Dataset Viewer
id
stringlengths 6
8
| text
stringlengths 53
2.57k
|
|---|---|
10_1_1 | Chương I
SỰ HÌNH THÀNH TRẬT TỰ THẾ GIỚI MỚI
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI
(1945 - 1949)
Bài 1
SỰ HÌNH THÀNH TRẬT TỰ THẾ GIỚI MỚI
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945 – 1949)
Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc đã mở ra một giai đoạn phát triển
mới của tình hình thế giới. Một trật tự thế giới mới được hình thành với
đặc trưng lớn là thế giới chia thành hai phe – tư bản chủ nghĩa và xã
hội chủ nghĩa, do hai siêu cường Mĩ và Liên Xô đứng đầu mỗi phe.
Các quốc gia trên thế giới trong những năm đầu sau chiến tranh dần
dần bị phân hoá theo đặc trưng đó. Liên hợp quốc ra đời như một công
cụ duy trì trật tự thế giới mới vừa được hình thành.
I – HỘI NGHỊ IANTA (2 – 1945) VÀ NHỮNG THOẢ THUẬN CỦA BA CƯỜNG QUỐC
Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc.
Nhiều vấn đề quan trọng và cấp bách đặt ra trước các cường quốc Đồng minh.
Đó là : 1. Nhanh chóng đánh bại hoàn toàn các nước phát xít ; 2. Tổ chức lại thế
giới sau chiến tranh ; 3. Phân chia thành quả chiến thắng giữa các nước thắng trận.
Trong bối cảnh đó, một hội nghị quốc tế đã được triệu tập tại Ianta (Liên Xô) từ
ngày 4 đến ngày 11 – 2 – 1945, với sự tham dự của nguyên thủ ba cường quốc là
I. Xtalin (Liên Xô), Ph. Rudoven (Mĩ) và U. Sớcsin (Anh).
4 |
10_1_2 | Hình 1. Thủ tướng Anh – U. Sớcsin, Tổng thống Mĩ – Ph. Rudoven,
Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Liên Xô − I. Xtalin (từ trái
sang phải) tại Hội nghị Ianta
Hội nghị đã đưa ra những quyết định quan trọng :
-
– Thống nhất mục tiêu chung là tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ
nghĩa quân phiệt Nhật Bản. Để nhanh chóng kết thúc chiến tranh, trong thời gian
từ 2 đến 3 tháng sau khi đánh bại phát xít Đức, Liên Xô sẽ tham chiến chống Nhật
ở châu Á.
– Thành lập tổ chức Liên hợp quốc nhằm duy trì hoà bình, an ninh thế giới.
-
- Thoả thuận về việc đóng quân tại các nước nhằm giải giáp quân đội phát xít,
phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á.
Ở châu Âu, quân đội Liên Xô chiếm đóng miền Đông nước Đức, Đông Béclin
và các nước Đông Âu ; quân đội Mĩ, Anh và Pháp chiếm đóng miền Tây nước
Đức, Tây Béclin và các nước Tây Âu. Vùng Đông Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng
của Liên Xô, vùng Tây Âu thuộc phạm vi ảnh hưởng của Mĩ. Hai nước Áo và
Phần Lan trở thành những nước trung lập.
Ở châu Á, Hội nghị chấp nhận những điều kiện để Liên Xô tham chiến chống
Nhật : 1. Giữ nguyên trạng Mông Cổ ; 2. Khôi phục quyền lợi của nước Nga
đã bị mất do cuộc chiến tranh Nga – Nhật năm 1904 : trả lại cho Liên Xô miền
Nam đảo Xakhalin ; Liên Xô chiếm 4 đảo thuộc quần đảo Curin.
Quân đội Mĩ chiếm đóng Nhật Bản. Ở bán đảo Triều Tiên, Hồng quân Liên Xô
chiếm đóng miền Bắc và quân Mĩ chiếm đóng miền Nam, lấy vĩ tuyến 38 làm
ranh giới. Trung Quốc cần trở thành một quốc gia thống nhất và dân chủ ;
Chính phủ Trung Hoa Dân quốc cần cải tổ với sự tham gia của Đảng Cộng
sản và các đảng phái dân chủ ; trả lại cho Trung Quốc vùng Mãn Châu, đảo
Đài Loan và quần đảo Bành Hồ. Các vùng còn lại của châu Á (Đông Nam Á,
5 |
10_1_3 | Nam Á, Tây Á) vẫn thuộc phạm vi ảnh hưởng của các nước phương Tây.
Theo thoả thuận của Hội nghị Pốtxđam (Đức, tổ chức từ ngày 17 – 7 đến ngày
2 – 8 – 1945), việc giải giáp quân Nhật ở Đông Dương được giao cho quân đội
Anh vào phía Nam vĩ tuyến 16 và quân đội Trung Hoa Dân quốc vào phía Bắc.
Toàn bộ những quyết định của Hội nghị Ianta cùng những thoả thuận sau đó của
ba cường quốc đã trở thành khuôn khổ của trật tự thế giới mới, thường được gọi là
trật tự hai cực Ianta.
Hãy nêu những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta (2 – 1945).
II – SỰ THÀNH LẬP LIÊN HỢP QUỐC
-
Sau Hội nghị Ianta không lâu, từ ngày 25 4 đến ngày 26 – 6 – 1945, một
hội nghị quốc tế họp tại Xan Phranxixcô (Mĩ) với sự tham gia của đại biểu 50 nước,
để thông qua bản Hiến chương và tuyên bố thành lập tổ chức Liên hợp quốc.
Ngày 24 – 10 – 1945, sau khi được Quốc hội các nước thành viên phê chuẩn,
bản Hiến chương chính thức có hiệu lực(1).
Hình 2. Lễ kí Hiến chương Liên hợp quốc tại Xan Phranxixcô (Mĩ)
(1) Ngày 31 — 10 – 1947, Đại hội đồng Liên hợp quốc quyết định lấy ngày 24 – 10 hằng năm làm “Ngày
Liên hợp quốc”.
6 |
10_1_4 | Là văn kiện quan trọng nhất của Liên hợp quốc, Hiến chương nêu rõ mục đích
của tổ chức này là duy trì hoà bình và an ninh thế giới, phát triển các mối quan hệ
hữu nghị giữa các dân tộc và tiến hành hợp tác quốc tế giữa các nước trên cơ sở tôn
trọng nguyên tắc bình đẳng và quyền tự quyết của các dân tộc.
Để thực hiện các mục đích đó, Liên hợp quốc hoạt động theo những nguyên
tắc sau :
– Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc.
- Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của tất cả các nước.
– Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất kì nước nào.
Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hoà bình.
- Chung sống hoà bình và sự nhất trí giữa năm nước lớn (Liên Xô, Mĩ, Anh,
Pháp và Trung Quốc).
Hiến chương quy định bộ máy tổ chức của Liên hợp quốc gồm sáu cơ quan
chính là Đại hội đồng, Hội đồng Bảo an, Hội đồng Kinh tế và Xã hội, Hội đồng
Quản thác, Toà án Quốc tế và Ban Thư kí.
Đại hội đồng : gồm đại diện các nước thành viên, có quyền bình đẳng. Mỗi
năm, Đại hội đồng họp một kì để thảo luận các vấn đề hoặc công việc thuộc
phạm vi Hiến chương quy định.
Hội đồng Bảo an : cơ quan giữ vai trò trọng yếu trong việc duy trì hoà bình và
an ninh thế giới. Mọi quyết định của Hội đồng Bảo an phải được sự nhất trí
của năm nước Uỷ viên thường trực là Liên Xô (nay là Liên bang Nga), Mĩ, Anh,
Pháp và Trung Quốc(1) mới được thông qua và có giá trị.
Ban Thư kí : cơ quan hành chính – tổ chức của Liên hợp quốc, đứng đầu là
Tổng thư kí với nhiệm kì 5 năm.
Ngoài ra, Liên hợp quốc còn có nhiều tổ chức chuyên môn khác giúp việc.
Trụ sở của Liên hợp quốc đặt tại Niu Oóc (Mĩ).
Trong hơn nửa thế kỉ qua, Liên hợp quốc đã trở thành một diễn đàn quốc tế vừa
hợp tác, vừa đấu tranh nhằm duy trì hoà bình và an ninh thế giới. Liên hợp quốc đã
có nhiều cố gắng trong việc giải quyết các vụ tranh chấp và xung đột ở nhiều khu
vực, thúc đẩy mối quan hệ hữu nghị và hợp tác quốc tế, giúp đỡ các dân tộc về kinh
tế, văn hoá, giáo dục, y tế, nhân đạo v.v..
Đến năm 2006, Liên hợp quốc có 192 quốc gia thành viên.
Từ tháng 9 – 1977, Việt Nam là thành viên thứ 149 của Liên hợp quốc.
(1) Từ năm 1945 đến năm 1971, đại biểu Trung Quốc tại Hội đồng Bảo an là đại diện của chính quyền
Đài Loan ; từ tháng 10 – 1971 là đại diện của Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa.
7 |
10_1_5 | Ngày 16 – 10 – 2007, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã bầu Việt Nam làm Uỷ viên
không thường trực Hội đồng Bảo an, nhiệm kì 2008 – 2009.
Nêu mục đích và nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc.
III – SỰ HÌNH THÀNH HAI HỆ THỐNG XÃ HỘI ĐỐI LẬP
Ngay sau Chiến tranh thế giới thứ hai, trên thế giới đã diễn ra nhiều sự kiện quan
trọng với xu hướng hình thành hai phe – tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa – đối
lập nhau gay gắt.
Tương lai của nước Đức trở thành vấn đề trung tâm trong nhiều cuộc gặp giữa
nguyên thủ ba cường quốc Liên Xô, Mĩ và Anh với những bất đồng sâu sắc. Tại Hội
nghị Pốtxđam, ba cường quốc đã khẳng định nước Đức phải trở thành một quốc gia
thống nhất, hoà bình, dân chủ ; tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít ; thoả thuận việc
phân chia các khu vực chiếm đóng và kiểm soát nước Đức sau chiến tranh : quân
đội Liên Xô chiếm đóng vùng lãnh thổ phía Đông nước Đức, quân đội Anh chiếm
vùng Tây Bắc, quân đội Mĩ chiếm vùng phía Nam, quân đội Pháp được chiếm một
phần lãnh thổ phía Tây nước Đức. Nhưng Mĩ, Anh và sau đó là Pháp đã tiến hành
riêng rẽ việc hợp nhất các khu vực chiếm đóng của mình, tháng 9 – 1949 lập ra Nhà
nước Cộng hoà Liên bang Đức. Tháng 10 – 1949, được sự giúp đỡ của Liên Xô,
các lực lượng dân chủ ở Đông Đức đã thành lập Nhà nước Cộng hoà Dân chủ Đức.
Như thế, trên lãnh thổ nước Đức đã xuất hiện hai nhà nước với hai chế độ chính trị
khác nhau.
Trong những năm 1945 – 1947, các nước Đông Âu đã tiến hành nhiều cải cách
quan trọng như : xây dựng bộ máy nhà nước dân chủ nhân dân, cải cách ruộng đất,
ban hành các quyền tự do dân chủ v.v.. Đồng thời, Liên Xô cùng các nước Đông Âu
kí kết nhiều hiệp ước tay đôi về kinh tế như : trao đổi buôn bán, viện trợ lương thực,
thực phẩm v.v.. Năm 1949, Hội đồng tương trợ kinh tế được thành lập. Nhờ đó, sự
hợp tác về chính trị, kinh tế, mối quan hệ giữa Liên Xô và các nước Đông Âu ngày
càng được củng cố, từng bước hình thành hệ thống xã hội chủ nghĩa. Chủ nghĩa xã hội
đã vượt ra khỏi phạm vi một nước và trở thành hệ thống thế giới.
Sau chiến tranh, Mĩ đề ra “Kế hoạch phục hưng châu Âu” (còn gọi là “Kế hoạch
Mácsan”), nhằm viện trợ các nước Tây Âu khôi phục kinh tế, đồng thời tăng cường
ảnh hưởng và sự khống chế của Mĩ đối với các nước này. Nhờ đó, nền kinh tế các
nước Tây Âu được phục hồi nhanh chóng.
8 |
10_1_6 | Như vậy, ở châu Âu đã xuất hiện sự đối lập về chính trị và kinh tế giữa hai
khối nước : Tây Âu tư bản chủ nghĩa và Đông Âu xã hội chủ nghĩa.
Hai nhà nước Cộng hoà Liên bang Đức và Cộng hoà Dân chủ Đức
được hình thành như thế nào ?
ĐỂ CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Hãy chỉ trên bản đồ thế giới những khu vực nằm trong sự phân chia
phạm vi ảnh hưởng do ba cường quốc thoả thuận ở Hội nghị Ianta.
2. Sự đối lập về chính trị và kinh tế giữa hai khối nước : Tây Âu tư bản
chủ nghĩa và Đông Âu xã hội chủ nghĩa thể hiện như thế nào ?
9 |
10_2_1 | Chương II
LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU (1945 – 1991)
LIÊN BANG NGA (1991 – 2000)
Bài 2
LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU (1945 – 1991)
LIÊN BANG NGA (1991 – 2000)
Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Liên Xô đã nhanh chóng
khôi phục đất nước, thực hiện nhiều kế hoạch 5 năm xây dựng chủ nghĩa
xã hội. Các nước Đông Âu được giải phóng đã tiến hành cách mạng
dân chủ nhân dân, tiến lên chủ nghĩa xã hội.
Từ cuối những năm 80 của thế kỉ XX, cuộc khủng hoảng chính trị và
kinh tế – xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu đã dẫn đến sự tan rã
của chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước này. Nhà nước Liên bang Nga
kế thừa địa vị và quyền lợi hợp pháp của Liên Xô.
I – LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN GIỮA NHỮNG NĂM 70
1. Liên Xô
a) Công cuộc khôi phục kinh tế (1945 – 1950)
Liên Xô là nước chịu tổn thất nặng nề nhất trong Chiến tranh thế giới thứ hai :
khoảng 27 triệu người chết, 1 710 thành phố, hơn 7 vạn làng mạc, gần 32 000 xí nghiệp
bị tàn phá nặng nề.
Với tinh thần tự lực tự cường, nhân dân Liên Xô đã hoàn thành thắng lợi kế hoạch
5 năm khôi phục kinh tế (1946 – 1950) trong vòng 4 năm 3 tháng.
Công nghiệp được phục hồi vào năm 1947. Đến năm 1950, tổng sản lượng
công nghiệp tăng 73% so với mức trước chiến tranh (kế hoạch dự kiến là 48%),
hơn 6 200 xí nghiệp được phục hồi hoặc xây dựng mới đi vào hoạt động.
Sản xuất nông nghiệp năm 1950 đã đạt mức trước chiến tranh.
10
10 |
10_2_2 | -
Khoa học
kĩ thuật phát triển nhanh chóng. Năm 1949, Liên Xô đã chế tạo
thành công bom nguyên tử, phá thế độc quyền vũ khí nguyên tử của Mĩ.
b) Liên Xô tiếp tục xây dựng chủ nghĩa xã hội (từ năm 1950 đến nửa đầu
những năm 70)
Trong thời gian này, Liên Xô đã thực hiện nhiều kế hoạch dài hạn nhằm tiếp tục
xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội. Các kế hoạch này về cơ
bản đều hoàn thành với nhiều thành tựu to lớn.
Liên Xô trở thành cường quốc công nghiệp đứng thứ hai trên thế giới (sau Mĩ),
một số ngành công nghiệp có sản lượng cao vào loại nhất thế giới như dầu mỏ, than,
thép v.v.. Liên Xô đi đầu trong công nghiệp vũ trụ, công nghiệp điện hạt nhân.
Tuy gặp nhiều khó khăn, sản xuất nông nghiệp vẫn đạt được nhiều thành tựu. Sản
lượng nông phẩm trong những năm 60 tăng trung bình hằng năm là 16%.
Về khoa học – kĩ thuật, năm 1957 Liên Xô là nước đầu tiên phóng thành công
vệ tinh nhân tạo. Năm 1961, Liên Xô đã phóng con tàu vũ trụ đưa nhà du hành
vũ trụ I. Gagarin bay vòng quanh Trái Đất, mở đầu kỉ nguyên chinh phục vũ trụ
của loài người.
Về xã hội, đất nước Liên Xô cũng có
nhiều biến đổi. Tỉ lệ công nhân chiếm hơn
55% số người lao động trong cả nước.
Trình độ học vấn của người dân không
ngừng được nâng cao.
Về đối ngoại, Liên Xô thực hiện chính
sách bảo vệ hoà bình thế giới, ủng hộ
phong trào giải phóng dân tộc và giúp đỡ
các nước xã hội chủ nghĩa.
2. Các nước Đông Âu
a) Sự ra đời các nhà nước dân chủ
nhân dân Đông Âu
Trong những năm 1944 - 1945, cùng
với cuộc tiến công truy kích quân đội
phát xít của Hồng quân Liên Xô, nhân
dân các nước Đông Âu đã nổi dậy giành
chính quyền, thành lập nhà nước dân chủ
nhân dân.
CC
Hình 3. Nhà du hành vũ trụ I. Gagarin
(1934-1968)
11 |
10_2_3 | Cộng hoà Nhân dân Ba Lan (1944), Cộng hoà Nhân dân Rumani (1944),
Cộng hoà Nhân dân Hunggari (1945), Cộng hoà Tiệp Khắc (1945), Liên bang
Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Nam Tư (1945), Cộng hoà Nhân dân Anbani
(1945), Cộng hoà Nhân dân Bungari (1946).
BIỂN BẮC
“THỤY ĐIỂN
DAN MACH
Côpenhaghen'
°20°
BIỂN BAN TÍCH
Vácsava
BA LAN
Các nước dân chủ
nhân dân Đông Âu
Các nước khác
Thủ đô
Tên nước
Biên giới quốc gia
CÁC NƯỚC ĐÁNH SỐ TRÊN LƯỢC ĐỒ
1. LIXTENXTAI
4. VATICAN
Amxtécđam
HÀ LAN
Bĺ
Brúcxen
Béclin
CHDC Đ Ứ C
CHLB Đ ỨC
Praha
Vácsava
BA LAN
TIỆP KHẮC!
2. LÚCXĂMBUA
3. MÔNACÔ
PHÁP
Bécnd
: THỤY SĨ
Viêng
ÁO
30°
5. XAN MARINÔ
-50°
LIÊN XÔ
-40°
3.
ITALIA
10°
Rôma
BIẾN TIRÊNÊ
Budapét
HUNGGARI
Bêôgrát
NAM TU
RUMANI
1886
BIỂN ADRIATICH
Bucarét
BIỂN ĐEN
BUNGARI
Tirana
ANBANI
°
Xôphia
BIỂN
HI LẠP Ở BIỂN
THỔ NHĨ KÌ
EGIE
IÔNI
Aten
30°
Hình 4. Lược đồ các nước dân chủ nhân dân Đông Âu sau Chiến tranh thế giới thứ hai
Riêng ở Đông Đức, với sự giúp đỡ của Liên Xô, tháng 10 – 1949 nước Cộng hoà
Dân chủ Đức được thành lập.
Nhà nước dân chủ nhân dân ở các nước Đông Âu là chính quyền liên hiệp gồm
đại biểu các giai cấp, các đảng phái chính trị đã từng tham gia Mặt trận dân tộc
thống nhất chống phát xít. Trong những năm 1945 – 1949, các nhà nước dân chủ
nhân dân tiến hành cải cách ruộng đất, xoá bỏ chế độ chiếm hữu ruộng đất của địa
chủ, quốc hữu hoá các xí nghiệp lớn của tư bản trong và ngoài nước, ban hành các
quyền tự do dân chủ, cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân. Chính quyền
12 |
10_2_4 | nhân dân được củng cố, vai trò lãnh đạo của các đảng cộng sản ngày càng được
khẳng định.
b) Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu
Trong những năm 1950 – 1975, các nước Đông Âu đã thực hiện nhiều kế hoạch
5 năm nhằm xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội trong tình
hình khó khăn phức tạp. Các nước này đều xuất phát từ trình độ phát triển thấp (trừ
Tiệp Khắc, Cộng hoà Dân chủ Đức), lại bị các nước đế quốc bao vây về kinh tế và
các thế lực phản động trong nước ra sức chống phá. Với sự giúp đỡ có hiệu quả của
Liên Xô và sự nỗ lực vươn lên của nhân dân, các nước Đông Âu đã giành được
nhiều thành tựu to lớn.
Các nước Đông Âu đã tiến hành xây dựng nền công nghiệp, điện khí hoá toàn
quốc, nâng sản lượng công nghiệp lên gấp hàng chục lần. Nông nghiệp phát triển
nhanh chóng, đáp ứng nhu cầu lương thực và thực phẩm của nhân dân. Trình độ
khoa học
kĩ thuật được nâng lên rõ rệt. Từ những nước nghèo, các nước xã hội
chủ nghĩa Đông Âu đã trở thành các quốc gia công – nông nghiệp.
-
3. Quan hệ hợp tác giữa các nước xã hội chủ nghĩa ở châu Âu
a) Quan hệ kinh tế, khoa học – kĩ thuật
Ngày 8 – 1 1949, Hội đồng tương trợ kinh tế (thường gọi tắt là SEV) được
thành lập với sự tham gia của các nước xã hội chủ nghĩa ở châu Âu là : Liên Xô,
Anbani, Ba Lan, Bungari, Hunggari, Tiệp Khắc, Rumani ; năm 1950, kết nạp thêm
Cộng hoà Dân chủ Đức(1). Mục tiêu của SEV là tăng cường sự hợp tác giữa các nước
xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy sự tiến bộ về kinh tế và kĩ thuật, thu hẹp dần sự chênh
lệch về trình độ phát triển kinh tế giữa các nước thành viên. Sau hơn 20 năm hoạt
động, Hội đồng tương trợ kinh tế đã đạt được một số thành tựu trong việc giúp đỡ
các nước thành viên, thúc đẩy sự tiến bộ về kinh tế và kĩ thuật, không ngừng nâng
cao mức sống của nhân dân.
Từ năm 1951 đến năm 1973, tốc độ tăng trưởng sản xuất công nghiệp bình
quân hằng năm của các nước trong khối SEV là khoảng 10%, tổng sản phẩm
trong nước (GDP) của các nước thành viên năm 1973 tăng 5,7 lần so với năm
1950. Liên Xô giữ vai trò quyết định trong khối SEV. Từ năm 1949 đến năm
1970, Liên Xô đã viện trợ không hoàn lại cho các nước thành viên tới 20 tỉ rúp.
(1) Sau này, Hội đồng tương trợ kinh tế kết nạp thêm Mông Cổ (1962), Cuba (1972) và Việt Nam (1978).
13 |
10_2_5 | Tuy nhiên, Hội đồng tương trợ kinh tế cũng bộc lộ một số thiếu sót như : không
hoà nhập với đời sống kinh tế thế giới, chưa coi trọng đầy đủ việc áp dụng những
tiến bộ của khoa học và công nghệ, sự hợp tác gặp nhiều trở ngại do cơ chế quan
liêu, bao cấp.
b) Quan hệ chính trị – quân sự
Ngày 14 – 5 – 1955, đại biểu các nước Anbani, Ba Lan, Bungari, Cộng hoà Dân
chủ Đức, Hunggari, Liên Xô, Rumani và Tiệp Khắc họp tại Vácsava cùng kí kết
Hiệp ước hữu nghị, hợp tác và tương trợ, đánh dấu sự ra đời của Tổ chức Hiệp ước
Vácsava. Mục tiêu là thành lập liên minh phòng thủ về quân sự và chính trị của các
nước xã hội chủ nghĩa châu Âu.
Tổ chức Hiệp ước Vácsava có vai trò to lớn trong việc giữ gìn hoà bình, an ninh
ở châu Âu và thế giới. Sự lớn mạnh của Liên Xô và các nước thành viên đã tạo nên
thế cân bằng về sức mạnh quân sự giữa các nước xã hội chủ nghĩa và các nước tư
bản chủ nghĩa vào đầu những năm 70.
– Nêu những thành tựu chính của Liên Xô trong công cuộc khôi
phục kinh tế sau chiến tranh.
– Những thành tựu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
Đông Âu là gì ?
– Trình bày sự ra đời và vai trò của Hội đồng tương trợ kinh tế
(SEV) đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX.
II – LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU TỪ GIỮA NHỮNG NĂM 70
ĐẾN NĂM 1991
1. Sự khủng hoảng của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô
Năm 1973, cuộc khủng hoảng dầu mỏ bùng nổ đã tác động mạnh mẽ đến tình
hình chính trị, kinh tế, tài chính của nhiều nước trên thế giới. Trong bối cảnh đó,
Liên Xô chậm đề ra những biện pháp sửa đổi để thích ứng với tình hình mới. Đến
cuối những năm 70 – đầu những năm 80, nền kinh tế Liên Xô dần dần bộc lộ những
dấu hiệu suy thoái.
Đời sống chính trị có những diễn biến phức tạp, xuất hiện tư tưởng và một số
nhóm đối lập chống lại Đảng Cộng sản và Nhà nước Xô viết.
Tháng 3 – 1985, M. Goócbachốp lên nắm quyền lãnh đạo Đảng và Nhà nước
Liên Xô, tiến hành công cuộc cải tổ đất nước. Đường lối cải tổ tập trung vào việc
“cải cách kinh tế triệt để”, tiếp theo là cải cách hệ thống chính trị và đổi mới tư tưởng.
14 |
10_2_6 | Sau 6 năm tiến hành cải tổ, do phạm nhiều sai lầm nên tình hình không được cải
thiện, đất nước Xô viết lâm vào tình trạng khủng hoảng toàn diện.
Về kinh tế, do việc chuyển sang kinh tế thị trường quá vội vã, thiếu sự điều tiết của
Nhà nước nên đã gây ra sự rối loạn, thu nhập quốc dân giảm sút nghiêm trọng.
Về chính trị và xã hội, những cải cách về chính trị càng làm cho tình hình đất
nước rối ren hơn. Việc thực hiện đa nguyên chính trị, xuất hiện nhiều đảng đối
lập đã làm suy yếu vai trò lãnh đạo của Nhà nước Xô viết và Đảng Cộng sản
Liên Xô. Sự bất bình của nhân dân ngày càng sâu sắc, làm bùng nổ nhiều
cuộc mít tinh, biểu tình với các khẩu hiệu phản đối Đảng và chính quyền. Khắp
đất nước nổi lên làn sóng bãi công, xung đột sắc tộc diễn ra gay gắt, nhiều
nước cộng hoà đòi tách khỏi Liên bang Xô viết.
Tháng 8 – 1991, một cuộc chính biến nhằm lật đổ Goócbachốp nổ ra nhưng thất
bại. Sau đó, Goócbachốp tuyên bố từ chức Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô, yêu
cầu giải tán Uỷ ban Trung ương Đảng. Đảng Cộng sản Liên Xô bị đình chỉ hoạt động.
Chính phủ Liên bang bị tê liệt. Ngày 21 – 12 – 1991, những người lãnh đạo 11 nước
cộng hoà trong Liên bang kí hiệp định thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập
(gọi tắt là SNG). Nhà nước Liên bang Xô viết tan rã. Ngày 25 – 12 – 1991, Goócbachốp
từ chức Tổng thống, lá cờ búa liềm trên nóc điện Kremli bị hạ xuống, đánh dấu sự
chấm dứt chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô sau 74 năm tồn tại.
LATVIA
EXTONIA
LÍTVA!
BELÔRDTXIA
UCRAINA
MONDOVA
Xpitbecghen
BẮC BĂNG DƯƠNG
Phran loxip
(NGA)
avara Demlia
BIỂN BAREN
BIEN CARA
BIẾN
LAPTEP
D.Vranghen
BIẾN
QQ Novo Xibia
DONG XIBIA
LIÊN
BANG
NGA
ĐXanh Lô rằng
BIẾN
BÊRINH
BIẾN
Ô KHỐT
..
180°
QD curin
THÁI BÌNH DƯƠNG
.QĐ. A lêuto
BIẾN ĐEN
GRUDIA
ACMENIA
CADACXTAN
UDOBÉKIXTAN
TUOCMENIXTAN
CUROGUXTAN
TÁTGIKIXTAN
80°
100°
120°
Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG)
Các nước khác
CADÅCXTAN Tên nước
Biên giới Liên Xô đến ngày 25 - 12 - 1991
Biên giới quốc gia hiện nay
Hình 5. Lược đồ Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG)
140°
LÃNH THỔ ĐÁNH SỐ
TRÊN LƯỢC ĐỒ
1. ADÉCBAIGIAN
2. Caliningrát (LB. NGA)
15 |
10_2_7 | 2. Sự khủng hoảng của chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu
Cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973 tác động mạnh đến nền kinh tế của các
nước Đông Âu. Vào những năm cuối của thập kỉ 70 – đầu thập kỉ 80, nền kinh tế
Đông Âu lâm vào tình trạng trì trệ. Lòng tin của nhân dân vào Đảng Cộng sản và
Nhà nước ngày càng giảm sút. Ban lãnh đạo Đảng và Nhà nước ở các nước Đông Âu
đã có những cố gắng để điều chỉnh sự phát triển kinh tế. Nhưng sai lầm của những
biện pháp cải cách cộng với sự bế tắc trong công cuộc cải tổ ở Liên Xô và hoạt động
phá hoại của các thế lực phản động đã làm cho cuộc khủng hoảng ở các nước xã
hội chủ nghĩa Đông Âu ngày càng gay gắt. Ban lãnh đạo ở các nước Đông Âu lần
lượt từ bỏ quyền lãnh đạo của Đảng, chấp nhận chế độ đa nguyên, đa đảng và tiến
hành tổng tuyển cử, chấm dứt chế độ xã hội chủ nghĩa. Các nước Đông Âu lần lượt
từ bỏ chủ nghĩa xã hội.
Ở Cộng hoà Dân chủ Đức, cuộc khủng hoảng bùng nổ từ cuối năm 1989, nhiều người
từ Đông Đức chạy sang Tây Đức, “bức tường Béclin” bị phá bỏ. Ngày 3 – 10 – 1990,
việc thống nhất nước Đức đã được thực hiện với sự sáp nhập Cộng hoà Dân chủ Đức
vào Cộng hoà Liên bang Đức.
Hình 6. “Bức tường Béclin” bị phá bỏ
16
WAY |
10_2_8 | 3. Nguyên nhân tan rã của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô
và các nước Đông Âu
Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu đã đem
lại nhiều thành tựu to lớn, thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của Liên Xô và
các nước Đông Âu. Nhưng dần dần, chính những sai lầm và khuyết tật đã làm xói
mòn, dẫn tới sự tan rã của chế độ xã hội chủ nghĩa ở châu Âu trong những năm
1989 – 1991. Nguyên nhân trước hết là do đường lối lãnh đạo mang tính chủ quan,
duy ý chí, cùng với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp làm cho sản xuất trì trệ, đời
sống nhân dân không được cải thiện. Thêm vào đó, sự thiếu dân chủ và công bằng
đã làm tăng thêm sự bất mãn trong quần chúng. Hai là, không bắt kịp bước phát
triển của khoa học – kĩ thuật tiên tiến, dẫn tới tình trạng trì trệ, khủng hoảng về
kinh tế và xã hội. Ba là, khi tiến hành cải tổ lại phạm phải sai lầm trên nhiều mặt,
làm cho khủng hoảng thêm trầm trọng. Bốn là, sự chống phá của các thế lực thù
địch ở trong và ngoài nước.
Lập niên biểu các sự kiện quan trọng
tiến hành cải tổ (1985 – 1991).
III – LIÊN BANG NGA TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2000
Liên Xô trong thời gian
Sau khi Liên Xô tan rã, Liên bang Nga là “quốc gia kế tục Liên Xô”, được kế
thừa địa vị pháp lí của Liên Xô tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và tại các cơ
quan ngoại giao của Liên Xô ở nước ngoài.
Về kinh tế, trong những năm 1990 – 1995, tốc độ tăng trưởng bình quân hằng
năm của GDP luôn là số âm : 1990 : – 3,6%, 1995 : – 4,1%. Từ năm 1996, kinh tế
Liên bang Nga bắt đầu có những tín hiệu phục hồi : năm 1997, tốc độ tăng trưởng
là 0,5% ; năm 2000, lên đến 9%.
Về chính trị, tháng 12 – 1993, Hiến pháp Liên bang Nga được ban hành, quy
định thể chế Tổng thống Liên bang. Về mặt đối nội, nước Nga phải đối mặt với hai
thách thức lớn là tình trạng không ổn định do sự tranh chấp giữa các đảng phái và
những vụ xung đột sắc tộc, nổi bật là phong trào li khai ở vùng Trécxnia.
Về đối ngoại, một mặt nước Nga ngả về phương Tây với hi vọng nhận được sự
ủng hộ về chính trị và sự viện trợ về kinh tế ; mặt khác, nước Nga khôi phục và phát
triển mối quan hệ với các nước châu Á (Trung Quốc, Ấn Độ, các nước ASEAN vv.).
Từ năm 2000, V. Putin lên làm Tổng thống, nước Nga có nhiều chuyển biến
17 |
10_2_9 | khả quan : kinh tế dần dần hồi phục và phát triển, chính trị và xã hội tương đối ổn
định, vị thế quốc tế được nâng cao. Tuy vậy, nước Nga vẫn phải đương đầu với nạn
khủng bố do các phần tử li khai gây ra, đồng thời tiếp tục khắc phục những trở ngại
trên con đường phát triển để giữ vững địa vị của một cường quốc Âu – Á.
Nêu những nét chính về tình hình Liên bang Nga trong những năm
1991-2000.
DẪU CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Lập niên biểu những sự kiện chính của Liên Xô và các nước Đông Âu
từ năm 1945 đến năm 1991.
2. Phân tích những nguyên nhân chính dẫn đến sự tan rã của chế độ
xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các nước Đông Âu.
18 |
10_3_1 | Chương III
CÁC NƯỚC Á, PHI VÀ MĨ LATINH
(1945 - 2000)
Bài 3
CÁC NƯỚC ĐÔNG BẮC Á
Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, khu vực Đông Bắc Á (1)có
sự biến đổi to lớn, với sự ra đời của hai nhà nước trên bán đảo Triều Tiên
và sự thành lập nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa. Các quốc gia
trong khu vực đã đạt được những thành tựu quan trọng trong công
cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
I – NÉT CHUNG VỀ KHU VỰC ĐÔNG BẮC Á
Đông Bắc Á là khu vực rộng lớn (với tổng diện tích 10,2 triệu km2), đông dân
nhất thế giới (khoảng 1,47 tỉ người — năm 2000) và có nguồn tài nguyên thiên nhiên
phong phú. Trước Chiến tranh thế giới thứ hai, các nước Đông Bắc Á (trừ Nhật Bản)
đều bị chủ nghĩa thực dân nô dịch. Từ sau năm 1945, tình hình khu vực có nhiều
biến chuyển.
Thắng lợi của cách mạng Trung Quốc đã dẫn tới sự ra đời của nước Cộng hoà
Nhân dân Trung Hoa (10 – 1949). Chính quyền Tưởng Giới Thạch phải rút chạy ra
Đài Loan và tồn tại ở đó nhờ sự giúp đỡ của Mĩ. Hồng Công và Ma Cao vẫn là
những vùng đất thuộc địa của Anh và Bồ Đào Nha, cho đến cuối những năm 90 của
thế kỉ XX mới trở về chủ quyền của Trung Quốc.
Sau khi thoát khỏi ách thống trị của quân phiệt Nhật Bản, trong bối cảnh của
cuộc Chiến tranh lạnh, bán đảo Triều Tiên đã bị chia cắt thành hai miền theo vĩ
tuyến 38. Tháng 8 1948, ở phía Nam bán đảo Triều Tiên, Nhà nước Đại Hàn
Dân quốc (Hàn Quốc) được thành lập. Tháng 9 năm đó, ở phía Bắc, Nhà nước
-
(1) Nhật Bản nằm trong khu vực Đông Bắc Á, nhưng là một nước tư bản phát triển nên được trình bày
ở chương IV.
19 |
10_3_2 | Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Triều Tiên ra đời. Tháng 6 – 1950, cuộc chiến tranh
giữa hai miền bùng nổ, kéo dài đến tháng 7 – 1953. Hai bên kí Hiệp định đình
chiến tại Bàn Môn Điếm, vĩ tuyến 38 vẫn được coi là ranh giới giữa hai nhà nước
trên bán đảo.
Từ năm 2000, hai nhà lãnh đạo cao nhất của hai miền đã kí hiệp định hoà hợp
giữa hai nhà nước, mở ra một bước mới trong tiến trình hoà hợp, thống nhất bán đảo
Triều Tiên.
Hình 7. Lễ kí Hiệp định đình chiến tại Bàn Môn Điếm (7 – 1953)
Sau khi thành lập, các nước và vùng lãnh thổ ở Đông Bắc Á bắt tay vào xây dựng
và phát triển kinh tế. Trong nửa sau thế kỉ XX, khu vực Đông Bắc Á đã đạt được
sự tăng trưởng nhanh chóng về kinh tế, đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt.
Trong bốn “con rồng” kinh tế châu Á thì ở Đông Bắc Á có ba (Hàn Quốc, Hồng Công
và Đài Loan), còn Nhật Bản trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Trong những
năm 80 – 90 của thế kỉ XX và những năm đầu của thế kỉ XXI, nền kinh tế
Trung Quốc có tốc độ tăng trưởng nhanh và cao nhất thế giới.
Khu vực Đông Bắc Á từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai có sự biến đổi
như thế nào ?
||
-
TRUNG QUỐC
Trung Quốc là nước rộng thứ ba thế giới (sau Nga và Canađa) với diện tích gần
9,6 triệu km2 và dân số đông nhất thế giới với 1,26 tỉ người (2000).
1. Sự thành lập nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa và thành tựu
10 năm đầu xây dựng chế độ mới (1949 – 1959)
Sau khi chiến tranh chống Nhật kết thúc, từ năm 1946 đến năm 1949 ở Trung Quốc
đã diễn ra cuộc nội chiến giữa Quốc dân đảng và Đảng Cộng sản.
20
20 |
10_3_3 | Ngày 20 – 7 – 1946, Tưởng Giới Thạch phát động cuộc chiến tranh chống
Đảng Cộng sản Trung Quốc. Sau giai đoạn phòng ngự tích cực (từ tháng 7
1946 đến tháng 6 – 1947), Quân giải phóng Trung Quốc đã chuyển sang
phản công, lần lượt giải phóng các vùng do Quốc dân đảng kiểm soát.
Cuối năm 1949, cuộc nội chiến kết thúc, toàn bộ lục địa Trung Quốc được giải phóng.
Lực lượng Quốc dân đảng thất bại, phải rút chạy ra Đài Loan. Ngày 1 – 10 – 1949,
nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa được thành lập, đứng đầu là Chủ tịch
Mao Trạch Đông.
Hình 8. Chủ tịch Mao Trạch Đông tuyên bố thành lập
nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa
Với thắng lợi này, cuộc cách mạng dân tộc dân chủ của nhân dân Trung Quốc
đã hoàn thành, chấm dứt hơn 100 năm nô dịch và thống trị của đế quốc, xoá bỏ tàn
dư phong kiến, đưa nước Trung Hoa bước vào kỉ nguyên độc lập, tự do và tiến lên
chủ nghĩa xã hội. Cách mạng Trung Quốc đã ảnh hưởng sâu sắc tới phong trào giải
phóng dân tộc thế giới.
Bước vào thời kì xây dựng, nhiệm vụ hàng đầu của nhân dân Trung Quốc là
đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, phát triển kinh tế, xã hội, văn hoá và
giáo dục.
Trên cơ sở thắng lợi của công cuộc khôi phục kinh tế, cải cách ruộng đất, cải tạo
công thương nghiệp, phát triển văn hoá, giáo dục trong những năm 1950 – 1952,
Trung Quốc bước vào thực hiện kế hoạch 5 năm đầu tiên (1953 – 1957). Nhờ nỗ lực
21 |
10_3_4 | lao động của toàn dân và sự giúp đỡ của Liên Xô(1), kế hoạch 5 năm đã hoàn thành
thắng lợi. Bộ mặt đất nước có những thay đổi rõ rệt.
Trong những năm 1953 – 1957, đã có 246 công trình được xây dựng và đưa
vào sản xuất. Đến năm 1957, sản lượng công nghiệp tăng 140%, sản lượng
nông nghiệp tăng 25% (so với năm 1952). Trung Quốc đã tự sản xuất được
60% số máy móc cần thiết. Văn hoá, giáo dục có những bước tiến lớn. Đời
sống nhân dân được cải thiện.
Về đối ngoại, Trung Quốc thi hành chính sách tích cực nhằm củng cố hoà bình
và thúc đẩy sự phát triển của phong trào cách mạng thế giới.
Ngày 18 – 1 – 1950, Trung Quốc thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam.
2. Trung Quốc những năm không ổn định (1959 – 1978)
Về đối nội, từ năm 1959 đến năm 1978, Trung Quốc lâm vào tình trạng không
ổn định về kinh tế, chính trị và xã hội. Với việc đề ra và thực hiện đường lối “Ba
ngọn cờ hồng” năm 1958 (“Đường lối chung”, “Đại nhảy vọt”, “Công xã nhận
dân”), các nhà lãnh đạo Trung Quốc hi vọng nhanh chóng xây dựng thành công chủ
nghĩa xã hội.
Cuộc “Đại nhảy vọt” được thực hiện bằng việc phát động toàn dân làm gang
thép với mục tiêu đưa nhanh sản lượng thép lên gấp 10 lần chỉ tiêu đề ra trong
kế hoạch 5 năm lần thứ hai (1958 – 1962). Sau 4 tháng, đã có 11 triệu tấn
thép ra lò, nhưng hầu hết chỉ là phế liệu.
Các hợp tác xã được sáp nhập lại thành các “Công xã nhân dân” tổ chức theo
lối quân sự hoá, mọi sinh hoạt kinh tế – xã hội đều được bao cấp, làm cho sản
xuất nông nghiệp giảm sút, nhiều nơi bị mất mùa.
Hậu quả là từ năm 1959, nạn đói đã diễn ra trầm trọng trong cả nước, đời sống
nhân dân khó khăn, sản xuất ngưng trệ, đất nước không ổn định.
Những khó khăn về kinh tế đã dẫn tới biến động về chính trị. Năm 1959,
Lưu Thiếu Kỳ được cử làm Chủ tịch nước, Mao Trạch Đông chỉ giữ cương vị Chủ tịch
Đảng Cộng sản. Trong nội bộ ban lãnh đạo Trung Quốc xảy ra sự bất đồng gay gắt
về đường lối, dẫn tới cuộc tranh giành quyền lực, đỉnh cao là cuộc “Đại cách mạng
văn hoá vô sản” (1966 – 1976).
Bằng việc sử dụng lực lượng Hồng vệ binh đập phá các cơ quan Đảng, chính
quyền, cơ sở văn hoá ; lôi ra đấu tố, truy bức, nhục hình nhiều nhà cách mạng
(1) Liên Xô đã viện trợ cho Trung Quốc hơn 6 tỉ rúp, trên 1.000 hạng mục công trình, trong đó có 374
công trình đặc biệt lớn.
22
22 |
10_3_5 | lão thành và nhiều nhà khoa học, văn nghệ sĩ, cuộc “Đại cách mạng văn hoá
vô sản” đã để lại những hậu quả hết sức nghiêm trọng về mọi mặt đối với
nhân dân Trung Quốc.
Sau khi Mao Trạch Đông qua đời (9 – 1976), trên toàn đất nước bắt đầu chiến
dịch chống lại “Bè lũ bốn tên”(1). Trung Quốc dần dần đi vào ổn định.
Về đối ngoại, Trung Quốc ủng hộ cuộc đấu tranh chống Mĩ xâm lược của nhân
dân Việt Nam cũng như cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân các nước
Á, Phi và Mĩ Latinh. Cũng trong thời kì này, đã xảy ra cuộc xung đột biên giới giữa
Trung Quốc với Ấn Độ (1962), giữa Trung Quốc với Liên Xô (1969). Tháng 2 -
1972, Tổng thống Mĩ R. Níchxơn sang thăm Trung Quốc, mở đầu quan hệ mới theo
hướng hoà dịu giữa hai nước.
3. Công cuộc cải cách – mở cửa (từ năm 1978)
-
Tháng 12 – 1978, Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đề ra đường lối mới,
do Đặng Tiểu Bình khởi xướng, mở đầu cho công cuộc cải cách kinh tế – xã hội
của đất nước. Đường lối này được nâng lên thành đường lối chung của Đại hội XII
(9 – 1982), đặc biệt là Đại hội XIII (10 – 1987) của Đảng : lấy phát triển kinh tế
làm trung tâm, tiến hành cải cách và mở cửa, chuyển nền kinh tế kế hoạch hoá tập
trung sang nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa linh hoạt hơn, nhằm hiện đại hoá
và xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, với mục tiêu biến Trung Quốc
thành quốc gia giàu mạnh, dân chủ và văn minh.
Từ khi thực hiện đường lối cải cách, đất nước Trung Quốc đã có những biến đổi
căn bản. Sau 20 năm (1979 – 1998), nền kinh tế Trung Quốc tiến bộ nhanh chóng,
đạt tốc độ tăng trưởng cao, đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt.
GDP tăng trung bình hằng năm trên 8%. Năm 2000, GDP của Trung Quốc
vượt qua ngưỡng 1 000 tỉ USD, đạt 1 080 tỉ USD (tương đương gần 9 000 tỉ
nhân dân tệ). Cơ cấu tổng thu nhập trong nước theo khu vực kinh tế có sự
thay đổi lớn, từ chỗ lấy nông nghiệp làm chủ yếu, đến năm 2000 thu nhập
nông nghiệp chỉ chiếm 16%, trong khi đó thu nhập công nghiệp và xây dựng
tăng lên tới 51%, dịch vụ 33%. Từ năm 1978 đến năm 1997, thu nhập bình
quân đầu người ở nông thôn tăng từ 134 lên 2 090 nhân dân tệ ; ở thành thị,
tăng từ 343 lên 5 160 nhân dân tệ.
Khoa học – kĩ thuật, văn hoá, giáo dục Trung Quốc đạt nhiều thành tựu nổi bật.
(1) Bốn uỷ viên Bộ Chính trị : Giang Thanh, Vương Hồng Văn, Diêu Văn Nguyên và Trương Xuân
Kiều, là những người cầm đầu cuộc “Đại cách mạng văn hoá vô sản”.
23 |
10_3_6 | Hình 9. Cầu Nam Phố ở Thượng Hải
Năm 1964, Trung Quốc thử thành công bom nguyên tử. Chương trình thám
hiểm không gian được thực hiện từ năm 1992. Từ tháng 11 – 1999 đến tháng
3 – 2003, Trung Quốc đã phóng 4 con tàu “Thần Châu” với chế độ tự động,
và ngày 15 – 10 – 2003, con tàu “Thần Châu 5” cùng nhà du hành vũ trụ
Dương Lợi Vĩ đã bay vào không gian vũ trụ. Sự kiện này đưa Trung Quốc trở
thành quốc gia thứ ba trên thế giới (sau Nga, Mĩ) có tàu cùng với con người
bay vào vũ trụ.
Về đối ngoại, chính sách của Trung Quốc có nhiều thay đổi, vai trò và địa vị
quốc tế của nước này ngày càng được nâng cao.
Từ những năm 80 của thế kỉ XX, Trung Quốc đã bình thường hoá về quan hệ
ngoại giao với Liên Xô, Mông Cổ, Inđônêxia v.v. ; mở rộng sự hợp tác với
nhiều nước trên thế giới.
Sau sự kiện quân đội Trung Quốc mở cuộc tiến công biên giới phía Bắc Việt Nam
(2 – 1979), quan hệ hai nước xấu đi. Tháng 11 – 1991, hai nước đã bình
thường hoá quan hệ ngoại giao.
Trung Quốc đã thu hồi chủ quyền đối với Hồng Công (7 – 1997) và Ma Cao
(12 – 1999). Đài Loan là một bộ phận lãnh thổ của Trung Quốc, nhưng đến nay vẫn
nằm ngoài sự kiểm soát của nước này.
– Nêu những sự kiện chính trong những năm 1946 – 1949 dẫn tới
việc thành lập nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa và ý nghĩa
của sự thành lập nhà nước này.
– Nêu nội dung cơ bản của đường lối cải cách của Trung Quốc và
những thành tựu chính mà Trung Quốc đạt được trong những
năm 1978 – 2000.
24
24 |
10_4_1 | DI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Lập niên biểu các sự kiện thể hiện sự biến đổi của khu vực Đông
Bắc Á sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
2. Lập niên biểu các sự kiện chính trong lịch sử Trung Quốc từ năm
1949 đến năm 2000.
Bài 4
CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á VÀ ẤN ĐỘ
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, tình hình chính trị, kinh tế, xã hội ở
khu vực Đông Nam Á và Nam Á có sự thay đổi sâu sắc : các nước
trong khu vực đã giành được độc lập và bước vào thời kì xây dựng cuộc
sống mới với nhiều thành tựu rực rỡ.
I- CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á
1. Sự thành lập các quốc gia độc lập sau Chiến tranh thế giới thứ hai
a) Vài nét chung về quá trình đấu tranh giành độc lập
Khu vực Đông Nam Á rộng 4,5 triệu km, hiện nay gồm 11 nước(1) với số dân
528 triệu người (2000).
Vốn là thuộc địa của các nước đế quốc Âu – Mĩ (trừ Thái Lan), trong những năm
Chiến tranh thế giới thứ hai, các nước Đông Nam Á bị biến thành thuộc địa của
quân phiệt Nhật Bản. Tận dụng thời cơ Nhật Bản đầu hàng Đồng minh, vào giữa
tháng 8 – 1945, nhân dân Đông Nam Á đứng lên đấu tranh, nhiều nước đã giành
được độc lập dân tộc, hoặc đã giải phóng phần lớn lãnh thổ.
Ngày 17 – 8 – 1945, Inđônêxia tuyên bố độc lập và thành lập nước Cộng hoà
Inđônêxia. Tháng 8 – 1945, nhân dân Việt Nam tiến hành Tổng khởi nghĩa ;
ngày 2 – 9, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời. Tháng 8 1945, nhân
dân các bộ tộc Lào nổi dậy, đến ngày 12 – 10, nước Lào tuyên bố độc lập.
(1) Brunây, Campuchia, Đông Timo, Inđônêxia, Lào, Malaixia, Mianma, Philíppin, Thái Lan, Việt Nam
và Xingapo.
25 |
10_4_2 | Mặc dù chưa giành được độc lập, nhưng nhân dân Miến Điện (nay là
Mianma), Mã Lai (nay là Malaixia) và Philíppin cũng đã giải phóng được nhiều
vùng rộng lớn của đất nước khỏi ách quân phiệt Nhật Bản.
Nhưng ngay sau đó, thực dân Âu – Mĩ quay trở lại tái chiếm Đông Nam Á. Nhân
dân các nước lại phải tiến hành kháng chiến chống xâm lược. Trải qua cuộc đấu tranh
kiên cường và gian khổ, năm 1954, cuộc kháng chiến chống Pháp xâm lược của
nhân dân ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia đã kết thúc thắng lợi. Thực dân
Hà Lan phải công nhận Cộng hoà Liên bang Inđônêxia (1949) và ngày 15 – 8 –
1950, nước Cộng hoà Inđônêxia thống nhất ra đời. Trong bối cảnh của cuộc đấu
tranh chung đó, các đế quốc Âu Mĩ lần lượt phải công nhận độc lập của
Philíppin (4 – 7 – 1946), Miến Điện (4 – 1 – 1948), Mã Lai (31 – 8 – 1957) và
quyền tự trị của Xingapo (3 – 6 – 1959).
100°
ẤN ĐỘ
BANGLADET
AN
ĐỘ
MIANMA
1948
Yanguno
1945
TRUNG QU Ố C
LAO
ר.
ong
Viêng Chăn
Trường Giang
- Hà Nội
1 VIỆT NAM
THÁI LAN 2 ) 1945
Băng Cốc
CAMPUCHIA
1953
Phnôm Pênh
22
3
120°
Các nước Đông Nam Á
Các nước khác
Hà Nội
Thủ đô
Chí tuyến Bắc
°
VIỆT NAM Tên nước
1945
Năm giành độc lập
-20°
Biên giới quốc gia
Manila
1946
PHILIPPIN
THÁI
Đi Phú Quốc
1957
Cuala Lămpo
Đ. Còn Sơn
B
I
2Đ) Hoàng S
E N
ĐÔNG
QĐ. Trường sa
2, VIỆT NAM)
BRUNÂY
Banda Xêri Bêgaoan
จ
M A LA I ✗
Xingapo
•XINGAPO
1965
1984
BÌNH
140°
D ƯƠNG
0°
D Ư ƠN G
100°
Giacácta
1945
120°
Dili
A
DONG TIMO
2002
140°
PAPUA NIU GHINÊ
Hình 10. Lược đồ khu vực Đông Nam Á sau Chiến tranh thế giới thứ hai
Tuy nhiên, nhân dân Việt Nam và Lào, tiếp đó là Campuchia phải tiến hành cuộc
kháng chiến chống chủ nghĩa thực dân mới của Mĩ, đến năm 1975 mới giành được
thắng lợi hoàn toàn.
26
46 |
10_4_3 | Riêng Brunây, tới tháng 1 - 1984 mới tuyên bố là quốc gia độc lập. Đông Timo ra
đời sau cuộc trưng cầu dân ý tách khỏi Inđônêxia (8 – 1999), ngày 20 – 5 – 2002 đã
trở thành một quốc gia độc lập.
b) Lào (1945 – 1975)
Giữa tháng 8 – 1945, Nhật Bản đầu hàng Đồng minh vô điều kiện. Nắm thời cơ
thuận lợi, ngày 23 – 8 – 1945, nhân dân Lào nổi dậy giành chính quyền. Ngày 12 – 10,
nhân dân Thủ đô Viêng Chăn khởi nghĩa thắng lợi, Chính phủ Lào ra mắt quốc dân
và tuyên bố về nền độc lập của Lào.
Tháng 3 – 1946, thực dân Pháp trở lại xâm lược nước Lào. Nhân dân Lào một
lần nữa phải cầm súng kháng chiến bảo vệ nền độc lập của mình.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và sự giúp đỡ của quân tình
nguyện Việt Nam, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Lào ngày
càng phát triển. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Hiệp định Giơnevơ (7 – 1954) đã
công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Lào, thừa nhận địa vị hợp
pháp của các lực lượng kháng chiến Lào.
Nhưng sau đó, Mĩ tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Lào. Dưới sự lãnh đạo
của Đảng Nhân dân Lào (thành lập ngày 22 – 3 – 1955)(1), cuộc đấu tranh chống
đế quốc Mĩ được triển khai cả trên ba mặt trận : quân sự – chính trị – ngoại giao và
giành được nhiều thắng lợi.
Nhân dân Lào đã lần lượt đánh bại các kế hoạch chiến tranh của Mĩ, đến đầu
những năm 70 vùng giải phóng được mở rộng đến 4/5 lãnh thổ.
Do thắng lợi trên, cùng với việc Hiệp định Pari về Việt Nam được kí kết (1 – 1973),
các phái ở Lào đã thoả thuận kí Hiệp định Viêng Chăn (21 – 2 – 1973), lập lại hoà
bình, thực hiện hoà hợp dân tộc ở Lào.
Năm 1975, hoà theo thắng lợi cuộc Tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân
Việt Nam, từ tháng 5 đến tháng 12, quân và dân Lào đã nổi dậy giành chính quyền
trong cả nước.
Ngày 2 – 12 – 1975, nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào chính thức được
thành lập, do Hoàng thân Xuphanuvông làm Chủ tịch. Nước Lào bước sang một
thời kì mới – xây dựng đất nước, phát triển kinh tế – xã hội.
-
c) Campuchia (1945 – 1993)
Đầu tháng 10 – 1945, thực dân Pháp quay trở lại xâm lược Campuchia. Dưới sự lãnh
đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương và từ năm 1951 là Đảng Nhân dân Cách mạng
Campuchia, nhân dân Campuchia tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
(1) Năm 1972, đổi thành Đảng Nhân dân Cách mạng Lào.
27 |
10_4_4 | -
Ngày 9 – 11 1953, do hoạt động ngoại giao của Quốc vương N. Xihanúc,
Chính phủ Pháp kí hiệp ước trao trả độc lập cho Campuchia, nhưng quân Pháp vẫn
chiếm đóng đất nước này.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Chính phủ Pháp phải kí Hiệp định Giơnevơ
năm 1954 công nhận độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của
Campuchia, Lào và Việt Nam.
Từ năm 1954 đến đầu năm 1970, Chính phủ Xihanúc thực hiện đường lối hoà
bình, trung lập, không tham gia bất cứ khối liên minh quân sự hoặc chính trị nào ;
tiếp nhận viện trợ từ mọi phía, không có điều kiện ràng buộc.
Ngày 18 – 3 – 1970, Chính phủ Xihanúc bị lật đổ bởi các thế lực tay sai của Mĩ.
Từ đây, nhân dân Campuchia sát cánh cùng nhân dân Việt Nam và Lào tiến hành
cuộc kháng chiến chống Mĩ, từng bước giành thắng lợi. Ngày 17 – 4 – 1975,
thủ đô Phnôm Pênh được giải phóng. Cuộc kháng chiến chống Mĩ của nhân dân
Campuchia kết thúc thắng lợi.
Ngay sau đó, tập đoàn Khơme đỏ do Pôn Pốt cầm đầu đã phản bội cách mạng,
thi hành chính sách diệt chủng, tàn sát hàng triệu người dân vô tội.
Nhân dân Campuchia, được sự giúp đỡ của quân tình nguyện Việt Nam, đã nổi
dậy đánh đổ tập đoàn Khơme đỏ. Ngày 7 – 1 – 1979, thủ đô Phnôm Pênh được giải
phóng, nước Cộng hoà Nhân dân Campuchia được thành lập. Campuchia bước vào
thời kì hồi sinh, xây dựng lại đất nước.
Tuy nhiên, từ năm 1979, ở Campuchia đã diễn ra cuộc nội chiến kéo dài hơn một
thập niên giữa lực lượng của Đảng Nhân dân Cách mạng với các phe phái đối lập,
chủ yếu là lực lượng Khơme đỏ.
―
Với sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế, các bên Campuchia đã đi đến thoả thuận
hoà giải và hoà hợp dân tộc. Ngày 23 10 – 1991, Hiệp định hoà bình về
Campuchia được kí kết tại Pari. Sau cuộc tổng tuyển cử, đến tháng 9 – 1993, Quốc
hội mới họp thông qua Hiến pháp, tuyên bố thành lập Vương quốc Campuchia do
Xihanúc làm Quốc vương. Từ đó, đời sống chính trị và kinh tế của nhân dân
Campuchia bước sang một thời kì phát triển mới.
Tháng 10 – 2004, Quốc vương Xihanúc thoái vị, Hoàng tử Xihamôni lên kế
ngôi, trở thành Quốc vương của Campuchia.
2. Quá trình xây dựng và phát triển của các nước Đông Nam Á
Các nước Đông Nam Á sau khi giành độc lập đã bước vào thời kì phát triển kinh
tế với những chiến lược phát triển khác nhau.
28 |
10_4_5 | a) Nhóm năm nước sáng lập ASEAN
Thời kì đầu sau khi giành được độc lập, nhóm năm nước sáng lập ASEAN
(Inđônêxia, Malaixia, Philíppin, Xingapo, Thái Lan) đều tiến hành công nghiệp hoá
thay thế nhập khẩu (chiến lược kinh tế hướng nội) với mục tiêu nhanh chóng xoá
bỏ nghèo nàn, lạc hậu, xây dựng nền kinh tế tự chủ. Nội dung chủ yếu là đẩy mạnh
phát triển các ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng nội địa thay thế hàng
nhập khẩu, lấy thị trường trong nước làm chỗ dựa để phát triển sản xuất v.v..
Thực hiện chiến lược kinh tế hướng nội, các nước này đã đạt được một số thành
tựu bước đầu về kinh tế – xã hội.
Sản xuất đã đáp ứng được nhu cầu cơ bản của nhân dân trong nước, góp
phần giải quyết nạn thất nghiệp, phát triển một số ngành chế biến, chế tạo.
Kế hoạch phát triển kinh tế 6 năm của Thái Lan (1961 – 1966) đã tăng thu
nhập quốc dân 7,6%, dự trữ ngoại tệ và vàng tăng 15%. Với Malaixia, sau kế
hoạch 5 năm (1966 – 1970), miền Tây đã tự túc được lương thực, miền Đông
giảm nhập khẩu gạo v.v..
Tuy nhiên, chiến lược kinh tế này cũng bộc lộ những hạn chế.
Thiếu nguồn vốn, nguyên liệu và công nghệ, chi phí cao dẫn tới tình trạng
thua lỗ, tệ tham nhũng, quan liêu phát triển, đời sống người lao động còn khó
khăn, chưa giải quyết được quan hệ giữa tăng trưởng với công bằng xã hội.
Sự hạn chế đó đã buộc chính phủ các nước, từ những năm 60 – 70 trở đi chuyển
sang chiến lược công nghiệp hoá lấy xuất khẩu làm chủ đạo (chiến lược kinh tế
hướng ngoại). Các nước này đều tiến hành “mở cửa” nền kinh tế, thu hút vốn đầu
tư và kĩ thuật của nước ngoài, tập trung sản xuất hàng hoá để xuất khẩu, phát triển
ngoại thương.
-
Sau khi thực hiện chiến lược kinh tế hướng ngoại, bộ mặt kinh tế – xã hội của
các nước này có sự biến đổi to lớn. Tỉ trọng công nghiệp trong nền kinh tế quốc dân
cao hơn nông nghiệp, mậu dịch đối ngoại tăng trưởng nhanh.
Năm 1980, tổng kim ngạch xuất khẩu của nhóm nước này đạt tới 130 tỉ
USD, chiếm 14% tổng kim ngạch ngoại thương của các quốc gia và khu vực
đang phát triển. Vấn đề tăng trưởng và công bằng xã hội đã được chú trọng
giải quyết.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế của năm nước này khá cao : Trong những năm 70
của thế kỉ XX, tốc độ tăng trưởng của Inđônêxia là 7% – 7,5%, của Malaixia
là 7,8%, của Philíppin là 6,3%, còn Thái Lan là 9% (1985 – 1995), Xingapo
chuyển mình mạnh nhất với tốc độ tăng trưởng 12% (1966 – 1973) và trở
thành “con rồng” nổi trội nhất trong bốn “con rồng” kinh tế của châu Á.
29 |
10_4_6 | 30
30
Năm 1997
1998, các nước ASEAN trải qua một cuộc khủng hoảng tài
chính nghiêm trọng. Nền kinh tế bị suy thoái, tình hình chính trị một số nước
không ổn định. Sau vài năm khắc phục, kinh tế dần dần được phục hồi,
các nước ASEAN lại tiếp tục phát triển.
b) Nhóm các nước Đông Dương
Sau khi giành được độc lập, về cơ bản các nước Đông Dương(1) đã phát triển theo
hướng kinh tế tập trung, đạt được một số thành tựu, nhưng còn nhiều khó khăn. Vào
những năm 80 – 90 của thế kỉ XX, các nước này từng bước chuyển sang nền kinh
tế thị trường.
Bước vào thời kì hoà bình xây dựng đất nước, nhân dân Lào đã đạt được một số
thành tựu bước đầu, nhưng về căn bản, Lào vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu.
Từ cuối năm 1986, nước Lào thực hiện công cuộc đổi mới, nền kinh tế có sự khởi
sắc, đời sống các bộ tộc được cải thiện. GDP năm 2000 tăng 5,7%, sản xuất nông
nghiệp tăng 4,5%, công nghiệp tăng 9,2%.
Sau khi tình hình chính trị ổn định, Campuchia bước vào thời kì phục hồi kinh
tế và đạt được một số thành tựu đáng kể. Mặc dù sản xuất công nghiệp tăng 7%
(1995), nhưng Campuchia vẫn là một nước nông nghiệp.
c) Các nước khác ở Đông Nam Á
Nền kinh tế Brunây có nét khác biệt. Hầu như toàn bộ thu nhập của nước này
đều dựa vào nguồn dầu mỏ và khí tự nhiên. Lương thực, thực phẩm phải nhập tới
80%. Từ giữa những năm 80 của thế kỉ XX, Chính phủ thi hành chính sách đa dạng
hoá nền kinh tế để tiết kiệm nguồn năng lượng dự trữ, gia tăng các mặt hàng tiêu
dùng và xuất khẩu.
Sau gần 30 năm thực hiện chính sách tự lực hướng nội của chính quyền quân sự,
Mianma có tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm chạp. Từ cuối năm 1988, Chính phủ
tiến hành cải cách kinh tế và “mở cửa”, do đó nền kinh tế có sự khởi sắc. Tốc độ
tăng trưởng GDP năm 1995 là 7%, năm 2000 là 6,2%. Tuy nhiên, bình quân thu
nhập đầu người ở Mianma còn thấp (hơn 100 USD năm 2003).
3. Sự ra đời và phát triển của tổ chức ASEAN
ASEAN ra đời trong bối cảnh khu vực và thế giới có nhiều biến chuyển to lớn
vào nửa sau những năm 60 của thế kỉ XX.
(1) Phần này chỉ đề cập nội dung về lịch sử Lào và Campuchia, còn nội dung về Việt Nam sẽ được
đề cập kĩ trong các bài lịch sử Việt Nam ở phần sau. |
10_4_7 | Sau khi giành được độc lập, bước vào thời kì phát triển kinh tế trong điều kiện
rất khó khăn, nhiều nước trong khu vực thấy cần có sự hợp tác với nhau để cùng
phát triển. Đồng thời, họ cũng muốn hạn chế ảnh hưởng của các cường quốc bên
ngoài đối với khu vực, nhất là khi cuộc chiến tranh xâm lược của Mĩ ở Đông Dương
đang bị sa lầy và sự thất bại là không tránh khỏi. Hơn nữa, những tổ chức hợp tác
mang tính khu vực trên thế giới xuất hiện ngày càng nhiều, những thành công của
Khối thị trường chung châu Âu đã cổ vũ các nước Đông Nam Á tìm cách liên kết
với nhau.
Ngày 8 – 8 – 1967, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (viết tắt theo tiếng Anh
là ASEAN) được thành lập tại Băng Cốc (Thái Lan) với sự tham gia của năm nước :
Inđônêxia, Malaixia, Xingapo, Thái Lan và Philíppin.
Mục tiêu của ASEAN là phát triển kinh tế và văn hoá thông qua những nỗ lực
hợp tác chung giữa các nước thành viên, trên tinh thần duy trì hoà bình và ổn định
khu vực.
Trong giai đoạn đầu (1967 – 1975), ASEAN là một tổ chức non trẻ, sự hợp tác
trong khu vực còn lỏng lẻo, chưa có vị trí trên trường quốc tế. Sự khởi sắc của
ASEAN được đánh dấu từ Hội nghị cấp cao lần thứ nhất họp tại Bali (Inđônêxia)
tháng 2 – 1976, với việc kí Hiệp ước thân thiện và hợp tác ở Đông Nam Á (gọi tắt
là Hiệp ước Bali).
Hiệp ước Bali xác định những nguyên tắc cơ bản trong quan hệ giữa các nước :
tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ ; không can thiệp vào công việc nội bộ
của nhau ; không sử dụng vũ lực hoặc đe doạ bằng vũ lực đối với nhau ; giải quyết
các tranh chấp bằng biện pháp hoà bình ; hợp tác phát triển có hiệu quả trong các
lĩnh vực kinh tế, văn hoá và xã hội.
Vào thời điểm này, quan hệ giữa các nước Đông Dương và ASEAN bước đầu
được cải thiện. Hai nhóm nước đã thiết lập quan hệ ngoại giao và bắt đầu có những
chuyến viếng thăm lẫn nhau của các nhà lãnh đạo cấp cao.
Sau thời kì căng thẳng giữa hai nhóm nước (từ cuối thập kỉ 70 đến giữa thập kỉ 80)
về “vấn đề Campuchia”, Việt Nam và ASEAN bắt đầu quá trình đối thoại, hoà
dịu. Đây cũng là thời kì kinh tế các nước ASEAN bắt đầu tăng trưởng.
Năm 1984, Brunây gia nhập và trở thành thành viên thứ sáu của ASEAN.
Từ đầu những năm 90, ASEAN tiếp tục mở rộng thành viên của mình trong bối
cảnh thế giới và khu vực có nhiều thuận lợi.
Năm 1992, Việt Nam và Lào tham gia Hiệp ước Bali. Tiếp đó, ngày 28 – 7 – 1995,
31 |
10_4_8 | 3rd ASEAN Informal Summit
Manila, Philippines
27-28 November 1999
Hình 11. Các nhà lãnh đạo mười nước ASEAN tại Hội nghị cấp cao
(không chính thức) lần thứ ba (Philíppin, tháng 11 –
- 1999)
Việt Nam trở thành thành viên thứ bảy của ASEAN. Tháng 7 – 1997, Lào và Mianma
gia nhập ASEAN. Đến năm 1999, Campuchia được kết nạp vào tổ chức này.
Từ năm nước sáng lập ban đầu, đến năm 1999, ASEAN đã phát triển thành mười
nước thành viên. Từ đây, ASEAN đẩy mạnh hoạt động hợp tác kinh tế, xây dựng
Đông Nam Á thành khu vực hoà bình, ổn định, cùng phát triển.
II – ẤN ĐỘ
Tháng 11 – 2007, các nước thành viên đã kí bản Hiến chương ASEAN nhằm
xây dựng ASEAN thành một cộng đồng vững mạnh.
– Nêu các mốc chính của cuộc đấu tranh chống đế quốc ở Lào từ
năm 1945 đến năm 1975.
-Hãy cho biết nội dung chính của các giai đoạn lịch sử
Campuchia từ năm 1945 đến năm 1993.
–Trình bày hoàn cảnh ra đời của tổ chức ASEAN và nội dung
chính của Hiệp ước Bali (1976).
1. Cuộc đấu tranh giành độc lập
Ấn Độ là một nước rộng lớn và đông dân thứ hai ở châu Á, với diện tích gần
3,3 triệu km, dân số 1 tỉ 20 triệu người (2000).
32 |
10_4_9 | Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, cuộc đấu tranh chống thực dân Anh, đòi độc lập
của nhân dân Ấn Độ dưới sự lãnh đạo của Đảng Quốc đại phát triển mạnh mẽ.
Năm 1946, ở Ấn Độ đã xảy ra 848 cuộc bãi công. Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa
của 2 vạn thuỷ binh trên 20 chiến hạm ở Bombay (19 – 2 – 1946) chống đế
quốc Anh, đòi độc lập dân tộc. Cuộc khởi nghĩa này nhanh chóng được sự
hưởng ứng của các lực lượng dân tộc.
Ngày 22 – 2, ở Bombay, 20 vạn công nhân, học sinh, sinh viên bãi công, tuần
hành và mít tinh chống thực dân Anh. Cuộc đấu tranh ở Bombay đã kéo theo
cuộc nổi dậy của quần chúng ở Cancútta, Mađrát, Carasi, v.v. cũng như những
cuộc xung đột vũ trang của nông dân với địa chủ và cảnh sát ở các tỉnh.
Đầu năm 1947, cao trào bãi công của công nhân tiếp tục bùng nổ ở nhiều thành
phố lớn, như cuộc bãi công của hơn 40 vạn công nhân ở Cancútta (2 – 1947).
Trước sức ép của phong trào đấu tranh của nhân dân Ấn Độ, thực dân Anh buộc
phải nhượng bộ, hứa sẽ trao quyền tự trị theo “phương án Maobáttơn” chia đất nước
này thành hai quốc gia trên cơ sở tôn giáo : Ấn Độ của người theo Ấn Độ giáo,
Pakixtan của người theo Hồi giáo. Ngày 15 – 8 – 1947, hai nhà nước tự trị Ấn Độ
và Pakixtan(1) được thành lập.
ÁPGANIXTAN
70 TATGUIXTAN 80°
-20°
Cabuno
TRUNG QUỐC
°
Ixlamabát
PAKIXTAN
1947
Niu Đê li
NÊPAN
Catmandu
Thimbu
Carasi
Chí tuyến Bắc
BUTAN
BANGLADÉT
Daca!
BIỂN ARÁP
Cancútta
ẤN ĐỘ
1950
Bombay
Các nước Nam Á
Các nước khác
Madrát
Niu Deli Thú do
30°
1971
MIANMA
20
VỊNH BENGAN
10°
Hình 12. Lược đồ các nước Nam Á
sau Chiến tranh thế giới
thứ hai
ẤN ĐỘ Tên nước
1950 Năm giành độc lập MANDIVO ẤN
- Biên giới quốc gia
• Mala
1965
XRI LANCA
Côlômbộ
1947 Đ Ộ
D Ư ƠN G
90°
(1) Khi đó, Pakixtan gồm hai phần ở phía đông và phía tây Ấn Độ. Ngày 26 – 3 – 1971, nhân dân
miền Đông Pakixtan, vốn là cộng đồng người Bengan, đã nổi dậy đấu tranh vũ trang, tuyên bố
tách khỏi Pakixtan, thành lập nước Cộng hoà Nhân dân Bănglađét.
33 |
10_4_10 | Ngày 30
-
1 – 1948, vị lãnh tụ kiệt xuất của nhân dân Ấn Độ là M. Ganđi bị
bọn phản động ám sát, nhưng Đảng Quốc đại vẫn tiếp tục lãnh đạo cuộc đấu
tranh giành độc lập dân tộc.
Không thoả mãn với quy chế tự trị, Đảng Quốc đại do
G. Nêru đứng đầu đã lãnh đạo nhân dân tiếp tục cuộc đấu
tranh giành độc lập trong những năm 1948 – 1950. Ngày
26 – 1 – 1950, Ấn Độ tuyên bố độc lập và thành lập nước
cộng hoà.
Sự thành lập nước Cộng hoà Ấn Độ đánh dấu thắng lợi
to lớn của nhân dân Ấn Độ, có ảnh hưởng quan trọng đến
phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.
2. Công cuộc xây dựng đất nước
Trong thời kì xây dựng đất nước, Ấn Độ đạt được
nhiều thành tựu về nông nghiệp và công nghiệp, đặc biệt
là công nghiệp nặng, chế tạo máy, xây dựng cơ sở hạ tầng
hiện đại.
Hình 13. G. Nêru
(1889-1964)
Nhờ tiến hành cuộc “cách mạng xanh” trong nông nghiệp, từ giữa những năm
70 của thế kỉ XX, Ấn Độ đã tự túc được lương thực, và từ năm 1995, là nước xuất
khẩu gạo đứng hàng thứ ba trên thế giới.
Cũng trong những năm 70, Ấn Độ đã sử dụng năng lượng hạt nhân vào sản
xuất điện. Trong những năm 80, Ấn Độ đứng hàng thứ mười trong những nước
sản xuất công nghiệp lớn nhất thế giới. Ấn Độ đã chế tạo được máy móc, thiết
bị ngành dệt, hoá chất, máy bay, tàu thuỷ, đầu máy xe lửa, ti vi màu v.v. ; tốc
độ tăng trưởng GDP năm 1995 là 7,4%, năm 2000 là 3,9%.
Trong các lĩnh vực khoa học – kĩ thuật, văn hoá, giáo dục, Ấn Độ có những bước
tiến nhanh chóng và hiện nay đang cố gắng vươn lên hàng các cường quốc về công
nghệ phần mềm, công nghệ hạt nhân, công nghệ vũ trụ. Cuộc “cách mạng chất
xám” đã đưa Ấn Độ trở thành một trong những cường quốc sản xuất phần mềm lớn
nhất thế giới.
Năm 1974, Ấn Độ thử thành công bom nguyên tử ; năm 1975, phóng vệ tinh
nhân tạo lên quỹ đạo Trái Đất bằng tên lửa của mình. Đến năm 2002, Ấn Độ
đã có 7 vệ tinh nhân tạo hoạt động trong vũ trụ.
Về đối ngoại, Ấn Độ theo đuổi chính sách hoà bình, trung lập tích cực, luôn luôn
ủng hộ cuộc đấu tranh giành độc lập của các dân tộc. Ngày 7 – 1 – 1972, Ấn Độ
chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam.
34 |
10_5_1 | Cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân Ấn Độ trong những
năm 1945 – 1950 diễn ra như thế nào ?
I CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Lập niên biểu về thời gian tuyên bố độc lập của các quốc gia
2.
ở Đông Nam Á.
Sưu tầm tài liệu về tổ chức ASEAN.
3. Nêu những thành tựu chính mà nhân dân Ấn Độ đạt được trong
quá trình xây dựng đất nước.
Bài 5
CÁC NƯỚC CHÂU PHI VÀ MĨ LATINH
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào giải phóng dân tộc và bảo
vệ độc lập của nhân dân châu Phi và Mĩ Latinh bùng nổ, đã giành được
thắng lợi to lớn. Bản đồ chính trị của hai khu vực này có sự thay đổi
căn bản : một loạt các quốc gia độc lập ra đời, tình hình kinh tế – xã
hội từng bước có sự thay đổi, nhưng còn không ít khó khăn và nhiều
nơi không ổn định.
I– CÁC NƯỚC CHÂU PHI
Châu Phi là châu lục lớn thứ ba thế giới (sau châu Á và châu Mĩ), gồm 54 nước
với diện tích khoảng 30,3 triệu km2, dân số 800 triệu người (2000).
1. Vài nét về cuộc đấu tranh giành độc lập
Chiến tranh thế giới thứ hai chấm dứt cũng là thời điểm bùng nổ cuộc đấu tranh
giành độc lập của nhân dân các nước châu Phi. Phong trào đấu tranh chống chủ
nghĩa thực dân ở châu Phi đặc biệt phát triển từ những năm 50 của thế kỉ XX, trước
hết là khu vực Bắc Phi, sau đó lan ra các khu vực khác.
Mở đầu là cuộc binh biến của sĩ quan và binh lính yêu nước Ai Cập (1952) lật
đổ Vương triều Pharúc, chỗ dựa của thực dân Anh, lập nên nước Cộng hoà
Ai Cập (18 – 6 – 1953). Cùng năm 1952, nhân dân Libi giành được độc lập.
35 |
10_5_2 | Sau 8 năm đấu tranh vũ trang chống Pháp (1954 – 1962), nhân dân Angiêri
đã giành được thắng lợi. Tuynidi, Marốc và Xuđăng giành được độc lập năm
1956, Gana năm 1957, Ghinê – năm 1958 v.v..
-
Đặc biệt, lịch sử ghi nhận năm 1960 là Năm châu Phi với 17 nước được trao trả
độc lập. Năm 1975, với thắng lợi của nhân dân Môdămbích và Ănggôla trong cuộc
đấu tranh chống thực dân Bồ Đào Nha, chủ nghĩa thực dân cũ ở châu Phi cùng hệ
thống thuộc địa của nó cơ bản bị tan rã.
Từ sau năm 1975, nhân dân các thuộc địa còn lại ở châu Phi hoàn thành cuộc
đấu tranh đánh đổ nền thống trị thực dân cũ, giành độc lập dân tộc và quyền sống
của con người.
Sau nhiều thập kỉ đấu tranh, nhân dân Nam Rôđêdia tuyên bố thành lập nước
Cộng hoà Dimbabuê (18 – 4 – 1980). Ngày 21 – 3 – 1990, Namibia tuyên bố
độc lập sau khi thoát khỏi sự thống trị của Nam Phi.
-40°
26°
HÂU ÂU BIỂN ĐEN
BIEN CAXPI
A
Đ
1956 R UNG
(TUYNIDI
HÁI
CHẬU Á
ANGIÊRI
1962
-20°
QÐ. AXO
QĐ. Mađâyra
QĐ. Canar
XARÁUYI
1976
CÁP VỀ
GAMBIAS 1960
1975 XÊNEGAN
1965
GHINE
1958
MAROC!
1956
1960
1960
LIBI
1952
AICẬP
1952
MÔRITANI
MALI
1960
BUOCKINA
PHA XÔ
NIGIÊ
1960
BIEN D
NIGIÊRIA
SÁT Ĩ XU ĐĂNG
"1960
1993
ERITORIA
1956
GIBUTI
1977
1960
0°
TÂY
GHINÊ BÍTXAQ
XIÊRA LEON
LIBERIA
CỐT ĐI VOA
BÊN ANH 1960,
GANA 1957
TÔI GỒ1960 T
BÊNANH
igi
GHINE 1960
VỊNH GHINE
XÍCH ĐẠO 1975
XAO TÔMÊ VÀ PRINXIPÊ GABÔNG
“TRUNG PHI
CAMORUN 1960
-20°
ÊTIÔPIA XÔMALI
1974
1960
40°
CÔMO
%1975
XÂY SEN
1976.
S. Ubanghi
Congga
CHDC
1968
1960..
1960
CÔNG GỒ
1960
UGANDA
1962. KENIA!
1963
RUANDA hoVicktoria
1962 BURUNDI
1962
hó Tanganica
TANDANIA
1964
hó Niatxa
ANGGOLA
1975
MALAUY
DAMBIA
1964
1964
Damb
DUON
NAMIBIA
DIMBABUÊ
1980 T
1990 BOTXOANA
1966
Orangid
NAM PHI
1961
1975
XOADILEN
1968
LÊ XÔ THÔ
1968
MODÁMBÍCH
Các nước châu Phi
Các nước khác
NIGIÊ
Tên nước
1960
Năm giành độc lập
Biên giới quốc gia
20°
40°
Hình 14. Lược đồ châu Phi sau Chiến tranh thế giới thứ hai
MADAGAXCA
1960
ẤN
MÔRIXƠ
O. 1968
60°
36
36 |
10_5_3 | Ngay tại Nam Phi, trước áp lực đấu tranh của người da màu, bản Hiến pháp tháng
11 – 1993 đã chính thức xoá bỏ chế độ phân biệt chủng tộc (Apácthai). Sau đó, với
cuộc bầu cử dân chủ giữa các chủng tộc ở Nam Phi (4 – 1994), Nenxơn Manđêla
trở thành Tổng thống người da đen đầu tiên của Cộng hoà Nam Phi.
Nenxơn Manđêla sinh ngày 18 – 7 – 1919.
Ngay từ thời trẻ, ông đã tích cực đấu tranh
chống chế độ Apácthai. Trong thời gian bị
giam giữ (1964 – 1990), ông vẫn tham gia đấu
tranh. Sau khi ra tù, ông trở thành Chủ tịch Đại
hội dân tộc Phi (ANC), sau đó trở thành Tổng
thống nước Cộng hoà Nam Phi (1994 – 1999).
Năm 1999, ông nghỉ hưu, nhưng vẫn tham
gia hoạt động cho phong trào đòi hoà bình,
hoà giải dân tộc ở châu Phi.
2. Tình hình phát triển kinh tế – xã hội
-
Hình 15. N. Manđêla
Sau khi giành được độc lập, các nước châu Phi bắt tay vào công cuộc xây dựng đất
nước, phát triển kinh tế – xã hội và đã thu được những thành tựu bước đầu, song chưa
đủ để thay đổi căn bản bộ mặt của châu lục này.
Nhiều nước châu Phi vẫn còn trong tình trạng lạc hậu, không ổn định và khó
khăn : xung đột về sắc tộc và tôn giáo, đảo chính, nội chiến diễn ra liên miên ; bệnh
tật và mù chữ ; sự bùng nổ về dân số ; đói nghèo, nợ nần và phụ thuộc nước ngoài v.v..
Tất cả những điều đó đã và đang là thách thức lớn đối với châu Phi.
Từ năm 1952 đến năm 1985, tại châu Phi xảy ra 241 lần đảo chính quân sự.
Từ năm 1987 đến năm 1997, châu Phi có tới 14 cuộc xung đột và nội chiến.
Bi thảm nhất là cuộc nội chiến ở Ruanđa năm 1994 giữa hai bộ tộc Hutu và
Tuxi làm 80 vạn người thiệt mạng, hơn 1,2 triệu người phải tị nạn, trong khi
dân số nước này chỉ có 7 triệu người.
Trong số 43 quốc gia mà Liên hợp quốc xác định là nghèo nhất thế giới
(1997), ở châu Phi có 29 nước. Khoảng 150 triệu dân châu Phi thuộc diện đói
ăn thường xuyên. Vào đầu những năm 90, số nợ của châu Phi lên tới 300 tỉ USD
với số lãi hằng năm phải trả trên 25 tỉ USD.
Tổ chức thống nhất châu Phi (OAU) thành lập tháng 5 – 1963, đến năm 2002
đổi thành Liên minh châu Phi (AU). Liên minh châu Phi đang triển khai nhiều
chương trình phát triển của châu lục. Con đường đi tới tương lai tươi sáng của
châu Phi còn phải trải qua nhiều khó khăn, gian khổ.
37 |
10_5_4 | – Tại sao năm 1960 được gọi là “Năm châu Phi” ?
– Lập bảng thống kê các thắng lợi trong cuộc đấu tranh giành
độc lập của nhân dân châu Phi từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
II – CÁC NƯỚC MĨ LATINH
Khu vực Mĩ Latinh gồm 33 nước (trong đó một nước ở Bắc Mĩ là Mêhicô cùng toàn
bộ các nước ở Trung, Nam châu Mĩ và vùng biển Caribê), diện tích trên 20,5 triệu km,
dân số 517 triệu người (2000).
1. Vài nét về quá trình giành và bảo vệ độc lập
Khác với châu Á và châu Phi, nhiều nước ở Mĩ Latinh sớm giành được độc lập
từ tay thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha từ đầu thế kỉ XIX, nhưng sau đó lại
-20°
-20°
120°
100°
HOA
KÌ
60°
40°
MÊHI CÔ
BAHAMA
CUBA
1973
1959
1981 HAMAICA
> BELIXÊ
GOATEMALA
EN XANVADO
NICARAGON 1979
CÔXTARICA
(-
THÁI BÌNH
UONG
Các nước Mĩ Latinh
Các nước khác
1962
K. Panama
PANAMA
DOMINICANA
1978
DOMINICA
1983
7
XEN KÍT VÀ NÊVÍT
ANTIGOA VÀ BÁCBUĐA 1981
BÁCBADOT 1966
GRENADA 1974
(VÊNÊXUỐI A TRINIĐÁT VÀ TÔBAGỖ 1962_
CÔLÔMBIA
ÊCUADO
PERU
GUYANA 1966
XURINAM 1975
Amadon
BRA XIN
BOLIVIA
CHILE
ÁCHENTINA
PARAGOAY
URUGOAY
CUBA
Tên nước
1959
Năm giành độc lập
Biên giới quốc gia
100°
80°
60°
Hình 16. Lược đồ khu vực Mĩ Latinh sau Chiến tranh thế giới thứ hai
38
D
40°
20°
20
D Ư Ơ NG
40° |
10_5_5 | lệ thuộc vào Mĩ. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, với ưu thế về kinh tế và quân sự,
Mĩ tìm cách biến khu vực Mĩ Latinh thành “sân sau” của mình và xây dựng các
chế độ độc tài thân Mĩ. Cũng vì thế, cuộc đấu tranh chống chế độ độc tài thân Mĩ
bùng nổ và phát triển. Tiêu biểu là thắng lợi của cách mạng Cuba dưới sự lãnh đạo
của Phiđen Cátxtơrô.
Tháng 3 – 1952, với sự giúp đỡ của Mĩ, Batixta đã thiết lập chế độ độc tài quân
sự ở Cuba. Chính quyền Batixta xoá bỏ Hiến pháp tiến bộ (ban hành năm 1940),
cấm các đảng phái chính trị hoạt động, bắt giam và tàn sát nhiều người yêu nước.
Trong bối cảnh đó, nhân dân Cuba đã đứng lên đấu tranh chống chế độ độc tài, mở
đầu bằng cuộc tấn công vào trại lính Môncađa của 135 thanh niên yêu nước do
Phiđen Cátxtơrô chỉ huy (26 – 7 – 1953). Ngày 1 – 1 – 1959, chế độ độc tài Batixta
sụp đổ, nước Cộng hoà Cuba ra đời do Phiđen Cátxtơrô đứng đầu.
Phiđen Cátxtơrô sinh ngày 13 – 8
1927, là Tiến sĩ Luật. Ông sớm tham gia
hoạt động cách mạng chống chế độ
độc tài. Sau cuộc tấn công trại lính
Môncađa (26 – 7 – 1953) không thành,
ông bị bắt giam. Ra tù, sang Mêhicô,
Phiđen tích cực chuẩn bị lực lượng. Đến
cuối năm 1956, ông cùng 81 chiến sĩ về
nước phát động nhân dân đấu tranh vũ
trang lật đổ chế độ độc tài, thành lập
nước Cộng hoà Cuba.
Nhằm ngăn chặn ảnh hưởng của cách mạng
Cuba, tháng 8 – 1961, Mĩ đề xướng việc tổ chức
Liên minh vì tiến bộ để lôi kéo các nước Mĩ
Latinh. Nhưng từ các thập kỉ 60 – 70, phong trào
đấu tranh chống Mĩ và chế độ độc tài thân Mĩ
giành độc lập ở khu vực ngày càng phát triển và
giành nhiều thắng lợi.
Hình 17. Phiđen Cátxtơrô (năm 1959)
Năm 1964, phong trào đấu tranh của nhân dân Panama đòi thu hồi chủ quyền
kênh đào diễn ra sôi nổi, buộc Mĩ phải từ bỏ quyền chiếm kênh đào và trả lại
cho Panama vào năm 1999. Do phong trào đấu tranh mạnh mẽ, các quốc đảo
ở vùng biển Caribê lần lượt giành được độc lập : Hamaica, Triniđát và Tôbagô
(1962), Guyana, Bácbađốt (1966). Đến năm 1983, ở vùng Caribê đã có 13
quốc gia độc lập.
39 |
10_5_6 | Cùng với những hình thức bãi công của công nhân, nổi dậy của nông dân đòi
ruộng đất, đấu tranh nghị trường để thành lập các chính phủ tiến bộ, cao trào đấu
tranh vũ trang bùng nổ mạnh mẽ ở Mĩ Latinh, biến châu lục này thành “Lục địa
bùng cháy”. Phong trào đấu tranh vũ trang chống chế độ độc tài ở các nước
Vênêxuêla, Goatêmala, Côlômbia, Peru, Nicaragoa, Chilê, En Xanvado v.v. diễn ra
liên tục. Kết quả là chính quyền độc tài ở nhiều nước Mĩ Latinh đã bị lật đổ, các
chính phủ dân tộc dân chủ được thiết lập.
2. Tình hình phát triển kinh tế – xã hội
-
Sau khi khôi phục độc lập, giành được chủ quyền, các nước Mĩ Latinh bước vào
thời kì xây dựng và phát triển kinh tế – xã hội, đạt được những thành tựu đáng khích
lệ. Một số nước đã trở thành nước công nghiệp mới (viết tắt theo tiếng Anh là NICs)
như Braxin, Áchentina, Mêhicô.
Trong những thập kỉ 50 – 70 của thế kỉ XX, tỉ lệ tăng trưởng kinh tế quốc dân
bình quân của các nước Mĩ Latinh là 5,5%. GDP năm 1960 là 69,4 tỉ USD ;
đến năm 1979, con số này tăng lên 599,3 tỉ USD.
Với Cuba, sau khi cách mạng thành công, Chính phủ cách mạng do Phiđen
Cátxtơrô đứng đầu đã tiến hành những cải cách dân chủ (cải cách ruộng đất, quốc
hữu hoá các xí nghiệp của tư bản nước ngoài,...). Đến năm 1961, Chính phủ Cuba
tuyên bố bắt đầu tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã
hội. Với sự nỗ lực của nhân dân và sự giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa, Cuba
đạt được nhiều thành tựu to lớn : từ một nền nông nghiệp độc canh (mía) và nền
công nghiệp đơn nhất (khai thác mỏ), Cuba đã xây dựng được một nền công nghiệp
với cơ cấu các ngành hợp lí và nền nông nghiệp với sản phẩm đa dạng (mía, lúa,
rau, quả, cà phê, thuốc lá, cao su, chăn nuôi,...). Cuba đạt được thành tựu cao trong
các lĩnh vực văn hoá, giáo dục, y tế, thể thao,...
Đến thập kỉ 80, các nước Mĩ Latinh gặp nhiều khó khăn : sự suy thoái nặng nề
về kinh tế, lạm phát tăng nhanh, khủng hoảng trầm trọng, nợ nước ngoài chồng
chất, dẫn đến nhiều biến động về chính trị.
40
40
Sự tăng trưởng kinh tế liên tục giảm : 3,9% (1986), 2,7% (1987), 0,3% (1988),
– 0,5% (1989) và –1,2% (1990). Lạm phát đạt tới con số kỉ lục : 1 200%/năm,
riêng Áchentina là 4 900%/năm. Nợ nước ngoài lên tới 410 tỉ USD (1989).
Sau thất bại trong vụ tranh chấp chủ quyền quần đảo Manvinát với Anh (4 – 1982),
chế độ độc tài bị xoá bỏ ở Áchentina, mở đầu quá trình dân sự hoá chính
quyền ở hàng loạt nước Mĩ Latinh khác : Bôlivia (1982), Braxin (1985), Haiti
(1986), Chilê (1988), En Xanvađo và Urugoay (1989). |
10_5_7 | Bước sang thập kỉ 90, nền kinh tế Mĩ Latinh có chuyển biến tích cực hơn. Lạm
phát được hạ từ mức bốn con số xuống còn dưới 30%/ năm, một số nước đạt mức
lí tưởng như Mêhicô : 4,4%, Bolivia : 4,45%, Chilê : 4,6%, v.v.. Đầu tư nước ngoài
vào Mĩ Latinh đạt khối lượng lớn : 68 tỉ USD (1993) và trên 70 tỉ USD (1994), đứng
hàng thứ hai thế giới sau Đông Á. Tuy nhiên, tình hình kinh tế của nhiều nước
Mĩ Latinh còn gặp không ít khó khăn, mâu thuẫn xã hội là vấn đề nổi cộm, tham
nhũng trở thành quốc nạn đã hạn chế sự phát triển kinh tế.
Tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình hằng năm khoảng 3% (1991 – 2000).
Nợ nước ngoài là gánh nặng đè lên các nước Mĩ Latinh với 607,2 tỉ USD (1995).
Mâu thuẫn xã hội chủ yếu là do phân phối không công bằng. Số người nghèo
ở Mĩ Latinh chiếm tỉ lệ 46% dân số, trong lúc đó hơn 40 người giàu có được
xếp vào hàng tỉ phú.
Hãy nêu khái quát những thắng lợi của cuộc đấu tranh giành
và bảo vệ độc lập của nhân dân Mĩ Latinh từ sau Chiến tranh
thế giới thứ hai.
| CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Hãy nêu những thành quả chính trong cuộc đấu tranh giành độc lập
của nhân dân châu Phi sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Những khó
khăn mà châu lục này đang phải đối mặt là gì ?
2. Hãy trình bày những thành tựu và khó khăn về kinh tế – xã hội
của các nước Mĩ Latinh từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
3.
Sưu tầm tài liệu, tranh ảnh về một nước ở châu Phi hoặc Mĩ Latinh
(từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai) mà em quan tâm.
41 |
10_6_1 | Chương IV
MĨ, TÂY ÂU, NHẬT BẢN (1945 – 2000)
Bài 6
NƯỚC MĨ
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, nước Mĩ bước sang giai đoạn phát
triển mới với tiềm lực kinh tế – tài chính và lực lượng quân sự to lớn.
Dựa vào đó, các giới cầm quyền Mĩ theo đuổi mưu đồ thống trị toàn thế
giới và nô dịch các quốc gia – dân tộc trên hành tinh.
I– NƯỚC MĨ TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1973
Về kinh tế, sau Chiến tranh thế giới thứ hai, nền kinh tế Mĩ phát triển mạnh mẽ.
Trong khoảng nửa sau những năm 40, sản lượng công nghiệp Mĩ chiếm tới
hơn một nửa sản lượng công nghiệp toàn thế giới (năm 1948 là hơn 56%).
Năm 1949, sản lượng nông nghiệp Mĩ bằng hai lần sản lượng của các nước
Anh, Pháp, Cộng hoà Liên bang Đức, Italia và Nhật Bản cộng lại. Mĩ nắm hơn
50% số tàu bè đi lại trên mặt biển, 3/4 dự trữ vàng của thế giới ; nền kinh tế
Mĩ chiếm gần 40% tổng sản phẩm kinh tế thế giới.
Khoảng 20 năm sau chiến tranh, Mĩ trở thành trung tâm kinh tế – tài chính lớn
nhất thế giới.
Sở dĩ kinh tế Mĩ có được sự phát triển và sức mạnh to lớn như vậy là do một số
yếu tố sau : 1. Lãnh thổ Mĩ rộng lớn, tài nguyên thiên nhiên phong phú, nguồn nhân
lực dồi dào, trình độ kĩ thuật cao, năng động, sáng tạo ; 2. Mĩ lợi dụng chiến tranh
để làm giàu, thu lợi nhuận từ buôn bán vũ khí và phương tiện chiến tranh ; 3. Mĩ đã
áp dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật hiện đại để nâng
cao năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm, điều chỉnh hợp lí cơ cấu sản xuất ;
4. Các tổ hợp công nghiệp – quân sự, các công ti, tập đoàn tư bản lũng đoạn Mĩ
có sức sản xuất, cạnh tranh lớn và có hiệu quả ở cả trong và ngoài nước ; 5. Các
chính sách và biện pháp điều tiết của Nhà nước đóng vai trò quan trọng thúc đẩy
kinh tế Mĩ phát triển.
42 |
10_6_2 | Về khoa học – kĩ thuật, Mĩ là nước khởi đầu cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật
hiện đại và đã đạt được nhiều thành tựu lớn.
Mĩ là một trong những nước đi đầu trong các lĩnh vực chế tạo công cụ sản
xuất mới (máy tính điện tử, máy tự động), vật liệu mới (pôlime, vật liệu tổng
hợp), năng lượng mới (năng lượng nguyên tử, nhiệt hạch), chinh phục vũ trụ
(đưa người lên Mặt Trăng năm 1969) và đi đầu cuộc “cách mạng xanh” trong
nông nghiệp v.v..
Về chính trị – xã hội, từ năm 1945 đến đầu những năm 70, nước Mĩ đã trải qua
năm đời tổng thống (từ H. Truman đến R. Níchxơn). Chính sách đối nội chủ yếu
của chính quyền Mĩ đều nhằm cải thiện tình hình xã hội. Mỗi đời tổng thống đưa
ra một chính sách cụ thể nhằm khắc phục những khó khăn trong nước.
Đó là : “Chương trình cải cách công bằng” của Truman, “Chính sách phát triển
giao thông Liên bang và cải cách giáo dục” của Aixenhao, “Bổ sung Hiến
pháp theo hướng tiến bộ” của Kennơđi, “Cuộc chiến chống đói nghèo” của
Giônxơn, “Chính sách mới về lương và giá cả” của Níchxơn v.v..
Đồng thời, chính quyền Mĩ luôn thực hiện những chính sách nhằm ngăn chặn,
đàn áp phong trào đấu tranh của công nhân và các lực lượng tiến bộ.
Luật Táp – Háclây (1947) mang tính chất chống công đoàn rõ rệt ; “chủ nghĩa
Mác Cácti” tiêu biểu cho tư tưởng chống cộng sản ở Mĩ trong những năm 50.
Hình 18. Trung tâm Hàng không vũ trụ Kennơđi
43 |
10_6_3 | Tuy là nước tư bản phát triển, là trung tâm kinh tế – tài chính của thế giới,...
nhưng nước Mĩ không hoàn toàn ổn định. Xã hội Mĩ vẫn chứa đựng nhiều mâu
thuẫn giữa các tầng lớp xã hội.
Ở Mĩ, khoảng 400 người có thu nhập hằng năm từ 185 triệu USD trở lên,
tương phản với 25 triệu người sống dưới mức nghèo khổ.
Trong bối cảnh đó, cuộc đấu tranh của nhân dân vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức.
Năm 1963, phong trào đấu tranh của người da đen chống nạn phân biệt
chủng tộc bùng lên mạnh mẽ, thu hút 25 triệu người tham gia, lan rộng ra 125
thành phố. Từ năm 1969 đến năm 1973, những cuộc đấu tranh của người da
đỏ vì quyền lợi của mình cũng diễn ra sôi nổi. Đặc biệt, phong trào chống
chiến tranh xâm lược Việt Nam đã làm cho nước Mĩ chia rẽ sâu sắc.
Về đối ngoại, Mĩ triển khai chiến lược toàn cầu với tham vọng làm bá chủ thế giới.
Chiến lược toàn cầu của Mĩ được thực hiện và điều chỉnh qua nhiều chiến lược
cụ thể, dưới tên gọi các học thuyết khác nhau, nhằm thực hiện ba mục tiêu chủ yếu :
một là, ngăn chặn và tiến tới xoá bỏ chủ nghĩa xã hội trên thế giới ; hai là, đàn áp
phong trào giải phóng dân tộc, phong trào công nhân và cộng sản quốc tế, phong
trào chống chiến tranh, vì hoà bình, dân chủ trên thế giới ; ba là, khống chế, chi
phối các nước tư bản đồng minh phụ thuộc vào Mĩ.
Mĩ đã khởi xướng cuộc Chiến tranh lạnh, đồng thời trực tiếp gây ra hoặc ủng
hộ hàng chục cuộc chiến tranh xâm lược và bạo loạn, lật đổ chính quyền
ở nhiều nơi trên thế giới, tiêu biểu là việc tiến hành chiến tranh xâm lược
Việt Nam (1954 – 1975), dính líu vào các cuộc chiến tranh Trung Đông v.v..
Tháng 2 – 1972, Tổng thống Níchxơn sang thăm Trung Quốc, mở ra thời kì
mới trong quan hệ giữa hai nước. Năm 1979, quan hệ ngoại giao giữa Mĩ và
Trung Quốc được thiết lập. Đến tháng 5 – 1972, Níchxơn tới thăm Liên Xô, thực
hiện sách lược hoà hoãn với hai nước lớn để chống lại phong trào đấu tranh cách
mạng của các dân tộc.
Phân tích những nhân tố chủ yếu thúc đẩy kinh tế Mĩ phát triển
nhanh trong giai đoạn 1945 – 1973.
II – NƯỚC MĨ TỪ NĂM 1973 ĐẾN NĂM 1991
Năm 1973, do tác động của cuộc khủng hoảng năng lượng thế giới, kinh tế Mĩ
lâm vào tình trạng khủng hoảng và suy thoái kéo dài tới năm 1982.
44 |
10_6_4 | Năng suất lao động từ năm 1974 đến năm 1981 giảm xuống còn 0,43%/năm.
Hệ thống tài chính – tiền tệ, tín dụng bị rối loạn ; năm 1974, dự trữ vàng của
Mĩ chỉ còn hơn 11 tỉ USD.
Từ năm 1983, kinh tế Mĩ bắt đầu phục hồi và phát triển trở lại. Tuy vẫn là nước
đứng đầu thế giới về sức mạnh kinh tế – tài chính, nhưng tỉ trọng của kinh tế Mĩ
trong nền kinh tế thế giới giảm sút nhiều so với trước.
Sau thất bại trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam, Mĩ phải kí Hiệp định
Pari (1973) và rút quân về nước, các chính quyền Mĩ tiếp tục triển khai “chiến lược
toàn cầu”. Với học thuyết Rigân, Mĩ vẫn tăng cường chạy đua vũ trang. Sự đối đầu
Xô – Mĩ đã làm suy giảm vị trí kinh tế và chính trị của Mĩ trong khi Tây Âu và Nhật
Bản lại có điều kiện vươn lên. Từ giữa những năm 80, xu hướng đối thoại và hoà
hoãn ngày càng chiếm ưu thế trên thế giới. Trong bối cảnh đó, tháng 12 – 1989, Mĩ
và Liên Xô đã chính thức tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh, mở ra thời kì mới
trên trường quốc tế.
Hãy nêu những nét chính trong quan hệ đối ngoại của Mĩ giai đoạn
1973 - 1991.
III – NƯỚC MĨ TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2000
Trong suốt thập kỉ 90, tuy có trải qua những đợt suy thoái ngắn, nhưng kinh tế
Mĩ vẫn đứng đầu thế giới.
Năm 2000, GDP của Mĩ là 9 765 tỉ USD, bình quân GDP đầu người là 34 600
USD. Nước Mĩ tạo ra 25% giá trị tổng sản phẩm của toàn thế giới và có vai
trò chi phối trong hầu hết các tổ chức kinh tế – tài chính quốc tế như Tổ chức
Thương mại Thế giới (WTO), Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế
(IMF) v.v..
Khoa học – kĩ thuật của Mĩ vẫn tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Tính chung, Mĩ
chiếm tới 1/3 số lượng bản quyền phát minh sáng chế của toàn thế giới.
Về chính trị và đối ngoại, trong thập kỉ 90, chính quyền B. Clinton theo đuổi ba
mục tiêu cơ bản của chiến lược “Cam kết và mở rộng”. Đó là : 1. Bảo đảm an ninh
của Mĩ với lực lượng quân sự mạnh, sẵn sàng chiến đấu ; 2. Tăng cường khôi phục
và phát triển tính năng động và sức mạnh của nền kinh tế Mĩ ; 3. Sử dụng khẩu hiệu
“Thúc đẩy dân chủ” để can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác.
Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc (1989) và trật tự thế giới hai cực Ianta tan rã
(1991), Mĩ càng tìm cách vươn lên chi phối, lãnh đạo toàn thế giới.
45 |
10_7_1 | Với sức mạnh kinh tế, quân sự, khoa học – kĩ thuật vượt trội, trong bối cảnh Liên
Xô tan rã, Mĩ muốn thiết lập một trật tự thế giới “đơn cực”, trong đó Mĩ là siêu
cường duy nhất, đóng vai trò lãnh đạo. Tuy nhiên, thế giới không bao giờ chấp nhận
một trật tự do Mĩ đơn phương sắp đặt và chi phối. Vụ khủng bố ngày 11–9–2001
cho thấy, nước Mĩ cũng rất dễ bị tổn thương và chủ nghĩa khủng bố sẽ là một trong
những yếu tố dẫn đến sự thay đổi quan trọng trong chính sách đối nội và đối ngoại
của Mĩ khi bước vào thế kỉ XXI.
Mĩ bình thường hoá quan hệ ngoại giao với Việt Nam ngày 11 – 7 – 1995.
1.
Nêu mục tiêu cơ bản của chiến lược “Cam kết và mở rộng” dưới
thời Tổng thống B. Clinton.
| CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
Qua bài học và sách, báo, hãy nêu những thành tựu khoa học
công nghệ tiêu biểu của nước Mĩ mà em biết.
2. Nêu những nét chính trong chính sách đối ngoại của Mĩ từ năm 1945
đến năm 2000.
Bài 7
TÂY ÂU
Sau khi khôi phục nền kinh tế bị tàn phá do chiến tranh, các nước Tây Âu
đã bước sang một giai đoạn phát triển mới với những thay đổi to lớn
mà nổi bật là sự liên kết kinh tế – chính trị của các nước trong khu vực.
I – TÂY ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1950
-
46
46
Chiến tranh thế giới thứ hai đã để lại cho các nước Tây Âu nhiều hậu quả nặng nề.
Nhiều thành phố, bến cảng, nhà máy, các trung tâm công nghiệp bị tàn phá.
Hàng triệu người chết, mất tích hoặc bị tàn phế. Ở Pháp, năm 1945 sản xuất
công nghiệp chỉ bằng 38%, nông nghiệp chỉ bằng 50% so với năm 1938 ; ở
Italia, khoảng 1/3 tài sản quốc gia bị tổn thất. |
10_7_2 | Tuy nhiên, với sự cố gắng của từng nước và viện trợ của Mĩ trong khuôn khổ
“Kế hoạch Mácsan”, đến khoảng năm 1950, kinh tế các nước tư bản Tây Âu cơ bản
được phục hồi, đạt được mức trước chiến tranh.
-
Về chính trị, ưu tiên hàng đầu của các nước Tây Âu lúc bấy giờ là củng cố chính
quyền của giai cấp tư sản, ổn định tình hình chính trị – xã hội, hàn gắn vết thương
chiến tranh, phục hồi nền kinh tế, liên minh chặt chẽ với Mĩ, đồng thời tìm cách trở
lại các thuộc địa cũ của mình.
Trong thời gian từ năm 1945 đến năm 1947, khi ảnh hưởng của các đảng
cộng sản lên cao, giai cấp tư sản Pháp, Anh, Italia v.v. đã tìm mọi cách loại
những người cộng sản ra khỏi chính phủ.
Nhiều nước Tây Âu như Anh, Pháp, Italia, Bồ Đào Nha, Bỉ, Hà Lan v.v. đã gia
nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) do Mĩ đứng đầu. Pháp
tiến hành xâm lược trở lại Đông Dương ; Anh trở lại Miến Điện, Mã Lai ;
Hà Lan trở lại Inđônêxia v.v.. Cộng hoà Liên bang Đức (chính thức thành lập
tháng 9 – 1949) đã trở thành một tâm điểm của sự đối đầu ở châu Âu giữa hai
cực Liên Xô và Mĩ.
Như vậy, từ năm 1945 đến năm 1950, các nước tư bản Tây Âu với sự viện trợ của
Mĩ đã cơ bản ổn định và phục hồi về mọi mặt, trở thành đối trọng với khối xã hội
chủ nghĩa Đông Âu vừa mới hình thành.
Trình bày khái quát về tình hình chính trị ở Tây Âu sau Chiến tranh
thế giới thứ hai (1945 – 1950).
II – TÂY ÂU TỪ NĂM 1950 ĐẾN NĂM 1973
Về kinh tế, sau giai đoạn phục hồi, từ thập kỉ 50 đến đầu thập kỉ 70, nền kinh tế
của các nước tư bản chủ yếu ở Tây Âu đều có sự phát triển nhanh.
Đến đầu thập kỉ 70, Cộng hoà Liên bang Đức là cường quốc công nghiệp
đứng thứ ba, Anh đứng thứ tư và Pháp đứng thứ năm trong thế giới tư bản.
Tây Âu đã trở thành một trong ba trung tâm kinh tế – tài chính lớn của thế giới
(cùng với Mĩ và Nhật Bản). Các nước tư bản chủ yếu ở Tây Âu đều có trình độ
khoa học – kĩ thuật phát triển cao, hiện đại.
Sở dĩ nền kinh tế các nước Tây Âu phát triển nhanh là do một số yếu tố sau :
1. Các nước Tây Âu đã áp dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học
kĩ thuật hiện đại để tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng, hạ giá thành
47 |
10_7_3 | sản phẩm ; 2. Nhà nước có vai trò rất lớn trong việc quản lí, điều tiết, thúc đẩy nền
kinh tế ; 3. Các nước Tây Âu đã tận dụng tốt các cơ hội bên ngoài như nguồn viện
trợ của Mĩ, tranh thủ được giá nguyên liệu rẻ từ các nước thuộc thế giới thứ ba, hợp
tác có hiệu quả trong khuôn khổ của Cộng đồng châu Âu (EC) v.v..
Về chính trị, giai đoạn 1950 – 1973 đánh dấu sự tiếp tục phát triển của nền dân
chủ tư sản ở Tây Âu, đồng thời cũng ghi nhận những biến động đáng chú ý trên
chính trường nhiều nước trong khu vực.
Ở Pháp, trong những năm tồn tại của nền Cộng hoà thứ tư (1946 – 1958),
đã thay đổi tới 25 nội các. Phong trào đấu tranh của 80 vạn sinh viên, học
sinh, công nhân, viên chức Pari tháng 5 – 1968 đã góp phần buộc Tổng
thống Đờ Gôn phải từ chức (4 – 1969). Ở Cộng hoà Liên bang Đức, năm
1968 Đảng Cộng sản ra hoạt động công khai. Ở Italia, năm 1960 quần
chúng thiết lập chướng ngại vật trên đường phố và tiến hành tổng bãi
công, góp phần làm thất bại cuộc đảo chính phản động của các tổ chức
phát xít mới.
Về đối ngoại, từ năm 1950 đến năm 1973, nhiều nước tư bản Tây Âu một mặt
vẫn tiếp tục chính sách liên minh chặt chẽ với Mĩ ; mặt khác, cố gắng đa dạng hoá,
đa phương hoá hơn nữa quan hệ đối ngoại.
Chính phủ một số nước Tây Âu đã ủng hộ cuộc chiến tranh xâm lược của
Mĩ ở Việt Nam, ủng hộ Ixraen trong các cuộc chiến tranh chống các nước
A Rập, Cộng hoà Liên bang Đức gia nhập khối NATO (5 – 1955). Nhiều vùng
lãnh thổ và hải cảng ở Tây Âu bị biến thành các căn cứ quân sự quan trọng
của Mĩ.
Trong khi đó, Pháp phản đối việc trang bị vũ khí hạt nhân cho Cộng hoà
Liên bang Đức, chú ý phát triển quan hệ với Liên Xô và các nước xã hội chủ
nghĩa khác. Đặc biệt, năm 1966 Pháp rút khỏi Bộ Chỉ huy NATO và yêu cầu
rút tất cả căn cứ quân sự và quân đội Mĩ ra khỏi nước Pháp. Nhân dân và
chính phủ các nước Pháp, Thụy Điển, Phần Lan v.v. đều phản đối cuộc chiến
tranh của Mĩ ở Việt Nam.
Trong giai đoạn 1950 – 1973, nhiều thuộc địa của Anh, Pháp, Hà Lan tuyên bố
độc lập, đánh dấu thời kì “phi thực dân hoá” trên phạm vi thế giới.
Những nhân tố nào thúc đẩy sự phát triển kinh tế của các nước
Tây Âu ?
48
48 |
10_7_4 | III – TÂY ÂU TỪ NĂM 1973 ĐẾN NĂM 1991
Về kinh tế, do tác động của cuộc khủng hoảng năng lượng thế giới, cũng như Mĩ
và Nhật Bản, từ năm 1973 nhiều nước tư bản chủ yếu ở Tây Âu lâm vào tình trạng
suy thoái, khủng hoảng, phát triển không ổn định, kéo dài đến đầu thập kỉ 90.
Từ năm 1973 đến năm 1992, mức tăng trưởng kinh tế của Pháp thực tế giảm
xuống còn 2,4% đến 2,2% ; năm 1991, kinh tế Anh tăng trưởng –1,8%.
Năm 1983, số người thất nghiệp ở Italia là 2,5 triệu người (chiếm hơn 10% lực
lượng lao động) và ở Cộng hoà Liên bang Đức năm 1989 là 3 triệu người.
Nền kinh tế các nước Tây Âu gặp không ít khó khăn và thách thức. Sự phát triển
thường diễn ra xen kẽ với khủng hoảng, suy thoái, lạm phát và thất nghiệp. Tây Âu
luôn vấp phải sự cạnh tranh quyết liệt từ phía Mĩ, Nhật Bản và các nước công nghiệp
mới (NICs). Quá trình “nhất thể hoá” Tây Âu trong khuôn khổ Cộng đồng châu Âu
vẫn còn nhiều trở ngại.
Về chính trị – xã hội, bên cạnh sự phát triển, nền dân chủ tư sản ở Tây Âu
vẫn tiếp tục bộc lộ những mặt trái của nó. Tình trạng phân hoá giàu nghèo ngày
càng lớn.
Ở Anh, tầng lớp giàu chiếm chưa đầy 1% dân số nhưng lại nắm trong tay gần
50% số tư bản. Ở Cộng hoà Liên bang Đức, nhóm các nhà tư bản giàu có chỉ
chiếm 1,7% dân số, nhưng chiếm hữu tới 70% tư liệu sản xuất.
Các tệ nạn xã hội vẫn thường xuyên xảy ra, trong đó tội phạm maphia là rất điển
hình ở Italia.
Về đối ngoại, tháng 11 – 1972, việc kí kết hiệp định về những cơ sở của quan hệ
giữa Cộng hoà Liên bang Đức và Cộng hoà Dân chủ Đức làm cho tình hình Tây Âu
có dịu đi. Tiếp đó là việc các nước Tây Âu tham gia Định ước Henxinki về an ninh
và hợp tác châu Âu (1975). Đặc biệt, do hệ quả của việc kết thúc Chiến tranh lạnh,
bức tường Béclin bị phá bỏ (11 – 1989) và sau đó không lâu, nước Đức đã tái thống
nhất (3 – 10 – 1990).
Những thách thức đặt ra đối với các nước tư bản chủ yếu ở Tây Âu
về kinh tế và chính trị – xã hội trong những năm 1973 – 1991 là gì ?
IV – TÂY ÂU TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2000
Về kinh tế, bước vào thập kỉ 90, sau khi trải qua một đợt suy thoái ngắn, từ năm
1994 trở đi, kinh tế Tây Âu đã có sự phục hồi và phát triển.
Năm 2000, mức tăng trưởng của kinh tế Pháp là 3,8%, Anh : 3,8%, Đức : 2,9%
và Italia : 3,0%.
49 |
10_7_5 | TORO
STUNNEL
TE
Hình 19. Đường hầm qua eo biển Măng sơ
Tây Âu vẫn là một trong ba trung tâm kinh tế – tài chính lớn nhất thế giới. Đến
giữa thập kỉ 90, chỉ riêng 15 nước thành viên EU đã có số dân tổng cộng là 375 triệu
người, GDP hơn 7 000 tỉ USD, chiếm khoảng 1/3 tổng sản phẩm công nghiệp của
thế giới.
Về chính trị và đối ngoại, trong thập kỉ cuối cùng của thế kỉ XX, tình hình các
nước Tây Âu cơ bản là ổn định. Chính sách đối ngoại của các nước này có sự điều
chỉnh quan trọng trong bối cảnh Chiến tranh lạnh kết thúc, trật tự thế giới hai cực
Ianta tan rã. Nếu như Anh vẫn duy trì liên minh chặt chẽ với Mĩ, thì Pháp và Đức
đã trở thành những đối trọng với Mĩ trong nhiều vấn đề quốc tế quan trọng. Các
nước Tây Âu đều chú ý mở rộng quan hệ không chỉ với các nước tư bản phát triển
khác mà còn với các nước đang phát triển ở châu Á, châu Phi, khu vực Mĩ Latinh,
các nước thuộc Đông Âu và SNG.
Nêu những nét chính về tình hình kinh tế và chính trị của Tây Âu
trong thập kỉ 90.
V – LIÊN MINH CHÂU ÂU (EU)
Ngày 18 – 4 – 1951, sáu nước Tây Âu (Pháp, Cộng hoà Liên bang Đức, Bỉ, Italia,
Hà Lan, Lúcxămbua) đã thành lập “Cộng đồng than – thép châu Âu”. Ngày 25 – 3 – 1957,
sáu nước này kí Hiệp ước Rôma, thành lập “Cộng đồng năng lượng nguyên tử châu Âu”
50 |
10_7_6 | và “Cộng đồng kinh tế châu Âu” (EEC). Đến ngày 1 – 7 – 1967, ba tổ chức trên
được hợp nhất thành “Cộng đồng châu Âu” (EC). Ngày 7 – 12 – 1991, các nước
thành viên EC kí Hiệp ước Maxtrích (Hà Lan), có hiệu lực từ ngày 1 – 1 – 1993,
đổi tên thành Liên minh châu Âu (EU) với 15 nước thành viên(1).
EU ra đời không chỉ nhằm hợp tác liên minh giữa các nước thành viên trong lĩnh
vực kinh tế, tiền tệ mà còn cả trong lĩnh vực chính trị, đối ngoại và an ninh chung.
Cơ cấu tổ chức của EU gồm năm cơ quan chính là Hội đồng châu Âu, Hội
đồng Bộ trưởng, Uỷ ban châu Âu, Quốc hội châu Âu, Toà án châu Âu và một
số uỷ ban chuyên môn khác.
60°
AIXOLEN
Chí tuyến Bắc
ĐẠI TÂY DƯƠNG
800
BIẾN NẠ UY
NA UY
THỤY ĐIỂN
DAN MACH
BIỂN BẮC
AILEN
ΑΝΗ
HÀ
LAN,
ĐỨC
5
PHÁP THỤY SĨ
BIỂN BẠO
SEC
PHẦN LAN
EXTONIA
LITVA
BA LAN
40°
CÁC NƯỚC VÀ LÃNH THỔ
ĐÁNH SỐ TRÊN LƯỢC ĐỒ
1. ANDÔRA
2. BÔXNIA
HÉCXÊGÔVINA
3. Caliningrát
(LIÊN BANG NGA)
4. CRÔAXIA
5. LIXTENXTAI
6. LÚCXĂMBUA
7. MAXÊĐÔNIA
8. MÔNACÔ
9. MÔNTÊNÊGRÔ
10. SLÔVÊNIA
11. VATICAN
12. XAN MARINÔ
BÊLÔRÚTXIA LIÊN BANG NGA
SLOVAKIA
? ÁO HÙNG GARA
UCRAINA
MÔNDÔVA
RUMANI
BIỂN ĐEN
ITALIA
2
40 ĐÀO
BO I
Đ. Cuộc
NHA
TÂY BAN NHA
D. Xaçdinia
XÉCBI
19.
BUNGAR
ANBAN 7
HI LAR
THỔ NHĨ KÌ
Ꭰ
Xixin'
SIPS
CHÂU PHI
T R UN G
-MANTA
HẢI
Các nước gia nhập EU đến năm 1995
Các nước gia nhập EU năm 2004
Các nước gia nhập EU năm 2007
Các nước khác
PHÁP
Tên nước
Biên giới quốc gia
Hình 20. Lược đồ các nước thuộc Liên minh châu Âu (2007)
(1) Đến năm 2004, EU kết nạp thêm 10 nước, nâng số thành viên lên 25 nước. Năm 2007, thêm 2 nước
thành 27 nước.
51 |
10_8_1 | Tháng 6 – 1979, đã diễn ra cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu đầu tiên. Tháng 3 – 1995,
bảy nước EU huỷ bỏ sự kiểm soát việc đi lại của công dân các nước này qua biên
giới của nhau. Ngày 1 – 1 – 1999, đồng tiền chung châu Âu với tên gọi là đồng ơrô
(EURO) đã được phát hành, và ngày 1 – 1 – 2002 chính thức được sử dụng ở nhiều
nước EU, thay cho các đồng bản tệ.
Như vậy, đến cuối thập kỉ 90, EU đã trở thành tổ chức liên kết chính trị – kinh
tế lớn nhất hành tinh, chiếm hơn 1/4 GDP của thế giới. Năm 1990, quan hệ EU –
Việt Nam được chính thức thiết lập, mở ra một thời kì phát triển mới trên cơ sở
hợp tác toàn diện giữa hai bên.
Hãy nêu những sự kiện chính trong quá trình hình thành và phát
triển của Liên minh châu Âu (EU).
ĐỂ CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1.
Vì sao nói : Tây Âu là một trong ba trung tâm kinh tế – tài chính
lớn nhất thế giới nửa sau thế kỉ XX?
2. Trình bày những nội dung cơ bản trong chính sách đối ngoại của
các nước tư bản chủ yếu ở Tây Âu nửa sau thế kỉ XX.
Bài 8
NHẬT BẢN
Là nước bại trận trong Chiến tranh thế giới thứ hai, nhưng từ sau năm
1945, Nhật Bản bước vào một thời kì phát triển mới với những đổi thay
căn bản về chính trị – xã hội cùng những thành tựu như một sự “thần
kì” về kinh tế, khoa học – công nghệ. Nhật Bản đã vươn lên, trở thành
một siêu cường kinh tế, một trung tâm kinh tế – tài chính thế giới.
I- NHẬT BẢN TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1952
Sự thất bại trong Chiến tranh thế giới thứ hai đã để lại cho Nhật Bản những
hậu quả hết sức nặng nề.
52 |
10_8_2 | Khoảng 3 triệu người chết và mất tích ; 40% đô thị, 80% tàu bè, 34% máy móc
công nghiệp bị phá huỷ ; 13 triệu người thất nghiệp ; thảm hoạ đói, rét đe doạ
toàn nước Nhật.
Sau chiến tranh, Nhật Bản đã bị quân đội Mĩ, với danh nghĩa lực lượng Đồng
minh, chiếm đóng từ năm 1945 đến năm 1952, nhưng Chính phủ Nhật Bản vẫn
được phép tồn tại và hoạt động.
Về chính trị, Bộ Chỉ huy tối cao lực lượng Đồng minh (viết tắt theo tiếng Anh là
SCAP) đã loại bỏ chủ nghĩa quân phiệt và bộ máy chiến tranh của Nhật Bản.
Toà án Quân sự Viễn Đông đã xét xử tội phạm chiến tranh Nhật Bản (kết án tử hình
7 tên, tù chung thân 16 tên). Hiến pháp mới do SCAP tổ chức soạn thảo (có hiệu
lực từ ngày 3 – 5 – 1947), quy định Nhật Bản là nước quân chủ lập hiến, nhưng thực
chất là theo chế độ dân chủ đại nghị tư sản. Hiến pháp mới vẫn duy trì ngôi vị
Thiên hoàng song chỉ mang tính tượng trưng, không còn quyền lực đối với Nhà
nước ; xác định Nghị viện gồm hai viện, do nhân dân bầu ra, là cơ quan quyền lực
tối cao giữ quyền lập pháp ; Chính phủ nắm quyền hành pháp, do Thủ tướng đứng
đầu. Nhật Bản cam kết từ bỏ việc tiến hành chiến tranh, không đe doạ hoặc sử dụng
vũ lực trong quan hệ quốc tế ; không duy trì quân đội thường trực, chỉ có lực lượng
phòng vệ dân sự bảo đảm an ninh, trật tự trong nước.
Về kinh tế, SCAP đã thực hiện ba cuộc cải cách lớn : một là, thủ tiêu chế độ tập
trung kinh tế, trước hết là giải tán các “Daibátxử” (tức là các tập đoàn, công ti tư
bản lũng đoạn còn mang nhiều tính chất dòng tộc) ; hai là, cải cách ruộng đất, quy
định địa chủ chỉ được sở hữu không quá 3 hécta ruộng, số còn lại Chính phủ đem
bán cho nông dân ; ba là, dân chủ hoá lao động (thông qua việc thực hiện các đạo
luật về lao động). Dựa vào sự nỗ lực của bản thân và viện trợ của Mĩ, đến khoảng
năm 1950 – 1951, Nhật Bản đã khôi phục kinh tế, đạt mức trước chiến tranh.
Trong chính sách đối ngoại, Nhật Bản chủ trương liên minh chặt chẽ với Mĩ.
Nhờ đó, nước Nhật sớm kí kết được Hiệp ước hoà bình Xan Phranxixcô (8 – 9 – 1951),
chấm dứt chế độ chiếm đóng của Đồng minh (1952). Cùng ngày, Hiệp ước an
ninh Mĩ – Nhật được kí kết, đặt nền tảng mới cho quan hệ giữa hai nước. Theo đó,
Nhật Bản chấp nhận đứng dưới “chiếc ổ” bảo hộ hạt nhân của Mĩ, để cho Mĩ đóng
quân và xây dựng căn cứ quân sự trên lãnh thổ Nhật Bản.
– Nêu nội dung cơ bản của những cải cách dân chủ ở Nhật Bản
trong thời kì bị chiếm đóng.
– Liên minh Nhật – Mĩ được biểu hiện như thế nào ?
53 |
10_8_3 | II – NHẬT BẢN TỪ NĂM 1952 ĐẾN NĂM 1973
Sau khi được phục hồi, từ năm 1952 đến năm 1960, kinh tế Nhật Bản có bước
phát triển nhanh, nhất là từ năm 1960 đến năm 1973, thường được gọi là giai đoạn
phát triển “thần kì”.
Tốc độ tăng trưởng bình quân hằng năm của Nhật Bản từ năm 1960 đến năm
1969 là 10,8% ; từ năm 1970 đến năm 1973, tuy có giảm đi nhưng vẫn đạt
bình quân 7,8%, cao hơn rất nhiều so với các nước phát triển khác. Năm
1968, kinh tế Nhật Bản đã vượt Anh, Pháp, Cộng hoà Liên bang Đức, Italia và
Canađa, vươn lên đứng thứ hai trong thế giới tư bản (sau Mĩ).
Từ đầu những năm 70 trở đi, Nhật Bản trở thành một trong ba trung tâm kinh tế -
tài chính lớn của thế giới (cùng với Mĩ và Tây Âu).
Nhật Bản rất coi trọng giáo dục và khoa học – kĩ thuật, luôn tìm cách đẩy nhanh
sự phát triển bằng cách mua bằng phát minh sáng chế. Tính đến năm 1968, Nhật
Bản đã mua bằng phát minh của nước ngoài trị giá tới 6 tỉ USD. Khoa học – kĩ thuật
và công nghệ Nhật Bản chủ yếu tập trung vào lĩnh vực sản xuất ứng dụng dân dụng,
đạt được nhiều thành tựu lớn.
Ngoài các sản phẩm dân dụng nổi tiếng thế giới (như tivi, tủ lạnh, ôtô v.v.,
Nhật Bản còn đóng tàu chở dầu có trọng tải 1 triệu tấn ; xây dựng các công
trình thế kỉ như đường ngầm dưới biển dài 53,8 km nối hai đảo Hônsu và
Hốccaiđô, cầu đường bộ dài 9,4 km nối hai đảo Hônsu và Sicôcư.
54
.....
Hình 21. Cầu Sêtô Ôhasi nối hai đảo Hônsu và Sicôcư |
10_8_4 | -
Nhật Bản nhanh chóng vươn lên thành một siêu cường kinh tế (sau Mĩ) là do một
số yếu tố sau : 1. Ở Nhật Bản, con người được coi là vốn quý nhất, là nhân tố quyết
định hàng đầu ; 2. Vai trò lãnh đạo, quản lí có hiệu quả của Nhà nước ; 3. Các công
ti Nhật Bản năng động, có tầm nhìn xa, quản lí tốt nên có tiềm lực và sức cạnh tranh
cao ; 4. Nhật Bản biết áp dụng các thành tựu khoa học kĩ thuật hiện đại để nâng
cao năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm ; 5. Chi phí cho quốc phòng
của Nhật Bản thấp (không vượt quá 1% GDP), nên có điều kiện tập trung vốn đầu
tư cho kinh tế ; 6. Nhật Bản đã tận dụng tốt các yếu tố bên ngoài để phát triển,
như nguồn viện trợ của Mĩ, các cuộc chiến tranh ở Triều Tiên (1950 – 1953) và
Việt Nam (1954 – 1975) để làm giàu v.v..
Tuy nhiên, nền kinh tế Nhật Bản vẫn có những hạn chế và gặp phải nhiều khó
khăn : 1. Lãnh thổ Nhật Bản không rộng, tài nguyên khoáng sản rất nghèo nàn, nền
công nghiệp của Nhật Bản hầu như phụ thuộc vào các nguồn nguyên, nhiên liệu
nhập khẩu từ bên ngoài ; 2. Cơ cấu vùng kinh tế của Nhật Bản thiếu cân đối, tập
trung chủ yếu vào ba trung tâm là Tôkiô, Ôxaca và Nagôia, giữa công nghiệp và
nông nghiệp cũng có sự mất cân đối ; 3. Nhật Bản luôn gặp sự cạnh tranh quyết liệt
của Mĩ, Tây Âu, các nước công nghiệp mới, Trung Quốc v.v..
Về chính trị, từ năm 1955 đến năm 1993, Đảng Dân chủ Tự do (LDP) liên tục
cầm quyền ở Nhật Bản. Dưới thời Thủ tướng Ikêđa Hayato (1960 – 1964), Nhật Bản
chủ trương xây dựng “Nhà nước phúc lợi chung”, tăng thu nhập quốc dân lên gấp
đôi trong vòng 10 năm (1960 – 1970).
Nền tảng căn bản trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản vẫn là liên minh chặt
chẽ với Mĩ. Hiệp ước an ninh Mĩ – Nhật (kí năm 1951) có giá trị trong 10 năm, sau
đó được kéo dài vĩnh viễn. Tuy vậy, phong trào đấu tranh của nhân dân Nhật Bản
chống Hiệp ước an ninh Mĩ – Nhật, chống chiến tranh của Mĩ ở Việt Nam, cũng
như các cuộc đấu tranh theo mùa (mùa xuân và mùa thu) kể từ năm 1954 trở đi đòi
tăng lương, cải thiện đời sống luôn diễn ra mạnh mẽ.
Năm 1956, Nhật Bản bình thường hoá quan hệ ngoại giao với Liên Xô. Cùng
năm đó, Nhật Bản là thành viên của Liên hợp quốc.
- Những nhân tố nào thúc đẩy sự phát triển “thần kì” của kinh tế
Nhật Bản ?
– Hãy nêu những khó khăn đối với sự phát triển kinh tế ở Nhật Bản.
55 |
10_8_5 | III – NHẬT BẢN TỪ NĂM 1973 ĐẾN NĂM 1991
Do tác động của cuộc khủng hoảng năng lượng thế giới, từ năm 1973 trở đi, sự
phát triển kinh tế của Nhật Bản thường xen kẽ với những giai đoạn suy thoái ngắn.
Tuy nhiên, từ nửa sau những năm 80, Nhật Bản đã vươn lên thành siêu cường tài
chính số một thế giới với lượng dự trữ vàng và ngoại tệ gấp 3 lần của Mĩ, gấp 1,5 lần
của Cộng hoà Liên bang Đức. Nhật Bản cũng là chủ nợ lớn nhất thế giới.
02
Hình 22. Tàu cao tốc ở Nhật Bản
Với tiềm lực kinh tế – tài chính ngày càng lớn mạnh, từ nửa sau những năm 70,
Nhật Bản bắt đầu đưa ra chính sách đối ngoại mới, thể hiện trong học thuyết
Phucưđa (1977) và học thuyết Kaiphu (1991). Nội dung chủ yếu của các học thuyết
trên là tăng cường quan hệ kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội với các nước Đông
Nam Á và tổ chức ASEAN.
Nhật Bản thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam ngày 21 – 9 – 1973.
Chính sách đối ngoại của Nhật Bản trong những năm 1973 – 1991
như thế nào ?
IV – NHẬT BẢN TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2000
Từ đầu thập kỉ 90, kinh tế Nhật Bản lâm vào tình trạng suy thoái, nhưng
Nhật Bản vẫn là một trong ba trung tâm kinh tế – tài chính lớn của thế giới.
56 |
10_8_6 | Tỉ trọng của Nhật Bản trong nền sản xuất của thế giới là 1/10. GDP của Nhật
Bản năm 2000 là 4 746 tỉ USD và bình quân GDP trên đầu người là 37 408 USD.
Khoa học – kĩ thuật của Nhật Bản vẫn tiếp tục phát triển ở trình độ cao. Tính đến
năm 1992, Nhật Bản đã phóng 49 vệ tinh khác nhau và hợp tác có hiệu quả với Mĩ,
Liên Xô (sau là Liên bang Nga), trong các chương trình vũ trụ quốc tế.
Về văn hoá, tuy là một nước tư bản phát triển cao, nhưng Nhật Bản vẫn giữ được
những giá trị truyền thống và bản sắc văn hoá của mình. Sự kết hợp hài hoà giữa
truyền thống và hiện đại là nét đáng chú ý trong đời sống văn hoá Nhật Bản.
Về chính trị, sau 38 năm Đảng Dân chủ Tự do liên tục cầm quyền (1955 – 1993),
từ năm 1993 đến năm 2000, chính quyền ở Nhật Bản thuộc về các đảng đối lập hoặc
liên minh các đảng phái khác nhau, tình hình xã hội Nhật Bản có phần không ổn định.
Trận động đất ở Côbê (1 – 1995) đã gây thiệt hại lớn về người và của ;
vụ khủng bố bằng hơi độc trong đường tàu điện ngầm của giáo phái
Aum (3 – 1995) và nạn thất nghiệp tăng cao v.v. đã làm cho nhiều người dân
Nhật Bản hết sức lo lắng.
Về đối ngoại, Nhật Bản tiếp tục duy trì sự liên minh chặt chẽ với Mĩ. Tháng 4 – 1996,
hai nước ra tuyên bố khẳng định lại việc kéo dài vĩnh viễn Hiệp ước an ninh Mĩ – Nhật.
Mặt khác, với học thuyết Miyadaoa (1 – 1993), và học thuyết Hasimôtô (1 – 1997),
Nhật Bản vẫn coi trọng quan hệ với Tây Âu, mở rộng hoạt động đối ngoại với các
đối tác khác đến phạm vi toàn cầu và chú trọng phát triển quan hệ với các nước
Đông Nam Á.
Từ đầu những năm 90, Nhật Bản nỗ lực vươn lên thành một cường quốc chính
trị để tương xứng với vị thế siêu cường kinh tế.
Nêu những nét cơ bản về tình hình kinh tế và chính trị của Nhật Bản
trong thập kỉ 90 của thế kỉ XX.
DA CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Những yếu tố nào khiến Nhật Bản trở thành một trong ba trung tâm
2.
kinh tế – tài chính của thế giới vào nửa cuối thế kỉ XX ?
Khái quát chính sách đối ngoại của Nhật Bản từ sau Chiến tranh
thế giới thứ hai đến năm 2000.
57 |
10_9_1 | Chương V
QUAN HỆ QUỐC TẾ (1945 – 2000)
Bài 9
QUAN HỆ QUỐC TẾ
TRONG VÀ SAU THỜI KÌ CHIẾN TRANH LẠNH
Ngay sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thế giới lâm vào tình trạng chiến
tranh lạnh giữa hai siêu cường Mĩ và Liên Xô, thậm chí có lúc như bên
bờ của một cuộc chiến tranh thế giới. Chiến tranh lạnh đã trở thành
nhân tố chủ yếu chi phối các quan hệ quốc tế trong hơn bốn thập kỉ
nửa sau thế kỉ XX.
I – MÂU THUẪN ĐÔNG – TÂY VÀ SỰ KHỞI ĐẦU CỦA CHIẾN TRANH LẠNH
-
Từ liên minh chống phát xít, sau chiến tranh, hai cường quốc Liên Xô – Mĩ
nhanh chóng chuyển sang thế đối đầu và đi tới tình trạng chiến tranh lạnh.
Trước hết, đó là sự đối lập về mục tiêu và chiến lược giữa hai cường quốc.
Liên Xô chủ trương duy trì hoà bình, an ninh thế giới, bảo vệ những thành quả của
chủ nghĩa xã hội và đẩy mạnh phong trào cách mạng thế giới. Ngược lại, Mĩ ra sức
chống phá Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa, đẩy lùi phong trào cách mạng
nhằm thực hiện mưu đồ bá chủ thế giới. Mĩ hết sức lo ngại trước ảnh hưởng to lớn
của Liên Xô cùng những thắng lợi của các cuộc cách mạng dân chủ nhân dân ở các
nước Đông Âu, đặc biệt là sự thành công của cách mạng Trung Quốc với sự ra đời
của nước Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa. Chủ nghĩa xã hội đã trở thành một hệ
thống thế giới, trải dài từ Đông Âu tới phía đông châu Á.
Nhưng cũng sau chiến tranh, Mĩ đã vươn lên thành một nước tư bản giàu mạnh
nhất, vượt xa các nước tư bản khác, nắm độc quyền vũ khí nguyên tử. Mĩ tự cho
mình có quyền lãnh đạo thế giới.
Sự kiện được xem là khởi đầu cho chính sách chống Liên Xô, gây nên cuộc Chiến
tranh lạnh là thông điệp của Tổng thống Truman tại Quốc hội Mĩ ngày 12 – 3 – 1947.
Trong đó, Tổng thống Mĩ khẳng định : sự tồn tại của Liên Xô là nguy cơ lớn
58 |
10_9_2 | đối với nước Mĩ và đề nghị viện trợ khẩn cấp 400 triệu USD cho hai nước Hi Lạp
và Thổ Nhĩ Kì.
“Học thuyết Truman” nhằm : 1. Củng cố các chính quyền phản động và đẩy
lùi phong trào đấu tranh yêu nước ở Hi Lạp và Thổ Nhĩ Kì ; 2. Biến hai nước
Hi Lạp và Thổ Nhĩ Kì thành những căn cứ tiền phương chống Liên Xô và các
nước dân chủ nhân dân Đông Âu từ phía nam của các nước này.
Hai là, sự ra đời của “Kế hoạch Mácsan” (6 – 1947). Với khoản viện trợ khoảng
17 tỉ USD, Mĩ đã giúp các nước Tây Âu phục hồi nền kinh tế bị tàn phá sau chiến
tranh. Mặt khác, qua kế hoạch này, Mĩ còn nhằm tập hợp các nước Tây Âu vào liên
minh quân sự chống Liên Xô và các nước Đông Âu.
Việc thực hiện “Kế hoạch Mácsan” đã tạo nên sự phân chia đối lập về kinh tế
và chính trị giữa các nước Tây Âu tư bản chủ nghĩa và các nước Đông Âu xã hội
chủ nghĩa.
Ba là, việc thành lập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Ngày 4
4 – 1949, tại Oasinhtơn, Mĩ và 11 nước phương Tây (Anh, Pháp,
Canađa, Italia, Bỉ, Hà Lan, Lúcxămbua, Đan Mạch, Na Uy, Aixơlen, Bồ Đào Nha)
đã kí Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương. Sau đó, thêm Hi Lạp, Thổ Nhĩ Kì
(2 – 1952), Cộng hoà Liên bang Đức (5 – 1955), Tây Ban Nha (1982).
Đây là liên minh quân sự lớn nhất của các nước tư bản phương Tây do Mĩ cầm
đầu nhằm chống Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu.
-
1955,
Tháng 1 – 1949, Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế
để hợp tác và giúp đỡ lẫn nhau giữa các nước xã hội chủ nghĩa. Tháng 5
Liên Xô và các nước Đông Âu (Anbani, Ba Lan, Hunggari, Bungari, Cộng hoà Dân
chủ Đức, Tiệp Khắc, Rumani) đã thành lập Tổ chức Hiệp ước Vácsava, một liên
minh chính trị – quân sự mang tính chất phòng thủ của các nước xã hội chủ nghĩa
châu Âu.
Sự ra đời của NATO và Tổ chức Hiệp ước Vácsava đã đánh dấu sự xác lập của
cục diện hai cực, hai phe. Chiến tranh lạnh đã bao trùm cả thế giới.
Hãy nêu và phân tích những sự kiện dẫn tới tình trạng chiến tranh
lạnh giữa hai phe – tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa.
(1) Từ tháng 3 – 1999, NATO kết nạp thêm 3 nước : Ba Lan, Hunggari và Séc. Tới tháng 4 – 2004,
kết nạp thêm 7 nước là Bungari, Extônia, Látvia, Lítva, Rumani, Slovakia và Slôvênia.
59 |
10_9_3 | II – SỰ ĐỐI ĐẦU ĐÔNG – TÂY VÀ CÁC CUỘC CHIẾN TRANH CỤC BỘ
Chiến tranh lạnh là cuộc đối đầu căng thẳng giữa hai phe – phe tư bản chủ nghĩa
do Mĩ đứng đầu và phe xã hội chủ nghĩa do Liên Xô làm trụ cột. Chiến tranh lạnh
đã diễn ra trên hầu hết các lĩnh vực, từ chính trị, quân sự đến kinh tế, văn hoá -
tư tưởng v.v. ngoại trừ sự xung đột trực tiếp bằng quân sự giữa hai siêu cường.
Tuy không nổ ra một cuộc chiến tranh thế giới, nhưng trong gần nửa thế kỉ của
Chiến tranh lạnh, thế giới luôn trong tình trạng căng thẳng. Các cuộc chiến tranh
cục bộ đã diễn ra ở nhiều khu vực như Đông Nam Á, Triều Tiên, Trung Đông,...
1. Cuộc chiến tranh xâm lược Đông Dương của thực dân Pháp (1945 – 1954)
Ngay sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thực dân Pháp quay trở lại tiến hành cuộc
chiến tranh xâm lược ba nước Việt Nam, Campuchia, Lào. Cuộc chiến bùng nổ từ
Sài Gòn tháng 9 – 1945, đến cuối tháng 12 – 1946 lan rộng trên toàn Đông Dương.
Vượt qua muôn vàn khó khăn gian khổ, nhân dân ba nước Đông Dương đã kiên
cường kháng chiến. Sau khi cách mạng Trung Quốc thành công (10 – 1949), cuộc
kháng chiến của nhân dân Việt Nam mới có điều kiện liên lạc và nhận được sự ủng
hộ, giúp đỡ của Liên Xô, Trung Quốc và các nước xã hội chủ nghĩa. Từ sau năm
1950, Mĩ ngày càng can thiệp sâu hơn vào cuộc chiến tranh của thực dân Pháp
ở Đông Dương. Từ đó, chiến tranh Đông Dương ngày càng chịu sự tác động của
hai phe.
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Hội nghị Giơnevơ được triệu tập để bàn về việc
chấm dứt chiến tranh ở Đông Dương. Hiệp định Giơnevơ (7 – 1954) đã công nhận
độc lập chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, Lào và
Campuchia. Cuộc chiến tranh ở Đông Dương đã chấm dứt, nhưng nước Việt Nam
tạm thời bị chia cắt làm hai miền, vĩ tuyến 17 là giới tuyến quân sự tạm thời. Hiệp
định Giơnevơ 1954 về Đông Dương là một thắng lợi to lớn của nhân dân Việt Nam,
Lào và Campuchia, nhưng mặt khác cũng phản ánh cuộc đấu tranh gay gắt giữa hai
phe. Đại biểu Mĩ ra tuyên bố không chịu sự ràng buộc của Hiệp định nhằm chuẩn
bị cho sự xâm lược sau này.
2. Cuộc chiến tranh Triều Tiên (1950 – 1953)
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, bán đảo Triều Tiên được công nhận là một
quốc gia độc lập có chủ quyền, nhưng tạm thời để quân đội Liên Xô chiếm đóng
miền Bắc, quân đội Mĩ chiếm đóng miền Nam, lấy vĩ tuyến 38 làm giới tuyến.
Năm 1948, ở hai miền Nam và Bắc, hai chính quyền được thành lập riêng rẽ là
60
60 |
10_9_4 | Đại Hàn Dân quốc (8 – 1948) và Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (9 – 1948).
Sau đó, quân đội Liên Xô và Mĩ rút khỏi Triều Tiên. Như vậy, giới tuyến quân sự tạm
thời ở vĩ tuyến 38 đã trở thành đường ranh giới giữa hai nhà nước với chế độ chính
trị khác nhau, do Mĩ và Liên Xô bảo trợ cho mỗi bên.
Sau hơn 3 năm chiến tranh diễn ra khốc liệt giữa miền Bắc được Trung Quốc chi
viện và miền Nam có Mĩ giúp sức, ngày 27 – 7 – 1953, Hiệp định đình chiến được
kí kết. Theo đó, vĩ tuyến 38 vẫn là ranh giới quân sự giữa hai miền. Cuộc chiến
tranh Triều Tiên là một “sản phẩm” của Chiến tranh lạnh và là sự đụng đầu trực tiếp
đầu tiên giữa hai phe.
3. Cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam của đế quốc Mĩ (1954 – 1975)
Sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về Đông Dương, Mĩ đã nhanh chóng thay thế
Pháp, dựng lên chính quyền Ngô Đình Diệm, âm mưu chia cắt lâu dài Việt Nam,
biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự của Mĩ.
Nhưng mưu đồ của Mĩ đã vấp phải ý chí quật cường và cuộc đấu tranh anh dũng
của nhân dân Việt Nam.
ALA ORION
SHERY
3+
510
Thair
711100034 MONSTE
BOND COBOL MOSTA
MOWE BAZA OVUYTE
STUDENTSLA RODE VO
[EMPARED MMVUA XPYING
AS |
THERAS & ROSTAMALLACE
WHPRASTICALLYAL THER
CL SKEET
STRATION
ALLT FRACT
M
WOOD
NE AL MOPPI
ACN
ENDLE
185-
LAYLAGA
CHOLICASTED
MAN
GA
NESTE BEAM
5.
BOLANTEDHODS
HOUAD GRANZACT
MOVELATVENSON
JAMES ALLING-DIS
STATIONED
DELETED CALLING-DIEDRISI STRE
TADEN (ILCURY-DNA ANG SITTERST
CLACES01 5 HELS CADEAU.COMM
KINGTHIN 90GR
AXAGER ENAMEL CricTA
DATO CALENTINE RE
FOTOGR
THERMAPS 17-FORECA
+ CD & ROTNIE VEENDEROT WITH
BONAS SCELERIS
PER STAMPSLIDING SHOES
WWWALDI-FES
WATER CLEA
RADHES
DIVEAGU-MICAL CHA
JOURHAM LEXALTY FULL MOMENT
LSIRAVONALTE DER RADOLENJETING
NOBAS AGENT CH
LAY & GLASEN
DUYER WAY
CUNYAKHENG L360
WSTAWE
YESOUS
AMEN
DIGUNGAM
CAUCOM
DHIVED ROOLE - AUROJA
HEDON WUT-PANENCED WIDE-MENT
CHADIES GMDSS - RECOR
CHORT 136 ca pancet SSTING
TRUSELY-LICAT
SHOWMANTERACT WHO STAY CORTION
GARY EU-USD) - DUBLARKAUDERSH
CONTADO BULGOR OPPONGON
なんで・
NALD
Stain
BOUARD & REGSONRA GELENONEN
DSGRIL&CATALORE-IZE CALIFOR
CARE CHARES-AKSOM
EMASLARED-
ORDER
CWESTILETELN HONED INTELIGERONA RICH
IDUSED MANTZ-ME
PRIPARK-DON-EL-UOTAINTY
ROBERTU PONA DOS - - TAN
THOUGHT & SCHOU
ARIS
ER.
HEC
BITROUS
421
Hình 23. Bức tường ở Oasinhtơn ghi tên lính Mĩ chết ở Việt Nam
61 |
10_9_5 | Chiến tranh Việt Nam đã trở thành cuộc chiến tranh cục bộ lớn nhất phản ánh
mâu thuẫn giữa hai phe. Nhưng cuối cùng, mọi chiến lược chiến tranh của Mĩ đều
bị phá sản. Tháng 1 – 1973, Hiệp định Pari được kí kết. Theo đó, Mĩ cam kết tôn
trọng các quyền dân tộc cơ bản, tôn trọng độc lập, thống nhất, chủ quyền, toàn vẹn
lãnh thổ của Việt Nam và rút quân khỏi Việt Nam, cam kết không dính líu về quân sự
hoặc can thiệp về chính trị đối với Việt Nam.
Nhân dân Việt Nam đoàn kết với nhân dân Lào và nhân dân Campuchia, tiến hành
cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước, đến năm 1975 đã giành thắng lợi hoàn toàn.
Tóm lại, trong thời kì Chiến tranh lạnh, hầu như mọi cuộc chiến tranh hoặc xung
đột quân sự ở các khu vực trên thế giới, với những hình thức và mức độ khác nhau,
đều liên quan tới sự “đối đầu” giữa hai cực Xô – Mĩ.
Từ ba cuộc chiến tranh đã nêu trong bài, em có nhận xét gì về
chính sách đối ngoại của Mĩ ?
III – XU THẾ HOÀ HOÃN ĐÔNG – TÂY VÀ CHIẾN TRANH LẠNH CHẤM DỨT
Từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX, xu hướng hoà hoãn Đông – Tây đã xuất
hiện với những cuộc gặp gỡ thương lượng Xô – Mĩ, mặc dù còn những diễn biến
phức tạp.
Trên cơ sở những thoả thuận Xô – Mĩ, ngày 9 11 – 1972, hai nước Cộng hoà
Dân chủ Đức và Cộng hoà Liên bang Đức đã kí kết tại Bon Hiệp định về những
cơ sở của quan hệ giữa Đông Đức và Tây Đức.
Theo đó, hai bên tôn trọng không điều kiện chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh
thổ của nhau cũng như của các nước châu Âu trên đường biên giới hiện tại.
Hai bên thiết lập quan hệ láng giềng thân thiện trên cơ sở bình đẳng và giải
quyết các vấn đề tranh chấp hoàn toàn bằng biện pháp hoà bình. Nhờ đó, tình
hình căng thẳng ở châu Âu giảm đi rõ rệt.
Cũng trong năm 1972, hai siêu cường Liên Xô và Mĩ đã thoả thuận về việc hạn
chế vũ khí chiến lược và kí Hiệp ước về việc hạn chế hệ thống phòng chống tên lửa
(ABM) ngày 26 – 5, sau đó là Hiệp định hạn chế vũ khí tiến công chiến lược (1)
(gọi tắt là SALT−1).
Đầu tháng 8 – 1975, 33 nước châu Âu cùng với Mĩ và Canađa kí kết Định ước
Henxinki. Định ước tuyên bố : khẳng định những nguyên tắc trong quan hệ giữa các
quốc gia (như bình đẳng, chủ quyền, sự bền vững của đường biên giới, giải quyết
(1) Vũ khí tiến công chiến lược được hiểu là tên lửa vượt đại châu có tầm bắn xa hơn 5 500 km, máy
bay ném bom có tầm hoạt động tương tự và tàu ngầm hạt nhân phóng tên lửa tầm xa.
62 |
10_9_6 | bằng biện pháp hoà bình các cuộc tranh chấp... nhằm bảo đảm an ninh châu Âu) và
sự hợp tác giữa các nước (về kinh tế, khoa học – kĩ thuật, bảo vệ môi trường v.v.).
Định ước Henxinki (1975) đã tạo nên một cơ chế giải quyết các vấn đề liên quan
đến hoà bình, an ninh ở châu lục này.
Hình 24. M. Goócbachốp và R. Rigân kí Hiệp định hạn chế
vũ khí tiến công chiến lược
Cùng với các sự kiện trên, từ đầu những năm 70, hai siêu cường Xô – Mĩ đã tiến
hành những cuộc gặp cấp cao, nhất là từ khi M. Goócbachốp lên cầm quyền ở
Liên Xô năm 1985. Nhiều văn kiện hợp tác về kinh tế và khoa học – kĩ thuật đã
được kí kết giữa hai nước, nhưng trọng tâm là những thoả thuận về việc thủ tiêu các
tên lửa tầm trung ở châu Âu, cắt giảm vũ khí chiến lược cũng như hạn chế cuộc chạy
đua vũ trang giữa hai nước.
Tháng 12 – 1989, trong cuộc gặp không chính thức tại đảo Manta (Địa Trung Hải),
hai nhà lãnh đạo M. Goócbachốp và G. Busơ (cha) đã chính thức cùng tuyên bố
chấm dứt Chiến tranh lạnh.
Sở dĩ hai siêu cường Xô – Mĩ tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh vì : một là,
cuộc chạy đua vũ trang kéo dài hơn bốn thập niên đã làm cho cả hai nước
quá tốn kém và suy giảm “thế mạnh” của họ trên nhiều mặt so với các cường
quốc khác ; hai là, nhiều khó khăn và thách thức to lớn đã đặt ra trước hai
nước do sự vươn lên mạnh mẽ của Nhật Bản và các nước Tây Âu v.v.. Còn
nền kinh tế Liên Xô lúc này ngày càng lâm vào tình trạng trì trệ, khủng hoảng.
Hai cường quốc Xô – Mĩ đều cần phải thoát khỏi thế “đối đầu” để ổn định và
củng cố vị thế của mình.
Chiến tranh lạnh chấm dứt đã mở ra chiều hướng và những điều kiện để giải quyết
hoà bình các vụ tranh chấp, xung đột đang diễn ra ở nhiều khu vực trên thế giới như
Ápganixtan, Campuchia, Namibia v.v..
63 |
10_9_7 | Hãy nêu và phân tích những sự kiện chứng tỏ xu thế hoà hoãn giữa
hai phe – tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa.
IV – THẾ GIỚI SAU CHIẾN TRANH LẠNH
Sau nhiều năm trì trệ và khủng hoảng kéo dài, đến những năm 1989 – 1991,
chế độ xã hội chủ nghĩa tan rã ở các nước Đông Âu và Liên bang Xô viết. Ngày
28 – 6 – 1991, Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) tuyên bố giải thể ; ngày 1 – 7 – 1991,
Tổ chức Hiệp ước Vácsava cũng ngừng hoạt động. Với “cực” Liên Xô tan rã, hệ
thống xã hội chủ nghĩa thế giới không còn tồn tại và trật tự thế giới hai cực Ianta
sụp đổ. Thế “hai cực” của hai siêu cường không còn nữa và Mĩ là “cực” duy nhất
còn lại.
Từ sau năm 1991, tình hình thế giới đã diễn ra những thay đổi to lớn và phức tạp,
phát triển theo các xu thế chính sau đây :
Một là, trật tự thế giới “hai cực” đã sụp đổ, nhưng trật tự thế giới mới lại đang
trong quá trình hình thành theo xu hướng “đa cực”, với sự vươn lên của các cường
quốc như Mĩ, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Liên bang Nga, Trung Quốc.
Hai là, sau Chiến tranh lạnh, hầu như các quốc gia đều điều chỉnh chiến lược
phát triển, tập trung vào phát triển kinh tế để xây dựng sức mạnh thực sự của mỗi
quốc gia.
Ba là, sự tan rã của Liên Xô đã tạo ra cho Mĩ một lợi thế tạm thời, giới cầm
quyền Mĩ ra sức thiết lập trật tự thế giới “một cực” để Mĩ làm bá chủ thế giới.
Nhưng trong tương quan lực lượng giữa các cường quốc, Mĩ không dễ gì có thể thực
hiện được tham vọng đó.
Bốn là, sau Chiến tranh lạnh, hoà bình thế giới được củng cố, nhưng ở nhiều khu
vực tình hình lại không ổn định với những cuộc nội chiến, xung đột quân sự đẫm
máu kéo dài như ở bán đảo Bancăng, ở một số nước châu Phi và Trung Á.
Bước sang thế kỉ XXI, với sự tiến triển của xu thế hoà bình, hợp tác và phát
triển, các dân tộc hi vọng về một tương lai tốt đẹp của loài người. Nhưng cuộc
tấn công khủng bố bất ngờ vào nước Mĩ ngày 11 – 9 – 2001 đã làm cả thế giới
kinh hoàng.
Chỉ trong một thời gian ngắn, Trung tâm Thương mại Thế giới bị đổ sụp, hàng
nghìn dân thường thiệt mạng, tổn thất về vật chất lên đến hàng chục tỉ USD.
64 |
10_9_8 | Sự kiện ngày 11 − 9 đã đặt các quốc gia – dân tộc đứng trước những thách thức
của chủ nghĩa khủng bố với những nguy cơ khó lường. Nó đã gây ra những tác động
to lớn, phức tạp đối với tình hình chính trị thế giới và cả trong quan hệ quốc tế.
Ngày nay, các quốc gia dân tộc vừa có những thời cơ phát triển thuận lợi, vừa
phải đối mặt với những thách thức vô cùng gay gắt.
Hãy nêu những biến đổi chính của tình hình thế giới sau khi
Chiến tranh lạnh chấm dứt.
DU CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Hãy chọn những sự kiện tiêu biểu của thời kì Chiến tranh lạnh.
Hãy nêu các xu thế phát triển của thế giới sau khi Chiến tranh lạnh
chấm dứt.
2.
55
65 |
10_10_1 | Chương VI
CÁCH MẠNG KHOA HỌC – CÔNG NGHỆ
VÀ XU THẾ TOÀN CẦU HOÁ
Bài 10
CÁCH MẠNG KHOA HỌC – CÔNG NGHỆ
VÀ XU THẾ TOÀN CẦU HOẢ NỬA SAU THẾ KỈ XX
-
Từ những năm 40 của thế kỉ XX, trên thế giới đã diễn ra cuộc cách
mạng khoa học – kĩ thuật hiện đại, khởi đầu từ nước Mĩ. Với quy mô
rộng lớn, nội dung sâu sắc và toàn diện, nhịp điệu vô cùng nhanh
chóng, cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật đã đưa lại biết bao thành
tựu kì diệu và những đổi thay to lớn trong đời sống nhân loại. Nền văn
minh thế giới có những bước nhảy vọt mới.
I– CUỘC CÁCH MẠNG KHOA HỌC – CÔNG NGHỆ
1. Nguồn gốc và đặc điểm
-
Cũng như cách mạng công nghiệp ở thế kỉ XVIII – XIX, cuộc cách mạng khoa
học – kĩ thuật ngày nay diễn ra là do những đòi hỏi của cuộc sống, của sản xuất
nhằm đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần ngày càng cao của con người, nhất là
trong tình hình bùng nổ dân số thế giới và sự vơi cạn nghiêm trọng các nguồn tài
nguyên thiên nhiên, đặc biệt từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
Đặc điểm lớn nhất của cách mạng khoa học – kĩ thuật ngày nay là khoa học trở
thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Khác với cách mạng công nghiệp thế kỉ XVIII,
trong cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật hiện đại, mọi phát minh kĩ thuật đều bắt
nguồn từ nghiên cứu khoa học. Khoa học gắn liền với kĩ thuật, khoa học đi trước
mở đường cho kĩ thuật. Đến lượt mình, kĩ thuật lại đi trước mở đường cho sản xuất.
Khoa học đã tham gia trực tiếp vào sản xuất, đã trở thành nguồn gốc chính của
những tiến bộ kĩ thuật và công nghệ.
66 |
10_10_2 | -
Cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật ngày nay đã phát triển qua hai giai đoạn :
giai đoạn đầu từ những năm 40 đến nửa đầu những năm 70 của thế kỉ XX ;
giai đoạn thứ hai từ sau cuộc khủng hoảng năng lượng năm 1973 đến nay.
Trong giai đoạn sau, cuộc cách mạng chủ yếu diễn ra về công nghệ với sự ra
đời của thế hệ máy tính điện tử mới (thế hệ thứ ba), về vật liệu mới, về những
dạng năng lượng mới và công nghệ sinh học, phát triển tin học. Cuộc cách
mạng công nghệ trở thành cốt lõi của cách mạng khoa học – kĩ thuật nên giai
đoạn thứ hai đã được gọi là cách mạng khoa học – công nghệ.
2. Những thành tựu tiêu biểu
-
Trải qua hơn nửa thế kỉ, nhất là từ sau
những năm 70, cuộc cách mạng khoa học – kĩ
thuật đã thu được những tiến bộ phi thường và
những thành tựu kì diệu.
Trong lĩnh vực khoa học cơ bản, loài người
đã đạt được những thành tựu hết sức to lớn,
những bước nhảy vọt chưa từng thấy trong
lịch sử các ngành Toán học, Vật lí học, Hoá
học, Sinh học v.v.. Dựa vào những phát minh
lớn của các ngành khoa học cơ bản, con người
đã ứng dụng cải tiến kĩ thuật, phục vụ sản xuất
và cuộc sống của mình.
Sự kiện gây chấn động lớn trong dư luận
thế giới là tháng 3 – 1997, các nhà khoa học
đã tạo ra được con cừu Đôli bằng phương pháp
sinh sản vô tính từ một tế bào lấy từ tuyến vú
của một con cừu đang có thai. Tháng 6 – 2000,
sau 10 năm hợp tác nghiên cứu, các nhà khoa học
của các nước Anh, Pháp, Mĩ, Đức, Nhật Bản và
Trung Quốc đã công bố “Bản đồ gen người”. Đến
tháng 4 – 2003, “Bản đồ gen người” mới được
giải mã hoàn chỉnh.
Hình 25. Cừu Đôli, động vật đầu tiên ra
đời bằng phương pháp
sinh sản vô tính
Những thành tựu này đã mở ra một kỉ nguyên mới của Y học và Sinh học, với
những triển vọng to lớn, đẩy lùi bệnh tật và tuổi già. Tuy nhiên, những thành
tựu này lại gây nên những lo ngại về mặt pháp lí và đạo lí như công nghệ sao
chép con người hoặc thương mại hoá công nghệ gen.
67 |
10_10_3 | Trong lĩnh vực công nghệ, đã xuất
hiện những phát minh quan trọng, đạt
được những thành tựu to lớn : những
công cụ sản xuất mới (máy tính điện tử,
máy tự động và hệ thống máy tự động,
rôbốt v.v.) ; những nguồn năng lượng
mới (năng lượng mặt trời, năng lượng gió
và nhất là năng lượng nguyên tử v.v.) ;
những vật liệu mới (như chất pôlime –
chất dẻo với nhiều loại hình khác nhau,
các loại vật liệu siêu sạch, siêu cứng,
siêu bền, siêu dẫn,...) ; công nghệ sinh học
với những đột phá phi thường trong công
nghệ di truyền, công nghệ tế bào, công nghệ vi sinh và công nghệ enzim,.... dẫn tới
cuộc “cách mạng xanh” trong nông nghiệp với những giống lúa mới có năng suất cao,
chịu bệnh tốt ; những tiến bộ thần kì trong thông tin liên lạc và giao thông vận tải
(cáp sợi thuỷ tinh quang dẫn, máy bay siêu âm khổng lồ, tàu hoả tốc độ cao v.v.) ;
chinh phục vũ trụ (vệ tinh nhân tạo, du hành vũ trụ v.v.).
Hình 26. Con người đặt chân lên Mặt Trăng
Trong những thập niên gần đây, công nghệ thông tin đã phát triển mạnh mẽ như
một sự bùng nổ trên phạm vi toàn cầu. Hiện nay, máy tính, đặc biệt là máy vi tính,
đang được sử dụng ở khắp mọi nơi và có khả năng liên kết với nhau bởi các mạng
truyền dữ liệu, hình thành mạng thông tin máy tính toàn cầu (Internet). Công nghệ
thông tin ngày càng được ứng dụng sâu rộng trong mọi ngành kinh tế và hoạt động
xã hội. Có thể nói, ngày nay nền văn minh nhân loại đã sang một chương mới -
“văn minh thông tin”.
Cuộc cách mạng khoa học – công nghệ có những tác động tích cực về nhiều mặt
như tăng năng suất lao động, không ngừng nâng cao mức sống và chất lượng cuộc
sống của con người. Từ đó dẫn đến những thay đổi lớn về cơ cấu dân cư, chất lượng
nguồn nhân lực, những đòi hỏi mới về giáo dục và đào tạo nghề nghiệp, sự hình
thành một thị trường thế giới với xu thế toàn cầu hoá.
68
Tuy nhiên, cuộc cách mạng khoa học – công nghệ cũng gây nên những hậu
quả tiêu cực (chủ yếu do chính con người tạo nên) như tình trạng ô nhiễm môi
trường trên hành tinh cũng như trong vũ trụ, hiện tượng Trái Đất nóng dần lên,
những tai nạn lao động và giao thông, các loại dịch bệnh mới v.v. và nhất là
việc chế tạo những loại vũ khí hiện đại có sức công phá và huỷ diệt khủng
khiếp, có thể tiêu diệt nhiều lần sự sống trên hành tinh. |
10_10_4 | Hãy nêu đặc điểm và những thành tựu chính của cuộc cách mạng
khoa học – công nghệ trong nửa sau thế kỉ XX.
II – XU THẾ TOÀN CẦU HOÁ VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ
Một hệ quả quan trọng của cách mạng khoa học – công nghệ là từ đầu những
năm 80 của thế kỉ XX, nhất là từ sau Chiến tranh lạnh, trên thế giới đã diễn ra
xu thế toàn cầu hoá.
Xét về bản chất, toàn cầu hoá là quá trình tăng lên mạnh mẽ những mối liên hệ,
những ảnh hưởng tác động lẫn nhau, phụ thuộc lẫn nhau của tất cả các khu vực, các
quốc gia, các dân tộc trên thế giới.
Những biểu hiện chủ yếu của xu thế toàn cầu hoá ngày nay là :
– Sự phát triển nhanh chóng của quan hệ thương mại quốc tế.
Từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến cuối thập kỉ 90, giá trị trao đổi thương
mại trên phạm vi quốc tế đã tăng 12 lần. Thương mại quốc tế tăng có nghĩa
là nền kinh tế của các nước trên thế giới có quan hệ chặt chẽ và phụ thuộc
lẫn nhau, tính quốc tế hoá của nền kinh tế thế giới tăng.
– Sự phát triển và tác động to lớn của các công ti xuyên quốc gia.
-
Theo số liệu của Liên hợp quốc, khoảng 500 công ti xuyên quốc gia lớn kiểm
soát tới 25% tổng sản phẩm thế giới và giá trị trao đổi của những công ti này
tương đương 3/4 giá trị thương mại toàn cầu.
– Sự sáp nhập và hợp nhất các công ti thành những tập đoàn lớn, nhất là các
công ti khoa học – kĩ thuật, nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường
trong và ngoài nước. Làn sóng sáp nhập này tăng lên nhanh chóng vào những năm
cuối thế kỉ XX.
-
– Sự ra đời của các tổ chức liên kết kinh tế, thương mại, tài chính quốc tế và
khu vực.
Đó là Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB), Tổ chức Thương
mại Thế giới (WTO), Liên minh châu Âu (EU), Hiệp ước Thương mại tự do
Bắc Mĩ (NAFTA), Khu vực Thương mại tự do ASEAN (AFTA), Diễn đàn hợp
tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn hợp tác Á – Âu
(ASEM) v.v..
Các tổ chức này có vai trò ngày càng quan trọng trong việc giải quyết những vấn
đề kinh tế chung của thế giới và khu vực.
69 |
10_10_5 | Là kết quả của quá trình tăng tiến mạnh mẽ của lực lượng sản xuất, toàn cầu hoá
là xu thế khách quan, là một thực tế không thể đảo ngược được. Nó có mặt tích cực
và mặt tiêu cực, nhất là đối với các nước đang phát triển.
Về mặt tích cực, đó là thúc đẩy rất mạnh, rất nhanh sự phát triển và xã hội
hoá của lực lượng sản xuất, đưa lại sự tăng trưởng cao (nửa đầu thế kỉ XX,
GDP thế giới tăng 2,7 lần, nửa cuối thế kỉ tăng 5,2 lần), góp phần chuyển
biến cơ cấu kinh tế, đòi hỏi phải tiến hành cải cách sâu rộng để nâng cao
sức cạnh tranh và hiệu quả của nền kinh tế.
-
Về mặt tiêu cực, toàn cầu hoá làm trầm trọng thêm sự bất công xã hội, đào
sâu hố ngăn cách giàu – nghèo trong từng nước và giữa các nước. Toàn cầu
hoá làm cho mọi mặt hoạt động và đời sống của con người kém an toàn (từ
kém an toàn về kinh tế, tài chính đến kém an toàn về chính trị), hoặc tạo ra
nguy cơ đánh mất bản sắc dân tộc và xâm phạm nền độc lập tự chủ của các
quốc gia v.v..
Như thế, toàn cầu hoá là thời cơ lịch sử, là cơ hội rất to lớn cho các nước phát
triển mạnh mẽ, đồng thời cũng tạo ra những thách thức to lớn. Việt Nam cũng
nằm trong xu thế chung đó. Do vậy, “Nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức, phát
triển mạnh mẽ trong thời kì mới, đó là vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với Đảng
và nhân dân ta”(1).
Xu thế toàn cầu hoá được thể hiện trên những lĩnh vực nào ?
ĐỂ CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Hãy giải thích thế nào là khoa học đã trở thành một lực lượng
sản xuất trực tiếp.
2.
Vì sao nói : Toàn cầu hoá vừa là thời cơ, vừa là thách thức đối với
các nước đang phát triển ?
(1) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, NXB Chính trị
quốc gia, H., 2001.
70
70 |
10_11_1 | Bài 11
TỔNG KẾT LỊCH SỬ THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI
TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 2000
Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc đã mở ra một giai đoạn mới của
lịch sử thế giới hiện đại. Trong lịch sử thế giới, hiếm có giai đoạn nào
như giai đoạn nửa sau thế kỉ XX mà loài người vừa mới trải qua. Chỉ
trong vòng nửa thế kỉ, tình hình thế giới đã thật sôi động với bao diễn
biến dồn dập, đem lại những thay đổi to lớn và cả những đảo lộn đầy
bất ngờ.
I – NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA LỊCH SỬ THẾ GIỚI TỪ SAU NĂM 1945
1. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, một trật tự thế giới mới đã được xác lập. Đó
là trật tự thế giới hai cực Ianta với đặc trưng nổi bật là thế giới bị chia thành hai
phe – tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa, do hai siêu cường Mĩ và Liên Xô đứng
đầu mỗi phe. Đặc trưng hai cực – hai phe đó là nhân tố hàng đầu chi phối nền chính
trị thế giới và các quan hệ quốc tế trong phần lớn thời gian nửa sau thế kỉ XX.
2. Với thắng lợi của các cuộc cách mạng dân chủ nhân dân ở các nước Đông Âu,
chủ nghĩa xã hội đã vượt ra khỏi phạm vi một nước, trở thành một hệ thống thế giới.
Thắng lợi của cách mạng Việt Nam (1945), cách mạng Trung Quốc (1949) và cách
mạng Cuba (1959) đã mở rộng không gian địa lí của hệ thống các nước xã hội chủ
nghĩa – một dải đất rộng lớn trải dài từ phía đông châu Á qua Liên bang Xô viết tới
phần phía đông châu Âu và lan sang vùng biển Caribê thuộc khu vực Mĩ Latinh.
Trong nhiều thập niên, hệ thống xã hội chủ nghĩa đã trở thành một lực lượng hùng
hậu về chính trị – quân sự và kinh tế, chiếm lĩnh nhiều đỉnh cao của khoa học – kĩ
thuật thế giới.
Do những sai phạm nghiêm trọng trong đường lối, chính sách và sự chống
phá của các thế lực đế quốc, phản động quốc tế, chế độ xã hội chủ nghĩa đã
tan rã ở các nước Đông Âu (vào cuối những năm 80) và Liên bang Xô viết
(1991). Đây là một tổn thất nặng nề của phong trào cộng sản và công nhân
quốc tế, để lại những hậu quả nghiêm trọng cho cuộc đấu tranh của các dân
tộc vì hoà bình, ổn định, độc lập, chủ quyền và tiến bộ xã hội.
71 |
10_11_2 | 3. Ngay sau Chiến tranh thế giới thứ hai, một cao trào giải phóng dân tộc đã
dấy lên mạnh mẽ ở các nước Á, Phi và Mĩ Latinh. Hệ thống thuộc địa và chế độ
phân biệt chủng tộc (Apácthai) kéo dài từ nhiều thế kỉ đã bị sụp đổ hoàn toàn.
Thắng lợi có ý nghĩa lịch sử đó đã đưa tới sự ra đời của hơn 100 quốc gia độc lập
trẻ tuổi. Bản đồ chính trị thế giới có những thay đổi to lớn và sâu sắc. Các quốc
gia độc lập ngày càng tích cực tham gia và có vai trò quan trọng trong đời sống
chính trị thế giới với ý chí chống chủ nghĩa thực dân, vì hoà bình thế giới, độc
lập dân tộc và tiến bộ xã hội. Sau khi giành được độc lập, nhiều nước Á, Phi,
Mĩ Latinh đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh tế – xã hội trong công cuộc
xây dựng đất nước.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, bản đồ chính trị của các nước Á, Phi và Mĩ
Latinh cũng còn không ít những mảng ảm đạm với các cuộc xung đột, chia rẽ
kéo dài và cả những cuộc cải cách kinh tế – xã hội chưa mấy thành công.
4. Trong nửa sau thế kỉ XX, hệ thống đế quốc chủ nghĩa đã có những biến chuyển
quan trọng.
-
Trước hết, từ sau chiến tranh, Mĩ vươn lên trở thành đế quốc giàu mạnh nhất. Với
sức mạnh kinh tế tài chính và quân sự vượt trội, giới cầm quyền Mĩ đã ráo riết
thực hiện các chiến lược toàn cầu nhằm thống trị thế giới, đã dính líu, can thiệp vào
nhiều nơi trên thế giới. Nhưng Mĩ cũng phải chấp nhận không ít thất bại, tiêu biểu
là thất bại trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam (1954 – 1975).
Hai là, nhờ có sự tự điều chỉnh kịp thời, nền kinh tế các nước tư bản đã tăng
trưởng khá liên tục, đưa lại những thay đổi về chất trong cơ cấu cũng như xu hướng
phát triển và hình thành nên các trung tâm kinh tế lớn của thế giới.
Ba là, dưới tác động to lớn của cách mạng khoa học – kĩ thuật, nhất là sự phát
triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất, các nước tư bản ngày càng có xu hướng
liên kết kinh tế khu vực, tiêu biểu là sự ra đời và phát triển trong hơn 40 năm qua
của Cộng đồng kinh tế châu Âu (EEC) mà ngày nay là Liên minh châu Âu (EU).
Mĩ, EU và Nhật Bản đã trở thành ba trung tâm kinh tế lớn của thế giới.
5. So với các giai đoạn lịch sử thế giới trước đây, chưa bao giờ các quan hệ quốc
tế được mở rộng và đa dạng như trong nửa sau thế kỉ XX.
Những nét nổi bật của quan hệ quốc tế từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai là :
Tình trạng đối đầu gay gắt giữa hai siêu cường, hai phe mà đỉnh cao là tình trạng
chiến tranh lạnh kéo dài tới hơn bốn thập niên.
Tuy nhiên, phần lớn các quốc gia trên thế giới vẫn cùng tồn tại hoà bình, vừa đấu
tranh vừa hợp tác. Cả hai siêu cường cũng như các nước khác đều có ý thức về
72 |
10_11_3 | những hiểm hoạ khủng khiếp không lường hết được của một cuộc chiến tranh hạt
nhân. Hơn thế nữa, ý chí đấu tranh giữ gìn hoà bình của các dân tộc đã được đề cao
hơn bao giờ hết, bởi họ vừa mới trải qua hai cuộc chiến tranh thế giới chỉ trong vòng
chưa đầy nửa thế kỉ. Cuối cùng, Chiến tranh lạnh chấm dứt, thế giới chuyển dần
sang xu thế hoà dịu, đối thoại và hợp tác phát triển. Nhưng rõ ràng, đây đó vẫn còn
những “di chứng” của Chiến tranh lạnh với nguy cơ bùng nổ các cuộc xung đột do
những mâu thuẫn về sắc tộc, tôn giáo và tranh chấp lãnh thổ.
6. Từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, một cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật
(vào đầu những năm 70 được gọi là cách mạng khoa học – công nghệ) đã diễn ra
với quy mô, nội dung và nhịp điệu chưa từng thấy cùng những hệ quả về nhiều mặt
là vô cùng to lớn. Đặc điểm nổi bật của cuộc cách mạng khoa học – kĩ thuật hiện
đại là khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, đáp ứng những đòi hỏi mới
về công cụ sản xuất, những nguồn năng lượng mới và những vật liệu mới của cuộc
sống ngày càng có chất lượng cao. Mặt khác, cách mạng khoa học – kĩ thuật đã đặt
ra trước các dân tộc nhiều vấn đề phải giải quyết như việc đào tạo con người cho
nguồn nhân lực chất lượng cao của thời đại “văn minh trí tuệ”, vấn đề bảo vệ môi
trường sinh thái trên Trái Đất và cả trong vũ trụ, sự cân bằng giữa tăng trưởng kinh
tế và công bằng xã hội v.v..
-
Trong sự phát triển của cách mạng khoa học – kĩ thuật, xu thế toàn cầu hoá đã
diễn ra như một làn sóng lan nhanh ra toàn thế giới. Có thể nói : xu thế toàn cầu
hoá đòi hỏi các quốc gia phải có lời giải đáp và sự thích ứng để vừa kịp thời, vừa
khôn ngoan nắm bắt thời cơ, tránh việc bỏ lỡ cơ hội và tụt hậu.
Nêu những nội dung chủ yếu của lịch sử thế giới từ sau Chiến tranh
thế giới thứ hai.
II – XU THẾ PHÁT TRIỂN CỦA THẾ GIỚI SAU CHIẾN TRANH LẠNH
Sau sự tan rã của trật tự thế giới hai cực Ianta (1991), lịch sử thế giới hiện đại đã
bước sang một giai đoạn phát triển mới, thường được gọi là giai đoạn sau Chiến
tranh lạnh. Nhiều hiện tượng mới và xu thế mới đã xuất hiện.
Một là, sau Chiến tranh lạnh hầu như tất cả các quốc gia đều ra sức điều chỉnh
chiến lược phát triển lấy kinh tế làm trọng điểm, bởi ngày nay kinh tế đã trở thành
nội dung căn bản trong quan hệ quốc tế. Xây dựng sức mạnh tổng hợp của quốc gia
thay thế cho chạy đua vũ trang đã trở thành hình thức chủ yếu trong cuộc cạnh tranh
giữa các cường quốc. Ngày nay, sức mạnh của mỗi quốc gia là dựa trên một nền
73 |
10_11_4 | sản xuất phồn vinh, một nền tài chính vững chắc, một nền công nghệ có trình độ
cao cùng với một lực lượng quốc phòng hùng mạnh.
Hai là, một đặc điểm lớn của tình hình thế giới sau Chiến tranh lạnh là sự điều
chỉnh quan hệ giữa các nước lớn theo chiều hướng đối thoại, thoả hiệp, tránh
xung đột trực tiếp nhằm tạo nên một môi trường quốc tế thuận lợi, giúp họ vươn lên
mạnh mẽ, xác lập một vị trí ưu thế trong trật tự thế giới mới. Mối quan hệ giữa các
nước lớn ngày nay mang tính hai mặt, nổi bật là : mâu thuẫn và hài hoà, cạnh tranh
và hợp tác, tiếp xúc và kiềm chế v.v..
Ba là, tuy hoà bình và ổn định là xu thế chủ đạo của tình hình thế giới sau
Chiến tranh lạnh, nhưng ở nhiều khu vực vẫn diễn ra nội chiến và xung đột. Nguy
cơ này càng trở nên trầm trọng khi ở nhiều nơi lại bộc lộ chủ nghĩa li khai, chủ
nghĩa khủng bố. Cuộc khủng bố ngày 11 – 9 – 2001 ở Mĩ đã gây ra những tác hại
to lớn, báo hiệu nhiều nguy cơ mới đối với thế giới.
Những mâu thuẫn dân tộc, tôn giáo, tranh chấp lãnh thổ và nguy cơ khủng bố
thường có những căn nguyên lịch sử sâu xa nên việc giải quyết không dễ dàng và
nhanh chóng.
Bốn là, từ thập kỉ 90, sau Chiến tranh lạnh, thế giới đã và đang chứng kiến xu thế
toàn cầu hoá diễn ra ngày càng mạnh mẽ.
Những nét nổi bật của quá trình toàn cầu hoá là sự phát triển nhanh chóng
của thương mại thế giới : sự phát triển và vai trò ngày càng to lớn của các
công ti xuyên quốc gia ; sự ra đời của các tổ chức kinh tế, thương mại, tài
chính quốc tế và khu vực.
Toàn cầu hoá là xu thế phát triển khách quan. Đối với các nước đang phát triển, đây
vừa là thời cơ thuận lợi, vừa là thách thức gay gắt trong sự vươn lên của đất nước.
Nhân loại đã bước sang thế kỉ XXI. Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn và thách
thức, nhưng tình hình hiện nay đã hình thành những điều kiện thuận lợi, những xu
thế khách quan để các dân tộc cùng nhau xây dựng một thế giới hoà bình, ổn định,
hợp tác phát triển, bảo đảm những quyền cơ bản của mỗi dân tộc và con người.
Trình bày các xu thế phát triển của thế giới hiện nay. Qua đó, hãy
nêu rõ thế nào là những thời cơ và những thách thức đối với các
dân tộc.
| CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
Lập niên biểu những sự kiện chính của lịch sử thế giới từ năm 1945
đến năm 2000.
74
74 |
10_11_5 | PHẦN HAI
LỊCH SỬ VIỆT NAM
TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 2000
75 |
10_12_1 | Chương I
VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 1930
Bài 12
PHONG TRÀO DÂN TỘC DÂN CHỦ Ở VIỆT NAM
TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 1925
Những thay đổi của tình hình thế giới và tác động của cuộc khai thác
thuộc địa lần thứ hai của thực dân Pháp đã tạo ra những chuyển biến
mới về kinh tế, xã hội, văn hoá, giáo dục ở Việt Nam. Phong trào dân
tộc dân chủ ở Việt Nam trong những năm 1919 – 1925 cũng có bước
phát triển mới.
I- NHỮNG CHUYỂN BIẾN MỚI VỀ KINH TẾ, CHÍNH TRỊ, VĂN HOÁ, XÃ HỘI
Ở VIỆT NAM SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
1. Chính sách khai thác thuộc địa lần thứ hai của thực dân Pháp
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, các nước thắng trận đã họp để phân chia lại
thế giới, một trật tự thế giới mới đã hình thành.
Cuộc chiến tranh đã để lại những hậu quả nặng nề cho các cường quốc tư bản
châu Âu. Nước Pháp bị thiệt hại nặng nề nhất với hơn 1,4 triệu người chết, thiệt hại
về vật chất lên gần 200 tỉ phrăng. Cách mạng tháng Mười Nga thắng lợi, nước Nga
Xô viết ra đời, Quốc tế Cộng sản được thành lập v.v.. Tình hình đó đã tác động mạnh
đến Việt Nam.
Ở Đông Dương, chủ yếu là ở Việt Nam, thực dân Pháp thực hiện chương trình
khai thác thuộc địa lần thứ hai. Chương trình này được triển khai từ sau Chiến tranh
thế giới thứ nhất (1919) đến trước cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới (1929 – 1933).
Trong cuộc khai thác này, thực dân Pháp đã đầu tư với tốc độ nhanh, quy mô lớn
vào các ngành kinh tế ở Việt Nam. Chỉ trong vòng 6 năm (1924 – 1929), số vốn
đầu tư vào Đông Dương, chủ yếu là vào Việt Nam, lên khoảng 4 tỉ phrăng. Trong đó,
76 |
10_12_2 | vốn đầu tư vào nông nghiệp nhiều nhất, chủ yếu là cho đồn điền cao su ; diện tích
trồng cao su được mở rộng, nhiều công ti cao su được thành lập. Pháp còn mở mang
một số ngành công nghiệp như dệt, muối, xay xát v.v.. Tư bản Pháp rất coi trọng
việc khai thác mỏ, trước hết là mỏ than. Ngoài than, các cơ sở khai thác thiếc, kẽm,
sắt đều được bổ sung thêm vốn, nhân công và đẩy mạnh tiến độ khai thác.
Thương nghiệp, trước hết là ngoại thương, có bước phát triển mới. Quan hệ giao
lưu buôn bán nội địa được đẩy mạnh.
Giao thông vận tải được phát triển. Các đô thị được mở rộng và dân cư đông hơn.
Ngân hàng Đông Dương nắm quyền chỉ huy toàn bộ nền kinh tế Đông Dương,
phát hành tiền giấy và cho vay lãi.
Thực dân Pháp còn thi hành các biện pháp tăng thuế, do vậy, ngân sách
Đông Dương thu được năm 1930 tăng gấp ba lần so với năm 1912.
2. Chính sách chính trị, văn hoá, giáo dục của thực dân Pháp
Sau chiến tranh, cùng với việc đẩy mạnh khai thác thuộc địa, thực dân Pháp tăng
cường chính sách cai trị ở Đông Dương. Bộ máy quân sự, cảnh sát, mật thám, nhà
tù được tăng cường và hoạt động ráo riết.
Thực dân Pháp thi hành một vài cải cách chính trị – hành chính để đối phó với
những biến động đang diễn ra ở Đông Dương, như đưa thêm người Việt vào các
phòng Thương mại và Canh nông ở các thành phố lớn ; lập Viện Dân biểu Trung
Kì, Viện Dân biểu Bắc Kì.
Văn hoá, giáo dục cũng có những thay đổi. Hệ thống giáo dục Pháp – Việt được
mở rộng gồm các cấp tiểu học, trung học, cao đẳng và đại học.
Cơ sở xuất bản, in ấn ngày càng nhiều với hàng chục tờ báo, tạp chí tiếng Pháp
và chữ Quốc ngữ. Nhà cầm quyền Pháp đã ưu tiên, khuyến khích xuất bản các sách
báo cổ vũ chủ trương “Pháp – Việt đề huề”. Các trào lưu tư tưởng, khoa học – kĩ
thuật, văn hoá, nghệ thuật phương Tây có điều kiện tràn vào Việt Nam, tạo ra sự
chuyển biến mới về nội dung, phương pháp tư duy sáng tác. Các yếu tố văn hoá
truyền thống, văn hoá mới tiến bộ và văn hoá nô dịch cùng tồn tại, đan xen, đấu
tranh với nhau.
3. Những chuyển biến mới về kinh tế và giai cấp xã hội ở Việt Nam
Với cuộc khai thác thuộc địa lần thứ hai, nền kinh tế của tư bản Pháp ở Đông
Dương có bước phát triển mới. Trong quá trình đầu tư vốn và mở rộng khai thác
thuộc địa, thực dân Pháp có đầu tư kĩ thuật và nhân lực, song rất hạn chế. Cơ cấu
77 |
10_12_3 | kinh tế Việt Nam vẫn mất cân đối. Sự chuyển biến ít nhiều về kinh tế chỉ có tính
chất cục bộ ở một số vùng, còn lại phổ biến vẫn trong tình trạng lạc hậu, nghèo nàn.
Kinh tế Đông Dương vẫn bị cột chặt vào kinh tế Pháp và Đông Dương vẫn là thị
trường độc chiếm của tư bản Pháp.
Do tác động của chính sách khai thác thuộc địa, các giai cấp ở Việt Nam có
những chuyển biến mới.
Giai cấp địa chủ phong kiến tiếp tục phân hoá. Một bộ phận không nhỏ tiểu và
trung địa chủ tham gia phong trào dân tộc dân chủ chống thực dân Pháp và thế lực
phản động tay sai.
Giai cấp nông dân bị đế quốc, phong kiến thống trị tước đoạt ruộng đất, bị bần
cùng, không có lối thoát. Mâu thuẫn giữa nông dân Việt Nam với đế quốc Pháp và
phong kiến tay sai hết sức gay gắt. Nông dân là một lực lượng cách mạng to lớn của
dân tộc.
Giai cấp tiểu tư sản phát triển nhanh về số lượng. Họ có tinh thần dân tộc, chống
thực dân Pháp và tay sai. Đặc biệt bộ phận học sinh, sinh viên, trí thức là tầng lớp
thường nhạy cảm với thời cuộc và tha thiết canh tân đất nước, nên hăng hái đấu
tranh vì độc lập, tự do của dân tộc.
Giai cấp tư sản ra đời sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Phần đông họ là những
người trung gian làm thầu khoán, cung cấp nguyên vật liệu hay hàng hoá,... cho tư
bản Pháp. Khi kiếm được số vốn khá, họ đứng ra kinh doanh riêng và trở thành
những nhà tư sản (như Bạch Thái Bưởi, Nguyễn Hữu Thu v.v.).
Giai cấp tư sản Việt Nam vừa mới ra đời đã bị tư bản Pháp chèn ép, kìm hãm nên
số lượng ít, thế lực kinh tế yếu, không thể đương đầu với sự cạnh tranh của tư bản
Pháp. Dần dần, họ phân hoá thành hai bộ phận : tầng lớp tư sản mại bản có quyền
lợi gắn với đế quốc nên câu kết chặt chẽ với chúng ; tầng lớp tư sản dân tộc có xu
hướng kinh doanh độc lập nên ít nhiều có khuynh hướng dân tộc và dân chủ.
Giai cấp công nhân Việt Nam ngày càng phát triển. Đến năm 1929, trong các
doanh nghiệp của người Pháp ở Đông Dương, chủ yếu là ở Việt Nam, số lượng công
nhân có trên 22 vạn người. Giai cấp công nhân Việt Nam bị giới tư sản, nhất là bọn
đế quốc thực dân, áp bức, bóc lột nặng nề, có quan hệ gắn bó với nông dân, được
thừa hưởng truyền thống yêu nước của dân tộc, sớm chịu ảnh hưởng của trào lưu
cách mạng vô sản, nên đã nhanh chóng vươn lên thành một động lực của phong trào
dân tộc dân chủ theo khuynh hướng cách mạng tiên tiến của thời đại.
78
78 |
10_12_4 | Như vậy, từ sau Chiến tranh thế giới thứ nhất đến cuối những năm 20, trên đất nước
Việt Nam đã diễn ra những biến đổi quan trọng về kinh tế, xã hội, văn hoá, giáo
dục. Mâu thuẫn trong xã hội Việt Nam ngày càng sâu sắc, trong đó chủ yếu là mâu
thuẫn giữa toàn thể nhân dân ta với thực dân Pháp và phản động tay sai. Cuộc đấu
tranh dân tộc chống đế quốc và tay sai tiếp tục diễn ra với nội dung và hình thức
phong phú.
- Nêu chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Việt Nam
sau Chiến tranh thế giới thứ nhất.
- Dưới tác động của chính sách khai thác thuộc địa của Pháp, các
giai cấp ở Việt Nam có sự chuyển biến ra sao ?
II – PHONG TRÀO DÂN TỘC DÂN CHỦ Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 1925
1. Hoạt động của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và một số
người Việt Nam sống ở nước ngoài
Sau những năm bôn ba hoạt động ở Nhật Bản và Trung Quốc không thành công,
Phan Bội Châu bị giới quân phiệt ở Quảng Đông (Trung Quốc) bắt giam năm 1913
và đến cuối năm 1917 mới được trả tự do.
Trong bối cảnh đó, ảnh hưởng của Cách mạng tháng Mười Nga và sự ra đời của
nước Nga Xô viết đã đến với Phan Bội Châu như một luồng ánh sáng mới.
Tháng 6 – 1925, giữa lúc chưa thể thay đổi được tổ chức, hình thức đấu tranh
cho thích hợp với biến chuyển mới của đất nước và thời đại, Phan Bội Châu bị
thực dân Pháp bắt tại Thượng Hải (Trung Quốc), kết án tù rồi đưa về an trí ở Huế.
Nước Pháp hồi đó là nơi có nhiều người Việt Nam sống và hoạt động cho
phong trào dân tộc.
Năm 1922, nhân dịp vua Khải Định sang dự Hội chợ thuộc địa để khuếch trương
“công lao khai hoá” của Pháp, Phan Châu Trinh viết Thất điều thư, vạch ra bảy tội
đáng chém của Khải Định. Ông thường tổ chức diễn thuyết, lên án chế độ quân chủ
và quan trường ở Việt Nam ; tiếp tục hô hào “Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân
sinh” v.v..
Tháng 6 – 1925, Phan Châu Trinh về nước. Ông tiếp tục tuyên truyền, đả phá
chế độ quân chủ, đề cao dân quyền v.v.. Nhiều tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên,
rất mến mộ và hưởng ứng hoạt động của Phan Châu Trinh.
12
79 |
10_12_5 | Nhiều Việt kiều tại Pháp đã tham gia hoạt động yêu nước, chuyển tài liệu, sách báo
tiến bộ về nước. Năm 1925, “Hội những người lao động trí óc Đông Dương” ra đời.
Năm 1923, tại Quảng Châu (Trung Quốc) Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu, Nguyễn
Công Viễn v.v. lập ra tổ chức Tâm tâm xã. Ngày 19 – 6 – 1924, Phạm Hồng Thái
thực hiện việc mưu sát Toàn quyền Đông Dương Méclanh ở Sa Diện (Quảng Châu).
Việc không thành, Phạm Hồng Thái anh dũng hi sinh, song tiếng bom của người
thanh niên yêu nước ấy đã nhóm tiếp ngọn lửa chiến đấu của nhân dân ta, nhất là
trong giới thanh niên. Sự kiện đó “như chim én nhỏ báo hiệu mùa xuân”(1).
2. Hoạt động của tư sản, tiểu tư sản và công nhân Việt Nam
Tư sản Việt Nam đã tổ chức cuộc tẩy chay tư sản Hoa kiều, vận động người Việt Nam
chỉ mua hàng của người Việt Nam, “chấn hưng nội hoá”, “bài trừ ngoại hoá”.
Năm 1923, địa chủ và tư sản Việt Nam đấu tranh chống độc quyền cảng Sài Gòn,
độc quyền xuất cảng lúa gạo tại Nam Kì của tư bản Pháp.
Một số tư sản và địa chủ lớn ở Nam Kì (đại biểu là Bùi Quang Chiêu, Nguyễn
Phan Long v.v.) lập ra Đảng Lập hiến (1923). Đảng này đưa ra một số khẩu hiệu
đòi tự do, dân chủ. Nhưng khi được thực dân Pháp nhượng bộ một số quyền lợi
(như cho tham gia Hội đồng Quản hạt Nam Kì), họ lại thoả hiệp với chúng.
Ngoài Đảng Lập hiến, còn có nhóm Nam Phong của Phạm Quỳnh cổ vũ thuyết
“quân chủ lập hiến”, nhóm Trung Bắc tân văn của Nguyễn Văn Vĩnh đề cao tư
tưởng “trực trị”.
Tầng lớp tiểu tư sản trí thức (gồm sinh viên, học sinh và giáo viên, viên chức,
nhà văn, nhà báo v.v.) sôi nổi đấu tranh đòi những quyền tự do, dân chủ. Một số tổ
chức chính trị như Việt Nam nghĩa đoàn, Hội Phục Việt, Đảng Thanh niên (đại
biểu là Tôn Quang Phiệt, Đặng Thai Mai, Trần Huy Liệu, Nguyễn An Ninh v.v.)
được thành lập với nhiều hoạt động phong phú và sôi động (mít tinh, biểu tình,
bãi khoá v.v.). Nhiều tờ báo tiến bộ lần lượt ra đời. Báo tiếng Pháp có các tờ
Chuông rè, An Nam trẻ, Người nhà quê. Báo tiếng Việt có Hữu thanh, Tiếng dân,
Đông Pháp thời báo, Thực nghiệp dân báo,... Một số nhà xuất bản tiến bộ như
Nam đồng thư xã (Hà Nội), Cường học thư xã (Sài Gòn), Quan hải tùng thư (Huế) v.v.
đã phát hành nhiều loại sách báo tiến bộ.
Trong phong trào yêu nước dân chủ công khai hồi đó, có một số sự kiện nổi bật
như : cuộc đấu tranh đòi nhà cầm quyền Pháp trả tự do cho Phan Bội Châu (1925)
các cuộc truy điệu, để tang Phan Châu Trinh (1926).
(1) Trần Dân Tiên, Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, NXB Văn nghệ, H., 1956,
80
tr. 67. |
10_12_6 | Các cuộc đấu tranh của công nhân ngày càng nhiều hơn, tuy vẫn còn lẻ tẻ và tự
phát. Ở Sài Gòn – Chợ Lớn đã thành lập Công hội (bí mật).
Tháng 8 – 1925, thợ máy xưởng Ba Son tại cảng Sài Gòn đã bãi công, không chịu
sửa chữa chiến hạm Misơlê của Pháp trước khi chiến hạm này chở binh lính sang
tham gia đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc. Với yêu sách đòi
tăng lương 20% và phải cho những công nhân bị thải hồi trở lại làm việc, sau 8 ngày
bãi công, nhà chức trách Pháp đã phải chấp nhận tăng lương 10% cho công nhân.
Sự kiện này đánh dấu bước tiến mới của phong trào công nhân Việt Nam.
3. Hoạt động của Nguyễn Ái Quốc
Sau những năm bôn ba hầu khắp các châu lục trên thế giới, cuối năm 1917
Nguyễn Tất Thành trở lại Pháp, gia nhập Đảng Xã hội Pháp (1919).
Ngày 18 – 6 – 1919, thay mặt những người Việt Nam yêu nước tại Pháp, Nguyễn
Tất Thành với tên gọi mới là Nguyễn Ái Quốc gửi đến Hội nghị Vécxai bản Yêu
sách của nhân dân An Nam, đòi Chính phủ Pháp và các nước đồng minh thừa nhận
các quyền tự do, dân chủ, quyền bình đẳng và quyền tự quyết của dân tộc Việt Nam.
Bản yêu sách không được chấp nhận. Vì vậy, “muốn được giải phóng, các dân
tộc chỉ có thể trông cậy vào lực lượng của bản thân mình”(1).
Giữa năm 1920, Nguyễn Ái Quốc đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương
về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của V. I. Lênin đăng trên báo Nhân đạo của
Đảng Xã hội Pháp. Luận cương của Lênin đã giúp Nguyễn Ái Quốc khẳng định con
đường giành độc lập và
tự do của nhân dân
Việt Nam.
Ngày 25 – 12 – 1920,
Nguyễn Ái Quốc tham
dự Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ
XVIII của Đảng Xã
hội Pháp họp tại thành
phố Tua. Người đã
đứng về phía đa số đại
biểu Đại hội bỏ phiếu
tán thành việc gia nhập
LEMANCILATION
TRAVAILLEURS
SERGEUR DES LEURS EUR WES
AIRES DE TOUS PAYS UNISS
Quốc tế Cộng sản và Hình 27. Toàn cảnh Đại hội Tua (Pháp) năm 1920
(1) Trần Dân Tiên, Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch, Sđd, tr. 36.
81 |
10_12_7 | thành lập Đảng Cộng sản Pháp. Nguyễn Ái Quốc trở thành đảng viên cộng sản và
là một trong những người tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp.
Năm 1921, Nguyễn Ái Quốc cùng với một số người yêu nước của Angiêri,
Marốc, Tuynidi v.v. lập ra Hội Liên hiệp thuộc địa ở Pari để tập hợp tất cả những
người dân thuộc địa sống trên đất Pháp cho cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực
dân. Báo Người cùng khổ (Le Paria) do Người làm chủ nhiệm kiêm chủ bút là cơ
quan ngôn luận của Hội. Người còn viết bài cho các báo Nhân đạo (của Đảng Cộng
sản Pháp), Đời sống công nhân (của Tổng Liên đoàn Lao động Pháp) v.v. và đặc
biệt là viết cuốn Bản án chế độ thực dân Pháp (xuất bản ở Pari năm 1925).
Tháng 6 – 1923, Nguyễn Ái Quốc đến Liên Xô để dự Hội nghị Quốc tế
Nông dân (10 – 1923) và Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản (1924)(1).
Ngày 11 – 11 – 1924, Nguyễn Ái Quốc về đến Quảng Châu (Trung Quốc) để
trực tiếp tuyên truyền, giáo dục lí luận, xây dựng tổ chức cách mạng giải phóng
dân tộc cho nhân dân Việt Nam.
Nêu tóm tắt hoạt động yêu nước của người Việt Nam ở nước ngoài
trong những năm 1919 – 1925.
DI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
1. Cuộc khai thác thuộc địa lần thứ hai của Pháp đã tác động đến tình
hình kinh tế, giai cấp xã hội Việt Nam như thế nào ?
2. Lập niên biểu những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc từ năm 1919
đến năm 1925 theo những nội dung sau : thời gian, nội dung hoạt
động, ý nghĩa.
3. Hãy nêu nhận xét về phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam trong
những năm 1919 – 1925.
(1) Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản họp từ ngày 17 – 6 đến ngày 8 – 7 – 1924 tại Mátxcơva.
Nguyễn Ái Quốc tham dự Đại hội, ba lần phát biểu về vấn đề dân tộc và thuộc địa.
82 |
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 26