bo
stringlengths 0
491
| en
stringlengths 0
403
| topic
stringclasses 53
values |
|---|---|---|
ང་ལ་མཚོན་ན། ཡི་གེའང་དེ་བཞིན་རེད། ཁ་དོག་དང་སེམས་ཚོར་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཐིག་རིས་ཀྱང་ཡོད།
|
Words too, for me, have colors and emotions and textures.
|
Words, Numbers, Relationships
|
འདི་སྒྲུང་གཏམ<ལོ་ལི་ཐཱ>(Lolita)ཡི་ ཚིག་རྐང་ཐོག་མ་རེད།
|
And this is an opening phrase from the novel "Lolita."
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
རྩོམ་པ་པོ་ཁོ་རང་ཉིད་ལའང་དབང་ཤེས་བསྣོལ་བའི་སྐྱོན་དེ་ཡོད།
|
And Nabokov was himself synesthetic.
|
None
|
ཁྱེད་ཀྱིས་མཐོང་ཐུབ་པ་ལྟར། ངའིLཡི་སྒྲ་ལ་ཡོད་པའི་ཚོར་ཤེས་ཀྱིས། རྗེས་ཁྲིད་ཀྱི་སྒྲ་འདི། ཏན་ཏན་ཡོང་ཐུབ་ཀྱི་འདུག
|
And you can see here how my perception of the sound L helps the alliteration to jump right out.
|
Language change, mathematics, perception
|
དཔེ་གཞན་པ་ཞིག་ནི། འདི་གྲངས་རིག་དང་འབྲེལ་བ་ཏོག་ཙམ་འདུག
|
Another example: a little bit more mathematical.
|
Words, Numbers, Relationships
|
ཁྱེད་ཅག་གི་ཁྲོད་ནས་སྒྲུང་གཏམ<The Great Gatsby>ལས་བྱུང་བའི་ ཚིག་གི་སྒྲིག་གཞི་ལ་ སྣང་བ་བྱུང་མཁན་ཨེ་ཡོད།
|
And I wonder if some of you will notice the construction of the sentence from "The Great Gatsby."
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
དེ་རུ་འདི་ལྟ་བུའི་སྒྲ་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་ཞིག་འདུག གྲོ སྒྲ་ཚིགས་གཅིག སྤང་ཐང་། སྒྲ་ཚིགས་གཉིས། བོར་ཟིན་པའི་སུའུ་ཏེན་མཁར། སྒྲ་ཚིགས་གསུམ། གཅིག གཉིས། གསུམ།
|
There is a procession of syllables -- wheat, one; prairies, two; lost Swede towns, three -- one, two, three.
|
Music rhythm, language, assumptions
|
དབྱངས་འགྲོས་ཡོད་པས། མི་སེམས་ལ་སིམ་པ་སྟེར་ཞིང་། འདི་ཡིས་ཚིག་རྐང་ ཏག་ཏག་ཤིན་ཏུ་འཕྲོད་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་པ་རེད།
|
And this effect is very pleasant on the mind, and it helps the sentence to feel right.
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
འུ་ཚོ་ཕྱིར་ ངས་དྲིས་པའི་འདྲི་ཚིག་ཐོག་ལ་འགྲོ
|
Let's go back to the questions I posed you a moment ago.
|
Curiosity, Questions, Choices
|
64དང75གཉིས་བསྒྱུར་ན།
|
64 multiplied by 75.
|
Blue, Data, Shapes
|
ཁྱེད་ཚོ་རྒྱལ་སྤྱིའི་མིག་མངས་རྩེ་མྱོང་ན། 64ནི་རང་ཉིས་སྒྱུར་གྱི་གྲངས་ཤིག་ཡིན་པ་ ཁྱེད་ཀྱིས་ཤེས་ཀྱི་རེད། འདི་ནི་མིག་མངས་ལ་ 8×8 རེའུ་མིག64ཡོད་དོན་རེད།
|
If some of you play chess, you'll know that 64 is a square number, and that's why chessboards, eight by eight, have 64 squares.
|
Blue, Data, Shapes
|
བྱས་ཙང་ང་ཚོར་རེའུ་མིག་འདི་ལྟ་བུ་ འཆར་སྣང་བྱས་ཆོག་པ་ཞིག་ཡོང་གི་རེད།
|
So that gives us a form that we can picture, that we can perceive.
|
Form, Perception, Order
|
འོ་ན75ག་རེ་བྱ་ཟེར་ན།
|
What about 75?
|
Blue, Data, Shapes
|
གལ་སྲིད100དེ་ གལ་སྲིད100དེ་གྲུ་བཞི་ཁ་གང་མ་ཞིག་ཡིན་ཚེ། 75འདི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན།
|
Well if 100, if we think of 100 as being like a square, 75 would look like this.
|
Blue, Data, Shapes
|
ད་ལྟ་ང་ཚོས་བྱེད་དགོས་པ་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན། རི་མོ་འདི་གཉིས་མཉམ་དུ་ ང་ཚོའི་ཀླད་པའི་ནང་ལ་འཆར་དུ་བཅུག་ན། འདི་ལྟ་བུ་རེད།
|
So what we need to do now is put those two pictures together in our mind -- something like this.
|
Passion, Photography, Memories
|
64དེ6400གྱུར་པ་དང་།
|
64 becomes 6,400.
|
Blue, Data, Shapes
|
གཡས་ཀྱི་གཤམ་དེ་ ཁྱེད་ཀྱིས་རྩི་དགོས་དོན་གང་ཡང་མེད།
|
And in the right-hand corner, you don't have to calculate anything.
|
Infinite numbers, math simplification, mathematical constants
|
འཕྲེད་གཞུང་གཉིས4དང་། སྟེང་འོག་གཉིས4ཡིན་པས། མཐར16རེད།
|
Four across, four up and down -- it's 16.
|
Blue, Data, Shapes
|
རྩི་དགོས་རྒྱུ་ངོ་མ་དེ་གང་རེད་ཟེར་ན། 16རེད། 16 16
|
So what the sum is actually asking you to do is 16, 16, 16.
|
Blue, Data, Shapes
|
འདི་སླ་མོ་འདུག་གཱ འདི་སློབ་གྲྭ་ནས་ཁྲིད་པ་ལས་སླ་སྙམ།
|
That's a lot easier than the way that the school taught you to do math, I'm sure.
|
Infinite numbers, math simplification, mathematical constants
|
16 16 16 སྡོམ་ཐོབ48། 4800(48*100) 4800 རྩིས་འབྲས་འདི་ག་རེད།
|
It's 16, 16, 16, 48, 4,800 -- 4,800, the answer to the sum.
|
Blue, Data, Shapes
|
ཐབས་ཤེས་ན་ལས་སླ་པོ་རེད།
|
Easy when you know how.
|
Challenges, Techniques, Conclusion
|
[དགོད་སྒྲ] འདྲི་ཚིག་གཉིས་པ་དེ་འཁྱཊ་གླིང་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད།
|
(Laughter) The second question was an Icelandic word.
|
None
|
ངས་བསམ་ན་འདིར་བཞུགས་པ་རྣམས་ལས་ སྐད་འདི་ཤེས་མཁན་ཉུང་ཉུང་ཡིན་རྒྱུ་རེད།
|
I'm assuming there are not many people here who speak Icelandic.
|
Music rhythm, language, assumptions
|
བྱས་ཙང་། ངས་ཁྱབ་ཁོངས་གདམ་གསེས་གཉིས་བར་ཇེ་ཆུང་ལ་གཏོང་།
|
So let me narrow the choices down to two.
|
Curiosity, Questions, Choices
|
Hnugginn: འདི་དགའ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད་དམ། ཡང་ན་སྐྱོ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད།
|
Hnugginn: is it a happy word, or a sad word?
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
ཁྱེད་ཀྱིས་ག་རེ་བསམ་བྱུང་།
|
What do you say?
|
None
|
ཆོག་གི
|
Okay.
|
Tree Planting, Environmental Conservation, Climate Change
|
ལ་ལས་དགའ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད་ཟེར།
|
Some people say it's happy.
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
ཡིན་ཡང་མང་ཆེ་བས་ སྐྱོ་བའི་ཐ་སྙད་རེད་ཟེར།
|
Most people, a majority of people, say sad.
|
None
|
དོན་ངོ་མར་ཡང་ཐ་སྙད་འདི་སྐྱོ་བའི་དོན་རེད།
|
And it actually means sad.
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
[དགོད་སྒྲ] འདི་ལྟར་སྡོམ་རྩིས་བྱས་ཡོང་ན། མི་མང་ཆེ་བས་ ཐ་སྙད་འདི་སྐྱོ་བའི་དོན་རེད་སྙམ་པ་དང་། ཡང་སྐབས་གཞན་ཞིག་ཏུ། སྡུག་བསྔལ་གྱི་དོན་ལ་འཇུག་པ་ཟེར་ན།
|
(Laughter) Why do, statistically, a majority of people say that a word is sad, in this case, heavy in other cases?
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
ང་ཡི་གཞུང་ལུགས་ལྟར་ན། སྐད་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འདི་འདྲ་ཞིག་རེད། སྒྲ་དང་མཐུན་པ། ཡུལ་ཅན་གྱི་ཚོར་བ་དང་མཐུན་པ། དེའི་འཕྲོར་ཉན་མཁན་གྱི་ སྒེར་གྱི་ ཐད་ཚོར་མྱོང་བའི་ཐོག་འཕེལ་བ་ཞིག་རེད།
|
In my theory, language evolves in such a way that sounds match, correspond with, the subjective, with the personal, intuitive experience of the listener.
|
Language change, mathematics, perception
|
ད་ང་ཚོའི་དྲི་ཚིག་གསུམ་པ་དེ་ལ་བལྟ་རྒྱུ་བྱེད།
|
Let's have a look at the third question.
|
None
|
འདི་ཇོང་ཁེ་ཐི་(John Keats)ཡི་སྙན་ངག་ཚིག་རྐང་ཞིག་རེད།
|
It's a line from a poem by John Keats.
|
None
|
ཡི་གེའང་ཨང་ཀི་དང་མཚུངས་པར། ཕྱི་རོལ་ཡུལ་དང་དོན་རྐྱེན་ སྟོབས་ཤུགས་སོགས་ འཇིག་རྟེན་འགྲུབ་བྱེད་འདི་དག་གི་ ངོ་བོའམ་གཤིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་དེ་མཚོན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད།
|
Words, like numbers, express fundamental relationships between objects and events and forces that constitute our world.
|
Words, Numbers, Relationships
|
འདི་ཡང་འུ་ཅག་འཚོ་བའི་འཇིག་རྟེན་འདི་རུ་ རྩ་བའི་འབྲེལ་བ་འདི་དག་ ཐད་ཚོར་ཐུབ་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡིན།
|
It stands to reason that we, existing in this world, should in the course of our lives absorb intuitively those relationships.
|
Education, Intuition, Inequality
|
སྙན་ངག་པའམ་སྒྱུ་རྩལ་པ་གཞན་དང་འདྲ་བར་ ཐད་ཚོར་གྱི་གོ་བ་འདི་རིགས་རྩེ་གི་ཡོད་པ་རེད།
|
And poets, like other artists, play with those intuitive understandings.
|
None
|
རི་བོང་གི་དཔེར་བརྗོད་དེའི་ནང་དུ། hareཨིན་ཡིག་ལས་ཐ་སྙད་མག་མོག་ཅིག་ཡིན།
|
In the case of hare, it's an ambiguous sound in English.
|
Music rhythm, language, assumptions
|
མགོ་ཡི་སྐྲ་ལ་གོ་བའང་ཡོད།
|
It can also mean the fibers that grow from a head.
|
Shoe tying, knot strength, incorrect technique
|
གལ་ཏེ་འུ་ཚོས་དེ་ལ་བསམ་བློ་ཞིག་བཏང་ན། རི་མོའི་ལམ་ནས་བསྟན་ན། སྤུ་ཡིས་ཉམ་ཆུང་བ་མཚོན་ཞིང་།
|
And if we think of that -- let me put the picture up -- the fibers represent vulnerability.
|
Shoe tying, knot strength, incorrect technique
|
དེ་ཉིད་གཡོ་འགུལ་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་མོ་ཞིག་གམ་ སེམས་ཚོར་གྱིས་ཀྱང་སྒུལ་སྲིད་པ་ཡིན་པས།
|
They yield to the slightest movement or motion or emotion.
|
None
|
འདིས་ཁྱོད་ལ་ཉམ་ཆུང་དང་བྲེལ་ཤ་ལངས་པའི་ མཁའ་དབུགས་དེ་འདྲ་ཞིག་བསྐྲུན་ཡོད།
|
So what you have is an atmosphere of vulnerability and tension.
|
None
|
རི་བོང་ཁོ་རང་ཉིད། རི་དྭགས་ཤིག་རེད། ཞི་མི་མ་རེད། ཁྱི་གུ་མ་རེད། རི་བོང་ཞིག་རེད། རི་བོང་ཞིག་ཡིན་དོན་ཅི་རེད།
|
The hare itself, the animal -- not a cat, not a dog, a hare -- why a hare?
|
Internet, China, Limitation
|
དེའི་རྒྱུ་མཚན་རི་མོ་འདི་ལ་བསམ་བློ་ཐོངས་དང་། སྐད་ཆ་མ་རེད། རི་མོ་འདི་ཟེར་བ་ཡིན།
|
Because think of the picture -- not the word, the picture.
|
Form, Perception, Order
|
རྣ་ཅོག་རིང་པོ། སུག་པ་ཆེན་པོ། འདིས་འུ་ཅག་ལ་འཆར་ཡན་བྱེད་དུ་འཇུག་སྟེ། ཐད་ཚོར་གྱི་ལམ་ནས་ ཞ་འཐེང་དང་ འདར་སིག་གི་ཚོར་བ་སྟེར།
|
The overlong ears, the overlarge feet, helps us to picture, to feel intuitively, what it means to limp and to tremble.
|
None
|
སྐར་མ་ཁ་ཤས་ཀྱི་རིང་ལ། ང་ཡིས་ཁྱེད་ཅག་ལ་ ང་ཡི་མཐོང་སྣེའི་འཇིག་རྟེན་སྐོར་བཤད་པ་རེད། ཁྱེད་ཅག་ལ་ ཡི་གེ་ལའང་ཁ་དོག་དང་། སེམས་ཚོར་ཡོད་པ་དང་། ཨང་ཀི་ལ་དབྱིབས་དང་གཤིས་ཀ་ཡོད་པ།
|
So in these few minutes, I hope I've been able to share a little bit of my vision of things and to show you that words can have colors and emotions, numbers, shapes and personalities.
|
Words, Numbers, Relationships
|
འཇིག་རྟེན་འདི་ འུ་ཅག་གི་བལྟས་ཚོད་ལས་ད་དུང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ། རྒྱ་ཆེ་བ་ཤེས་སུ་བཅུག་པ་ཡིན།
|
The world is richer, vaster than it too often seems to be.
|
Shining, World, Counting
|
ངས་ཁྱེད་རྣམས་ལ་མཐོང་སྣེ་གསར་པ་ཞིག་གིས་ འཇིག་རྟེན་ལ་ལྟ་བའི་འདུན་པ་སྦྱིན་ཡོད་པར་སྨོན།
|
I hope that I've given you the desire to learn to see the world with new eyes.
|
Destiny, Education, Excellence
|
ཐུགས་རྗེ་ཆེ་གནང་།
|
Thank you.
|
Incredible thanks, appreciation, achievement
|
[ཐལ་མོ་རྡེབ་སྒྲ]
|
(Applause)
|
Applause, thanks, continuation
|
Tree Planting, Environmental Conservation, Climate Change
|
||
དེང་སང་གལ་འགངས་ཤིན་དུ་ཆེ་བའི་ས་ཁམས་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཞིག་འབྱུང་བཞིན་པའི་སྒང་ཡིན་ཏེ།
|
Basically, there's a major demographic event going on.
|
None
|
གྲོང་ཁྱེར་གྱི་གནས་སྡོད་མི་འབོར་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་ཕྱེད་ཙམ་ཟིན་ཡོད། འདི་ཡང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་འགྱུར་མཚམས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན། དེང་དུས་ཀྱི་འཛམ་གླིང་ནི་མཉམ་དུ་འབྲེལ་བ་ཞིག་ཏུ་ཆགས།
|
And it may be that passing the 50 percent urban point is an economic tipping point. So the world now is a map of connectivity.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
སྔོན་མ་ཡིན་ན་ཕརིསི་དང་ལོནྟོན་དང་ནེའུཡོག་སོགས་ནི་འཛམ་གླིང་གི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེས་ཤོས་ཚོ་ཡིན་མོད།
|
It used to be that Paris and London and New York were the largest cities.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
འོན་ཀྱང་། ད་ལྟའི་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་འཕེལ་ཤུགས་ཟད་མཐར་སླེབས་ཟིན།
|
What we have now is the end of the rise of the West. That's over.
|
Shining, World, Counting
|
གྲོང་ཁྱེར་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་མི་འབོར་ནི་བསམ་ཡུལ་ལས་འདས་པ་ཞིག་རེད།
|
The aggregate numbers are overwhelming.
|
Infinite numbers, math simplification, mathematical constants
|
ཡང་སྙིང་གནས་ཚུལ་ག་རེ་བྱུང་བ་རེད། གཟིགས་དང་། འཛམ་གླིང་ཡུལ་གྲུ་ཀུན་གྱི་གྲོང་ཚོའི་ནང་མི་གཅིག་ཀྱང་མཐོང་ས་མེད་འདུག
|
So what's really going on? Well, villages of the world are emptying out.
|
Shining, World, Counting
|
ང་ཚོའི་རེ་བར་གནས་ཚུལ་འདི་འདྲ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་རྟོགས་འདོད།
|
The question is, why?
|
Curiosity, Questions, Choices
|
དོན་དངོས་ཐོག་གྲོང་ཁྱེར་གྱིས་མི་རྣམས་ལ་རང་དབང་ཇེ་མང་ཞིག་སྤྲོད་ཐུབ། འདི་ནི་རིག་རྩལ་སྐྱར་དར་དུས་རབས་སྐབས་ཀྱི་ཇར་མན་མིའི་ལྟ་བ་ལྟར་རོ། ། ད་ལྟ་མི་རྣམས་ཧྲང་ཧའི་ལྟ་བུའི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཕྱོགས་སུ་ཤར་འགྲོ་གི་ཡོད་ཀྱང་མང་ཆེ་བ་ནི་དབུལ་ཁུལ་ལ་བསྡད་དགོས་བྱུང་།
|
And here's the unromantic truth -- and the city air makes you free, they said in Renaissance Germany. So some people go to places like Shanghai but most go to the squatter cities where aesthetics rule.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
ཁོང་ཚོ་ས་དེར་སྡོད་དགོས་པ་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་རྐྱེན་གྱིས་མ་རེད།
|
And these are not really a people oppressed by poverty.
|
Squatter cities, employment, leadership
|
ཁོང་ཚོས་མྱུར་ཚད་གང་ཡོད་ཀྱིས་དབུལ་ཕོངས་ལས་ཐར་ཐབས་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད།
|
They're people getting out of poverty as fast as they can.
|
Squatter cities, employment, leadership
|
ཁོང་ཚོ་ནི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་འཛུགས་སྐྲུན་པ་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་མ་ཟད། གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཇུས་འགོད་པ་གཙོ་གྲས་ཀྱང་ལགས།
|
They're the dominant builders and to a large extent, the dominant designers.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
ཁོང་ཚོས་བེད་སྤྱད་པའི་རྨང་གཞིའི་སྒྲིག་ཆས་ནི་རང་ཉིད་ཀྱིས་བཟོས་པ་ཤ་སྟག་དང་རོལ་བའི་གྲོང་ཁུལ་འཚོ་བ་ནི་ཕུན་སུམ་ཚོཊ་པ་ཞིག་གོ
|
They have home-brewed infrastructure and vibrant urban life.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ནང་ཐོན་སྐྱེད་སྤྱི་འབོར་གྱི་དྲུག་ཆ་གཅིག་ནི་མུམཔཱེ་ནས་གྲུབ་ཤིང་།
|
One-sixth of the GDP in India is coming out of Mumbai.
|
None
|
དབུལ་ཁུལ་གྱི་སྡོད་མིས་དུས་མཚམས་མེད་པར་རང་ཉིད་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཆ་རྐྱེན་ཡར་རྒྱས་གཏོང་ཤིང་། སྲིད་གཞུང་གིས་གནས་ཚུལ་ཉུང་ཤས་ཤིག་མ་གཏོགས་ནང་བཞུགས་བྱེད་ཀྱི་མེད།
|
They are constantly upgrading, and in a few cases, the government helps.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
གྲོང་ཁྱེར་ནང་སློབ་གསོའི་གོ་སྐབས་རག་ཐུབ་ཀྱང་།
|
Education is the main event that can happen in cities.
|
None
|
འོ་ན་མུམཔཱེ་ཡི་ཁྲོམ་ལམ་ཁྲོད་ཅི་ཞིག་བྱུང་སྲིད་དམ།
|
What's going on in the street in Mumbai?
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
ཨལྒོར་གྱིས་ཕལ་ཆེན་ཤེས་ཐབས་ཁ་པོ་རེད། ས་དེར་གནས་ཚུལ་གང་ཡང་ལྷག་སྲིད།
|
Al Gore knows. It's basically everything.
|
History, Future, Research
|
དབུལ་ཁུལ་དུ་ལས་ཤོར་མེད་ལ་མི་ཚང་མར་ལས་ཀ་ཡོད་རེད།
|
There's no unemployment in squatter cities. Everyone works.
|
Squatter cities, employment, leadership
|
འཛམ་གླིང་མི་འབོར་སྤྱི་གྲངས་ཀྱི་དྲུག་ཆ་གཅིག་ནི་ས་དེ་འདྲར་འཚོ་བ་སྐྱེལ་བཞིན་གྲངས་ཀ་འདི་མ་འོངས་ལ་ཡང་ནས་འཕར་སྲིད།
|
One-sixth of humanity is there. It's soon going to be more than that.
|
Wars, magnitude, soldiers
|
ངས་བཤད་འདོད་པའི་གནད་འགག་དང་པོ་སྟེ། གྲོང་ཁྱེར་གྱིས་མི་འབོར་འབར་གས་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ཇེ་ཆུང་དུ་བཏང་ཡོད།
|
So here's the first punch line: cities have defused the population bomb.
|
None
|
དེ་ནས་གནད་འགག་གཉིས་པ་ནི།
|
And here's the second punch line.
|
None
|
འདི་ནི་གྲོང་ཁྱེར་ནས་བྱུང་བའི་བརྡ་ཞིག་ཡིན། པར་རིས་འདི་ནི་ཕྱི་ཁམས་ནས་མཐོང་བ་ཞིག་རེད།
|
That's the news from downtown. Here it is in perspective.
|
Urbanization, Cities, Connectivity
|
ལོ་གྲངས་ཐེར་འབུམ་རིང་ལ་སྐར་མདངས་ས་གཞིར་བཀྲག
|
Stars have shined down on earth's life for billions of years.
|
Shining, World, Counting
|
ད་ང་ཚོས་འོད་མདངས་ཕར་ནམ་མཁར་འཕྲོ་བར་བྱ་བ་ལ་རན་ནོ། །
|
Now we're shining right back up.
|
Shining, World, Counting
|
ལྷན་རྒྱས་ཐུགས་རྗེ་ཆེའོ། །
|
Thank you.
|
Incredible thanks, appreciation, achievement
|
Tree Planting, Environmental Conservation, Climate Change
|
||
གྲངས་རིག་དེ་ཤིན་ཏུ་ནུས་པ་ཆེ་བའི་སྐད་བརྡ་ཞིག་ཡིན།
|
So it turns out that mathematics is a very powerful language.
|
None
|
དངོས་ལུགས་དང་སྐྱེ་དངོས། དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་ཕྱོགས་འགྲེལ་པའི་ཚེ། དེ་ལ་རང་ཆས་སུ་གྲུབ་པའི་མཐུ་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་ཡོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་སོགས་མི་ཆོས་རིག་ཚན་དག་ལ་འགྲེལ་ཁག་པོ་ཡོད་པ་རེད།
|
It has generated considerable insight in physics, in biology and economics, but not that much in the humanities and in history.
|
History, Future, Research
|
མི་ཁ་ཤས་ཀྱིས་མི་ཆོས་རིག་ཚན་ཁག་ལ་གྲངས་རིག་གིས་འགྲེལ་རྒྱག་མི་ཐུབ་སྙམ་ཡོད་དེ། དེས་མིའི་བྱ་བྱེད་དང་ ལོ་རྒྱུས་ལ་ཚད་གཞལ་ཐབས་མེད་པར་འདོད་ཡོད།
|
I think there's a belief that it's just impossible, that you cannot quantify the doings of mankind, that you cannot measure history.
|
Perception, Synesthesia, Historical Mechanism
|
ཡིན་ཡང་། ཁོ་བོས་དེ་འདྲ་བསམ་གྱི་མེད།
|
But I don't think that's right.
|
I think, belief, worry
|
ངས་ཚང་མར་ལྡོག་ཕྱོགས་ཀྱི་དཔེ་འགའ་འདྲེན།
|
I want to show you a couple of examples why.
|
Pattern, Aesthetics, Examples
|
ངའི་མཉམ་ལས་རོཊ་པErezདང་ངེད་གཉིས་ཀྱིས་གཤམ་གྱི་དོན་དག་ལ་བསམ་བློ་བཏང་པ་ཡིན། དོན་དག་གང་ཡིན་ཟེར་ན། དུས་རབས་མི་གཅིག་པའི་རྒྱལ་པོ་གཉིས་ཀྱིས་ སྐད་རིགས་མི་འདྲ་བའི་ལམ་ནས་ཁ་བརྡ་བྱེད་ཅིང་།
|
So my collaborator Erez and I were considering the following fact: that two kings separated by centuries will speak a very different language.
|
Language change, mathematics, perception
|
འདི་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ནུས་མཐུ་ཤིན་ཏུ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད།
|
That's a powerful historical force.
|
Language change, mathematics, perception
|
བྱས་ཙང་། ཨིན་ཇིའི་རྒྱལ་པོ་ཨལ་ཧྥོ་ཌིར་ཡིས་ བརྡ་སྤྲོད་དང་ཐ་སྙད་རིགས་ཤིག་སྤྱོད་སྲིད་ཅིང་། དེ་ནིhip hopཡི་རྒྱལ་པོJay-Zཡིས་སྤྱོད་པའི་བརྡ་སྤྲོད་དང་ཐ་སྙད་དང་རྦད་དེ་འདྲ་གི་མ་རེད།
|
So the king of England, Alfred the Great, will use a vocabulary and grammar that is quite different from the king of hip hop, Jay-Z.
|
Language change, mathematics, perception
|
༼དགོད་སྒྲ༽ ངོ་མ་དེ་དེ་འདྲ་ཞིག་རེད།
|
(Laughter) Now it's just the way it is.
|
Laughter, Icebergs, Prosperity
|
སྐད་ཆ་ནི་དུས་དང་བསྟུན་ནས་འགྱུར་ཅིང་། བྱེད་ནུས་ཤིན་ཏུ་ཆེན་པོ་ཡོད།
|
Language changes over time, and it's a powerful force.
|
Language change, mathematics, perception
|
དེ་བསErezདང་ངེད་གཉིས་ཀྱིས་སྐད་ཆའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་མང་ཙམ་ཤེས་འདོད་བྱུང་།
|
So Erez and I wanted to know more about that.
|
None
|
ངེད་གཉིས་ཀྱིས་བྱ་ཚིག་ལས་དུས་འདས་པའི་སྲོལ་དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ཡིན།
|
So we paid attention to a particular grammatical rule, past-tense conjugation.
|
Language change, mathematics, perception
|
མི་ཚོས་བྱ་ཚིག་གི་གི་རྗེས་ལ“ed”སྦྱར་ནས་དུས་འདས་པ་མཚོན་གྱི་ཡོད་པ་རེད།
|
So you just add "ed" to a verb at the end to signify the past.
|
Language change, mathematics, perception
|
ཆགས་བཞག་ན། “Today i walk”དེ་རིང་ང་ལམ་ལ་བགྲོད།“Yesterday I walked”ཁ་སང་ང་ལམ་ལ་ཕྱིན།
|
"Today I walk. Yesterday I walked."
|
Wilderness Explorer, Numbers, Past Thoughts
|
བྱ་ཚིག་ལ་ཤས་ཀྱི་གཟུགས་འགྱུར་བ་ལ་ཆོས་ཉིད་མེད་པ་ཡིན།
|
But some verbs are irregular.
|
Language change, mathematics, perception
|
དཔེར་ན། “Yesterday I thought”ཁ་སང་ངས་བསམས།
|
"Yesterday I thought."
|
Wilderness Explorer, Numbers, Past Thoughts
|
འདི་ལས་མཐོང་ཐུབ་པའི་སྣང་ཚུལ་མཚར་བོ་ཞིག་ནི། AlfredདངJay-Zརྣམ་གཉིས་ཀྱི་བར་སྐབས་སུ་གཟུགས་འགྱུར་བའི་བྱ་ཚིག་དག་གཟུགས་མི་འགྱུར་བར་གྱུར་ཡོད།
|
Now what's interesting about that is irregular verbs between Alfred and Jay-Z have become more regular.
|
Language change, mathematics, perception
|
དཔེར་ན། འདིར་བཀོད་ཡོད་པའི་་"to wed"༼གཉེན་བསྒྲིག༽་ལྟ་བུ་གཟུགས་མི་འགྱུར་བར་གྱུར་ཡོད།
|
Like the verb "to wed" that you see here has become regular.
|
Language change, mathematics, perception
|
དེ་བསErezདང་ངེད་གཉིས་ཀྱིས་དུས་རབས12རིང་གི་ཨིན་སྐད་ནང་གི་ གཟུཊ་འགྱུར་བྱ་ཚིག100ལྷག་གི་འགྱུར་བར་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པ་ཡིན། ངེད་གཉིས་ཀྱིས་འགྱུར་བ་དེ་དག་གི་ཁྲོད་ཆེས་སྟབས་བདེ་བའི་གྲངས་རིག་གི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་གིས་ ཆེས་རྙོག་འཛིང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་མངོན་ཡོད་པ་རྟོགས། ཆོས་ཉིད་དེ་ནི། བྱ་ཚིག་ཅིག་བྱ་ཚིག་གཞན་ལས་ལྡབ100ཡིས་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་ན། དེ་ཉིད་གཟུགས་མི་འགྱུར་བའི་བྱ་ཚིག་ཏུ་འགྱུར་བའི་འགྲོས་ལྡབ10ཡིས་ཇེ་དལ་དུ་འགྲོ
|
So Erez and I followed the fate of over 100 irregular verbs through 12 centuries of English language, and we saw that there's actually a very simple mathematical pattern that captures this complex historical change, namely, if a verb is 100 times more frequent than another, it regularizes 10 times slower.
|
Language change, mathematics, perception
|
དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དག་ཞིག་རེད། འོན་ཀྱང་གྲངས་རིག་གི་རྣམ་པ་ལྟར་མངོན་འོངས།
|
That's a piece of history, but it comes in a mathematical wrapping.
|
Language change, mathematics, perception
|
སྐབས་ལ་ལར། གྲངས་རིག་གིས་གནད་ཅིག་འགྲེལ་བཤད་ལ་ལྷག་པར་རོགས་རམ་ཐུབ། ཡང་ན། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྒུལ་ཤུགས་ཤིག་ལ་སྔར་བས་གསལ་བཤད་རྒྱག་ཐུབ།
|
Now in some cases math can even help explain, or propose explanations for, historical forces.
|
Language change, mathematics, perception
|
དེ་བས་Steve Pinkerདང་ངེད་གཉིས་ཀྱིས་ འདས་ཟིན་པའི་དུས་རབས་གཉིས་རིང་གི་དམག་འཁྲུག་གི་ཡ་ང་བའི་ཚད་ལ་བསམ་གཞིགས་བྱས་པ་ཡིན།
|
So here Steve Pinker and I were considering the magnitude of wars during the last two centuries.
|
Wars, magnitude, soldiers
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.