Datasets:

armvectores

/

hy_eanc_2023

like 0

Հարամին հենց իմացավ՝ թե բիրադի վրա տալովը՝ նրանց հախիցը կգա, բայց աչքը դուս Էկավ, ինքը մնաց կրակումը, բաց տեղը, գյուլլի առաջին:

Իրան քցածը քարին էր դիպչում, մեր տղերքանցը՝ նրանց գլխին, կամ դոշին:

Եդ դառնալ չէ՛ր կարելի, չունքի չորս կողմը փակել էին:

Բոլորն էլ պտի մատաղ ըլեին՝ որ էս հադաղին մեկ բարակ ձեն ա՜խ քաշեց, ծղրտաց ու մեկ Թարաքյամա ուրախ ուրախ ձեն տվեց,— ես իմը ճարեցի, դուք ձեր գլուխը լաց էլե՛ք:

Սարդարին էսպես խնձոր մեկն էլա դեռ փեշքաշ չի՛ արել:

Ով ձեռին ճար ունի, հետս գա, դրանցից մեզ խեր չի՛ ըլիլ:

էս խոսքերի միջովն էր մեկ բարակ, կտրված ձեն գալիս. — Վա՜նի...

Վա՛նի... ա՜խ... ինձ տարան... ո՜վ ինձ ճար կանի...

Վանին Զանգին էլ ընկներ, ի՞նչ կճարեր:

Կատաղածի պես գյում էլավ:

Ռես Կարոն ու մյուսները հարամու ոտն էին ուզում կտրիլ, ի՞նչ կիմանային:

Տարաբախտ երիտասարդը թռավ, ո՞ւր, ինքն էլ չէ՛ր գիտում:

Հարամու որը կոտորվել, որը փախել էր, որ մեր քաջ ուխտավորքը գեջդանգեջ՝ քարերի տակիցը դուրս էկան, կրակ վառեցին, բայց գիշերը խավար, Զանգին կատաղած, ձոր ու քարափ՝ խոր, ծառ ու ջանջալ ամեն տեղ բըռնած, Փարիխանն ու Վանին, խալխի աչքի լիսը՝ կորած, բաթմիշ էլած, ո՞ւր գնային, ո՞ւր գտնեին. Ողորմելի հերը՝ որ Վանի չէ՛ր ձեն տալիս, գլխին տալիս, ջրատար մերը, որ Փարիխան չէ՛ր կանչում, քարերին ծեծվում ու լալիս, սար ու ձոր հետըները սուք էին անում, կրակ վեր ածում:

— Սարեր գլխիս քանդվեցեք, քարեր հոգիս հանեցե՛ք, թո՛ղ ես էլ ա՜խ քարացած էստեղ մնամ. Ինձ թաղե՛ք:

Վանի՝ արի, ջանս հանի՛, քեզ տամ հոգիս, ու Զանգվի միջին իմ գլուխս ես թաղեմ, էլ լաց ու սուք չլսեմ:

Վա՛նի՝ ա՜խ աչքս դուս հանի՛. ջանիդ մեռնիմ, ո՞ւր տանի էս ջուրն ինձ:

էս հողն ի՞նչ անի, որ մնացինք անորդի:

Ո՛չ ջուրն ա ձենս՝ ա՜խ՝ լսում, ո՛չ քարն իմ ցավս իմանում, ես եմ ուզում, սիրտս ճոթռեմ, ձեռս բռնած չեն թողում:

Աբովյան Խաչատուր՝   Պարապ վախտի խաղալիք

Պարապ վախտի խաղալիք

ՊԱՐԱՊ ՄԱՐԴՈՒ ՏԱՆՈՒ ՄԻՏՔ

Ով չուզենա, իր պարկի բերանը փակի, թող պառկի:

Շինեց ու սազացրեց

ԽԱՉԱՏՈԻՐ ԱԲՈՎՅԱՆ

1841

ՀԱՌԱՋԱԲԱՆ

Շատ անգամ պարապ ժամանակս միտք էի անում, էնպես մեկ բան գրեմ, որ մեր խալխի սրտովն ըլի, բայց չէի գիտում թե ինչ լեզվով գրեմ:

Մեր գրաբար լեզուն անգին է, նմանը չունի, ինչքան լեզու էլ որ գիտեմ, մեկն էլա էն համը, էն քաղցրությունը, էն ճոխությունը չունի. բայց մեր վատ բախտիցը հազարիցը մեկը չի հասկանում, ինչ պետք է արած:

Երանի Էն սհաթին, որ մեր ազգը քիչ քիչ կարողանա էս կորած գանձը գտնիլ, ու իր լեզուն սովորիլ, իմանալ:

Բայց ով չի գիտի, որ սրան շատ ժամանակ կուզի. ու մինչև էն ժամանակը մնալ, ո՞վ գիտի, մարդ սա՞ղ կմնա, թե չէ:

Էս մտածելով ուզում էի, որ գրած բանս ամեն մարդ հասկանա, ու Էնդուր համար աշխարհաբար գրեցի:

Թող գիտուն մարդիքը ինձանից չնեղանան, նրանք շատ գիրք են կարդում, իրենց սիրտը մխիթարում. Ամա հասարակ մարդը մեկն էլա չունի, որ նա էլ նրանով իր պարապ վախտը՝ ժամանակն անցկացնի:

Շատ մարդ է գանգատ անում, թե մեր խալխը գիրք կարդալ, ուսումն չի սիրում. ախր ի՞նչպես սիրի մարդ, որ զորությունը չի հասկանում:

Կարելի է, ես սխալվում եմ, բայց բնական է, մարդ միշտ էն բանը կսիրի, որ իր սրտովն ըլի:

Եվրոպացոց մուզիկեն շատ հիանալի է, խոսք չունիմ, ամա մեր սազն ու զուռնեն մեր ականջին ավելի ա դիր գալիս, չունքի Էրեխությունից Էնդուր ենք սովոր:

Շատ բաներ Էսպես գրել, հազիր էի արել աշխարհաբար, բայց էլի սիրտ չէի անում, որ լիս քցեմ:

Վախենում էի, թե ժամանակս, փողս կորչի, գիրքս էլ մեկ տեղ թոզումը վեր ընկած մնա, փթի:

Բարեկամ մարդիք որ վախտ վախտ տեսան, խորհուրդ տվին ինձ, թե շատ Լավ կըլի, որ տպիլ տամ:

Իրավ՝ թե որ մուրազս տեղ հասնի ու գրածս ազգին դիր գա, որքան բախտավոր կըլիմ:

Էն ժամանակը ջանք կանեմ, որ դհա լավ բան գրեմ, թող էս առաջին էսպես ըլի:

Կարդացողը ինքն էլ լավ կիմանա, որ էս գրած բաները ավելի ուրախության համար են, էն պաաճաոավ բոլորը մեր խալխի խոսացած բաներն եմ հավաքել. թարգմանածներս էլ՝ էնպես եմ դուս բերել, որ մեր խալխի սրտովն ըլի:

Բայաթիքը էն մտքով եմ գրել, որ չունքի մեջլսում, հացի վրա թուրքեվար են էսպես բաներ ասում. լավ հայը հայեվար ասի, որ քիչ քիչ լեզուն քաղցրանա, չունքի ոչինչ բան լեզուն Էնքան չի քաղցրացնիլ, որքան խաղ ու տաղը:

Հույս ունիմ, որ ուրիշ մարդիք դհա լավը շինեն:

Աղասու մեկ քանի խաղը, որ Էստեղ մեջ եմ բերել կարելի է՝ թե շատ մարդ չիմանա, թե նա ո՞վ էր:

Աղասին մեկ ջահել ռաշիդ քանաքռցի հայ էր:

Ղզլբաշի ժամանակին սովորություն կար, որ աղջիկ Էին քաշում:

Մեկ օր Էսպես աղչիկ քաշելիս՝ կտրիճ Աղասին դուս Էկավ, մեկ երկու թուրքի սպանեց ու փախավ Փամբակ:

Խղճի հորնըմորը Երևանու բերդումը չորացրին. Ինքն էլ՝ Ռուսը որ Երևան առավ, գնաց, որ հորն ազատի, իրան էլ հոր վրա տվին, սպանեցին:

էս խաղերը էն փախած ժամանակն է ասել:

Սրա պատմությունը շատ երկար է, որ գրած մոտիս հազիր ունիմ ու նրանով կարելի է իմանալ էն ժամանակվա մեր աշխարքի հալը:

Գրքի անունն ա Վերք Հայաստանի, ողբ հայրենասիրի:

էնպես էլ շատ զվարճալի պատմություններ աշխարհաբար գրած՝ մոտիս հազիր ունիմ:

Ո՞վ գիտի բալքի թե մեկ աստվածասեր մարդ իր հոգու խաթեր տպիլ տալ:

Ես չկարացի բոլորը ի միասին գրել, չունքի խարջը շատ կըլեր:

Թե գիտուն, խելոք մարդիք ինձ պախարակեն, դու էլա ինձ պահիր՝ սիրելի ազգ, չունքի իմ ուզածս էն ա, որ քեզ ծառայեմ, քեզ իմ կյանքս տամ, քանի շունչս բերնումս ա:

էՍ ԳՐՔԻ ՃԱՄՓԻ ԽՐԱՏԸ

Գնա՜, իմ խեղճ գիրք՝ գնա՛ մարդամեջ.Գլուխդ քաշ քցի՛ր, մի՛ նեղանար հեչ,Անկաջդ փակի՛ր, սիրտդ լեն բռնի՛ր,Ինչ ասեն, խոսին, տա՛ր ու համբերի՛ր:

Ճամփորթի գլխին շատ փորձանք կգա:

Անձրև, ձին, կարկուտ՝ հազիր համեշա,Դուման ու կայծակ, շոք, բուք ու կրակԱմեն տեղ կըլին, ամեն ժամանակ:

էսպես բանիցը, ով շուտ վախենա,Ու ճամփի կիսիցն վեր կենա, եդ գա,Ո՜չինչ չի շահվիլ, դարդակ կմնա:

Փորձանքից՝ մարդը՝ լավ չի՝ նեղանա:

Ի՞նչ ես դարդ անում, որ վրեդ խոսին,Յա քեզ ծաղր անեն, յա աչքից քցեն:

Ամենի սրտին դուր գալ չի ըլիլ.Ամենի խաթրը ո՞վ կարա առնիլ,Աշխարքի բերանն ջվալի բերան:

Առակ է ասած՝ ո՞ւմ ասես քո բանն:

Հալբաթ մեկ օր էլ արև դուս կգա,Էն վախտն կիմանան, թե ուզածդ ի՞նչ ա,Գնա՛, աստված քեզ բարի ճամփա տա,Ում տուն էլ մտնիս, բարով տո՛ւր, գնա ,Մտքումդ պահի՛ր էն վաղի առակն,Որ չանես քեզ էլ ինձ էլ խայտառակ,Որ մեկ ծեր մարդ իր ջահել որդու հետԴուս Էկավ, գնաց, աշխարք տեսնի, եդէլ իր տունը գա:

Ինքն իշի նստեց,Սնգսնգալով՝ նա որդին առաջ քցեց:

Ճամփորթի մեկը էս տեսավ, ասեց:

Ի՞նչպես հեր ա նա, որ որդուն թողելՈտով, լիտր ու կես՝ ինքն իշին բազմել:

Ասածը ծերը լսեց, վեր էկավ,Որդուն նստացրեց, ինքն առաջ ընկավ:

Մեկն էլ Էն կողմիցն՝ իր զուռնեն փչեց,«Երկուսդ էլ նստիք, ի՞նչ բան ա էդ մեծ»:

Սրան էլ լսեց լողլող հալևորն.Ոտներն ճոլոլակ էն մեծ միրքավորն:

Հեր ու որդի որ իշի վրա բազմած՝Չմտան քաղաքն. էլ մարդ չի մնաց,Որ մատով նրանց ցույց չի տա՝ հանկարծ:

Բեղ, միրուք բոլորն լավ սղալելով,Ծափ տվին քամակիցն, վրեն ծիծաղելով:

Խղճի որ ճարը կտրվեց, վեր Էկավ,Իշի ոտները կապեց, մեկ փեդ լավՄիջովն անց կացրեց, մեկ տուտն իր ուսինՄեկը իր որդու՝ դրեց քամակին:

Քար ու ձոր բերան, ու աչք բաց արին:

Ճարն որ կտրվեց, ի՞նչ պետք է աներ,Սիրտը չտարավ աշխարքի բաներ,Հազար ուշունց ու անեծք կարթալով,Էշը վեր առավ, քցեց ջուրն՝ լալով,Գետի ղրաղին կանգնած՝ սուք արեց՝«Լիս դառնա հոգիդ ա՛յ իմ էշ»՝ ասեց:

«Ի՞նչ կըլեր, տանից չէինք դուս էկել,Ո՛չ ուրշին լսել, ո՛չ մեր տունն քանդել:

Ինձ տեսնողը՝ թո՛ղ՝ իր գլուխը լա,Ուրըշի դնչին հեչ մտիկ չտա»:

—Ամենի խոսքին ականջ դնողըԳլուխը կկորցնի, յա էլած ղուղը:

Ով լայաղ չանի, քեզ վերցնի, կարթա,Թո՛ղ իր շնորքը պահի, մոտ չգա:

Քար ու չոլ ընկնիլ ի՞նչ մեկ մեծ բան ա,Խոր խոր խոսալուցն ո՞վ ինչ կիմանա,Խոսողին էլ՝ միշտ հասկացող պտի,Թե չէ փուչ՝ քամին կառնի, կտանի:

ԱՍԱՑՎԱԾՔ ԲՆԱՀԱՅՏՔ ԻՆՔՆԱՀԱՐՄԱՐ ՀՈՐԻՆՎԱԾ

ԼՈՌԸՑԻՔ

Երկու լոռըցի՝ հալալ ախպոր նման՝Թուր ու թվանք կապած սար ու ձոր ընկան,Որ իրանց համար ֆորս անեն, բերեն,Իրանց օղլուշաղն էնդով կերակրեն:

Հենց մտան մեշեն, մեկ ծառի վրաՏեսան, որ մեկ չաղ չալ աղավնի կա:

Ընկերի մեկը մյուսին ասեց:

«Տյեղս կա՛ց, քյընամ, տյանիցն յաղ պյիրեմ,Հլե յէս սհյաթին, յես քյըմատաղ յեմ,Ատյա՛, մե՛ր տղյա՝ մեր պյախտը պյանեց,Շուտով յետ քյըքյամ, յէս թբվավորյինԼյավ հյաչքը պյռնի՛, մնյա յէս ծյառին:

Սեկ քյաբյաբ յանենք, հյուտենք լյավ պյապյաթ:

Մըհյիկ քյընում յեմ, տյու քյիտես լյավ վյատ»:

—Նա ուշացավ, մյուսն էլ չհամբերեց,Տրեխը հանեց, մտքումը դրեց.Որ ծառն վեր ըլի ու ձեռով բռնի:

Ախմախ ֆորսկանը դեո կիսաճամփի,Աղավնին թռավ, գնաց իր քեֆին:

Լոռըցու աչքը բաց մնաց, հոգինէլ չի համբերեց, ասեղ բարկացած«Տյո չառլամիշ ղյուշ տյու յոր քյու հյունարնՊյանյացնիլ քյիտես, յե՞ս յեմ հլե նաչյարն:

Ցոր տյու յէտ, պստյիկ տեղյովն կյթռչիս,Ձեռս յո՞վ է պյռնել, յոր ղոլես փախչյիս»:

—Ասեց ու զրը՛խկ, ծաոի ծերիցըԷնպես դրըմփաց, ու իր ջանիցըՁեռք վերցնիլն, հոգին տալը մեկ էլավ,Ու զուռնա մեիդն էնտեղ ձգվեցավ:

Ինչպես պատահեց:

Աղավնու թևիցնՍեկ բմբուլ էկավ, ընկավ վերևիցնԼոռըցու բերանն, որ ընկերն էկավ,Իշտահը զլած՝ մոտին կանգնեցավ:

«Հյա՞ քյընըծահե՛ր՝ տյու յիշի քյուռյակ:

Ասեց ախմախը ու գնաց աղաք:

«Ա՛յտյա՝ քյու փյորը խյոզի թյափյան յէ՞ր.Հինչ յէիր ճյաքյում, ա յէս խեղճ, յանտերՂշին սյաղ, սյաղ յես, տյու փյորըդ քյաշել,Կըլխեդ խռյով յինի յիշտյահդ, փյորդ յէլ:

Մի քիչ սյաբր յէյիր յարել, հի՞նչ քյըներ»Ասեց, ընկերին տեղն ու տեղ թողաց,Քամի կուլ տալով՝ իր բանը գնաց: