28 prehrambenih proizvoda grupisanih u tri grupe: sušeno (16 vrsta) i jezgrasto voće (četiri vrste) i žita (pet strnih i tri vrste prosolikih), kao i standardna laboratorijska podloga (SLP). Utvrđeni su značajni efekti ishrane na životnu istoriju i morfološku varijabilnost P. interpunctella. Dobijeni podaci o osobinama životne istorije su integrisani u modele za predviđanje dinamike ovipozicije, ulutkavanja i eklozije imaga. Preživljavanje preadultnih stadijuma je bilo najveće za larve hranjene jezgrastim voćem. Larve odgajane na SLP i jezgrastim voćem su najbrže prelazile u naredni stupanj. Najkraće preadultno razviće su imale jedinke hranjene SLP i jezgrastim voćem. Različita ishrane nije uticala na preživljavanje stadijuma lutke. Ulutkavanje i eklozija imaga su bili značajno brži i ujednačeniji kod jedinki hranjenih SLP i jezgrastim voćem. Imaga odgajena na prosolikim žitima i jezgrastim voćem su najduže živela. Razlike u dužini života mužjaka i ženki uglavnom nisu bile statistički značajne. Sparene ženke su uglavnom živele znatno kraće od nesparenih. U većini ogleda, nije uočena statistički značajna razlika u dužini života između sparenih mužjaka i ženki, odnosno nesparenih mužjaka i ženki. Ženke odgajene na jezgrastom voću, SLP, sušenim smokvama i godži bobicama su polagale najveći broj jaja. Dužina tela i prednjih krila imaga odgajenih na jezgrastom voću i SLP je uglavnom bila veća nego onih na sušenom voću i žitima. SLP, jezgrastvo voće, sušena smokva i godži bobice su najpogodnija hrana za P. interpunctella. | The aim of this research is experimental investigation and analysis of the influence of content of moisture, macronutrients (proteins, fats, carbohydrates, total and reducing sugars and starch), ash, and secondary metabolites (total phenolics, flavonoids and tannins) in larval diet on the life history traits (survival, developmental duration and dynamics of all life stages, influence of mating on adult longevity, duration of oviposition, and fecundity) and morphological variability (body and forewing length) of the laboratory population of Indian meal moth, Plodia interpunctella. The larvae were offered 28 diet types grouped into three groups: dried fruits (16 species), nuts (four species) and cereals (five small grain and three millet species), as well as a standard laboratory diet (SLD). Significant influence of nutrition on life history and morphological variability of P. interpunctella were found. The obtained data on the life history traits were integrated into models for predicting the dynamics of oviposition, pupation and adult emergence. Survival of preadult stages was the highest for larvae reared on nuts. Larvae reared on SLD and nuts were the fastest to move to the next instar. The shortest preadult development was in individuals reared on SLD and nuts. Different diets did not affect the survival of the pupa stage. Pupation and adult emergence were significantly faster and more synchronized in individuals reared on SLD and nuts. Adults reared on millet cereals and nuts lived the longest. Differences in the male and female longevity were generally statistically insignificant. Copulated females generally lived significantly shorter than uncopulated ones. Mostly, no significant difference in longevity between copulated males and females was observed, or between uncopulated males and females. Females reared on nuts, SLD, dried figs and goji berries laid the largest number of eggs. The body and forewing length of adults reared on nuts and SLD were generally longer than in those reared on dried fruits and cereals. SLD, nuts, dried figs and goji berries are the most suitable diet for P. interpunctella. | true |
Nusproizvod agroindustrije – zeleno lišće: Novi izvor proteina i bioaktivnih jedinjenja | Agroindustry by-product – green leaves: A new source of protein and bioactive compounds | U okviru ove doktorske disertacije istraživanja su bazirana na ekstrakciji proteina iz nusproizvoda prerade povrća – zelenog lišća, sa ciljem ispitivanja njihovih funkcionalnih i bioloških karakteristika, kao i razvoja novih formulacija prehrambenih proizvoda na bazi ovih proteina. Akcenat je stavljen na valorizaciju nusproizvoda agroindustije koji nastaju nakon uzgoja i branja povrća u cilju dobijanja novih proteina. Istraživanja su sprovedena na proteinima dobijenih iz lišća karfiola, brokolija, kupusa i cvekle. U prvoj fazi istraživanja, dobijeni proteini lišća primenom alkalne ekstrakcije iskarakterisani su u pogledu funkcionalnih i bioloških osobina, ispitana je njihova svarljivost kao i antioksidativni potencijal dobijenih hidrolizata. U drugoj fazi, istraživanja su bazirana na unapređenju procesa ekstrakcije proteina lišća primenom ultrazvučnog i enzimskog predtretmana, a efikasnost ekstrakcije praćena je ispitivanjem funkcionalnih i fizickih karakteristika dobijenih proteina lišća. U trećoj fazi, istraživanja su sprovedena sa fokusom na ugradnju proteina lišća brokolija kao funkcionalnog dodatka u prehrambeni matriks sa ciljem dobijanja novog proizvoda, i ispitivanja njegovih fizičko – hemijskih, strukturnih i senzornih osobina, in vitro digestije i antioksidativnog potencijala nakon varenja. Rezultati prikazani u ovoj doktorskoj disertaciji čine naučno saznanje o primeni tehnika za ekstrakciju proteina iz zelenog lišća, a takođe i o dobijanju prehrambenih proizvoda unapređenih bioloških i nutritivnih osobina koji mogu odgovoriti na sve veće zahteve i potrebe potrošača za funkcionalnom hranom. | The research of this doctoral dissertation, was based on the extraction of proteins from the by-products of vegetable processing - green leaves, with the aim of examining their functional and biological characteristics, as well as the development of new formulations of food products based on these proteins. Emphasis is placed on the valorization of by-products of the agroindustry that are created after growing and picking vegetables in order to obtain new proteins. Research was conducted on proteins obtained from the leaves of cauliflower, broccoli, cabbage and beets. In the first phase of the research, leaf proteins obtained using alkaline extraction were characterized in terms of functional and biological properties, their digestibility was examined, as well as the antioxidant potential of the obtained hydrolysates. In the second phase, research is based on the improvement of the leaf protein extraction process using ultrasonic and enzymatic pretreatment, and the efficiency of the extraction is monitored by examining the functional and physical characteristics of the obtained leaf proteins. In the third phase, research was conducted with a focus on the incorporation of broccoli leaf protein as a functional additive in the food matrix with the aim of obtaining a new product, and testing its physical-chemical, structural and sensory properties, in vitro digestion and antioxidant potential after digestion. The results presented in this doctoral dissertation constitute scientific knowledge about the application of techniques for extracting protein from green leaves, and also about obtaining food products with improved biological and nutritional properties that can respond to the increasing demands and needs of consumers for functional food. | false |
Upravljanje vrednošću projekata u digitalnoj ekonomiji | Project value management in the digital economy | Značajnu prekretnicu u evoluciji upravljanja projektima predstavlja početak ere digitalizacije. Zahtevi Četvrte industrijske revolucije doprineli su promenama u dinamici izvođenja aktivnosti upravljanja projektima, organizacionoj strukturi u projektno orijentisanim preduzećima, odgovornostima i ulozi menadžera projekta, savremenih alata i pristupa koji se koriste u upravljanju projektima. Izmene koje su uzrokovane novonastalim ekonomskim okolnostima podrazumevaju i dodatno isticanje značaja nematerijalnih resursa. Vrednost projekta predstavlja nivo zadovoljstva svih zainteresovanih strana eksplicitnim i implicitnim koristima generisanih realizacijom projekta, koje se postižu ulaganjem opipljivih i neopipljivih resursa. Osim pomenute vizure evaluacije postigutih koristi od realizacije projekata, vrednost projekta može biti sagledana i kroz doprinos prakse upravljanja projektima organizacionim performansama. Predmet istraživanja u radu su determinante kreiranja vrednosti projekta u eri digitalizacije, kao i značaj stvorene vrednosti projekta za organizacionu uspešnost. U cilju testiranja istraživačkih hipoteza, upotrebljeno je modeliranje strukturnih jednačina i višestruka regresiona analiza. Dobijeni rezultati ukazuju da pojedine, ali ne sve komponente nematerijalne aktive imaju pozitivan signifikantan uticaj na vrednost projekta, pri čemu se u nedostatku signifikantnog direktnog uticaja kao važan moderator odnosa između komponenti nematerijalne aktive i vrednosti projekta navodi spremnost preduzeća za digitalnu transformaciju. Iz ugla doprinosa projekta organizacionoj uspešnosti, percipirani uspeh projekta kao dimenzija vrednosti projekta ima dominantan pozitivan statistički značajan uticaj na organizacione performanse projektno orijentisanih preduzeća. | A significant point in project management evolution is the beginning of digital era. The requirements of the Fourth Industrial Revolution have initiated changes in dynamics of project management activities, organizational structure in project-oriented enterprises, responsibilities and the role of project managers, applied project management tools and approaches. The changes caused by the new economic circumstances highlighted the importance of intangible resources. The project value represents how satisfied stakeholders are with explicit and implicit project benefits, generated by using tangible and intangible resources. Apart from the given view of project benefits evaluation, the project value can be seen through the contribution of project management practices to organizational performance. The purpose of this thesis is to examine the determinants of creating project value in the era of digitalization, as well as the importance of the created project value for organizational success. In order to test the research hypotheses, structural equation modeling and multiple regression analysis were used. The findings show that some, but not all components of intangible assets have a positive significant impact on the project value, while in case of absence of significant direct impact, enterprises’ digital readiness moderates the relationship between components of intangible assets and project value. Considering the project contribution to organizational success, the perceived project success as a dimension of project value has a positive significant impact on organizational performance of project-oriented enterprises. | true |
Procena uticaja stanja parodoncijuma na kvalitet života profesionalnih pripadnika Vojske Srbije | Assessment of the influence of periodontic condition on the quality of life of professional members of the Serbian Army | SAŽETAK: Oralno zdravlje je osnovna komponenta zdravlja, fizičkog i mentalnog blagostanja. Parodontalno zdravlje je sastavni deo oralnog zdravlja. Oralne bolesti su jedan od najčešćih problema javnog zdravlja u svetu, sa značajnim socio-ekonomskim uticajem. Stanje oralnog zdravlja u vojnoj populaciji značajna je komponenta opšteg zdravlja, ali i indirektni pokazatelj funkcionalne osposobljenosti pripadnika vojske Republike Srbije (RS). CILj. Osnovni ciljevi ovog istraživanja bili su da se utvrdi vrsta i učestalost promena, kao i stepen oštećenja na gingivi i parodoncijumu, definisanje najčešćih faktori rizika za nastanak parodontalnih oboljenja i utvrđivanje uticaja stanja parodoncijuma na kvalitet života pripadnika vojske RS. MATERIJAL I METODE. Istraživanjem je obuhvaćeno 1741 profesionalnih pripadnika vojske RS, starosti od 18-59 godina, koji su pregledani u Klinici za stomatologiju Vojnomedicinske Akademije (VMA) i stomatološkim ordinacijama u kasarnama na celoj teritoriji RS. Kliničkim pregledom utvrđen je status zuba, stanje oralne higijene i parodontalnih tkiva. Instumenti koji su korišćeni u ispitivanju pripadnika vojske Srbije bili su dve vrste upitnika: Upitnik oralnog zdravlja Svetske Zdravstvene Organizacije (”Oral Health Questionnaire for Adults”) i Upitnik kvaliteta oralnog zdravlja „OHIP 14“ (”Oral Health Impact Profile”). REZULTATI. Klinički je pregledana i intervjuisana 1741 osoba, od čega je 184 (10,6%) žena i 1557 (89,4%) muškaraca. Svi ispitanici imali su između 18 i 59 godine, pri čemu je prosečna starost iznosila 32,3±9,7 godine. Najveći udeo (64,8%) ispitanika je sa srednjom školom. Najveći procenat ispitivane grupe pere zube dva ili više puta dnevno (60,5%). Skoro svi ispitanici (98,1%) koriste četkicu i pastu za zube prilikom održavanja oralne higijene, dok samo 7,9% koristi interdentalne četkice. Više od polovine ispitivane grupe posetio je stomatologa tokom prethodnih šest meseci (55,3%). Najčešći (35,4%) razlog posete stomatologu bio je bol zuba. Stanje zuba kao loše i veoma loše procenjuje 16% ispitivane grupe. Najveći procenat ispitivane populacije konzumira slatkiše i čokoladu nekoliko puta nedeljno (40,7%). Svakodnevno cigarete konzumira 33% naših ispitanika. Prosečan broj karijesa po ispitaniku iznosio je 1,9±2,5, a broj ekstrahovanih zuba 2,8±3,4. Prosečna vrednosti plak indeksa iznosila je 0,9±0,5, gingivalnog indeksa 0,7±0,5, i CPITN (Zajednički parodontalni indeks i potreba za lečenjem) 1,4±0,7. Parodontalni džepovi dublji od 4mm prisutni su kod 48% ispitanika starijih od 45 godina. Većina profesionalnih pripadnika vojske RS smatra da oralno zdravlje nema veliki uticaj na kvalitet života. Najveći uticaj na kvalitet života imala je psihološka nelagodnost, odnosno 26,4% ispitivane grupe je svesno svojih problema sa ustima, a čak 17% ispitanika je imalo osećaj nervoze zbog stanja oralnog zdravlja. Ukupan prosečan skor uticaja oralnog zdravlja na kvalitet života (OHIP 14), iznosio je 6,7±8,6. Najveći prosečan skor imala su pitanja koja se odnose na svest o problemima u ustima (1,0±1,3), i osećaj nervoze koji je izazvan problemima sa zubima (0,7±1,0), u odnosu na sve druge tegobe. Psihološka nelagodnost sa prosečnom vrednošću (0,8±1,1) ističe se u odnosu na sve ostale domene, a zatim sledi fizička bol (0,5±0,7).Utvrdili smo da prosečne vrednosti plak indeksa, gingivalnog indeksa i prosečne vrednosti CPITN, znatno utiču na ukupnu vrednost OHIP skora (p0,000). Kod ispitanika koji imaju plak indeks >1 zabeležena je veća vrednost prosečnog OHIP skora (7,2±8,6), u odnosu na ispitanika sa nižim vrednostima plak indeksa (4,9±7,2) (p0,000). Ispitanici koji imaju prosečne vrednosti gingivalnog indeksa >1, prosečna vrednost OHIP skora (7,8±9,2) znatno je veća u odnosu na na ispitanike sa vrednostima gingivalnog indeksa ≤1 (5,0±7,1) (p0,000). Kod ispitanika koji imaju prosečnu vrednost CPITN veću od >2, prosečne vrednosti OHIP skora (8,5±9,7) znatno su veće u odnosu na ispitanike sa nižim vrednostima CPITN (5,1±7,2) (p0,000). ZAKLjUČAK. Objektivno oralno zdravlje pripadnika nije zadovoljavajuće. Značajan broj ispitanika ne održava adekvatno oralnu higijenu, a nedostatak jednog ili više zuba konstatovan je kod više od polovine ispitivane grupe. Takođe, prisutna je potreba za parodontološkim tretmanom kod većine osoba. Rezultati naše studije, jasno ukazuju na povezanost stanja parodoncijuma na kvalitet života profesionalnih pripadnika vojske RS. | SUMMARY: Oral health is a basic component of health, physical and mental well-being. Periodontal health is an integral part of oral health. Oral diseases are one of the most common public health problems in the world, with a significant socio-economic impact. The state of oral health in the military population is a significant component of general health, but also an indirect indicator of the functional ability of members of the RS army. THE AIM. The main goals of this research were to determine the type and frequency of changes, as well as the degree of damage to the gingiva and periodontium, to define the most common risk factors for periodontal disease, and to determine the impact of the periodontal condition on the quality of life of RS soldiers. MATERIAL AND METHODS. The research included 1741 professional members of the RS Army, aged 18-59, who were examined at the Clinic for Dentistry of the Military Medical Academy (MMA) and dental practices in barracks throughout the Republic of Serbia (RS). The clinical examination determined the status of the teeth, the state of oral hygiene, and periodontal tissues. The instruments used in the interrogation of members of the Serbian Army were two types of questionnaires: “Oral Health Questionnaire for Adults” and ”Oral Health Impact Profile” („OHIP 14“). RESULTS. 1741 persons were clinically examined and interviewed, of which 184 (10.6%) were women and 1557 (89.4%) were men. All subjects were between 18 and 59 years of age, with a mean age of 32.3±9.7 years. The largest share (64.8%) of respondents is with high school. The largest percentage of the examined group brushes their teeth two or more times a day (60.5%). Almost all respondents (98,1%) use a toothbrush and toothpaste when maintaining oral hygiene, while only 7.9% use interdental brushes. More than half of the examined group visited the dentist during the previous six months (55.3%). The most common (35.4%) reason for visiting the dentist was toothache. The condition of the teeth is assessed as bad and very bad by 16% of the examined group. The largest percentage of the surveyed population consumes sweets and chocolate several times a week (40.7%). Every day 33% of our respondents consume cigarettes. The average number of caries per subject was 1.9±2.5, and the number of extracted teeth was 2.8±3.4. The mean values of the plaque index were 0.9±0.5, the gingival index 0.7±0.5, and the CPITN (Joint Periodontal Index and Treatment Need) 1.4±0.7. Periodontal pockets deeper than 4mm are present in 48% of subjects older than 45 years. Most professional members of the RS army believe that oral health does not have a great impact on the quality of life. Psychological discomfort had the greatest impact on the quality of life, 26.4% of the examined group were aware of their mouth problems, and as many as 17% of the respondents had a feeling of nervousness due to the state of oral health. The total average score of the impact of oral health on quality of life (OHIP 14) was 6.7±8.6. The highest average score was given to questions related to awareness of oral problems (1.0±1.3), and the feeling of nervousness caused by dental problems (0.7±1.0), compared to all other ailments. Psychological discomfort with an average value (0.8±1.1) stands out concerning all other domains, followed by physical pain (0.5±0.7). We found that the average values of plaque index, gingival index, and average values of CPITN, significantly affect the total value of OHIP score (p<0.000). In subjects with a plaque index >1, a higher value of the average OHIP score (7.2±8.6) was recorded, compared to subjects with lower values of plaque index (4.9±7.2) (p<0.000). For subjects with average values of gingival index >1, the average value of OHIP score (7.8±9.2) is significantly higher compared to subjects with values of gingival index ≤1 (5.0±7.1) (p<0.000). In subjects with a mean CPITN greater than >2, mean OHIP scores (8.5±9.7) were significantly higher than in subjects with lower CPITN (5.1±7.2) (p<0.000). CONCLUSION. The objective oral health of members is not satisfactory. A significant number of subjects did not maintain adequate oral hygiene, and the lack of one or more teeth was found in more than half of the examined group. Also, there is a need for periodontal treatment in most people. The results of our study indicate the connection between the condition of the periodontium and the quality of life of professional members of the RS army. | false |
Kreiranje poverenja potrošača generacije Y u onlajn okruženju | Creating trust of generation Y consumers in the online environment | APSTRAKT: Kompleksnost proučavanja ponašanja potrošača posebno je izražena kada se umesto tradicionalnog analizira onlajn okruženje. Otuda je interesovanje za determinisanje faktora koji opredeljuju ponašanje potrošača u takvom okruženju jedan od krucijalnih zadataka savremene marketinške teorije i prakse. Posebno bitan aspekt izučavanja jeste poverenje potrošača u onlajn ambijentu. Marketinški izazovi su utoliko veći kada se posmatra specifičan segment potrošača, kao što je to slučaj u doktorskoj disertaciji. U tom smislu, osnovni cilj disertacije odnosi se na generisanje validnih naučnih saznanja o tome u kojoj meri sklonost ka poverenju, kvalitet web sajta, percipirani rizik i elektronska interpersonalna komunikacija utiču na kreiranje onlajn poverenja potrošača generacije Y. Korišćenjem modela strukturalnih jednačina potvrđeno je da sve dimenzije sklonosti ka poverenju i kvaliteta web sajta imaju pozitivan i statistički značajan uticaj na kreiranje onlajn poverenja potrošača generacije Y. Zatim, ustanovljeno je da rizik proizvoda i finansijski rizik imaju negativan uticaj na onlajn poverenje ovog segmenta potrošača. Što se tiče elektronske interpersonalne komunikacije, istraživanjem je potvrđeno da kvalitet informacija i kredibilitet izvora pozitivno utiču na onlajn poverenje milenijalaca. Zaključeno je i to da onlajn poverenje utiče na kognitivne i afektivne stavove, onlajn satisfakciju i nameru o onlajn kupovini. Holistički pristup tokom izučavanja onlajn poverenja potrošača generacije Y daje mogućnost detaljnog analiziranja specifičnosti ove generacije. Korišćenjem rezultata istraživanja pružaju se teorijske i praktične implikacije, kao osnov budućih marketinških strategija za privredne subjekte koji svoje poslovanje prilagođavaju zahtevima onlajn ambijenta. | ABSTRACT: The complexity of studying consumer behavior is especially emphasized when we analyze the online environment instead of the traditional one. Therefore, the interest in determining the factors that govern consumer behavior in such an environment is one of the crucial tasks of contemporary marketing theory and practice. A particularly important aspect of the research is consumer confidence in the online environment. Marketing challenges are bigger when looking at a specific consumer segment, as it is the case in this doctoral dissertation. In that sense, the main goal of the dissertation is to initiate valid scientific knowledge about the extent to which the tendency to have trust, the quality of the website, perceived risk and electronic interpersonal communication influence the creation of online trust of consumers who belong to Generation Y. By using the model of structural equations, it has been confirmed that all dimensions of the tendency to trust and website quality have a positive and statistically significant impact on creating online trust of consumers who belong to Generation Y. Moreover, it has been confirmed that product's risk and financial risk have negative impact on online trust of the consumers when it comes to this segment Regarding electronic interpersonal communication, research has confirmed that the quality of information and the credibility of sources have a positive effect on the online trust of millennials. It was also concluded that online trust affects cognitive and affective attitudes, online satisfaction and intention to shop online. A holistic approach while studying the online trust of consumers who belong to Generation Y provides a possibility to have more detailed analysis regarding the specifics of this generation. The use of research results provides theoretical and practical implications, as a basis for future marketing strategies for businesses and legal entities which adjuts their business to the requirements of the online environment. | true |
Komparativno ispitivanje molekulskih deskriptora zasnovanih na sopstvenim vrednostima | Comparative investigation of eigenvalue-based molecular descriptors | Molekulski deskriptori su brojevi ili nizovi brojeva koji se koriste za kvantifikovanje molekulske strukture. Posebna klasa molekulskih deskriptora su grafovske invarijante. Poznate su i kao topoloski molekulski deskriptori. Izvo ˇ denje ovih deskriptora omoguceno je zamenom ´ molekula molekulskim grafom. Mnoge korisne matematicke veli ˇ cine mogu se izra ˇ cunati iz ˇ molekulskog grafa, npr. sopstvene vrednosti. Stoga je postalo moguce konstruisati molekulske ´ deskriptore koji se zasnivaju na sopstvenim vrednostima. Oni se nazivaju topoloski molekulski ˇ deskriptori zasnovani na sopstvenim vrednostima. Danas ih ima mnostvo. Samo nekoliko ˇ njih koristi sopstvene vrednosti dobijene iz klasicne matrice susedstva. Me ˇ du njima se isticuˇ energija grafa, Estradin indeks i rezolventna energija. U okviru ove doktorske disertacije izvrseno je uporedno ispitivanje ovih deskriptora. ˇ Prvi deo poglavlja Rezultati i diskusija izvestava o rezultatima u vezi sa istra ˇ zivanjem rela- ˇ cija izmedu energije grafa, Estradinog indeksa i rezolventne energije. Tri topoloska molekulska ˇ deskriptora zasnovana na sopstvenim vrednostima uporedena su pomocu nekoliko skupova ´ alkana i benzenoidnih ugljovodonika. Otkrivene su i diskutovane relacije medu njima. Identifikovani su strukturni parametri koji upravljaju ovim odnosima i dobijene su odgovarajuce´ formule zasnovane na visestrukoj linearnoj regresiji. Pokazalo se da sva tri istra ˇ zena indeksa ˇ kodiraju gotovo iste strukturne informacije o molekulu. Oni se razlikuju samo po stepenu osetljivosti na grananje molekula i po broju nevezivnih molekulskih orbitala. Dalja analiza energije grafa, Estradinog indeksa i rezolventne energije vezana je za degenerativnost ovih deskriptora. Da bi se testirao diskriminativni potencijal ovih deskriptora, korisˇceno je nekoliko klasa izomera hemijskih stabala. U ovim skupovima broj atoma ugljeni- ´ ka se kretao od 9 do 20. Kvantifikovanje degenerativnosti je uradeno pomocu dobro utvr ´ dene velicine. Rezultati pokazuju da energija grafa i Estradin indeks imaju sli ˇ can nivo degenera- ˇ tivnosti. Nagla promena degenerativnosti rezolventne energije u slucaju hemijskih stabala ˇ zahtevala je dodatno ispitivanje. Dobijeni rezultati su pokazali da postoji mnogo hemijskih stabala sa istom rezolventnom energijom. Ona se zovu 푟–ekvienergetska hemijska stabla. Zatim su predstavljeni podaci vezani za pretrazivanje rezolventnih ekvienergetskih hemijskih ˇ stabala. Treci deo poglavlja Rezultati i diskusija donosi rezultate o strukturnoj osetljivosti ener- ´ gije grafa, Estradinog indeksa i rezolventne energije na nekoliko serija katakondenzovanih i perikondenzovanih izomernih benzenoidnih ugljovodonika. Strukturna osetljivost je jedno od najvaznijih i najmanje istra ˇ zenih svojstava grafovskih invarijanti. Nedavno je predstavlje- ˇ na nova metoda za procenu strukturne osetljivosti topoloskih molekulskih deskriptora. Ovaj ˇ algoritam se sastoji od nekoliko razlicitih koraka. Zasnovan je na Tanimoto indeksu i Morga- ˇ novim kruznim fingerprintovima. Utvr ˇ deno je da energija grafa, Estradin indeks i rezolventna energija imaju slicnu strukturnu osetljivost na katakondenzovane izomere. Energija grafa je ˇ najosetljivija na male promene u perikondenzovanim benzenoidnim ugljovodonicima. Pored toga, osetljivost ovih deskriptora testirana je na katakondenzovanim izomerima sa razlicitim ˇ brojem zaliva, uvala i fjordova. Otkriveno je da se vrednost ovih deskriptora postepeno menja sa postepenim povecanjem broja ovih strukturnih detalja. Estradin indeks i rezolventna ´ energija se slicno pona ˇ saju, i u nekim slu ˇ cajevima pokazuju istu strukturnu osetljivost. To se ˇ moze pripisati visokoj korelaciji izme ˇ du njih. U cetvrtom delu poglavlja Rezultati i diskusija predstavljeni su rezultati ispitivanja uticaja ˇ cikla na vrednost energije grafa, Estradinog indeksa i rezolventne energije. Naime, pokazano je da indeksi dobro opisuju fine strukturne detalje, te se moze pretpostaviti da ukoliko znamo ˇ kako je deskriptor koreliran sa strukturom onda mozemo da saznamo i kako osobine zavise ˇ od strukture. U cilju ispitivanja uticaja cikla na vrednost molekulskih deskriptora zasnovanih na sopstvenim vrednostima dizajnirana su tri in silicio eksperimenta . Poslednji deo ovog poglavlja predstavlja rezultate potencijalne hemijske primenljivosti nasih deskriptora. Ta ˇ cnije, ispitan je potencijal predvi ˇ danja fizicko–hemijskih osobina. Ener- ˇ gija grafa, Estradin indeks i rezolventna energija testirani su kao orude za predvidanje tacke ˇ kljucanja, toplote obrazovanja i koeficijenta raspodele oktanol/voda alkana. Pokazano je da ˇ se molekulski deskriptor zasnovan na sopstvenim vrednostima ne moze pojedina ˇ cno koristiti ˇ za uspesno predvi ˇ danje ovih fizicko–hemijskih osobina. Prvi zagreba ˇ cki indeks, broj nula u ˇ spektru i broj metil grupa, takode, moraju biti ukljuceni u modele. Dobijene statisti ˇ cke ve- ˇ licine pokazuju da su modeli konstruisani pomo ˇ cu Estradinog indeksa i rezolventne energije ´ znatno bolji od modela sa energijom grafa. Takav trend je jos izra ˇ zeniji u slu ˇ caju koeficijenta ˇ raspodele oktanol/voda alkana | Molecular descriptors are numbers or series of numbers used for quantification of molecular structure. A special class of molecular descriptors are graph invariants. They are also known as topological molecular descriptors. The derivation of these descriptors has been enabled by the substitution of molecule by a molecular graph. Many useful mathematical quantities may be calculated from a molecular graph, e.g., eigenvalues. Therefore, it became possible to construct molecular descriptors that are using eigenvalues. These are called eigenvalue–based topological molecular descriptors. Today, there are plethora of them. Only few of them are using eigenvalues obtained from the ordinary adjacency matrix. The graph energy, Estrada index, and resolvent energy are the most prominent among them. Within this doctoral dissertation comparative investigation of these descriptors have been performed. The first part of Results and discussion chapter reports results regarding investigation of relationships among graph energy, Estrada index, and resolvent energy. Three eigenvalue– based topological molecular descriptors are compared using several datasets of alkanes and benzenoid hydrocarbons. The relations among them are found and discussed. Structural parameters that govern these relations are identified and the corresponding formulae based on multiple linear regression have been obtained. It has been shown that all three investigated indices are encoding almost the same structural information of a molecule. They differ only by the extent of the sensitivity on a structural branching of a molecule and on the number of non–bonding molecular orbitals. Further analysis of the graph energy, the Estrada index, and the resolvent energy is concerned with the degeneracy of these descriptors. To test discriminative potential of these descriptors, several classes of chemical-tree-isomers have been employed. In these sets number of carbon atoms ranged from 9 up to 20. The quantification of degeneracy has been done using well–established measure. The results show that graph energy and Estrada index exert similar degeneracy level. The specious degeneracy of the resolvent energy in the case of chemical trees is discussed. Obtained results indicated that there are many chemical trees with the same resolvent energy. These are called 푟–equienergetic chemical trees. Then, the results on searching for resolvent equienergetic chemical trees are given. The third part of Results and discussion chapter brings results on structural sensitivity of the graph energy, the Estrada index, and the resolvent energy on several series of catacondensed and pericondensed isomeric benzenoid hydrocarbons. Structural sensitivity is one of the most important and the least investigated property of graph invariants. Recently, a novel method for assessing the structural sensitivity of topological molecular descriptors was put forward. This algorithm consists of several different steps. It is based on Tanimoto index and Morgan circular fingerprints. It was found that graph energy, Estrada index, and resolvent energy exert similar structural sensitivity on catacondensed isomers. The graph energy showed best performance on pericondensed molecules. Additionally, the sensitivities of these descriptors were tested on the catacondensed isomers with the increasing number of bays, coves, and fjords. It was revealed that these descriptors gradually change with the increasing number of these structural features. The Estrada index and resolvent energy perform similarly and in some cases with the same structural sensitivity. This may be attributed to the high correlation between them. The fourth part of the Results and discussion chapter presents the results of the examination of the influence of the cycle on the value of the graph energy, the Estrada index, and the v resolvent energy. Namely, it has been shown that indices describe fine structural details well, so it can be assumed that if we know how the descriptor correlates with the structure then we can also find out how the properties depend on the structure. In order to examine the influence of a cycle on the value of molecular descriptors based on the eigenvalues, three 푖푛 푠푖푙푖푐표 experiments were designed. The last part of this chapter presents results of potential chemical applicability of our descriptors. More precisely, predictive potential of eigenvalue–based topological molecular descriptors was examined. The graph energy, the Estrada index, and the resolvent energy were tested as parameters for the prediction of boiling points, heats of formation, and octanol/water partition coefficients of alkanes. It was shown that an eigenvalue–based molecular descriptor cannot be individually used for successful prediction of these physico–chemical properties. The first Zagreb index, the number of zeros in the spectrum and the number of methyl groups must be also involved in the models. Performed statistics showed that the models constructed using the Estrada index and the resolvent energy are significantly better than ones with the graph energy. Such trend is even more noticeable in the case of octanol/water partition coefficients of alkanes. | false |
Razvoj i optimizacija laboratorijske kidalice namenjene ispitivanjima materijala sa aspekta minimizacije grešaka merenja i cene koštanja | Development and optimization of laboratory тensile testing device from the aspect of minimization of measurement errors and cost price | REZIME: U disertaciji je predstavljen proces razvoja male, laboratorijske kidalice za ispitivanje različitih materijala na zatezanje pri sobnim, povišenim i visokim temperaturama. Pregled literaturnih izvora pokazao je da postoji opravdana potreba za razvojem uređaja koji će pouzdano i sa zadovoljavajućom tačnošću moći da vrše ispitivanja materijala čiji su uzorci nestandardnih oblika i dimenzija, malih poprečnih preseka. Zatezanje takvih uzoraka se vrši pri relativno malim silama zatezanja, do 2000 N, tako da je dobrim tehničko-tehnološkim pristupom mogao da nastane uređaj odgovarajuće krutosti, kod koga je popustljivost podsklopova konstrukcije mogla da bude svedena na minimum. U radu je posebna pažnja posvećena popustljivosti koja se javlja u steznim čeljustima, na delu gde se vrši prihvat i pozicioniranje epruvete. Imajući u vidu da je izvor potencijalno najvećih grešaka merenja sila i izduženja, u radu je predstavljen nov model prihvata i stezanja epruvete u stezne čeljusti, kako bi se minimizirao njegov uticaj na greške merenja. Verifikacija rezultata ekperimentalnih ispitivanja vršena je poređenjem sa rezultatima dobijenim ispitivanjem materijala na konvencionalnoj kidalici sa ekstenziometrom, na osnovu prethodno razvijenih analitičkih izraza vezanih za neizvesnost određivanja modula elastičnosti, karakteristike materijala koja je najosetljivija na greške merenja jako malih vrednosti izduženja u oblasti elastičnih deformacija. Definisani su faktori koji utiču na neizvesnost merenja modula elastičnosti. Određene su analitičke granice neizvesnosti modula elastičnosti, odnosno granice „prihvatljivih“ neizvesnosti. Srednje vrednosti neizvesnosti modula elastičnosti su 1.97% na konvencionalnom uređaju za ispitivanje zatezanjem sa ekstenziometrom i 1.56% na malom laboratorijskom uređaju za ispitivanje zatezanjem. U području manjih sila i malih izduženja neizvesnost merenja modula elastičnosti ima veće vrednosti, što je prvenstveno uzrokovano nesavršenostima mernih instrumenata [S. Kostić, 2021]. Zbog svog oblika i geometrijskih karakteristika, epruveta koja se koristi za ispitivanje materijala na maloj, laboratorijskoj kidalici je posmatrana kao elastični sistem, odnosno razvijen je analitički model koji kao rezultat daje veličine izduženja u svim zonama epruvete (zona radijusa i krajeva epruvete za prihvat). Na taj način je moguće izvršiti korekciju izmerenog izduženja, koje ne predstavlja izduženje samo mernog dela epruvete i uticati na minimizaciju grešaka merenja. Za potrebe ispitivanja materijala na povišenim i visokim temperaturama razvijen je modul sa komorom, koja je energetski efikasan sistem, sa odgovarajućim opsegom i kontrolom zadate temperature. Poređenje dobijenih rezultata ispitivanja sa rezultatima dostupnim u literaturi je pokazalo da je u pitanju pouzdan i tačan sistem. Uzevši sve u obzir, mala laboratorijska kidalica mogla bi da se primeni kako u obrazovanju studenata, tako i u industriji i istraživanjima u oblasti ispitivanja materijala. | ABSTRACT: The dissertation presents a process of developing a small, laboratory device for tensile testing of various materials at room, elevated and high temperatures. A literature review has shown that there is a legitimate need to develop a device that will be able to reliably and with satisfactory accuracy perform tests of materials whose samples are of non-standard shapes and dimensions, with small cross-sections. Tensile testing of such specimens is performed at relatively low tensile forces, up to 2000 N, so that a proper technical-technological approach could create a device of appropriate stiffness, where the compliance of the subassemblies of the structure could be reduced to a minimum. The paper pays special attention to the compliance that occurs in the clamping jaws, in the part where the specimen is positioned and fixed. The clamping system causes potentially the largest errors of force and elongation measurements. To minimize the influence of this source of errors, a new model of clamping system was developed. The experimental results were verified by being compared to the results obtained on a conventional tensile testing device with an extensometer. The comparison was based on previously developed analytical expressions related to the uncertainty in the elastic modulus, as the characteristics of the material that is the most sensitive to the errors in measurement of very small elongations in the elastic region. Factors influencing the uncertainty of measuring the elastic modulus were defined. Analytical limits of the uncertainty in the elastic modulus, i.e. the limits of „acceptable“ uncertainties, were determined. The mean values of the uncertainties in the elastic modulus are 1.97% on a conventional tensile testing device with an extensometer and 1.56% on a small laboratory tensile testing device. In the region of lower forces and small elongations, the uncertainty in the elastic modulus measurement has higher values, which is primarily caused by the imperfections of measuring instrumentation [S. Kostić, 2021]. Due to its shape and geometric characteristics, the specimen used for testing the material on a small, laboratory tensile testing device was observed as an elastic system. An analytical model was developed, enabling the determination of elongation values in all test zones (radius zone and end of the test specimen). In that way, it is possible to correct the measured elongation, which comprises not only the initial gauge length of the test specimen, and to influence the minimization of measurement errors as well. For testing materials at elevated and high temperatures, a module with a chamber was developed, an energy efficient system that has the appropriate range and control of the set temperature. After the obtained test results were compared to the results available in the literature, it proved to be a reliable and accurate system. All things considered, a small laboratory tensile testing device could find a very significant application in education, industry, and scientific research in the field of material testing. | true |
Antiinflamacijska aktivnost smeše dipropil polisulfida u eksperimentalnom modelu akutnog hepatitisa | Antiinflammatory Activity of Dipropyl Polysulfides in Experimental Model of Acute Hepatitis | Uvod: Aktivne komponente biljaka roda Allium, kojem pripadaju beli luk, crni luk i praziluk, jednim imenom se nazivaju organosumporna jedinjenja (OSJ). Antiinflamacijski, antioksidativni i imunomodulacijski efekti ovih biljaka se pripisuju OSJ, pri čemu je uočeno da na jačinu njihove biološke aktivnosti utiče broja atoma sumpora prisutan u strukturi ovih jedinjenja. Alicin, organosumporno jedinjenje belog luka, deluje hepatoprotektivno tokom hepatitisa izazvanog konkanavalinom A (Con A). Glavnu ulogu u razvoju oštećenja jetre miševa u ovom hepatitisu igraju aktivirani T limfociti koji produkuju inflamacijske citokine, kao i Kupferove ćelije/makrofagi koji su takođe izvor citokina ali i reaktivnih kiseonikovih jedinjenja (engl. Reactive oxygen species, ROS). Cilj ove studuje je sintetisati smešu dipropil polisulfida (DPPS) i ispitivanje antiinflamacijske i hepatoprotektivne uloge ove smeše u modelu akutnog hepatitisa izazvanog konkanavalinom A. Metode: Smeša DPPS davana je miševima, soja C57BL/6, oralno šest sati pre intravenske injekcije Con A. Inflamacija jetre, nekroza i apoptoza hepatocita procenjeni su histološkom analizom. Citokini u tkivima jetre određeni su ELISA metodom, ekspresija adhezivnih molekula i enzima RT PCR (engl. Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction, RT PCR) metodom, dok su mononuklearne ćelije jetre analizirane protočnom citometrijom. Rezultati: Preventivna primena smeše DPPS značajno je ublažila inflamaciju i oštećenje jetre na šta ukazuju biohemijski i patohistološki parametri. Kod miševa koji su preventivno primili smešu DPPS nivo informacione RNK adhezionih molekula i kompleksa NADPH oksidaze značajno je smanjen, dok je nivo ekspresije različitih subjedinica antioksidantnog SOD (engl. Superoxide dismutase, SOD) enzima povećan. Smanjena je koncentracija inflamacijskih, a povećana koncentracija antiinflamacijskog citokina, IL-10, kao i procenat regulatornih T limfocita u jetrama miševa tretiranih DPPS-om pre intravenske injekcije Con A. Zaključak: Smeša DPPS ostvaruje hepatoprotektivni efekat u modelu hepatitisa izazvanog Con A, na šta nam ukazuje smanjenje inflamacije u jetri i izmenjen balans Th17/Treg limfocita u korist regulatornih T limfocita. Na osnovu ovih rezultata zaključujemo da smeša DPPS ima potencijalni protektivni i terapijski efekat u inflamacijskim bolestima jetre. | Background: The main biologically active components of plants belonging to the genus Allium, such as garlic and onion, are organosulfur compounds. They are responsible for their biological activities, including anti-inflammatory, antioxidant and immunomodulatory. The activity of organosulfur compounds depends on the number of sulfur atoms in their structure. Hepatoprotective effect of garlic organosulfur compound, allicin, has been previously shown in Con A induced hepatitis in mice. Con A induced hepatitis is known to be mediated by activated T cells, inflammatory cytokines, and reactive oxygen species (ROS) produced in Kupffer cells/macrophages. The aim of this study was to synthetize the mixture of dipropyl polysulfides (DPPS) and to test their biological activity in acute hepatitis. Methods: C57BL/6 mice were administered orally with DPPS 6 hours before intravenous injection of Con A. Liver inflammation, necrosis and hepatocytes apoptosis were determined by histological analyses. Cytokines in liver tissue were determined by ELISA, expression of adhesive molecules and enzymes by RT PCR, while liver mononuclear cells were analyzed by flow cytometry. Results: DPPS pretreatment significantly attenuated liver inflammation and injury, as evidenced by biochemical and histopathological observations. In DPPS pretreated mice, messenger RNA levels of adhesion molecules and NADPH oxidase complex were significantly reduced, while the expression of SOD enzymes was enhanced. DPPS pretreatment decreased protein level of inflammatory cytokines, enhanced expression of antiinflammatory interleukin-10 and increased percentage of T regulatory cells in the livers of Con A mice. Conclusion: Our data show hepatoprotective effects of DPPS in Con A induced hepatitis, these effects were associated by attenuation of inflammation and affection of Th17/Treg balance in favor of T regulatory cells and implicate potential therapeutic usage of DPPS mixture in inflammatory liver diseases. | false |
Antitumorski efekti kompleksa Rutenijuma II u eksperimentalnim modelima kolorektalnog karcinoma in vitro i in vivo | Antitumor effects of Ruthenium II complexes in experimental models of colorectal cancer in vitro and in vivo | Uvod: Kompleksi platine, cisplatina i njeni analozi - karboplatina i oksaliplatina svrstavaju se u najčešće korišćene antitumorske metalofarmaceutike. Pored kliničkog uspeha koji poseduju, navedeni lekovi imaju i određena ograničenja, a to su sistemska toksičnost (nefrotoksičnost, hepatotoksičnost, neurotoksičnost, mijelotoksičnost i gastrointestinalna toksičnost) i učestalost rezistencije na njihovu primenu. Ova ograničenja su pokrenula istraživanja za drugim kompleksima prelaznih metala slične antitumorske aktivnosti ali prihvatljivijeg profila toksičnosti. Kompleksi rutenijuma privukli su veliko interesovanje kao potencijalni antitumorski agensi i to su jedini neplatinski kompleksi koji su ušli u fazu kliničkog testiranja kao hemioterapeutici. Cilj: Cilj ovog istraživanja je bio da ispita citotoksične efekte rutenijum(II) terpiridin kompleksa, [Ru(Cl-tpy)(en)Cl][Cl] (Ru-1) i [Ru(Cl-tpy)(dach)Cl][Cl] (Ru-2) prema humanim i mišjim ćelijskim linijama karcinoma kolona i mišjim mezenhimalnim matičnim ćelijama pomoću in vitro metoda. Pored toga, cilj je bio da se ispita antitumorska aktivnost in vivo i sistemska toksičnost rutenijum(II) terpiridinskih kompleksa u heterotopskom modelu karcinoma kolona i da se uporedi sa oksaliplatinom, koja je najčešće korišćeni metalofarmaceutik u lečenju karcinoma kolona. Materijal i metode: Ćelijske linije na kojima su ispitivani citotoksični efekti kompleksa rutenijuma(II) pomoću MTT testa su: ćelije karcinoma kolona izolovane iz BALB/c miševa - CT26, ćelijska linija humanog kolorektalnog adenokarcinoma (Dukes B) - SW480, ćelijska linija humanog epitelnog kolorektalnog karcinoma - HCT116 i mezenhimalne matične ćelije miša izolovane iz kostne srži C57Bl/6 miševa. Iste ćelijske linije su korišćene za ispitivanje uticaja rutenijum(II) terpiridinskih kompleksa na distribuciju ćelijskog ciklusa i tip ćelijske smrti, korišćenjem LDH testa i protočne citofluorimetrije nakon bojenja ćelija odgovarajućim fluorohromima. U in vivo eksperimentima su korišćeni miševi BALB/c soja, muškog pola, starosti 6-8 nedelja, mase od 20-25 grama. Model heterotopskog karcinoma kolona indukovan je subkutanom injekcijom 1×106 singenih CT26 ćelija suspendovanih u 100 μl DMEM medijuma u dorzolumbalnu regiju miša. Svaki kompleks je pojedinačno rastvoren u 200 μl fiziološkog rastvora i primenjen u dozi od 2 i 5 mg/kg. Intraperitonealna aplikacija ispitivanih kompleksa sprovedena je po šemi: 6., 9., 12. i 15. dana od inokulacije CT26 tumorskih ćelija. Miševi su svrstani u grupe u zavisnosti od toga čime su tretirani: kontrola (fiziološki rastvor), Ru-1, Ru-2 i oksaliplatina. Masa miševa je merena svaki treći dan, neposredno pre aplikacije ispitivanih kompleksa, kako bi doziranje bilo što preciznije. Eksperiment je trajao ukupno 18 dana, a miševi su žrtvovani 13. dan od prve aplikovane doze i tom prilikom je sakupljena krv i izolovani su unutrašnji organi kao i primarna tumorska masa za dalje analize. Radi procene sistemske toksičnosti primenjenih kompleksa sprovedene su biohemijske analize uree, kreatinina, kao i enzima jetre AST i ALT iz krvi, a izolovani organi su patohistološki analizirani. Iz tkiva izolovanih organa određivani su: marker oksidacionog stresa - indeks lipidne peroksidacije, enzimi antioksidacione zaštite (superoksid-dismutaza i katalaza) i neenzimski antioksidans – redukovani glutation. Rezultati: Kompleksi rutenijuma(II) ispoljili su umerenu do jaku citotoksičnost prema humanim (HCT116 i SW480) i mišjoj (CT26) ćelijskoj liniji karcinoma kolona i mišjim mezenhimalnim matičnim ćelijama, sa vrednostima IC50 u rasponu od 19,1 do 167,3 μM. Rutenijum(II) terpiridinski kompleksi su kod humanih i mišjih ćelija karcinoma kolona indukovali apoptozu u niskom procentu, dok je taj procenat bio znatno viši kod mišjih mezenhimalnih matičnih ćelija. Sa druge strane, kompleksi rutenijuma(II) su indukovali u značajnom procentu nekrozu ćelija karcinoma kolona i mišjih mezenhimalnih matičnih ćelija. Takođe, oba kompleksa su specifično za ćelijsku liniju indukovali poremećaje ćelijskog ciklusa, odnosno indukovali su zastoj najčešće u G2/M fazi ćelijskog ciklusa. Kompleks [Ru(Cl-tpy)(en)Cl][Cl] je značajno inhibirao rast primarnog heterotopskog tumora kod miševa, podjednako ili čak bolje od oksaliplatine, u zavisnosti od primenjene doze. Oba ispitivana rutenijum(II) terpiridin kompleksa su dovela do ozbiljnijeg oštećenja jetre, bubrega i srca, u poređenju sa oksaliplatinom, što je procenjeno na osnovu biohemijskih analiza (uree, kreatinina, AST i ALT) i histopatološke analize organa. S obzirom na zabeležene povišene vrednosti TBARS u tkivu srca i bubrega kod miševa tretiranih kompleksima rutenijuma(II), pretpostavlja se da indukcija oksidativnog stresa usled njihove primene može imati ulogu u ispoljavanju sistemske toksičnosti. Zaključak: Analizom rezultata našeg istraživanja, dolazimo do zaključka da rutenijum(II) terpiridinski kompleks - [Ru(Cl-tpy)(en)Cl][Cl] ispoljava značajnu citotoksičnu aktivnost prema humanim i mišjim ćelijskim linijama karcinoma kolona, ali i mišjim mezenhimalnim matičnim ćelijama, kao i da poseduje in vivo antitumorsku aktivnost kod miševa kojima je indukovan CT26 karcinom kolona, slično oksaliplatini, ali uz izraženiju hepatotoksičnost, nefrotoksičnost i kardiotoksičnost u poređenju sa oksaliplatinom. | Introduction: Platinum complexes, cisplatin and its analogues - carboplatin and oxaliplatin are among the most commonly used antitumor metallopharmaceuticals. Beside their clinical success, there has been some limitatios observed: systemic toxicity (nephrotoxicity, hepatotoxicity, neurotoxicity, myelotoxicity and gastrointestinal toxicity) and the incidence of innate or acquired drug resistance. These limitations have initiated new investigations for other transition metal complexes that will show similar antitumor activity but being less toxic. Ruthenium complexes have attracted considerable interest as potential antitumor agents and these are the only non-platinum complexes that have entered the clinical testing phase as chemotherapeutics. Objective: The aim of this study was to examine cytotoxic effects of ruthenium(II) terpyridine complexes, [Ru(Cl-tpy)(en)Cl][Cl] (Ru-1) and [Ru(Cl-tpy)(dach)Cl][Cl] (Ru-2) towards human and murine colon carcinoma cell lines and mouse mesenchymal stem cells, by in vitro methods. In addition, the goal was to be examined antitumor activity in vivo and systemic toxicity of ruthenium(II) terpyridine complexes in mouse heterotopic model of colorectal carcinoma and compared with oxaliplatin, the most usually used metallopharmaceuticals against colorectal carcinoma. Materials and Methods: The cell lines on which the cytotoxic effects of the ruthenium(II) complex were examined using the MTT test are: colon carcinoma cells isolated from BALB/c mice - CT26, human colorectal adenocarcinoma cell line (Dukes B) - SW480, human epithelial colon carcinoma cell line - HCT116 and mouse mesenchymal stem cells isolated from bone marrow of C57Bl/6 mice. The same cell lines were used to examine the effects of ruthenium(II) terpyridine complexes on cell cycle distribution and cell death type, using the LDH assay and flow cytofluorimetry after staining the cells with the appropriate fluorochromes. Тhe male BALB/c mice, age of 6–8 weeks, with weight around 20–25 g were used in in vivo experiment. A model of heterotopic colon cancer was induced by subcutaneous injection of 1 × 106 syngeneic CT26 cells suspended in 100 μl of DMEM into the dorsolumbar region of the mouse. Each complex was individually dissolved in 200 μl of saline and administered at a dose of 2 and 5 mg/kg. Intraperitoneal application of the examined complexes was performed according to the scheme: 6, 9, 12 and 15 days after inoculation of CT26 tumor cells. The mice were divided into groups depending on which were treated with: control (saline), Ru-1, Ru-2 and oxaliplatin. The weight of the mice was measured every third day, immediately before the application of the tested complexes, in order to make the dosing as accurate as possible. The experiment lasted 18 days in total, mice were sacrificed on day 13 of the first administered dose and on that occasion blood was collected and internal organs as well as the primary tumor mass were isolated for further analysis. In order to assess the systemic toxicity of the applied complexes, biochemical analyzes of urea, creatinine, as well as liver enzymes AST and ALT from the blood were determined, and isolated organs were pathohistologically analyzed. From the tissues of isolated organs, the following were determined: oxidative stress marker - lipid peroxidation index, antioxidant protection enzymes (superoxide dismutase and catalase) and non - enzymatic antioxidant - reduced glutathione. Results: Ruthenium(II) complexes showed moderate to strong cytotoxicity toward human (HCT116 and SW480) and mouse (CT26) colon carcinoma cell lines and mouse mesenchymal stem cells with IC50 values ranged between 19,1 to 167,3 μM. Ruthenium (II) terpyridine complexes induced apoptosis in human and mouse colon cancer cells in a low percentage, while this percentage was significantly higher in mouse mesenchymal stem cells. On the other hand, ruthenium(II) complexes induced necrosis of colon cancer cells and mouse mesenchymal stem cells. Also, both complexes induced cell cycle disturbances, but these effects were specific for the cell line, respectively, induced arrest of cell cycle most often in the G2/M phase. The [Ru(Cl-tpy)(en)Cl][Cl] complexes significantly inhibited growth of primary heterotopic tumor in mice, equally or even better to oxaliplatin, depending on the dose administered. Both examined ruthenium(II) terpyridine complexes led to more serious liver, kidney and heart damage, compared to oxaliplatin, which was assessed on the basis of biochemical analysis (urea, creatinine, AST and ALT) and histopathological analysis of organs. Given the observed elevated values of TBARS in cardiac and renal tissue in mice treated with ruthenium (II) complexes, it is assumed that the induction of oxidative stress due to their application may play a role in the use of systemic toxicities. Conclusion: Our data highlight the significant cytotoxic activity of [Ru(Cl-tpy)(en)Cl][Cl] against human and mouse colon carcinoma cells as well as in vivo antitumor activity in CT26 tumor bearing mice similar to chemioterapeutic oxaliplatin, but with more pronounced hepatotoxicity, nephrotoxicity and cardiotoxicity in comparison with oxaliplatin. | false |
Kontekstualni pristup nastavi algebre u mlađim razredima osnovne škole | The Contextual Approach to Teaching Algebra in Junior Grades of Primary School | Predmet rada je istraživanje efikasnosti primene kontekstualnog pristupa u učenju sadržaja algebre u mlađim razredima osnovne škole. U teorijskom delu predstavljene su karakteristike kontekstualnog pristupa, specifičnosti učenja algebre na mlađem školskom uzrastu, izdvojeni problemi i poteškoće u učenju ovih sadržaja i operacionalizovane algebarske sposobnosti, koje predstavljaju okosnicu učenja. U tom kontekstu kreiran je i razrađen metodički pristup modelovanja sadržaja algebre, kao načina matematizacije problema realnog konteksta. Empirijski deo doktorske disertacije imao je za cilj da istraži uticaj kreiranog modela učenja na obrazovna postignuća, razvijanje algebarskih sposobnosti, trajnost znanja učenika, kao i da i utvrdi ulogu udžbenika matematike u stvaranju uslova za kontekstualni pristup učenju sadržaja algebre u mlađim razredima osnovne škole. Dobijeni rezultati pokazuju da se primenom kontekstualnog pristupa u nastavi matematike, u odnosu na klasičan pristup učenju, postižu bolja obrazovna postignuća u učenju sadržaja algebre, doprinosi razvijanju algebarskih sposobnosti i sticanju znanja koja imaju veću trajnost. Analiza sadržaja udžbenika matematike pokazala je da oni stvaraju dobru osnovu za kontekstualni pristup učenju sadržaja algebre u prva dva razreda, a u trećem i četvrtom razredu nedovoljnu. Dobijeni rezultati pokazuju da se brojne poteškoće koje prate učenje sadržaja algebre u mlađim razredima osnovne škole mogu prevazići zasnivanjem nastave matematike na bazi realističnih situacija učenja koje su bliske učeniku, postepenim kretanjem kroz nivoe matematizacije. | This paper is aimed at examining the efficiency of the contextual approach to algebra in junior grades of primary school. The theoretical section presents the characteristics of the contextual approach, the specifics of learning algebra in junior grades of primary school, selected problems and difficulties in learning this content, and operationalized algebraic skills which represent the foundation for learning. In that context, a methodological approach to modeling algebraic content was created and developed, as well as ways to mathematize real context problems. The empirical section of the doctoral thesis aims to investigate the impact of the created learning model on educational achievements, development of algebraic skills, durability of student knowledge, as well as to determine the role of mathematics textbooks in creating the conditions necessary for the contextual approach to learning algebraic content in junior grades of primary school. The obtained results show that the implementation of the contextual approach generates a better educational achievement in mastering algebraic content compared to the traditional approach to learning, as well as that it develops students' algebraic skills and results in the acquisition of knowledge of greater durability. Analysis of the content of mathematics textbooks show that they form a good basis for the contextual approach to learning algebra in the first two grades of primary school, while their contribution in that regard in the third and fourth grade is insufficient. The obtained results show that many of the difficulties associated with learning algebra in junior grades of primary school can be overcome by grounding mathematics classes in real-life learning situations which are familiar and relatable to students, and by gradually moving up through different levels of mathematization. | false |
Rodna ravnopranost u turističkom sektoru Srbije | Rodna ravnopranost u turističkom sektoru Srbije | Predmet rada predstavlja istraživanje rodne ravnopravnosti među zaposlenima u turističkoj privredi Srbije. Rad se sastoji iz šest poglavlja kojima su obuhvaćeni: teorijski okvir istraživanja i definisanje pojma rodne ravnopravnosti, istraživanje zakonskog okvira koji obuhvata oblast rodne ravnopravnosti u Evropskoj uniji i Republici Srbiji, analiza zvaničnih statističkih podatataka o položaju žena na tržištu rada sa ostvrom na sektor turističke privrede, kvantitativne pokazatelje rodne ravnopravnosti istraživane putem anketnog upitnika, kvalitativne pokazatelje rodne ravnopravnosti istraživane pomoću polustrukturisanog intervuja, te statističku obradu i analazu prikupljenih podataka i na kraju izvođenje zaključaka na osnovu dobijenih rezulatata. Brojna ranija istraživanja pokazuju na postojanje rodne neravnopravnosti na tržištu rada koja uključuje nejednak tretman kome su izložene žene tokom obavljanja poslova, zapošljavanje žena na nižim radnim pozicijama, niža primanja žena u odnosu na muškarce za rad slične ili jednake vrednosti i drugo. Literaturni navodi potvrđuju postojanje i opstajanje rodne neravnopravnosti između muškaraca i žena zaposlenih u sektoru turizma i ugostiteljstva uprkos čiljenici da žene predstavljaju većinsku radnu snagu u ovim sektorima. Uvođenjem zakonodavnih i institucionalnih okvira koji regulišu oblast rodne ravnopravnosti, u okviru Evropske unije, te Republike Srbije kao kandidata za članstvo, smanjena je široko rasprostranjena praksa neravnopravanog položaja žena. Međutim, ista i dalje nije u potpunosti iskorenjena. Cilj spovedenih istraživanja u okviru ovog rada je ukazivanje na postojanje kvanitativnih i kvalitatitvnih pokazatelja rodne neravnopravnosti zaposlenih u turističkom sektoru, a u svrhu primarnog cilja koji uključuje podizanje društvene svesti o potrebi dostizanja pune rodne ravnopravnosti koja dalje omogućava ostvarivanja celokupnog potencijala pojedinca i time razvoja društva u celini. Istraživanjem zvaničnih statističkih izvora došli smo do kvantitativnih podataka o indeksima rodne ravnopravnosti u zemljama Evropske unije i Republici Srbiji, zatim o osnovnim indikatorima tržišta rada u Republici Srbiji, odnosu broja zaposlenih prema nivou obrazovanja i polu, prema sektoru delatnosti i polu, zatim prema vrsti radnog odnosa i polu, prema broju radnih sati i polu, te prema prosečnoj zaradi i polu. Takođe, došli smo do podataka o broju zaposlenih prema rodnoj pripadnosti, njihovoj strukturi prema stručnoj spremi, te prosečnim zaradama prema rodnoj pripadnosti zaposlenih u turističkoj delatnosti. U toku ovog dela istraživanja sagledana je domaća i strana literatura iz oblasti kojom se ovaj rad bavi. U radu su dalje prikupljeni zvanični podaci Evropskog instituta za rodnu ravnopravnost i Zavoda za statistiku Republike Srbije, i analizirani korišćenjem komparativnog metoda, metoda analize i sinteze, kritičkog metoda, deduktivnog i induktivnog metoda i deskriptivnog metoda. Anketno istraživanje spovedeno je na uzorku od 223 ispitanika zaposlenih u organizacijama turističke privrede u Republici Srbiji. Prilikom analize rezultata korišćena je statistička analiza podataka pomoću programa SPSS 23.0. Obrada podataka uključuje deskriptivne metode, metod korelacione analize, parametrijsku tehniku pomoću T-test-a i neparametrijske tehnike (Hi-kvadrat, Kolmogorov-Smirnov i Šapiro-Vilk test, kao i Man-Vitnijev U test). Istraživanje pomoću polustruktuiranog intervjua obuhvatilo je 25 ispitanika (15 ženskog i 10 muškog pola) zaposlenih na pozicijama operativnog, srednjeg i visokog menadžmenta u organizacijama turističke privrede. Istraživanje podataka dobijenih pomoću intervjua zasnovano je na opisnim (nebrojčanim) podacima, a odgovori su sublimirani i analizirani kroz nekoliko celina: rodna ravnopravnost, zastupljenost muškaraca i žena na rukovodećim položajima, rodne uloge, platni jaz, diskriminacija i mobing na radu, usklađivanje privatnog/porodičnog i profesionalnog života, napredovanje u karijeri, zaštita materinstva i roditeljskog odsustvovanja, jednake pozicije muškaraca i žena. Analizom dobijenih rezlatata zaključuje se postojanje rodne neravnopravnost među zaposlenima u sektoru turizma u Srbiji. | Тhe topic of the paper is a study of gender equality among employees in the tourism industry of Serbia. The paper is divided into six chapters: theoretical framework of research and description of the term of gender equality, research on legislation covering the field of gender equality in the European Union and the Republic of Serbia, analysis of official statistical data on the position of women in the labor market with reference to the tourism sector, quantitative indicators of gender equality researched through a questionnaire, qualitative indicators of gender equality researched using a semi-structured interview, and statistical processing and analysis of collected data and finally presentation of conclusions based on the obtained results. Numerous previous studies previous studies have found that there are gender inequalities in the labor market, including unequal treatment to which women are exposed during work, employment of women in lower positions; lower wages of women compared to men for work of similar or equal value, etc. Despite the fact that women represent the majority of the workforce in these industries, the research confirms the existence and continuation of gender inequality in the tourism and hospitality industries. By introducing legislative and institutional frameworks that regulate the field of gender equality, in the European Union, and the Republic of Serbia as a candidate for membership, the widespread practice of unequal position of women has been reduced. However, it has still not been completely eliminated. The aim of this research is to point out the existence of quantitative and qualitative indicators of gender inequality of employees in the tourism sector, for the purpose of the primary goal which includes raising public awareness of the need to achieve full gender equality, which further enables the realization of the entire potential of the individual and thus the development of the entire society. By researching official statistical sources, we obtained quantitative data through the Gender Equality Index in the countries of the European Union and the Republic of Serbia, then data on the basic indicators of the labor market in the Republic of Serbia, the ratio of the number of employees by level of education and gender, by sector and gender, then by type of work and sex, by the number of working hours and sex, and average salary and sex. Also, we found out data on the number of employees by gender, their structure by education, and average earnings by gender of employees in the tourism industry. During this part of the research, the literature of domestic and foreign authors in the field covered by this paper was reviewed. Тhe paper further collects official data from the European Institute for Gender Equality and the Statistical Office of the Republic of Serbia, and analyzes it using comparative methods, methods of analysis and synthesis, critical method, deductive and inductive methods, and descriptive methods. The survey was conducted on a sample of 223 respondents employed in organizations of the tourism industry in the Republic of Serbia. The collected data were processed on the SPSS 23.0 program. Data processing includes descriptive methods, a correlation analysis method parametric techniques using the T-test and non-parametric techniques (Chi-square, Kolmogorov-Smirnov and Shapiro-Wilk test, as well as Man-Whitney U test) The research using a semi-structured interview, included 25 respondents (15 female and 10 male) employed in positions of operational, middle and senior management in tourism industry organizations. The research of data obtained through interviews is based on descriptive (not numerical) data, and the answers were sublimated and analyzed through several units: gender equality, representation of men and women in management positions, gender roles, pay gap, discrimination and mobbing at work, harmonization of private / family and professional life, career advancement, protection of maternity and parental leave, equal position of men and women. The outcome of the research indicates there is gender inequality among employees in Serbia's tourism sector. | false |
Problematika svetlosnog zagađenja u urbanoj sredini grada Novog Sada sa predlozimamera za njegovo smanjenje | Problematika svetlosnog zagađenja u urbanoj sredini grada Novog Sada sa predlozimamera za njegovo smanjenje | Predmet istraživanja doktorske disertacije predstavlja problematika svetlosnog zagađenja u urbanoj sredini grada Novog Sada, kao do sada neistraživanog zagađivača životne sredine. Analiza navedene problematike izvršena je kroz kvantifikaciju i prikaz prostorne distribucije svetlosnog zagađenja, kao i kroz ispitivanje informisanosti i stavova stanovništva prema veštačkom osvetljenju. Vizuelnim prikazom prostorne distribucije svetlosnog zagađenja izdvojeni su najzagađeniji delovi grada (u smislu prekomerne ili nedovoljne količine osvetljenosti), dok su anketnim istraživanjem definisani stepen poznavanja problematike svetlosnog zagađenja, stavovi i informisanost građana prema veštačkom osvetljenju uopšteno,ali i prema javnoj i privatnoj spoljašnjoj rasveti u Novom Sadu. Zatim, obuhvaćen je istorijski prikaz urbanizacije grada Novog Sada, uporedo sa razvojem električnemreže i javne rasvete. Detaljna analiza urbanih procesa u istraživanom području i savremenih demografskih faktora pružili su uvid u porast svetlosnog zagađenja kroz istoriju kao i probleme sa kojima se suočava lokalna samouprava. Posebna pažnja je posvećena analizi stavova i informisanosti građana o veštačkom osvetljenju, prilikom čega je utvrđeno da je građanima neophodna usmerena i prilagođena edukacija o svetlosnom zagađenju. Na osnovu svih dostupnih i stečenih informacija, predložene su mere za smanjenje svetlosnog zagađenja kako iz ugla smanjenja samog veštačkog osvetljenja, tako i iz ugla edukacije građana. | The subject of research of the doctoral dissertation is the problem of light pollution in theurban environment of the city of Novi Sad, as a hitherto unexplored polluter of theenvironment. The analysis was performed through the quantification and presentation of the spatial distribution of light pollution, as well as through the examination of the information and attitudes of the population towards artificial lighting. The visual presentation of the spatial distribution of light pollution highlights the most problematic parts of the city (in terms of excessive or insufficient amount of light), while the survey provided an insight into the citizens level of knowledge about light pollution, and attitudes towards artificial lighting in general. Furthermore, a historical overview of the urbanization of the city of Novi Sad is included, along with the development of the electricity network and public lighting. A detailed analysis of urbanization processes in the research area, combined with the present demographic indicators provided a useful insight into the increase in light pollution throughout history as well as the problems local government is facing with publci lighting. Special attention was paid to the analysis of citizens' attitudes toward artificial lighting,during which it was determined that citizens need focused and adapted education on light pollution of the environment. Based on all available and acquired information, adequate measures have been proposed to reduce light pollution, not only through reducing artificial lighting, but also with educating citizens and decision makers | false |
Sinergija poljoprivrede i ugostiteljstva u funkciji razvoja turizma u Vojvodini | Sinergija poljoprivrede i ugostiteljstva u funkciji razvoja turizma u Vojvodini | Literaturni navodi potvrđuju da je povezanost poljoprivrede, ugostiteljstva i turizma u istraživačkom fokusu. To potvrđuju publikovani naučni radovi u međunarodnim časopisima koji su uskovezani za tematiku istraživanja. Radovi koji imaju veze sa temom istraživanja se realizuju u okviru svakog istraživanog sektora ili na relaciji turisti–poljoprivrednici. Poljoprivrednici koji su uključeni u turizam ne ističu da svoje proizvode plasiraju u ugostiteljske objekte, prodaju ih turistima koji su u tranzitu, distibuiraju suvenirnicama ili ih prezentuju na manifestacijama. Relacije između dva subjekta se baziraju na aktivnom učešću turista u svakodnevnom životu domaćina, upoznavanjem sa lokalnom kulturom, iskustvima u lokalnoj pripremi hrane, motivima i zadovoljstvom. Odnos između turista i ugostitelja identifikovan je na osnovu njihove interakcije. Posetioci ističu da gastronomiju u porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima doživljavaju bolje nego u ugostiteljskim objektima. Time se percepcija prema lokalnoj hrani pozitivnije doživljava na poljoprivrednim gazdinstvima. Ovo doprinosi manjoj popularizaciji istraživanja na relaciji turisti–ugostitelji. Studije između poljoprivrednika i ugostitelja, navode ograničenja vezana za plasman proizvoda i identifikovanje onog što je neophodno za uspostavljanje povezanosti. Celokupna situacija dovodi do pretpostavke da je u ugostiteljskim objektima upitan pojam autentičnosti jer se plasman lokalnih proizvoda prevashodno odvija tokom posete gazdinstvima. U doktorskoj disertaciji definisani su istraživački zadaci koji su usko vezani za tematiku rada. Oni su sledeći: Ispitati faktore sinergije i stavove poljoprivrednika,ugostitelja i turista koji su značajni za njeno ostvarivanje. Istražiti razliku u percepciji poljoprivrednika, ugostitelja i turista prema faktorima sinergije. Ispitati povezanost između skala sinergije i stavova ispitanika značajnih za ostvarivanje sinergije. Kreirati indikatore prihoda kod ugostitelja i poljoprivrednika i ispitati njihovu povezanost sa identifikovanim faktorima koji su značajni za ostvarivanje sinergije. Kreirati indikatore za meru potrošenog novca turista i ispitati njihov uticaj na stavove ispitanika koji su značajni za ostvarivanje sinergije. Utvrditi uticaj sociodemografskih karakteristika na stavove ispitanika značajnih za ostvarivanje sinergije. Anketno istraživanje je sprovedeno u Vojvodini (Južnobačkom okrugu). U njemu je učestvovalo 580 ispitanika. Poljoprivrednika je bilo 188, ugostitelja 201 i turista 201. Broj sakupljenih anketa je diktirao analize koje su primenjene u izradi rada, a to su: istraživanje za stolom, anketiranje, statističke analize (deskriptivna statistika, faktorska analiza, korelacije). Softverski program SPSS (24.0 for Windows) je korišćen u obradi podataka. Primenom UHT modela došlo se do saznanja da poljoprivrednici, ugostitelji i turisti teže ka ostvarivanju sinergije poljoprivrede, ugostiteljstva i turizma i da su njihovi iskazani stavovi heterogeni. Analizirajući njihove pojedinačne stavove zaključuje se da je situacija lošija u odnosu na njihove zajedničke stavove. | Literature citations confirm that the connection between agriculture, hospitality and tourism is in the research focus. This is confirmed by the published scientific papers in international journals that are closely related to the research topic. Papers related to the research topic are carried out within each research sector or on the tourist-farmer relation. Farmers involved in tourism do not point out that they place their products in a hospitality facility, sell them to tourists in transit, distribute them in souvenir shops or present them at events. The relations between the two subjects are based on the active participation of tourists in the daily life of the host, their acquaintance with the local culture, experiences in local food preparation, motives and pleasure. The relation between tourists and caterers is identified based on their interaction. Visitors point out that they experience gastronomy on family farms better than in hospitality facilities. Thus, the perception of local food is more positively experienced on the agricultural farms. This contributes to less popularization of the research between tourists and caterers. Studies between farmers and caterers cite restrictions in regards to product placement and the identification of what is necessary to establish that connection. The overall situation leads to the assumption that the notion of authenticity in hospitality facilities is questioned, because the placement of local products takes place primarily during farm visits. The doctoral dissertation defines the research tasks that are closely related to the topic of the paper. These are as follows: Examine the synergy factors and farmer’s, caterer’s and tourist’s stances, which are relevant for its realization. Explore the difference in the perception of farmers, caterers and tourists towards synergy factors. Examine the relation between synergy scales and the stances of respondents relevant to achieving synergy. Create income indicators for caterers and farmers and examine their connection with the identified factors which are relevant for achieving synergy. Create indicators for the measure of tourists' money spent and examine their impact on the attitudes of respondents, which are relevant for achieving synergy. Determine the influence of socio-demographic characteristics on the stances of respondents relevant for achieving synergy. The survey was conducted in Vojvodina (South Bačka District). 580 respondents took part in it. There were 188 farmers, 201 caterers and 201 tourists. The number of collected surveys was dictated by the analyses applied in the preparation of the paper, namely: desk research, surveys, statistical analyses (descriptive statistics, factor analysis, correlations). The software program SPSS (24.0 for Windows) was used in data processing. By applying the UHT model, it was found that farmers, caterers and tourists strive to achieve synergies between agriculture, hospitality and tourism and that their views are heterogeneous. Analyzing their individual stances, it is concluded that the situation is worse than their common stances. | false |
Uticaj primene hibridne nastave upotrebom Moodle platforme i PhET simulacija u fizici na učeničke performanse | Impact of blended learning approach using the Мoodle platform and PhET simulations in physics on students’ performance | Opremanje škole novom tehnologijom predstavlja potreban ali ne i dovoljan uslov za unapređenje nastavnog procesa. Kako bi se ostvario željeni ishod i ciljevi nastave, od izuzetne je važnosti obučiti nastavnike novim nastavnim metodama koje uključuju i primenu informacionih kompjuterskih sistema. Kako se tehnologija razvija eksponencijanom brzinom, od izuzetne je važnosti kvalitativno i kvantitativno ispitati efekat različitih načina njene primene u nastavi na učeničke performanse. U ovom radu ispitan je uticaj nastavne metode bazirane na hibridnom učenju na samopercipirani mentalni napor, motivaciju učenika za učenje fizike, naučno rezonovanje, kao i postignuće učenika drugog razreda gimnazije, primenjene na nastavnu oblast Jednosmerna električna struja. Glavni zaključci su da je nastavna metoda zasnovana na hibridnom učenju uzrokovala veće učeničko postignuće na testu znanja, manji samopercipirani mentalni napor učenika, veću motivaciju za učenje fizike i viši nivo naučnog rezonovanja nego tradicionalni metod. | In order to achieve the desired outcome and goals of teaching, it is essential to train teachers in new teaching methods that include the use of information computer systems. Equipping the school with new technology is necessary but insufficient to improve the teaching process. As technology develops exponentially, it is imperative to qualitatively and quantitatively examine the effect of different ways of its application in teaching on student performance. In this thesis, the influence of the teaching method based on hybrid learning on self-perceived mental effort, students' motivation to learn physics, scientific reasoning, and the achievement of second-grade high school students, applied to the teaching area DC electric current was investigated. The main conclusions are that the teaching method based on hybrid learning caused greater student achievement on the knowledge test, the less selfperceived mental effort of students, greater motivation to learn physics, and a higher level of scientific reasoning than the traditional method. | false |
Funkcionalne i biohemijske promene centralnog nervnog sistema u eksperimentalnom modelu hroničnog pelvičnog bola | Functional and biochemical alterations in central nervous system in an experimental model of chronic pelvic pain | Hronični prostatitis/sindrom hroničnog pelvičnog bola (CP/CPPS) je često udružen, nerazjašnjenim mehanizmima, sa poremećajima centralnog nervnog sistema (CNS). Ciljevi ove studije su bili utvrđivanje funkcionalnih i biohemijskih promena koje nastaju u CNS kao posledica CP/CPPS, kao i ispitivanje potencijalnih mehanizama koji dovode do tih promena. Funkcionalno su ispitani podložnost za razvoj konvulzija, prag nocicepcije, ponašanje povezano sa anksioznošću i depresijom i kognitivne sposobnosti. Biohemijskim ispitivanjem obuhvaćeni su parametri redoks statusa i nivo proinflamatornih citokina i ICAM-1 u strukturama mozga, kao i nivo testosterona i kortikosterona u serumu. Imunohistohemijski je ispitan proces neurogeneze i gliogeneze u hipokampusu. Ispitivani su i potencijalni terapijski efekti modulacije nivoa gasotransmitera CO i hronične aerobne fizičke aktivnosti u ovom modelu. Životinje sa eksperimentalnim CP/CPPS su razvile hiperekscitabilnost CNS, ali su povećano ispoljavale ponasanje povezano sa anksioznos ću i depresijom, kao i kognitivnu disfunkciju. U hipokampusu, talamusu i korteksu zivotinja sa CP/CPPS doslo je do pojave oksidativnog stresa, a nivo proinflamatornih citokina IL-β i IL-6 i ekspresija ICAM-1 bili su povećani u talamusu i korteksu, sto ukazuje na neuroinflamaciju. Razvoj CP/CPPS je doveo do hormonskog disbalansa, u vidu povećanja kortikosterona i smanjenja testosterona u serumu. Adultna neurogeneza je bila smanjenog, a gliogeneza povećanog obima u hipokampusu, gde je utvrđen i smanjen broj inhibitornih interneurona. Hronicni aerobni trening i CORM A1, donor CO, imali su antinociptivno, anksiolitic ko, antidepresivno, antiinflamatorno i antikonvulzivno dejstvo u modelu CP/CPPS, sto ukazuje na njihove potencijalne terapijske efekte. | Chronic prostatitis/chronic pelvic pain syndrome (CP/CPPS) is often associated with central nervous system (CNS) disorders by unelucidated mechanisms. The aims of this study were to determine the functional and biochemical changes in the CNS induced by CP/CPPS, as well as the potential underlying mechanisms. Functional study included assessment of seizure susceptibility, nociception threshold, anxiety- and depression-like behavior, and cognition. The biochemical analyses consisted of assessment of redox status parameters, pro-inflammatory cytokines, and ICAM-1 expression in the brain structures, and the concentration of testosterone and corticosterone in the serum. The process of hippocampal neurogenesis and gliogenesis were examined immunohistochemically. The potential therapeutic effects of the CO gasotransmitter level modulation and chronic aerobic physical activity in this model were also investigated. Animals with experimental CP/CPPS developed CNS hyperexcitability, increased anxiety- and depression-like behavior, as well as cognitive impairment. Oxidative stress occurred in the hippocampus, thalamus, and cortex of animals with CP/CPPS, and the level of proinflammatory cytokines IL-β and IL-6, and ICAM-1 expression were increased in the thalamus and cortex, indicating neuroinflammation. Hormonal imbalance, as an increase in corticosterone and a decrease in serum testosterone concentration, was observed. Adult neurogenesis was reduced, while gliogenesis was increased in the hippocampus, and the lower number of hippocampal inhibitory interneurons was also found. Chronic aerobic training and CORM A1 (CO releasing molecule) had antinociceptive, anxiolytic, antidepressant, anti-inflammatory and anticonvulsant effects in the CP/CPPS model, indicating their potential therapeutic effects. | true |
Nova rešenja za poboljšanje kvaliteta servisa u intradomenskom i interdomenskom mrežnom okruženju | Novel approaches for intradomain and interdomain quality of service improvement | U ovoj disertaciji su predloženi i analizirani alternativni pristupi ostvarivanja Quality of Service (QoS) na intradomenskom i interdomenskom mrežnom nivou. Kao prateća pojava razvoja mreže i konsolidacije različitih servisa preko jedinstvene mrežne infrastrukture, neizbežna je i pojava specifikacije različitih QoS zahteva. Trenutna QoS rešenja se dominantno zasnivaju na DiffServ arhitekturi koja je usmerena na garantovanje performansi u uslovima zagušenja. Međutim, česta je pojava degradacije performansi kao rezultat različitih grešaka i otkaza pojedinih delova mreže koji ne spadaju u zagušenje. Sa druge strane, primena algoritama QoS rutiranja ima inherentne probleme sa skalabilnošću i kompleksnošću, pa je postizanje determinističkih performansi i dalje otvoren problem. Realizacija interdomenskog QoS predstavlja još kompleksniji problem kada se moraju usaglasiti mere performansi i mapiranje klasa servisa između domena na servisnoj putanji. Aktuelni bilateralni model ugovaranja servisa između domena nije adekvatan za realizaciju interdomenskog QoS s obzirom da proces ugovaranja postaje neefikasan sa porastom broja domena na servisnoj putanji, dok specifikacija interdomenskih relacija predstavlja otvoreno pitanje. Primena paketske disperzije se u ovom radu detaljno analizira posmatrajući različite strategije disperzije i njihov uticaj u uslovima postojanja rafalnih gubitaka paketa izraženih na više putanja u mreži. Koristeći postojanje više putanja, paketska disperzija vrši slanje uzastopnih paketa preko različitih putanja i posledično utiče na strukturu rafalnih gubitaka paketa. Prethodne analize paketske disperzije su obuhvatale posmatranje rastojanja gubitaka paketa kada se rafalni gubici modeluju Markovljevim modelom sa 2 stanja. Naučni doprinos u ovoj disertaciji sa aspekta paketske disperzije se ogleda u realizaciji komparativne analize uticaja strategija na rafalne gubitke modelovane Markovljevim modelom sa 4 stanja koji predstavlja tačniji model u odnosu na prethodno navedeni. Dodatno, kao verifikaciju superiornih rezultata u odnosu na konvencionalno rutiranje preko jedne putanje, prikazani su rezultati praktičnog testiranja strategija, a takođe su identifikovani i scenariji u okviru kojih primena paketske disperzije ima ograničenu efikasnost na rafalne gubitke. Priložena... | This dissertation contains proposal and subsequent analysis of alternative approaches to achieving Quality of Service (QoS) on the intradomain and interdomain levels. Specification of various QoS requirements is inevitable as a result of networking growth and service consolidation over a single network infrastructure. Current QoS solutions are generally based on DiffServ architecture, which aims to guarantee performance in the event of bandwidth congestion. However, performance degradation often occurs as a result of various faults and outages of network sections not related to congestion problems. Conversely, application of QoS routing algorithms carries inherent scalability limitations and computational complexity regardless of applied redundancy, making the problem of achieving predictable performance still unresolved. Interdomain QoS delivery presents more complex problem since it is necessary to coordinate multiple domains located on the service path in terms of performance metrics and class mapping. Current bilateral service negotiation model is not suitable for interdomain QoS delivery as it is unable to reconcile efficiency and scalability leaving the interdomain relations problem opened. The application of packet dispersion is analysed through investigation of dispersion strategies and their immediate effect on burst packet losses expressed on several network paths. Packet dispersion relies on path diversity in order to transport subsequent packets over disjoint paths resulting in pattern modification of burst losses, which have devastating effect on QoS critical applications. Previous packet dispersion analysis encompassed effect on distance between subsequent losses modelled using Markov model with 2 states. The contribution from the aspect of packet dispersion discusses comparative analysis of dispersion strategies and their effect on burst losses modelled using Markov model with 4 states, which is actually more accurate model than its 2-state counterpart.The results of real network testing are provided as a verification of packet dispersion superiority in comparison to conventional single-path routing. Furthermore, scenarios have been identified for which packet... | true |
Matematički modeli i različiti načini višekriterijumske optimizacije u intermodalnom transportu | Mathematical models and different ways of applying multi-criteria optimization in intermodal transport : doctoral dissertation | Intermodalni transport podrazumeva saobraćaj u kojem se koristi više vrsta prevoza. Njegova zastupljenost u praksi je postala sve veća. Imajući u vidu da se radi, uglavnom, o velikim rastojanjima, optimizacija je postala značajna u ovoj oblasti... | Intermodal transport involves traffic with more than one type of transport. Its presence in practice has become very significant. Bearing in mind that these are mostly long distances, optimization has become important in this area. By default, three standard types of containers of different sizes are used for the transport... | false |
Uticaj dijabetes melitusa na rani ishod karotidne endarterektomije | Impact of diabetes mellitus on early outcome of carotid endarterectomy | oznato je da dijabetes melitus povećava rizik za nastanak ishemijskog moždanog udara u opštoj opulaciji, ali je njegov uticaj na rane rezultate karotidne endarterektomije (KEA) kontraverzan sa suprotnim rezultatima. Cilj: primarni cilj ove studije je da ispita da li dijabetes melitus ima uticaj na rani ishod karotidne endarterektomije, a sekundarni da ispita kakav uticaj imaju drugi preoperativni i intraoperativni faktori. Materijal i metode: Ovom prospektivnom, kohortnom studijom, su obuhvaćena 902 bolesnika kojima je učinjena KEA na Klinici za vaskularnu i endovaskularnu hirurgiju KCS u periodu od 1. januara 2015. do 31. decembra 2016. godine. Iz studije su isključeni: pacijenti operisani zbog restenoze karotidne arterije, pacijenti kojima je učinjena karotidna revaskularizacija sa graftom i pacijenti kojima je u ranom postoperativnom periodu učinjena kardiohirurška ili aortna rekonstrukcija. Pacijenti su bili podeljeni u dve grupe. Prvu grupu su činili bolesnici koji nemaju dijabetes melitus (NDM grupa), a drugu grupu bolesnici koji imaju dijabetes melitus (DM grupa). Analizirani su i ispitivani kako na rani ishod (mortalitet i neurološke komplikacije) KEA utiču dijabetes melitus i drugi preoperativni i intraoperativni parametri. U DM grupi ispitivan je i uticaj tipa dijabetes melitusa, načina regulisanja glikemije i vrednosti glikoziliranog hemoglobina (HbAc1) na rani ishod. Rezultati: Bilo je 6 (0.66%) smrtnih ishoda i 33 (3.66%) neurološke (25 moždanih udara i 8 TIA) komplikacije. NDM grupu je činilo 606, a DM grupu 296 bolesnika, od kojih su 83 glikemiju regulisala insulinom, a 213 oralnom terapijom. Ukupna stopa neuroloških komplikacija je bila statistički veća u DM grupi (2.64% vs 5.74%, P=0.02). Moždani udar je bio češći u DM grupi (1.98% vs 4.4%, P=0.04), dok se incidenca TIA nije razlikovala između grupa (0.6% vs 1,35%, P=0.45). Mortalitet je bio statistički češći u DM grupi (0.01% vs 1.68%, P=0.01)... | Diabetes mellitus is well known risk factor for ischemic stroke in general population, but its impact on early outcome of carotid endarterectomy (CEA) is controversial with conflicting results. Objective: The primary goal of this study is to examine whether diabetes mellitus has the impact on early outcome of CEA, and the secondary goal is to examine the impact of other prioperative and intraoperative factors on early oucome. Material and Methods: This prospective, cohort study includes 902 consecutive CEA conducted at the Clinic for Vascular and Endovascular Surgery of the Clinical Center of Serbia during two-years period (01.01.2015.-31.12.2016.). Patients treated due to carotid restenosis and carotid bypass grafting were excluded from the study, as well as patients who underwent cardiac or aortic surgery in the early post-operative course. Patients were divided into non-diabetic (NDM) and diabetic (DM) group. The impact of diabetes mellitus and other prioperative and intraoperative parameters on early outcomes of CEA in terms of neurological complications and mortality were analyzed. In diabetic patients, a type of diabetes mellitus, type of glycaemia management and values of glycosylated haemoglobin (HbAc1) was examined. Results: There were 606 non-diabetic patients. Among 296 diabetic patients, 83 were on insulin therapy. The mortality rate was 0.66%. There were 33 (3.66%) neurological (25 strokes and 8 TIA) complications. The neurological complications were statistically higher in the diabetic group (2.64% vs 5.74%, P=0.02). Stroke was more frequent in the diabetic group (1.98% vs 4.4%, P=0.04) comparing to TIA (0.6% vs 1.35%, P=0.45). Mortality was statistically more frequent in diabetic group (0.01% vs 1.68%, P=0.01)... | true |
Ekstremalni problemi Braunovog kretanja i drugih slučajnih procesa | Extremal problems of brownian motion and other random processes | Neka je M maksimum i neka je N minimum negativnog martingala X1, X2, . . . , Xn... | Let M be a maximum and let N be a minimum of the non-negative martingale X1, X2, . . . , Xn... | false |
Koincidentne metode za analizu vremenskih karakteristika nuklearnih procesa | Koincidentne metode za analizu vremenskih karakteristika nuklearnih procesa | U doktorskoj disertaciji prikazani su rezultati razvijenih i primenjenih koincidentnih metoda za vremensku analizu nuklearnih procesa. Eksperimentalni koincidentni sistemi zasnovani su na HPGe i plastičnim scintilacionim detektorima. Izvršena su tri eksperimenta, koja su pokazala primenjivost razvijenih koincidentnih sistema. Prvi deo eksperimentalnog dela obuhvata analize vremenskih varijacija intenziteta kosmičkog zračenja posredstvom niskoenergijskih fotona. Pokazano je da se praćenjem intenziteta niskoenergijskih fotona u toku vremena u različitim energijskim regionima ostvaruje bolji uvid u analizu fonskih događaja, stvarajući preduslove za izvođenje eksperimenata koji tragaju za retkim nuklearnim procesima. Pored praćenja vremenskih varijacija intenziteta, metoda se može primeniti i na detekciju periodičnih i aperiodičnih događaja povezanih sa aktivnošću Sunca. Drugi deo disertacije obuhvatao je istraživanja vezana za detekciju potencijalnih fluktuacija konstante raspada 22 Na. Razvijen je koincidentni sistem i u toku vremena je praćen intenzitet anihilacione linije, koja je rezultat anihilacije pozitrona emitovanog raspadom 22Na. Za vreme trajanja akvizicije podataka, nisu pronađena značajna odstupanja ispitivane konstante raspada od standardnog eksponencijalnog zakona radioaktivnog raspada. U trećem delu eksperimentalnog rada, prikazana je koincidentna metoda za vremensko razdvajanje događaja indukovanih mionima i neutronima u okolini detektorskog sistema. Dobijena je vremenska kriva u eksperimentu i izvršena je detaljna analiza različitih vremenskih regiona. Izvršene su Monte Karlo simulacije, na osnovu kojih je dobijena vremenska kriva. Analizom različitih regiona simulirane vremenske krive, pokazano je da se ovi događaji mogu razdvojiti u dve velike grupe–brze i spore događaje. Među sporim događajima, pokazano je da se može napraviti razlika između događaja indukovanih mionima, među kojima dominira anihilacija, i događaja indukovanih neutronima, koji spadaju u zakasnele događaje u grupi sporih događaja. Dobijeno je da neutroni najviše doprinose niskoenergijskom regionu, prvenstveno u regionu do ≈50 keV, što ih čini neželjenom karikom fonskih događaja u eksperimentima koji tragaju za retkim nuklearnim događajima. Na osnovu rezultata simulacija, analizirani su elektromagnetni i hadronski procesi indukovani mionima i neutronima, kao i udeli mionske i neutronske komponente u koincidentnom spektru HPGe detektora i direktnom spektru plastičnog scintilacionog detektora. Zaključeno je da niskoenergijskom spektru, koji je prevashodno značajan za retke nuklearne procese, dominantno doprinose neutroni. | In this doctoral thesis, the results of the developed and applied coincidence methods on the timeanalysis of nuclear processes are presented. Coincidence systems, used in presented experiments, are based on the HPGe and plastic scintillation detectors. Three experiments were performed,showing a wide application of the developed coincidence systems. The first part of the experimental work involves the analysis of the time variations of cosmic rays via low-energy photons. It was shown that by analyzing the intensity of lowenergy photons better insight into the behavior of thebackground events is provided, which is especially important as a precondition for rare nuclear events experiments. Furthermore, it was shown that this method can be applied in order to search for periodic or aperiodic events resulting from the Sun activity. The second part contains the research of the 22Na decay constant fluctuations. The coincidence system was developed and the intensity of the annihilation line, resulting from annihilation of the positrons emitted from 22Na, was followed with time. During he acquisition time, no significant deviations from the standard exponential radioactive decay law were found. In the third part of the experimental work, the coincidence method for time separation of the events, induced by cosmic muons and neutrons in the vicinity of the detectors system, was presented. The time curve was obtained in the experiment and the detailed analysis of the different time regions was performed. The Monte Carlo simulations were conducted and the time curve from the simulation results was obtained. Analyzing the different regions of the simulated time curve, it was noticed that these events can be separated into two groups–prompt and delayed. Between delayed events, it was concluded that events induced by muons, dominantly annihilation line, and events induced by neutrons, which may be classified as more delayed events in the group of the delayed events, can be distinguished. It was concluded the neutrons dominantly contribute to the low-energy region, mostly in the region to ≈50 keV, which makes neutrons an important background in the experiments searching for rare nuclear events. Based on the simulation results, electromagnetic and hadronic processes induced by muons and neutrons, as well as portions of muon’s and neutron’s component in the coincidence spectrum of HPGe detector and direct spectrum of the plastic scintillation detector were analyzed. It was concluded that in the low-energy part of the spectrum, primarily important for the search for rare nuclear events, dominant influence is originated from cosmic neutrons. | false |
Komparativna analiza imunohistohemijske ekspresije Stathmina1, Ecadherina, Ki67, p53 i bcl2 u intestinalnom i difuznom karcinomu želuca | Comparative analysis of immunohistochemical expression of Stathminа1, Ecadherina, Ki67, p53 and bcl2 in intestinal and diffuse type of gastric carcinoma | Cilj rada je korelativna analiza imunohistohemijske ekspresije Stathmina 1, Ki67, Ecadherina, Bcl-2 i p53 u intestinalnom i difuznom karcinomu želuca sa klasičnim prognostičkim parametrima tumora. Korišćen je biopsijski operativni materijal Hirurške klinike KBC Zemun. Prvu ispitivanu grupu (n =45) su činile operativne biopsije sa intestinalnim adenokarcinomom želuca, a drugu (n =45) su činile operativne biopsije difuznog adenokarcinoma želuca. Kontrolnu grupu obje ispitivane grupe, predstavljaju operativne biopsije netumorskog tkiva želuca, iz okoline tumora. Nakon rutinske obrade tkiva i kalupljenja u parafin, na presjecima debljine 4μm su primjenjene klasična HE i imunohistohemijska ABC metoda sa anti – Stathmin 1, Ki67, E-cadherin, p53 i Bcl-2 antitijelima . U intestinalnom adenokarcinomu ni jedan od ispitivanih onkoproteina ne zavisi od pola i lokalizacije tumora. Stathmin 1 je u značajnoj vezi sa ekspresijom p53 i invazijom krvnih sudova. Ekspresija p53 je značajno povezana sa starosnom dobi i histološkim gradusom, a ekspresija Ki67 je u značajnoj vezi sa ekspresijom Bcl-2, histološkim gradusom, invazijom limfnih sudova, pT statusom, metastazama u limfnim čvorovima i stadijumom tumorske bolesti. E-cadherin je u značajnoj inverznoj korelaciji sa ekspresijom Bcl-2, invazijom limfnih i krvnih sudova, metastazama u limfnim čvorovima, udaljenim metastazama i stadijumom tumorske bolesti. Bcl-2 je značajno povezan sa makroskopskim tipom tumora, histološkim gradusom, invazijom limfnih i krvnih sudova, metastazama u limfnim čvorovima i stadijumom bolesti. U difuznom adenokarcinomu je Stathmin 1 povezan visokim koeficijentima korelacije sa ekspresijom Ki67, p53, E-cadherin, Bcl-2, histološkim gradusom, invazijom limfnih i krvnih sudova, metastazama u limfnim čvorovima, udaljenim metastazama, pT statusom i stadijumom bolesti. ROC analiza je pokazala da senzitivnost za Stathmin 1, za difuzni adenokarcinom iznosi 72.9%, a specifičnost 67.6%, dok je senzitivnost za Ki67 66.7%, a specifičnost 65.6%. U difuznom adenokarcinomu je porast indeksa ekspresije Stathmina 1 praćen povećanim proliferativnim indeksom, redukcijom ćelijske adhezije, redukcijom apoptoze i porastom metastatskog potencijala, zbog čega ovaj onkoprotein može biti atratkivna terapijska meta u ciljanoj terapiji ovog tipa karcinoma želuca. | Comparative analysis of immunohistochemical expression of Stathmin 1, Ki67, Ecadherin, p53 and Bcl2 in intestinal and diffuse gastric cancer. The aim of this study was to correlate the immunohistochemical expression of Stathmin 1, Ki67, E-cadherin, Bcl-2 and p53 in intestinal and diffuse gastric cancer with classical tumor prognostic parameters. Biopsy operative material from the Surgical Clinic of KBC Zemun was used. The first examined group (n = 45) consisted of operative biopsies with intestinal gastric adenocarcinoma, and the second (n = 45) consisted of operative biopsies of diffuse gastric adenocarcinoma. The control group of both the first (n = 45) and second (n = 45) examined groups are operative biopsies of adjacent non-tumor gastric tissue. After routine tissue processing and paraffin molding, classical HE and immunohistochemical ABC methods with anti - Stathmin 1, Ki67, Ecadherin, p53 and Bcl-2 antibodies were applied on 4μm thick sections. In intestinal adenocarcinoma, none of the examined oncoproteins depends on the sex and localization of the tumor. Stathmin 1 is significantly associated with p53 expression and vascular invasion. P53 expression is significantly associated with age and histological grade, and Ki67 expression is significantly associated with Bcl-2 expression, histological grade, lymph vessel invasion, pT status, lymph node metastases, and disease stage. E-cadherin is significantly inversely correlated with Bcl-2 expression, lymph and blood vessel invasion, lymph node metastases, distant metastases, and disease stage. Bcl-2 is significantly associated with macroscopic tumor type, histological grade, lymph and blood vessel invasion, lymph node metastases, and disease stage. In diffuse adenocarcinoma, Stathmin 1 is associated with high correlation coefficients with the expression of Ki67, p53, E-cadherin, Bcl-2, histological grade, lymph and blood vessel invasion, lymph node metastases, distant metastases, pT status and stage. ROC analysis showed that the sensitivity for Stathmin 1, for diffuse adenocarcinoma is 72.9% and the specificity is 67.6%, while the sensitivity for Ki67 is 66.7% and the specificity is 65.6%. In diffuse adenocarcinoma, the increase in Stathmin 1 expression index is accompanied by increased proliferative index, reduction of cell adhesion, reduction of apoptosis and increase of metastatic potential, due to which this oncoprotein can be an attractive therapeutic target in targeted therapy of this type of gastric cancer. | false |
Redukovanje sadržaja nesaharoznih jedinjenja u melasi šećerne repe primenom modifikovanih mineralnih i celuloznih adsorbenata | Reduction of non-sugar compounds content in sugar beet molasses by applying modified mineral and cellulosic adsorbents | Primena različitih tretmana sa ciljem redukcije sadržaja nesaharoznih jedinjenja u melasi šećerne repe potencijalan je metod za poboljšanje parametara kvaliteta melase, lakše sprovođenje procesa desaharifikacije melase i sprečavanje eventualnih nepoželjnih promena pri skladištenju melase. Stoga je predmet istraživanja ove disertacije redukovanje sadržaja nesaharoznih jedinjenja u melasi šećerne repe upotrebom prirodnih adsorbenata mineralnog (različiti tipovi bentonita) i celuloznog (celuloza različitog stepena čistoće i modifikovani ekstrahovani rezanci šećerne repe) porekla. Variranjem pH vrednosti sredine, suve materije melase i koncentracije primenjenog adsorbenta ispitan je sinergistički efekat uslova tretmana na stepen redukcije sadržaja nesaharoznih jedinjenja u melasi. Efikasnost sprovedenog tretmana utvrđena je na osnovu promena parametara kvaliteta melase i to boje, mutnoće, sadržaja saharoze, sadržaja suve materije i sadržaja pepela. Na osnovu rezultata uočava se da je pozitivan uticaj kombinovanog dejstva upotrebljenih adsorbenata i uslova tretmana najizraženiji kod mutnoće i boje melase što potvrđuje afinitet adsorbenata ka zadržavanju i/ili vezivanju bojenih materija. Takođe, navedeni pozitivan uticaj izražen je u manjoj ili većoj meri u zavisnosti od tipa primenjenog adsorbenta ali i uslova gde je uglavnom dominantan uticaj pH vrednosti | The application of different treatments aiming to reduce the content of non-sugar compounds in sugar beet molasses is a potential method for molasses quality enhancement, facilitation of molasses desugarization process and prevention of any undesirable changes during molasses storage. Therefore, the objective of this dissertation is to reduce the content of non-sugar compounds in sugar beet molasses by using natural adsorbents of mineral (different types of bentonite) and cellulosic (cellulose of different purity and modified sugar beet pulp) origin. By varying treatment conditions such as pH, molasses dry substance and the applied adsorbent concentration, the synergistic effect of the treatment conditions on the reduction efficiency of non-sugar compounds content in molasses was examined. The treatment effectiveness was determined based on changes in molasses quality parameters, namely color, turbidity, sucrose content, dry substance content and ash content. According to the obtained results, the positive influence of the combined effect of applied adsorbents and treatment conditions is most pronounced for molasses quality parameters turbidity and colour, which confirms the applied adsorbents affinity towards coloured compounds retention or binding. Also, the stated positive influence is expressed to a greater or lesser extent depending on the type of adsorbent used as well as the conditions applied, where the influence of pH is mainly dominant. | false |
Uticaj suplementacije omega-3 i omega-6 masnim kiselinama na masnokiselinski profil plazme, oksidativni stres i inflamatorni odgovor kod pacijentkinja na adjuvantnoj terapiji karcinoma dojke | Effect of omega-3 and omega-6 fatty acid supplementation on plasma fatty acid profile, oxidative stress, and inflammatory response in breast cancer patients during adjuvant therapy | Uvod: Karcinom dojke (KD) je drugi vodeći uzrok smrti kod žena. Osim tumora, hemoterapija i dugotrajna endokrina terapija inhibitorima aromataze (IA) mogu nepovoljno da utiču na metabolizam lipida, inflamaciju i nutritivni status pacijenata. Cilj: Proceniti efikasnost ribljeg ulja i ulja žutog noćurka, izvorima polinezasićenih masnih kiselina (PUFA), na nutritivni i lipidni status, nivo citokina i oksidativni stres kod pacijentkinja sa KD na hemoterapiji i terapiji IA. Metode: U studiju je uključeno 80 postmenopauznih žena, starosti 45-70 godina, sa estrogen i/ili progesteron receptor pozitivnim karcinomom dojke, koje su na hemoterapiji ili terapiji IA najmanje 2 godine. Studiju je završilo 60 žena. Grupe su bile podeljene u dve podgrupe, od kojih je interventna uzimala dve gel kapsule ribljeg ulja sa ukupno 1 g n-3PUFA, i dve gel kapsule ulja žutog noćurka, sa 234 mg gama-linolenske kiseline tokom 12 nedelja uz redovnu terapiju. Druga grupa je uzimala placebo kapsule. Rezultati: Rezultati studije su pokazali značajno povećanje svih n-3PUFA i smanjen nivo n-6PUFA i odnos n-6/n3PUFA u obe interventne grupe. Suplementacija nije uticala na lipidni profil i nutritivni status pacijentkinja. Nivo interleukina IL6 u interventnoj grupi kod žena na hemoterapiji je smanjen, kao i nivo IL-10 kod žena koje su primale IA. U obe interventne grupe povećan je stepen lipidne peroksidacije. Suplementacija PUFA značajno je smanjila nivo H2O2 i aktivnost katalaze kod žena na hemoterapiji, dok je kod žena na terapiji IA povećala parametre oksidativnog stresa. Zaključak: Suplementacija ribljim uljem i uljem žutog noćurka ima blagotvorne efekte na status PUFA kod pacijenata sa KD na hemoterapiji i terapiji IA, ali uticaj ovih suplemenata na inflamaciju i oksidativni stres zavise od primarne terapije. | Introduction: Breast cancer (BC) is the second leading cause of cancer-related death in women. Besides the tumor itself, chemotherapy (CT) and prolonged endocrine therapy with aromatase inhibitors (AI), may influence lipid metabolism, nutritional status, and inflammation. Objective: To evaluate the efficacy of fish oil (FO) and evening primrose oil (EPO), rich in polyunsaturated fatty acids (PUFA), on serum lipids, nutritional status, inflammation and oxidative stress in BC patients receiving CT or AI therapy. Methods: In this study we included 80 postmenopausal women, aged 45- 70, with BC, receiving CT or AI therapy for at least 2 years. Sixty women completed the study. Both groups were divided into 2 subgroups: the intervention group, taking 2 gel capsules of FO containing a total of 1 g n-3 PUFA and two gel capsules of EPO, containing 234 mg of gamma-linolenic acid during 12 weeks with regular therapy, and the placebo group. Results: Results of this study showed significantly increased levels of all n-3PUFA and decreased n-6PUFA in the intervention groups. No effects on lipids and nutritional status were found. There was a significant decrease in the level of Interleukin IL-6 in the intervention group in women on CT, while the level of IL-10 decreased in women receiving AI therapy. In both interventional groups level of lipid peroxidation increased. The supplementation decreased the level of H2O2 and catalase activity in women receiving CT, while in women with AI therapy markers of oxidative stress increased. Conclusion: The supplementation with FO and EPO has beneficial effects on PUFA status in patients with BC on CT and AI therapy, but the impact of these supplements on inflammation and oxidative stress parameters largely depends on the type of primary therapy. | true |
Potencijal primene stabilisanog i „zelenom“ sintezom produkovanog nano gvožđa (0) za remedijaciju sedimenta kontaminiranog metalima | Potential application of stabilized and "green" produced nano zero -valent iron for remediation of sediment contaminated with metals | Ekološki problem svetskih razmera predstavlja zagađenost sedimenta teškim metalima, usled negativnih ekoloških efekata metala na životnu sredinu. Mnoge zemlje i regioni, kao i naša zemlja suočavaju se sa ovom problematikom, koja je vrlo rasprostranjena usled sve brže urbanizacije i industrijalizacije, a sa sve većom nebrigom usled ispuštanja otpadnih voda bez prethodnog prečišćavanja u vodotokove. Prilikom promene uslova vodenog ekosistema, može doći do izluživanja metala i štetnih efekata na životnu sredinu kao i na zdravlje ljudi. Stoga je remedijacija sedimenata zagađenih metalima ključna aktivnost u okviru procesa potpune sanacije vodenog ekosistema, a ekonomične, efikasne i ekološki prihvatljive tehnike remedijacije su hitno potrebne i rado primenljive u tretmanu na velikoj skali. Pre primene remedijacione tehnike na velikoj skali, neophodna su ispitivanja pri laboratorijskim uslovima i pilot skali. Na kraju svakog uspešnog laboratorijskog ispitivanja nalaze se pilot istraživanja. Pomoću njih se dobija p ravi odgovor u smislu izbora optimalne tehnologije imajući u vidu investicione i operativne troškove, postignuti rezultat i krajnje ciljeve u pogledu upravljanja postrojenjem i otpadom. U ovom radu ispitan je potencijal primene stabilisanog i zelenom sinte zom produkovanog nano Fe(0) zaremedijaciju sedimenta zagađenog teškim metalima. Kao remedijaciona tehnika odabrana je stabilizacija/solidifikacija, koja podrazumeva dodavanje agenasa za imobilizaciju metala u sedimentu sprečavajući time potencijalni rizik od izluživanja metala u životnu sredinu. Konvencionalni materijali poput letećeg pepela, cementa, gline se već odavno koriste u ovu svrhu. Kako u današnje vreme raste potražnja za novim, lako dostupnim agensima za stabilizaciju sedimenta, došlo se na ideju o primeni nanomaterijala na bazi gvožđa, tj. nano Fe(0) stabilisanog nativnom glinom i produkovanog redukcijom pomoću organskih molekula prirodno prisutnih u ekstraktu lišća hrasta i crnog duda. Nanomaterijali su sintetisani i karakterisani različitim metodama i tehnikama. U nastavaku, u cilju efikasnosti njihove primene za stabilizaciju sedimenta, sprovedeni su ekstrakcioni i dinamički laboratorijski testovi izluživanja. Odabrane su smeše sedimenta i nanomaterijala koje su pokazale najbolju efikasnost tr etmana. Nakon toga se ispitivanje nastavilo na pilot skali, gde se pratilo ponašanje nanomaterijala u zavisnosti od konvencionalnih materijala koji su već u literaturi dokumentovani kao efikasni imobilizacioni agensi. Dodatna potvrda uspešnosti tretmana data je analizom i karakterizacijom s/s smeša nakon pilot ispitivanja Na osnovu dobijenih rezultata proces se uspešno pokazao pri laboratorijskim uslovima, a takođe i prilikom pilot tretmana, odnosno nakon pilot tretmana nije došlo do povećanih koncentracija izluživanja metala iz s/s smeša, kao ni degradacije smeša nakon procesa ovlaživanja tokom šest meseci. Na osnovu toga, ovako tertirani sediment se može bezbedno odlagati na deponije, ili pak iskoristiti za „kontrolisanu“ upotrebu, izgradnju puteva,kamenoloma, pomoćnih objekata i slično. Rezultati su doprineli u cilju trajnijeg rešavanja pitanja odlaganja zagađenog (izmuljenog) rečnog sedimenta, pri čemu se u procesu stabilizacije/solidifikacije dobijaju proizvodi sa dodatom vrednošću neumanjenog kvaliteta .Nanomaterijali sintetisani u ovom radu na bazi ekstrakta lišća biljaka doprinose kako očuvanju životne sredine, tako i ekonomičnosti primene remedijacione tehnike. Zahvaljujući velikoj specifičnoj površini, malim dimenzijama čestica i velikom kapacitetu za imobilizaciju teških metala predstavljaju efikasnu alternativu komercijalno dostupnim materijalima, što ih čini veoma atraktivnim i obećavajućim u budućnosti pri tretmanu rečnog sedimenta zagađenog teškim metalima. | The pollution of sediment by heavy metals represents a large environmental problem all over the world. A lot of countries in the region as well as our country deal with this problem, which is widespread because of the fast urbanization and industrialization. There is more and more carelessness about wastewater discharge into water flows without previous purification. When the conditions of the aquatic ecosystem change, metal leaching and harmful effects on the environment and human health can occur. Therefore, remediation of metal-contaminated sediments is crucial activity in the process of the complete ecosystem remediation. Cost effective, efficient and environmentally friendly remediation techniques are urgently needed and readily applicable in large-scale treatment. Before applying remediation techniques on the largescale, both laboratory and pilot tests are necessary. There are pilot studies at the end of each successful laboratory test. Those studies provide the right answer in terms of choosing the optimal technology, taking into account the investment and operating costs, the achieved resultand the ultimate goals in terms of plant and waste management. In this study, the application potential of stabilized and green - synthesized nano Fe(0) for the remediation of heavy metal -contaminated sediment was investigated. Stabilization / solidification technique was chosen as remediation technique which involves the addition of metal immobilizing agents in the sediment thus preventing the potential risk of metal leaching into the environment. Conventional materials such as fly ash, cement and clay have long been used for this purpose. Nowadays there is need for new, easily accessible agents for the sediment stabilization. Therefore it came up with the idea of using iron-based nanomaterials, ie. nano Fe(0) stabilized by native cla y and produced by reduction using organic molecules naturally present in oak and black mulberry leaf extract. Nanomaterials have been synthesized and characterized by different methods and techniques. In order to be effective in their application for sediment stabilization, extraction and dynamic laboratory leaching tests were performed. Mixtures of sediment and nanomaterials were selected that showed the best treatment efficiency. After that, the examination was continued on a pilot scale, where the behavior of nanomaterials was monitored, depending on conventional materials which have already been documented in the literature as effective immobilizing agents.Additional confirmation of treatment success was given by analysis and characterization of s / s mixtures after pilot testing. According to obtained results, the process was successfully demonstrated under laboratory conditions, and also during the pilot treatment. After the pilot treatment there were no increased concentrations of metal leaching from s/s mixtures, nor mixture degradation after the wetting process for six months. Based on that, the sediment treated in this way can be safely disposed of in landfills, or used for "controlled" use, construction of roads, quarries, auxiliary facilities and etc. The results have contributed to the goal of a more permanent solution to the issue of disposal of polluted (slugged) river sediment, whereby in the process of stabilization/solidification, products with added value of undiminished quality are obtained. The nanomaterials synthesized in this paper on the basis of plant leaf extract contribute to both the preservation of the environment and the economy of remediation techniques. Thanks to their large specific surface area, small particle size and large ca pacity for immobilization of heavy metals, they represent an effective alternative to commercially available materials. It makes them very attractive and promising in the future in the treatment of river sediment contaminated with heavy metals. | false |
Ekonomska kultura u Srbiji: kulturni obrasci,institucije i legitimizacijski mehanizmi | Economic culture in Serbia: cultural patterns,institutions and legitimation mechanisms | Uloga kulture u društvenim promenama javlja se kao nezaobilazna tema u kontekstu postsocijalističke tranzicije. Ispostavilo se da institucionalna transformacija političkog i ekonomskog uređenja društva nije dovoljna, te da uspeh institucionalnih promena uveliko zavisi od nacionalne kulture, i promena na nivou cele nacije (Elste, Offe, Preuss, 1998:19). Ekonomska strana tranzicije se pokazala posebno problematičnom jer ekonomske aktivnosti čine veliki deo svakodnevice svakog pripadnika društva, neprestano ukazujući na probleme vezane za ekonomsku transformaciju društva. Kada se od nje odvoje apstraktni pokazatelji kojima se savremeni ekonomisti služe očito je da ekonomija sama jeste deo kulture (Beugelsdijk i Maseland, 2014:116). Društvene i kulturne promene u osnovnoj strukturi i vrsti modifikacija kulturnih institucija tokom nekog vremenskog perioda ogledaju se kroz kulturne obrasce (Koković 2005: 228). Primenjujući savremene ekonomske metode i teorije novi institucionalni ekonomisti uglavnom pokušavaju da izbegnu argumentaciju prisutnu u drugim društvenim naukama – argumentaciju da institucije nisu rezultat efikasnog rešenja ekonomskih problema (Granovetter u Biggard ed. 2002:88), već nešto mnogo kompleksnije. Ipak, kako se kulturni obrasci manifestuju kao ustaljeni načini ponašanja te stoga predstavljaju relativno stabilne pojave, oni su takođe i temelj institucionalizacije – kada se takva ponašanja nađu u okviru većih koherentnih celina prerastaju u institucionalizovano ponašanje, učestvujući u izgradnji institucije (Koković 2005: 228). Jedan od nedovoljno istraženih pristupa u sociologiji kulture je legitimacija kulturnih obrazaca, i sledstveno tome legitimacija institucija i institucionalnih sistema. Mehanizmi legitimacije kao socijalne činjenice zahvataju u široko polje kulture, uključujući socijalnu strukturu, odnose moći i slično, pa se ne mogu posmatrati mimo toga (Berger, Luckmann, 1991. Searl, 1996). Sa svoja četri funkcionalna nivoa, prema Bergeru i Lukmanu, legitimacija povezuje čitav socio-kulturni svet zajednice i pripadajućih individua. U kontekstu postsocijalističke tranzicije u Srbiji stanje ekonomske kulture se posebno manifestuje na relacijama između institucija svojine, tržišta i nacionalne države, kao specifičnih artikulacija srpske kulture, i za njih vezane kulturne obrasce. Disertacija je imala za cilj da pruži uvid u odnos između institucija svojine, tržišta i države kao jednog institucionalnog sklopa iz perspektive ekonomske kulture, a oslanjajući se prvenstveno na legitimaciju institucionalnih i kulturnih obrazaca i sistema. Imajući u vidu složenost zadatka – stanje u savremenom srpskom društvu trebalo je objasniti i iz istorijske perspektive – bilo je neophodno kombinovati različitu vrstu građe i evidencije, i u skladu sa tim različite metode opisa, analize i interpretacije. Pored istorijske građe i radova autora koji su istraživali socioekonomske aspekte srpskog društva i istorije korišćena je empirijske evidencija prikupljena u okviru Evropskog istraživanja vrednosti (EVS) i Projekta jugoistočnog socijalnog istraživanja (SEESSP). Pomenuta empirijska građa obrađna je klaster analizom kako bi se utvrdili legitimacijski obrasci koji korespondiraju kulturnim obrascima u savremnom srpskom društvu. Korišćenjem istorijske i savremene evidencije trebalo je utvrditi kakvu ulogu u srpskoj ekonomskoj kulturi ima institucija tržišta, i u kakvom je odnosu sa institucijama svojine i države, kao i kako se to menjalo kroz razvoj srpske države od XIX veka naovamo – kako se u ovom kulturno-institucionalnom trouglu organizovao ekonomski život srpskog društva. U teorijsko-metodološkom pogledu pokazalo se da su legitimacijski mehanizmi solidni pokazatelji kulturnih obrazaca čak i kada korišćeni podaci nisu optimalni. Sa druge strane, a nimalo neočekivano, ispostavilo se da uvođenje tržišnih mehanizama u ekonomiju društva kontekstualno uslovljen postojećim institucionalnim ograničenjima vezanim za svojinu i državno uređenje, kao i šire kulturne obrasce i etičke norme društva. Ne može se govoriti o uvođenju ili neuvođenju tržišne ekonomije, već o spcefičnim tržišnim mehanizmima i njihovoj strukturi i poziciji u ukupnoj ekonomskoj aktivnosti i kulturi društva. Kada je reč o srpskom društvu, identifikovani kulturni obrasci potvrđuju nalaze drugih autora o kulturi u kojoj značajno mesto zauzimaju egalitaristički principi, kolektivizam, i oslanjanje na državu kao dominantnog ekonomskog arbitra. Istorijska analiza takođe sugeriše da takva kultura nije rezultat višedecenijskog socijalizma, već joj koreni sežu mnogo dalje u prošlost, pojavljujući se kao karakteristika zajednička različitim socio-političkim uređenjima. Kulturni obrasci iz prve decenije XXI veka ukazuju da postoji legitimacijski deficit kad je u pitanju tržište. Tržište u srpskoj kulturi nije institucionalizovano kao mehanizam pogodan za distribuciju bogatstva, odnosno, većina kulturnih obrazaca ne pozicionira tržište kao dobar kriterijum regulacije materijalnih nejednakosti. Takođe, iako većinu kulturnih obrazaca karakteriše preferencija privatne svojine, uočljiva su opredeljenja uspostavljena etičkim normama koje važe u srpskom Uloga kulture u društvenim promenama javlja se kao nezaobilazna tema u kontekstu postsocijalističke tranzicije. Ispostavilo se da institucionalna transformacija političkog i ekonomskog uređenja društva nije dovoljna, te da uspeh institucionalnih promena uveliko zavisi od nacionalne kulture, i promena na nivou cele nacije (Elste, Offe, Preuss, 1998:19). Ekonomska strana tranzicije se pokazala posebno problematičnom jer ekonomske aktivnosti čine veliki deo svakodnevice svakog pripadnika društva, neprestano ukazujući na probleme vezane za ekonomsku transformaciju društva. Kada se od nje odvoje apstraktni pokazatelji kojima se savremeni ekonomisti služe očito je da ekonomija sama jeste deo kulture (Beugelsdijk i Maseland, 2014:116). Društvene i kulturne promene u osnovnoj strukturi i vrsti modifikacija kulturnih institucija tokom nekog vremenskog perioda ogledaju se kroz kulturne obrasce (Koković 2005: 228). Primenjujući savremene ekonomske metode i teorije novi institucionalni ekonomisti uglavnom pokušavaju da izbegnu argumentaciju prisutnu u drugim društvenim naukama – argumentaciju da institucije nisu rezultat efikasnog rešenja ekonomskih problema (Granovetter u Biggard ed. 2002:88), već nešto mnogo kompleksnije. Ipak, kako se kulturni obrasci manifestuju kao ustaljeni načini ponašanja te stoga predstavljaju relativno stabilne pojave, oni su takođe i temelj institucionalizacije – kada se takva ponašanja nađu u okviru većih koherentnih celina prerastaju u institucionalizovano ponašanje, učestvujući u izgradnji institucije (Koković 2005: 228). Jedan od nedovoljno istraženih pristupa u sociologiji kulture je legitimacija kulturnih obrazaca, i sledstveno tome legitimacija institucija i institucionalnih sistema. Mehanizmi legitimacije kao socijalne činjenice zahvataju u široko polje kulture, uključujući socijalnu strukturu, odnose moći i slično, pa se ne mogu posmatrati mimo toga (Berger, Luckmann, 1991. Searl, 1996). Sa svoja četri funkcionalna nivoa, prema Bergeru i Lukmanu, legitimacija povezuje čitav socio-kulturni svet zajednice i pripadajućih individua. U kontekstu postsocijalističke tranzicije u Srbiji stanje ekonomske kulture se posebno manifestuje na relacijama između institucija svojine, tržišta i nacionalne države, kao specifičnih artikulacija srpske kulture, i za njih vezane kulturne obrasce. Disertacija je imala za cilj da pruži uvid u odnos između institucija svojine, tržišta i države kao jednog institucionalnog sklopa iz perspektive ekonomske kulture, a oslanjajući se prvenstveno na legitimaciju institucionalnih i kulturnih obrazaca i sistema. Imajući u vidu složenost zadatka – stanje u savremenom srpskom društvu trebalo je objasniti i iz istorijske perspektive – bilo je neophodno kombinovati različitu vrstu građe i evidencije, i u skladu sa tim različite metode opisa, analize i interpretacije. Pored istorijske građe i radova autora koji su istraživali socioekonomske aspekte srpskog društva i istorije korišćena je empirijske evidencija prikupljena u okviru Evropskog istraživanja vrednosti (EVS) i Projekta jugoistočnog socijalnog istraživanja (SEESSP). Pomenuta empirijska građa obrađna je klaster analizom kako bi se utvrdili legitimacijski obrasci koji korespondiraju kulturnim obrascima u savremnom srpskom društvu. Korišćenjem istorijske i savremene evidencije trebalo je utvrditi kakvu ulogu u srpskoj ekonomskoj kulturi ima institucija tržišta, i u kakvom je odnosu sa institucijama svojine i države, kao i kako se to menjalo kroz razvoj srpske države od XIX veka naovamo – kako se u ovom kulturno-institucionalnom trouglu organizovao ekonomski život srpskog društva. U teorijsko-metodološkom pogledu pokazalo se da su legitimacijski mehanizmi solidni pokazatelji kulturnih obrazaca čak i kada korišćeni podaci nisu optimalni. Sa druge strane, a nimalo neočekivano, ispostavilo se da uvođenje tržišnih mehanizama u ekonomiju društva kontekstualno uslovljen postojećim institucionalnim ograničenjima vezanim za svojinu i državno uređenje, kao i šire kulturne obrasce i etičke norme društva. Ne može se govoriti o uvođenju ili neuvođenju tržišne ekonomije, već o spcefičnim tržišnim mehanizmima i njihovoj strukturi i poziciji u ukupnoj ekonomskoj aktivnosti i kulturi društva. Kada je reč o srpskom društvu, identifikovani kulturni obrasci potvrđuju nalaze drugih autora o kulturi u kojoj značajno mesto zauzimaju egalitaristički principi, kolektivizam, i oslanjanje na državu kao dominantnog ekonomskog arbitra. Istorijska analiza takođe sugeriše da takva kultura nije rezultat višedecenijskog socijalizma, već joj koreni sežu mnogo dalje u prošlost, pojavljujući se kao karakteristika zajednička različitim socio-političkim uređenjima. Kulturni obrasci iz prve decenije XXI veka ukazuju da postoji legitimacijski deficit kad je u pitanju tržište. Tržište u srpskoj kulturi nije institucionalizovano kao mehanizam pogodan za distribuciju bogatstva, odnosno, većina kulturnih obrazaca ne pozicionira tržište kao dobar kriterijum regulacije materijalnih nejednakosti. Takođe, iako većinu kulturnih obrazaca karakteriše preferencija privatne svojine, uočljiva su opredeljenja uspostavljena etičkim normama koje važe u srpskom. | The role of culture in social changes appears as unavoidable topic in the context of post-socialist transition. It turned out that institutional transformation of political and economic systems is not sufficient and that social success of instituional changes depends on culture, and requires changes at the national level (Elster, Offe, Preuss, 1998:19). Economic transition has proven particularly problematic given that economic activities make a significant part of daily routine for every member of a society, hence constantly bringing about problems related to economic transformation of a society. Looking beyond abstract indicators contemporary economists rely on economy is obviously part of culture (Beugelsdijk i Maseland, 2014:116). Social and cultural changes in structure and substance of social institutions are manifested over time as changes in cultural patterns (Koković 2005: 228). By applying contemporary economic methods and theories new institutional economists try mainly to avoid an argument present in other social sciences – institutions are not a result of efficient solution to economic problems (Granovetter u Biggard ed. 2002:88), but rather something much more complex. Cultural patterns as habitual behavioural models manifest relatively stable phenomena, and make foundation for institutionalization – when such behaviour finds itslef within larger coherent units it turns into institutionalized behaviour, contributing to institution building (Koković 2005: 228). One of the less explored directions in sociology of culture is legitimation of cultural patterns, and subsequently legitimation of institutions and institutional systems. Legitimating mechanisms as identifiable social facts reach into a broad field of culture, including social structure, power relations and similar, and therefore cannot be analyzed separately (Berger, Luckmann, 1991. Searl, 1996). With four functional levels, according to Berger and Luckmann, legitimation connects all socio-cultural world of a community and its members. In the context of post-socialist transition in Serbia the state of economic culture is manifested through relation between institutions of property, market and national state, as specific articulations of Serbian culture and relevant cultural patterns. The goal of the thesis was to provide insight into a relationship between institutions of property, market and the state as an institutional entity from the perspective of economic culture, relying primarily on legitimation of institutional and cultural patterns and systems. Having in mind complexity of the task – contemporary Serbian society had to be explained from economic culture perspective – it was necessary to combine a variety of sources and evidence, and accordingly a different ways of description, analysis and interpretation. Apart from historical evidence and works of scholars dealing with socioeconomic aspects of Serbian society and history two other sources of evidence were used: European Values Survey (EVS), and Southeastern European Social Study Project (SEESSP). This empircal evidence was analysed using cluster analysis in order to explore legitimation patterns that corespond to cultural patterns in contemporary Serbian society. Recent empirical evidence was used to assess the role market as an institution plays in Serbian economic culture, and its relation to institutions of property and the state, as well as changes from XIX century onwards – to analyse how economic life of Serbian society was organised in this cultural-institutional triangle. From methodological and theoretical side legitimation mechanisms proved to be solid indicators of cultural patterns, even if data used was not optimal. On the other hand, and not unexpected, introduction of market mechanisms into a national economy turned out to be dependent on the context defined by existing institutional boundaries related to property and state organization, as well as more general kultural patterns and ethical norms. We cannot simply talk about introduction of market economy, but rather about specific market mechanisms and their structue and position in general economic practice of a society. Regarding Serbian society specifically, identified cultural patterns coincide with conclusions of other authors where egalitarian principles, collectivism and reliance on the state as a dominant economic player have prominent role. Historical analysis also suggests that such a culture is not a result of many decades of socialism but rather its roots reach much farther into the past, as a constant common to different sociopolitical systems. Cultural patterns from the first decade of XXI century suggest legitimation deficit in relation to the market. The market is not parceived as a mechanism appropriate for wealth distribution, and majority of cultural patterns do not percieve market as a good criteria for inequalities regulation. Also, even though most cultural patterns suggest preference towards private property, the norm linked to accumulation and liberties to use property leads to ethical norm of Serbian society. Given the results, and although indirectly, it can be claimed with certainty that ethical norm of relative egalitarianism in functional (as the most appropriate mechanism to uphold and reproduce the norm) and legitimation (by establishing institutional interdependence) sense rely on the state as an institution – not the market. Long lasting transitional uncertainity and lack of real reforms can be pointed at as reasons for identified situation in Serbian society and culture, as well as a cause of cognitively dissonant legitimation and cultural patterns. The research suggests conclusion in three main points: economic prosperity of a society requires unambiguous cultural patterns which can provide clear guidance for economic action of an individual; one of the preconditions is stability of the framework in which economic life happens, something we can with caution claim is the situation in Serbia today; and finally, apart from stability and clear value orientation, economic culture in Serbia depends equally on ability of society itself to eliminate cultural norms and patterns for which there is a modern alternative. Apart from these conclusions theorietical framework and results of this work by openning new questions present a solid ground for future research of economic culture in Serbia. | false |
Model upravljanja performansama procesa socijalne zaštite i tranzicije modula e-uprave u pametnu upravu | Osnovni problem ovog istraživanja je identifikacija indikatora performansi sistema socijalne zaštite i razvoj modela koji omogućuju monitoring i upravljanje određenim segmentima sistema socijalne zaštite, kao konceptualno i metodološki novog pristupa koji će omogućiti unapređenje performansi, detekciju eventualnih neželjenih efekata i anomalija u sistemu prilokom uvođenja i tako obezbediti da se spreče sistemske zloupotrebe i umanje neželjeni efekti primene. Ovo istraživanje se zasniva na činjenici da određene regionalno zavisne fluktuacije parametara sistema indukuju odstupanje od matematičkih modela, što jasno pokazuje gde su propusti koje treba rešiti odgovarajućim promenama zakonske regulative i podzakonskih akata na osnovu kojih se sprovodi odgovarajući sistem socijalne zaštite.Predloženi model i koncept transformacije e-uprave u pametnu upravu biti će testiran u okviru programa dečijeg dodatka, kao studije slučaja i jednog od najvećih segmenata sistema socijalne zaštite, a dobijeni rezultati će moći da se iskoriste za kontrolu i unapređenje sličnih složenih podsistema u okviru celokupnog sistema socijalne zaštite. | The main problem of this research is the identification of indicators of the performance of the social protection system and the development of models that enable monitoring and management of certain segments of the social protection system, as a conceptual and methodologically new approach that will enable improvement of performance, detection of possible adverse effects and anomalies in the system during the introduction. to prevent systemic abuse and reduce adverse effects of administration. This research is based on the fact that certain regionally dependent fluctuations in the system parameters induce deviation from mathematical models, which clearly shows where the flaws to be solved by appropriate changes in the legislation and bylaws on the basis of which the corresponding social protection system is implemented. The proposed model and the concept of e-government transformation into smart governance will be tested under the child-allowance program, as case studies and one of the largest segments of the social protection system, and the results obtained will be able to use for the control and improvement of similar complex subsystems within the overall social protection system. | false |
|
Identifikacija i analiza potencijalnih supstrata i inhibitora humanih proteina podfamilije 1S aldo-keto reduktaza (AKR1C) dobijenih rekombinantnom ekspresijom | Identifikacija i analiza potencijalnih supstrata i inhibitora humanih proteina podfamilije 1S aldo-keto reduktaza (AKR1C) dobijenih rekombinantnom ekspresijom | Istraživanje ima fokus na humanim enzimima iz superfamilije aldo-keto reduktaza, koje imaju veliki metabolički značaj za homeostatsko funkcionisanje organizma. Neki od članova podfamilije 1S aldo-keto reduktaza (AKR1C) imaju ulogu u razvoju određenih patoloških stanja, kao što su leukemija, tumori prostate, dojke i endometrijuma, kao i u smanjivanju efekta hemoterapija. Do sada nije registrovan lek koji direktno utiče na proteine ove grupe i samim tim je akcenat na iznalaženju specifičnih liganada (supstrata, inhibitora), koji bi mogli da imaju farmakološku primenu, ali i na utvrđivanju veze između strukture i funkcije ispitivanih liganada prema enzimu. Teza je imala fokus na proteinu AKR1C3. U ovoj disertaciji je predstavljena optimizacija enzimskog eseja i ispitivanje potencijalnih liganada i njihovog efekta na enzimsku aktivnost određenih humanih izoformi proteina iz podfamilije AKR1C. Testirana su sintetisana steroidna jedinjenja, komercijalna jedinjenja i biljni ekstrakti. Steroidni ligandi (AKR-1, -2, -3, -7, -9, -19 i -22) koji su pokazali dobre inhibitorne karakteristike su detaljnije opisani određenim dobijenim kinetičkim parametrima i zatim su kokristalizovani sa proteinom i kofaktorm. Od 7 različitih kompleksa proteina sa najboljiminhibitorom, za dva kompleksa su dobijene difrakcije sa inhibitorom i rešene kristalne strukture sa ligandom u veznom mestu i vrlo dobrom rezolucijom, AKR-7: 1.7 Å, AKR -19: 1.6 Å. Ovi rezultati predstavljaju prve proteinske kristale čiju su strukturu rešili istraživači iz Srbije, a u naučnom smislu i odličnu osnovu za dalji dizajn i testiranje jedinjenja i kokristalizacije. | This research focuses on human enzymes of the aldo-keto reductase superfamily, whose functions have a significant metabolic impact on organism homeostasis. Some members of the 1C aldo-keto reductase (AKR1C) subfamily play role in the development of specific pathological conditions, such as leukaemia, prostate cancer, breast cancer and endometrial cancer, as well as reducing the effectivness of chemotherapy. However, currently there are no approved and registered drugs that directly affect proteins from this subfamily. Therefore our main aim was to screen for specific ligands (substrates, inhibitors) with potential pharmacological applications, and to establish structure-activity relationships for these ligands and enzymes. This thesis mainly focuses on isoform AKR1C3. In this dissertation, optimization of an enzymatic assay and testing of potential ligands and their effects on the enzymatic activity of specific human isoforms of proteins from subfamily AKR1C are presented. Tested ligands include synthetic steroidal compounds, commercial compounds and plant extracts. Steroid compounds, AKR-1, -2, -3, -7, -9, -19 and -22, were found to be good inhibitors of AKR1C3, and further kinetic studies were conducted. Finally, cocrystalization of protein AKR1C3 with cofactor and these inhibitors was accomplished. From 7 different complexes of protein with inhibitors, two structures were solved to very high resolution, AKR-7: 1.7 Å, AKR -19: 1.6 Å. These results represent the first protein crystal structures solved by researchers from Serbia, and results provide an excellent basis for further design and testing of new inhibitors. | false |
Individualni i organizacioni korelati kvaliteta odnosa lidera i sledbenika (LMX teorija) u turističkom i javnom sektoru | Individualni i organizacioni korelati kvaliteta odnosa lidera i sledbenika (LMX teorija) u turističkom i javnom sektoru | Ispitivani su individualni i organizacioni kvaliteti povezanosti lidera i sledbenika. Uzorak se sastoji od zaposlenih u turističkom i javnom sektoru u Vojvodini i Srbiji. | They were evaluated for individual and organizational quality correlations of leaders and followers. The sample consists of employees in the tourism and the public sector in Vojvodina and Serbia. | false |
Farmakološko delovanje ekstrakata odabranih aromatičnih/lekovitih biljaka | Pharmacological activity of extracts obtained from selected aromatic/medicinal plants | Glavni cilj ove disertacije koji obuhvata dobijanje i hemijsku karakterizaciju ekstrakata i etarskih ulja rtanjskog čaja (Satureja montana L.), bosiljka (Ocimum basilicum L.) i korijandera (Coriandrum sativum L.), kao i njihove smeše, je određivanje biološke aktivnosti dobijenih ekstrakata u in vitro uslovima pradenjem sposobnosti neutralizacije slobodnih radikala i antiproliferativne aktivnosti. Prvo je izvršena karakterizacija biljnih sirovina (rtanjski čaj, bosiljak i korijander), kao i njihove smeše jednakih masenih udela (CBS) u pogledu sadržaja vlage, srednjeg prečnika čestica i sadržaja etarskog ulja. U cilju dobijanja etarskih ulja i ekstrakata iz ispitivanih sirovina su primenjeni hidrodestilacija (konvencionalni postupak) i superkritična ekstrakcija (savremena tehnika). GC-MS analizom je određen kvalitativni sastav i relativni udeo pojedinačnih monoterpenskih ugljovodonika, oksidovanih monoterpena, seskviterpena i ostalih jedinjenja. Dalje je GC-FID analizom kvantitativno određen sadržaj i prinos pojedinačnih terpena (α-pinen, β-pinen, d-limonen, γ-terpinen, eukaliptol, linalool, kamfor, α-terpineol, geraniol, metil-havikol, karvakrol i eugenol) i izvršeno je poređenje uzoraka dobijenih tradicionalnim i savremenim postupcima. Etarskim uljima i lipofilnim ekstraktima je određena biološka aktivnost ispitivanjem antioksidativne i antiproliferativne aktivnosti. In vitro anti-oksidativna aktivnost superkritičnih ekstrakata i etarskih ulja je određena DPPH testom, dok je antiproliferativna aktivnost određena u in vitro uslovima na tri linije tumorskih delija (HeLa, MDA-MB-453, K562) i na normalne humane fibroblaste (MRC-5). U cilju boljeg određivanja sličnosti između etarskih ulja i lipofilnih ekstrakata rtanjskog čaja, bosiljka, korijandera i njihove smeše (CBS) su primenjene hemometrijska tehnike: analiza glavnih komponenata (Principal component analysis) i hijerarhijska klaster analiza (Hierarchical cluster analysis). | The main aim of this dissertation was recovery and chemical characterization of extracts and essential oils of winter savory (Satureja montana L.), basil (Ocimum basilicum L.) and coriander (Coriandrum sativum L.), as well as their mixture, and determination biological activity of extracts in in vitro conditions by capacity towards neutralization of free radicals and antiproliferative activity. Plant materials (winter savory, basil and coriander) and their mixture (CBS) were characterized in terms of moisture content, mean particle size and essential oil content. In order to obtain essential oil and extracts from investigated plants, hydrodistillation (conventional procedure) and supercritical fluid extraction (novel technique) were applied. GC-MS analysis was used for determination of qualitative content and relative abundance of monoterpene hydrocarbons, oxygenated monoterpenes, sesquiterpenes and other volatile compounds. Furthermore, GC-FID analysis was used for quantitative determination of content and yield of terpene compounds (α-pinene, β-pinene, d-limonene, γ-terpinene, eucalyptol, linalool, camphor, α-terpineol, geraniol, methyl-chavicol, carvacrol i eugenol) and samples obtained by traditional and novel techniques were compared. Biological potential of essential oil and lipophilic extracts was determined by antioxidant and antiproliferative activity. In vitro antioxidant activity of supercritical extracts and essential oils was determined by DPPH assay, while antiproliferative activity was determined in in vitro conditions on three cancer cell lines (HeLa, MDA-MB-453, K562) and on normal human fibroblasts (MRC-5). Chemometric techniques such as principal component analysis (PCA) i hierarchical cluster analysis (HCA) were applied for better understanding of similarities between essential oils and lipid extracts. | false |
Akreditiv kao uslužni bankarski posao | Akreditiv kao uslužni bankarski posao | Tema akreditiva kao uslužnog bankarskog posla je izuzetno aktuelna, naučno i društveno opravdana, i značajna za unutrašnji i spoljnotrgovinski platni promet. U teoriji i praksi bankarskog poslovanja ističe se da je dokumentarni akreditiv praktično nezamenljiv uslužni bankarski posao, naročito u međunarodnom platnom prometu. Po svojoj načelnoj klasifikaciji spada u grupu neutralnih bankarskih poslova, upravo zbog specifičnog statusa banke prilikom otvaranja i realizacije akreditiva. Naime, u poslovima akreditiva, banka nema svojstvo ni dužnika, ni poverioca, već za račun svog klijenta obavlja određene radnje. Akreditiv je regulisan i u domaćem i u međunarodnom pravu. Predmet istraživanja u disertaciji je akreditiv, kao jedan značajan i nezaobilazan uslužni bankarski posao u oblasti unutrašnjeg i međunarodnog poslovanja. Osnovna namera autora rada jeste da pruži prevashodno naučni, a takođe i širi, odnosno društveni doprinos povodom analize predmeta istraživanja, sa ciljem da analiza teme rada doprinese kulturološkom aspektu poznavanja materije i adekvatne informisanosti naučne i stručne javnosti o akreditivu, njegovom normativnom i praktičnom značaju, dimenziji primene, suštini i referentnim okvirima daljeg razvoja. Opšti cilj istraživanja i radu jeste sagledavanje teorijske i praktične implikacije i suštine akreditiva, kao i njegove pravne prirode, a naročito dokumentarnog akreditiva, kao najznačajnije vrste akreditiva u privrednopravnom poslovanju, radi pružanja naučno, praktično i kulturološki opredeljenog pristupa u predstavljanju i približavanju materije naučnoj i stručnoj javnosti. Doktorska disertacija sadrži osam glavnih celina (uključujući uvod i zaključak) i literaturu. Pored uvodnog dela, u disertaciji su detaljno analizirani pojam, načela i osnovne karakteristike akreditiva; izvori i istorijski razvoj akreditiva; pravni odnosi i funkcionisanje, kao i pravna priroda akreditiva; potom vrste akreditiva, međunarodna trgovačka pravila, kao i odnosi akreditiva sa drugim oblicima plaćanja i obezbeđenja. U istraživačkom delu, disertacija obuhvata procenu dimenzije primene akreditiva na svetskom nivou uključujući statističke pokazatelje Međunarodne trgovačke komore, kao i elaboraciju određenih zaključaka povodom primene akreditiva kao uslužnog bankarskog posla u Republici Srbiji. | The topic of letters of credit as a service of banking business is extremely current, scientifically and socially justified, and important for domestic and foreign trade payments. In the theory and practice of banking, it is emphasized that a documentary letter of credit is practically an irreplaceable service banking business, especially in international payment operations. According to its principle classification, it belongs to the group of neutral banking operations, precisely because of the specific status of the bank during the opening and realization of letters of credit. Namely, in the business of letters of credit, the bank does not have the status of a debtor or a creditor, but performs certain actions on behalf of its client. The letter of credit is regulated in both domestic and international law. The subject of research in the dissertation is the letter of credit, as an important and unavoidable service banking business in the field of domestic and international business. The main intention of the author is to provide primarily scientific, but also broader, ie social contribution to the analysis of research subjects, with the aim that the analysis of the topic of the paper contributes to the cultural aspect of knowledge of the subject and adequate information of the scientific and professional public. dimensions of implementation, essence and reference frameworks for further development. The general goal of research and work is to consider the theoretical and practical implications and essence of the letter of credit, as well as its legal nature, and especially documentary letter of credit, as the most important type of letter of credit in business, to provide scientific, practical and cultural approach to professional public. The doctoral dissertation contains eight main segments (including introduction and conclusion) and literature. In addition to the introductory part, the dissertation analyzes in detail the concept, principles and basic characteristics of letters of credit; sources and historical development of letters of credit; legal relations and functioning, as well as the legal nature of the letter of credit; then the types of letters of credit, international trade rules, as well as the relations of letters of credit with other forms of payment and security. In the research part, the dissertation includes an assessment of the dimension of the use of letters of credit at the global level, including statistical indicators of the International Chamber of Commerce, as well as elaboration of certain conclusions regarding the use of letters of credit as a service banking business in Serbia. | false |
Efekti primene ekstrakta biljke Filipendula ulmaria (L.) Maxim. na bihevioralne manifestacije neurotoksičnosti izazvane nanočesticama kalcijum fosfata kod pacova | ǂThe ǂEffects of Filipendula ulmaria (L.) Maxim. extract in the behavioral manifestations of neurotoxicity induced by calcium phosphate nanoparticles in rats | Uvod. U cilju prevencije sekundarnog karijesa intenzivno se razvijaju bioaktivni kompozitni materijali koji mogu da otpuštaju nanočestiice kalcijum fosfata. Poznato je da nano-kalcijum fosfati izazivaju oksidativni disbalans, apoptozu i poremećaj funkcija brojnih organa. Takođe, potvrđeno je da prirodni produkti bogati antioksidansima umanjuju štetne efekte dejstva nanočestica kalcijum fosfata. Među prirodnim produktima sa potvrđenim antioksidativnim dejstvom nalazi se i ekstrakt biljke Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Materijal i metode. Istraživanje je obuhvatitlo 42 mužjaka Wistar albino pacova, starosti 10-12 nedelja, prosečne telesne mase 180-200g, podeljenih u sedam jednakih grupa. Životinje su tretirane nano-kalcijum fosfatima (hidroksiapatit – 17.8 mg/kg, trikalcijum fosfat hidrat – 11 mg/kg i amorfni kalcijum fosfat – 9.65 mg/kg) samostalno, ili sa ekstraktom biljke Filipendula ulmaria (L.) Maxim. u dozi od 100 mg/kg. Protokoli su trajali 30 dana. Po završenim protokolima promene u ponašanju su utvrđene primenom odgovarajućih bihevioralnih testova, dok su nakon žrtvovanja, u tkivu mozga određeni markeri oksidativnog statusa, apoptoze i ekspresije GABA A receptora i BDNF. Rezultati. Rezultati ove studije su potvrdili da hronična primena nanočestica kalcijum fosfata izaziva značajne promene u ponašanju, koje su praćene evidentnim razlikama u dejstvu hemijski različitih formi kalcijum fosfata. Takođe, neurotoksičnost je potvrđena i promenama u markerima oksidativnog stresa i apoptoze, udruženih sa promenama u ekspresiji GABA A receptora i BDNF. Antioksidativna suplementacija ekstraktom biljke Filipendula ulmaria (L.) Maxim. imala je neuroprotektivni efekat, umanjujući promene nastale dejstvom nanočestica kalcijum fosfata. Zaključak. Primena ekstrakta biljke Filipendula ulmaria (L.) Maxim. smanjenjem oksidativnog oštećenja može umanjiti ili prevenirati lanac događaja, koji za rezultat imaju ispoljavanje bihevioralnih manifestacija neurotoksičnosti izazvane nanočesticama kalcijum fosfata. | Introduction: In order to prevent secondary caries, bioactive composite materials that can release calcium phosphate nanoparticles are being intensively developed. Nano-calcium phosphates are known to cause oxidative imbalance, apoptosis and dysfunction of numerous organs. Also, it has been confirmed that natural antioxidants reduce the harmful effects of calcium phosphate nanoparticles. Among the natural products with a confirmed antioxidant effect is the Filipendula ulmaria (L.) Maxim. extract. Material and methods: The study included 42 male Wistar albino rats, aged 10-12 weeks, with an average body weight of 180-200g, divided into seven equal groups. Animals were treated with nano-calcium phosphates (hydroxyapatite - 17.8 mg / kg, tricalcium phosphate hydrate - 11 mg / kg and amorphous calcium phosphate - 9.65 mg / kg) alone, or with the Filipendula ulmaria (L.) Maxim. extract at a dose of 100 mg / kg. The protocols lasted 30 days. After completing the protocols, behavioral alterations were determined using appropriate behavioral tests, while after sacrifice, markers of oxidative status, apoptosis, and expression of GABA A receptors and BDNF were determined in brain tissue. Results: The results of this study confirmed that chronic application of calcium phosphate nanoparticles causes significant behavioral changes, which are accompanied by evident differences in the action of chemically different forms of calcium phosphate. Neurotoxicity was also confirmed by changes in markers of oxidative stress and apoptosis, associated with changes in GABA A receptors and BDNF expression. Antioxidant supplementation with Filipendula ulmaria (L.) Maxim. extract had a neuroprotective effect, reducing the changes caused by the action of calcium phosphate nanoparticles. Conclusion: The Filipendula ulmaria (L.) Maxim. extract, by diminishing oxidative damage, can reduce or prevent the chain of events, which result in the behavioral manifestation of neurotoxicity caused by calcium phosphate nanoparticles. | false |
Unaprjeđenje efektivnosti procesa proizvodnje u prerađivačkoj industriji zasnovano na metodama višekriterijumske analize i metaheuristike | Improving the efficiency of production processes in the manufacturing industry based on methods of multicriteria analysis and metacheuristics | Problem procjene i rangiranja grešaka koje mogu dovesti do Lean gubitaka imaju presudan uticaj na efektivnost i pouzdanost proizvodnog kao i ostalih poslovnih procesa preduzeća. U ovoj doktorskoj disertaciji su razvijena dva nova fazi višekriterijumska modela optimizacije zasnovan na Analizi mogućih grešaka i efekata grešaka (prema eng. Failure Mode and Effect Analysis - FMEA), odnosno FMEA okviru za rangiranje grešaka na nivou svakog Lean gubitka. Na samom početku izvršena je identifikacija i grafički prikaz grešaka korišćenjem Išikava dijagrama. Ocjena identifikovanih grešaka vrši se u odnosu na tri faktora rizika (RF) definisana u FMEA metodi. Nedostaci FMEA metode, koje su sugerisani od strane drugih autora, su prevaziđeni kombinacijom ove metode sa pravilima fazi logike i metodama višekriterijumskog odlučivanja (prema eng. Multi Criteria Decision Making - MCDM). U prvom modelu relativna važnost RF i njihove vrijednosti opisani su unaprijed definisanim lingvističkim iskazima koji su modelirani sa trapezoidnim intuitivnim fazi brojevima (prema eng. Trapezoidal intuitionistic fuzzy numbers - TrIFN). Za određivanje vektora težine RF koristi se Analitički hijerarhijski proces proširen sa TrIFN (prema eng. Fuzzy Analytic Hierarchy Process with TrIFN - IFAHP). Rang identifikovanih grešaka daje se upotrebom predložene metode Višekriterijumskog kompromisnog rangiranja proširene sa TrIFN (prema eng. VIKOR with TrIFN - IF-VIKOR). Na kraju, urađena je analiza osjetljivosti koja pokazuje stabilnost predloženog pristupa. U drugom modelu, procjena i rangiranje grešaka koji dovode do Lean gubitaka daju se korišćenjem fazi MCDM metoda proširenih sa intervalnim intuitivnim fazi brojevima (prema eng. Interval valued intuitionistic fuzzy numbers - IVIFN). Relativna važnost RF i njihove vrijednosti opisani su unaprijed definisanim lingvističkim iskazima koji su modelirani sa IVIFN. Modifikovana fazi logika sa pravilima za IVIFN koristi se za određivanje nivoa rizika proizvodnog procesa. U drugom dijelu disertacije, predložen je hibridni model odlučivanja za ocjenu i izbor metoda/tehnika kvaliteta čija primjena dovodi do unaprjeđenja efektivnosti i pouzdanosti proizvodnih procesa u malim i srednjim preduzećima (MSP) prerađivačke industrije. Ovaj model kombinuje FMEA sa trougaoni intuitivni fazi brojevima (prema eng. Triangular intuitionistic fuzzy numbers – TIFN). Sve postojeće neizvjesnosti, relativna važnost RF, njihove vrijednosti, primjenljivost metoda kvaliteta, kao i troškovi primjene opisani su unaprijed definisanim jezičkim iskazima koji su modelirani TIFN. Izbor metoda kvaliteta naveden je kao KP problem, odnosno problem rastegljivog ranca koji se razlaže na potprobleme sa određenim brojem elemenata rješenja. Rješenje ovog problema pronalazi se korišćenjem genetskog algoritma (prema eng. Genetic algorithm - GA) (Gojković et al., 2021). Model je verifikovan kroz studiju slučaja sa podacima iz stvarnog života koji potiču od značajnog broja organizacija iz jednog regiona, čime je pokazan potencijal i primjenljivost razvijenih modela. Pokazano je da su predloženi modeli izuzetno pogodan kao alati za donošenje odluka za poboljšanje efektivnosti i pouzdanosti proizvodnog procesa u MSP prerađivačke industrije. | The problem of evaluation and ranking failures that can lead to Lean waste has a critical effect on the safety and reliability of the manufacturing process, and other business processes of enterprises. In this doctoral dissertation, two new fuzzy multicriteria optimization models based on Failure Mode and Effect Analysis - FMEA have been developed to rank failures at the level of each Lean waste. At the beginning, failures were identified using the Ishikawa diagram. The evaluation of the identified failures is performed in relation to the three risk factors (RF) defined in the FMEA method. The disadvantages of the FMEA method, which have been suggested by other authors, have been overcome by combining this method with the fuzzy logic rols and the Multi Criteria Decision Making (MCDM). In the first model, the relative importance of RF and their values are described by predefined linguistic statements modeled with trapezoidal intuitionistic fuzzy numbers (TrIFN). The Fuzzy Analytic Hierarchy Process with TrIFN (IF-AHP) was used to determine the RF weight vector. The rank of identified failures is given using the proposed VIKOR with TrIFN (IF-VIKOR). Finally, a sensitivity analysis was performed showing the stability of the proposed approach. In the second model, estimation and ranking of failures leading to Lean waste are given using the fuzzy MCDM with interval valued intuitionistic fuzzy numbers (IVIFN). The relative importance of RF and their values are described by predefined linguistic statements modeled with IVIFN. A modified fuzzy logic ruls with IVIFN rules is used to determine the level of risk of the production process. In the second part of the dissertation, a hybrid decision-making model for evaluation and selection of quality methods/techniques is proposed, the application of which leads to the improvement of efficiency and reliability of production processes in small and medium enterprises (SMEs) of the manufacturing industry. This model combines FMEA with the triangular intuitionistic fuzzy numbers (TIFN). All existing uncertainties, the relative importance of RF, their values, the applicability of quality methods/techniques, as well as the costs of application are described by pre-defined linguistic statements modeled by TIFN. The choice of quality methods/techniques is stated as a KP problem. It is a Rubber Knapsack problem that decomposes into subproblems with a certain number of solution elements. The solution to this problem is found using a genetic algorithm (GA) (Gojković et al., 2021). The model was verified through a case study with real life data originating from a significant number of organizations from one region, showing the potential and applicability of the developed models. He showed that the proposed models are extremely suitable as decision-making tools for improving the efficiency and reliability of the production process in the SME manufacturing industry. | false |
Biohemijska karakterizacija izabranih biljnih vrsta iz rodova Triticum, Avena i Trirticosecale u uslovima toplotnog stresa | Biochemical characterizations of selected plant species from the genera Triticum, Avena and Triticosecale under conditions of heat stress | Porast temperature na globalnom nivou negativno utiče na prinos žitarica širom sveta. Istraživanja povezana sa načinom odgovora žitarica na toplotni stres su važna i omogućavaju razumevanje biohemijske osnove toplotne tolerancije kod žitarica. Ona otvaraju mogućnost za korišćenje novih znanja u efikasnom odabiru komercijalnih sorti žitarica kao i mogućnost za kreiranjem novih toplotno-tolerantnih sorti žitarica. Predmet istraživanja ove doktorske disertacije je uticaj toplotnog stresa na različite sorte žitarica i njihov biohemijski i molekulski odgovor u toku tri eksperimentalne godine, sa ciljem širenja fundamentalnih znanja o biohemijskoj osnovi toplotne tolerancije kod žitarica. U toku trogodišnje analize praćen je uticaj toplotnog stresa na veći broj parametara biljnih zaštitnih mehanizama i na elemente prinosa. Utvrđeno je da su antioksidativni i zaštitni mehanizmi bili izraženiji u toku toplijih godina istraživanja (2016. i 2018.) u odnosu na 2017. godinu koja je bila umerenija, što ukazuje da temperatura značajno utiče na analizirane parametre. Na osnovu rezultata utvrđeno je da toplotni stres utiče na pad vrednosti proteina i fotosintetičkih pigmenata u listu žitarica, a dovodi do porasta prolina i malondialdehida. Imunoblot analiza ekspresije eEF1A, EF-Tu, HSP101 i HSP18 je pokazala da dolazi do značajnog povećanja njihove ekspresije u uslovima toplotnog stresa kod žitarica. U uslovima toplotnog stresa došlo je i do povećanja aktivnosti antioksidativnih enzima. Rezultati ove doktorske disertacije, sugerišu da se analizirane sorte žitarica značajno razlikuju u sposobnosti reagovanja na toplotni stres, što može biti korisno za razvoj sorti primenom biotehnologije i programa oplemenjivanja, kako bi se dobile nove sorte otpornije na visoku temperaturu. | Rising temperatures on global scale are affecting cereal yields worldwide. Research related to cereals respond to heat stress is very important because they provide an understanding of the biochemical basis of heat tolerance in cereals. This research opens the possibility for the use of new knowledge in the efficient selection of commercial varieties of cereals as well as the possibility for the creation of new heat-tolerant cereals varieties. The subject of this doctoral dissertation is the influence of heat stress on different varieties of cereals and their biochemical and molecular response during the three experimental years, with the aim of expanding fundamental knowledge about the biochemical basis of heat tolerance in cereals. During the three years of analysis, the influence of heat stress on several parameters of plant protecting mechanisms and on yield elements was investigated. It was found that antioxidative and protective mechanisms were more induced during the warmer years of research (2016 and 2018) compared to moderate year 2017, which indicates that the temperature significantly affected the analyzed parameters. Based on the results, it was found that heat stress affects the decrease in proteins and photosynthetic pigments in cereal leaves and leads to an increase in proline and malondialdehyde content. Immunoblot analysis of the expression of eEF1A, EFTu, HSP101 and HSP18 showed that there is a significant increase in their expression under conditions of heat stress in cereals. Under the conditions of heat stress, there was an increase in the activity of antioxidative enzymes. The results of this doctoral dissertation suggest that the analyzed cereal varieties differ significantly in their ability to respond to heat stress, which could be useful for development of varieties using biotechnology through breeding programs, to obtain new varieties more resistant to high temperatures. | true |
Računarsko modelovanje strukture funkcionalizovanih nanočestica kao nosača antitumorskih lekova u fiziološkoj sredini | Computational modelling of structure of unctionalized nanoparticles as carriers for anticancer drugs in the physiological environment | Funkcionalizovane nanočestice imaju veliki potencijal u oblasti dostave antitumorskih lekova do željenog tkiva. One mogu da menjaju farmakokinetički i farmakodinamički profil lekova, čime se povećava njihov terapeutski indeks. Međutim, uprkos ostvarenom napretku i potencijalno velikim prednostima nad klasičnom terapijom, samo mali broj tretmana raka zasnovanih na nanočesticama je odobren. Do sada su dizajnirane mnogobrojne inovativne, multifunkcionalne i kompleksne nanočestice. Ali, to se ne odražava u dizajnu niti broju klinički odobrenih nanosistema. Dizajn nanosistema mora biti kompleksan kako bi se savladale sve prepreke u organizmu koje sam lek ne može da prevaziđe, međutim, to značajno otežava njihovu karakterizaciju i predviđanje njihove efikasnosti. Sam eksperimentalni pristup rešavanju ovog problema je dugotrajan i skup. Takođe, zbog neophodne prostorne i vremenske rezolucije za ispitivanje nekih aspekata njihovog fiziološkog efekta, eksperimentalni pristup u nekim slučajevima tehnički nije moguć. Opšti cilj ove doktorske disertacije je razvijanje modela odabranih nanosistema i računarsko simuliranje njihove strukture i fiziološkog efekta. Dva glavna, specifična cilja ovog istraživanja bila su: 1. Izvođenje teorijskih proračuna u cilju dobijanja korisnih strukturnih i energetskih podataka o ispitivanim funkcionalizovanim nanočesticama zlata; 2. Modelovanje i simuliranje njihovog fiziološkog efekta. Za istraživanja su korišćeni modeli koji obuhvataju više vremenskih i prostornih skala (nivo molekula - molekulska dinamika, nivo ćelije - stohastičke reakciono-difuzione rekacije, nivo tumora - modelovanje zasnovano na agentima). Opšti zaključak ovog istraživanja je da je teorijski pristup komplementaran eksperimentima, jer se na ovaj način mogu detaljno ispitati aspekti koje je nemoguće eksperimentalno testirati. Simulacije na više različitih nivoa mogu povezati različite vremenske i prostorne rezolucije čime se može dati preliminarna procena efikasnosti nanonosača u fiziološkim uslovima. Ovaj pristup je znatno brži i zahteva mnogo manje resursa od isključivo eksperimentalnog pristupa što može dovesti do povećanja uspešnosti i brzine dovođenja novih nanosistema u kliničku praksu. | Functionalized nanoparticles hold great potential as antitumor drug delivery carriers. They can change the pharmacokinetic and pharmacodynamic profile of carried drugs, which increases their therapeutic index. However, despite the advances and potentially great advantages over conventional therapy, only a small number of nanoparticle-based cancer treatments have been approved. The nanosystem design must be complex to overcome all the obstacles in the body. However, this significantly complicates their characterization as well as the prediction of their efficacy. Applying only the experimental approach to solve this problem is time-consuming and expensive. Also, due to the spatial and temporal resolution necessary to investigate some aspects of the physiological effect, an experimental approach, in some cases, is technically not possible. The general goal of this thesis is to develop models of selected nanosystems, and simulate their structure and physiological effect. The two main, specific objectives of this research were: 1. Obtaining useful structural and energetic data of the examined functionalized gold nanoparticles by theoretical calculations; 2. Modeling and simulation of their physiological effect. Models used in this thesis include several temporal and spatial scales (molecule level - molecular dynamics, cell level - stochastic reaction-diffusion reactions, tumor level - agent-based modeling). The general conclusion of this research is that the theoretical approach is complementary to experiments. This way we can obtain detailed information on aspects that are impossible to test experimentally. Simulations of several different levels can link different temporal and spatial resolutions, which can provide a preliminary assessment of the nanosystem’s efficacy in physiological conditions. This approach is much faster and requires much less resources than the purely experimental approach, which can increase efficiency and speed of bringing new nanosystems into clinical practice. | false |
Identifikacija termičkih naprezanja disk kočnice za različite radne parametre kočenja | Identification of disc brake thermal strains for different braking operating parameters | Termička naprezanja disk kočnica i njihov uticaj na efikasnost kočenja predstavljaju jedan od najvećih problema tokom eksploatacije vozila. U doktorskoj disertaciji objašnjen je najpre uzrok nastanka problema zagrevanja kočnica, kao i njegove posledice na funkcionisanje kočnog sistema, pa čak i na bezbednost saobraćaja. Rezultati ove doktorske disertacije ogledaju se u razvoju i realizaciji specifičnog probnog stola za ispitivanja termičkih naprezanja disk kočnica, koji je primenjen za dobijanje eksperimentalnih rezultata korišćenih u analizi uticaja radnih parametara kočenja na disk kočnice. Eksperimentalna ispitivanja disk kočnice su vršena po testovima koji su definisani u okviru doktorske disertacije. Prema razvijenim testovima izvršena su i ispitivanja, kao i utvrđivanje koja od nezavisno promenljivih (ulaznih) veličina, kao što su početna brzina simuliranog vozila, kočni pritisak i masa četvrtine vozila, ima najveći uticaj na izlazne parametre – temperaturu kočnog diska i kočnih pločica, kočni moment, koeficijent trenja i vreme zaustavljanja. U skladu sa napretkom tehnologije i numeričkih alata za rešavanja različitih inženjerskih problema, u doktorskoj disertaciji je primenjen softverski paket ANSYS, modul Transient Structural, u cilju razvoja modela za prikazivanje termičkog ponašanja disk kočnica. Izvršena je analiza termičkih naprezanja na virtuelnom modelu koji dimenziono i prema karakteristikama primenjenih materijala u potpunosti odgovara realnom modelu, pri čemu su granični uslovi bili isti kao u slučaju laboratorijskog eksperimenta. Analiza se koristi za određivanje odstupanja između rezultata eksperimentalnih i numeričkih ispitivanja, kao i za utvrđivanje da li se razvijeni numerički model može uspešno primenjivati za dalja istraživanja. Razvijeni model je imao odstupanja u dozvoljenim granicama, pa je korišćen za analizu još dve disk kočnice, koje su se razlikovale po konstrukciji rebara diska. Primenjeni oblici rebara kod kočnog diska su: radijalni, zakrivljeni i stubičasti. Danas se od kočnih diskova očekuje da odvedu što veću količinu toplote u okolinu, odnosno, da imaju sposobnost da omoguće dobro hlađenje u širokom opsegu brzina. Kroz analizu koja je izvršena u softverskom paketu ANSYS, ali pomoću modula Fluid Flow (Fluent), pokazano je da oblik rebara utiče u velikoj meri na rasipanje toplote, kao i da se kočni disk sa zakrivljenim rebrima najmanje zagreva. Rezultati analize pokazuju da kočni disk sa zakrivljenim rebrima omogućava da vazduh velikom brzinom prođe između rebara i da se na taj način velika količina toplote odvede u okolinu. U cilju predviđanja vrednosti temperature na najopterećenijem delu kočne pločice, razvijen je model za predikciju temperature kočnih pločica visoke tačnosti, u kome su varirani: masa vozila, brzina kretanja, kočni pritisak i vreme zaustavljanja. Rezultati ove doktorske disertacije, kao što su realizovani probni sto i numerički model, mogu poslužiti firmama koje se bave proizvodnjom kočnih diskova i kočnih pločica za predviđanje njihovog ponašanja u eksploataciji. Takođe, dobijeni eksperimentalni rezultati mogu se koristiti za kreiranje virtuelnih modela za ispitivanje disk kočnice. Virtuelni model razvijen za potrebe ove doktorske disertacije može se koristiti za razvoj/poboljšanje kočnog diska i kočnih pločica u cilju smanjenja troškova razvoja. | Thermal strains of disc brakes and their influences on the braking efficiency are representing one of the greatest problems during the vehicle exploitation. The cause of the brake heating problem is explained in PhD thesis, as well as its consequence on the braking system functionality, and even on the traffic safety. Results of this PhD thesis are reflected in the development and realization of the specific test rig for investigation of disc brake’s thermal stresses, which was applied to obtain experimental results used in the analysis of the influence of operating braking parameters on disc brakes. Experimental tests of the disc brake were performed according to the tests defined in the doctoral dissertation. According to the developed tests, various laboratory tests were performed, as well as determining which of the independently (input) variables, such as the initial speed of the simulated vehicle, braking pressure and vehicle mass quarter, has the greatest influence on the output parameters – temperature of the braking disc and braking pads, braking torque, friction coefficient and stopping time. In line with advances in technology and the numerical tools for solving various engineering problems, the ANSYS software package, Transient Structural module, was applied in PhD thesis in order to develop the model for the representation of disc brake’s thermal behaviour. The analysis on the thermal stresses was performed on a virtual model that dimensionally and according to the characteristics of the applied materials fully corresponds to the real model, and the boundary conditions were the same as in the case of the laboratory experiment. Such analysis is used to determine the discrepancies between the results obtained experimentally and numerically, as well as to determine whether the developed numerical model can be successfully applied for further research. The developed model had deviations within the allowed limits, so it was used for the analysis of two more disc brakes, which differed in the construction of the disc ribs. The rib shapes used in the brake disc are: radial, curved and pillar. Today, brake discs are expected to dissipate as much heat as possible into the environment, that is, to have the capability to provide better cooling for a wide range of speeds. Through the analysis performed in the ANSYS software package, using the Fluid Flow (Fluent) module, it has shown that the shape of the ribs greatly affects the heat dissipation, as well as that the brake disc with curved ribs heats up the least. Results of the analysis show that the brake disc with curved ribs provides to the air to pass with high speed between ribs, and in that way, the great amount of heat is dissipated into the environment. In order to predict the temperature values at the most loaded part of the brake pad, a model with high-accuracy prediction was developed, in which the following factors were varied: vehicle mass, moving speed, braking pressure, and stopping time. Results of this PhD thesis, such as the realized test rig and numerical model, can be used by companies engaged in the production of brake discs and brake pads, with the aim to predict their behaviour in the exploitation. Also, the obtained experimental results can be used to create of virtual models for disc brake’s testing. The virtual model developed for the purposes of this PhD thesis, can be used to develop/improve the brake disc and brake pads in order to reduce development costs. | true |
Interakcije u vodenim rastvorima odabranih psioaktivnih supstanci | Interactions of chosen psychoactive substances in water | Cilj ove doktorske disertacije je razumevanja terapijskog potencijala, toksikološkog aspekta i forenzičkih spečifičnosti odabranih psihoaktivnih supstanci i prekursora. Rezultati dobijeni viskozimetrijskim i volumetrijskim ispitivanjima i računarskim tehikama korišćeni su u karakterizaciju interakcija između ispitivanih supstanci i odabranih rastvarača, a koje su od izuzetne važnosti za transport i bioraspoloživost u organizmu. | The aim of this doctoral dissertation is to study and to understand therapeutic potential and toxicological aspects of chosen psychoactive substances through experimental measurements of density and viscosity of these compounds. The data obtained in this thesis from the volumetric and viscosimetric measurements together with computational simulations and molecular docking are also improving forensic understanding of these psychoactive compounds whose popularity continuously elevate among the consumers. | false |
Karakterizacija biofilmova i procena njihove efikasnosti u uklanjanju polutanata u biološkom tretmanu otpadnih voda | Characterizations of biofilms and evaluation of their efficiency in removal of polutants in biological wastewater treatment | U ovom rukopisu ispitana je i utvrđena otpornost identifikovanih mikroorganizama koji su izolovani iz dva različita tipa otpadnih voda. Testirana je njihova sposobnost da formiraju pojedinačne i mešovite biofilmove, kao i njihova otpornost i biosorpciona sposobnost prema izabranim polutantima. Izabrani polutanti su rastvori teških metala: Pb2+ , Cu2+, Cd2+, Zn2+, Hg2+ i Ni2+, i pet osnovnih boja iz automobilske industrije. Otpornost, a za neke mikroorganizme i biosorpciona efikasnost, je testirana i u planktonskoj formi. Izvršena je selekcija mikroorganizama prema sposobnosti da uspešno formiraju biofilmove i njihovoj otpornosti i biosorpciji prema izabranim polutantima. Dodatna selekcija je izvršena u korist najotpornijih biofilmova i tražena je idealna kombinacija mikroorganizama koji u okviru biofilma uspostavljaju sinergističke odnose i formiraju mešoviti biofilm sa velikom otpornošću i sposobnošću biosorpcije ka izabranim polutantima. Primenjena metodologija za selekciju najuspešnijih mešovitih biofilmova u uklanjanju teških metala je testirana i na laboratorijskim sojevima iz kolekcije sa Prirodnomatematičkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu i dobijeni rezultati su upoređeni. Isti princip u testiranju je primenjen i na izolatima iz otpadnih voda automobilske industrije za uklanjanje komercijalnih autoindustrijskih boja. Najveći broj izolovanih i identifikovanih mikroorganizama iz postrojenja Sistema za prečišćavanje otpadnih voda „Cvetojevac“ su pokazali sposobnost formiranja biofilma. Mikroorganizmi sa najboljom produkcijom biofilma (Enterobacter cloacae PMFKG-CV3, Serratia odorifera PMFKG-CV7, Saccharomyces cerevisiae PMFKG-CV10 i Klebsiella oxytoca PMFKG-CV4) su pokazali i najveću otpornost na testirane metale i oni su dalje testirani i na formiranje mešovitih biofilmova. Mešoviti biofilm koga čine K. oxytoca/S. odorifera/S. cerevisiae pokazao je najveću otpornost u prisustvu svih testiranih metala. Bolju sposobnost uklanjanja teških metala iz rastvora pokazali su mešoviti biofilmovi u odnosu na individualne. Iz rastvora je od metala najbolje uklanjan bakar. Kadmijum, olovo i živu najbolje uklanja biofilm E. cloacae/K. oxytoca/S. odorifera (uklonjeno 99.03%, 99.14% i 99.03%). Za uklanjanje nikla su najbolji rezultati zabeleženi za individualni biofilm K. oxytoca. Biofilm K. oxytoca/S. odorifera/S. cerevisiae je pokazao najbolje rezultate za uklanjanje bakra (99.19%), dok je za uklanjanje cinka, najbolje rezultate pokazao biofilm E. cloacae (98.06%). U planktonskoj formi najveću otpornost prema teškim metalima pokazala su dva soja Escherichia coli PMFKG-CV1 i CV2. Olovo najmanje utiče na mikroorganizme u planktonskoj formi, dok bakar i živa najviše utiču, sa izuzetkom izolata Candida utilis PMFKG-CV11. Na sličan način testirani su laboratorijski izolati E. coli LM1, Rhodotorula mucilaginosa i Saccharomyces bulardii iz kolekcije Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu i rezultati su upoređeni. Testirana je otpornost biofilma i planktonskih ćelija prema teškim metalima. S. bulardii nije imao sposobnost da formira biofilm, a u planktonskoj formi je pokazao otpornost jedino u prisustvu Pb2+ i Zn2+, pa je isključen iz istraživanja. Planktonske ćelije R. mucilaginosa su najotpornije u prisustvu Cu2+ , Cd2+ i Zn2+, dok je ova vrsta značajno otporna u formi biofilma u prisustvu svih testiranih metala. R. mucilaginosa pokazuje i sposobnost formiranja mešovitog biofilma sa E. coli LM1 i taj mešoviti biofilm je otporniji na uticaj teških metala od individualnih. Rezultati su potvrđeni fluorescentom mikroskopijom. Ovi individualni biofilmovi, kao i mešani biofilm, pokazuju izuzetno veliki biosorpcioni potencijal. Količina apsorbovanih metala kod individualnih biofilmova je za nijansu manja u odnosu na mešoviti. Napravljen je i mešoviti biofilm od izolata iz otpadne vode sa najboljim karakteristikama E. cloacae i R. mucilaginosa koji nije ispoljio očekivano veću otpornost ka testiranim metalima. Iste metode primenjene su kod testiranja za uklanjanje komercijalnih autoindustrijskih boja. Testirani mikroorganizmi za ovu svrhu su izolati otpadnih voda iz postrojenja za prečišćavanje u Kompaniji FCA Srbija d.o.o. Kragujevac. Veći broj identifikovanih izolata uspešno formira biofilmove. Mikroorganizmima sa najboljom produkcijom biofilma (Escherichia coli PMFKG-F1, PMFKG-F2, Proteus vulgaris PMFKG-F3, P. mirabilis PMFKG-F4, Saccharomyces cerevisiae PMFKG-F6, PMFKG-F7, Rhodotorula mucilaginosa PMFKG-F8, Candida utilis PMFKG-F9, Cladosporium cladosporioides PMFKG-F-11, Penicillium variotii PMFKG-F12, P. chrisogenum PMFKG-F13 i P. expansum PMFKG-F14) je određen stepen otpornosti prema autobojama. Svi testirani biofilmovi su pokazali znatno veću otpornost u prisustvu svih testiranih supstanci u odnosu na planktonske ćelije. Rezultati su potvrđeni fluorescentom mikroskopijom. Svi testirani biofilmovi pokazali su slabe enzimske aktivnosti čiji su rezultati dobijeni ispitivanjem sinteze degradacionih enzima, kroz spektrofotometrijsko određivanje koncentracije proteinaza, aktivnosti alkalne fosfataze i lipaze. Oba soja E. coli pokazuju najbolju alkalno fosfataznu aktivnost u prisustvu A-F107137- MF, pa se može pretpostaviti da bi mogle da učestvuju u razlaganju masnoća u otpadnim vodama. R. mucilaginosa pokazuje najveću alkalno fosfataznu aktivnost u prisustvu A-F107119-CN, kao i C. cladosporioides. P. expansum ima najveću alkalno fosfataznu aktivnost (ß-glicerofosfat) u prisustvu A-F107107-FM. Dobre proteazne aktivnosti zabeležene su za C. utilis i oba soja E. coli. U prisustvu A-F107117-CP jedino je mešoviti biofilm pokazao kiselo invertaznu aktivnost. Ostale enzimske aktivnosti su bile slabe ili ih nije ni bilo. Istraživanje je utvrdilo da različite vrste autohtonih mikroorganizama izolovanih iz otpadnih voda u formi pojedinačnog i/ili mešovitih biofilmova imaju značajno veći potencijal od planktonskog oblika iste vrste u otklanjanju različitih organskih ili neorganskih polutanata. Iz tog razloga mogu da posluže kao adekvatni biosorbenti za prečišćavanje otpadnih voda različitog porekla. Pokazano je da korišćena metodologija ima potencijal da se primeni na različitm otpadnim vodama, ali i da određeni izolati iz prirode, koji nisu autohtono sa mesta zagađenja testiranih supstanci, takođe mogu efikasno poslužiti u iste svrhe. Sve navedeno ukazuje na potencijal za dalju primenu u bioremedijaciji otpadnih voda. | In this manuscript, the resistance of identified microorganisms isolated from two different types of wastewater was examined and determined. Their ability to form single and mixed biofilms, as well as their resistance and biosorption ability to selected pollutants was tested. The selected pollutants was solutions of heavy metals: Pb2+, Cu2+, Cd2+, Zn2+, Hg2+ and Ni2+, and five basic paints from the automotive industry. Resistance, and for some microorganisms, biosorption efficiency, was also tested in planktonic form. The selection of microorganisms according to the ability to successfully form biofilms and their resistance and biosorption according to selected pollutants was performed. Additional selection was performed in favor of the most resistant biofilms and the ideal combination of microorganisms was sought, which within the biofilm establish synergistic relationships and form a mixed biofilm with high resistance and biosorption ability to selected pollutants. The applied methodology for the selection of the most successful mixed biofilms in the removal of heavy metals was tested on laboratory strains from the collection from the Faculty of Sciences, University of Kragujevac, and the obtained results was compared. The same principle in testing was applied to automotive industry wastewater isolates to remove commercial automotive paints. The largest number of isolated and identified microorganisms from the plant of the Wastewater Treatment System "Cvetojevac" showed the ability to form a biofilm. The microorganisms with the best biofilm production (Enterobacter cloacae PMFKG-CV3, Serratia odorifera PMFKG-CV7, Saccharomyces cerevisiae PMFKG-CV10 and Klebsiella oxytoca PMFKG-CV4) also showed the highest resistance to the tested metals and were further formed. Mixed biofilm made up of K. oxytoca / S. odorifera / S. cerevisiae showed the highest resistance in the presence of all tested metals. Mixed biofilms showed better ability to remove heavy metals from the solution compared to individual ones. Copper is best removed from the metal solution. Cadmium, lead and mercury was best removed by the biofilm E. cloacae / K. oxytoca / S. odorifera (removed 99.03%, 99.14% and 99.03%). For nickel removal, the best results were recorded for the individual biofilm of K. oxytoca. Biofilm K. oxytoca / S. odorifera / S. cerevisiae showed the best results for copper removal (99.19%), while for zinc removal, E. cloacae biofilm showed the best results (98.06%). In the planktonic form, the highest resistance to the heavy metals was shown by two strains of Escherichia coli PMFKG-CV1 and CV2. Lead has the least effect on microorganisms in planktonic form, while copper and mercury have the greatest effect, with the exception of the Candida utilis PMFKG-CV11 isolate. Laboratory isolates of E. coli LM1, Rhodotorula mucilaginosa and Saccharomyces bulardii from the collection of the Faculty of Science, University of Kragujevac were similarly tested and the results were compared. The resistance of biofilm and planktonic cells to heavy metals was tested. S. bulardii did not have the ability to form a biofilm, and in the planktonic form it showed resistance only in the presence of Pb2+ and Zn2+, so it was excluded from the research. Planktonic cells of R. mucilaginosa were most resistant in the presence of Cu2+, Cd2+ and Zn2+, while this species is significantly resistant in the form of biofilm in the presence of all tested metals. R. mucilaginosa also showed the ability to form a mixed biofilm with E. coli LM1 and this mixed biofilm was more resistant to the influence of heavy metals than individual ones. The results were confirmed by fluorescence microscopy. These individual biofilms, as well as the mixed biofilm, showed extremely high biosorption potential. The amount of absorbed metals in individual biofilms was slightly lower compared to mixed. The mixed biofilm of wastewater isolates with the best characteristics of E. cloacae and R. mucilaginosa was also made, which did not show the expected higher resistance to the tested metals. The same methods were applied in testing to remove commercial automotive paints. The microorganisms tested for this purpose was wastewater isolates from the treatment plant in the Company FCA Srbija d.o.o. Kragujevac. A large number of identified isolates successfully form biofilms. Microorganisms with the best biofilm production (Escherichia coli PMFKG-F1, PMFKG-F2, Proteus vulgaris PMFKG-F3, P. mirabilis PMFKG-F4, Saccharomyces cerevisiae PMFKG-F6, PMFKG-F7, Rhodotorula mucilaginosa PMFKG-F8, Cladosporium cladosporioides PMFKG-F-11, Penicillium variotii PMFKG-F12, P. chrisogenum PMFKG-F13 and P. expansum PMFKG-F14) has a certain degree of resistance to car paints. All tested biofilms showed significantly higher resistance in the presence of all tested substances compared to planktonic cells. The results were confirmed by fluorescence microscopy. All tested biofilms showed weak enzymatic activities, the results of which were obtained by examining the synthesis of degradation enzymes, through spectrophotometric determination of proteinase concentration, alkaline phosphatase and lipase activity. Both strains of E. coli show the best alkaline phosphatase activity in the presence of A-F107137-MF, so it can be assumed that they could participate in the decomposition of fats in wastewater. R. mucilaginosa shows the highest alkaline phosphatase activity in the presence of A-F107119-CN as well as C. cladosporioides. P. expansum has the highest alkaline phosphatase activity (ß-glycerophosphate) in the presence of A-F107107-FM. Good protease activities have been reported for C. utilis and both strains of E. coli. In the presence of A-F107117-CP, only the mixed biofilm showed acidic invertase activity. Other enzyme activities were weak or non-existent. The study found that different species of indigenous microorganisms isolated from wastewater in the form of single and / or mixed biofilms have significantly higher potential than the planktonic form of the same species in removing various organic or inorganic pollutants. For that reason, they can serve as adequate biosorbents for wastewater treatment of various origins. It has been shown that the methodology used has the potential to be applied to different wastewaters, but also that certain isolates from nature, which are not autochthonous from the place of contamination of the tested substances, can also effectively serve the same purposes. All of the above indicates the potential for further application in wastewater bioremediation. | true |
Sinergistički efekat blokade IL-33/ST2 i PDL/PD-1 osovina na progresiju mišjeg karcinoma dojke | Synergistical effect of IL-33/ST2 and PDL/PD-1 blockage in a mammary carcinoma | Iako je dobro poznato da pojedinačna blokada bilo PDL/PD-1 bilo IL-33/ST2 osovine doprinosi efikasnijem anti-tumorskom odgovoru, simulantana blokada ovih osovina nije još uvek izučena. Indukovali smo karcinom dojke (4T1) ili karcinom kolona (ST26) BALB/c ili BALB/c ST2 nokaut miševima, a potom su dobijali anti PD-1 ili anti IL-33 antitelo Simultana blokada IL33/ST2 i PDL/PD1 je odložila pojavu palpabilnog tumora i usporila rast tumora. Naši rezultati takođe ukazuju pojačanu citotoksičnost NK ćelija prema 4T1 tumorskim ćelijama kod ST2 nokaut miševa koji su tretirani anti-PD-1 anitelom. Kod ST2 nokaut miševa koji su tretirani anti-PD-1 anitelom je takođe bila povećana ekspresija miRNA-150 i miRNA-155, povećanje ekspresije NFκB i STAT3, povećana ekspresija aktivacionih markera i smanjena ekspresija imunsupresivnih markera kod NK, NKT, T limoficita, u slezini i u primarnom tumoru. Takođe, NK ćelije izolovane iz BALB/cST2 nokaut miševa koji su tretirani anti-PD-1 anitelom, imaju veči stepen proliferacije i manji stepen apoptoze u primarnom tumoru. Akumulacija imusupresivnih ćelijskih populacija mijeloidnih supresorskih ćelija il iT regulatornih limfocita, je kod ST2 nokaut miševa koji su tretirani anti-PD-1 anitelom bila značajno manja i u slezini i uz priamrnom tumoru. Ovi rezultati pokazuj uda simultana blokada IL-33/ST2 i PDL/PD-1 osovina mnogo efikasnije usporava progresiju tumora u odnosu na pojedinačnu blokadu, otvarajući nove mogućnosti za terapijski pristum lečenju karcinoma. | Although separate blockage of either IL-33/ST2 or PDL/PD-1 axes has been shown to be beneficial in many tumors, co-blockage of IL33/ST2 and PDL/PD-1 hasn’t been studied yet. 4T1 breast cancer and CT26 colon cancer were inducted in BALB/C wild type (WT) and BALB/C ST2 knockout mice, after which mice underwent anti PD1 and anti IL-33 treatment. Co-blockage of IL33/ST2 and PDL/PD1 delayed tumor appearance and slowed tumor growth. Enhanced NK cell cytotoxicity against 4T1 tumor cells in ST2 knockout anti-PD1 treated mice was associated with overexpression of miRNA-150 and miRNA-155, upregulation of NFκB and STAT3, increased expression of activation markers and decreased expression of immunosuppressive markers in splenic and primary tumor derived NK cells. NK cells from ST2 knockout anti-PD1 treated mice tend to proliferate more and are less prone to apoptosis. Accumulation of immunosuppressive myeloid derived suppressor cells and regulatory T cells was significantly impaired in spleen and primary tumor of ST2 knockout anti-PD1 treated mice. Co-blockage of IL-33/ST2 and PDL/PD-1 axes impedes tumor progression more efficiently than single blockage of either axes, thus offering potential new approach to immunotherapy of tumors. | false |
Antitumorski efekti aktivnih principa izolovanih iz Onosma visianii na leukemijskim limfocitima | Antitumor effects of active principles isolated from Onosma visianii on leukemic lymphocytes | Uvod: Hronična limfocitna leukemija je hronično limfoproliferativno oboljenje koje karateriše nakupljanje morfološki zrelih ali imunski nezrelih B limfocita u krvi, kostnoj srži i limfnim tkivima. Nastaje kao posledica klonske proliferacije maligno transformisanih B limfocita i njihove rezistencije na apoptozu. Za razliku od hronične limfocitne leukemije koja je najčešća leukemija u zapadnom svetu, B prolimfocitna leukemija je retka hronična limfoproliferativna bolest koju karateriše loša prognoza i značajno kraće preživaljavanje u poređenju sa hroničnom limfocitnom leukemijom. Obe bolesti su, i pored savremene terapije, i dalje neizlečive. Shikonin i derivati shikonin-a su naftohinonska jedinjenja koja su u brojnim istraživanjima pokazala značajno antitumorsko dejstvo. Mehanizam antitumorskog dejstva ovih supstanci je raznolik i uključuje inhbiciju više signalnih puteva među kojima je i STAT3. Cilj ovog istraživanja je ispitivanje potencijalnog antitumorskog dejstvo dva derivata šikonina, dobijenih iz biljke Onosma visianii, isobutyrylshikonin-a i αmethylbutyrylshikonin-a, in vitro korišćenjem BCL1 ćelijske linije mišje leukemije/limfoma i JVM-13 ćelijske linije humane B-prolimfocitne leukemije kao i in vivo korišćenjem eksperimentalnog modela hronične limfocitne leukemije. Materijal i metode: Za ispitivanje citotoksičkog efekta derivata šikonina korišćen je MTT test. Tip ćelijske smrti, proliferacija, ćelijski ciklus i ekspresija molekula koji učestvuju u kontroli ovih procesa analizirani su protočnom citometrijom. Ekspresija gena koji su regulisani STAT3 molekulom ispitana je q-RT-PCR (od eng. Quantitative Real-Time Polymerase Chain Reaction) metodom. Antitumorski efekti derivata šikonina in vivo ispitani su detekcijom leukemijskih ćelija u perifernoj krvi i slezini miševa kojima su prethodno intravenski injektovane BCL1 ćelija protočnom citometrijom. Rezultati: Isobutyrylshikonin i α-methylbutyrylshikonin izazivaju poremećaje ćelijskog ciklusa i indukuju apoptozu, inhibiraju proliferaciju i smanjuju ekspresiju fosforilisane forme STAT3 i gena čiju ekspresiju kontroliše ovaj transkripcioni faktor u BCL1 i JVM-13 ćelijama. Ispitivani derivati šikonina smanjuju procenat leukemijskih ćelija u perifernoj krvi i slezini miševa sa CLL. Veza između smanjenja ekspresije fosforilisanog STAT3 u ćelijama tretiranim ispitivanim derivatima šikonina i smrti BCL1 ćelija potvrđena je detekcijom pojačane smrti ćelija tretiranih i inhibitorom Jak2 kinaze. Zaključak: Isobutyrylshikonin i α-methylbutyrylshikonin najverovatnije smanjenjem fosforilacije STAT3 indukuju apoptozu, inhibiraju ćelijsku proliferaciju i atenuiraju matičnost lekuemijskih ćelija. Ovi rezultati ukazuju da isobutyrylshikonin i αmethylbutyrylshikonin, uz dodatna pretklinička ispitivanja, mogu biti potencijalna terapija za hroničnu limfocitnu i B prolimfocitnu leukemiju. | Introduction: Chronic lymphocytic leukemia is a chronic lymphoproliferative disease characterized by the accumulation of morphologically mature but immune immature B lymphocytes in the blood, bone marrow and lymphatic tissues. It occurs as a consequence of clonal proliferation of malignantly transformed B lymphocytes and their resistance to apoptosis. Unlike chronic lymphocytic leukemia, which is the most common leukemia in the Western world, B prolymphocytic leukemia is a rare chronic lymphoproliferative disease characterized by poor prognosis and significantly shorter survival compared to chronic lymphocytic leukemia. Both diseases, despite modern therapy, are still incurable. Shikonin and shikonin derivatives are naphthaquinone compounds that have shown significant antitumor activity in numerous studies. The mechanism of antitumor action of these substances is diverse and includes inhibition of several signaling pathways, including STAT3, induction of endoplasmic reticulum stress, hyperproduction of oxygen free radicals and many others. The final result is apoptosis of the treated cells. Aim: The main aim of this study was to examine the antitumor activity of two shikonin derivatives derived from the plant Onosma visianii, isobutyrylshikonin and αmethylbutyrylshikonin in BCL1, mouse CLL cells and JVM-13, human B-PLL cells Material and methods: The cytotoxicity of shikonin derivatives was measured by an MTT test. Cell death, proliferation, cell cycle, and expression of molecules that control these processes were analyzed by flow cytometry. Expression of STAT3-regulated genes was analyzed by real-time qRT-PCR (Quantitative Real-Time Polymerase Chain Reaction). The antitumor effects of shikonin derivatives in vivo were analyzed, using flow cytometry, by detection of leukemia cells in the peripheral blood and spleens of mice intravenously injected with BCL1 cells. Results: Isobutyrylshikonin and α-methylbutyrylshikonin induced cell cycle disturbances and apoptosis, inhibited proliferation, and decreased expression of phospho-STAT3 and downstreamregulated molecules in BCL1 and JVM-13 cells. IBS and MBS decreased the percentage of leukemia cells in vivo. The link between the decrease in phosphorylated STAT3 by MBS and IBS and BCL1 cell death was confirmed by detection of enhanced cell death after addition of AG490, an inhibitor of Jak2 kinase. Conclusion: It seems that IBS and MBS, by decreasing STAT3 phosphorylation, trigger apoptosis, inhibit cell proliferation, and attenuate leukemia cell stemness. Results suggest that isobutyrylshikonin and α-methylbutyrylshikonin, with additional preclinical studies, may be potential therapies for chronic lymphocytic and B prolymphocytic leukemia. | true |
Padovi hospitalizovanih pacijenata sa cerebrovaskularnom bolešću: faktori rizika i socioekonomske karakteristike | Falls of hospitalized patients with cerebrovascular disease: risk factors and socioeconomic characteristics | Uvod: Cilj ove studije je bio da se identifikuju faktori rizika povezani sa padom kod pacijenata nakon moždanog udara. Metod: Ova klinička opservaciona studija slučaj-kontrola obuhvatila je 561 neurološkog pacijenta hospitalizovanog zbog moždanog udara koji su bili podeljeni u dve grupe, pacijenti koji su doživeli pad i pacijenti koji nisu doživeli pad. Studijsku populaciju činili su pacijenti koji su upućivani na lečenje u Specijalnu bolnicu za cerebrovaskularne bolesti "Sveti Sava" u Beogradu, Srbija, u periodu od 2018. godine do 2019. godine. Logistička regresiona analiza primenjivana je za ispitivanje faktora povezanih sa padom kod pacijenata nakon moždanog udara. Rezultati: Uočena je značajna razlika u dužini hospitalizacije pacijenata koji su doživeli pad, u poređenju sa onima koji nisu doživeli pad (p<0,001). Utvrđena je statistički značajna razlika u mentalnom statusu (p<0,001), senzibilitetu (p=0,016), depresivnom raspoloženju (p<0,001), ranoj (p=0,001) i srednjoj nesanici (p=0,042), psihomotornoj sporosti (p=0,030), somatskoj anksioznosti (p=0,044) i pamćenju (p<0,001). Zaključak: Tip cerebrovaskularne bolesti i stepen neurološkog deficita prvenstveno dovode do promene mentalnog statusa, koji bi se mogao prepoznati kao jedan od važnijih prediktora pada nakon moždanog udara. Identifikacija faktora rizika može biti prvi korak ka osmišljavanju programa intervencija za sprečavanje budućeg pada među hospitalizovanim pacijentima sa moždanim udarom. | Background: The aim of this study was to identify the risk factors associated with falling in post stroke patients. Methods: This clinical observational case-control study included 561 neurology patients hospitalized for a stroke who have been divided into two groups: falling patients and non-falling patients. They referred to the Special Hospital for Cerebrovascular Diseases "Sveti Sava" in Belgrade, Serbia, from 2018-2019. Logistic regression analysis was applied to examine factors associated with falling in post stroke patients. Results: A significant difference was seen in the length of hospitalization of falling patients compared to the non-falling (p<0.001). It has been established statistically significant differences in mental status (p<0.001), sensibility (p=0.016), depressed mood (p<0.001), early (p=0.001) and medium insomnia (p=0.042), psychomotor slowness (p=0.030), somatic anxiety (p=0.044) and memory (p<0.001). Conclusion: Cerebrovascular disease distribution and the degree of neurological deficit primarily altered mental status, which could be recognized as one of the more important predictors for falling after stroke. The identification of risk factors may be a first step toward the design of intervention programs for preventing a future fall among hospitalized stroke patients. | false |
Problemi obrazovanja romske dece u osnovnim školama na teritoriji opštine Ub iz rodne perspektive i sagledavanje mogućih rešenja | Problemi obrazovanja romske dece u osnovnim školama na teritoriji opštine Ub iz rodne perspektive i sagledavanje mogućih rešenja | Prihvatajući koncept intersekcionalnosti roda, etniciteta i obrazovanja, disertacija istražuje probleme sa kojima se suočavaju romska deca koja pohađaju osnovne škole na teritoriji opštine Ub, prepreke na koje nailaze u procesu obrazovanja, činioce koji utiču na kvalitet obrazovanja i na školski uspeh. Istraživanje se zasniva na kvantitativnim i kvalitativnim izvorima podataka, sa jedne, i na aktuelnoj svetskoj i domaćoj literaturi iz oblasti rodnih studija, primenjene pedagogije i romologije, sa druge strane. Za mesto istraživanja izabrana je opština Ub kao reprezent malog grada sa značajnom romskom populacijom kako u urbanoj tako i u ruralnim sredinama. Na osnovu specijalno dizajniranih upitnika, tokom 2018. godine obavljeno je istraživanje stavova obrazovnog kadra, zatim stavova roditelja, psihologa, pedagoškog asistenta i same dece – Roma i neroma – u redovnim osnovnim školama i izdvojenom odeljenju za decu sa smetnjama u razvoju. Na osnovu poređenja dobijenih rezultata analiziran je uticaj romskog etniciteta na postignuća u obrazovnom procesu sa posebnim akcentom na obrazovanje romskih devojčica u uslovima, kako se pokazalo u radu, još uvek snažne patrijarhalne kulture. Stanje u obrazovanju romske dece na teritoriji opštine Ub, kao i predlozi za prevazilaženje uočenih problema, analizirani su iz različitih perspektiva: iz perspektive roditelja romske i neromske dece, stavova i mišljenja zaposlenih u osnovnim školama na teritoriji opštine Ub, kao i samih romskih i neromskih učenica/učenika koje/koji pohađaju ove škole. Rezultati istraživanja pokazuju da ispitanici – i Romi i neromi – prepreke u obrazovanju romske dece na teritoriji opštine Ub određuju slično rezultatima već objavljenim u postojećoj romološkoj literaturi: loše ekonomsko stanje porodice, nepovoljni uslovi stanovanja, nizak nivo obrazovanja roditelja, nedovoljna saradnja roditelja romske dece sa nastavnim kadrom. Obrazovni kadar je istakao još jedan očekivan stereotip o Romima, a to je da su romske devojčice u nepovoljnijem položaju u odnosu na dečake i da se njihovo školovanje ranije završava. Obraćanjem pažnje na marginalne detalje iz dobijenih odgovora i intervjua pokazalo se da neke od romskih zajednica u opštini Ub još uvek praktikuju svoje tradicionalne običaje – maloletničke brakove i kupovinu neveste, koji su u direktnoj korelaciji sa preranim napuštanjem redovnog školovanja Romkinja. Zaključak istraživanja je da nastavni kadar, stručne saradnice/stručni saradnici, roditelji neromske dece i sama deca ne poseduju dovoljno znanja o romskoj populaciji i o romskoj kulturi i tradiciji. Rezultati pokazuju da neromske učesnice/ neromski učesnici istraživanja romsku kulturu posmatraju kao „homogenu“, što ukazuje na potrebu za njenim boljim upoznavanjem, novim interkulturnim znanjima i veštinama kao i prilagođavanjem stvarnim potrebama određenih romskih zajednica. Disertaciju prati iscrpna dokumentacija rezultata istraživanja. | Accepting the concept of intersectionality of gender, ethnicity and education, the dissertation examines the problems faced by Roma children attending the primary schools in the Municipality of Ub, obstacles encountered in the education process, factors affecting the quality of education and school success. The research is based on quantitative and qualitative data sources, on the one hand, and on the current world and domestic literature in the field of gender studies, applied pedagogy and romology, on the other hand. The Municipality of Ub was chosen as the place of research, as a representative of a small town with a significant Roma population in both urban and rural areas. On the basis of specially designed questionnaires, during 2018, a survey of the attitudes of the educational staff, the attitudes of the parents, psychologists, pedagogical assistants and the children themselves – Roma and non-Roma - was conducted in regular primary schools and the separate department for the children with disabilities. Based on the comparison of the obtained results, the influence of Roma ethnicity on the achievements in the educational process with special emphasis on the education of Roma girls in conditions of , as shown in the paper, still strong patriarchal culture, was analyzed. Тhe situation in the education of Roma children in the Municipality of Ub, as well as the proposals for overcoming the identified problems, were analyzed from different perspectives: the perspective of the parents of Roma and non-Roma children, the attitudes and opinions of the primary schools employees within the schools in the Municipality of Ub, as well as of the Roma and non-Roma pupils who attend these schools. The results of the research show that the respondents – both Roma and non-Roma – determine the obstacles in the education of Roma children in the Municipality of Ub similarly to the results already published in the existing Romological literature: poor economic condition of the family, unfavorable housing conditions, low parental educational level, insufficient cooperation of Roma parents with teachers. The educational staff pointed out another expected stereotype about Roma, and that is that Roma girls are at a disadvantage compared to boys and that their schooling ends earlier. Paying attention to the marginal details from the answers and interviews, it was shown that some of the Roma communities in the Municipality of Ub still practice their traditional customs – child marriages and bride-buying, which are directly correlated with early school leaving. The conclusion of the research is that the teaching staff, professional associates, parents of non-Roma children and the children themselves do not have enough knowledge about the Roma population and the Roma culture and tradition. The results show that the non-Roma participants view Roma culture as “homogeneous”, which indicates the need for better knowledge of Roma culture, intercultural knowledge and skills, as well as adaptation to the real needs of certain Roma communities. The dissertation is accompanied by exhaustive documentation of the research results. | false |
Povećanje efikasnosti ispitivanja motora SUS primenom dinamičkih metoda | Internal combustion engine testing efficiency improvement using dynamic methods | Sa povećanjem obima i broja zahteva koje savremeni motori SUS moraju da zado- volje, drastično se povećavaju potrebe za razvojnim resursima. Povećanjem dimen- zionalnosti upravljačkog sistema motora SUS, ukupan broj upravljačkih parametara raste, što za posledicu ima značajno usložnjavanje procesa optimizacije s obzirom na priblizno eksponencijalno povećanje broja mogućih kombinacija diskretnih vrednosti upravljačkih parametara. Plan stacionarnog ispitivanja motora SUS se formira na osnovu prethodno ste- čenog znanja o ispitivanom objektu. U ovom radu analizirana je jedna od metoda dinamičkog ispitivanja motora na osnovu koje se nivo predznanja proširuje radi for- miranja kvalitetnijeg i efikasnijeg plana ispitivanja. Predmetna metoda se zasniva na sporoj promeni jednog globalnog upravljačkog parametra, dok se ostali zadržava- ju na konstantnom nivou. U literaturi se ovakav vid dinamičkog ispitivanja naziva Slow Dynamic Slope (spor dinamički nagib - SDN). S obzitom na to da je motor SUS izrazito nelinearan i dinamički sistem, u radu su analizirani rezultati sipiti- vanja dva različita pristupa sprovođenja dinamičkog eksperimenta. Prva kategorija SDN sekvenci započinje stacionarnim radnim režimom, dok drugu kategoriju čine sekvence sa isključivo dinamičkim karakterom tj. sa potpunim odsustvom ustaljenog upravljanja. Za potrebe ovog istraživanja, variran je parametar opterećenja motora po nagib- noj funkciji različitih gradijenata. Na osnovu dinamičkih odziva, tj. srednje linije karakterističnih ovojnica merenih signala (posmatranih u domenu varirane pobu- de), formirne su aproksimacije koje u većoj ili manjoj meri opisuju stacionarni odziv posmatranog sistema na delu gobalnog radnog polja motora SUS. Time je, relativ- no kratkotrajnim dinamičkim ispitivanjem, prikupljena velika količina informacija o približnoj stacionaranoj karakteristici ispitivanog motora, a te informacije mogu da se iskoriste za dalju nadogradnju plana stacionarnog ispitivanja. Pokazano je da postoje određene oblasti globalnog radnog polja motora SUS u okviru kojih bi bilo poželjno povećati gustinu stacionarnih radnih režima kako bi se formirali precizniji aproksimativni modeli. Takođe, zahvaljujući ovako stečenom predznanju, moguće je formirati približno idealan redosled ispitivanja posmatrano sa aspekta minimizacije neophodnog vremena stabilizacije za niz stastacionarnih radnih režima predviđenih planom ispitivanja motora SUS u laboratorijskim uslovima. | With ever-increasing demands that modern internal combustion (IC) engines must meet, needed development resources drastically increases as well. Higher di- mensionality of the IC engine control system, results in a significant complexity of the optimization process, due to the approximately exponential increase in the total number of possible control parameters value combinations. The plan for stationary testing of the IC engine is formed based on the previously acquired knowledge about the tested object. In this Dissertation, one of the dyna- mic engine testing pre-knowledge acquisition methods is analyzed, with the goal of obtaining a better and more efficient stationary test plan. This method is based on a slow change of one global control parameter, while the others remain at a constant level. In the literature, this type of dynamic testing is called Slow Dynamic Slope (SDS). Given that the IC engine is a highly nonlinear and dynamic system, the Dis- sertation analyzes the results of two different approaches to conducting a dynamic experiment. The first category of SDS sequences begins with a stationary operating mode, while the second category consists of sequences with an exclusively dynamic character, i.e. with a complete absence of (quasi-) steady state engine management. For the scope of this research, the engine load parameter was varied according to the slope function of different gradients. Based on dynamic responses, i.e. middle lines of characteristic envelopes of measured signals (observed in the domain of va- ried excitation), stationary base approximations are formed, which, to some extent, describe the stationary response of the observed system on the global IC engine ope- ration field. Thus, a relatively short-term dynamic test, allows for the collection of a large amount of information on the approximate stationary characteristics of the tested engine, and this information can be used to further upgrade the stationary test plan. It has been shown that there are certain areas of the global IC engine operation field within which it would be desirable to increase number of stationary operating points in order to form more precise approximation models. Also, thanks to the acquired pre-knowledge, it is possible to form an almost ideal test sequence from the aspect of minimizing the necessary stabilization time for a number of stationary operating regimes defined by the test plan, and thus perform laboratory IC engine testing in more effective way. | true |
Otkaz ugovora o radu zbog razloga vezanih za sposobnosti zaposlenog: pravni režim i razgraničenje od drugih osnova prestanka radnog odnosa | Cancellation of an employment contract due to the reasons concerning the employee's capacity : legal regime and separation from other bases for cancellation of employment | Proučavanje otkaza ugovora o radu od strane poslodavca, opravdanost otkaza ugovora od strane poslodavca zbog profesionalnih razloga na strani zaposlenog, uz razgraničenje od sličnih otkaznih razloga i osvrt na neopravdane otkazne razloge, otkazni postupak i nezakonit otkaz u domaćem, međunarodnom i stranim pravima je od posebnog doktrinarnog značaja. Ovo stoga što je u pitanju savremena i aktuelna tema, nedovoljno istražena, budući da je u domaćoj literaturi izostala monografska obrada profesionalno uslovljenih otkaznih razloga na strani zaposlenih, a naučni radovi druge vrste ne sreću se u velikom broju (za razliku od otkaza ugovora o radu zbog potreba poslodavca). Celovitom obradom predmetne teme ukazujemo na moguće modalitete unapređenja domaćeg prava, saglasno kritičkoj analizi međunarodnih i evropskih radnih standarda, kao i zakonodavstava i prakse odabranih stranih država. Osim naučnih, analiza ove teme ima i ciljeve stručne prirode, jer treba da posluži ne samo kao referenca za de lege ferenda razvoj domaćeg prava, već i za uspostavljanje odgovarajuće (sudske i poslovne) prakse. Cilj disertacije jeste da se ukaže na kompleksnost pravnog položaja zaposlenih u slučaju otkaza ugovora o radu od strane poslodavca, i to pre donošenja odluke o otkazu kao i tokom otkaznog postupka, da se skrene pažnja na selektivnu uređenost ove oblasti, na nepreciznosti i praznine koje imaju praktični značaj i ozbiljne posledice po obe strane radnog odnosa. Rezultati istraživanja pokazuju nezadovoljavajući stepen razumevanja i primene pozitivnog prava, te zloupotrebu u segmentima u kojima ne postoji pravni okvir, te smo u svetlu primera dobre prakse iz stranih pravnih sistema predložili, najpre, reformu normativnog okvira, a zatim i nove pristupe u pogledu sudskih i upravnih postupka u našem pravu, u cilju korektivnog i preventivnog delovanja na poslodavce, i posledičnog poboljšanja položaja zaposlenih. Takođe, smatramo da će istraživanje doprineti i detektovanju problema sa kojima se poslodavac suočava zapošljavanjem lica koje je nepodesno za rad, uz predlaganje načina za prevazilaženje problema obeju strana. | The studying of the cancellation of an employment contract by an employer, the justification for the cancellation of the employment contract by the employer due to the professional reasons at an employee’s side, along with the separation from similar reasons of dismissal and reference to unjustified reasons of dismissal, dismissal process and illegal dismissal has a special doctrinal significance in national, international and foreign law. Hence, this has been a modern and actual theme insufficiently researched, as the national literature omitted the monographic elaboration of the reasons of dismissal conditioned by profession at the employees’ side and the other kinds of scientific research are not often found in great number (in contrast to the cancellation of an employment contract for the employee’s needs). By thorough analysis of the subject theme we indicate the possible modalities of improvement of national law, in accordance with critical analysis of international and European working standards, and legislation and practice of selected foreign countries as well. Beside the scientific, the analysis of this theme has professional goals as well because it should serve not only as reference to de lege ferenda development of national law but also for the establishment of appropriate case law and business practice. The aim of the dissertation is to indicate the complexity of employees’ legal status in case of the cancellation of an employment contract by an employer, namely prior to making the decision on dismissal and during the dismissal process as well, to draw attention to selective regulation of this area, imprecisions and blanks which have a practical significance and serious consequences on the both sides of employment. The results of the research show the insufficient level of understanding and enforcement of positive law, then the abuse in the segments where there is no legal framework, so in the light of examples of good practice from foreign legal systems we have suggested, first of all, reform of the regulatory framework then also the new approaches concerning the legal and administrative procedures in our law, with the purpose of corrective and preventive influence on employers and consequential improvement of the employees’ status. Also, we consider that the research will contribute to the detection of issues, which an employer faces employing the person who is incapable of working, along with the suggestion on how to resolve issues of both sides. Having it all considered, we reckon that the research of the theme has been an opportune one, in the first place that there is a need for improvement of national legislation and practice in this area but it can surely have a positive influence on the development of scientific mind. Our aim was to articulate actual scientific and pragmatic matters, and also to open and offer answers to many unsolved issues in this area that makes us believe that the gained research results can serve as a guideline for future reforms of legal system and realization of possible spheres of work with the purpose of further harmonization of national law with international and European standards and implementation of good European practice. It is especially valuable for the issue how to protect human dignity and workers’ privacy and also ensure the employer the objective monitoring of employees’ work. | true |
Specifičnosti usvajanja stranog jezika kod dece sa razvojnim poremećajem koordinacije | Specifics of foreign language acquisition in children with developmental coordination disorder | Razvojni poremećaj koordinacije predstavlja neurorazvojni poremećaj koga karakterišu smetnje u planiranju i koordinaciji složenih pokreta, bez prethodno dijagnostikovane intelektualne ometenosti, neurološkog ili nekog drugog senzornog oštećenja. Kako je reč o razvojnom poremećaju koji se najčešće dijagnostikuje u periodu ranog osnovnoškolskog obrazovanja, i neretko biva udružen sa specifičnim smetnjama u učenju, cilj istraživanja je bio utvrđivanje fonološke sposobnosti, čitanja i pravopisa na maternjem jeziku i stranom jeziku, kako bi se utvrdile specifičnosti usvajanja stranog jezika kod ove grupe dece. Uzorak je činilo 80 učenika oba pola, trećeg i četvrtog razreda iz dve osnovne škole u Beogradu. U istraživanju je korišćena baterija testova za utvrđivanje razvojnog poremećaja koordinacije, nivoa razvojenosti fonološke svesnosti na maternjem i stranom jeziku, kao i testovi za procenu čitanja i pisanja na oba jezika. Analiza rezultata pokazuje statistički značajno odstupanje u razvoju fonološke svesnosti, čitanja i pisanja na oba jezika kod dece sa razvojnim poremećajem koordinacije u odnosu na decu bez ovih smetnji. Dobijeni rezultati ukazuju da deca sa razvojnim poremećajem koordinacije imaju smetnje u fonološkoj obradi, čitanju i pisanju na oba jezika. | Developmental coordination disorder is a neurodevelopmental disorder characterized by impaired planning and coordination of complex movements, without previously diagnosed intellectual disability, neurological or other sensory impairment. As it stands that developmental coordination disorder is most often diagnosed in the period of early primary education, commonly associated with specific learning disabilities, the aim of the study was to determine the phonological ability, reading and spelling in the mother tongue and foreign language, to determine the specifics of learning foreign language in this group of children. The sample consisted of 80 children of both gender, third and fourth grade from two primary schools in Belgrade. For the assessment we used a battery of tests to determine the developmental coordination disorder, the level of development of phonological awareness in the mother tongue and a foreign language, as well as tests which assess reading and writing in both languages. The analysis of the results showed statistically significant delay in development of phonological awareness, reading and writing in both languages in children with developmental coordination disorder in relation to children without coordination difficulties. | true |
Uticaj formiranja azotofiksirajućih nodula na morfološke osobine, prinos i kvalitet semena soje | Effect of formation of nitrogen-fixing nodules on soybean morphological traits, yield and seed quality | U okviru predmeta ove doktorske disertacije analizirane su anatomske, morfološke i hemijske osobine devet domaćih sorti soje iz različitih grupa zrenja. Kao faktori koji su imali uticaj na ispoljavanje praćenih osobina uzeti su sorta (efekat genotipa) i inokulacija. Setva je vršena prethodnom inokulacijom (tretman), i bez inokulacije (kontrola), azotofiksirajućim bakterijama Bradyrhizobium japonicum. Uporednim ispitivanjem se pokazalo da su najveći prosečni prinos po hektaru (1516,7kg), kao i najvišu vrednost za morfološku osobinu visina biljke (89,72cm), imale biljke sorte Gorštak iz tretmana, dok su najnižu vrednost prinosa imale inokulisane biljke sorte Trijumf (1110,0 kg), što ukazuje na prevashodni uticaj genotipa (sorte) na ispoljavanje morfoloških osobina. Po sadržaju proteina u semenu, najvišu vrednost imala je biljka soje sorte Galeb iz kontrole (45,3 %). Dok je najnižu vrednost (40,7 %), imala biljke soje sorte Trijumf iz tretmana, što takođe upućuje na značaj efekta sorte na sadržaj proteina u semenu. Pregledom rezultata površine rizobijum polja azotofiksirajućih nodula (analizom poprečnih preseka) prosečno najvišu vrednost kroz ceo vegetativni period razvoj biljke, imale su biljke soje iz kontrole, sorte Galina (10,41 mm2), i biljke soje sorte Sava iz tretmana (9,49 mm2),tj. efekat sorte bio je dominantan u ispoljavanju razlika praćenih morfo-anatomskih osobina nodula Prosečna masa nodula imala je trend rasta tokom ontogeneze biljaka, a prosečno najvišu vrednost za navedeni morfološki parametar, kroz ceo vegetativni razvoj postigle su biljke soje sorte Sava iz tretmana (11,31 mg) Za morfološki parametar broj nodula na korenu soje, prosečno najvišu vrednost kroz ceo vegetativni period razvoja biljke, postigle su inokulisane biljke soje sorte Dukat (10,15), sorte Galina a (9,94) i sorte Sava (9,36), što ukazuje na značajan uticaj faktora inokulacije na navedeni parametar Najzastupljenija izoflavoni u semenu soje detektovani HPLC metodom, su daidzin, od 859,5 μg/g do 2639,5 μg/g, sorte Princeza i Gorštak, odnosno acetilgenistin, od 1576 μg/g do 2741,4 μg/g, sorte Galina i Galeb , respektivno. Ramanova spektroskopija pokazala je da postoje razlike u intenzitetu traka Amidnih I, II i III regiona između sorti, kao i primenom inokulacije Analizom rezulta ove doktorske disertacije, pokazalo se da dominantni uticaj na posmatrane parametre imao faktor „sorta“, međutim, pokazalo se da je i faktor „inokulacija“ imao statistički značajan uticaj na parametre: visina biljke, visina biljke do prve mahune, broj nodula na korenu soje, masa nodula na korenu soje, površina rizobijum polja nodule, kao i površina nodula. | The objectives of this doctoral thesis comprise an analysis of morphological, anatomical and chemical properties of the nine local soybean varieties of different maturity groups. The factors “variety” (genotype) and ”inoculation” were studied. Sowing was performed with (the treatment) and without previous seed inoculation (the control) using N-fixing bacteria Bradyrhizobium japonicum. Comparative analysis showed that the highest yield per hectare (1516,7 kg/ha), and the highest plant height (89,72 cm) had the treated plants of the variety Gorštak, while the lowest yield values exhibited plants of the variety Trijumf (1110,0 kg/ha), indicating the influence of the genotype on expression of morphological traits. The highest (45,3%) and the lowest seed protein content (40,7%) was determined for variety Galeb (control) and Trijumf (treatment) respectively, indicating the influence of the genotype on seed protein content variability. The total overall surface of the rhizobium field of N-fixing nodules during entire vegetation period (studied using cross section method) was determined for the variety Galina of the control group (10,41 mm2) and variety Sava of the inoculated group (9,49 mm2), again demonstrating the influence of the genotypic variability. The average nodule mass had the increasing trend during plant ontogenesis, where the highest values in the entire vegetation period were found for inoculated plants of the variety Sava (11,31 mg). The factor inoculation had a significant effect on the average nodule number formed on the soybean roots, where the the highest nodule numbers were obtained for inoculated plants of varieties Dukat (10,15), Galina (9,94) and Sava (9,36). The most presented isoflavones in soybean seeds (determined by HPLC method) were daidzin, ranging from 859,5 μg/g 2639,5 μg/g in varieties Princeza and Gorštak respectively, and the acetylgenistin, ranging from 1576 μg/g to 2741,4 μg/g in varieties Galina and Galeb, respectively. Raman spectroscopy showed the differences in the bands intensity of the amide regions I, II and III of the protein fractions in soybean seeds as an effect of both studied factors, the genotype and inoculation. Results of this dissertation indicated that the dominant influence on a range of studied parameters had the factor “variety”. However, the factor “inoculation” had significant effect on expression of different traits, including: plant height, plant height up to the first pod, nodule number and the nodule mass, total rhizobium field area, and the total nodule surface. | true |
Ispitivanje uticaja modaliteta revaskularizacije miokarda na kvalitet života kod pacijenata sa ishemijskom bolešću srca | Investigation of the impact of modality of heart revascularization on quality of life in patients with ischaemic heart disease | Uvod: Ishemijska bolest srca (IBS) predstavlja jedan od vodećih uzroka obolevanja i umiranja u svetu i Srbiji. Cilj: Poređenje uticaja primene perkutane koronarne intrevencije (PCI) i hirurške revaskularizacije (CABG) na kvalitet života pacijenata sa IBS. Materijal i metode: Studija preseka uključila je 600 pacijenata sa IBS, lečenih na Klinici za kardiohirurgiju i Klinici za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije. Za potrebe studije validirane su četiri verzije upitnika (pre-PCI, pre-CABG, post-PCI i post-CABG) o ishodima koronarne revaskularizacije (CROQ-S). Rezultati: Većina ispitanika bila je muškog pola (76,0%) prosečnog uzrasta 65,1±8,6 godina. Vrednosti Kronbahovog koeficijenta alfa bile su više od 0,7 u svim skalama sve četiri verzije upitnika, a za skalu Kognitivno funkcionisanje samo u pre-CABG verziji. U poređenju sa originalnim verzijama, naša faktorska analiza izdvojila je više faktora (pre-CABG verzija (5), pre-PCI (8), post-CABG (14) i post-PCI (11)), međutim većina pitanja ispunila je kriterijum od 0,3 u okviru odgovarajućeg domena. Poređenje sa eksternim kriterijumima je pokazalo očekivani šablon gde su skale koje mere slične domene najjače međusobno korelirale. Statistički značajno viši skorovi kvaliteta života registrovani su kod pacijenata nakon revaskularizacije u poređenju sa skorovima pre intervencije (p<0,001 osim u domenu Kognitivno funkcionisanje u PCI grupi), pri čemu su nakon intervencije u svim domenima vrednosti skorova bile više u PCI grupi (p<0,001). Zaključak: Istraživanje je pružilo preliminarne dokaze da je CROQ-S prihvatljiv, pouzdan i validan specifični upitnik za merenje kvaliteta života pre i posle revaskularizacije kod osoba sa IBS u populaciji Srbije. Viši skorovi kvaliteta života postižu se u grupi PCI pacijenata. | Introduction: Ischemic heart disease (IBS) is one of the leading causes of incidence and mortality worldwide and in Serbia. Objective: To compare the impact of percutaneous coronary intervention (PCI) and surgical revascularization (CABG) on the quality of life (HRQoL) of patients with IBS. Material and methods: The cross-sectional study included 600 patients with IBS, treated at the Clinic of Cardiac Surgery and the Clinic of Cardiology of the University Clinical Center of Serbia. For the purposes of the study, four versions of the questionnaire (pre-PCI, pre-CABG, post-PCI and post-CABG) on coronary revascularization outcomes (CROQ-S) were validated. Results: The majority of respondents were male (76.0%) with an average age of 65.1 ± 8.6 years. The Cronbach's alpha values were >0.7 in all scales of all four CROQ-S versions, and for the Cognitive Functioning scale only in the pre-CABG version. Compared to the original versions, our factor analysis showed more factors (pre-CABG version (5), pre-PCI (8), post-CABG (14) and post-PCI (11)), but most of the items had 0.3 factor loading on the right scale. External validity analysis showed the expected pattern where scales measuring similar domains were most strongly correlated with each other. Significantly higher HRQoL scores were registered in patients after revascularization compared to pre-intervention scores (p<0.001 except in the Cognitive Functioning domain in the PCI group), with higher scores in the PCI group in all domains after intervention (p<0.001). Conclusion: The study provided preliminary evidence that CROQ-S is an acceptable, reliable and valid specific questionnaire for measuring HRQoL before and after revascularization in persons with IBS in Serbia. Higher HRQoL scores were obtained in the PCI group. | true |
Strateški model planiranja i projektovanja obnove betonskih fasada visokih slobodnostojećih stambenih zgrada s aspekta energetske efikasnosti, trajnosti i bezbednosti od požara | Strategic model for planning and designing the renewal of concrete facades of freestanding high-rise residential buildings from the aspect of energy efficiency, durability and fire safety | Održive zgrade su istovremeno otporne, bezbedne, zdrave, energetski efikasne, trajne i komforne za korišćenje. U okviru sprovedenih istraživanja razvijen je i formiran strateški model kojim se rešava problem istovremene integracije više zahteva/aspekata (energetska efikasnost, trajnost, bezbednost od požara) u procesu obnove fasada/zgrada. Validacijom predloženog modela kroz studiju slučaja je dokazano da se njegovom upotrebom omogućuje: metodološki pristup unapređenju stanja postojećih zgrada u pravcu održivog izgrađenog okruženja, a da se pri tom zadrže nasleđene vrednosti i prednosti postojećih zgrada; detekcija, lociranje i geometrijska karakterizacija pukotina na fasadama primenom novokreiranog poluautomatizovanog digitalnog alata; procena rizika od požara, primenom novokreirane metodologije, jedinstvene na našim prostorima i u skladu sa najnovijim trendovima u oblasti analize rizika; dostupnost podataka i informacija potrebnih za detaljnu analizu stvarnog stanja i celokupni proces planiranja i projektovanja obnove postojećih zgrada, putem dosijea zgrade, koji predstavlja jedan od izlaznih rezultata modela; kao i formiranje okvira za dalji razvoj modela za različite nivoe obnove od pojedinačnih zgrada do kompletnih blokova zgrada i naselja u celini. | Sustainable buildings are resistant, safe, healthy, energy efficient, durable and comfortable to use. Within the scope of the conducted research, a strategic model was developed and formed, which solves the problem of the simultaneous integration of several requirements/aspects (energy efficiency, durability, fire safety) in the process of renewal of facades/buildings. Validation of the proposed model through a case study proved that its use enables: a methodological approach to improving the condition of existing buildings in the direction of a sustainable built environment, while maintaining the inherited values and advantages of existing buildings; detection, location and geometric characterization of facade cracks using a newly created semi-automated digital tool; fire risk assessment, using a newly created methodology, unique in our region and in accordance with the latest trends in the field of risk analysis; the availability of data and information needed for a detailed facade assessment and the overall process of planning and designing the renewal of existing buildings, through the „building file“, which is one of the output of the model; as well as forming a framework for further development of models for different levels of renovation from individual buildings to complete blocks of buildings and settlements as a whole. | false |
Inovativni pristup konceptu procene rizika i metodologiji za odabir metoda ispitivanja opreme pod pritiskom | Innovative approach to risk assessment and inspection methodology for pressure equipment | Rezultat analize ispitivanja zasnovanog na riziku (skraćeno RBI) jeste optimizovan i isplativ plan ispitivanja. U tradicionalnom, dobro ustanovljenom, pristupu za sprovođenje RBI analiza, komponente se analiziraju utvrđivanjem vrlo specifičnih kombinacija procesnih uslova, konstrukcionog materijala i mehanizama oštećenja. Osnovni cilj istraživanja u okviru doktorske disertacije je razvoj modifikovane metodologije za primenu RBI. Osnovne razlike modifikovane metodologije u odnosu na tradicionalni pristup postuliran u API RP 580 dokumentu i ASME PCC 3 standardu, jeste u identifikovanju aktivnih i pasivnih (potencijalnih) mehanizama oštećenja, kao i uslova pod kojima bi pasivni mogli biti aktivirani, te uvođenje koncepta barijera i njihove relativne efikasnosti u sprečavanju oštećenja opreme pod pritiskom. Metodologija je primenjena na dva postrojenja, petrohemijskom u okviru kojeg je analizirano 17 jedinica sa preko 2.500 komada opreme i 22.700 deonica cevovoda, i eksperimentalnom kogeneracionom postrojenju za gasifikaciju biomase koje je analizirano u svrhu prikazivanja versatilnosti primene modifikovane metodologije. Na kraju, glavni rezultat primene Inovativnog pristupa je u tome što omogućava uspostavljanje sistema koji može biti korisniji od tradicionalnog pristupa RBI analizi u smislu da se trenuci kada je potrebno ponovo sprovesti RBI analizu bolje definišu. | The result of a Risk-Based Inspection analysis (RBI) is an optimized and cost-effective inspection plan. In а traditional, well-established, approach to conducting RBI analyses, components are analyzed by determining a very specific combination of process conditions, construction materials, and damage mechanisms. The main research objective of the doctoral dissertation is development of a modified methodology for an RBI application. Main differences of modified methodology, compared to the traditional approach postulated in the API RP 580 document and the ASME PCC 3 standard, are that active and passive (potential) damage mechanisms are identified, as well as conditions under which the passive could be activated, Moreover, the concept of barriers and their relative effectiveness in preventing damage to pressure equipment is introduced. The methodology was applied on two facilities, a petrochemical plant in which 17 units with over 2,500 pieces of equipment and 22,700 sections of pipelines were analyzed, and an experimental biomass gasification cogeneration plant that was analyzed in order to demonstrate the versatility of modified methodology application. Finally, the main result of application of Innovative approach lies in the fact that one can setup the system that can be more useful than the traditional approach to an RBI analysis in a way that specific time frame for triggering an RBI review can be better defined. | false |
Ekonomska efektivnost prerade mlijeka na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima sjevernog dijela Crne Gore | Economic efficiency of milk processing on family farms in the northern part of Montenegro | Osnovni cilj istraživanja bio je utvrđivanje ekonomske efektivnosti prerade mlijeka na porodičnim poljoprivrednim gazdinstvima sjevernog dijela Crne Gore. Na bazi organizaciono-ekonomskih i tehničko-tehnoloških karakteristika anketiranih gazdinstava formirani su modeli prerade mlijeka. Za ocjenu investicija primijenjene su odgovarajuće dinamičke metode investicione analize, kao što su: neto sadašnja vrijednost, interna kamatna stopa, modifikovana interna kamatna stopa i metod roka povraćaja. Rezultati ocjene investicija dobijeni navedenim metodama usko su vezani sa načinom finansiranja investicija. Ostvareni finansijski rezultati za različite mliječne prerađevine pokazali su, da se bolji finansijski rezultati postižu u varijanti 2, prerade mlijeka za modele sa 5 i 8 krava za gazdinstva koja proizvode bijeli sir u krišci i lisnati sir, u odnosu na varijantu 1. Metode neto sadašnje vrijednosti, interne kamatne stope, kao i modifikovane interne kamatne stope pokazale su da je ekonomski neopravdano investirati u varijantu 1, modela sa 5 i 8 krava, za gazdinstva koja prerađuju mlijeko u bijeli sir u krišci, dok su ostale varijante prerade mlijeka u bijeli sir u krišci i lisnati sir ekonomski opravdane. Metoda roka povraćaja investicionih ulaganja ukazuju da je period povraćaja uloženih sredstava najduži za varijantu 1, modela sa 13 krava i varijantu 2, modela sa 8 krava gazdinstava koja prerađuju mlijeko u bijeli sir u krišci. Ocjenom investicija u uslovima neizvjesnosti utvrđena je ekonomska neopravdanost investiranja u modele prerade mlijeka u bijeli sir u krišci sa 5, 8 i 13 muznih krava. Senzitivna analiza pokazala je da neto sadašnja vrijednost po modelima za obije vrste sira, najosjetljivija na promjenu tržišne cijene proizvoda, potom na cijenu mlijeka, dok je najmanje osjetljiva na promjenu visine investicionih ulaganja. | The main aim of the research was to determine the economic efficiency of milk processing on family farms in the northern part of Montenegro. On the basis of organizational-economic and technical-technological characteristics of the surveyed farms, milk processing models were formed. Appropriate dynamic methods of investment analysis have been applied to evaluate investments, such as: net present value, internal interest rate, modified internal interest rate and payback period method. The results of investment evaluation obtained by these methods are closely related to the method of financing investments. The achieved financial results for different dairy products showed that better financial results are achieved in variant 2, milk processing for models with 5 and 8 cows for farms producing white cheese in slices and puff cheese, compared to variant 1. Net present methods values, internal interest rates, as well as modified internal interest rates have shown that it is economically unjustified to invest in variant 1, models with 5 and 8 cows, for farms processing milk into white cheese in a slice, while other variants of processing milk into white cheese sliced and leafy cheese economically justified. The payback method indicates that the payback period is the longest for variant 1, the 13-cow model and variant 2, the 8-cow model of farms processing milk into white cheese in a slice. The evaluation of investments in conditions of uncertainty determined the economic unjustification of investing in models of milk processing into white cheese in a slice with 5, 8 and 13 dairy cows. Sensitive analysis showed that the net present value according to the models for both types of cheese, the most sensitive to changes in the market price of the product, then to the price of milk, while the least sensitive to changes in investment. | false |
Identity resolving and grouping of digital evidence of suspects using face recognition technologies and software intelligent agents system based on nonaxiomatic reasoning | Разрешавање идентитета и груписање дигиталних доказа о осумњиченима применом технологија препознавања лица и система софтверских интелигентих агената заснованог на неаксиоматском резоновању | Rad kriminalističke policije u savremenom društvu odlikuje proliferacija podataka i informacija koje treba obrađivati, veći zahtevi za ograničenjima u radu sa ličnim podacima, pojačani nadzor pre svega javnosti, veća očekivanja u efikasnosti otkrivanja izvršilaca krivičnih dela, ali i dalje nedostatak resursa, kako ljudskih tako i materijalnih. Jedan od složenijih zadataka jeste razrešavanje identiteta čijom promenom se nastoje prikriti kriminalne aktivnosti, odnosno sam izvršilac koji je u bekstvu. Da bi se razrešio identitet, potrebno je grupisati i prezentovati sve raspoložive dokaze vezane za određene osobe. U disertaciji je predložen novi pristup klasterovanju poređenjem parova vektora odlika lica ekstrahovanih iz slika nastalih u nekontrolisanim uslovima, a zasnovan na rezonovanju primenom neaksiomatske logike i grafova. Klasteri slika lica predstavljaju centralne tačke oko kojih se grupišu podaci iz različitih policijskih izveštaja. Takođe je predložen model sistema u kome će značajnu ulogu imati softverski agenti, pre svega u povezivanju tačaka distribuiranog okruženja koje u praksi formiraju policijski informacioni sistemi. Novi pristup klasterovanju je eksperimentalno ispitan sa šest različitih baza podataka lica karakterističnih po tome što su kreirane na način kojim se simuliraju nekontrolisani uslovi. Dobijeni rezultati predloženog rešenja su upoređeni sa ostalim vrhunskim metodama. Rezultati su pokazali da pristup daje približne, ali uglavnom bolje rezultate od ostalih. Ono što daje posebnu prednost u odnosu na ostale metode jeste mogućnost korišćenja mehanizama iz neaksiomatske logike poput revizije i dedukcije, pomoću kojih se mogu sticati nova znanja na osnovu informacija iz različitih nodova sistema, ili u lokalnoj bazi znanja, respektivno. | The work of criminal police in modern society is characterized by the proliferation of data and information to be processed, greater demands for restrictions on personal data, increased public monitoring, and higher expectations in the efficiency of detecting perpetrators, but still lack resources, both human and material. One of the more complex tasks is to resolve the identity, the change of which seeks to cover up criminal activities, i.e., the perpetrator himself, who is on the run. In order to resolve the identity, it is necessary to group and present all available evidence related to specific persons. The thesis proposes a clustering approach by comparing pairs of face feature vectors extracted from images created in unconstrained conditions and based on reasoning using non-axiomatic logic and graphs. Face clusters will be the central points around which data from various police reports will be grouped. A system model has also been proposed in which software agents will play a significant role, primarily in connecting the distribution environment points formed in practice by police information systems. The clustering approach was experimentally tested with six different face image databases characterized by the fact that they were created in a way that simulates unconstrained conditions. The obtained results of the proposed solution are compared with other state-of-the-art methods. The results showed that the approach gives similar but mostly better results than the others. What gives a notable advantage over other methods is the possibility of using mechanisms from non-axiomatic logic such as revision and deduction, which can be used to acquire new knowledge based on information from different system nodes, or in the local knowledge base, respectively. | false |
Razvoj novih antimikrobnih bioaktivnih kompozita za medicinsku pripremu u terapiji rana | Development of new antimicrobial bioactive composites for medical application in wound treatment | Danas, razvoj novih kompozitnih biomaterijala za medicinsku primenu u terapiji rana bazira se na poznavanju različitih faktora povezanih sa procesom zarastanja i podrazumeva rešavanje specifičnih problema koji prate hronične rane. Cilj ove doktorske disertacije bio je razvoj novih kompozitnih hidrogelova na bazi alginata i čestica aktivnog uglja (AU) koji će u potencijalnoj primeni u tretmanu rana ispoljiti više povoljnih efekata. Naime, cilj je bio razvoj kompozita iz koga se, u dodiru sa biološkim fluidima, čestice AU kontrolisano i efikasno otpuštaju tokom dužeg perioda. Pri tome, čestice AU mogu biti nosači različitih aktivnih agenasa, dok bi alginatni hidrogel efikasno upijao vlagu. Kao model aktivne supstance izabrani su povidon-jod (PVP-I) i lignin model jedinjenja (LMJ) kao agensi koji ispoljavaju antimikrobno dejstvo. Rezultati istraživanje su pokazali da su metodom ekstruzije uspešno dobijene kompozitne Ca-alginatne čestice (CaA/AU) i to iz smeša alginata koncentracija u opsegu od 0,5 - 2 mas. % i AU u opsegu od 1-20 mas. %. Ispitivanjem kinetike otpuštanja AU iz suvih CaA/AU čestica u fiziološkom rastvoru utvrđeno je da je sastav optimalne smeše 0,5 mas. % alginata i 20 mas. % AU. Kinetika otpuštanja AU je uspešno opisana modelom unutrašnje difuzije osim u slučaju čestica dobijenih iz smeše optimalnog sastava gde je otpuštanje uzrokovano i erozijom čestica što je opisano Korsmejer-Pepasovim modelom Ekstruzijom smeše optimalnog sastava u rastvor za geliranje koji je sadržao jone cinka uspešno su dobjene i Zn0,5/V kompozitne čestice. Čestice na bazi Ca- i Zn-alginata dobijene iz smeše optimalnog sastava (Ca- i Zn0,5/V čestice) su u ii fiziološkom rastvoru otpustile oko 50 - 60 % ukupnog sadržaja AU tokom perioda od 5 dana koji je relevantan za tretman hroničnih rana. Ove čestice su zatim uspešno impregnirane prvom model supstancom (PVP-I), a u ispitivanjima desorpcije utvrđeno je da je PVP-I čvrsto vezan za čestice AU i da je stepen desorpcije u okolni alginatni matriks, kao i u fiziološki rastvor zanemarljiv. Na čestice AU je takođe uspešno adsorbovana i druga model supstanca (LMJ) i pokazano je da ne dolazi ni u ovom slučaju ne dolazi do desorpcije u fiziološkom rastvoru. Kompozitne Ca- i Zn-alginatne čestice impregnirane sa PVP-I su pokazale izrazitu antimikrobnu aktivnost u suspenzijama svih ispitivanih, standardnih i kliničkih sojeva mikroorganizama. Antimikrobni efekat adsorbovanog joda se može pripisati direktnom kontaktu sa ćelijskom membranom mikroorganizama što je u slučaju ispitivanih Gram pozitivnih i Gram negativnih bakterija bilo dovoljno za baktericidni efekat, za razliku od gljivice C. albicans koja se pokazala najotpornijom. Sa druge strane čestice AU sa adsorbovanim LMJ nisu pokazale antimikrobne efekte u ispitivanim suspenzijama što zahteva dalja istraživanja mehanizma adsorpcije ovih jedinjenja, kao i mehanizma njihovog antimikrobnog dejstva. Kompozitni Ca- i Zn-alginatni hidrogelovi sa sadržanim česticama AU na kojima je adsorbovan PVP-I su pokazali potencijal za primenu u oblogama za rane zbog efikasnosti, dostupnosti i širokog spektra dejstva joda, kao i potencijalnog sinergističkog dejstva sa otpuštenim katjonima koji imaju pozitivan efekat na zarastanje oštećenog tkiva. | Today, the development of new composite biomaterials for wound treatment application is based on knowledge of different factors which affects the process of wound healing in order to identify solutions for specific problems related to chronic wounds. The aim of this thesis was to develop new composite hydrogels based on alginate and activated charcoal particles (AC) which would show beneficial effects in potential wound treatment application. Specifically, the aim was to develop composites which would during contact with biological fluids, release AC particles in a controlled and efficient manner during a prolonged period of time. Simultaneously, AC particles could be carriers of different active agents while alginate hydrogel would efficiently absorb the fluids. Povidone-iodine (PVP-I) and lignin model compounds (LMC) were chosen as model substances of active agents with antimicrobial activity. The results showed that the composite Ca-alginate beads (CaA/AC) were successfully obtained by extrusion method using mixtures of alginate in concentration range of 0.5-2 % w/w and AC in a concentration range of 1-20 % w/w. The diffusion model was successfully applied on the release kinetics experimental data of all groups of A/AC beads, except in the case of the beads obtained from the mixture with the optimal composition. In this case, the release of AC particles was a result of diffusion as well as erosion and the Korsmeyer-Peppas model was successfully applied. Zn0.5/H composite beads were successfully obtained by extrusion of optimal mixture in the gelling bath that contained Zn ions. The beads based on Ca- and Znalginate obtained from the optimal mixture (Ca- and Zn0.5/H beads) released around 50-60 % of iv the total AC content during a 5 day period, which is a period relevant for chronic wound treatment. These beads were successfully impregnated with the first model substance (PVP-I). The desorption studies established that PVP-I was firmly adsorbed onto AC particles and that the level of desorption into alginate matrix as well as saline solution was below the detection level. The second model substance (LMC) was successfully absorbed and the level of desorption in saline solution was below the detection level as well. Both composite Ca- and Zn-alginate beads impregnated with PVP-I showed high antimicrobial activity in the suspensions of all examined ATCC and clinical strains as well. The antimicrobial effect of adsorbed iodine can be explained by direct contact with the cell membrane of microorganisms which was enough to establish bactericidal effect in case of Gram positive and Gram negative bacteria while the yeast Candida albicans was the most resistant. On the contrary, AC particles with adsorbed LMC did not exhibit antimicrobial effect in any of the examined suspensions which demands a further investigation of adsorption mechanism and antimicrobial activity of LMC as well. Composite Ca- and Zn-alginate hydrogels with incorporated AC particles with adsorbed PVP-I showed potential for wound dressing application because of its high efficiency, availability and broth antimicrobial spectrum of iodine as well as its potential synergistic effect with released cations that exhibit wound healing effect. | true |
Pozicija životne sredine u socio-političkim formama razvoja zapadne civilizacije | Environmental position in socio-political forms of western civilization development | Ispravno pozicioniranje životne sredine u socio-političkim formama razvoja zapadne civilizacije jedan je od ne samo teorijskih, već i praktičnih preduslova izmene postojeće antropocentrične paradigme sveta u kom živimo. Disertacija predstavlja sistematizaciju pojma životne sredine u svom celokupnom razvojnom procesu unutar zapadne civilizacije, odnosno, u njemu je objedinjeno istraživanje ove teme u najznačajnijim socio-političkim formama bitnim za opseg političkih nauka. Životna sredina pozicionirana je kao element kontinuirano zavisan od širih socio-političkih diskursa koji su predmet analize. Osim podataka koji su u procesu istraživanja prikupljeni, sistematizovani, klasifikovani i prezentovani, od ključnog značaja je ukazivanje na kontinuirani deficit intrinsičnog značaja životne sredine u svim fazama razvoja civilizacije, posebno u odnosu na dominantne religijske, ekonomske i političke diskurse. Osim toga, sekundarni cilj rada je i da ukaže prostorno i hronološki na pojavu umereno antropocentričnih, ređe ekocentričnih narativa, prisutnih uglavnom u radu pojedinaca unutar analiziranih diskursa. Na hronološkom nivou istraživanje je izvedeno kroz analizu tri najznačajnije istorijske epohe u razvoju zapadne civilizacije, antici, srednjem i novom veku, dok su unutar savremenog perioda XX i XXI veka, predmet analize socio-političke forme ekološke provenijencije. Pored hronološkog mapiranja evolucije centralnog pojma ovog istraživanja, životna sredina analizirana je i u ostalim bitnim formama, poput religija, klasičnih ideologija, te ekonomsko-ekološkog konteksta feudalizma i kapitalizma. Istorijskom genezom razvoja ovog pojma od predsokratovskog perioda, preko perioda rimske antike, sve do prosvetiteljske i romantičarske misli XIX veka, dolazi se do prelomnih tačaka koje su prevashodno na individualnom nivou pravile mikro evoluciju pogleda na životnu sredinu od antropocentričnog, preko umereno antropocentričnog, do ekocentričnog. Budući da istorijski kontekst bez osvrta na specifične društvene, ekonomske, religijske i političke forme nije dovoljan da se pojasni uloga i specifičnost bilo kog pojma, u istraživanju je kroz poglavlje II uveden religijski kontekst analize. Počevši od Dirkemove premise da je religije nužno sagledavati kao specifične društvene pojave, te Lin Vajtove hipoteze da je srednjovekovni judeo-hrišćanski religijski diskurs legitimisao dominaciju nad prirodom, istraženi su simbolični i živi izrazi međusobnih veza prirode i religija. Istraživanje je obuhvatilo centralne verske tekstove, praksu, misionarski rad pojedinačnih duhovnih autoriteta značajnih za odabrane religijske pravce. U poglavlju III dubinskom politikološkom analitikom životne sredine u klasičnim ideološkim pravcima, liberalizmu, konzervativizmu, nacionalizmu te socijalizmu, rad je obogaćen i ovom značajnom dimenzijom. Analizom pojedinačnih dela najznačajnijih predstavnika ovih ideologija, rad nudi još jednu vizuru životne sredine iz politikološke perspektive koja nadvladava nasleđeni srednjovekovni 2 religijski narativ o prirodi, i takođe delom generiše njenu poziciju u savremenim socio-političkim formama kojima je posvećeno poglavlje IV. Unutar savremenih socio-političkih formi sa primarno ekološkom komponentom, formirana je posebna tipologija. Klasifikacijom u četiri grupe, transformisane, radikalne, reformisane, te sistemsko-korektivne, napravljen je presek trenutnog stanja, sa tendencijama mogućih promena. Od ekologizma i dubinske ekologije kao radikalnih ekocentričnih pristupa, preko transformisanih oblika u vidu ekosocijalizma, ekofeminizma, te sistemskih envajronmentalističkih formi ekoliberalizma, u egzekutivnim oblicima održivog razvoja i ekološke modernizacije, predstavljene su prve tri forme. Poslednja grupa formirane tipologije, predstavljena je kroz prelazak iz radikalno-ekocentrične pozicije u reformisano-populističku. Primer globalnih ekoloških pokreta kroz razvoj Grinpisa, sekundarno WWF i PETE, ukazao je na izmenu struktura tih organizacija, ciljeva, te metodologije rada, sveukupno od ekologističke do korporativističke morfologije. Poslednje poglavlje daje finalnu sliku relevantnosti reformisano-populističke grupe socio-političkih formi kroz višedimenzionalnu analizu Zelenih partija, eklatantno na studiji slučaja nemačkih Zelenih. Uspostavljena je peta faza u razvoju Zelenih nemačke, faza opozicionog delovanja sa iskustvom vlasti (2005-2021). Takođe, ukazuje na odustajanje Zelenih od ekologističkih načela, i ulazak u politički pragmatizam i populizam oličen u nekoliko identifikovanih specifičnosti, poput izmena: unutarstranačke demokratičnosti, donošenja programa stranke, izbora lidera, masovnog članstva, koalicione doslednosti, medijskih kampanja, tržišno-privrednih stavova, odnosa prema pacifizmu, militarizmu, vojnim intervencijama, naoružanju. Osim metode analize sadržaja postupak dokazivanja obogaćen je i empirijski, kroz kvantitativni deo istraživanja partije Savez90/Zeleni u Saveznoj Republici Nemačkoj. Navedenim se potvrdilo da institucionalizacijom unutar šireg političkog i užeg partijskog sistema, čak i ove finalne instance ekološkog aktivizma, za kratko vreme prelaze put od ideološko čistih ekologističkih formi, do pragmatsko-populističkih oblika političkog aktivizma. Dodatno, celokupno poglavlje potvrđuje glavnu hipotezu rada, da ni eklatantni primeri socio-ekoloških formi, poput Saveza90/Zeleni, u središtu svog delovanja nemaju životnu sredinu kao intrinsičnu, vrednost po sebi, već im ona predstavlja jednu u lepezi tema za dobijanje glasova. | Proper positioning of environment in the socio-political forms of development of Western civilization is one of not only theoretical but also practical preconditions for changing the existing anthropocentric paradigm of the world we live in. The dissertation presents a systematization of the concept of environment in its entire development process within Western civilization. In other words, it combines research on this topic in the most important socio-political forms relevant to the scope of political science. The environment is positioned as an element continuously dependent on the broader socio-political discourses that are the subject of analysis. Apart from the data collected, systematized, classified, and presented in the research process, it is crucial to point out the continuous deficit of intrinsic importance of the environment in all stages of civilization, especially in relation to the dominant religious, economic and political discourses. In addition, the secondary goal of the paper is to point out spatially and chronologically the emergence of moderately anthropocentric, less often eco centric narratives, present mainly in the work of individuals within the analyzed discourses. At the chronological level, the research was conducted through the analysis of the three most important historical epochs in the development of Western civilization, antiquity, the Middle Ages, and the New Age, within the modern period of the XX and XXI century the socio-political form of ecological provenance. In addition to the chronological mapping of the evolution of the central concept of this research, the environment is analyzed in other important forms, such as religions, classical ideologies, and the economic and ecological context of feudalism and capitalism. The historical genesis of the development of this concept from the pre-Socratic period, through the period of Roman antiquity, all the way to the Enlightenment and Romantic thought of the 19th century, leads to turning points which primarily on the individual level made micro-evolution of perception at environment from anthropocentric through moderate anthropocentric to ecocentric. Since the historical context without reference to specific social, economic, religious and political forms is not enough to clarify the role and particularity of any concept, the research introduced the religious context of analysis through Chapter II. Starting from Durkheim's premise that religions should be seen as specific social phenomena, and Lynn White's hypothesis that medieval Judeo-Christian religious discourse legitimized domination over nature, symbolic and vivid expressions of the interrelationships between nature and religion were explored. The research included central religious texts, practice, and missionary work of individual spiritual authorities important for selected religious denominations. In Chapter III, in-depth political analysis of the environment in classical ideological directions, liberalism, conservatism, nationalism and socialism, the work is enriched with this important dimension. By analyzing 4 individual works of the most important representatives of these ideologies, the paper offers another view of the environment from a political perspective that overcomes the inherited medieval religious narrative of nature, and also partly generates its position in contemporary socio-political forms dedicated to Chapter IV. Within modern socio-political forms with a primarily ecological component, a special typology has been formed. By classifying typology into four groups, transformed, radical, reformed, and systemic-corrective, a cross-section of the current situation was made, with tendencies of possible changes. From ecologism and deep ecology as radical eco centric approaches, through transformed forms in the form of eco-socialism, ecofeminism, and systemic environmentalist forms of eco-liberalism, in executive forms of sustainable development and ecological modernization, the first three forms are presented. The fourth group of the formed typology is presented through the transition from a radical-ecocentric position to a reformed-populist one. The example of global environmental movements through the development of Greenpeace, secondarily WWF and PETA, pointed changes in the structures of these organizations, goals, and work methodologies, from ecological to corporative morphology in total. The last chapter gives the final picture of the relevance of the reformed-populist group of socio-political forms through a multidimensional analysis of the Green Parties, eloquently on the case study of the German Greens. The fifth phase in the development of the German Greens was established, the phase of opposition action with the experience of the government (2005-2021). It also points to the Greens' abandonment of environmental principles, and entry into political pragmatism and populism embodied in several identified specifics, such as changes: intra-party democracy, party agenda, and election of leaders, mass membership, coalition consistency, media campaigns, market and economic attitudes, attitudes towards pacifism, militarism, military interventions, weapons. In addition to the method of content analysis, the process of proving has been enriched empirically through the quantitative part of the research of the Alliance90/The Greens party in the Federal Republic of Germany. This confirmed that institutionalization within the broader political and narrower party system, even these final instances of environmental activism, in a short time crossed the path from ideologically pure environmental forms to pragmatic-populist forms of political activism. In addition, the entire chapter confirms the main hypothesis of the paper,that even glaring examples of socio-ecological forms, such as the Alliance 90 / Greens, do not have the environment as intrinsic, value in themselves, but it is one of the topics for gaining votes. | true |
Nezakoniti dokazi u krivičnom postupku | Illegally obtained evidence in criminal procedure | Predmet disertacije je sistematično proučavanje oblasti nezakonitih dokaza u krivičnom postupku. Istraživanje polazi od teorijskog određivanja osnovnih krivičnoprocesnih pojmova poput činjenica, dokaza, osnovnih dokaznih načela, pravila izvođenja i ocene zakonitosti dokaza, dok se najveća pažnja posvećuje teorijskom i normativnom tumačenju dokaza koji su sami po sebi ili po načinu pribavljanja nezakoniti. Siže predmeta disertacije čini opsežna analiza i evaluacija postojećeg modela izuzimanja dokaza u našem krivičnopravnom sistemu, kroz okvire istorijskog razvoja, teorijskih shvatanja u krivičnopravnoj nauci i sudskoj praksi. Autor se bavi uporednopravnom analizom zakonskih rešenja i instituta u oblasti nezakonitih dokaza, nastankom i razvojem doktrina (u anglosanksonskom pravu), kojima su ustanovljena pravila izuzimanja pravnonevaljanih dokaza, te njihove implikacije na zakonodavna rešenja savremenih krivičnopravnih sistema. Disertacija se fokusira i na problem sudske ocene zakonitosti dokaza, kao i na zauzeta stanovišta u postupanju viših sudskih instanci i stavove Evropskog suda za ljudska prava u ovoj oblasti, koji su analizirani kroz ceo rad. Izučavanje ovog problema, otvara pitanja adekvatnosti i efikasnosti postojećeg sistema izuzimanja dokaza u praksi, potrebe prilagođavanja i menjanja zakonskih rešenja, koje je podstaknuto uporednopravnim rešenjima i dosadašnjim iskustvima domaće i međunarodne sudske prakse. Cilj istraživanja je sveobuhvatnije shvatanje i bolje razumevanje pojma nezakonitih dokaza i potrebe njihove delotvornije ekskluzije u krivičnom postupku u cilju ostvarivanja osnovnih ciljeva krivičnog postupka, prava na pravično suđenje i zagrantovanih prava okrivljenog u krivičnom postupku, kao i unapređenja rada ovlašćenih organa u prikupljanju dokaza. Prilikom istraživanja su korišćeni istorijskopravni, uporednopravni, normativni metod, kao i metod analize slučaja. Na osnovu teorijske i istorijskopravne osnove istraživanja, autor zaključuje da se izdvajanjem nezakonitih dokaza omogućava zakonit i pravičan postupak i štite prava učesnika u postupku, a da se istovremeno „ne staje na put“ utvrđivanju tačnog i potpunog činjeničnog stanja. Analizom pozitivnih pravnih rešenja u zakonodavstvu Srbije i njihova primena u praksi, korišćenjem normativnog, uporednopravnog metoda i metodom analiza slučaja, u disertaciji se identifikuju manjkavosti legislativne osnove i ukazuje na nedelotvornost postojećeg sistema izdvajanja dokaza, uz izlaganje de lege ferenda predloga u cilju njihovog unapređenja. | The subject of the dissertation is the systematic study of the field of illegal evidence in criminal proceedings. The research starts from the theoretical determination of basic criminal procedure concepts such as facts, evidence, basic evidentiary principles, rules of presentation and assessment of the legality of evidence, while the greatest attention is paid to theoretical and normative interpretation of evidence that is illegal in itself or by obtaining it. The summary of the dissertation consists of an extensive analysis and evaluation of the existing model of taking evidence in our criminal justice system, through the framework of historical development, theoretical understandings in criminal law science and case law. The author deals with comparative legal analysis of legal solutions and institutes in the field of illegal evidence, the emergence and development of doctrines (in Anglo-Saxon law), which established rules for excluding invalid evidence, and their implications for legislative solutions of modern criminal justice systems. The dissertation focuses on the problem of judicial assessment of the legality of evidence, as well as on the positions taken in the actions of higher courts and the positions of the European Court of Human Rights in this area, which are analyzed throughout the paper. The study of this problem raises questions about the adequacy and efficiency of the existing system of taking evidence in practice, the need to adjust and change legal solutions, which is encouraged by comparative legal solutions and previous experiences of domestic and international case law. The aim of the research is a more comprehensive understanding of the concept of illegal evidence and the need for their more effective exclusion in criminal proceedings in order to achieve the basic goals of criminal proceedings, the right to a fair trial and guaranteed rights of the accused in criminal proceedings. During the research, historical, comparative, normative methods were used, as well as the case analysis method. Based on the theoretical and historical legal basis of the research, the author concludes that the separation of illegal evidence enables legal and fair procedure and protects the rights of participants in the procedure, while at the same time "not standing in the way" of establishing accurate and complete facts. The analysis of positive legal solutions in Serbian legislation and their application in practice, using the normative, comparative law method and the case analysis method, identifies shortcomings in the dissertation and indicates the ineffectiveness of the existing system of evidence separation, with de lege ferenda proposals to improve them. | false |
Dejstvo apokinina i hiperbarične oksigenacije na ishemijsko/reperfuzijsko akutno bubrežno oštećenje kod spontano hipertenzivnih pacova | Effects of apocynin and hyperbaric oxygenation on ischemia/reperfusion acute kidney injury induced in spontaneously hypertensive rats | Ishemijsko/reperfuzijsko oštećenje je čest uzrok akutnog bubrežnog oštećenja (ABO), a hipertenzija može doprineti povećanoj učestalosti i lošijem ishodu ove bolesti. Cilj ove studije je da ispita efekte preventivnog tretmana hiperbaričnom oksigenacijom (HBO) i tretmana apokininom, samostalno ili u kombinaciji na: sistemske i bubrežne hemodinamske parametre, parametre bubrežne funkcije, oksidativni stres, lipidni profil i strukturu bubrežnog tkiva kod spontano hipertenzivnih pacova nakon ishemijsko/reperfuzijskog oštećenja bubrega. Studija je sprovedena na mužjacima spontano hipertenzivnih pacova, koji su nasumično podeljeni u sledeće grupe: lažno operisane pacove (SHAM), pacove sa indukovanim ABO (ABO), grupu sa indukovanim ABO, a kojoj je aplikovan apokinin (ABO+APO), grupu sa HBO tretmanom pre indukcije ABO (ABO+HBO) i grupu sa kombinacijom pretretmana HBO i tretmana apokininom (ABO+APO+HBO). HBO tretman sprovođen je izlaganjem čistom kiseoniku (2.026 bar) dva puta dnevno, dva uzastopna dana, u trajanju od 60 minuta, a 24 časa pre izvođenja ABO. ABO je izvođeno uklanjanjem desnog bubrega i klemovanjem leve bubrežne arterije u trajanju od 45 minuta. Apokinin je aplikovan (40 mg/kg t.m., intravenski) 5 minuta pre reperfuzije. Izazivanje ABO je dovodilo do značajnog pada srednjeg arterijskog pritiska i srčane frekvence, dok je u tretiranim grupama uočen statistički značajan pad ukupnog perifernog vaskularnog otpora. Značajn pad u protoku krvi kroz renalnu arteriju, kao i povećanje vaskularnog otpora u istom krvnom sudu nakon indukcije ABO, poboljšali su se nakon tretmana HBO. Takođe, do jednakog poboljšanja bubrežne hemodinamike dovodio je i tretman apokininom, sa ili bez HBO tretmana. Posmatrajući parametre bubrežne funkcije, ABO je dovodilo do statistički značajnog povećanja koncentracija kreatinina, uree i fosfata u plazmi, kao i smanjenja njihovih urinarnih klirensa. Značajno poboljšanje navedenih parametara, a samim tim i funkcije bubrega uočeno je u svim tretiranim grupama. ABO je dovodilo do promena u lipidnom profilu, sa statistički značajnim povećanjem koncentracija ukupnog i LDL holesterola. Sa druge strane, u poređenju sa ABO grupom, u svim tretiranim grupama uočen je porast HDL holesterola. HBO tretman, primanjen samostalno ili u kombinaciji sa apokininom, dovodio je do smanjenja intenzivne lipidne peroksidacije u plazmi, nastale usled ABO. Takođe, isti tretman, primenjen samostalno, povećavao je aktivnost antioksidativnog enzima glutation – reduktaze, dok je u kombinaciji sa apokininom dovodio do povećane aktivnosti katalaze u eritrocitima. HBO tretman, samostalno ili u kombinaciji sa apokininom, dovodio je do statistički značajnog pada vrednosti KIM – 1 u plazmi. Imunohistohemijska analiza ekspresije 4-HNE, NGAL, i HO-1 u bubrežnom tkivu ukazala je na značajno poboljšanje navedenih parametara u svim tretiranim grupama u odnosu na ABO grupu. | Ischemia/reperfusion injury is common cause of acute kidney injury (AKI), while hypertension might contribute to the increased incidence and worse outcome of AKI. The purpose of this study was to investigate the effects of single and combined hyperbaric oxygen (HBO) preconditioning and apocynin treatment on systemic and renal haemodinamics, kidney function, oxidative stress levels, lipid profile and kidney structure in spontaneously hypertensive rats after renal ischemia/reperfusion injury. The study was conducted on male spontaneously hypertensive rats, randomly divided into following groups: sham-operated group (SHAM) AKI control group (AKI), AKI group with apocynin treatment (AKI+APO), group with HBO preconditioning before AKI induction (AKI+HBO) and group with HBO preconditioning before and apocynin treatment after AKI induction (AKI+APO+HBO). HBO preconditioning was performed by exposing to pure oxygen (2.026 bar), twice a day for two consecutive days for 60 minutes, and 24h before AKI induction. For AKI induction, the right kidney was removed and ischemia was performed by clamping the left renal artery for 45 minutes. Apocynin was applied (40 mg/kg b.m., intravenously) 5 minutes before reperfusion. After AKI induction, mean arterial pressure and hart rate were significantly decreased, while total peripheral vascular resistance was significantly increased in all treated groups. AKI significantly increased renal vascular resistance and reduced renal blood flow, which were significantly improved after HBO preconditioning. Also, apocynin treatment, with or without HBO preconditioning showed improvement on renal hemodynamics. Considering kidney function, AKI significantly increased plasma creatinine, urea and phosphate levels and decreased their urinary clearances. Remarkable improvement, both in plasma concentrations and urinary clarences, in comparison to AKI group was observed in all treated groups. AKI induction caused significant increase in total and LDL cholesterol concentrations in plasma. On the other hand, in all treated group significant increase in HDL cholesterol plasma concentrations was noticed in comparison to AKI group. HBO preconditioning, applied both, solitary or with apocynin decreased intense lipid peroxidation in plasma caused by AKI induction. Also, applied solitary, HBO preconditioning increased glutathione reductase enzyme activity while combined with apocynin, it increased catalase activity in erythrocytes. Increased KIM – 1 plasma levels after AKI induction were significantly decreased after HBO preconditioning, solitary or combined with apocynin. Immunohistochemical analysis of 4-HNE, NGAL, and HO-1 tissue expression in all treated groups showed also significant improvment. | true |
Vojne intervencije i postkonfliktna izgradnja države u eri unipolarnosti: slučaj Savezne Republike Jugoslavije, Avganistana i Iraka | Military interventions and postconflict statebuilding in a unipolar era : cases of Federal Republic of Yugoslavia, Afganistan, and Iraq | Ova disertacija istražuje efekte vojnih intervencija sprovedenih u eri unipolarnosti na postkonfliktni proces izgradnje države, originalnim postulatom obrnute uzročnosti među varijablama teorije demokratskog mira – „unutrašnje varijable“ i oružanog sukoba. Kvalitativno istraživanje obuhvata tri studije slučaja vojnog intervencionizma ispoljenog protiv tadašnje Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) 1999, Avganistana 2001. i Iraka 2003. i nastavlja se na vremenski period od šest godina nakon svake pojedinačne vojne intervencije. U osnovi ovog istraživanja nalaze se tri zavisne varijable koje ujedno čine elemente postkonfliktne izgradnje države: dinamika tipa političkog režima, konsolidacija institucija sektora bezbednosti i bilateralne veze sa Sjedinjenim Američkim Državama (SAD). Polazna pretpostavka upućuje da su vojne intervencije SAD imale presudan uticaj na elemente postokonfliktne izgradnje SRJ, Avganistana i Iraka. Opšta hipoteza ovog istraživanja raščlanjena je na tri posebne hipoteze o efektima vojnih intervencija (nezavisna varijabla) na dinamiku tipa političkog režima, konsolidaciju institucija sektora bezbednosti i bilateralne veze sa SAD (zavisne varijable). Njihova konkretizacija uključila je analizu aktera izgradnje države u matricu Barnet-Fang-Cirherovog (BFC) modela, koji naglašava značaj strateških interakcija između intervenišućeg aktera, posleratnih vlada i takozvanih „sekundarnih elita“. Primenom dobijenih uvida iz studija slučaja na BFC model izgradnje države potvrđen je teorijski postulat inverznog demokratskog mira i time opšta hipoteza disertacije. Potvrđene su i pretpostavke o dinamici tipa političkog režima i konsolidaciji sektora bezbednosti, dok su pretpostavke o kvalitetu bilateralnih odnosa sa SAD potvrđene delimično. | This dissertation explores the effects of unipolar era military interventions to postconflict statebuilding processes, applying the original postulate of reversed causality among the variables of Democratic Peace Theory – political regime type and armed conflicts. This qualitative research involves three case studies of military interventionism conducted against the then Federal Republic of Yugoslavia (1999), Afghanistan (2001), and Iraq (2003) and spreads across the period of six years after each individual military intervention was initiated. At the core of this research are three dependent variables that constitute postconflict statebuilding: dynamic of political regime type, consolidation of security sector institutions, and bilateral ties between the USA with the countries covered by this research. The initial assumption is that the US military interventions had a decisive influence on the elements of the postconflict statebuilding of FR Yugoslavia, Afghanistan, and Iraq. The general hypothesis is divided into three specific hypotheses about the effects of military interventions (independent variable) on the dynamics of the identified dependent variables. Their concretization involves statebuilding actors analysis within the matrix of the Barnett-Fang-Zürcher (BFZ) model, which emphasizes the importance of strategic interactions between the intervening actor, post-war governments, and the so-called “secondary elites”. By applying the insights obtained from the case studies to the BFZ model, the theoretical postulate of inverse democratic peace and thus the general hypothesis was confirmed. Assumptions on the dynamics of the type of political regime and consolidation of the security sector were also confirmed, while assumptions on the quality of bilateral relations with the USA were partially corroborated. | true |
Geopolitičko pozicioniranje Ruske Federacije nakon intervencije u Siriji | Geopolitical positioning of the Russian federation after the intervention in Syria | Istorija 20. veka obeležena je sa dva velika, svetska rata, kao i sa velikim brojem manjih, regionalnih sukoba, koji su bili deo borbe za globalnu prevlast i dominaciju u pogledu društvenih relacija, organizacije društva, tržišta, političkog i socijalnog usmerenja manjih naroda i država. Takođe, tokom dobro poznatog Hladnog rata „mali“ narodi su po nepisanom pravilu bili prinuđeni da se opredeljuju za priklanjanje jednom od dva suprotstavljena bloka. Okončanjem Hladnog rata i slomom sovjetskog modela dominacije pogrešno se pretpostavljalo u drugom, pobedičkom bloku, da je pobeda konačna te da je došlo vreme apsolutne prevlasti interesa i mišljenja preostale globalne supersile, Sjedinjenih Američkih Država (SAD). Ipak, vreme apsolutne dominacije trajaće, istorijski posmatrano, jako kratko, tek nešto više od 20 godina, kada se ponovo polako počinje uspostavljati određena ravnoteža globalne moći jačanjem pre svih Kine, Evropske Unije, Indije, kao i Ruske Federacije, formalno-pravne naslednice SSSR-a pa i delimično sovjetskog modela društvenog i političkog uređenja. Vremenski period svoje apsolutne dominacije SAD su iskoristile za globalno približavanje granicama interesnog uticaja kako Kine, tako i Ruske Federacije, zadirući u teritorije višegodišnjeg globalnog pozicioniranja navedenih država, kao globalnih i regionalnih sila. Jačanje političkih pa i vojnih pritisaka na probuđenu Rusiju u drugoj dekadi 21. veka dovodi do povećanja subjektivnog osećaja sopstvene ugroženosti, koja ipak nije bila toliko izražena u vojnom koliko u ekonomskom pogledu, budući da su aktivnosti zapadnih sila težišno bile usmerene ka ograničavanju ruskog snabdevanja Evrope prirodnim gasom. Uzimajući u obzir značaj i udeo energetike u ukupnom privrednom bilansu Ruske Fedecije, vojna intervencija ove države u Siriji bila je od vitalnog značaja za njen dalji ekonomski razvoj. Ruska Federacija je ovim iskorakom, još jednom, od okončanja Hladnog rata uspela da zaustavi ekspanzionističku političku i vojna nastojanja Vašingtona, pre svega za uspostavom dominacije i izlaskom na interesne pa čak i na državne granice Ruske Federacije. | The history of the 20th century is marked by two great, world wars, as well as a large number of smaller, regional conflicts, which were part of the struggle for global supremacy and domination in terms of social relations, organization of society, markets, political and social orientation of smaller nations and country. Also, during the well-known Cold War, „small“ nations were, by an unwritten rule, forced to opt for one of the two opposing blocs. With the end of the Cold War and the collapse of the Soviet model of domination, it was wrongly assumed in the second, victorious bloc, that victory was final and that the time had come for the absolute dominance of interests and opinions of the remaining global superpower, the United States (USA). However, the time of absolute domination will last, historically speaking, very short, just over 20 years, when a certain balance of global power is slowly being re-established by strengthening China, the European Union, India, as well as the Russian Federation, the formal legal successor of the USSR, and even a partially Soviet model of social and political organization. The United States used the time period of its absolute domination to globally approach the borders of interesting influence of both China and the Russian Federation, encroaching on the territories of many years of global positioning of these countries, as global and regional powers. The intensification of political and even military pressures on awakened Russia in the second decade of the 21st century leads to an increase in the subjective feeling of self-threat, which was not so much expressed in military as in economic terms, since the activities of Western powers were focused on limiting Russia's supply to Europe. natural gas. Taking into account the importance and share of energy in the overall economic balance of the Russian Federation, the military intervention of this country in Syria was of vital importance for its further economic development. With this step forward, once again since the end of the Cold War, the Russian Federation has managed to stop the expansionist political and military efforts of Washington, above all, to establish dominance and reach the interesting and even state borders of the Russian Federation. | true |
Uticaj antioksidantne suplementacije ekstraktom biljke Filipendula ulmaria na manifestacije sistemske toksičnosti nanočestica kalcijumfosfata kod pacova | SAŽETAK: Uvod. Kalcijumfosfati, prirodno prisutni u ljudskom organizmu široko su prihvaćeni kao materijali izbora za regeneraciju mineralizovanih tkiva. Sve veća primena kalcijumfosfata nanoveličine, sa poznatim uticajem na oksidativni status, apoptozu, oštećenja DNK i morfofunkcionalnne promene različitih organa, nametnula je potrebu za rasvetljenem mehanizama njihove toksičnosti, kao i primene prirodnih antioksidanata, među kojima je i ekstrakt biljke Filipendula ulmaria, kao mogućim načinom prevencije iste. Materijal i metode. Istraživanje je obuhvatilo 42 mužjaka Wistar-albino pacova podeljenih u sedam jednakih grupa, tretiranih per os nano-kalcijumfosfatima (hidroksiapatit – 17.8 mg/kg tm, trikalcijum fosfat hidrat – 11 mg/kg tm i amorfni kalcijum fosfat – 9,65 mg/kg tm) samostalno, ili sa ekstraktom biljke Filipendula ulmaria (100 mg/kg tm) dnevno tokom 30 dana. Nakon žrtvovanja, određivane su vrednosti biohemijskih i hormonskih indikatora funkcije jetre, bubrega i testisa u serumu, vrednosti markera oksidativnog statusa i apoptoze, kao i histološke promene tkiva navedenih organa. Rezultati. Rezultati ove studije su pokazali da hronična sistemska primena nanokalcijumfosfata utiče na vrednosti biohemijskih parametara i serumske koncentracije polnih hormona. Istovremeno, uočeno je povećanje pro-apoptotske i pro-oksidativne aktivnosti, praćeno histološkim promenama u tkivima jetre, bubrega i testisa. Takođe, rezultati studije su potvrdili protektivni efekat antioksidantne suplementacije ekstraktom biljke Filipendula ulmaria, koji se manifestovao smanjenjem ispoljavanja sistemske toksičnosti izazvane nano-kalcijumfosfatima. Zaključak. Rezultati ove studije ukazuju na potrebu da se u budućim istraživanjima potencijalne medicinske primene materijala za nadoknadu koštanog tkiva, simultano uključi i sistematska procena toksičnosti. Takođe, potvrđeno je da primena antioksidantne suplementacije može biti korisna u prevenciji sistemske toksičnosti izazvane različitim formama nano-kalcijumfosfata. | ABSTRACT: Introduction. Calcium phosphates that naturally appear in human body are broadly accepted as the first choice materials for regeneration of mineralized tissues. A growing employement of nano-sized calcium phosphates, with confirmed impact on oxidative status, apoptosis, DNA damage, and morphofunctional alterations in various organs, implied the necessity for enlightning mechanisms of their toxicity, as well as the usage of natural antioxidants, including the Filipendula ulmaria extract, as a potential prevention. Materials and methods. Forty two male Wistar-albino rats, divided into seven equal groups, per os treated with nano-sized calcium phosphates (hydroxyapatite - 17.8 mg/kg b.w., tricalcium phosphate hydrate – 11 mg/kg b.w. and amorphous calcium phosphate – 9.65 mg/kg b.w.) alone, or with the Filipendula ulmaria extract (100 mg / kg b.w.) daily for 30 days. After sacrificing, the values of biochemical and hormonal indicators for liver, kidney, and testes were determined in sera samples, as well as the oxidative stress and apoptotic markers, and histological alterations in those organs. Results. The results of this study showed that chronic systemic administration of nano-sized calcium phosphates influenced the biochemical parameters and serum hormone levels. At the same time, it has been observed that increased pro-apoptotic and pro-oxidant activity were accompanied with histological alterations in liver, kidney, and testicle tissues. Also, the results of this study confirmed the protective role of antioxidant supplementation with Filipendula ulmaria extract that was manifested by attenuation of nano-sized calciumphosphates-induced toxicities, Conclusion. The results of this study imply the necessity that simulataneous evaluation of systemic toxicities shoul be included in the future investigations of materials for potential medical replacement of bone tissue. Also, it has been confirmed that antioxidant supplementation may be beneficial in the prevention of systemic toxicities induced by various forms of nano-sized calcium phosphates. | true |
|
Cross-talk of insulin, leptin and glucocorticoid signaling in the rat hypothalamus and skeletal muscle during metabolic disturbances induced by dietary fructose and stress | Interakcije signalnih puteva insulina, leptina i glukokortikoida u hipotalamusu i skeletnom mišiću pacova tokom metaboličkih poremećaja izazvanih ishranom obogaćenom fruktozom i stresom | Modern way of living includes unpredictable stressful daily events and consumption of caloric fructose-rich food. Increased incidence of insulin resistance and metabolic syndrome raise the necessity to investigate how these two factors present in our everyday lives influence metabolic health. The aim of this doctoral dissertation is to test the hypothesis that fructose diet combined with chronic unpredictable stress induces more pronounced metabolic derangements in the skeletal muscle and hypothalamus of male Wistar rats than each of the factors applied separately. With that in mind, we analyzed hypothalamic insulin and leptin signaling and their effects on appetite regulation, skeletal muscle insulin signaling, and lipid metabolism, muscle glucocorticoid signaling and inflammation after challenging conditions of excessive fructose consumption (9 weeks) and/or exposure to chronic unpredictable stress (4 weeks). Results showed that fructose diet combined with chronic stress altered expression of hypothalamic neuropeptides causing increased appetite and energy intake, increased activity of AMPK energy sensor and impaired insulin signaling. In the skeletal muscle, combination of fructose and stress caused muscle lipid overload and disturbed lipid metabolism by increasing lipolysis and β-oxidation. Decreased muscle glucocorticoid signaling enabled rise of uncontrolled lipid-induced inflammation creating a setting for muscle insulin signaling impairment detected after combination of the treatments. Results of this doctoral dissertation have clearly showed that combination of fructose diet and chronic stress exposure had more detrimental effects on the hypothalamus and skeletal muscle of male rats than each of the treatments applied separately. | Moderan način života se sastoji od svakodnevnih nepredvidivih stresnih događaja i konzumiranja kalorične hrane bogate fruktozom. Povećana učestalost insulinske rezistencije i metaboličkog sindroma nameće potrebu da se istraži kako ova dva faktora prisutna u našem svakodnevnom životu utiču na metaboličko zdravlje. Cilj ove doktorske disertacije je da se ispita hipoteza da ishrana bogata fruktozom u kombinaciji sa hroničnim nepredvidivim stresom izaziva izraženije metaboličke poremećaje u skeletnim mišićima i hipotalamusu mužjaka pacova nego svaki od primenjenih tretmana ponaosob. Imajući to na umu, analizirali smo signalizaciju insulina i leptina u hipotalamusu i njihove efekte na regulaciju apetita, signalizaciju insulina u skeletnim mišićima, metabolizam lipida, signalizaciju glukokortikoida i inflamaciju nakon prekomernog unosa fruktoze (9 nedelja) i/ili izloženosti hroničnom nepredvidivom stresu (4 nedelje). Rezultati su pokazali da ishrana bogata fruktozom u kombinaciji sa hroničnim stresom menja ekspresiju neuropeptida hipotalamusa, izazivajući povećan apetit i unos energije, povećanu aktivnost energetskog senzora AMPK i narušava insulinsku signalizaciju. U skeletnim mišićima, kombinacija fruktoze i stresa izazvala je povećanje unosa lipida i nivoa lipolize i β-oksidacije. Inhibirana glukokortikoidna signalizacija omogućava povećanje nekontrolisane inflamacije izazvane lipidima, doprinoseći poremećaju mišićne insulinske signalizacije nakon kombinacije tretmana. Rezultati ove doktorske disertacije jasno su pokazali da je kombinacija ishrane bogate fruktozom i hronične izloženosti stresu izazvala štenije efekte na hipotalamus i skeletne mišiće mužjaka pacova nego svaki od tretmana primenjen pojedinačno. | true |
Mentalno zdravlje neformalnih negovatelja tokom epidemije Kovid-19 u Srbiji:: modelovanje strukturalnim jednačinama | Mental health of informal caregivers during the Covid-19 epidemic in Serbia: a path analysis | VOD: Cilj ove studije bio je ispitivanje kompleksnih odnosa između višestrukih determinanti procesa nege, opterećenja i depresije negovatelja tokom epidemije Kovid-19 u Srbiji. METODE: Istraživanje po tipu studije preseka sprovedeno je na nacionalno reprezentativnom uzorku (n=798) tokom epidemije Kovid-19 u Srbiji, od marta do septembra 2020. godine. Upitnik dizajniran za ovu studiju sastojao se od devet delova i uključivao je socio-demografske karakteristike neformalnih negovatelja, karakteristike negovanih osoba i nege, pitanja vezana za pružanje nege u novonastalim okolnostima tokom Kovid-19 epidemije i sledeće standardizovane instrumente: kratka forma upitnika za procenu kvaliteta života povezanog sa zdravljem SF-12, Krupova skala zamora, skala za ispitivanje bazičnih i instrumentalnih aktivnosti svakodnevnog života, Zarit Intervju za procenu opterećenja neformalnih negovatelja i Bekova skala depresivnosti. Modelovanje strukturalnim jednačinama korišćeno je za istovremenu procenu direktnih i indirektnih odnosa svih determinanti. REZULTATI: Više od dve trećine (71,9%) neformalnih negovatelja bilo je pod opterećenjem, a više od jedne četvrtine (27,1%) osećalo se depresivno. Samoprocenjeno fizičko zdravlje, potreba za psihosocijalnom podrškom i opterećenje negovatelja bili su glavni direktni prediktori depresije. Višestruke determinante nege imale su indirektne efekte na nastanak depresije, sa opterećenjem negovatelja kao posredničkim faktorom. ZAKLJUČCI: Subjektivno opterećenje predstavljalo je značajan faktor rizika za nastanak depresije kod neformalnih negovatelja tokom epidemije Kovid-19. Pružanje psihosocijalne podrške je prepoznato kao važna prilika za smanjenje rizika od depresije kod neformalnih negovatelja. | BACKGROUND: The objective of this study was to assess the complex relationship between the multiple determinants of the caregiving process, the caregiver burden, and depression during the COVID-19 epidemic in Serbia. METHODS: A cross-sectional study was conducted on a nationally representative sample (n=798) during the COVID-19 epidemic in Serbia from March to September 2020. A nine- section questionnaire designed for this study included the characteristics of caregivers, characteristics of care and care recipients, COVID-19 related questions, and the following standardized instruments: 12-Item Short-Form Health Survey, Fatigue Severity Scale, Activities of Daily Living Scale and Instrumental Activities of Daily Living Scale, Zarit Caregiver Burden Scale, and Beck Depression Inventory. Path analysis was used for the simultaneous assessment of the direct and indirect relationships of all determinants. RESULTS: More than two thirds (71.9%) of informal caregivers experienced a burden, and more than one quarter (27.1%) had depression symptomatology. Self-rated physical health, need for psychosocial support, and caregiver burden were the main direct predictors of depression. Multiple determinants of the caregiving process had indirect effects on depressive symptomatology via the caregiver burden as a mediating factor. CONCLUSIONS: The subjective burden presented a significant risk factor for depressive symptoms in caregivers during the COVID-19 epidemic in Serbia. The provision of psychosocial support was identified as an important opportunity to reduce depressive risk in informal caregivers. | true |
Uticaj različitih kulinarskih metoda na parametre oralnog procesiranja hrane | Influence of different cooking methods on food oral processing parameters | Kuvanje u ključaloj vodi, na pari, grilovanje i sous-vide su bili primenjeni za pripremu uzoraka mesa domaće i divlje svinje, celera, krompira, tikvica i plavog patlidžana. Ciljevi istraživanja su bili utvrđivanje njihovog uticaja na mehaničke, pojavne, senzorne i karakteristike oralnog procesiranja. Dodatno je konstruisan i model kuće kvaliteta. U slučaju intenzivnijih tretmana kuvanja mesa došlo je do povećanja parametara instrumentalne teksture tvrdoće i žvakljivosti. Ovo je takođe prouzrokovalo smanjenje crvene boje i povećanje napora mastikacije. Bolusi tvrđeg mesa imali su više malih čestica i veći sadržaj salive. Tvrđe meso je bilo percipirano kao suvo i fibrozno. U slučaju povrća, intenzivniji tretmani su proizveli suprotan trend – došlo je do omekšavanja i trebalo je manje napora za mastikaciju. Promene bolusa kod povrća su pokazale sličan trend kao i kod mesa, gledajući njihovu veličinu i broj. Inkorporacija salive je ukazala na kompleksnost oralne destrukcije. Primenjeni model kvaliteta je rezultovao ocenama indeksa lakoće žvakanja. Prema ovome meso je bilo najzahtevnije za mastikaciju, posebno meso kuvano u vodi. Povrće je imalo veće ocene, posebno kuvano u vodi i na pari. | Influence of different cooking methods on food oral processing parameters ABSTRACT Boiling, Steaming, grilling, and sous-vide cooking were used to prepare samples of pork and wild boar meat, celeriac, potato, zucchini, and eggplant. This research aimed to explore cooking influence on mechanical, oral processing, sensory properties, and appearance. Additionally, a house of quality model was constructed. In the case of more intensive meat cooking, instrumental harness and chewiness values increased. That also caused a decrease in the red color and increased the mastication effort. The boluses from harder meat had more small particles and incorporated more saliva. Hard meat was seen as dry and fibrous. In the case of the vegetables, more intensive treatments caused an opposite trend – the softening occurred, and less mastication effort was needed. Changes in the vegetables’ boluses showed a similar trend as meat, looking at their number and size. Saliva incorporation indicated the complexity of the in-oral destruction. A quality model that was applied resulted in ease of mastication index values. According to it, meat was the most demanding for mastication, especially when boiled. The vegetables had higher scores, especially when boiled and steamed. | true |
Slika - žanr srpske realističke proze | Image – a Genre of Serbian Realistic Prose | U radu Slika – žanr srpske realističke proze sagledavaju se tematski i strukturalni aspekti žanra slike u književnosti srpskog realizma. Primenom istorijske, strukturalističke, marksističke i poststrukturalističke metodologije ispituju se načini uvođenja društvenih, ideoloških i istorijskih oblika mišljenja u strukture književnih dela, koja su objavljivana u periodu od 1860. godine do kraja 19. veka (Jakov Ignjatović, Milorad Popović Šapčanin, Đura Jakšić, Milan Đ. Milićević, Janko Veselinović, Ilija Vukićević, Svetolik Ranković, Simo Matavulj, Stevan Sremac, Radoje Domanović). Kako do danas nije napisana obuhvatna studija, kojom bi bio određen pojam žanra slike, literarno, socijalno i političko poreklo, te evolucija i komparativistički aspekti ovog žanrovskog modela otvaraju mogućnosti za tumačenje ne samo razvoja realističkog žanrovskog sistema već srpske literature u celini. Osim ograničenja nacionalnim, žanrovskim i hronološkim kriterijumom, predmet istraživanja određen je i tematskim aspektom odabranih tekstova, što uslovljava razvrstavanje žanra slike na zasebne podvrste (slike iz seoskog života, slike iz rata, slike iz istorije, slike iz učiteljskog života, slike iz lova, slike iz gradskog života i dr.). U radu Slika – žanr srpske realističke proze osobito će biti ispitani morfološki, narativni i retorički aspekti žanra slike: vrednost formalnih rešenja, žanrovska prožimanja, pripovedne strategije, sličnost strukturne organizacije sa delima likovne umetnosti, različitost u odnosu na srodne pripovedne oblike, uloga čitalačke publike, pomeranje ka virtuelizaciji naracije, učešće parodijskih sredstava. Ideološkom kritičkom orijentacijom obuhvatiće se: ukrštaj dokumentarnog i fikcionalnog, književni i neknjiževni kontekst, upliv ideoloških činilaca. Ključna strukturalna obeležja obuhvataju postupak „okvira‖, tehniku „skaza‖, hronotop puta, jedan događaj i jednog junaka, portret, opise eksterijera i enterijera, vizuelne jedinice u naraciji. Analitičkim i sintetičkim pristupom, stiče se uverenje da slika estetskim sredstvima zamagljuje obezličenje sveta i pokušava da reafirmiše subjektivizovani i psihologizovani svet, odnosno energiju opažanja i percepciju kao samostalne ljudske delatnosti. Realistički žanr slike očituje stilističku proizvodnju kao strategiju estetizovanja, dok tematska podela unutar opisanog žanrovskog polja raskriva potisnutu podvojenost istorijskog sveta. Uvidom u modalitete strukturisanja jezika u žanru kao što je slika, u načine izrastanja formi smisla koje se projavljuju u okvirima slike, raspoznajemo i integralno značenje jezika, njegovu stvaralačku angažovanost koliko u postizanju estetskog kvaliteta kao takvog, toliko i u opstajanju svesti humaniteta o sebi. | The work Image – a Genre of Serbian Realistic Prose, examines thematic and structural aspects of the genre image in the literature of the Serbian realism. It also examines the ways of introducing social, ideological and historical forms of thinking into the structure of literary works, published in the period from 1860 to the end of 19th century, by the application of historical, structuralistic, marxistic, and post-structuralistic methodologies – in regard to authors such as Jakov Ignjatović, Milorad Popović Šapčanin, Đura Jakšić, Janko Veselinović, Ilija Vukićević, Svetolik Ranković, Simo Matavulj, Stevan Sremac, Radoje Domanović. Until present it was not yet written a comprehensive study that would define the notion of genre images, its literary, social and political origins, as well as evolutionary and comparative aspects of this genre pattern, opening up the possibilities for interpreting not only the development of realistic genre system but also the Serbian literature as a whole. Beyond the limitations by national, genre and chronological criteria, this study subject is defined by thematic aspects of selected works conditioning determining the division of the genre images into separate sub-species (images of rural life, war, teacher’s life, from history, hunt, city life, etc.). This studyof the work Image – a Genre of Serbian Realistic Prose will particularly examine the morphological, narrative and rhetorical aspects of the genre: the value of formal solutions, genre permeation, narrative strategies, similarity of the structural organization with fine arts works, the difference in relation to related narrative forms, the role of the reading audience, the shift towards the visualization of the narration, and participation of the parody means. The ideological critique orientation will encompass: crossing documentary and fictional, literary and non-literary context, and influence of ideological factors. Key structural features include the frame procedure, the depiction technique, the chrono-tope path, one event and one hero, portrait, exterior and interior descriptions, and visual units in the narration. Applying the analytical and synthetic approach we can witness one concept that picture by its aesthetic means blurs defilement of the world and attempts to reaffirm the subjective and psychologized world, that is, the energy of perception and perception as an independent human activities. The realistic genre image reveals a stylistic production as a strategy of anesthetisation, while the thematic division within the described genre field opens the suppressed dualism of the historical world. Inspecting the modalities of the language structure in the genre image, the ways of the maturing the forms of sense that are being propagated within the image frames, we can recognize the integral meaning of the language, its creative engagement in achieving aestheticquality as such, and the same in the survival of the consciousness of humanity about oneself. | true |
Funkcija adverbijalnih partikula u engleskim fraznim glagolima i njihovi srpski prevodni ekvivalenti | The function of adverbial particles in English phrasal verbs and their Serbian translation equivalents | Ova disertacija bavi se proučavanjem funkcija adverbijalnih partikula down, off, up i out u engleskim fraznim glagolima i njihovim statusom u sistemima glagolskog vida odnosno glagolske semantike, a zatim i analizom njihovih srpskih prevodnih ekvivalenata. Na osnovu predmeta istraživanja ova disertacija može se svrstati u širu oblast kontrastivne lingvistike, a uže posmatrano u oblast deskriptivnog jednosmernog kontrastiranja engleskog i srpskog jezika. Ciljevi ovog istraživanja su višestruki i najpre se tiču se ispitivanja uticaja datih partikula, a zatim i morfosintaksičkih svojstava srpskih prevodnih ekvivalenata (prefiksacije) na kategorije glagolskog vida i tipa glagolske situacije sa namerom da se definiše njihova potencijalna vidska funkcija ili funkcija modifikovanja tipa glagolske situacije. Kao jezički uzorak za ispitivanje poslužila su dela savremene britanske književnosti i njihovi prevodi na srpski jezik te istraživanje odražava trenutno stanje na ovom polju. U radu su primenjene deskriptivne i kontrastivne metode za utvrđivanje morfosintaskičkih i semantičkih osobina fraznih glagola u engleskom jeziku i njihovih prevodnih ekvivalenata u srpskom jeziku. Isto tako, prikupljeni podaci analizirani su kvantitativno (primenom osnovne metode statističke obrade podataka) i kvalitativno (detaljnom analizom na osnovu sintaksičkih testova za utvrđivanje glagolskog vida i tipa glagolske situacije). | This dissertation focuses on the function of the adverbial particles down, off, up и out in English phrasal verbs and their status in the systems of verbal aspect and Aktionsart. It also encompasses the analysis of their Serbian translation equivalents in the same research frame. The subject of this study places it in the field of contrastive linguistics, i.e. descriptive one-way contrasting of English and Serbian. The aims of this thesis essentially include the analyses of the effects that these English particles and morphosyntactic features of the Serbian translation equivalents (prevailing prefixes) have on verbal aspect and Aktionsart; therefore, the goal of this study aims at defining English particles' and Serbian prefixes' potential aspectual function or Aktionsart modifying function in order to determine the similarities and differences between them. The empirical research was conducted on the corpus provided from the modern British novels and their translations into Serbian so that it can reflect the contemporary state in this field. This dissertation also applies descriptive and contrastive methods for yielding results on morphosyntactic and semantic features of English phrasal verbs and their Serbian translation equivalents. The collected data were subjected to both quantitative (basic statistical techniques) and qualitative analysis (a meticulous examination based on syntactic tests for determining the classes of verbal aspect and Aktionsart). | true |
Humani i posthumani identitet junaka u romanima Huana Gojtisola | Doktorska disertacija Humani i posthumani identitet junaka u romanima Huana Gojtisola se bavi analizom predstava identiteta junaka u odabranim romanima savremenog španskog pisca Huana Gojtisola. U opseg analize ulazi pet Gojtisolovih romana, u kojima se kao protagonista pojavljuje isti književni junak: Znaci identiteta, Grof don Hulijan, Huan bez Zemlje, koji skupa čine „Trilogiju Alvara Mendiole”, Prizori nakon bitke i Prognan sa svih strana. Analiza ima za cilj da označi različite figuracije i predstave identiteta savremenog subjekta, koje je Gojtisolo formirao kroz svog junaka u periodu od 1966. godine, kada je objavljen prvi analizirani roman, do 2008. godine, kada je objavljen poslednji analizirani roman. Disertacija se sastoji iz devet poglavlja, od kojih su prvih pet poglavlja uvodnog i teorijsko-metodološkog karaktera, budući da se u njima predstavljaju početne hipoteze i opisuju osnovni metodološki pristup, teorijski i pojmovni okvir i osnovni koncepti iz različitih oblasti društveno-humanističkih nauka koji će biti korišćeni u analizi identiteta Gojtisolovog junaka. U naredna tri poglavlja se analitički predstavlja konstituisanje identiteta junaka u izabranim romanima, pojedinačno i komparativno, u skladu sa sličnostima u autorovom pristupanju identitetskoj izgradnji junaka. Poglavlja hronološki prate objavljivanje romana, budući da se teži dijahronijskom predstavljanju razvoja junakovog identiteta, kao i različitih poimanja identiteta od strane autora. Analiza romana se na početku fokusira na predstave o identitetu junaka Alvara Mendiole u romanima „Trilogije Alvara Mendiole”, koji će se tumačiti kroz ideje o konstiuisanju i dekonstrukciji identiteta, vodeći se konceptima drugosti, egzila, razlike, nomadizma, deteritorijalizacije i dekonstrukcije. Nakon toga se analizira identitet istog junaka, transfigurisanog u Monstruma iz Santjea u romanima Prizori nakon bitke i Prognan sa svih strana, fokusiranjem na postmodernistički pristup autora, a identitet će biti tumačen kroz paralele sa tekstom romana i autorovom kritikom zapadnoevropskih civilizacijskih vrednosti kao i kroz koncepte palimpsesta i diseminacije. U poslednjem poglavlju analize se tumačenje identiteta junaka vrši kroz posthumanističku teorijsku perspektivu, sa posebnim fokusom na roman Prognan sa svih strana. Ova poslednja figuracija i percepcija junaka će se pokazati kao potencijalna veza autora sa posthumanističkim teorijskim okvirom i idejama o subjektu u aktuelnom biotehnološki i digitalno unapređenom društvu. U zaključnom delu teze se pokazuje da je analiza identiteta u Gojtisolovim romanima jedno od ključnih polazišta za razumevanje autorove poetike i njegovog estetskog i etičkog usmerenja. Prateći analizu poslednjeg poglavlja, dolazi se do zaključka da se izabranim Gojtisolovim romanima može predstaviti čitava panorama predstava o identitetu, tj. identitetima savremenog subjekta, kao i razvoj njihovih različitih poimanja od druge polovine 20. veka do početka 21. veka. | The dissertation Human and posthuman identity of the protagonist in the novels of Juan Goytisolo is focused on the interpretation and analysis of the representations of the protagonist’s identity in the selected novels of Spanish contemporary writer Juan Goytisolo. Five Goytisolo’s novels, with the same protagonist, have been included in the framework of the dissertation: Marks of identity, Count Julian, Juan the Landless, which that altogether form “Álvaro Mendiola Trilogy”, Landscapes after the battle and Exiled from almost everywhere. The analysis aims to illuminate different identity figurations and representations of the contemporary subject, who Goytisolo has been creating through his protagonist in the period from 1966, when the first analysed novel was published, to 2008, when the last analysed novel was published. The dissertation comprises nine chapters, out of which the first five are introductory, theoretical and methodological, due to the fact that they reflect and describe initial hypotheses, main methodological approach, theoretical and conceptual framework, as well as the basic notions from different fields in social sciences and humanities, which would be used in the analysis of Goytisolo’s protagonist identity. The next three chapters analytically present the constitution of the protagonist’s identity in the selected Goytisolo’s novels, both individually and comparatively, in accordance with the similarities in the author’s approach to the protagonist’s identity configuration. The chapters chronologically follow the publications of the novels, since it is an aim to diachronically depict the development of the protagonist’s identity, as well as the author’s different conceptualizations of the same. Therefore, the analysis is primarily focused on the notions and ideas about the identity of the protagonist Álvaro Mendiola in the novels of “Álvaro Mendiola Trilogy”. The character’s identity is explained through the ideas of constitution and deconstruction of identity, employing the concepts such as otherness, exile, difference, nomadism, deterritorialization and destruction. Afterwards, the identity representations of the same protagonist, transfigured into the Monster of le Sentier in the novels Landscapes after the battle and Exiled from almost everywhere are analyzed. The analysis of these identity figurations of the protagonist in the novels focuses on the author’s postmodernist approach, while identity is examined through parallels with the formal aspects of the novel and with the author’s critic of the Western European civilization values, as well as through the concepts of palimpsest and dissemination. In the last chapter of the analytical part of the dissertation, the protagonist’s identity is examined from posthumanist theoretical perspective, with the special emphasis on the novel Exiled from almost everywhere. This last figuration and perception of the protagonist will indicate the potential relations between the author’s literary poetics and the posthumanist theoretical framework and ideas about the subject in the contemporary biotechnologically and digitally improved humanity. In the concluding chapter of the dissertation, it is shown that the analysis of identity in Goytisolo’s novels may be seen as one of the key points for understanding the author’s poetics, and his aesthetical and ethical bias. Comprehending the analysis of the last chapter, it can be concluded that it is possible to discern the whole panorama of the contemporary identity representations within the selected frame of Goytisolo’s novels, as well as the development of their different understandings from the second half of the 20th century until the beginning of the 21st century. | false |
|
Cirkulišuće mikropartikule i biomarkeri oksidacionog stresa kod pacijenata obolelih od reumatoidnog artritisa | Circulating microparticles and biomarkers of oxidative stress in patients with rheumatoid arthritis | Uvod: Reumatoidni artritis (RA) je hronična, inflamatorna, autoimuna bolest koja uzrokuje sinovitis i destruktivni artritis, progresivno oštećenje hrskavice i zglobova, deformitete praćene van-zglobnim, sistemskim manifestacijama bolesti, snažan sistemski inflamatorni odgovor sa ubrzanim razvojem ateroskleroze, kao i invaliditet, skraćeni životni vek i povećan mortalitet. Cilj: Ispitati uticaj RA na koncentraciju mikropartikula, aktiviranje hemostaze, pojavu prokoagulabilnog stanja, fibrinsku mrežu i morfologiju vlakana fibrinskog ugruška, parametre oksidacionog stresa i antioksidacionog sistema zaštite, kao i uticaj reumatoidnog artritisa na biohemijske, hematološke i hemostatske parametre i sve analize uporediti sa zdravim ispitanicima. Materijal i metode: Kod 42 pacijenta sa RA i 48 zdravih kontrola, ispitivana je koncentracija mikropartikula protočnom citometrijom pri čemu su praćene mikropartikule koje potiču od trombocita, leukocita, monocita, endotelne mikropartikule, mikropartikule koje eksprimiraju P-selektin i E-selektin i tkivni faktor. Hemostaza i pojava prokoagulabilnog stanja praćena je globalnim metodama, endogenim trombin potencijalom i ukupnim hemostatski potencijalom. Elektronskom mikroskopijom ispitan je uticaj RA na fibrinsku mrežu i morfologiju vlakana fibrinskog ugruška. Redoks status je određivan spektrofotometrijski. Kompletne biohemijske, hematološke i hemostatske analize su urađene u Centralnoj laboratoriji Kliničkog centra Kragujevac. Rezultati: Ukupna koncentracija mikropartikula kao i koncentracija mikropartikula koje potiču od trombocita, monocita, leukocita i P-selektina bile su povišene kod pacijenata sa RA u odnosu na zdrave ispitanike. Globalne metode hemostaze ukazuju da je koagulacija snažno pogođena dugotrajnom inflamacijom kod pacijenata sa RA, i menopauzom kod zdravih žena. Elektronskom mikroskopijom pokazano je da pacijenti sa reumatoidnim artritisom kao i zdrave kontrole u menopauzi imaju gušću strukturu fibrinskog ugruška sa manjim porama, koji je manje osetljiv na fibrinolizu. Prooksidacioni i antioksidacioni parametri praćeni u studiji ukazuju na postojanje oksidacionog stresa i smanjenje aktivnosti antioksidacionog sistema zaštite kod pacijenata sa RA. I RA i menopauza dovode do značajnog smanjenja mineralne gustine kostiju. Svi nespecifični parametri inflamacije bili su povišeni kod pacijenata sa RA. Zaključak: Mikropartikule koje potiču od trombocita mogu biti potencijalni biomarker za trombocitnu reaktivnost u RA koja predstavlja prediktor za nastanak tromboze i povećanje kardiovaskularnog rizika. Parametri globalnih hemostatskih metoda mogu biti korisni u dijagnostikovanju i praćenju hiperkoagulacionog stanja kod pacijenata sa RA. Kod pacijenata sa reumatoidnim artritisom postoji potreba za suplementacijom antioksidansima. | Introduction: Rheumatoid Arthritis (RA) is a chronic, inflammatory, autoimmune disease that causes synovitis and destructive arthritis, progressive cartilage and joints damage, deformities followed by outside of the articular manifestations, systemic disease manifestations, a strong systemic inflammatory response with rapid development of atherosclerosis, disabilities, shortened life expectancy and increased mortality. Aim: We aimed this study, therefore, to explore the effect of RA on the microparticles expression in peripheral blood, to assess hemostatic disturbances and the occurrence of procoagulable state, to identify fibrin clot properties and the morphology of fibrin clot fibers, to determine parameters of oxidative stress and the antioxidantative system as well as the impact of rheumatoid arthritis on biochemical, hematological and hemostatic parameters and to compare all the analyzes with healthy subjects. Material and methods: In 42 patients with RA and 48 healthy controls, the following parameters were examined using appropriate methods. The concentration of microparticles was determined by flow cytometry, whereby microparticles derived from platelets, leukocytes, monocytes, endothelial microparticles, microparticles expressing P-selectin, Eselectin and a tissue factor were determined. Parameters of hemostasis and the occurrence of a procoagulable condition were followed by global hemostatic methods, endogenous thrombin potential and overall hemostasis potential. Тhe effect of RA on the fibrin network and the morphology of fibrin clot fibers was analyzed by electron microscopy. Redox status was determined spectrophotometrically. Biochemical, haematological and hemostatic analyzes were done in the Central Laboratory of the Clinical Center Kragujevac. Results: The total concentration of microparticles, the concentration of platelet-, мonocyte-, leukocyte- and P-selectin-derived microparticles, were elevated in patients with RA compared to healthy subjects. Global hemostatic methods indicate that coagulation is strongly affected by long-term inflammation in patients with RA, and menopause in healthy women. Electron microscopy shown that patients with RA as well as healthy control had denser fibrin structures with smaller pores which are less prone to fibrinolysis. The prooxidative and antioxidantive parameters followed in the study indicate the existence of oxidative stress and decreased activity of the antioxidative system in patients with RA. Both RA and menopause lead to a significant decrease in bone mineral density. All non-specific inflammatory parameters were elevated in patients with RA. Conclusions: Platelet-derived microparticles could be a potential biomarker for platelet reactivity in RA, which is a predictor of thrombosis and increased cardiovascular risk. Global hemostatic methods can be useful in hypercoagulation diagnosing and monitoring in patients with RA. Futhermore, in patients with rheumatoid arthritis there is a need for supplements containing antioxidants. | true |
Redukcija dimenzionalnosti podataka u klasifikacionim problemima veštačke inteligencije | Središnji problem mašinskog učenja je identifikovanje reprezentativnog seta podataka na osnovu koga će se konstruisati klasifikacioni model za svaki pojedinačni zadatak. U ovoj doktorskoj disertaciji istražujemo problem redukcije dimenzionalnosti podataka u klasifikacionim problemima veštačke inteligencije korišćenjem različitih metoda za selekciju i ekstrakciju atributa. Metode selekcije atributa obuhvataju: metode filtriranja, metode prethodnog učenja i ugrađene metode. Osnovna hipoteza je da je moguće znatno poboljšati performanse sistema za induktivno učenje pravila u problemima klasifikacije, primenom različitih metoda i tehnika redukcije dimenzionalnosti podataka. Evaluacija svakog atributa u setu podataka vrši se na osnovu predloženog generičkog modela za selekciju i vrednovanje svakog pojedinačnog atributa. U radu, biće predložen veliki broj algoritama koji se koriste u redukciji dimenzionalnosti podataka i biće izvršena njihova evaluacija na veštačkim i prirodnim skupovima podataka. Za potrebe klasifikacije koristi se veliki broj algoritama: k-najbliži susedi, Bajesovi klasifikatori, stabla odlučivanja, veštačke neuronske mreže i potporni vektori. Eksperimentalni rezultati pokazuju da se ovim metodama mogu brzo identifikovati nevažni, redundantni atributi, kao i šum u podacima ako on postoji; kao i oni atributi koji su značajni za izučavanu pojavu. U radu se istražuje uticaj redukcije dimenzionalnosti podataka na izgradnju modela, što je naročito značajno kada imamo veliki broj atributa i veliki broj instanci, što je čest slučaj posebno u bioinformatici, analizi dokumenata, slika i glasa. U radu, biće razmatran uticaj metoda za selekciju i ekstrakciju atributa na rad svakog pojedinačnog algoritma za klasifikaciju, bez obzira da li on već ima ugrađene metode za predselekciju atributa. Ako algoritam već ima ugrađenu predselekciju atributa, biće istražena dobit od nezavisne predselekcije atributa. | The central problem of machine learning is to identify a representative set of data to construct a classification model for each individual task. In this doctoral dissertation, we investigate the problem of dimensionality reduction of data in the classification problems of artificial intelligence using different methods for selecting and extracting attributes. Methods of selection attributes include: filter, wrappers and embedded methods. The basic hypothesis is that it is possible to significantly improve the performance of the system for inductive learning of rules for classification problems, using different methods and techniques for data dimensionality reduction. The evaluation of each attribute in the data set is based on the proposed generic model for the selection and evaluation of each attribute. This paper will be proposed a number of algorithms that are used in reducing the dimensionality of the data and their evaluation will be performed on artificial and natural data sets. For the purposes of classification is used a large number of algorithms: k-nearest neighbors, Bayesian classifiers, decision trees, artificial neural networks and support vector machine. The experimental results show that these methods can quickly identify irrelevant or redundant attributes, as well as noise in the data, if it exists; also those attributes that are important for the studied problem. This paper will examines the impact of dimensionality reduction of data to build the model, which is especially important when we have a large number of attributes and a large number of instances, which is often the case, especially in bioinformatics, analysis of documents, images and voice. In this paper, the impact of methods for selection and extraction of the attributes will be considered for each algorithm for classification, regardless of whether they already have a built-in method for preselection of attributes. If the algorithm already has a built-in method for preselection of attributes, will be investigated the influence of an independent selection of attributes. | false |
|
Razvoj i eksploatacija bezbednosnog modula i njegov uticaj na kvalitet e-obrazovanja | Development and implementation of security module and its influence on quality of e-education | Elektronsko obrazovanje postalo je sastavni deo modernog društva znanja. S obzirom na to da se najvećim delom oslanja na informacione tehnologije, postavlja se pitanje kakav uticaj ima bezbednost informacija na kvalitet e- obrazovanja i kako se može unaprediti bezbednost korisnika u okruženjima za e- učenje. U doktoratu je prikazan razvoj bezbednosnog modula. Ovaj modul kreiran je sa zadatkom da deluje kao integrisani deo okruženja za e-učenje: da prati korisnikove aktivnosti, primenjuje mere zaštite i diseminira elemente bezbednosne politike. Dati su opis implementacije, kao i toka i rezultata istraživanja uticaja modula na konstrukte koji su povezani sa kvalitetom e- obrazovanja: poverenje u sistem za e-učenje i prihvaćenost tehnologija. Sam proces razvoja zasnovan je na standardima iz oblasti bezbednosti informacija (ISO) i e-obrazovanja (IEEE, IMS), a kao ulazni parametri uzeti su i kriterijumi za obezbeđenje kvaliteta. Celokupan razvoj, kao i implementacija i evaluacija modula sprovedeni su kroz PDCA ciklus. Tokom projektovanja modula razvijen je i holistički model bezbednosti u e-učenju, nadgrađena je standardna arhitektura za e-učenje i adaptiran model učenika. Fokus modula je na korisniku, pa je stoga IMS model učenika (IMS LIP) dopunjen strukturom koja ima za zadatakda evidentira bezbednosne parametre učenikovog ponašanja. Ovaj dopunjeni model sastavni je deo nadgrađene LTSA arhitekture, nazvane seLTSA, koja za zadatak ima da pruži okvire za unapređenje bezbednosti procesa e-obrazovanja. Ključni deo nadgradnje je upravo modul, eLearnion, koji orkestrira bezbednošću. U svrhu evaluacije modula i provere hipoteza, modifikovani su postojeći modeli poverenja i prihvatanja tehnologija. Modul je realizovan kao dodatak Moodle-a, okruženja za učenje otvorenog koda, primenom metode brzog razvoja prototipa (rapid prototyping). Zbog zahteva pojedinih funkcija za dubljom integracijom u samo okruženje, bilo je neophodno izvršiti i određene izmene jezgra Moodle-a. Modul je implementiran i testiran u sklopu e-kursa na koji su upisani učenici (studenti). Kurs je trajao tri meseca, nakon čega su učenici anketirani. Pokazano je da je primenom standarda iz oblasti bezbednosti informacija moguće kreirati modul koji svojim aktivnostima doprinosi ispunjenju kriterijuma za obezbeđenje kvaliteta. Potvrđeno je da je bezbednost jedan od najuticajnijih faktora poverenja korisnika u sistem za e-učenje. Delimično je potvrđeno da su bezbednosni elementi, formulisani kroz bezbednosni modul, značajni za prihvatanje tehnologija. | Electronic education has become an integral part of modern knowledge society. Having in mind that it mostly depends on information technology, a question is yielded on how the information security influences e-education quality and in what way the user security may be improved in learning environments. The development of security module is shown in thesis. Module is created in order to act as integral part of the e-learning environment: to monitor user's activities, apply security measures and disseminate elements of information security policy. Description of implementation is given as well as flow and results of research of module's influence on construct coupled with quality such as trust in learning environment and technology acceptance. The development process is based on standards in area of information security (ISO) and learning technologies (IEEE, IMS) and the e-learning quality criteria are taken as input. During the module design, a holistic model of security in e-learning was developed. Additionally, the standard e-learning architecture was upgraded and the standard learner model was adapted. Module is focused on user, therefore the IMS learner model (IMS LIP) is supplemented with structure with task of keeping security parameters of learner's behavior. This supplemented model is building block of upgraded LTSA architecture, called seLTSA, with goal of providing framework for security improvement of e-education processes. Key part of this upgrade is the very module, called eLearnion, which orchestrate with security. In favor of module evaluation and hypothesis check, the existing trust and technology acceptance models are modified. Module is made as plugin for Moodle, open source learning environment, using the rapid prototype method. Because some function required deeper integration in the very environment, certain modification of Moodle code was needed. Modul is implemented and tested inside an e-course with students enrolled. Course lasted three months and learners were surveyed afterward. It is shown that it is possible to create module whose activities contribute to fulfillment of quality assurance criteria by using information security standard. It is confirmed that security is very important factor of user trust in e-learning system. It is partly confirmed that security elements, formulated through security module, are significant for technology acceptance. | true |
Unapređenje učenja jezika struke putem hibridne nastave i sistema za upravljanje učenjem | The improvement of esp learning through blended learning and learning management systems | Disertacija Unapređenje učenja jezika struke putem hibridne nastave i sistema za upravljanje učenjem bavi se analizom unapređenja učenja jezika struke primenom hibridne nastave i sistema za upravljanje učenjem na primeru primene platforme Edmodo. Tematski okvir ove disertacije kao i sprovedeno istraživanje može se svrstati u aktuelne teme metodike učenja stranog jezika i net lingvistike. Disertacija je imala za cilj da utvrdi koliko se ovladavanje specifičnim vokabularom poslovnog jezika može poboljšati primenom sistema za upravljanje učenjem (Learning Management Systems) na primeru platforme Edmodo (Edmodo), kao i da li je to poboljšanje uslovljeno hibridnom tj. mešovitom nastavom. Istraživanje je fokusirano na četiri aspekta: (1) utvrditi stepen do kojeg su studenti ovladali specifičnim vokabularom primenom hibridnog pristupa u odnosu na tradicionalni pristup; (2) utvrditi da li i koliko se jezičko postignuće jezika struke poboljšalo primenom hibridnog pristupa u odnosu na korišćenje tradicionalnog pristupa kod učenja jezika struke; (3) ispitati stavove studenata o primeni informaciono-komunikacione tehnologije u učenju engleskog kao jezika struke; (4) utvrditi stavove o primeni hibridne nastave i platforme Edmodo u nastavi engleskog kao jezika struke nakon sprovedenog eksperimenta. U empirijsko istraživanje uključeni su studenti koji pohađaju nastavu Poslovnog engleskog jezika sa odseka Finansije i menadžment na Visokoj poslovnoj školi strukovnih studija iz Leskovca, starosti 21 ±2, koji su učili strani jezik od trećeg razreda osnovne škole i koji su se nalaze na B2 nivou poznavanja jezika prema Zajedničkom evropskom referentnom okviru za žive jezike. Istraživanjem je obuhvaćeno 80 ispitanika (44 osobe ženskog i 36 osobe muškog pola) . Za određivanje nivoa usvajanja nastavnog sadržaja u ovom istraživanju u obzir su uzeta dva vida jezičkog postignuća: ocena na finalnom merenju (1) kao i srednja vrednost ukupnog zbira poena na svakom pojedinačnom delu testa (2). U prvom delu istraživanja, analizirali smo koliko studenti eksperimentalne grupe poznaju širinu i dubinu vokabulara pre i posle primene hibridne nastave koristeći u tu svrhu testove višestrukog izbora, skalu poznavanja vokabulara i zadatka prepoznavanja vokabulara, i dobijene rezultate uporedili sa rezultatima kontrolne grupe. Rezultati su analizirani kvantitativno (putem T testa, Anove dvofaktorske analize, Efekta veličine i h2 testa) i kvalitativno. Rezultati istraživanja ukazali su da je eksperimentalna grupa znatno više napredovala u odnosu na kontrolnu grupu, što je dovelo do zaključka da se učenje jezika struke može poboljšati primenom hibridnog pristupa, i to primenom platforme Edmodo. U drugom delu istraživanja analizirali smo stavove studenata o primeni IKT u nastavi EJS putem anketnog upitnika kao i stavove i percepciju studenata eksperimentalne grupe o primeni hibridnog pristupa i platforme Edmodo u učenju. Dobijeni podaci upućuju da ispitanici obeju grupa imaju izrazito pozitivan stav prema primeni IKT u nastavi EJS, kao i to da ispitanici eksperimentalne grupe smatraju da se putem hibridnog pristupa povećava njihova efikasnost u učenju, autonomnost, kritičko razmišljanje, kao i motivacija za učenjem. Istraživanje je takođe ukazalo na prednosti koje hibridna nastava ima u odnosu na tradicionalnu u učenju EJS. Opšti zaključak jeste da se ovladavanje specifičnim vokabularom i jezičko postignuće jezika struke značajno povećava primenom hibridne nastave, kao i primenom platforme Edmodo u nastavi engleskog kao jezika struke. Značaj sprovedenog istraživanja ogleda se u predstavljanju jednog savremenog okvira za organizaciju i unapređenje nastave jezika struke na visokoškolskim institucijama u Republici Srbiji. | The dissertation THE IMPROVEMENT OF ESP LEARNING THROUGH BLENDED LEARNING AND LEARNING MANAGEMENT SYSTEMS analyses the improvement of ESP learning by using the blended learning method and the Edmodo platform as a learning management system. The theme of this thesis and the conducted research can be classified into current topics of English Teaching Methodology and technology assisted language learning. The dissertation is intended to determine whether language achievement and mastering ESP vocabulary could be improved via Learning Management Systems and whether this is supported by using the blended learning method. The research is focused on four objectives (1) to determine the level to which the students master their ESP vocabulary by using the blended learning approach in comparison to the traditional one; (2) to determine whether and how language achievement in ESP can be improved by using the blended approach compared to traditional; (3) to examine the students’ attitudes towards the usage of ICT in ESP learning (4) to examine the students’ attitudes towards the usage of the blended learning approach and the Edmodo platform in ESP learning after completing the experiment. The empirical study included students who attended Business English classes at the Department of Finance and Management at the Higher Business School of Professional Studies in Leskovac, age 21 ± 2, who had studied English as a foreign language since the third grade of their primary school (B2 level of language proficiency according to the Common European Framework of Reference for Languages (CEFR)). The study included 80 participants (44 females and 36 males). To determine the level of the teaching material acquired by the students during the experiment, two aspects of language achievement were taken into consideration: the score at the final exam (1); the mean value of the total sum of points from each individual part of the test (2). In the first part of the study, based on examining the breadth and depth of vocabulary knowledge, we analysed the knowledge of the experimental group before and after the blended learning method application, through multiple-choice tests, a vocabulary knowledge scale and a vocabulary recognition task, and then we compared the obtained results with the ones of the control group. The results were analysed quantitatively (by paired samples test, two-factor ANOVA analysis, and the size effect and the chi-square test and qualitatively. The study showed that the results of the experimental group were significantly better in comparison to that of the control group, which led to the conclusion that ESP learning can be improved by both the application of the blended learning approach, and the application of the Edmodo platform. In the second part of the study we analysed the attitudes of the participants in both groups towards the use of ICT in ESP learning as well as the attitudes and perceptions of the participants in the experimental group towards the implementation of the blended learning approach and the Edmodo learning platform for ESP learning. The obtained results indicated that the participants in both groups have a very positive attitude towards the use of ICT in ESP learning. Also, the results of the experimental group showed that its participants find a blended approach useful in learning ESP contents, promoting their critical thinking and increasing their motivation. The research also pointed to the advantages of the blended learning courses over courses taught in a traditional way. The general conclusion is that mastering ESP vocabulary and language achievement are significantly improved when the blended learning method and the Edmodo platform are applied in ESP learning. The significance of this research can be seen as an attempt to present a modern framework for organizing and promoting ESP courses at higher education institutions in the Republic of Serbia. | true |
Digitalni dijalog kao reinženjering u sistemu hibridnog učenja | REZIME Generacije učenika 21. veka odrastaju uz digitalne tehnologije. Digitalne uređaje kao što su mobilni telefoni, tablet i laptop računari oni koriste svakodnevno, u međusobnoj komunikcaciji, za zabavu, za prikupljanje raznih informacija, ali i za učenje. Protok informacija je daleko brži, a nastavnik i udžbenik odavno nisu jedini izvori školskog gradiva. U takvoj atmosferi su kreativnost na času i pažnja učenika prepušteni isključivo ličnoj inicijativi, kreativnosti i entuzijazmu nastavnika. Od produkata savremenih informacionih tehnologija se očekuje da u tom smislu unaprede neposrednu nastavu i prilagode je zahtevu vremena. Digitalni dijalog, kao relativno nov koncept podrške tradicionalnoj nastavi predstavlja jedno od mogućih rešenja. On upravo predstavlja koncept tehnološke podrške za ostvarivanje asimetričnog partnerstva, koje počiva na odgovarajućoj komunikaciji između učenika i nastavnika. Međutim, brojni eksperimenti i pojedinačna iskustva primene digitalnog dijaloga u nastavi, od uvođenja digitalnih klikera do interneta inteligentnih uređaja, govore da se njegovi puni efekti mogu očekivati tek nakon sprovedenog reinženjeringa procesa postojećeg sistema. Redizajniranje neposredne nastave implicira stvaranje novog sitema za učenje – hibridni sistem baziran na digitalnom dijalogu. Ovaj rad predstavlja jedno od istraživanja dometa digitalnog dijaloga u nastavi. Najpre su ispitivane mogućnosti za realizaciju digitalnog dijaloga u praksi: pedagoški, tehnički i bezbedonosni zahtevi. Na osnovu tih rezultata izrađen je konceptualni okvir za analizu i projektovanje procesa i postavljena osnova za razvoj novog, efikasnijeg sistema kroz reinženjering postojećeg sistema hibridnog učenja. U istraživanju su analiza i modelovanje obavljeni korišćenjem standarda IDEF0. Evaluacija rezultata je obavljena sprovođenjem eksperimentalnog istraživanja, merenjem efekata primene digitalnog dijaloga na dva odeljenja 3. razreda srednje elektrotehničke škole u Nišu, kroz tromesečni klasifikacioni period. Rezultati istraživanja su potvrdili početne hipoteze. Pokazalo se da savremene informacione tehnologije omogućavaju da se primenom BYOD koncepta formira informacioni sistem za digitalni dijalog u učionici. Takođe je dokazano da se primenom digitalnog dijaloga u nastavi ostvaruje znatno viši stepen intrakcije obrazovnih subjekata uz mogućnost da se istovremeno digitalno dokumentuje čitav nastavni proces u realnom vremenu. | ABSTRACT Generations of 21st century students grow up with digital technologies. They use digital devices such as mobile phones, tablets and laptops everyday, in communication, for entertainment, for gathering various information, but also for learning. The flow of information is much faster, and the teacher and textbook for a long time are not the only sources of school material. In such an atmosphere, creativity is on the time and attention of students, left exclusively to personal initiative, creativity and enthusiasm of teachers. The products of modern information technologies are expected to improve immediate teaching in this respect and adapt them to the demand of time. Digital dialogue, as a relatively new concept of support for traditional teaching, is one of the possible solutions. It is precisely the concept of technological support for achieving an asymmetrical partnership, based on appropriate communication between students and teachers. However, numerous experiments and individual experiences of applying digital dialogue in teaching, from the introduction of digital clickers to the internet of things, say that its full effects can only be expected after a reengineering process of the existing system has been carried out. Redesigning immediate teaching implies the creation of a new learning environment - a hybrid system based on digital dialogue. This paper represents one of the research of the range of digital dialogue in teaching. First, the possibilities for realization of digital dialogue in practice, pedagogical, technical and security requirements were examined. On the basis of these results, a conceptual framework for the analysis and design of the process was developed and the basis for the development of a new, more efficient system was developed through the reengineering of the existing hybrid learning system. In the research, the analysis and modeling were performed using the IDEF0 standard. Evaluation of the results was carried out by conducting experimental research, measuring the effects of the application of digital dialogue in two departments of the third grade of the secondary electrical school in Nis through the three-month classification period. The results of the study were confirmed by the initial hypothesis. Modern information technology has proven to enable the use of the BYOD concept to form an information system for digital dialogue in the classroom. It has also been proven that by using digital dialogue in teaching, a significantly higher level of intra-educational subject is realized, while simultaneously digital documentation of the whole teaching process in real time. | true |
|
Analiza parametara za procenu seizmičkog odgovora višespratnih armiranobetonskih okvira | Analysis of parameters for seismic response assessment of multy-storey reinforced concrete frames | U radu su analizirani uticaji parametara: klase dukktilnosti, projektnog seizmičkog dejstva i spratnosti na seizmički odgovor AB okvira projektovanih prema evropskim normama EN 1992 - 1 i EN 1998 - 1.Odgovor konstrukcije, dobijen primenom nelinearnih statičkih i dinamičkim metoda, je razmatran na globalnom, spratnom i lokalnom nivou. Procena stanja je sprovedena pre svega direktnim poređenjem zahteva rotacije tetiva stubova i greda okvira sa kapacitetom za dva granična stanja prema EN 1998 - 3. Pored toga, upoređeni su zahtevi sa kapacitetom u pogledu duktilnosti krivina kritičnih poprečnih preseka i zahtevi odnosa međuspratnog pomeranja i spratne visine sa tipičnim vrednostima za očekivani nivo oštećenja konstrukcije. | The paper analyzed influence of parameters: ductility class, design seismic actions and the number of story on seismic response of RC frames designed according to EN 1992-1 and EN 1998-1. Seismic response, obtained using nonlinear static and dinamic methods, at global, storey and local levels was discussed. Assessment was carried out primarly by direct comparison chord rotation RC frames columns and beams demands with a capacity of two limit states according to EN 1998-3. In addition, curvature ductility critical regions demands and capacitiy and inter storey drift demands and tipical values for expected level of structural damage, were compared. | false |
Nacija, subjekt, tekst (književnost egzila i postjugoslovenski kulturni prostor) | Nation, Subject and Text (the Literature of Exile and the Post-Yugoslav Literary and Cultural Landscape) | Ovaj rad bavi se relacijama i odnosima diskurzivnih/tekstualnih tipologija koji ulaze u proces konstituisanja nacija – nastalih nasilnim raspadom nekada jedinstvenog jugoslovenskog istorijskog (političkog i kulturnog) prostora – i subjekt-pozicija unutrašnjeg/spoljašnjeg egzila, koji se opiru ovom totalitarnom konstituisanju (ili mu, sa druge strane, podležu). Kao paradigmatični primeri analize tipologije/topologije izgnanstava iz još uvek dominantnog velikog narativa Nacije, koriste se romani Vladimira Arsenijevića (U potpalublju), Dubravke Ugrešić (Muzej bezuvjetne predaje), Davida Albaharija (Sneţni ĉovek) i Aleksandra Hemona (Nowhere man), koji prepliću lično, autobiografsko svedočenje, sa načinima fikcionalizacije i narativizacije pozicije autora/autorke kao prisilnog i/ili dobrovoljnog egzilanta/egzilantkinje. Unutrašnja pozicija egzila u romanu U potpalublju, preispituje se kroz odnos naratora sa unutrašnjom mikro-zajednicom prijatelja koja je u stalnom osipanju usled mobilizacije za srpske nacionalističke ratove, nasilnog slanja na front i čak dobrovoljnih opredeljenja pojedinih prijatelja da učestvuju u osvajačkom ratu Srbije protiv prvih suseda. Iz pozicije svedoka-saučesnika preispituje se lični stepen trpeljivosti prema stradanju, kao što se i skrutinizuje etička odgovornost kao i ne-mogućnost odupiranja u tački potpune unutrašnje izolacije. Pozicija pseudo-religijskog eskapizma se u jednom trenutku spaja sa dominantnom pozitivnom sublimacijom i estetizacijom rata i masovnih zločina. Tako se zajednica unutrašnjeg egzila, između ostalog, osipa zato što ne može da artikuliše sopstveni konsenzualni, moralni, anti-ratni imperativ nepristajanja na priklanjanje propagandi dominantne nacionalističke zajednice. U Muzeju bezuvjetne predaje strategija građe romana kao muzeološkog eksponata dovodi subjekt-poziciju „kolekcionarke― u stanje stalno grozničavog prikupljanja memorabilija i dokaza ličnog porodičnog kao i zajedničkog konfederativnog života socijalističke zajednice. Privatna kolekcija porodične arhive (auto-biografske sadržine) pretvara se u arhivsku studiju retuširanja i oživljavanja detalja iz onoga što je upamćeno i, sa druge strane, zaboravljeno ili potpuno pervertirano. Nostalgično-melanholična pozicija sabiračice kičastog „škarta― odbačenih predmeta, transformiše čitavu arhivu u amalgam rekonstruisanog pamćenja. Mnemotehnološki zalog pamćenja tako postaje polje borbe za određenu vrstu etičko-estetičkog imperativa protiv konfiskacije pamćenja dirigovanim zaboravom (uz snažno polemisanje sa pozicijom kulturalizacije i estetizacije maskulino-šovinističkog nasilja). Sneţni ĉovek Davida Albaharija problematizuje perspektivu totalno izolovanog ali strogo logocentrizovanog diskursa „subaletna― u prividno trenutnom a zapravo trajnom egzilu. Simbolički ispražnjeni subjekt prati se kroz vrlo disociranu, repetitivnu strukturu romana, koji u duhu poststrukturalizma razgrađuje sopstveno logocentrično „središte― i iznova ga uspostavlja. Ova oscilacija narativnog „klatna―, polarizacija prisustva i odsustva – odsutnog prisustva – odvija se kroz umnožavanje i diferencijaciju deridijanskih „nemih― tragova teksta-svedočanstva usled simultanog dekomponovanja državnog suvereniteta (bivše države) i subjekt-pozicije koja se raspada „iznutra―. Ova postmodernistička klopka teksta kao strukture „levka―, koji se piše usled negiranja procesa pisanja i uprkos njemu, dok fikcionalizovani subjekt varljivo pokušava da sanira posledice ličnog samoispisivanja u traumatičnom ekscesu opsesivnih reiteracija – zapravo vodi deridijanskoj nesvodivoj razlici između teksta i glasa, teksta i „govora ćutanja― kao mesta sublimirane traume. Raspadanje „suvereniteta― govorne instance nemo govori, na metaforičan i metonimijski način, logikom prećutkivanja i potiskivanja, o nasilju suvereno-etničkog samoizricanja i „samo-opredeljenja―, odnosno koincidira sa fantomalizovanom perspektivom potpunog identitetskog stapanja bivše-državnog i sadašnjeg subjektovog postojanja koje je takođe pod znakom pitanja usled izostanka ove neimenovane nadinstance. Nacionalističko, kao i sa druge strane, neokolonijalno nasleđe, funkcioniše ovde sve vreme kao prećutani interlokutor. Nowhere man predstavlja poziciju subjekta egzila ukrštenu sa detaljima iz lične biografije samog Aleksandra Hemona koji su „pozajmljeni― naslovnom protagonisti, Jozefu Proneku. Delimično na tipičan postmodernistički način kroz efekat dvojništa, delimično pak kroz problematizovanje post- traumatskog afektivnog umnožavanja pozicija svedočenja traume, kroz multiperspektivnu narativnu poziciju i deziluzionističko razbijanje imaginarnog „zida― prema čitaocu – izgrađuje se psihogeografska, ukrštena afektivna mapa traumatičnog svedočenja mesta izgnanstava. Od čitaoca se iznova zahteva pozicija empatičke uznemirenosti, kao i pretresanja i inspekcije istorijskih činjenica progona i etničkih čišćenja, uprkos traumatici tog uvida, a u korist imperativa sa-znanja i svedočenja. Traumatska „transverzala―, koja prati put Jozefa Proneka (u stilu „romana o odrastanju―) od predratnog Sarajeva (pre srpske opsade) preko Ukrajine i Kijeva do S.A.D. Čikaga (kao „konačne―, današnje egzilantske destinacije samog Aleksandra Hemona), osciluje na način petlje i vraćanja/reiteracije mestima zazora i terora. Bilingvalna pozicija autorstva Aleksandra Hemona, dodatno problematizuje i samu nužnost svedočenja postratne traume na „maternjem― jeziku, kao što prevođenje i ono što ono uključuje/isključuje postaje jedna od povlašćenih tema usled identitetskog posvajanja egzilanta u homogenim zajednicama koje svoj status potvrđuju i potpunom nasilnom, krivotvorenom ekvivalencijom između etnije,nacije, jezika i pisma. Na kraju, dovodi se u pitanje i odnos prema dominantnim patrilinearnim, patrijahalno-nacionalističkim formama „fikcionalizacije― zajedništva putem „izmišljene tradicije― na koju se nacionalistička zajednica uvek iznova poziva. Literarna fikcionalizacija stoga predstavlja jedan oblik mogućeg drugačijeg imaginiranja zajedništva koji se opire dominantnim nacionalističkim svrstavajućim imaginiranjima. | This thesis centers on inter-relations of discursive/ textual typologies which constitute national states established after the violent tearing apart of a formerly united Yugoslav historical (political and cultural) landscape as well as the newly established subjectpositions of the inner/internal exile resisting the totalitarian process of re-constitution (or on the other hand conforming to it). The relevant examples of the analysis of the typology/ topology of the detachment from still prevailing and dominant Grand National narrative, are four selected novels: In the Hold by Vladimir Arsenijevic, The Museum of Unconditional Surrender by Dubravka Ugresic, Snow man by David Albahari and Nowhere Man by Aleksandar Hemon. In these novels, specific forms of personal, biographical testimonies are intertwined with different modes of fictionalization and narrativization of the authors‘ positions as those of compulsory and/or voluntary exiles. The position of inner exile in In the Hold questions the narrator‘s relations towards an inner micro-community of friends which is ever dispersing and decreasing because most of them were mobilized for Serbian nationalist war (some of them by force, others willingly taking part in Serbian aggression against its near neighbours). The position of a witness-accomplice allows an examination of a personal level of tolerance for suffering as well as scrutinizing one‘s ethical responsibility and also the impossibility of resistance in the situation of an utmost isolation. The prevailing mode of pseudo-religious escapism at one moment merges with the dominant positive sublimation and the aestheticization of violence and war crimes. Therefore, the community of inner exiles dissipates, because it cannot articulate its consensual, ethical, anti-war imperative of disconsent. In The Museum od Unconditional Surrender, the strategy of novel structured as a museological exhibit (artefact) transforms the narrator into a figure of a female collector. The condition is that of permanent feverish collecting of memorabilia and pieces of evidence of family and communal life in a former socialist confederative background which was violently interrupted. The private collection of a family archive (with its autobiographical contents) becomes an archive study of retouching and reviving the common (communal) collective memory. The nostalgic-melancholic collection of kitsch 'rejects', that is, rejected items, transforms the whole archive into an amalgam of memories re-constructed. Mnemotechnical photographic strategy of memory re-collection thus becomes the battlefield for a certain ethical and aesthetical impetus directed against the confiscation of memory imposed by an orchestrated oblivion. Using the technique of essayistic comments and footnotes, Ugresic also provides a strong polemical discourse, arguing with the position od culturalization and aesthetization of masculino-chauvinistic, nationalistic violence. Snow Man by David Albahari problematizes the perspective of a completely isolated (but rigidly logocentric) discourse of the 'subaltern'. The oblivious subject of exile reveals his position in a dissociated, repetitive manner of the novel structure which, in a poststructuralistic mode, undermines its own logocentric 'core'. The opposition between the presence and absence – the absent presence – is achieved by means of multiplication and differentiation of Derridian silent traces. The discourse structure serves in itself as a testimony of a symbiotic de-composing which simultaneously incorporates the issues of sovereign state and a subject-position implied within this narrative of sovereignty. This postmodern textual-trap in the 'funnel' mode writes itself precisely because of and in spite of its state of denial while the fictionalized subject is deceptively trying to cope with the consequences of introspective 'selfwriting'. It leads to a Derridean irreducable difference between the text and the speech act, that is the text and the speaking through remaining silent. The disintegration of the speech act 'sovereignity' voices itself in a manner of silent oblivion, by the logic of the supressed and inarticulated violence of the ethnic sovereignty haunting the scene of exile. Nationalistic perspective merged with neocolonial heritage functions as a supressed split interlocutor. Nowhere Man introduces the position of an exile subject intertwined with personal details from the biography of the author, Aleksandar Hemon, which are 'borrowed' to the main protagonist, Jozef Pronek. The effect of doubling identity functions as a symptom of a post-traumatic stress disorder which leads further to affective spectral multiplication of a testifying position of the historical trauma. The multiperspective narrative position triggers dis-illusionistic crossing an imaginary boundary toward the reader who is in some cases implied in the text as another witness. Thus, a supposedly engaged reader can trace the constructed psychogeographic, overlapping affective mapping of traumatic testimonies, embracing the position of emphatic unsettlement, dealing with the memory of the places marked by exile and persecution which are a part of Josef Pronek‘s life path. Resembling the tradition of bildungsroman, the memory loop starts unraveling from the focal persective of the narrator‘s memories of pre-war Sarajevo (before the Serbian siege), Ukraine and Kiev, to the US (Chicago being the 'final' exile destination of Aleksandar Hemon himself). Hemon‘s bilingual position additionally problematizes the very necessity of testifying the war trauma in his 'mother tongue'. On the other hand, the process of translation and what it includes/excludes becomes one of the essential themes due to exile‘s identity appropriation by (or assimilation within) homogenous communities. The total appropriation of the exile‘s complex, bilingual language situation within the given social symbolic order is achieved through violent, falsified equivalence between the ethnicity, language and writing – which constitute(s) the nation-belonging. Eventually, this thesis questions the inter-relation between the dominant patrilineal and patriarchal-nationalistic forms of fictionalization of being-together forming the comm-unity. It happens by means of invented tradition which the nationalist community always already reiterates/ evokes. Therefore, literary fictionalization represents different writing strategies of imagining community which opposes to dominant nationalistic consensual imagining. | false |
Primena beskontaktnih metoda za 3D digitalizaciju skulpture i ugradnja zaštite od zloupotrebe u 3D virtuelni model | Application of Non-Contact Methods for 3D Digitization of Sculpture and Watermark Embedding for Protecting a 3D Virtual Model from Abuse | Ovo istraživanje ima za cilj kreiranje pristupa za zaštitu virtuelnih 3D modela od zloupotrebe dostupnih širokom auditorijumu na internetu. Pristup predložen u istraživanju je primenjen na skulpturi, izabranom objektu od istorijskog značaja. Zasniva se na 3D digitalizaciji skulpture koja je izmenjena dodavanjem lokalnih detalja od gline, a koje je predložio vajar i na deljenju na internetu 3D virtuelnog modela dobijenog digitalizacijom skulpture sa ugrađenim zaštitnim elementom. Detalji od gline ugrađeni u skulpturu su asimetrični i diskretni da budu neprimetni prosečnom posmatraču. Originalna skulptura je takođe 3D digitalizovana i generisan je njen 3D model. Dobijeni 3D modeli su upoređeni i izmereno je odstupanje geometrije kako bi se utvrdilo u kojoj meri je ugrađeni zaštitni element neprimetan za prosečnog posmatrača, ali i da se taj element može detektovati i po potrebi ukloniti sa 3D modela sa ugrađenom zaštitom. | This research aims to suggest an approach for protecting virtual 3D models from abuse while making them available on the Internet. The proposed approach was applied to a sculpture, an object of cultural heritage. It is based on the digitization of the sculpture altered by adding local clay details proposed by the sculptor and on sharing on the Internet a 3D model obtained by digitizing the sculpture with a built-in error. The clay details embedded in the sculpture are asymmetrical and discreet to be unnoticeable to an average observer. The original sculpture was also digitized and its 3D model created. The obtained 3D models were compared and the geometry deviation was measured to determine that the embedded error was invisible to an average observer and that the built-in error can be extracted. | false |
Ontogenija i filogenetski odnosi vrsta roda Niphargus Schiödte, 1947 (Crustacea: Amphipoda: Niphargidae) sa područja Srbije | Ontogeny and phylogenetic relationships of the species of the genus Niphargus Schiödte, 1947 (Crustacea: Amphipoda: Niphargus) from the territory of Srbija | Pored brojnih pokušaja i informacija dobijenih analizom morfoloških karakteristika i metodama molekularne taksonomije jedan od najbrojnijih rodova slatkovodnih rakova na svetu, rod Niphargus, i dalje ima problematičnu i nerazrešenu taksonomiju. Predložene grupe dobijene na osnovu morfoloških analiza koje se danas koriste u sistematici nisu u skladu sa rezultatima molekularno filogenetskih istraživanja. Nove vrste se često otkrivaju, mahom ih odlikuje stenoendemičnost, a detektovan je i veći broj kriptičkih vrsta. Svega par vrsta nije vezano isključivo za subterestičnu slatkovodnu sredinu. Odsustvo cirkadijalnog ritma, male godišnje temperaturne oscilacije sredine koju naseljavaju i nepravilni priliv hranljivih materija je uslovio drugačije životne strategije, uključujući i razviće, u odnosu na epigejske srodnike. Sve pripadnike roda karakteriše adaptacija na hipogejsku sredinu u vidu odsustva organa vida, izduženih ekstremiteta, većeg broja taktilnih dlačica, itd. Posebnu poteškoću u određivanju taksonomije ove grupe predstavlja to što se kod nekih vrsta određene morfološke strukture, koje se mogu koristiti ili se koriste kao taksonomski karakteri, menjaju tokom ontogenije, čineći tako da juvenilni primerci jedne vrste liče na odrasle jedinke druge vrste. U cilju rasvetljavanja filogenetskih odnosa i taksonomskog statusa u okviru roda Niphargus, korišćen je integrativno taksonomski pristup i kombinacija molekularnih markera. Vršeno je i praćenje alometrijskih promena u toku ontogenije ključnih morfoloških karaktera različitih preadultnih uzrasnih kategorija. Detektovani su glavni morfološki karakteri vrsta koje su do sada registrovane na teritoriji Srbije (151 morfometrijskih i 186 merističkih). Analiza karaktera je izvršena na sakupljenim uzorcima, kao na osnovu literaturnih podataka koji su do sada objavljeni za vrste koje naseljavaju područje Srbije. Od 22 navedene vrste koje žive u Srbiji, vrsta Niphargus euserbicus je odabrana kao organizam za dalju ontogenetsku studiju. Vrsta pripada morfološkoj grupi Niphargus remyi- ravanicanus, čija ontogenija do sada nije izučavana. Odabrani su određeni morfološki karakteri koji su se pratili tokom ontogenije. Utvrđeno je koji su od stabilnih karaktera na nivou vrste podložni alometrijskom rastu. Vremensko javljanje trnova i bodlji na gnatopodama, pereopodama, epimeralnim pločama i telzonu u postembrionalnom razviću je predstavljeno sekvencom koja se može koristiti za upoređivanje među vrstama. Dobijeni podaci idu u prilog hipotezi da heterohronija igra značajnu, ako ne i ključnu ulogu, u evoluciji ovog roda. Prilikom uzorkovanja i analiza u toku ove studije, detektovana je i nova vrsta za nauku, Niphargus mirocensis u speleološkom objektu Rakin ponor, planina Miroč, zapadna Srbija. Novootkrivena vrsta je ujedno i prva vrsta roda Niphargus na području Srbije koja je dokumentovana metodama molekularne genetike. Dobijeni molekularno-filogenetski rezulati sugerišu da vrsta pripada kladi jezerske ekomorfe rasprostranjene u Italiji i centralnoj oblasti Dinarida. Vrsta ima markantnu morfologiju sa velikim i robusnim telom, dužim ekstremitetima, glomaznim i predatorskim gnatopodama, što je tipično za jezerski ekomorfe. Novo otkriće predstavlja geografsko proširenje opsega pomenute klade, čije su vrste uglavnom poznate kao stenoendemične. | Even after countless experiments and information obtained by morphology and molecular biology, one of the most numerous genera of freshwater crustaceans in the world, Niphargus, still has a problematic and unresolved taxonomy. The proposed morphological groups, which are used today, are inconsistent with the molecular phylogeny. New species are frequently discovered and are mostly characterized by stenoendemicity, and a larger number of cryptic species have been detected. Only a few species are not related exclusively to the subterrestrial freshwater environment. The absence of circadian rhythm, smaller environmental annual temperature oscillations, and irregular inflows of nutrients have conditioned different life strategies, including their development, with regard to their epigeic relatives. The members of order are characterized by adaptation to the underground environment in the form of the absence of organs of sight, elongated extremities, a larger number of tactile hairs, etc. In some species, certain morphological structures, which can be used or are used as taxonomic characters, are changing during ontogeny, which makes juvenile specimens of these species resemble adult individuals of some other species. In order to resolve the phylogenetic relationships and taxonomical status of genus Niphargus, the combination of molecular methods and morphological analysis was used. Allometric changes during the ontogeny of key morphological characters were also observed in specimens of pre-adult age categories. Key morphological characters of the genus were detected (151 morphometric and 186 meristic). Character analysis was performed on collected samples and from literature data, for species inhabiting the territory of Serbia. During sampling a species new to science was described, Niphargus mirocensis. Of the 22 listed species, Niphargus euserbicus was chosen to be a study animal for ontogenic analysis. The species belongs to the artificial morphological group Niphargus remyi-ravanicanus, whose ontogenetic development has not been studied so far. Characters to follow during ontogenetic development were selected. They have been tested to be stable at the species level, susceptible to allometric growth and being polymorphic. The temporal occurrence of thorns and spines in postembryonic development is presented by a sequence that can be used for comparison between species. The obtained data further support the hypothesis that heterochrony plays a significant, if not a key role in the evolution of the genus. The newly discovered species Niphargus mirocensis, is the first species on the territory of Serbia that is molecularly discriminated. The obtained phylogenetic results suggest that it belongs to the clade of the lake ecomorph, also distributed in Italy and the central Dinaric region. The species has a recognizable morphology with a large and robust body, the longer body extremities, bulky and predatory gnathopods, that is typical for a lake ecomorph. The new discovery represents a geographical expansion of the range of the mentioned clade, whose species are mostly known as stenoendemic. | true |
Politički diskurs dendizma u Vajldovim komedijama društva | The Political Discourse of Dandyism in Wilde’s Society Comedies | Krajem XX veka, u periodu bujanja postmodernih teorija književnosti i kulture, Oskar Vajld je revitalizovan kao kanonski anglo-irski autor i rekonceptualizovan kao viktorijanska društvena ikona kroz koju se prelamaju tabuizirana seksualnost, fragmentirani nacionalni identitet i revolucionarna politička stremljenja. Prethodno marginalizovan kao šarmantni zabavljač imperijalne elite i književni diletant, Vajld je naprasno, kroz vizuru novih teorija, izrastao u mislioca čija poetika anticipira moderno, kao i postmoderno viđenje sveta i umetnosti. Ova disertacija sagledava Vajldove komedije društva kao refleksiju kulturne transformacije i političkih previranja s kraja XIX veka. Osmišljen u skladu sa konvencijama komercijalnog teatra, Vajldov komediografski izraz podrazumevao je kompromis sa dominantnim tržišnim ukusom, ali i kreativni postupak koji ima svoju subverzivnu notu. U populističkoj formi svojih komedija, Vajld je iznalazio prostor za disonantni glas koji sa izvesnom dozom suptilnosti poziva viktorijansku javnost na preispitivanje društvenih normi o aktuelnim pitanjima roda, klase, imperije i seksualnosti. Iako se u Vajldovim zapletima mogu locirati nebrojeni moderni i klasični izvori, njegova scenska delatnost pomalja se kao inventivna u realizaciji, dinamična u političkoj relevantnosti i vitalna u istorijskoj istrajnosti. Vajldova estetizovana komunikacija laganjem pokazuje se kao srodna irskoj oralnoj tradiciji, ali i filozofiji dendizma koju dramatičar vaskrsava na pozornici. Dendi je Vajldov eksponent romantičarske hirovitosti u eri viktorijanske pragmatičnosti. On je modni diktator, kulturni provokator i umetnik življenja, a odeća je njegova poezija, izraz revolta i suštinskog konformizma. 7 Dendijeva kreacija je solipsistička, ali ne odvija se u izolaciji, već kroz posmatrače. Bez svoje publike, dendi ne postoji. Postavljen na scenu, dendi kao estetsko i naizgled pasivno biće oživljava u svojstvu glasnogovornika vajldovske filozofije koja kroz ironiju i paradoks podriva društveno podobna stanovišta i formira zid jezičke ambivalentnosti koji i danas priziva nove vidove dekodiranja. Sučeljenost tradicionalnosti i inovativnosti, derivativnosti i originalnosti, konvencionalnosti i subverzije u Vajldovom dramskom postupku nagoveštava da se u samoj formi njegovih komedija može razabrati upravo ona tenzija koja sačinjava srž njegove književnosti i centralnu dihotomiju njegovog životnog i umetničkog performansa. Reč je o dendijevskoj rascepljenosti između inheretne buntovnosti i konformističke pritvornosti, na osnovu čega se Vajldove komedije prepoznaju kao medijum koji valjano odražava kompleksnost njegove poetike i obujmljuje sve kontradiktorne aspekte njegove filozofije. Ova disertacija razmatra Vajldov dramski tekst kroz pristup koji je pre društveno nego literarno orijentisan, pre materijalan nego egzistencijalan. Teza je fokusirana ne na sam tekst koliko na socijalnu interaktivnost teksta u političkim, istorijskim i kulturološkim diskursima Britanske imperije na izmaku viktorijanske epohe. Vajldove komedije otuda su sagledane kao dramska književnost i pozorišni performans, ali i kao kulturni artefakt i scensko ogledalo poznoviktorijanskog sveta u tranziciji. U svom istraživanju, teza se oslanja na masivan kritički korpus o Vajldu, ali i teži da se nadoveže na njega, predoči sopstvenu argumentaciju i izvrši blago pomeranje diskusije ka manje ispitanim obodima. Podrobnije upoznavanje sa politikom Vajldove komedije i njene publike proširiće i humanizovati naš fiksirani pogled na viktorijance i pružiti mu dodatnu istorijsku dimenziju. U tom procesu, disertacija će predočiti načine na koje Vajldova poetika reflektuje kulturne osobenosti fin de siècle Britanije, ali i podstiče zapitanost nad ljudskim stanjem u maniru koji je podjednako prijemčiv za našu digitalnu epohu. | Towards the end of the twentieth century, Oscar Wilde was revitalized as a canonical Anglo-Irish author and re-conceptualized as a Victorian social icon who embodied tabooed sexuality, fragmented national identity and revolutionary political aspirations. Previously marginalized as a charming entertainer of the imperial elite and a literary dilettante, Wilde sprang into academic recognition as a thinker whose poetics anticipated the modern, as well as postmodern conception of the world and art. This dissertation examines Wilde’s society comedies as a reflection of cultural transformation and political turmoil at the close of the nineteenth century. Conceived in accord with the conventions of commercial theatre, Wilde’s dramatic expression was marked by a compromise with the dominant taste of the market, but it also entailed a creative strategy which had its subversive note. In the populist form of his comedy, Wilde found space for a subtle dissonant voice which invited the Victorian audiences to review social norms on the topical issues of gender, class, empire and sexuality. Although Wilde’s plots reveal countless modern and classical sources, his plays loom as inventive in execution, dynamic in political relevance and vital in historical durability. Wilde’s aestheticized communication through lying proves to be akin to the Irish oral tradition as well as the philosophy of dandyism which the playwright revived on the stage. The dandy is Wilde’s exponent of romantic whimsicality in the era of Victorian pragmatism. He is a fashion dictator, cultural provocateur and a supreme artist of life. Clothing is his poetry, a sartorial expression of his apparent revolt and essential conformity. The dandy’s creation is solipsistic, but it does not enfold in isolation. Without his audience, the dandy does not exist. Once he is placed on the stage, the dandy, as an aesthetic and seemingly passive creature, comes to life as the spokesman of Wildean philosophy which uses irony 9 and paradox to undermine socially acceptable views and to build a wall of linguistic ambivalence which still invokes new forms of decoding. Wilde’s dramatic method thrives on the oppositions between traditionalism and innovation, derivativeness and originality, conventionality and subversion, thus suggesting that the very form of his comedy exemplifies the tension which stands as the existential core of his literature and the central dichotomy of his performance of life. That tension is the dandy’s schism between inherent rebellion and conformist pretence, which is why Wilde’s comedies can be recognized as a medium that properly reflects the complexity of his poetics and embraces all the contradictory aspects of his philosophy. The approach to Wilde’s dramatic text is socially rather than literarily inclined, material rather than existential. The dissertation is focused not on the text itself but on the social interactivity of the text within the political, historical and cultural discourses of the British Empire at the apex of its power. Wilde’s comedy is therefore observed as dramatic literature and theatrical performance, but also as a cultural artefact and a stage mirror of the late Victorian world in transition. The research relies on the massive body of critical work on Wilde, but it also aims to complement it, present its own argument and make a slight shift of the discussion towards the less examined edges. A keener awareness of the politics of Wilde’s comedy and its audience serves to expand and humanize our fixed view of the Victorians and provide it with an additional historical dimension. In this process, the dissertation will demonstrate the ways in which Wilde’s poetics not only reflects the cultural traits of the fin de siècle Britain, but also evokes a sense of wonder about the human condition in a fashion which is just as provocative in our digital era. | false |
Uopštenja Šatenovih normi grafova i kombinatorne primene | Extended Schatten norms of graphs and combinatorial applications | U ovoj doktorskoj disertaciji dobijeni su neki rezulteti u oblasti teorije grafova i njenih primena. | In this doctoral thesis we obtained some results in graph theory and its applica- tions. In the rst chapter, we give the review of basic notions and theorems of combinatorial theory of graphs, spectral theory of graphs, random graphs and distribution of their eigenvalues. The most detailed consideration is given to adjacency matrix and properties of its spectrum. In particular, in this dissertation we study Energy of graphs and generalizations of it. Energy of graph is the sum of absolute values of eigenvalues of a graph. Schatten norms of graphs represent p-th degree norm of singular values of graph, and the special cases of this norm for p = 1 corresponds to the Energy of graph. In chapter three of this dissertation we are given the most original scientic contribution. We prove the conjecture of Nikiforov about Schatten norms of graphs when p > 2. First we prove that conjecture is true for some special classes of graph (for trees and strongly regular graph with maximal energy). After that, we prove the conjecture in the general case. Auxiliary theorem obtained in the proof of this conjecture is also an original result which gives a sharp upper bound of sum of quadratic of the largest k singular values of graph. A corollary of this theorem which gives an upper bound for sum of squares of the biggest two singular values of graph can be useful in further research. In the subsection 3.3 we give an original theorem about asymptotic properties of spectrum and thus energy of complement graph for a large values of n. In the subsection 3.4 we calculate a mean of p-th degree of singular values and upper bound of geometric mean of almost all graphs. The last chapter shows relation between combinatorial theory of graphs with universal universal algebra and mathematical logic. The central part of this chapter is original and shorter proof of an important theorem which solves a dichotomy conjecture for CSP problem on undirected graphs. | false |
Istraživanje faktora koji određuju pružanje preventivnih usluga u primarnoj zdravstvenoj zaštiti | Investigation of factors determining the provision of preventive services in primary health care | Korišćenje preventivnih zdravstvenih usluga prepoznato je kao dugoročno zdravstveno ulaganje zbog svog potencijala da pomogne pojedincima da brinu o svom zdravlju. Ova studija imala je za cilj da istraži dostupnost i pružanje preventivnih zdravstvenih usluga u primarnoj zdravstvenoj zaštiti (PZZ) u oblastima rada opšte medicine, pedijatrije i ginekologije, kao i da analizira uticaj sociodemografskih i zdravstvenih faktora na pružanje preventivnih zdravstvenih usluga. Metod: Ova studija preseka koristila je podatake Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje i Republičkog zavoda za statistiku Srbije za 2015. i 2018. godinu. U analizu je uključeno 149 opština sa nezavisnim jedinicama PZZ. Za ispitivanje povezanosti između pružanja preventivnih usluga i sociodemografskih i zdravstvenih karakteristika stanovništva korišćene su bivarijantne i multivarijantne regresione analize. Rezultati: U modelu višestruke regresije za domen pedijatrije, veći broj pruženih preventivnih zdravstvenih usluga na 1.000 dece, imale su opštine gde su deca imala višu stopu završetka osnovne škole (p=0.024) u 2015 i (p=0.023) 2018. god. Veći izdaci za zdravstvenu zaštitu (p=0.017) u 2015. god, veće očekivano trajanje života na rođenju (p=0.041) u 2015. god. i deca iz urbanih sredina u 2018. god. (p=0.020) takođe su promenljive koje su bile pozitivno povezane sa brojem pruženih preventivnih zdravstvenih usluga kod izabranog lekara. Što se tiče oblasti opšte medicine, višestruka regresiona analiza pokazala je da odraslo stanovništvo (19+) sa većim izdvajanjima za zdravstvenu zaštitu po glavi stanovnika (p=0.006) u 2015. god. i većom stopom završetka osnovne škole (p=0.004) u 2018. god., kao i većom prosečnom zaradom (USD) (p=0.018) u 2018. god. u većoj meri koristi preventivne usluge na 1.000 odraslih. Što je bila veća smrtnost od hroničnih nezaraznih bolesti (p=0.003) u 2015.god. i (p=0.012) u 2018. god. to je više preventivnih usluga pružio izabrani lekar opšte medicine. U ginekološkoj oblasti jedina promenljiva koja je bila značajno povezana sa brojem preventivnih zdravstvenih usluga na 1.000 žena u višestrukoj linearnoj regresiji bila je stopa plodnosti (p=0.003) u 2015. god. Ženska populacija (15+) sa većom stopom završetka osnovne škole (p=0.011) i koja živi u urbanim sredinama (p=0.046) u 2018. god. više je koristila preventivne usluge kod izabranog ginekologa u PZZ. Promenljive koje su pokazale pozitivnu korelaciju (r) sa upotrebom preventivnih usluga i značajnu razliku (p<0.001) između dva ispitivana perioda (2015-2018. god.) su: demografske - urbana populacija (r=0.995), udeo populacije 65+ godina (r=0.993); socioekonomske - stopa nezaposlenosti (r=0.951), proseča zarada zaposlenih (r= 0.826), rashodi za zdravstvenu zaštitu (r=0.812) i zdravstvene karakteristike populacije - ukupni mortalitet od HNB (r=0.899) i mortalitet od kardiovaskularnih bolesti (r=0.894). Od indikatora dostupnosti izabranih lekara i performansi usluga u PZZ, pozitivnu korelaciju (r) sa brojem ostvarenih preventivnih usluga (2015-2018. god.) pokazali su, u opštoj medicini: broj lekara (p<0.001; r=0.949), broj lekara na 10.000 ciljne populacije (p<0.001); r=0.789) i ukupan broj poseta po izabranom lekaru (p<0.009; r=595), dok su u pedijatriji: broj lekara (p<0.044; r=0.944) i u ginekologiji: broj lekara na 10.000 ciljne populacije (p<0.028; r=0.698). Zaključak: Ova studija identifikovala je faktore koji utiču na pružanje preventivnih zdravstvenih usluga u PZZ. Najvažniji prediktori korišćenja preventivnih zdravstvenih usluga su stopa završetka osnovne škole, procenat urbane populacije, prosečna zarada zaposlenih (USD), ukupna stopa smrtnosti od HNB i broj izabranih lekara u PZZ. | The use of preventive health services has been recognized as a long-term health investment because of its potential to help individuals take care of their health. This study aimed to investigate the availability and provision of preventive health services in primary health care (PHC) in the fields of general medicine, pediatrics and gynecology, as well as to analyze the impact of sociodemographic and health factors on the provision of preventive health services. Method: This cross-sectional study used data from the Republic Health Insurance Fund and the Republic Bureau of Statistics of Serbia for 2015 and 2018. The analysis included 149 municipalities with independent PHC units. Bivariate and multivariate regression analyzes were used to examine the relationship between the provision of preventive services and the sociodemographic and health characteristics of the population. Results: In the multiple regression model for the domain of pediatrics, a larger number of provided preventive health services per 1,000 children were in municipalities where children had a higher primary school completion rate (p = 0.024) in 2015 and (p = 0.023) 2018. Higher health care expenditures (p = 0.017) in 2015, higher life expectancy at birth (p = 0.041) in 2015. and children from urban areas in 2018. (p = 0.020) are also variables that were positively related to the number of preventive health services provided by the chosen physician. Regarding the field of general medicine, multiple regression analysis showed that the adult population (19+) with higher spending for health care per capita (p = 0.006) in 2015. and a higher primary school completion rate (p = 0.004) in 2018. And higher average earnings (USD) (p = 0.018) in 2018. it used more preventive services per 1,000 adults. The higher the mortality from chronic non-communicable diseases (p = 0.003) in 2015. and (p = 0.012) in 2018. that is, more preventive services were provided by a chosen general practitioner. In the gynecological field, the only variable that was significantly related to the number of preventive health services per 1,000 women in multiple linear regression was the fertility rate (p = 0.003) in 2015. Female population (15+) with a higher completion rate of primary school (p = 0.011) and living in urban areas (p = 0.046) in 2018. used preventive services a chosen gynecologist in PHC. Variables that showed a positive correlation (r) with the use of preventive services and a significant difference (p <0.001) between the two examined periods (2015-2018) are: demographic - urban population (r = 0.995), share of population 65+ years (r = 0.993); socio-economic - unemployment rate (r = 0.951), average salary of employees (r = 0.826), health care expenditures (r = 0.812) and health characteristics of the population - total mortality from the CND (r = 0.899) and mortality from cardiovascular diseases (r = 0.894). Regarding indicators of availability of selected doctors and performance of services in PHC, a positive correlation (r) with the number of realized preventive services (2015-2018) was noted, in general medicine: number of doctors (p <0.001; r = 0.949), number of doctors per 10,000 target population (p <0.001); r = 0.789) and the total number of visits per selected physician (p <0.009; r = 595), while in pediatrics: number of physicians (p <0.044; r = 0.944) and in gynecology: number of physicians per 10,000 target populations (p <0.028 ; r = 0.698). Conclusion: This study identified factors influencing the provision of preventive health services in PHC. The most important predictors of the use of preventive health services are the primary school completion rate, the percentage of the urban population, the average salary of employees (USD), the total mortality rate from the CND and the number of selected doctors in PHC. | true |
Razvoj i in vitro/in silico karakterizacija lipidnih formulacija sa simvastatinom kao model supstancom | Formulation and in vitro/in silico characterization of lipid-based drug delivery systems with simvastatin as model substance | nisku rastvorljivost u vodi/gastrointestinalnim (GI) tečnostima, koja je ograničavajući faktor za apsorpciju, a samim tim i biološku raspoloživost lekovite supstance. Jedan od pristupa za prevazilaženje ovog problema je izrada lipidnih formulacija, u koje spadaju i samomikroemulgujući sistemi (SMEDDS). Simvastatin je lekovita supstanca iz grupe statina, koja se koristi za snižavanje koncentracije holesterola u krvi, poseduje i vaskuloprotektivna svojstva, a najnovija istraživanja pokazuju i da ispoljava određenu efikasnost u lečenju tumora dojke, kolona i prostate. Zbog niske biološke raspoloživosti simvastatina nakon peroralne primene tableta sa trenutnim oslobađanjem, jedinog farmaceutskog oblika sa simvastatinom na tržištu, sve je veća potreba za razvojem savremenih nosača koji bi omogućili veću biološku raspoloživost ove lekovite supstance. Stoga, sveobuhvatni cilj ove doktorske disertacije je bio razvoj novih lipidnih formulacija sa aspekta potencijalne primene kao nosača nove generacije za peroralnu primenu simvastatina i njihova fizičkohemijska i biofarmaceutska karakterizacija. U prvoj fazi istraživanja formulisani su tečni SMEDDS, kao potencijalni nosači za peroralnu primenu simvastatina, koji omogućavaju povećanje rastvorljivosti i brzine rastvaranja ove lekovite supstance. Od ukupno 54 različite kombinacije ulja (oleoil makrogol-6 gliceridi, propilenglikol monokaprilat, propilenglikol monolaurat), surfaktanta (kaprilokaproil makrogol-8 gliceridi) i kosurfaktanta (polisorbat 80 ili makrogol 15 hidroksistearat), odabrani su uzorci koji su odgovarali kriterijumima za SMEDDS u pogledu brzine samoemulgovanja (< 1 min), robusnosti prema razblaživanju (transparencija ˃ 99%), veličine kapi (< 100 nm) i raspodele veličine kapi (PDI < 0,2), kao i prihvatljive stabilnosti tokom šestomesečnog skladištenja na sobnoj temperaturi (22 ± 2 °C). Simvastatin se iz odabranih tečnih SMEDDS oslobađao brzo, čime je potvrđeno da se formulisanjem tečnih SMEDDS značajno povećava brzina rastvaranja simvastatina. U drugoj fazi istraživanja, primenom kompjuterskog programa GastroPlus™, uspešno je razvijen simvastatin-specifični fiziološki zasnovan farmakokinetički (PBPK) model, koji na odgovarajući način opisuje apsorpciju, konverziju u simvastatin-kiselinu, raspodelu i eliminaciju simvastatina. Analizom literaturnih podataka, eksperimentalnih podataka i in silico predviđenih vrednosti parametara koji opisuju biofarmaceutska svojstva simvastatina i fiziološke karakteristike organizma, odabran je set ulaznih parametara koji su korišćeni za in silico modelovanje. Izgrađeni PBPK model je validiran poređenjem predviđenih sa in vivo vrednostima farmakokinetičkih parametara za simvastatin i simvastatin-kiselinu nakon peroralne primene 20 mg simvastatina u obliku tableta sa trenutnim oslobađanjem. Rezutati in vitro ispitivanja tečnih SMEDDS, punjenih u tvrde kapsule su pokazali da ove formulacije omogućavaju povećanje brzine rastvaranja simvastatina. Međutim, in silico modelovanjem je pokazano da se na ovaj način ne povećava biološka raspoloživosti simvastatina, u poređenju sa tabletama simvastatina sa trenutnim oslobađanjem. Analizom rezultata simulacija je utvrđeno da su distalni delovi GI trakta optimalno mesto za apsorpciju simvastatina, te se razvojem formulacija sa modifikovanim (ciljnim) oslobađanjem simvastatina može postići smanjenje uticaja presistemskog metabolizma i povećanje biološke raspoloživosti ove lekovite supstance. U trećoj fazi istraživanja formulisane su lipidne formulacije sa modifikovanim oslobađanjem simvastatina, punjenjem odabranih tečnih SMEDDS u acidorezistentne kapsule, kao i mešanjem odabranih tečnih SMEDDS sa kopolimerima metakrilne kiseline, koji pokazuju pH zavisnu rastvorljivost. Korišćeni su polimeri Eudragit® L100, Eudragit® S100, kao i njihova kombinacija, u odnosu 1:1, a odnos SMEDDS:polimer je bio 2:1. Rezultati in vitro ispitivanja brzine rastvaranja simvastatina pod uslovima izmene medijuma su pokazali da je punjenje tečnih SMEDDS u acidorezistentne kapsule omogućilo oslobađanje simvastatina nakon 90 min, u medijumu pH 6,4. Poređenjem rezultata in vitro ispitivanja brzine rastvaranja simvastatina iz formulacija, dobijenih mešanjem tečnih SMEDDS sa Eudragit® polimerima punjenih u tvrde kapsule, zaključeno je da postoji jasna zavisnost između brzine rastvaranja/oslobađanja simvastatina i vrste Eudragit® polimera... | ABSTRACT More than 50% of the marketed drugs and approximately 90% of new drug entities are poorly soluble in water/gastrointestinal (GI) fluids, which is a limiting factor for their absorption and bioavailability. One of the approaches to overcome this issue is based on the design of lipid-based drug delivery systems, including self-microemulsifying drug delivery systems (SMEDDS). Simvastatin belongs to statins, the class of drugs used to lower cholesterol levels in the blood; it also has vasculoprotective properties, and recent research shows that simvastatin exhibits certain activity in the treatment of breast, colon and prostate cancer. Due to low bioavailability of this drug following oral administration of immediate-release tablets, the only dosage form of simvastatin available on the market, there is a growing need for the development of modern carriers that would improve its oral bioavailability. Therefore, the overall aim of this doctoral dissertation was to develop novel lipid-based drug delivery systems as carriers for oral administration of simvastatin, along with their physicochemical and biopharmaceutical characterization. In the first phase of the study, liquid SMEDDS were formulated, as potential carriers for oral administration of simvastatin, which improved the drug solubility and dissolution rate. Out of 54 different combinations of oils (oleoyl macrogol-6 glycerides, propylene glycol monocaprylate, propylene glycol monolaurate), surfactant (caprylocaproyl macrogol-8 glycerides) and cosurfactant (polysorbate 80 or macrogol 15 hydroxystearate), only formulations with acceptable selfemulsification rate (< 1 min), robustness to dilution (transparency ˃ 99%), droplet size (< 100 nm) and polydispersity index (PDI < 0.2), which proved to be stable during six-month storage at room temperature (22 ± 2 °C) were selected. Simvastatin was rapidly released from the selected liquid SMEDDS, confirming that liquid SMEDDS significantly improved the dissolution rate of simvastatin. In the second phase of the study, using the GastroPlus™ software, a drug-specific physiologically-based pharmacokinetic (PBPK) model was successfully developed, which appropriately describes the absorption, conversion to simvastatin-acid, distribution and elimination of simvastatin. After analyzing literature and experimental data, together with in silico predicted values to describe simvastatin biopharmaceutical properties and physiological characteristics of the human body, a set of input parameters used for in silico modeling was selected. The constructed PBPK model was validated by comparing the estimated values with the in vivo data on pharmacokinetic parameters for simvastatin and simvastatin-acid following oral administration of 20 mg simvastatin immediate-release tablets. In vitro drug dissolution profiles from liquid SMEDDS, filled into hard gelatin capsules, showed that these formulations improved the dissolution rate of simvastatin. However, in silico results demonstrated that this strategy would not lead to the enhancement of drug oral bioavailability compared to immediate-release tablets. In addition, simulation results showed that distal parts of the GI tract are the optimal place for simvastatin absorption, and that formulation of modified (targeted)-release oral dosage forms of simvastatin could reduce the effects of presystemic metabolism and improve oral bioavailability of this drug. In the third phase of the study, modified-release lipid-based drug delivery systems were formulated by filling the selected liquid SMEDDS into acid-resistant capsules, as well as by mixing the selected liquid SMEDDS with pH-dependent methacrylic acid copolymers. Eudragit® L100 and Eudragit® S100 polymers, as well as their combination (in the ratio 1:1) were used, whereas the ratio SMEDDS:polymer was 2:1. In vitro dissolution results under medium-change conditions showed that liquid SMEDDS filled into acid-resistant capsules enabled complete drug release after 90 min in medium pH 6.4. Comparison of the in vitro dissolution test results for formulations obtained by mixing liquid SMEDDS with Eudragit® polymers filled into hard gelatin capsules, pointed out that there was a clear relationship between simvastatin release rate and the type of Eudragit® polymer. Simvastatin was completely released from all formulations with Eudragit® L100 after 180 min in medium pH 6.9. The presence of Eudragit® S100 in the formulations enabled complete simvastatin release after 300 min in medium pH 7.4. .. | true |
Fiziološko prilagođavanje larvi gubara, Lymantria dispar L., i žutotrbe, Euproctis chrysorrhoea L., (Lepidoptera) na delovanje fluorantena | Physiological adjustment of larvae of gypsy moth, Lymantria dispar L., and brown-tail moth, Euproctis chrysorrhoea L., (Lepidoptera) to the effects of fluoranthene | Fluoranten je jedan od najrasprostranjenijih policikličnih aromatičnih ugljovodonika, prisutan u lišću različitih biljaka kojima se hrane larve polifagnih vrsta insekata Lymantria dispar i Euproctis chrysorrhoea. Cilj ove doktorske disertacije je sticanje uvida u obrasce fizioloških odgovora larvi L. dispar i E. chrysorrhoea (Lepidoptera: Erebidae) na prisustvo sredinski relevantnih koncentracija fluorantena u hrani i rasvetljavanje mehanizama odbrane od njegovog štetnog delovanja, što doprinosi sagledavanju načina njihovog prilagođavanja stresnim uslovima u okruženju. Ispitivan je hronični uticaj dve koncentracije fluorantena (6,7 i 67 ng/g suve mase hrane) na larve L. dispar i E. chrysorrhoea, poreklom iz prirodnih populacija. Antioksidativni i detoksifikacioni enzimi srednjeg creva larvi su pokazali promene aktivnosti pod uticajem fluorantena, sa izraženijim odgovorima u tkivu srednjeg creva, kao i razlike u obrascima odgovora između vrsta. Uočeno je smanjenje ekspresije Hsp70 u celom srednjem crevu, a različiti odgovori Hsp70 u mozgu larvi. Kod obe vrste je došlo i do značajnih promena aktivnosti digestivnih enzima i njihovih izoformi u srednjem crevu larvi izlaganih fluorantenu. Detektovana je inhibicija aktivnosti određenih digestivnih enzima i njihovih izoformi kod larvi L. dispar, dok je kod larvi E. chrysorrhoea zabeleženo povećanje aktivnosti većeg broja enzima ove grupe, kao i ekspresija izoformi pojedinih enzima kod larvi izlaganih fluorantenu. Kanonijskom diskriminacionom analizom su potvrđene razlike između vrsta kada su u pitanju odgovori antioksidativnih i digestivnih enzima na prisustvo fluorantena u ishrani. Alokacija energetskih resursa ka mehanizmima odbrane, u prisustvu fluorantena, odrazila se na osobine životne istorije larvi obe vrste. | Fluoranthene is one of the most abundant polycyclic aromatic hydrocarbons, present in the leaves of various plants used for food by larvae of polyphagous insect species Lymantria dispar and Euproctis chrysorrhoea. The aim of dissertation was to gain insight into the patterns of physiological responses of L. dispar and E. chrysorrhoea larvae (Lepidoptera: Erebidae) to the presence of environmentally relevant concentrations of fluoranthene in food and to elucidate the mechanisms of defense against its harmful effects, which contributes to perceive the way they adjust to stressful environmental conditions. Chronic effects of fluoranthene (6.7 and 67 ng/g dry food weight) on L. dispar and E. chrysorrhoea larvae, originating from natural populations, were examined. Antioxidative and detoxification enzymes of midgut showed changes of activity under the influence of fluoranthene, with more pronounced responses in midgut tissue, and between-species differences in patterns of responses. Decreased expression of Hsp70 in the midgut, and different responses of Hsp70 in the brain of larvae were noticed. Significant changes of the activity of digestive enzymes and their isoforms in the midgut of larvae of both species exposed to fluoranthene were noticed. Exposure to fluorantene inhibited the activity of certain digestive enzymes and their isoforms of L. dispar larvae, and increased the activity of a number of enzymes and expression of isoforms of certain enzymes of E. chrysorrhoea larvae. Canonical discriminant analysis confirmed between-species differences in responses of antioxidative and digestive enzymes to the presence of fluoranthene in the diet. The allocation of energy resources to defense mechanisms affected the life history traits of treated larvae of both species. | true |
Procena ekostatusa rečnih sistema na primeru dunavskog basena primenom modela veštačkih neuronskih mreža | Prediction and assessment of Danube river basin ecostatus by applying Model of ArtificialNeural Networks | Osnovni cilj doktorske disertacije je kreiranje modela za predikciju ekolopkog statusa rečnih basena na osnovu prisustva makrofita i ključnih, reprezentativnih hemijskih parametara na primeru Dunava primenom veštačkih neuronskih mreža i eko-prijateljski orijentisanih metodologija. S obzirom na to da biološki i fizičko - hemijski parametri koji se prema Okvirnoj Direktivi o vodama koriste za procenu ekološkog statusa vodnih ekosistema ne pokazuju međusobnu linearnu zavisnost modeli veštačkih neuronskih mreža suoptimalan alat za procenu ekostatusa akvatičnih sistema. Osnovni motiv istraživanja je obrada podataka prikupljena tokom poslednjeg istraživanja Dunava (engl.Joint Danube Survey 3) u cilju procene ekološkog statusa Dunava u celini. Rezultati modelovanja potvrdili su da je kreiran model veštaćkih neuronskih mreža odgovarajući alat za procenu i predikciju ekološkog statusa rečnih ekosistema kada se kao ulazni parametri koriste vrednosti zastupljenosti makrofita, a kao izlazni podaci klase ekološkog statusa izračunate na osnovu izmerenih koncentracija rastvorenog kiseonika, nitratnih i ortofosfatnih anjona. U cilju određivanja signifikantnih vrsta makrofita korišćenih u modelovanju primenjena je analiza osetljivosti. Pristup interkorelacije makrofita, kao ulaznih varijabli, i selektovanih reprezentativnih hemijskih parametara primenom modela veštačkih neuronskih mreža po prvi put je apliciran u istraživačkim aktivnostima doktorske disertacije. | The aim of doctoral dissertation Prediction and assessment of Danube river basin ecostatus by applying model of Artificial Neural Networks is creating model of artificial neural network for predicting eco status of river basins using macrophytes and key, representative chemical parameters have no linear correlation Artificial Neural Networks were shown as adequate tool for modelling river eco status. Main motive for investigation is data processing of dataset collected during Joint Danube Survey 3 expedition in aim to predict the whole Danube River basin eco status. Modelling results claimed that created model of Artificial Neural Networks is appropriate tool for prediction river eco status when inputs variables are macrophytes and outputs are classes of ecological state calculated according to measured concentrations of dissolved oxygen, nitrate and orthophosphate anions. This kind of artificial intelligence modelling for prediction and assessment of Danube River basin eco status. Modelling results claimed that model of Artificial Neural Networks is appropriate tool for prediction river eco status when inputs variables are macrophytes and outputs are classes of ecological state calculated according to measured concentrations of dissolved oxygen, nitrate and orthophosphate anions. This kind of artificial intelligence modelling for prediction and assessment of Danube river basin ecostatus for the first time was applied in PhD thesis. | false |
Production of hydrollytic enzymes by fermentation on agricultural by-products using Bacillus sp. | Proizvodnja hidrolitičkih enzima fermentacijom na poljoprivrednom otpadu pomoću različitih vrsta iz roda Bacillus | During the production and processing of food, large quantities of waste are generated which need to be properly stored and, at best, found new use and utilized. An extremely large problem worldwide is certainly the large amount of agroindustrial waste that is generated on a daily and especially annual basis. If agroindustrial waste is directly stored in the environment, it causes a greenhouse effect and is a large-scale environmental problem. However, agroindustrial waste has recently been regarded as an extremely valuable raw material that can be converted into an added-value raw material by applying different biotechnological approaches. Accordingly, this doctoral dissertation deals with the global problem of utilization and quality improvement of various agro-industrial wastes through the application of biotechnology. Modification and improvement of quality is achieved by growing the production microorganism on a solid surface, that is, agroindustrial waste. This is a rather new method which involves the use of cheap materials but they usually contain large amount of protein, sugar and mineral as well as bioactive compounds such as polyphenols, carotenoids and dietary fibers. Accordingly, the first part of this doctoral dissertation is the selection of the microorganism producer. During the selection, a rich collection of various commercial and natural bacterial strains was utilized, which is available at the Department of Biochemical Engineering and Biotechnology, Faculty of Technology and Metallurgy. Various strains have been tested for the ability to produce α-amylase, cellulase, pectinase and protease using selective medium on agar plates. In this way, one of the Bacillus strains was found to be particularly prominent in the production of targeted enzymes. Due to the fact that this strain is a natural isolate, identification by sequencing 16SrRNA encoding gene and subsequent analysis of the obtained sequence using the BLAST (Basic Logical Alignment Search Tool) was performed. Further, the obtained and isolated strain (Bacillus sp. TMF-1) was used in the solid-state fermentation process with the main objective to examine the possibility of the selected microorganism to produce desired enzymes under the different substrate:water ratios by using different types of agroindustrial waste materials such as wheat bran, soybean meal, olive oil cake, sunflower meal for growth. Following the cultivation of microorganism producer and production of targeted enzymes, it has been found that agro-industrial waste can be transferred to an even better growing medium if a certain treatment of the raw material is carried out. Accordingly, the aforementioned agroindustrial wastes have been chemically treated by the use of acids and bases, the use of ultrasound as well as microwave technology and used for enzymes production by Bacillus sp. TMF-1. | U toku proizvodnje i obrade hrane stvaraju se velike količine otpada koje je neophodno skladištiti na pravi način i u najboljem slučaju ponovo iskoristiti. Izuzetno veliki problem širom sveta je svakako stvaranje velikih količina agro-industrijskog otpada na dnevnom a naročito godišnjem nivou. Ukoliko se agro-industrijski otpad direktno skladišti u okolnu životnu sredinu nastaje efekat staklene bašte i to je ekološki problem velikih razmera. Međutim, agro-industrijski otpad je skoro klasifikovan kao izuzetno vredna sirovina koja se može prevesti u sirovinu sa dodatnom vrednošću primenom različitih biotehnoloških pristupa. Shodno tome, ova doktorska disertacija se bavi globalnim problemom iskorišćenja i unapređenja kvaliteta različitog agroindustrijskog otpada primenom biotehnologije. Modifikacija i unapređenje kvaliteta je postignuta gajenjem proizvodnog mikroorganizma na čvrstoj podlozi, tj. agro-industrijskom otpadu. Ovo je prilično nova metoda koja podrazumeva upotrebu jeftinih materijala koji sadrže velike količine proteina, šećera i minerala kao i bioaktivnih jedinjenja kao što su polifenoli, karotenoidi i dijetetska vlakna. Prvi deo ove doktorske disertacije je selekcija mikroorganizma producenta. Tokom ove selekcije upotrebljena je bogata kolekcija različitih prirodnih i komercijalnih sojeva bakterija dostupnih na Katedri za Biohemijsko inženjerstvo i biotehnologiju, Tehnološko-metalurškog fakulteta. Različiti sojevi su ispitani na sposobnost proizvodnje α-amilaza, celulaza, pektinaza i proteaza korišćenjem selektivnog medijuma na agar pločama. Na ovaj način utvrđeno je da jedan od Bacillus sojeva ima izuzetan potencijal za proizvodnju ciljanih enzima. Shodno činjenici da je ovaj soj prirodnog porekla, izvršena je identifikacija sekvencionisanjem gena za kodiranje 16SrRNA i naknadnom analizom dobijene sekvence korišćenjem osnovnog alata za pretraživanje logičkog poravnanja (na engl.’’ Basic Logical Alignment Search Tool’’, BLAST). Zatim, dobijeni i izolovani soj (Bacillus sp. TMF-1) je korišćen za fermentaciju na čvrstoj podlozi sa osnovnim ciljem da se ispita mogućnost odabranog mikroorganizma da proizvede željene enzime pri različitom odnosu supstrat:voda korišćenjem za rast različitog agro-industrijskog otpadnog materijala kao što su: pšenične mekinje, sojina sačma, pogača nakon ceđenja maslinovog ulja, suncokretova sačma. Praćenjem gajenja mikroorganizma producenta i proizvodnje ciljanih enzima, utvrđeno je da se agroindustrijski otpad može prevesti u još bolji medijum za rast ukoliko se sirovine podvrgnu određenim pretretmanima. Prema tome, pomenuti agro-industrijski otpadi su pretretirani hemijski korišćenjem kiselina i baza ali i primenom tehnologije ultrazvuka i mikrotalasa i korišćeni za proizvodnju enzima Bacillus sp. TMF-1-om. | false |
Vinil i imino derivati piridina: sinteza, fizičko-hemijska karakterizacija, biološka aktivnost i teorijske studije elektronske strukture | Vinyl and imino derivatives of pyridine: synthesis, physico-chemical characterization, biological activity, and theoretical studies of electronic structure | Predmet istraživanja ove doktorske disertacije je sinteza, strukturna karakterizacija vinil i imino derivata piridina i ispitivanje njihove potencijalne biološke aktivnosti. Sintetisane su tri serije jedinjenja: 1. simetrični 1-metil-2,6-(bis)[2-(supstituisani fenil)etenil]piridinijum-jodidi (bis(vinil)piridinijum-jodidi – BVPJ) 2. simetrični N,N'-(piridin-2,6-diil)bis[1-(supstituisani fenil)]metanimini (bis(imino)piridini – BIP) 3. asimetrični dihidrazoni tiokarbohidrazida (dTKH)... | The main topic of this doctoral dissertation is the synthesis, structural characterization, and examination of potential biological activities of vinyl and imino derivatives of pyridine. Three series of compounds were synthesized: 1. Symmetric 1-methyl-2,6-(bis)[2-(substituted phenyl)ethenyl]pyridinium iodide (bis(vinyl) pyridinium-iodide – БВПЈ) 2. Symmetric N,N'-(pyridine-2,6-diyl)bis[1-(substituted phenyl)]methanimines (bis(imino)pyridines – БИП) 3. asymmetric thiocarbohydrazide dihydrazones (дТКХ)... | true |
Zagađenje površinskog sedimenta Bokokotorskog zaliva teškim metalima i radionuklidima i procena ruzika usled njihove biodostupnosti | Pollution and risk assessment of the surface sediment of the Boka Kotorska Bay with heavy metals and radionuclides due to their bioavailability | Površinski morski sediment uzorkovan u decembru 2019. godine na dvanaest lokacija u Bokokotorskom zalivu, analiziran je primenom različitih instrumentalnih metoda u cilju postizanja hemijske, teksturalne i radiološke karakterizacije sedimenta. Određen je sadržaj deset oksida i dvadeset šest elemenata (Al2O3, CaO, Fe2O3, K2O, MgO, MnO, Na2O, P2O5, SiO2, TiO2, i As, Ba, Br, Cl, Co, Cr, Cs, Cu, Ga, La, Mo, Nb, Ni, Pb, Rb, S, Sb, Se, Sn, Sr, Th, U, V, Y, Zn, Zr), dodatnih teških metala (Cd, Hg), radionuklida (40K, 226Ra, 232Th, 238U, 137Cs) i njihova prostorna raspodela u zalivu. Pre instrumentalnih analiza, određene su fizičko-hemijske katakteristike sedimenta, poput granulometrijskog sastava, sadržaja organske materije i karbonata. U okviru doktorske disertacije, jedan deo istraživanja odnosio se na procenu ekološkog i radiološkog rizika za period 2019. godine. Za procenu ekološkog statusa sedimenta primenjeni su individualni indeksi, poput faktora obogaćenja (EF), geoakumulacionog indeksa (Igeo), faktora kontaminacije (Cf), zatim i kompleksni indeks, kao što je indeks opterećenja zagađenjem (PLI); koji su se zasnivali na vrednostima potencijalno toksičnih elemenata (Al, Fe, Mn, Cr, Zn, Ni, Cu, Pb, As, Co, U). Primenom individualnih indeksa zagađenja (EF, Cf, Igeo), okriveno je umereno i umereno-do-jako zagađenje u Tivatskom zalivu za većinu teških metala (Ni, Cr, Zn, Cu, As i Pb), što je ukazalo na očigledan uticaj antropogenih aktivnosti koji je doprineo kontaminaciji sedimenta. Primenom PLI, utvrđen je ukupan obim opterećenja teških metala za svaku lokaciju, čime je ukazano na visok nivo zagađenja na lokaciji Bijela brodogradilište. Metode multivarijacione statističke analize istakle su sličnosti odnosno razlike u distribuciji pojedinih ispitivanih elemenata u skladu sa njihovm poreklom. Da bi se obezbedila radiološka procena rizika morskih sedimenata u 2019. godini, najpre je izvršena analiza sadržaja prirodnih radionuklida (40K, 226Ra, 232Th, 238U) i tehnogenog cezijuma (137Cs). Primenjeno je nekoliko dobro utvrđenih parametara (doza zračenja i indeksa), i to spoljašnjih hazard indeksa: ekvivalent aktivnosti radijuma (Raeq), ukupna apsorbovana doza (D), eksterni hazard indeks (Hex), rizik od nastanka kancera tokom života (ELCR); i unutrašnjih hazard indeksa: interni hazard indeks (Hin), godišnja efektivna doza (AEDE), godišnji ekvivalent gonadne doze (AGDE), i indeks iskorišćenja aktivnosti (AUI). Rezultati dobijenih indeksa ukazuju na to da je rizik usled gama zračenja u ispitivanom području u okviru prihvatljivog nivoa. Mape prostorne raspodele radionuklida upućivale su na izraženiju primordijalnu radioaktivnost u unutrašnjem delu zaliva. Korelaciona i klasterska analiza otkrile su snažnu povezanost između primordijalnih radionuklida i većine makroelemenata i napravile jasnu razliku između 226Ra, 232Th, 238U i 137Cs. Drugi deo ovog istraživanja predstavljao je sveobuhvatnu procenu statusa kvaliteta sedimenta, odnosno procenu potencijalne kontaminacije sedimenta. Evaluacija sedimenta izvršena je uporednom analizom vrednosti razmatranih pokazatelja ekološkog rizika i indeksa zagađenja, praćenih na četrdeset lokacija u Bokokotorskom zalivu u različitim sezonama u periodu od 2005. do 2019. godine. U cilju procene potencijalnog ekološkog rizika, ekotoksičnosti sedimenta, identifikacije nivoa toksičnosti i ukupnog opterećenja kontaminacije razmatranih teških metala (As, Cd, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb, Zn, Fe), primenjeni su indeksi poput indeksa opterećenja zagađenjem (PLI), indeksa potencijalnog ekološkog rizika (RI), prosečnog ERM kvocijenta (MERMQ), indeksa toksičnog rizika (TRI) i indeksa jačine kontaminacije (CSI). Nekoliko žarišta u zalivu vizuelno su predstavljena prostornom distribucijom ovih indeksa zagađenja, ukazujući da je sediment u Tivatskom zalivu bio najzagađeniji u okviru ispitivanog područja. Utvrđen je prosečni doprinos pojedinih metala u ukupnom riziku, predstavljen sledećim redosledom: Cd > Hg > As > Pb > Ni > Cu > Cr > Zn. S obzirom na najveći doprinos ukupnom riziku, prisustvo Cd predstavlja prioritet usled toksičnosti koji izaziva veliku zabrinutost u okviru ekosistema zaliva. Na osnovu rezultata, postoji opadajući trend vrednosti sadržaja Hg zabeležen u periodu od 2005. do 2019. godine. Na osnovu rezultata dobijenih indeksima zagađenja ukazano je na Tivatski zaliv kao najzagađeniji deo ispitivanog područja, kako za 2019. godinu, tako i za istraživani period od 2005. do 2019., što je potvrđeno i metodama multivarijacione analize. Multivarijacione statističke metode podržale su primenu smanjenog broja kompleksnih indeksa, s obzirom da je većina njih upućivala na relativno slične zaključke u proceni rizika. | Marine surface sediment sampled in December 2019 at twelve locations in the Boka Kotorska Bay was analyzed using different instrumental methods to achieve chemical, textural and radiological characterization of sediment. The content was determined for ten oxides and twenty-six elements (Al2O3, CaO, Fe2O3, K2O, MgO, MnO, Na2O, P2O5, SiO2, TiO2, As, Ba, Br, Cl, Co, Cr, Cs, Cu, Ga, La, Mo, Nb, Ni, Pb, Rb, S, Sb, Se, Sn, Sr, Th, U, V, Y, Zn, Zr), heavy metals (Cd, Hg), radionuclides (40K, 226Ra, 232Th, 238U, 137Cs) was determined, as well as their spatial distribution in the Bay. Before instrumental analysis, physico-chemical characteristics of the sediment were determined, such as granulometric composition, organic matter content and carbonate content. Within the doctoral dissertation, one part of the research referred to the assessment of environmental and radiological risk for the period 2019. Individual indices, such as enrichment factor (EF), geoaccumulation index (Igeo), contamination factor (Cf); and complex index, such as pollution load index (PLI), were applied to assess the ecological status of the sediment, which were based on the values of potentially toxic elements (Al, Fe, Mn, Cr, Zn, Ni, Cu, Pb, As, Co, U). Moderate and moderate-to-strong pollution has been identified in the Tivat Bay for most heavy metals (Ni, Cr, Zn, Cu, As and Pb) using the individual pollution indices EF, Cf and Igeo, which indicated the obvious impact of anthropogenic activities that contributed to sediment contamination. Combining the number of analyzed heavy metals, PLI determined the total heavy metal load for each site, indicating a high level of pollution at the site Bijela shipyard. The multivariate statistical analysis highlighted the similarities and differences in the distribution of individual examined elements in the Bay by their origin. To provide a radiological risk assessment of marine sediments in 2019, the sediment has been first analyzed for the content of natural, primordial radionuclides (40K, 226Ra, 232Th, 238U) and technogenic cesium (137Cs). Several well-established parameters (radiation doses and indices) were applied, such as, external hazard indices: radium equivalent activities (Raeq), absorbed dose rate (D), external hazard index (Hex), excess lifetime cancer risk (ELCR); and internal hazard indices: internal hazard index (Hin), annual effective dose rate (AEDE), annual gonadal dose equivalent (AGDE), activity utilization index (AUI). The results of the obtained indices suggest that the risk due to gamma radiation in the investigated area is within an acceptable level. Spatial distribution maps of radionuclides indicated that primordial radioactivity was more concentrated in the inner part of the Bay. Correlation and cluster analysis revealed a strong association between primordial radionuclides and most macroelements and a clear difference between 226Ra, 232Th, 238U and 137Cs. The second part of this research was a comprehensive assessment of the sediment quality status, that is, an assessment of potential sediment contamination. The sediment evaluation was performed by a comparative analysis of the values of the considered environmental risk indicators and pollution indices, monitored at forty locations in the Boka Kotorska Bay in different seasons in the period from 2005 to 2019. To assess the potential environmental risk, sediment ecotoxicity, identification of toxicity levels and total contamination load of the considered heavy metals (As, Cd, Cr, Cu, Hg, Mn, Ni, Pb, Zn, Fe), indices such as Pollution Load Index (PLI), Potential Ecological Risk Index (RI), Mean ERM Quotient (MERMQ), Toxic Risk Index (TRI), and Pollution Contamination Index (CSI) were applied. Several hotspots in the Bay were visually represented by the spatial distribution of these pollution indices, indicating that the sediment in Tivat Bay was the most polluted within the study area. The average contribution of individual metals in the total risk was determined, presented in the following order: Cd > Hg > As > Pb > Ni > Cu > Cr > Zn. Considering the highest contribution to the overall risk, the presence of Cd is a priority due to the toxicity that causes great concern within the ecosystem of the Bay. Based on the results, there is a declining trend of Hg content observed in the period from 2005 to 2019. Based on the results obtained by pollution indices, the bay of Tivat was the most polluted part of the investigated area, both in 2019 and in the period from 2005 to 2019, which was confirmed by the methods of multivariate analysis. Multivariate statistical methods supported the application of a reduced number of complex indices, as most of them pointed to relatively similar conclusions in the risk assessment. | true |
Ispitivanje očuvanosti kardiopulmonalne sprege i njene prediktivne uloge u odgovoru na resinhronizacionu terapiju kod bolesnika sa srčanim slabošću | Examination of cardio-respiratory coupling preservation and its predictive role in response to resynchronization therapy in patients with heart failure | njihove promene izazvane resinhronizacionom terapijom kod bolesnika sa srčanom slabošću (SS) i redukovanom ejekcionom frakcijom leve komore (EFLK). Metode: U istraživanje su uključeni bolesnici sa dilatativnom kardiomiopatijom i indikacijom za resinhronizacionu terapiju srčane slabosti (CRT) i/ili ugradnju implantabilnog kardioverter defibrilatora. Ispitanici su tokom istraživanja bili deljeni u podgrupe u odnosu na karakteristike srčanog ritma, a poređenje je vršeno sa grupom zdravih kontrola. Srčani i respiratorni signali su simultano beleženi tokom 20 minuta, i ispitivani različitim linerarnim i nelinearnim metodama analize vremenskih serija. Kod ispitanika kojima je ugrađen CRT, snimanje signala je ponovljeno nakon godinu dana i analiza promene parametara autonomne funkcije je odvojeno rađena u grupi CRT „rispondera“ i „nerispondera“. Rezultati: U istraživanje je uključeno 156 ispitanika. Kod bolesnika sa SS redukovana je respiratorna sinusna aritmija, kao i bidirekciona interakcija srčanog i respiratornog signala. Bolesnici iz HF-VES grupe su imali najregularniji srčani ritam i najveću sinhronizaciju rada srca i disanja. Identifikovali smo odnos kratkodometnog, α1(RR), i dugodometnog, α2(RR), skalirajućeg eksponenta vremenskog niza RR intervala kao parametar na osnovu kojeg je moguće grupisanje bolesnika sa SS nezavisno od do sada korišćenih karakterisitka bolesnika. Parametar koji je preoperativno odvojio buduće CRT „rispondere“ od „nerispondera“ bio je α2(RR). Tokom praćenja, kompleksnost srčanog i respiratornog ritma je rasla kod CRT „rispondera“, kao i α1(RR) koji je na kontrolnom snimanju imao značajno više vrednosti u odnosu na „nerispondere“. Na kontroli se beleži porast respiratornih skalirajućih eksponenata kod svih bolesnika, sa izuzetkom α1(Resp) kod CRT „nerispondera“. Tokom praćenja, kardiopulmonalna sinhronizacija je bila očuvana kod CRT „rispondera“. Zaključak: kardio-respiratorne interakcije su narušene kod bolesnika sa SS i redukovanom EFLK, i zavise od prisustva komorskih odnosno pretkomorskih aritmija. Uspeh resinhronizacione terapije je značajno povezan sa njihovom stabilnošću | Aim: Examine cardio-respiratory interactions, cardiac and respiratory rhythm, and their changes caused by cardiac resynchronization therapy (CRT) in patients with heart failure (HF) and reduced left ventricular ejection fraction (LVEF). Methods: We included patients with dilated cardiomyopathy and an indication for CRT and/or implantable cardioverter defibrillator implantation. During the study, patients were divided into subgroups according to heart rhythm characteristics, and compared with a group of healthy controls. Cardiac and respiratory signals were simultaneously recorded during 20 minutes, and examined by different linear and nonlinear methods of time series analysis. In subjects with implanted CRT, signal recording was repeated after one year, and the analysis of changes in autonomic function parameters was performed separately in the group of CRT responders and non-responders. Results: We included 156 patients. In HF patients, respiratory sinus arrhythmia and bidirectional causal interactions between the respiratory and cardiac signals were reduced. Patients from the HF-VES group had the most regular heart rhythm and the greatest synchronization of cardiac and respiratory function. We identified the ratio of short-term, α1(RR), and long-term, α2(RR), scaling exponent of RR interval series as a parameter capable to differentiate HF patients regardless of previously used patient characteristics. The parameter that preoperatively separated future CRT "responders" from "non-responders" was α2(RR). During follow-up, the complexity of cardiac and respiratory rhythm increased in CRT responders, as well as α1(RR), which had significantly higher values at the control recording compared to non-responders. Control measurements showed an increase in respiratory scaling exponents in all patients, with the exception of α1(Resp) in CRT non-responders. During follow-up, cardiopulmonary synchronization was preserved in CRT responders. Conclusion: Cardio-respiratory coupling is altered in HF patients with reduced LVEF and depends on the presence of atrial and ventricular arrhythmias. CRT success is related to cardio-respiratory coupling stability. | true |
Efikasnot rastvora jona srebra na promene oksido - nitrozativnih parametara u terapiji bolesnika sa hroničnim oblikom parodontopatije | Effect of colloidal solution silver ions on the values of oxidative and nitrosative status parameters in the treatment of chronic periodontitis | Cilj ovog istraživanja bio je ispitivanje uticaja vodenog rastvora jona srebra (JS) kao lokalnog adjuvantnog antiseptika u okviru kauzalne terapije parodontopatije u poređenju sa rastvorom hlorheksidina (CHX). U istraživanju je praćen uticaj vodenog rastvora jona srebra na vrednosti parametara oksidativnog i nitrozativnog statusa u salivi i gingivalnoj crevikularnoj tečnosti (GCF), kao što su: koncentracija supstanci koje reaguju sa tiobarbiturnom kiselinom (TBARS), koncentracija nitrita i nitrata (NO2+NO3), stvaranje superoksidnog anjona (O2 .- ), određivanje ukupnog antioksidativnog kapaciteta (TAS), aktivnost ukupne superoksid dizmutaze (tSOD), katalaze (SAT), glutation peroksidaze (GPx) i sadržaj ukupnog glutationa (tGSH). U prospektivnoj kohortnoj studiji uzelo je učešće 90 ispitanika (50 bolesnika i 40 kontrolnih subjekata), oba pola, dobi od 25-65 godina, podeljenih u četiri grupe. Prvu grupu (BJS, n=25) činili su ispitanici oboleli od generalizovane hronične parodontopatije, koji su bili tretirani u okviru kauzalne terapije višeseansnom metodom kiretaže parodontalnih džepova i poliranjem površine korena zuba, uz ispiranje parodontalnih džepova vodenim rastvorom jona srebra koncentracije 5mg/ml (JS). Ova grupa je bila praćena pre (BJS pre) i posle (BJS posle) terapije ovim antiseptikom. Druga grupa ispitanika (BCHX, n=25) je pored obrade parodontalnih džepova bila tretirana 0,2% rastvorom hlorheksidina (CHX) i takođe praćena pre (BCHX pre) i posle (BCHX posle) terapije. Kontrolnu grupu činili su sistemski zdravi ispitanici, podeljeni u dve grupe. Jedna grupa je dobijala rastvor jona srebra (ZJS, n=20), a druga rastvor hlorheksidina (ZCHX, n=20) za ispiranje usne duplje. Parametri koji su praćeni odnosili su se na ispitivanje gingive i parodoncijuma (plak ideks, gingivalni indeks, nivo pripojnog epitela, dubina parodontalnog džepa), kao i stepen oksidativnih, odnosno nitrozativnih aktivnosti u salivi i GCF pre i nakon parodontalne terapije. Rezultati sprovedene studije su pokazali da je vodeni rastvor srebrnih jona jednako efikasan kao hlorheksidin, a obzirom na njegovu bolju podnošljivost intezivna primena srebrnih jona kod bolesnika sa hroničnom generalizovanom parodontopatijom pokazuje veliki napredak u terapiji. | The aim of this study was to investigate the effect of an colloidal silver ions solution as a local adjuvant antiseptic in the treatment of chronic periodontitis compared with a chlorhexidine solution. The study monitored the effect of an colloidal silver ions solution on the values of oxidative and nitrosative status parameters in saliva and gingival crevicular fluid (GCF), such as: concentration of substances that reacts with thiobarbituric acid (TBARS), concentration of nitrite and nitrate (NO2 +NO3) , superoxide anion formation (O2 .- ), determination of total antioxidant capacity (TAS), total superoxide dismutase (tSOD) activity, catalase (CAT), glutathione peroxidase (GPx) and total glutathione (tGSH) content. The prospective cohort study was encompasseed 90 subjects (50 patients and 40 control subjects), of both sexes, aged 25-65 years, divided into four groups. The first group (BJS, n = 25) consisted of subjects with generalized chronic periodontitis, who were treated with a 5mg/ml of colloidal silver ions solution after scaling and root planing of periodontal pockets. This group was monitored before and after the therapy with this antiseptic. The second group of subjects (BCHX, n = 25) were treated with 0.2% chlorhexidine solution and also monitored before and after the therapy. The control group consisted of systemically healthy subjects, divided into two groups. One group received a colloidal silver ions solution (ZJS, n = 20), and the other a solution of chlorhexidine (ZCHX, n = 20) due to oral cavity rinsing. The monitored parameters related to the examination of the gingiva and periodontium (plaque index, gingival index, the clinical attachment level, the periodontal pocket depth), as well as the degree of oxidative and nitrosative activities in the saliva and GCF before and after periodontal therapy. The results of the study showed that a colloidal silver ions solution was at least equally effective as a chlorhexidine solution. Intensive use of silver ions solution in chronic generalized periodontitis patients showed great progress in causal therapy, because of its better tolerability Key words: periodontitis; oxidative stress; nitrosative status; scaling and root planing; antiseptics | false |
Hemometrijski pristup ispitivanju uticaja hemijskih svojstava elektrofilterskog pepela, zeolita i bentonita na svojstva ekološko prihvatljivih građevinskih materijala | Hemometric approach to testing the influence of chemical properties of electrofilter ash, zeolite and bentonite on the properties of ecologically acceptable construction materials | Intenzivna industrijalizacija i urbanizacija dovela je do sve veće potrebe za rešenjima koja će doprineti očuvanju životne sredine. Isto se dešava i u oblasti građevinske industrije, gde se čvrst neorganski otpad sve više koristi kao mineralna sirovina u cementoj industriji. U tom smislu nameću se novi izazovi za prilagođavanje hemijskih metoda za analizu sastava višekomponentnih materijala... | Intensive industrialization and urbanization impose increasing needsfor solutions that will contribute to the preservation of the environment. This is also the case in the construction industry, where deposited solid inorganic waste is increasingly used as a mineral raw material in the cement industry. In this sense, new global tendencies are imposed to improve the performance of chemical analysis methods for the analysis of multi-component materials... | false |
Separacija/stabilizacija odabranih teških metala iz vode i zemljišta primenom otpadnih ljuštura školjki | Separation/stabilization of selected heavy metals from water and soil using waste seashells | Ubrzani industrijski razvoj doveo je do globalnih problema iscrpljivanja prirodnih resursa, zagađenja životne sredine, generisanja i akumulacije otpada. Ljušture školjki, poreklom iz prehrambene industrije, koje se u milionima tona generišu svake godine, deponuju se u priobalnim područjima gde negativno utiču na celokupnu životnu sredinu. Kao sekundarni izvor kalcijum karbonata, ovaj materijal predstavlja potencijalnu zamenu za prirodni krečnjak, čija je dostupnost ograničena. Otpadne ljušture školjki imaju široku primenu u oblastima kao što su: tretman vode i zemljišta različitog stepena zagađenja, ishrana domaćih životinja, proizvodnja gume, boja, farmaceutskih proizvoda... | Global industrial development has led to the fast depletion of natural resources, environmental pollution, and waste generation and accumulation. The seafood industry generates millions of tons of mollusc shells, which are deposited in coastal areas with negative effects on the entire environment. As a secondary source of calcium carbonate, seashells are a potential substitute for limestone, which availability in nature is limited. Waste seashells are already being applied in different areas, such as wastewater and soil treatment, animal feed production, pharmaceuticals, paint, and rubber production... | true |
Uticaj placentalnog hormona rasta i insulinu sličnog faktora rasta 1 na glomerule bubrega miševa rođenih sa intrauterusnom restrikcijom rasta | Effect of Placenta Growth Hormone and Insulin-like Growth Factor 1 on kidney glomeruli of mice born with intrauterine growth restrictions | Neonatusi koji su in utero izloženi aberantnim fetalnim, maternalnim ili placentalnim faktorima koji koče pravilan rast i razvoj fetusa pripadaju visokorizičnoj grupi novorođenčadi sa intrauterusnom restrikcijom rasta (IUGR). Prema konceptu razvojnog programiranja hroničnih bolesti, dugoročne konsekvence IUGR se protežu do odraslog doba. Patofiziološki mehanizmi ovog procesa su višestruki i delimično razjašnjeni, ali se zna da smanjeni broj nefrona na rođenju kod IUGR potomaka izaziva kompenzatornu hipertrofiju glomerula i pokreće patološke mehanizme koji mogu usloviti razvoj hipertenzije i hroničnu bubrežnu insuficijenciju. Cilj studije je da se na eksperimentalnom modelu intrauterusne restrikcije rasta kod miševa ispita da li IUGR utiče na smanjenje broja glomerula miševa, da li davanje placentalnog hormona rasta (PGH) i insulinu sličnog faktora rasta 1 (IGF1) u različitim dozama utiče na povećanje broja i veličine glomerula i da li je bubrežna funkcija miševa sa IUGR, koji su nakon rođenja dobili PGH i IGF1, u adultnoj dobi kada su žrtvovani, bolja u odnosu na one koji nisu dobili PGH i IGF1. Metode: Korišćen je eksperimentalni model IUGR u kome su gravidne ženke dobijale deksametazon u dozi od 100μg/kg/dan supkutano od 15-21. dana gestacije, tj. do dana porođaja. Po metodi slučajnog izbora mladunci su razvrstani u jednu od šest grupa, po deset miševa u svakoj i ostavljeni na prirodnoj ishrani. Žrtvovani su nakon mesec dana. Iz srca se uzelo 0,5ml krvi za analizu koncentracije cistatina C i kreatinina, a potom je kod svake žrtvovane jedinke odstranjen po jedan bubreg. Histološkom obradom su dobijene pločice koje su analizirane uz pomoć digitalnog mikroskopa, skenirane i prevedene u digitalnu formu. Upotrebom softverskih sistema izračunata je numerička gustina i volumen glomerula svake grupe pojedinačno, u sve tri zone kore bubrega. Rezultati: Miševi kod kojih je eksperimentom izazvan IUGR su imali manji broj glomerula u odnosu na kontrolnu grupu (27.700 vs 36.111). U grupi miševa koji su dobili veću dozu IGF1 (10μg) je bio povećan i broj i volumen glomerula, a koncentracija kreatinina najniža u odnosu na osve ostale grupe, sa statistički značajnom razlikom (r<0,033) u odnosu na kontrolnu grupu bez intervencije. Davanje manje doze IGF1 (1μg), kao i davanje manje (2μg) i veće (10μg) doze PGH nije izazvalo povećanje broja i volumena glomerula. Davanje 10μg PGH je dovelo do smanjenog broja glomerula u površinskoj i intermedijarnoj zoni sa statistički značajnom razlikom (r<0,05) u odnosu na grupu koja je dobila 10μg IGF1 i kontrolnu grupu bez intervencije, kao i do smanjenja volumena glomerula sa statistički značajnom razlikom (r<0,05) u odnosu na grupu koja je dobila 10μg IGF1. Analiza cistatina C je slična u svim ispitivanim grupama. Zaključak: Veća doza IGF1 (10μg) povećava numeričku gustinu i volumensku frakciju glomerula, ali su potrebne dugoročne studije i na životinjskim modelima i na humanoj populaciji da utvrde da li će u starosti glomeruloskleroza i posledična hronična bubrežna insuficijencija pre nastupiti kod IUGR potomaka koji nakon rođenja nisu dobili IGF1 u odnosu na one koji su dobili IGF1, tj. da li aplikovanje IGF1 nakon rođenja IUGR potomci ima protektivno dejstvo i može duže da očuva funkciju njihovih bubrega. U dostupnoj literaturi nema podataka o istraživanjima dejstva PGH na glomerule IUGR potomstva, te su potrebna dalja ispitivanja da bi se dobili relevantni podaci o patofiziološkom dejstvu PGH. | Objectives:Neonates that were in utero subject to aberrant fetal, maternal or placental factors that retard normal growth and development of the fetus are considered a high-risk group of newborns with intrauterine growth restriction (IUGR). According to the concept of developmental programing of chronic illness, long term consequences of IUGR are present up until adulthood. Pathophysiological mechanisms of this process are manifold and only partially understood, but it is accepted that lowered nephron number at birth in IUGR offspring causes compensatory hypertrophy of glomeruli and initiates pathological mechanisms that can cause the development of hypertension and chronic kidney failure. The aim of the study is to investigate, using an experimental model of intrauterine growth restriction in mice, whether IUGR affects the decrease in the number of glomeruli in mice, whether the administration of placental growth hormone (PGH) and insulin-like growth factor 1 (IGF1) in different doses affects the increase in number and size glomeruli and whether the kidney function of mice with IUGR, which received PGH and IGF1 after birth, in adulthood when they were sacrificed, is better compared to those that did not receive PGH and IGF1. Methods: An experimental model of IUGR was used in which pregnant females received dexamethasone at a dose of 100μg/kg/day subcutaneously from 15-21. days of gestation, i.e. until the day of delivery. According to the method of random selection, the cubs were divided into one of six groups, ten mice in each, and left on natural food. They were sacrificed after a month. 0.5 ml of blood was taken from the heart for analysis of cystatin C and creatinine concentration, and then one kidney was removed from each sacrificed individual. Plates were obtained through histological processing, which were analyzed with the help of a digital microscope, scanned and translated into digital form. Using software systems, the numerical density and volume of the glomeruli of each group was calculated individually, in all three zones of the kidney cortex. Results: Mice with experimentally induced IUGR had a lower number of glomeruli compared to the control group (27,700 vs 36,111). In the group of mice that received a higher dose of IGF1 (10μg), the number and volume of glomeruli increased, and the creatinine concentration was the lowest compared to all other groups, with a statistically significant difference (p<0.033) compared to the control group without intervention. Administration of a lower dose of IGF1 (1 μg), as well as administration of a lower (2 μg) and higher (10 μg) dose of PGH did not cause an increase in the number and volume of glomeruli. The administration of 10 μg of PGH led to a decreased number of glomeruli in the superficial and intermediate zone with a statistically significant difference (p<0.05) compared to the group that received 10 μg of IGF1 and the control group without intervention, as well as to a decrease in the volume of glomeruli with a statistically significant difference (p<0.05) compared to the group that received 10 μg of IGF1. Cystatin C analysis didn’t reveal any differences between studied groups. Conclusion: A higher dose of IGF1 (10 μg) increases the numerical density and volume fraction of glomeruli, but long-term studies in both animal models and human populations are needed to determine whether glomerulosclerosis and subsequent chronic renal failure in old age will occur earlier in IUGR offspring that did not receive after birth IGF1, compared to those who received IGF1, ie. whether applying IGF1 after birth to IUGR offspring has a protective effect and can preserve the function of their kidneys longer. In the available literature, there is no data on research on the effect of PGH on the glomeruli of IUGR offspring, and further studies are needed to obtain relevant data on the pathophysiological effect of PGH. | false |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.