Dataset Viewer
id
stringlengths 6
8
| text
stringlengths 40
2.51k
|
|---|---|
10_1_1 | Chương I
CÁC NƯỚC CHÂU Á, CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MỸ LATINH
(Thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX)
Bài 1 NHẬT BẢN
Cuộc Duy tân Minh Trị năm 1868 có ý nghĩa như một cuộc cách mạng
tư sản, đã đưa Nhật Bản phát triển theo con đường của các nước phương
Tây và trở thành một nước đế quốc duy nhất ở châu Á.
1 Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX đến trước năm 1868
Đến giữa thế kỉ XIX, sau hơn 200 năm thống trị, chế độ Mạc phủ Tô-ku-ga-oa
ở Nhật Bản, đứng đầu là Sôgun (Tướng quân), đã lâm vào tình trạng khủng hoảng,
suy yếu nghiêm trọng. Đây là thời kì trong lòng xã hội phong kiến Nhật Bản chứa
đựng nhiều mâu thuẫn ở tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội.
Về kinh tế, nền nông nghiệp vẫn dựa trên quan hệ sản xuất phong kiến lạc
hậu. Địa chủ bóc lột nông dân rất nặng nề. Mức tô trung bình chiếm tới
50% số thu hoa lợi. Tình trạng mất mùa, đói kém liên tiếp xảy ra. Trong
khi đó, ở các thành thị, hải cảng, kinh tế hàng hoá phát triển, công trường
thủ công xuất hiện ngày càng nhiều. Những mầm mống kinh tế tư bản chủ
nghĩa phát triển nhanh chóng.
Về xã hội, Chính phủ Sôgun vẫn duy trì chế độ đẳng cấp. Tầng lớp Đaimyô
là những quý tộc phong kiến lớn, quản lí các vùng lãnh địa trong nước, có
quyền lực tuyệt đối trong lãnh địa của họ. Tầng lớp Samurai (võ sĩ) thuộc
giới quý tộc hạng trung và nhỏ, không có ruộng đất, chỉ phục vụ các
đaimyô bằng việc huấn luyện và chỉ huy các đội vũ trang để hưởng bổng
lộc. Do một thời gian dài không có chiến tranh, địa vị của Samurai bị suy
giảm, lương bổng thất thường, đời sống khó khăn, nhiều người rời khỏi
lãnh địa, tham gia hoạt động thương nghiệp, mở xưởng thủ công... dần dần
tư sản hoá, trở thành lực lượng đấu tranh chống chế độ phong kiến lỗi thời.
4 |
10_1_2 | Tầng lớp tư sản công thương nghiệp ngày càng giàu có, song các nhà tư
sản công thương lại không có quyền lực về chính trị. Nông dân là đối tượng
bóc lột chủ yếu của giai cấp phong kiến, còn thị dân thì không chỉ bị phong
kiến khống chế mà còn bị các nhà buôn và những người cho vay lãi bóc lột.
Về chính trị, đến giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản vẫn là một quốc gia phong
kiến. Thiên hoàng có vị trí tối cao, nhưng quyền hành thực tế thuộc về
Sôgun dòng họ Tô-ku-ga-oa ở phủ Chúa (Mạc phủ).
Giữa lúc mâu thuẫn giai cấp trong nước ngày càng gay gắt, chế độ Mạc phủ
khủng hoảng nghiêm trọng thì các nước tư bản phương Tây, trước tiên là Mĩ, dùng
áp lực quân sự đòi Nhật Bản phải “mở cửa”.
Năm 1854, Mạc phủ buộc phải kí với Mĩ hiệp ước, theo đó, Nhật Bản mở
2 cửa biển Si-mô-đa và Ha-kô-đa-tê cho người Mĩ ra vào buôn bán. Các
nước Anh, Pháp, Nga, Đức thấy vậy cũng đua nhau ép Nhật Bản kí những
hiệp ước bất bình đẳng với những điều kiện nặng nề.
Như vậy, đến giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản đã lâm vào một cuộc khủng hoảng trầm
trọng, đứng trước sự lựa chọn : hoặc tiếp tục duy trì chế độ phong kiến trì trệ, bảo
thủ để bị các nước đế quốc xâu xé hoặc tiến hành duy tân, đưa Nhật Bản phát triển
theo con đường của các nước tư bản phương Tây.
?
Tình hình Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX đến trước năm 1868 có những điểm gì
nổi bật ?
2 Cuộc Duy tân Minh Trị
Những hiệp ước bất bình đẳng mà Mạc phủ kí với
nước ngoài làm cho các tầng lớp trong xã hội phản ứng
mạnh mẽ. Phong trào đấu tranh chống Sôgun phát triển
mạnh vào những năm 60 của thế kỉ XIX đã làm sụp đổ
chế độ Mạc phủ. Tháng 1 1868, sau khi lên ngôi,
Thiên hoàng Minh Trị đã thực hiện một loạt cải cách
tiến bộ nhằm đưa Nhật Bản thoát khỏi tình trạng một
nước phong kiến lạc hậu. Đó là cuộc Duy tân Minh Trị,
được tiến hành trên tất cả các lĩnh vực : chính trị, kinh
tế, quân sự, văn hoá - giáo dục...
Hình 1. Thiên hoàng Minh Trị
(1852-1912)
5 |
10_1_3 | Về chính trị : Nhật hoàng tuyên bố thủ tiêu chế độ Mạc phủ, thành lập chính
phủ mới, trong đó đại biểu của tầng lớp quý tộc tư sản hoá đóng vai trò quan trọng,
thực hiện quyền bình đẳng giữa các công dân. Năm 1889, Hiến pháp mới được ban
hành, chế độ quân chủ lập hiến được thiết lập.
Về kinh tế : Chính phủ đã thi hành các chính sách thống nhất tiền tệ, thống nhất
thị trường, cho phép mua bán ruộng đất, tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ
nghĩa ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường sá, cầu cống...
Về quân sự : Quân đội được tổ chức và huấn luyện theo kiểu phương Tây, chế
độ nghĩa vụ quân sự thay cho chế độ trưng binh. Công nghiệp đóng tàu chiến được
chú trọng phát triển, tiến hành sản xuất vũ khí, đạn dược và mời chuyên gia quân
sự nước ngoài...
Về giáo dục : Chính phủ thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội
dung khoa học - kĩ thuật trong chương trình giảng dạy, cử những học sinh giỏi đi
du học ở phương Tây...
?
- Trình bày nội dung cơ bản của cuộc Duy tân Minh Trị.
- Ý nghĩa nổi bật của cuộc Duy tân Minh Trị là gì ?
3 Nhật Bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa
Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX, đặc biệt từ sau cuộc Chiến tranh Trung - Nhật
(1894 - 1895), chủ nghĩa tư bản phát triển nhanh chóng ở Nhật Bản. Công nghiệp
(nhất là công nghiệp nặng), ngành đường sắt, ngoại thương, hàng hải có những
chuyển biến quan trọng. Việc đẩy mạnh công nghiệp hoá kéo theo sự tập trung
trong công nghiệp, thương nghiệp và ngân hàng. Nhiều công ti độc quyền xuất hiện
như Mít-xưi, Mít-su-bi-si... Các công ti này làm chủ nhiều ngân hàng, hầm mỏ,
xí nghiệp, đường sắt, tàu biển... và có khả năng chi phối, lũng đoạn cả kinh tế lẫn
chính trị ở Nhật Bản.
6
Hình 2. Lễ khánh thành một đoàn tàu ở Nhật Bản |
10_1_4 | Sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế Nhật Bản cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX đã
tạo sức mạnh kinh tế, quân sự và chính trị cho giới cầm quyền thi hành chính sách xâm
lược và bành trướng. Nhật Bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa gắn liền với các
cuộc chiến tranh xâm lược : Chiến tranh Đài Loan (1874), Chiến tranh Trung - Nhật
(1894 - 1895) và chiến tranh đế quốc :Chiến tranh Nga -Nhật (1904 -1905). Thắng lợi
trong các cuộc chiến tranh này đã đem đến cho Nhật Bản nhiều hiệp ước có lợi về đất
đai và tài chính, thúc đẩy nhanh hơn tốc độ phát triển kinh tế.
Mặc dù tiến lên chủ nghĩa tư bản, song Nhật Bản vẫn duy trì quyền sở hữu ruộng
đất phong kiến. Tầng lớp quý tộc, đặc biệt là giới võ sĩ Samurai, vẫn có ưu thế chính trị
rất lớn. Họ chủ trương xây dựng Nhật Bản bằng sức mạnh quân sự. Tình hình đó làm
N
Bắc Kinh
(1912)
MAN CHAU
(1907)-
LIÊU,
ĐỘNG
Lữ Thuận
Thẩm Dương
Hán Thành •
Phúc Châu
ĐÀI LOAN
(1895)
(1901)
B.D TRIEU
(1910)
(1872-1879)
-
Lãnh thổ Nhật Bản năm 1812
Đất chiếm năm 1872 - 1879
Đất chiếm năm 1895
Vla-di-vô-xtốc
XA-KHA-LIN
(1905)
Tô-ki-ô
THÁI
BÌNH
DUO NG
Đất chiếm năm 1905
Đất chiếm năm 1910
Đất chiếm năm 1914
Phạm vi ảnh hưởng
Hình 3. Lược đồ về sự bành trướng của đế quốc
Nhật Bản cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
cho đế quốc Nhật có đặc điểm là chủ
nghĩa đế quốc phong kiến quân phiệt.
Cùng với sự phát triển của chủ
nghĩa tư bản là sự bần cùng hoá của
quần chúng nhân dân lao động.
Công nhân Nhật Bản phải làm việc
mỗi ngày từ 12 đến 14 giờ, trong
những điều kiện rất tồi tệ mà tiền
lương lại thấp hơn rất nhiều so với ở
các nước châu Âu và Mĩ. Sự bóc lột
nặng nề của giới chủ đã dẫn tới
nhiều cuộc đấu tranh của công nhân
đòi tăng lương, cải thiện đời sống,
đòi quyền tự do, dân chủ.
Sự phát triển của phong trào
công nhân là cơ sở cho việc thành
lập các tổ chức nghiệp đoàn.
Năm 1901, Đảng Xã hội dân chủ
Nhật Bản được thành lập, dưới sự
lãnh đạo của Ca-tai-a-ma Xen.
Ca-tai-a-ma Xen xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo. Năm 23 tuổi,
ông làm công nhân in ở Tô-ki-ô, tham gia hoạt động tích cực trong phong
trào công nhân. Năm 1898, ông lãnh đạo công nhân đường sắt bãi công
giành thắng lợi sau hàng tháng đấu tranh. Ông là một lãnh tụ nổi tiếng
của phong trào công nhân Nhật Bản ; sau này là bạn của Nguyễn Ái Quốc
trong Quốc tế Cộng sản.
7 |
10_2_1 | Những sự kiện nào chứng tỏ vào cuối thế kỉ XIX, Nhật Bản đã chuyển sang giai đoạn
đế quốc chủ nghĩa ?
Câu hỏi và bài tập
1. Tại sao nói cuộc Duy tân Minh Trị có ý nghĩa như một cuộc cách
mạng tư sản ?
2. Dựa vào lược đồ (hình 3), trình bày những nét chính về sự bành
trướng của đế quốc Nhật Bản cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.
Bài 2 ẤN ĐỘ
Từ giữa thế kỉ XIX, mâu thuẫn giữa đông đảo nhân dân Ấn Độ với
thực dân Anh ngày càng trở nên sâu sắc. Các cuộc đấu tranh giành
độc lập dân tộc diễn ra quyết liệt dưới nhiều hình thức, lôi cuốn
đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia. Điển hình là cuộc khởi
nghĩa Xipay (1857 - 1859), phong trào đấu tranh của giai cấp tư sản
với sự ra đời của Đảng Quốc đại, cuộc bãi công của công nhân
Bom-bay năm 1908...
1 Tình hình kinh tế, xã hội Ấn Độ nửa sau thế kỉ XIX
Từ đầu thế kỉ XVII, cuộc tranh giành quyền lực giữa các chúa phong kiến trong
nước làm cho Ấn Độ suy yếu. Lợi dụng cơ hội này, các nước tư bản phương Tây,
chủ yếu là Anh và Pháp, tranh nhau xâm lược Ấn Độ. Đến giữa thế kỉ XIX, thực dân
Anh đã hoàn thành việc xâm lược và đặt ách cai trị ở
Ấn
Độ.
Về kinh tế, thực dân Anh mở rộng công cuộc khai thác Ấn Độ một cách quy
mô, ra sức vơ vét lương thực, các nguồn nguyên liệu và bóc lột nhân công để thu
lợi nhuận. Ấn Độ trở thành thuộc địa quan trọng nhất của thực dân Anh, phải cung
cấp ngày càng nhiều lương thực, nguyên liệu cho chính quốc.
8 |
10_2_2 | Trong khoảng 25 năm cuối thế kỉ XIX, những nạn đói liên tiếp xảy ra làm
gần 26 triệu người chết. Trong khi đó, lương thực của Ấn Độ bị vơ vét đưa
về nước Anh ngày càng nhiều ; đời sống nhân dân Ấn Độ ngày càng
khó khăn.
Về chính trị - xã hội, Chính phủ Anh nắm quyền cai trị trực tiếp Ấn Độ. Ngày
1 - 1 - 1877, Nữ hoàng Anh tuyên bố đồng thời là Nữ hoàng Ấn Độ. Để tạo chỗ dựa
vững chắc cho nền thống trị của mình, thực dân Anh đã thực hiện chính sách chia
để trị, mua chuộc tầng lớp có thế lực trong giai cấp phong kiến bản xứ, tìm cách
khơi sâu sự cách biệt về chủng tộc, tôn giáo và đẳng cấp trong xã hội.
” ) Hãy nêu những nét lớn trong chính sách thống trị của thực dân Anh ở Ấn Độ.
2 | Cuộc khởi nghĩa Xipay (1857 - 1859)
Mâu thuẫn giữa các tầng lớp nhân dân Ấn Độ với thực dân Anh ngày càng sâu
sắc, làm bùng nổ nhiều cuộc khởi nghĩa chống Anh. Tiêu biểu cho phong trào đấu
tranh giải phóng dân tộc của Ấn Độ vào nửa sau thế kỉ XIX là cuộc khởi nghĩa của
quân Xipay và nhân dân ở Mi-rút.
Xipay là tên gọi những đơn vị binh lính người Ấn Độ trong quân đội của
thực dân Anh. Mặc dù là một trong những công cụ xâm lược và thống trị
của thực dân, binh lính người Ấn vẫn bị sĩ quan người Anh đối xử tàn tệ.
Tinh thần dân tộc và tín ngưỡng của họ luôn bị xúc phạm nghiêm trọng.
Họ rất bất mãn khi phải dùng đạn pháo có bọc giấy tẩm mỡ bò, mỡ lợn.
Muốn bắn loại đạn này, người lính thường phải dùng răng để xé các loại
giấy đó, trong khi những người lính Xipay theo đạo Hinđu thì kiêng thịt
bò và theo đạo Hồi thì kiêng thịt lợn. Vì thế họ đã chống lệnh của sĩ quan
Anh và nổi dậy khởi nghĩa.
Rạng sáng 10 -5 - 1857, ở Mi-rút (gần Đê-li), khi thực dân Anh sắp áp giải 85
binh lính Xipay trái lệnh thì 3 trung đoàn Xipay nổi dậy khởi nghĩa, vây bắt bọn chỉ
huy Anh. Nông dân các vùng phụ cận cũng gia nhập nghĩa quân. Thừa thắng, nghĩa
quân tiến về Đê-li. Cuộc khởi nghĩa nhanh chóng lan ra nhiều địa phương thuộc
miền Bắc và miền Trung Ấn Độ. Nghĩa quân đã lập được chính quyền, giải phóng
một số thành phố lớn. Cuộc khởi nghĩa duy trì được khoảng 2 năm thì bị
9 |
10_2_3 | thực dân Anh dốc toàn lực đàn áp rất dã man. Nhiều nghĩa quân bị trói vào miệng
nòng đại bác rồi bắn cho tan xác. Mặc dù thất bại, cuộc khởi nghĩa Xipay có ý nghĩa
lịch sử to lớn, tiêu biểu cho tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân
Ấn Độ chống chủ nghĩa thực dân, giải phóng dân tộc.
Hãy nêu nguyên nhân, diễn biến và ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Xipay.
3 Đảng Quốc đại và phong trào dân tộc (1885 - 1908)
Từ giữa thế kỉ XIX, giai cấp tư sản và tầng lớp trí thức Ấn Độ đã dần dần đóng
vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Họ mở nhiều xí nghiệp dệt ở các thành
phố lớn hoặc làm đại lí cho các hãng buôn của Anh. Tư sản Ấn Độ muốn tự do phát
triển kinh tế và đòi hỏi được tham gia chính quyền, nhưng bị thực dân Anh kìm hãm
bằng mọi cách.
Cuối năm 1885, Đảng Quốc dân đại hội (gọi tắt là Đảng Quốc đại), chính đảng
đầu tiên của giai cấp tư sản Ấn Độ, được thành lập, đánh dấu một giai đoạn mới
giai đoạn giai cấp tư sản Ấn Độ bước lên vũ đài chính trị.
Trong 20 năm đầu (1885 - 1905), Đảng Quốc đại chủ trương dùng phương pháp
ôn hoà để đòi chính phủ thực dân tiến hành cải cách và phản đối phương pháp đấu
tranh bằng bạo lực. Giai cấp tư sản Ấn Độ chỉ yêu cầu thực dân Anh nới rộng các
điều kiện để họ được tham gia các hội đồng tự trị, giúp đỡ họ phát triển kĩ nghệ,
thực hiện một số cải cách về mặt giáo dục, xã hội. Tuy vậy, thực dân Anh vẫn tìm
cách hạn chế hoạt động của Đảng Quốc đại.
Thất vọng trước thái độ thoả hiệp của một số người lãnh đạo Đảng Quốc đại và
chính sách hai mặt của chính quyền Anh, trong nội bộ Đảng hình thành một phái
dân chủ cấp tiến do Ti-lắc đứng đầu, thường được gọi là phái “cực đoan”. Phái này
phản đối thái độ thoả hiệp của phái “ôn hoà” và đòi hỏi phải có thái độ kiên quyết
chống Anh.
Ban Gan-đa-kha Ti-lắc là nhà ngôn ngữ, nhà sử học, đã tập hợp những
trí thức tiến bộ có tinh thần chống thực dân Anh để tuyên truyền ý thức
dân tộc, khơi dậy lòng yêu nước trong nhân dân, đặc biệt là tầng lớp
thanh niên. Ông chủ trương phát động nhân dân lật đổ ách thống trị của
thực dân Anh, xây dựng một quốc gia độc lập dân chủ.
10
10 |
10_2_4 | Nhằm hạn chế phong trào đấu tranh của
nhân dân Ấn Độ, thực dân Anh tăng cường thực
hiện chính sách chia để trị. Tháng 7 - 1905, chúng
ban hành đạo luật chia đôi xứ Ben-gan : miền
Đông của các tín đồ theo đạo Hồi và miền Tây của
những người theo đạo Hinđu. Điều đó làm bùng
lên phong trào đấu tranh chống thực dân Anh, đặc
biệt ở Bom-bay và Can-cút-ta. Ngày
16 - 10 - 1905, đạo luật chia cắt Ben-gan bắt đầu
có hiệu lực ; nhân dân coi đó là ngày quốc tang.
Hơn 10 vạn người kéo đến bờ sông Hằng, dòng
sông linh thiêng của người Ấn, làm lễ tuyên thệ
và hát vang bài Kính chào Người - Mẹ hiền Tổ
quốc để tỏ ý chí đoàn kết, thống nhất. Khắp nơi
vang lên khẩu hiệu : “Ấn Độ của người Ấn Độ”.
PEN-GIÁR
ÁP-GA-NI-XTAN
PA-KEXTAN
Xim-la
Đê-li
O
S.Hằng
NE-PAN
TRUNG QUỐC
YBU-TAN
BANG-LA-DÉT
S.Nac-ma-da
Bom-bay
ẤN ĐỘ
BEN-GAN
Can-cút-ta
BIỂN
Hai-đê-ra-bát
ĐỀ-CAN
Ma-drát
A - RÁP
ẤN
XRI LAN-CA
V Ị NH
BEN
ĐỘ DƯƠNG
* MAN-ĐI-VỢ
GAN
Trung tâm
phong trào công nhân
- Trung tâm
phong trào nông dân
Biên giới
quốc gia ngày nay
Một tỉnh của Ấn Độ
thuộc Anh
Hình 5. Lược đồ phong trào cách mạng
ở Ấn Độ cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
Hình 4. B. Ti-lắc
(1856-1920)
-
Tháng 6 1908, thực dân
Anh bắt Ti-lắc và kết án ông 6
năm tù. Vụ án Ti-lắc thổi bùng
lên một đợt đấu tranh mới. Hàng
vạn công nhân ở Bom-bay tiến
hành tổng bãi công trong 6 ngày
(để phản đối bản án 6 năm tù của
Ti-lắc), xây dựng chiến luỹ,
thành lập các đơn vị chiến đấu
chống lại quân Anh. Nhân dân
các thành phố khác cũng hưởng
ứng. Cuộc đấu tranh lên đến đỉnh
cao, buộc thực dân Anh phải thu
hồi đạo luật chia cắt Ben-gan.
Cao trào 1905 - 1908 thể hiện
tinh thần đấu tranh bất khuất của
nhân dân Ấn Độ chống chủ nghĩa
thực dân Anh. Cao trào này do
một bộ phận giai cấp tư sản
11 |
10_3_1 | lãnh đạo, mang đậm ý thức dân tộc, thực hiện mục tiêu đấu tranh vì một nước Ấn Độ
độc lập và dân chủ. Đây là nét khác biệt so với những phong trào đấu tranh trước đó,
đánh dấu sự thức tỉnh của nhân dân Ấn Độ, hoà chung vào trào lưu dân tộc dân chủ
của nhiều nước châu Á trong những năm đầu thế kỉ XX. Lần đầu tiên, công nhân
Ấn Độ tham gia phong trào dân tộc. Tuy vậy, chính sách chia rẽ của thực dân Anh và
sự phân hoá trong Đảng Quốc đại đã làm cho phong trào tạm ngừng.
Hãy trình bày sự thành lập và phân hoá trong Đảng Quốc đại.
Câu hỏi và bài tập
1. Đảng Quốc đại có vai trò như thế nào trong phong trào đấu tranh của
nhân dân Ấn Độ ?
2. Nêu tính chất và ý nghĩa của cao trào đấu tranh 1905 - 1908 của nhân
dân Ấn Độ.
Bài 3 TRUNG QUỐC
Sau cuộc Chiến tranh thuốc phiện (1840 - 1842), lịch sử Trung Quốc
chuyển sang một thời kì mới. Đó là thời kì Trung Quốc bị các nước
đế quốc Âu - Mĩ đua nhau xâm lược và chia xẻ ; cũng là thời kì nhân
dân Trung Quốc đấu tranh anh dũng, liên tục và rộng khắp chống xâm
lược, chống phong kiến Mãn Thanh mà đỉnh cao là cuộc Cách mạng
Tân Hợi (1911).
|1 Trung Quốc bị các nước đế quốc xâm lược
Từ thế kỉ XVIII và nhất là sang thế kỉ XIX, các nước tư bản phương Tây tăng
cường xâm chiếm thị trường thế giới. Trung Quốc là một nước lớn, đông dân nhất
châu Á, cũng đứng trước nguy cơ trở thành “miếng mồi” cho các nước đế quốc phân
chia, xâu xé.
12 |
10_3_2 | Để xâm chiếm Trung Quốc, các nước tư bản phương Tây, trước tiên là Anh, tìm
mọi cách đòi chính quyền Mãn Thanh phải “mở cửa”, đòi tự do buôn bán thuốc
phiện - món hàng mang lại lợi nhuận lớn cho giới tư bản.
Viện cớ chính quyền Mãn Thanh tịch thu và đốt thuốc phiện của các tàu buôn Anh,
thực dân Anh đã tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Trung Quốc, được gọi là Chiến
tranh thuốc phiện, bắt đầu từ tháng 6 - 1840 và kết thúc vào tháng 8 -1842. Chính quyền
Mãn Thanh phải kí Hiệp ước Nam Kinh, chấp nhận các điều khoản theo yêu cầu của thực
dân Anh như : bồi thường chiến phí, nhượng lại Hồng Công và mở cửa 5 cửa biển cho
tàu của Anh được ra vào buôn bán. Đây là mốc mở đầu quá trình biến Trung Quốc từ
một nước phong kiến độc lập trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến.
Corée
Mandch
burie
me
Le Gateau Chingis
Hình 6. Các nước đế quốc xâu xé “cái bánh ngọt” Trung Quốc
Sau Chiến tranh thuốc phiện, các nước đế quốc từng bước xâu xé Trung Quốc.
Đến cuối thế kỉ XIX, Đức đã chiếm vùng Sơn Đông ; Anh chiếm vùng châu thổ sông
Dương Tử (Trường Giang) ; Pháp chiếm vùng Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông;
Nga, Nhật Bản chiếm đóng vùng Đông Bắc...
?) Xác định trên bản đồ Trung Quốc (treo tường) những vùng bị các nước đế quốc
chiếm đóng.
2 | Phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc
từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
Trước sự xâm lược của các nước đế quốc và thái độ thoả hiệp của triều đình
Mãn Thanh, từ giữa thế kỉ XIX nhân dân Trung Quốc liên tục nổi dậy đấu tranh
chống thực dân, phong kiến.
13 |
10_3_3 | Mở đầu là cuộc khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc dưới sự lãnh đạo của
Hồng Tú Toàn, nổ ra ngày 1 - 1 - 1851 ở Kim Điền (Quảng Tây), sau đó lan rộng
ra nhiều địa phương khác. Đây là phong trào nông dân lớn nhất trong lịch sử
Trung Quốc. Cuộc khởi nghĩa kéo dài suốt 14 năm (từ 1851 đến 1864). Nghĩa quân
đã xây dựng được chính quyền Trung ương ở Thiên Kinh (tức Nam Kinh) và thi
hành nhiều chính sách tiến bộ. Lần đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc, chính sách
bình quân ruộng đất, quyền bình đẳng nam nữ... được đề ra.
Ngày 19 - 7 - 1864, được sự giúp đỡ của các nước đế quốc, chính quyền Mãn
Thanh đã tấn công Thiên Kinh, đàn áp phong trào. Cuộc khởi nghĩa thất bại.
Cuối thế kỉ XIX, trong bối cảnh các nước đế quốc tăng cường xâu xé Trung Quốc,
một số nhân vật tiến bộ thuộc giới sĩ phu Trung Quốc chủ trương tiến hành cải cách
để cứu vãn tình thế. Đó là cuộc vận động Duy tân năm Mậu Tuất (1898) do hai nhà
nho yêu nước Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu lãnh đạo, với sự đồng tình và ủng
hộ của vua Quang Tự. Phong trào phát triển chủ yếu trong các tầng lớp quan lại, sĩ
phu có ý thức tiếp thu tư tưởng tiên tiến mà không dựa vào lực lượng nhân dân. Vì
vậy, cuộc vận động Duy tân đã nhanh chóng thất bại khi vấp phải sự chống đối mạnh
mẽ của phái thủ cựu trong giai cấp phong kiến do Thái hậu Từ Hi cầm đầu.
Ngày 21 -9 -1898, khi phong trào Duy tân mới diễn ra hơn 100 ngày, Thái hậu
Từ Hi làm cuộc chính biến, ra lệnh bắt vua Quang Tự, tịch thu ấn tín, bắt và xử tử
những người lãnh đạo phái Duy tân ; Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu phải lánh
ra nước ngoài.
Gần như đồng thời với phong trào Duy tân, một cuộc khởi nghĩa vũ trang của
nông dân chống đế quốc đã diễn ra ở miền Bắc Trung Quốc - phong trào Nghĩa Hoà
đoàn. Bùng nổ ở Sơn Đông, phong trào nhanh chóng lan rộng ra Trực Lệ, Sơn Tây.
Nghĩa quân tấn công các sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh. Ngay sau đó, liên quân
8 nước (Anh, Nhật Bản, Đức, Mĩ, Nga, Pháp, Áo -Hung, I-ta-li-a) tiến vào Bắc
Kinh, đàn áp phong trào. Nghĩa Hoà đoàn đã chiến đấu chống xâm lăng, nhưng cuối
cùng bị đánh bại vì thiếu sự lãnh đạo thống nhất, thiếu vũ khí. Nhà Mãn Thanh lại
một lần nữa đầu hàng đế quốc, kí Điều ước Tân Sửu (1901), theo đó Trung Quốc
phải trả một khoản tiền lớn để bồi thường chiến tranh và buộc phải để cho các nước
đế quốc được quyền đóng quân ở Bắc Kinh. Với Điều ước Tân Sửu, Trung Quốc đã
thực sự trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến.
Nêu diễn biến chính của các phong trào yêu nước của nhân dân Trung Quốc từ giữa
thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.
14 |
10_3_4 | 3 Tôn Trung Sơn và Cách mạng Tân Hợi (1911)
Giai cấp tư sản Trung Quốc ra đời từ cuối thế kỉ XIX và đã lớn mạnh lên rất
nhiều vào đầu thế kỉ XX. Họ bị tư bản nước ngoài và triều đình phong kiến Mãn
Thanh chèn ép, kìm hãm. Dựa vào các cuộc đấu tranh bền bỉ của quần chúng nhân
dân, giai cấp tư sản Trung Quốc bắt đầu thành lập các tổ chức chính trị của mình.
Tôn Trung Sơn là đại diện ưu tú và là lãnh tụ của phong trào cách mạng theo khuynh
hướng dân chủ tư sản ở Trung Quốc.
Tôn Trung Sơn sinh năm 1866 ở tỉnh
Quảng Đông, trong một gia đình nông dân.
Năm 13 tuổi, ông đến học ở Hô-nô-lu-lu
(Ha-oai) vì có người anh buôn bán ở đấy.
Sau đó, ông tiếp tục học ở Hồng Công,
rồi học y khoa ở Quảng Châu. Ông đã đi
nhiều nước trên thế giới, có điều kiện
tiếp xúc với tư tưởng dân chủ Âu - Mĩ
một cách có hệ thống. Đứng trước nguy
cơ đất nước bị xâm lược ngày càng
nghiêm trọng, ông nhìn thấy rõ sự thối
nát của chính quyền Mãn Thanh nên
sớm nảy nở tư tưởng cách mạng lật đổ
triều Thanh, xây dựng một xã hội mới.
Hình 7. Tôn Trung Sơn
(1866 -1925)
Đầu năm 1905, phong trào đấu tranh chống đế quốc, chống phong kiến của
nhân dân Trung Quốc đã lan rộng khắp các tỉnh. Hoa kiều ở nước ngoài cũng nhiệt
liệt hưởng ứng phong trào. Trước tình hình đó, Tôn Trung Sơn từ châu Âu về
Nhật Bản, hội bàn với những người đứng đầu các tổ chức cách mạng trong nước để
thống nhất lực lượng thành một chính đảng. Tháng 8 - 1905, Trung Quốc Đồng minh
hội - chính đảng của giai cấp tư sản Trung Quốc ra đời.
Tham gia tổ chức này có trí thức tư sản, tiểu tư sản, địa chủ, thân sĩ bất bình với
nhà Thanh, cùng một số ít đại biểu công nông. Cương lĩnh chính trị của Đồng minh
hội, dựa trên học thuyết Tam dân của Tôn Trung Sơn, nêu rõ : “Dân tộc độc lập, dân
quyền tự do, dân sinh hạnh phúc”. Mục tiêu của Hội là đánh đổ Mãn Thanh, khôi phục
Trung Hoa, thành lập Dân quốc, thực hiện quyền bình đẳng về ruộng đất cho dân cày.
15 |
10_3_5 | Dưới sự lãnh đạo của Đồng minh hội, phong trào cách mạng Trung Quốc phát
triển theo con đường dân chủ tư sản. Tôn Trung Sơn và nhiều nhà cách mạng khác
đã tích cực chuẩn bị mọi mặt cho một cuộc khởi nghĩa vũ trang.
Ngày 9 - 5 - 1911, chính quyền Mãn Thanh ra sắc lệnh “Quốc hữu hoá đường
sắt”, thực chất là trao quyền kinh doanh đường sắt cho các nước đế quốc, bán rẻ
quyền lợi dân tộc. Sự kiện này đã gây nên một làn sóng căm phẫn công khai trong
quần chúng nhân dân và trong tầng lớp tư sản, châm ngòi cho một cuộc cách mạng.
Ngày 10 - 10 - 1911, Đồng minh hội phát động khởi nghĩa ở Vũ Xương. Cuộc
khởi nghĩa thắng lợi nhanh chóng và lan rộng ra tất cả các tỉnh miền Nam và miền
Trung Trung Quốc.
Ngày 29 - 12 - 1911, Quốc dân đại hội (gồm đại biểu các tỉnh nổ ra cách mạng)
họp ở Nam Kinh, tuyên bố thành lập Trung Hoa Dân quốc, bầu Tôn Trung Sơn làm
Đại Tổng thống, đứng đầu Chính phủ lâm thời. Tại đại hội này, Hiến pháp lâm thời
được thông qua, công nhận quyền bình đẳng và quyền tự do dân chủ của mọi công
dân, nhưng không đề cập đến vấn đề ruộng đất của nông dân như đã được ghi trong
Cương lĩnh của Đồng minh hội.
Lan Châu
Hoàng Hà
© Bắc Kinh
Trường Giang
Nam Kinh
Ân Vũ Xương
Thanh Đảo
BĐ.TRIỀU TIÊN
“Thượng Hải
THÁI
BÌNH
DƯƠNG
Đài Loan
Tây Giang
VIỆT NAM,
LÀO
Hải Nam
Hình 8. Lược đồ Cách mang
Nơi cách mạng bùng nổ
Phạm vi cách mạng
lan rộng
Nơi chính quyền
nhà Thanh còn tồn tại
Tân Hợi
Trước thắng lợi bước đầu của cách mạng, một số người lãnh đạo Đồng minh
hội chủ trương thương lượng với Viên Thế Khải - một đại thần của triều đình
16 |
10_4_1 | Mãn Thanh. Theo thoả thuận, sau khi đã ép buộc vua Thanh thoái vị, Tôn Trung Sơn
buộc phải từ chức (2 – 1912), ngày 6 – 3 – 1912 Viên Thế Khải tuyên thệ nhậm
chức Đại Tổng thống Trung Hoa Dân quốc. Trên thực tế, cách mạng đến đây chấm dứt.
Các thế lực phong kiến quân phiệt lên nắm chính quyền.
Cách mạng Tân Hợi là cuộc cách mạng dân chủ tư sản, đã lật đổ triều đại
Mãn Thanh, chấm dứt chế độ quân chủ chuyên chế tồn tại lâu đời ở Trung Quốc, mở
đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển và có ảnh hưởng nhất định đến cuộc đấu tranh
giải phóng dân tộc ở một số nước châu Á. Cách mạng Tân Hợi tuy thành lập “Dân quốc”
nhưng đã không thủ tiêu thực sự giai cấp phong kiến, không đụng chạm đến các nước
đế quốc xâm lược và không giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.
? ) Dựa trên lược đồ (hình 8), trình bày diễn biến chính của Cách mạng Tân Hợi.
Câu hỏi và bài tập
1. Nêu kết quả của Cách mạng Tân Hợi. Vì sao gọi cuộc cách mạng này
là cuộc cách mạng tư sản không triệt để ?
2. Nhận xét về phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc từ giữa
thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.
Bài 4
CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á
(Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX)
Đông Nam Á là một khu vực khá rộng, bao gồm nhiều quốc gia trên lục
địa và hải đảo, sớm trở thành mục tiêu xâm lược của các nước thực dân
phương Tây. Từ nửa sau thế kỉ XIX, các nước ở Đông Nam Á đều trở
thành thuộc địa, trừ Xiêm(1) là giữ được độc lập nhưng bị lệ thuộc nước
ngoài về nhiều mặt. Sự xâm lược và đô hộ của các nước đế quốc thực
dân đã gây nên những chuyển biến lớn trong xã hội, đưa đến những
phong trào đấu tranh mạnh mẽ vì độc lập dân tộc và tiến bộ xã hội ở các
nước Đông Nam Á.
(1) Từ năm 1939, nước Xiêm đổi tên thành Thái Lan.
17 |
10_4_2 | 18
1 Quá trình xâm lược của chủ nghĩa thực dân vào các nước
Đông Nam Á
Từ giữa thế kỉ XIX, khi các nước châu Âu và Bắc Mĩ căn bản đã hoàn thành
cách mạng tư sản, đua nhau bành trướng thế lực, xâm chiếm thuộc địa thì ở hầu hết
các nước khu vực Đông Nam Á, chế độ phong kiến vẫn giữ địa vị thống trị và đều
lâm vào cuộc khủng hoảng triền miên về chính trị, kinh tế, xã hội. Nhân cơ hội này,
các nước thực dân phương Tây mở rộng và từng bước hoàn thành việc xâm lược các
nước Đông Nam Á, trừ Xiêm.
Ở In-đô-nê-xi-a, ngay từ thế kỉ XV, XVI thực dân Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha,
Hà Lan đã có mặt và từng bước chiếm lĩnh thị trường. Đến giữa thế kỉ XIX,
Hà Lan hoàn thành việc xâm chiếm và thiết lập nền thống trị thực dân
trên đất nước này.
Phi-líp-pin cũng bị thực dân Tây Ban Nha thống trị từ giữa thế kỉ XVI.
Sau khi giành thắng lợi trong cuộc chiến tranh với Tây Ban Nha năm
1898, đế quốc Mĩ liền tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Phi-líp-pin
(1899 - 1902) và biến quần đảo này thành thuộc địa của mình.
TRUNG QUỐC
MIEN
DIEN
ẤN ĐỘ
(A)
(MIAN-MA)
ẤN
XIÊM
(THÁI LAN)
CAM
PU-
• BIỂN
CHIA
HP)
ĐỘ
AN-DA-MAN",
VIỆT NAM
(P)
PO
Sa
ÔNG
Đa. Trường Sa
MET NAM)
(VIET NA
BIẾN
DƯƠNG
(A) Thuộc Anh
(P) Thuộc Pháp
(H) Thuộc Hà Lan
(T)
Thuộc Tây Ban Nha
MÄ LAI
(A)
BRU-NAY (A
" ( "MA - L² A 1 - ·X 1 - A+
OXIN-GA-PO)
IN-DO-NE-XI-A (H)
BIỂN GIA - VA
(B) Thuộc Bồ Đào Nha
(THÁI LAN) Tên quốc gia ngày nay
.- Biên giới quốc gia
ngày nay
Hình 9. Lược đồ Đông Nam Á cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
THÁI
BÌNH
DƯƠNG
PHI-LÍP-PIN
DONG
TI-MO
(B) |
10_4_3 | Ở Miến Điện (nay là Mi-an-ma), từ năm 1824 đến năm 1885, thực dân Anh
đã tiến hành 3 cuộc chiến tranh xâm lược. Năm 1885, Anh thôn tính
Miến Điện rồi sáp nhập nước này vào thành một tỉnh của Ấn Độ thuộc Anh.
Mã Lai (nay thuộc Ma-lai-xi-a và Xin-ga-po) sớm bị các nước tư bản nhòm
ngó, can thiệp. Đến đầu thế kỉ XX, Mã Lai hoàn toàn trở thành thuộc địa
của Anh.
Ba nước Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia là đối tượng xâm lược của thực dân
Pháp. Đến cuối thế kỉ XIX, Pháp đã hoàn thành việc xâm lược và bắt đầu
thi hành chính sách bóc lột, khai thác thuộc địa.
Xiêm trong nửa sau thế kỉ XIX trở thành “vùng đệm” của đế quốc Anh và
Pháp. Với chính sách ngoại giao mềm dẻo, khôn khéo của vua Ra-ma V,
Xiêm là nước duy nhất ở Đông Nam Á giữ được nền độc lập tương đối về
chính trị.
Dựa vào lược đồ (Hình 9), trình bày những nét chính về quá trình xâm lược của các
nước đế quốc ở Đông Nam Á.
2 Phong trào chống thực dân Hà Lan của nhân dân In-đô-nê-xi-a
Ở In-đô-nê-xi-a, sau thất bại của cuộc khởi nghĩa do Đi-pô-nê-gô-rô lãnh đạo
trong những năm 1825 - 1830, nhân dân A-chê đã anh dũng chiến đấu chống lại
3 000 quân Hà Lan đổ bộ lên vùng này vào tháng 10 - 1873.
Để chống lại quân xâm lược, nhân dân In-đô-nê-xi-a đã tiến hành cuộc chiến
tranh du kích. Quân Hà Lan tuy chiếm được hoàng cung nhưng vẫn không
chinh phục được A-chê. Tiếp đó là các cuộc khởi nghĩa ở Tây Xu-ma-tơ-ra
(1873 - 1909), Ba Tắc (1878 - 1907), Ca-li-man-tan (1884 - 1886).
Phong trào đấu tranh của nông dân nổ ra mạnh mẽ. Điển hình là cuộc khởi
nghĩa nông dân năm 1890 do Sa-min lãnh đạo.
Sa-min không thừa nhận nền thống trị của Hà Lan nên đã vận động nhân
dân, chủ yếu là nông dân, chống lại những thứ thuế vô lí của bọn thực dân.
Ông chủ trương xây dựng một đất nước mà mọi người đều có việc làm và
được hưởng hạnh phúc. Ông đã tuyên truyền, động viên, tổ chức quần
chúng nhân dân chống lại ách áp bức, bóc lột, bất công.
Phong trào công nhân cũng sớm hình thành với sự ra đời của các tổ chức : Hiệp
hội công nhân đường sắt (1905), Hiệp hội công nhân xe lửa (1908)... Tháng 12 - 1914,
Liên minh xã hội dân chủ In-đô-nê-xi-a ra đời, nhằm tuyên truyền chủ nghĩa Mác
trong công nhân, đặt cơ sở cho sự thành lập Đảng Cộng sản (5 - 1920). Giai cấp
19 |
10_4_4 | tư sản dân tộc, tầng lớp trí thức tiếp thu tư tưởng dân chủ tư sản châu Âu đóng vai
trò nhất định trong phong trào yêu nước ở In-đô-nê-xi-a đầu thế kỉ XX.
?
Hãy nêu những nét lớn trong phong trào đấu tranh chống thực dân Hà Lan của nhân dân
In-đô-nê-xi-a cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.
3 Phong trào chống thực dân ở Phi-líp-pin
Từ giữa thế kỉ XVI, Phi-líp-pin đã trở thành thuộc địa của Tây Ban Nha. Trong
hơn 300 năm đô hộ, thực dân Tây Ban Nha đã ra sức khai thác các đồn điền, hầm
mỏ... ở Phi-líp-pin phục vụ cho chính quốc. Đứng đầu bộ máy hành chính là viên
Toàn quyền người Tây Ban Nha. Việc cai trị các tỉnh cũng nằm trong tay các tổng
đốc người Tây Ban Nha. Hầu hết cư dân ở đây theo đạo Thiên Chúa do người Tây
Ban Nha truyền đến. Chỉ có một số cư dân ở phía nam (đảo Min-đa-nao) theo đạo
Hồi, nhưng lại bị phân biệt đối xử rất tồi tệ. Những điều đó làm cho mâu thuẫn giữa
nhân dân Phi-líp-pin với thực dân Tây Ban Nha ngày càng trở nên gay gắt.
Năm 1872, nhân dân thành phố Ca-vi-tô nổi dậy khởi nghĩa, hô vang khẩu hiệu
“Đả đảo bọn Tây Ban Nha !”, tấn công vào các đồn trú của quân đội Tây Ban Nha,
làm chủ Ca-vi-tô trong 3 ngày. Cuối cùng, cuộc khởi nghĩa thất bại, những người
lãnh đạo bị bắt và bị xử tử.
Vào những năm 90 của thế kỉ XIX, ở Phi-líp-pin xuất hiện hai xu hướng chính
trong phong trào giải phóng dân tộc.
Hình 10. Hô-xê Ri-dan
(1861-1896)
Thứ nhất là xu hướng cải cách của Hô-xê Ri-dan.
Năm 1892, Hô-xê Ri-dan thành lập “Liên minh
Phi-líp-pin”, thu nạp nhiều trí thức yêu nước, địa chủ
và tư sản tiến bộ cùng một số dân nghèo. Liên minh
chủ trương tuyên truyền, khơi dậy ý thức dân tộc, đấu
tranh đòi quyền bình đẳng cho người Phi-líp-pin.
Thứ hai là xu hướng bạo động của Bô-ni-pha-xi-ô.
Không tán thành đường lối cải cách ôn hoà,
tháng 7 - 1892, Bô-ni-pha-xi-ô tách khỏi Liên minh
Phi-líp-pin, thành lập “Liên hiệp những người con yêu
quý của nhân dân” - viết tắt là KATIPUNAN.
20
20 |
10_4_5 | Ngày 28 - 8 1896, Bô-ni-pha-xi-ô phát
lệnh khởi nghĩa với khẩu hiệu “Chiến thắng hay
là chết !”, được nhân dân hưởng ứng nhiệt liệt.
Phong trào kháng chiến chống thực dân lan
rộng toàn quần đảo. Tại nhiều vùng giải phóng,
chính quyền nhân dân do KATIPUNAN lãnh
đạo đã được thiết lập, tiến hành chia ruộng đất
cho nông dân, tiến tới thành lập nền cộng hoà.
Sau đó, Bô-ni-pha-xi-ô bị sát hại, KATIPUNAN
tan rã (1897).
Hình 11. Bô-ni-pha-xi-ô
(1863-1897)
Vào lúc này, đế quốc Mĩ đang tìm cách bành
trướng sang bờ Tây Thái Bình Dương nên đã
không bỏ lỡ cơ hội. Tháng 4 - 1898, Mĩ gây chiến
với Tây Ban Nha dưới danh nghĩa ủng hộ cuộc đấu tranh chống thực dân của nhân
dân Phi-líp-pin. Tháng 6 - 1898, Mĩ dựng A-ghi-nan-đô lên làm Tổng thống nước
Cộng hoà Phi-líp-pin. Sau khi Tây Ban Nha thua trận, quân Mĩ đổ bộ chiếm Ma-ni-
la và nhiều nơi trên quần đảo. Nghĩa quân Phi-líp-pin chuyển sang đấu tranh chống
Mĩ xâm lược. Cuộc kháng chiến của nhân dân Phi-líp-pin chống Mĩ diễn ra trong
tình trạng không cân sức, kéo dài đến năm 1902 thì bị dập tắt. Từ đây,
Phi-líp-pin trở thành thuộc địa của Mĩ.
Cuộc khởi nghĩa năm 1896 ở Phi-líp-pin được coi là cuộc cách mạng mang tính
chất tư sản, chống đế quốc đầu tiên ở Đông Nam Á, đánh dấu sự thức tỉnh của nhân
dân Phi-líp-pin trong cuộc đấu tranh giành độc lập cho Tổ quốc.
- So sánh những điểm giống và khác nhau giữa 2 xu hướng đấu tranh ở Phi-líp-pin.
- Cách mạng năm 1896 ở Phi-líp-pin diễn ra như thế nào ?
- Âm mưu và thủ đoạn của Mĩ đối với Phi-líp-pin như thế nào ?
21 |
10_4_6 | 4 Phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân
Cam-pu-chia
Vào nửa sau thế kỉ XIX, trong quá trình tiến hành chiến tranh xâm lược
Việt Nam, thực dân Pháp đã từng bước xâm chiếm Cam-pu-chia và Lào.
Năm 1863, Pháp gây áp lực buộc vua Cam-pu-chia là Nô-rô-đôm phải chấp
nhận quyền bảo hộ của chúng. Sau khi gạt bỏ ảnh hưởng của Xiêm đối với triều
đình Phnôm Pênh, Pháp buộc vua Nô-rô-đôm kí Hiệp ước 1884, biến Cam-pu-chia
thành thuộc địa của Pháp.
Ách thống trị của thực dân Pháp đã gây nên nỗi bất bình trong hoàng tộc và các
tầng lớp nhân dân. Nhiều cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp diễn ra sôi nổi trong
cả nước.
Mở đầu là cuộc khởi nghĩa lớn của Hoàng thân Si-vô-tha, kéo dài hơn 30 năm
(1861-1892).
Si-vô-tha là em cùng cha khác mẹ với Nô-rô-đôm. Bất bình về thái độ nhu
nhược của triều đình đối với quân Xiêm và quân Pháp, ông đã tập hợp
đông đảo quần chúng nhân dân nổi dậy khởi nghĩa, tấn công thẳng vào
quân Pháp ở cố đô U-đông và Phnôm Pênh, mở rộng địa bàn hoạt động.
Đến tháng 10 - 1892, ông qua đời vì bệnh nặng ; sau đó phong trào suy yếu
dần và tan rã.
Cuộc khởi nghĩa của A-cha Xoa (1863 - 1866) diễn ra ở các tỉnh giáp với biên
giới Việt Nam, đã gây cho thực dân Pháp nhiều tổn thất to lớn.
Ban đầu, A-cha Xoa tham gia phong trào của Si-vô-tha. Do phong trào này
bị đàn áp, ông và nhiều nghĩa quân phải lánh sang Việt Nam - ở vùng
Châu Đốc, Tịnh Biên. Nhân dân Việt Nam sẵn sàng giúp đỡ A-cha Xoa
chống Pháp.
Từ vùng núi Thất Sơn, A-cha Xoa lấy Châu Đốc, Hà Tiên làm bàn đạp tấn
công quân Pháp ở Cam-pu-chia. Năm 1864, có lần nghĩa quân đã chiếm được
tỉnh Cam-pốt và áp sát Phnôm Pênh. Hoạt động của nghĩa quân trong các
năm 1864 1865 càng mạnh mẽ. Biên giới Việt Nam - Cam-pu-chia trở
thành vùng căn cứ cho cuộc khởi nghĩa của A-cha Xoa. Ngày 19 - 3 -1866, do
bị thương nặng, A-cha Xoa bị Pháp bắt.
22
22 |
10_4_7 | Cuộc khởi nghĩa của Pu-côm-bộ (1866 -1867) không chỉ thể hiện tinh thần anh
dũng, bất khuất của nhân dân Cam-pu-chia mà còn là biểu tượng về liên minh chiến
đấu của nhân dân hai nước Việt Nam và Cam-pu-chia trong cuộc đấu tranh chống
thực dân Pháp xâm lược.
?
Pu-côm-bô là nhà sư có uy tín trong nhân dân, từng lánh nạn ở Nam Lào
trong 17 năm. Năm 1866, ông phát động cuộc khởi nghĩa chống Pháp và
lập căn cứ ở Tây Ninh. Nghĩa quân gồm người Khơ-me, người Chăm,
người Xtiêng, người Kinh. Trương Quyền (con Trương Định) và Võ Duy
Dương (Thiên hộ Dương) đã liên kết với nghĩa quân Pu-côm-bộ đánh
Pháp. Khi lực lượng lớn mạnh, Pu-côm-bô tiến quân về nước, kiểm soát
Pa-man, tấn công U-đông (17 - 12 - 1866). Nhân dân Việt Nam ở ba tỉnh
miền Tây Nam Kì thường xuyên cung cấp lương thực, vũ khí cho nghĩa
quân. Ngày 3 - 12 - 1867, Pu-côm-bô hi sinh trong chiến đấu.
- Trình bày diễn biến chính các cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp của nhân dân
Cam-pu-chia.
- Nhân dân hai nước Việt Nam và Cam-pu-chia đã đoàn kết chiến đấu như thế nào
trong các cuộc khởi nghĩa của A-cha Xoa và Pu-côm-bô ?
5 | Phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân Lào
đầu thế kỉ XX
Khi tiến hành xâm lược Việt Nam và Cam-pu-chia, thực dân Pháp đã tính đến việc
thôn tính Lào. Năm 1865, nhiều đoàn thám hiểm người Pháp đi ngược sông Mê Công
lên thượng nguồn để thăm dò khả năng xâm nhập Lào, gây sức ép buộc triều đình
Luông Pha-bang phải công nhận nền thống trị của Pháp. Tiến hành đàm phán với
Xiêm, Pháp đạt được Hiệp ước 1893, theo đó Chính phủ Xiêm thừa nhận quyền cai trị
của Pháp ở Lào. Như vậy, Lào thực sự biến thành thuộc địa của Pháp từ năm 1893.
Ngay từ đầu thế kỉ XX, nhân dân Lào đã tiến hành nhiều cuộc đấu tranh bất
khuất trên toàn lãnh thổ để chống lại ách nô dịch tàn bạo của thực dân Pháp. Mở
đầu là cuộc khởi nghĩa của nhân dân Lào (1901 1903) dưới sự chỉ huy của
Pha-ca-đuốc. Phong trào đã phát triển nhanh chóng, giải phóng Xa-van-na-khét,
mở rộng hoạt động sang cả vùng biên giới Lào - Việt.
-
23 |
10_4_8 | Cuộc khởi nghĩa trên cao nguyên Bô-lô-ven, do Ong Kẹo, Com-ma-đam chỉ
huy, nổ ra năm 1901 và kéo dài đến năm 1937.
Các cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp của nhân dân ba nước Đông
Dương cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX mặc dù diễn ra rất sôi nổi, quyết liệt, thể
hiện tinh thần đấu tranh bất khuất vì độc lập tự do của mỗi dân tộc, song đều thất
bại. Nguyên nhân là do các phong trào này đều mang tính tự phát, thiếu đường
lối đúng và thiếu tổ chức mạnh. Những cuộc khởi nghĩa đó đã thể hiện tinh thần
yêu nước và tình đoàn kết của nhân dân ba nước Đông Dương trong cuộc đấu
tranh chống thực dân Pháp.
?) Nêu những cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào chống Pháp của nhân dân Lào
đầu thế kỉ XX.
6 Xiêm giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
Vào giữa thế kỉ XIX, cũng như các nước ở Đông Nam Á, Vương quốc Xiêm
đứng trước sự đe doạ xâm nhập của thực dân phương Tây, nhất là Anh và Pháp.
Triều đại Ra-ma, được thiết lập năm 1752, theo đuổi chính sách đóng cửa, ngăn
cản thương nhân và giáo sĩ phương Tây vào Xiêm. Đến thời vua Mông-kút
(Ra-ma IV, trị vì từ năm 1851 đến năm 1868) chủ trương mở cửa buôn bán với bên
ngoài, lợi dụng sự kiềm chế lẫn nhau giữa các nước tư bản để bảo vệ nền độc lập
của đất nước.
Ra-ma IV là vua Xiêm đầu tiên giỏi tiếng Anh, tiếng Latinh, nghiên cứu
và tiếp thu nền văn minh phương Tây, tiếp xúc với các nhà truyền giáo
Âu -Mĩ và đặc biệt chú ý đến đường lối đối ngoại của Vương quốc.
Năm 1868, Chu-la-long-con lên ngôi (Ra-ma V, trị vì từ năm 1868 đến năm
1910). Là người uyên bác, hấp thụ văn hoá phương Tây, tiếp nối chính sách cải
cách của vua cha, ông ra lệnh xoá bỏ hoàn toàn chế độ nô lệ vì nợ, giải phóng
người lao động để họ được tự do làm ăn sinh sống ; đồng thời, xoá bỏ cho nông
dân nghĩa vụ lao dịch 3 tháng trên các công trường nhà nước, giảm nhẹ thuế
ruộng. Những biện pháp trên đã có tác dụng tích cực đối với sản xuất nông
nghiệp : nâng cao năng suất lúa, tăng nhanh lượng gạo xuất khẩu ; việc xuất khẩu
gỗ tếch cũng được đẩy mạnh.
24 |
10_4_9 | Lượng gạo xuất khẩu năm 1885 là 22,5 vạn tấn, năm 1890 là 48 vạn tấn,
năm 1895 là 46,5 vạn tấn, năm 1900 là 50 vạn tấn. Lượng gỗ xuất khẩu
trong 10 năm (1885 - 1895) tăng gấp 4 lần, từ 15,2 nghìn tấn lên
61,3 nghìn tấn.
Nhà nước khuyến khích tư nhân bỏ vốn kinh doanh công thương nghiệp, xây
dựng nhà máy xay xát lúa gạo, nhà máy cưa, mở hiệu buôn bán và ngân hàng.
Năm 1890, ở Băng Cốc có 25 nhà máy xay xát, 4 nhà máy cưa, đường xe
điện được xây dựng sớm nhất Đông Nam Á (1887).
Năm 1892, Ra-ma V đã tiến hành hàng loạt cải cách theo khuôn mẫu các nước
phương Tây về hành chính, tài chính, quân sự, giáo dục..., tạo cho nước Xiêm một
bộ mặt mới, phát triển theo hướng tư bản chủ nghĩa.
Anh
Với chính sách cải cách hành chính, vua vẫn là người có quyền lực tối cao,
song bên cạnh vua có Hội đồng Nhà nước, đóng vai trò là cơ quan tư vấn,
khởi thảo luật pháp, hoạt động gần như một nghị viện. Bộ máy hành pháp
của triều đình được thay bằng Hội đồng Chính phủ, gồm 12 bộ trưởng, do
các hoàng thân du học ở phương Tây về đảm nhiệm. Hệ thống toà án,
trường học đều được tổ chức lại theo kiểu châu Âu. Quân đội được trang bị
và huấn luyện theo phương pháp hiện đại. Tư bản nước ngoài được phép
đầu tư kinh doanh ở Xiêm...
Ra-ma V đặc biệt quan tâm đến hoạt động ngoại giao. Nhờ chính sách ngoại
giao mềm dẻo, nước Xiêm vừa lợi dụng vị trí nước “đệm” giữa hai thế lực đế quốc
Pháp, vừa cắt nhượng một số vùng đất phụ thuộc (vốn là lãnh thổ của
Cam-pu-chia, Lào và Mã Lai) để giữ gìn chủ quyền của đất nước. Nhờ vậy, Xiêm
không bị biến thành thuộc địa như các nước trong khu vực, mà vẫn giữ được độc
lập, mặc dù chịu nhiều lệ thuộc về chính trị, kinh tế vào Anh và Pháp.
- Trình bày các biện pháp cải cách của Ra-ma V.
- Những cải cách của Ra-ma V có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển
của Xiêm ?
55
25 |
10_5_1 | Câu hỏi và bài tập
1. Nêu những nét chính về tình hình các nước Đông Nam Á vào cuối
thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.
2. Em có nhận xét gì về hình thức đấu tranh giải phóng dân tộc ở Đông
Nam Á cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX ?
3. Vì sao Xiêm là nước duy nhất trong khu vực Đông Nam Á không trở
thành thuộc địa của các nước phương Tây ?
Bài 5
CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LATINH
(Thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX)
Nếu trong thế kỉ XVIII, thế giới chứng kiến sự thắng thế của chủ nghĩa tư
bản đối với chế độ phong kiến thì thế kỉ XIX là thế kỉ đẩy mạnh xâm chiếm
thuộc địa của các nước tư bản Âu - Mĩ. Cũng như châu Á, các nước châu
Phi và khu vực Mĩ Latinh không thoát khỏi cơn lốc xâm lược đó. Nhân
dân các dân tộc ở đây đã liên tục nổi dậy đấu tranh chống chủ nghĩa thực
dân, giải phóng dân tộc, tiêu biểu là phong trào ở An-giê-ri, Ai Cập,
Xu-đăng, Ê-ti-ô-pi-a... (châu Phi) ; ở Ha-i-ti, Mê-hi-cô, Ác-hen-ti-na...
(khu vực Mĩ Latinh).
1 Châu Phi
Châu Phi là một lục địa lớn, giàu tài nguyên thiên nhiên, là một trong những
cái nôi của văn minh nhân loại. Trước khi thực dân châu Âu xâm chiếm và phân
chia châu Phi, phần lớn nhân dân ở đây đã biết dùng đồ sắt. Nghề dệt và nghề gốm
phát triển, nghề chăn nuôi và trồng trọt phổ biến. Nhưng bắt đầu từ giữa thế kỉ XIX,
cuộc sống yên ổn, tài nguyên phong phú và nền văn hoá lâu đời của họ đã bị thực
dân châu Âu xâm phạm, phá hoại, cướp bóc. Đặc biệt vào những năm 70, 80 của
thế kỉ XIX, sau khi hoàn thành kênh đào Xuy-ê, các nước tư bản phương Tây đua
nhau xâu xé châu Phi.
26
46 |
10_5_2 | Năm 1882, sau cuộc cạnh tranh quyết liệt với Pháp, Anh độc chiếm Ai Cập,
kiểm soát kênh đào Xuy-ê. Tiếp đó, Anh chiếm Nam Phi, Tây Ni-giê-ri-a,
Bờ Biển Vàng, Gam-bi-a (Tây Phi), Kê-ni-a, U-gan-đa, Xô-ma-li,
Đông Xu-đăng, một phần Đông Phi...
Pháp đứng thứ hai trong việc xâm chiếm thuộc địa châu Phi (sau Anh),
gồm một phần Tây Phi, miền Xích đạo châu Phi, Ma-đa-ga-xca, một phần
Xô-ma-li, An-giê-ri, Tuy-ni-di, Xa-ha-ra.
Đức chiếm Ca-mơ-run, Tô-gô, Tây Nam Phi, Tan-da-ni-a.
Bỉ làm chủ phần lớn Công-gô.
Bồ Đào Nha giành được Mô-dăm-bích, Ăng-gô-la và một phần Ghi-nê.
Đến đầu thế kỉ XX, việc phân chia thuộc địa giữa các đế quốc ở châu Phi căn
bản đã hoàn thành.
Chế độ cai trị hà khắc của chủ nghĩa thực dân đã làm bùng lên ngọn lửa đấu
tranh giành độc lập của nhân dân châu Phi.
QD. Ma-day-ra
QĐ, Canari
ÐA I
CHÂU ÂU,
BIÉN DEN
TRUNG
BIEN CA-XPI
CHÂU Á
HẢI
| Thuộc địa Bỉ
Thuộc địa Anh
Thuộc địa Đức
Thuộc địa Pháp
Thuộc địa I-ta-li-a
- Thuộc địa Bồ Đào Nha
Li... Thuộc địa Tây Ban Nha
| Quốc gia độc lập
D Ư Ợ NG
Hình 12. Lược đồ thuộc địa của các nước đế quốc ở châu Phi đầu thế kỉ XX
Ở An-giê-ri, cuộc khởi nghĩa của Áp-đen Ca-đe kéo dài từ năm 1830 đến năm 1847,
thu hút đông đảo nhân dân tham gia đấu tranh. Thực dân Pháp phải mất hàng chục
năm mới chinh phục được nước này.
27 |
10_5_3 | Ở Ai Cập, năm 1879 một số trí thức và sĩ quan yêu nước đã thành lập tổ chức chính
trị bí mật “Ai Cập trẻ”, đề ra những cải cách mang tính chất tư sản, do Đại tá Át-mét
A-ra-bi lãnh đạo. Các nước đế quốc phải can thiệp mạnh mới ngăn chặn được cuộc
đấu tranh yêu nước của nhân dân Ai Cập (1882).
Ở Xu-đăng, ngay từ năm 1882 thực dân Anh đã vấp phải sự kháng cự mạnh mẽ của
nhân dân dưới sự lãnh đạo của nhà truyền giáo trẻ Mu-ha-mét Át-mét. Năm 1898,
thực dân Anh được các nước đế quốc khác giúp đỡ, bao vây Xu-đăng, gây ra một cuộc
thảm sát đẫm máu ; phong trào đấu tranh ở đây thất bại.
Nổi bật trong cuộc đấu tranh của nhân dân châu Phi chống thực dân phương
Tây là cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của nhân dân Ê-ti-ô-pi-a. Năm 1889,
thực dân I-ta-li-a tiến sâu vào nội địa, đánh chiếm một số vùng ở Ê-ti-ô-pi-a, nhưng
chúng đã vấp phải sự kháng cự quyết liệt của nhân dân. Ngày 1 - 3 - 1896, quân I-
ta-li-a thảm bại ở A-dua. Quân đội Ê-ti-ô-pi-a mặc dù bị tổn thất nặng, song đã bảo
vệ được nền độc lập của Tổ quốc. Cùng với Ê-ti-ô-pi-a, Li-bê-ri-a là nước giữ được
độc lập ở châu lục này trước sự xâm chiếm của các nước thực dân phương Tây hồi
cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX.
Nhìn chung, phong trào đấu tranh chống thực dân của nhân dân châu Phi tuy
diễn ra sôi nổi, thể hiện tinh thần yêu nước, nhưng do trình độ tổ chức thấp, lực
lượng chênh lệch, nên bị thực dân phương Tây đàn áp. Cuộc đấu tranh giải phóng
dân tộc ở châu Phi vẫn tiếp tục phát triển trong thế kỉ XX.
?) Hãy trình bày những cuộc đấu tranh tiêu biểu chống thực dân của nhân dân
châu Phi.
2 Khu vực Mĩ Latinh
Khu vực Mĩ Latinh là một bộ phận lãnh thổ rộng lớn của châu Mĩ, gồm một phần
Bắc Mĩ, toàn bộ Trung Mĩ, Nam Mĩ và những quần đảo thuộc vùng biển Ca-ri-bê.
Từ thế kỉ XVI, XVII, đa số các nước Mĩ Latinh lần lượt biến thành thuộc địa
của Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Chủ nghĩa thực dân thiết lập ở đây chế độ thống
trị rất phản động, gây ra nhiều tội ác dã man, tàn khốc. Vì vậy, cuộc đấu tranh giải
phóng dân tộc của nhân dân Mĩ Latinh diễn ra quyết liệt và nhiều nước giành được
độc lập ngay từ đầu thế kỉ XIX.
28 |
10_5_4 | Năm 1791, ở Ha-i-ti bùng nổ cuộc đấu tranh lớn của người da đen dưới sự lãnh
đạo của Tút-xanh Lu-véc-tuy-a. Năm 1804, cuộc đấu tranh giành được thắng lợi.
Ha-i-ti trở thành nước cộng hoà da đen đầu tiên ở Mĩ Latinh. Tuy nhiên, nền độc
lập của Ha-i-ti xác lập chưa được bao lâu thì quân Pháp trở lại đàn áp cuộc khởi
nghĩa, bắt giữ Lu-véc-tuy-a, phục hồi nền thống trị thực dân. Mặc dù thất bại, cuộc
khởi nghĩa ở Ha-i-ti đã có tiếng vang lớn, cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng
dân tộc ở Mĩ Latinh. Nối tiếp Ha-i-ti, nhiều cuộc đấu tranh giành độc lập khác đã
nổ ra ; nền cộng hoà ra đời ở một loạt nước trong khu vực : Ác-hen-ti-na năm 1816,
Mê-hi-cô và Pê-ru năm 1821... Như vậy, qua 2 thập niên đầu thế kỉ XIX đấu tranh
quyết liệt, các quốc gia độc lập ở Mĩ Latinh lần lượt hình thành. Chỉ còn một vài
vùng đất nhỏ như Guy-a-na, đảo Cu-ba, đảo Pu-éc-tô Ri-cô, quần đảo Ăng-ti... vẫn
còn trong tình trạng thuộc địa. Đây là thắng lợi to lớn của nhân dân Mĩ Latinh trong
cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân châu Âu.
Η ΟΑΚΙ
THÁI
BÌNH
MÊ-HI-CÔ
1821
VỊNH
MÊ-HI-CÔ
BỘ XẾ
-1
GOON-DU-RAT
A-GOA
NI-CA-RA
CÔ-XTA RICA,
GU-BA
HA-MAI-CA
BIỂN CA-RI-BÊ
1821
PA-NA-MA
1821
Ê-CU-A-DO
1830
HA-I-TI (1804)
:
DO-ME-NI-CA-NA
1844
VE-NÊ-XU-E-LA
1811
CÔ-LÔM-BIA
PÊ-RU
1821
1819
GUY-A-NA
XU-RI-NAM
- GÙY-AN (PHÁP)
BRA-XIN
D Ư Ơ N G
1822
BO-LI-VI-A
1825
PA-RA-GOAY
1811
AC-HEN-TI
1816
U-RU-GOAY
1828
BRA-XIN
1822
Tên nước
và năm giành được độc lập
Biên giới quốc gia ngày nay
Hình 13. Lược đồ khu vực Mĩ Latinh đầu thế kỉ XIX
I V G
TÂY
DUO N G
29 |
10_5_5 | 30
30
Sau khi giành được độc lập, nhiều nước Mĩ Latinh đã có những bước tiến bộ về
kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, nhân dân khu vực Mĩ Latinh còn phải tiếp tục đấu tranh
chống lại chính sách bành trướng của Mĩ đối với khu vực này. Năm 1823, vì muốn
độc chiếm vùng lãnh thổ giàu có này, Mĩ đã đưa ra học thuyết Mơn-rô : “Châu Mĩ
của người châu Mĩ”. Đến năm 1889, tổ chức “Liên minh dân tộc các nước cộng hoà
châu Mĩ” được thành lập, gọi tắt là Liên Mĩ, dưới sự chỉ huy của chính quyền
Oa-sinh-tơn. Năm 1898, Mĩ gây chiến với Tây Ban Nha để sau đó chiếm Phi-líp-pin,
Cu-ba, Pu-éc-tô Ri-cô... Từ đầu thế kỉ XX, Mĩ áp dụng chính sách “Cái gậy lớn” và
“Ngoại giao đồng đôla” để chiếm Pa-na-ma (1903), Đô-mi-ni-ca-na, Ni-ca-ra-goa,
kiểm soát Hôn-đu-rát (1911), chiếm Ha-i-ti (1914 - 1915) và 2 lần đem quân đánh
Mê-hi-cô (1914 và 1916). Dưới danh nghĩa đoàn kết với các nước châu Mĩ, chính
quyền Oa-sinh-tơn đã khống chế, biến khu vực Mĩ Latinh thành “sân sau” của đế
quốc Mĩ.
? ) Dựa vào lược đồ (hình 13), hãy nêu kết quả của cuộc đấu tranh giành độc lập ở khu
vực Mĩ Latinh đầu thế kỉ XIX.
Câu hỏi và bài tập
1. Hãy trình bày những nét lớn của lịch sử châu Phi thế kỉ XIX - đầu
thế kỉ XX.
2. Lập niên biểu cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân Mĩ Latinh
đầu thế kỉ XIX theo thứ tự : thời gian, tên nước, năm giành độc lập.
3. Chính sách bành trướng của Mĩ đối với khu vực Mĩ Latinh biểu hiện
như thế nào ? |
10_6_1 | Chương II
CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
(1914-1918)
Bài 6 CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1914 – 1918)
Từ năm 1914 đến năm 1918, nhân loại đã phải trải qua một cuộc chiến
tranh thế giới tàn khốc, lôi cuốn vào vòng chiến hàng chục nước, chủ
yếu là ở châu Âu, đã gây nên những thiệt hại to lớn về người và của.
I – NGUYÊN NHÂN CỦA CHIẾN TRANH
Sự phát triển không đều về kinh tế và chính trị của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ
XIX − đầu thế kỉ XX đã làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các nước đế quốc.
Bên cạnh các đế quốc “già” (Anh, Pháp) với hệ thống thuộc địa rộng lớn là các đế
quốc “trẻ” (Mĩ, Đức, Nhật Bản) đang vươn lên mạnh mẽ về kinh tế, nhưng lại có quá
ít thuộc địa. Mâu thuẫn giữa các nước đế quốc về vấn đề thuộc địa là không tránh khỏi
và ngày càng trở nên gay gắt. Giới cầm quyền Đức đã vạch kế hoạch tiến hành cuộc
chiến tranh nhằm giành giật thuộc địa, chia lại thị trường. Nhật và Mĩ cũng ráo riết
hoạch định chiến lược bành trướng của mình. Vì vậy, ngay từ cuối thế kỉ XIX – đầu
thế kỉ XX, các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra ở nhiều nơi.
Sau Chiến tranh Trung – Nhật (1894 – 1895), Nhật Bản thôn tính Triều
Tiên, Mãn Châu, Đài Loan, Bành Hồ.
Sau Chiến tranh Mĩ – Tây Ban Nha (1898), Mĩ chiếm Phi-líp-pin, Cu-ba,
Pu-éc-tô Ri-cô...
Sau Chiến tranh Anh – Bô-ơ(1) (1899 – 1902), Anh chiếm vùng đất Nam Phi.
Sau Chiến tranh Nga – Nhật (1904 – 1905), Nhật Bản gạt Nga để khẳng định
quyền thống trị của mình trên bán đảo Triều Tiên, Mãn Châu và nam đảo
Xa-kha-lin.
(1) Người Bô-ơ gồm nhiều thế hệ người gốc Hà Lan di cư đến và sinh sống ở cực Nam
châu Phi, đã lập ra 2 quốc gia của họ là Ô-răng-giơ và Tơ-răng-xvan.
31 |
10_6_2 | Trong cuộc đua giành giật thuộc địa, đế quốc Đức là kẻ hung hăng nhất, vì có tiềm
lực kinh tế và quân sự nhưng lại ít thuộc địa. Thái độ của Đức đã làm quan hệ quốc tế
ở châu Âu ngày càng căng thẳng, đặc biệt là quan hệ giữa các nước đế quốc với nhau.
Từ những năm 80 của thế kỉ XIX, giới cầm quyền Đức đã vạch ra kế hoạch
chiến tranh nhằm chiếm hầu hết lãnh thổ châu Âu, vươn ra các thuộc địa
của Anh và Pháp ở châu Phi và châu Á. Năm 1882, Đức cùng Áo Hung và
I-ta-li-a thành lập liên minh tay ba, được gọi là phe Liên minh. Sau này,
I-ta-li-a rời khỏi Liên minh (1915), chống lại Đức.
Đối phó với âm mưu của Đức, Anh cũng chuẩn bị kế hoạch chiến tranh.
Anh, Pháp, Nga tuy có tranh chấp về thuộc địa, nhưng phải nhân nhượng
lẫn nhau, kí những bản hiệp ước tay đôi : Pháp - Nga (1890), Anh - Pháp
(1904), Anh -Nga (1907), hình thành phe Hiệp ước(1)
Như vậy, đến đầu thế kỉ XX, ở
châu Âu đã hình thành hai khối quân
sự đối đầu nhau. Cả hai khối đều ôm
mộng xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ
và thuộc địa của nhau, tăng cường
chạy đua vũ trang. Chính mâu thuẫn
giữa các nước đế quốc về vấn đề
thuộc địa, mà trước tiên là giữa đế
quốc Anh với đế quốc Đức, là nguyên
nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh.
Tình hình căng thẳng ở Ban-căng
từ năm 1912 đến năm 1913 đã tạo cơ
hội cho chiến tranh bùng nổ. Ngày
28 – 6 – 1914, Thái tử Áo – Hung bị
một người Xéc-bi ám sát tại Bô-xni-a.
Giới quân phiệt Đức, Áo chớp lấy cơ
hội đó để gây chiến tranh.
Các nước phe Liên minh
Các nước phe Hiệp ước
ĐAI
TÂY
00'
THỤY ĐIỂN
BAN-
TÍCH
NGA
NA UY!
0
BIẾN
BÁC
DAN
MACH
ΑΝΗΣ
ĐỨC
DƯƠNG
ÁO - HUNG
PHÁP
XEC-BI
RU-MA-NI
BUN-GA-RI
BIẾN
ĐEN
ĐÀO TÂY BAN NHA
NHA
FTA-LIA
ĐỊA
TRUNG
AN-BA-NI
O
THỔ NHĨ KÌ
Hình 14. Lược đồ hai khối quân sự trong
Chiến tranh thế giới thứ nhất
? ) Nguyên nhân sâu xa và duyên cớ trực tiếp của Chiến tranh thế giới thứ nhất là gì ?
32
(1) Sau này, phe Liên minh có thêm Thổ Nhĩ Kì (10 - 1914) và Bun-ga-ri (10 -1914). Phe Hiệp
ước có thêm Nhật Bản (8 - 1914), I-ta-li-a (5 - 1915), Ru-ma-ni (8 -1916), Mĩ (4 -1917). |
10_6_3 | II - DIỄN BIẾN CỦA CHIẾN TRANH
1 Giai đoạn thứ nhất (1914 -1916)
Ngày 28 - 7 - 1914, Áo - Hung tuyên chiến với Xéc-bi. Ngày 1 - 8, Đức tuyên
chiến với Nga, ngày 3 - 8 tuyên chiến với Pháp. Ngày 4 - 8, Anh tuyên chiến với
Đức. Chiến tranh đế quốc đã bùng nổ và nhanh chóng lan rộng thành chiến tranh
thế giới.
Mở đầu cuộc chiến, Đức dự định đánh bại Pháp một cách chớp nhoáng, sau đó
quay sang đánh Nga. Vì vậy, Đức tập trung phần lớn binh lực ở Mặt trận phía Tây,
và ngay trong đêm 3 - 8 - 1914 đã tràn vào Bỉ - một nước trung lập - rồi đánh thọc
sang Pháp. Đức chặn cả con đường ra biển không cho quân Anh sang tiếp viện.
Pa-ri bị uy hiếp, quân Pháp có nguy cơ bị tiêu diệt.
Giữa lúc đó, ở Mặt trận phía Đông, quân Nga tấn công vào Đông Phổ, buộc
Đức phải điều bớt quân từ Mặt trận phía Tây về chống lại quân Nga. Pa-ri được cứu
thoát. Lợi dụng thời cơ, đầu tháng 9 – 1914, Pháp phản công và giành thắng lợi trên
sông Mác-nơ. Quân Anh cũng đổ bộ lên lục địa châu Âu. Kế hoạch “đánh nhanh
thắng nhanh” của Đức đã thất bại. Quân của hai bên rút xuống chiến hào cầm cự
nhau dai dẳng trên một chiến tuyến dài 780 km, từ Biển Bắc tới biên giới Thụy Sĩ.
Năm 1915, Đức dồn binh lực sang Mặt trận phía Đông cùng quân Áo - Hung
tấn công Nga quyết liệt, định đè bẹp Nga. Chế độ Nga hoàng đang khủng hoảng
nghiêm trọng, nhưng Đức không đạt được mục đích loại Nga ra khỏi chiến tranh.
Cuối năm, hai bên đều ở trong thế cầm cự trên một mặt trận dài 1 200 km, từ sông
Đơ-nhi-ép đến vịnh Ri-ga.
Trong năm thứ hai của cuộc chiến tranh (1915), cả hai bên đều đưa ra những
phương tiện chiến tranh mới như xe tăng, sử dụng máy bay để trinh sát và ném bom,
thậm chí dùng cả hơi độc... Vì thế, hai bên đều bị thiệt hại khá nặng nề, nền kinh
tế bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Năm 1916, không tiêu diệt được quân Nga, Đức lại chuyển trọng tâm hoạt động
về Mặt trận phía Tây, mở chiến dịch tấn công Véc-đoong, hòng tiêu diệt quân chủ
lực của Pháp. Chiến sự ở đây diễn ra hết sức quyết liệt, kéo dài từ tháng 2 đến tháng
12 – 1916, làm gần 70 vạn người chết và bị thương. Quân Đức vẫn không hạ nổi
thành Véc-đoong, buộc phải rút lui.
33 |
10_6_4 | Chiến cuộc năm 1916 không đem lại ưu thế cho bên nào mà vẫn duy trì thế cầm
cự. Từ cuối năm 1916 trở đi, Đức, Áo - Hung từ thế chủ động chuyển sang phòng
ngự trên cả hai mặt trận.
Trong giai đoạn thứ nhất của chiến tranh, tình trạng khốn cùng của nhân dân
lao động ngày một thêm trầm trọng ; đói rét, bệnh tật và những tai hoạ do chiến
tranh gây ra ngày càng nhiều. Trong khi đó, bọn trùm công nghiệp chiến tranh đã
giàu lên nhanh chóng nhờ buôn bán vũ khí. Mâu thuẫn xã hội trong các nước tham
chiến trở nên vô cùng gay gắt. Chỉ hơn 2 năm chiến tranh, đã có gần 6 triệu người
chết và hơn 10 triệu người bị thương. Phong trào công nhân, phong trào quần chúng
phản đối chiến tranh phát triển nhanh chóng. Đến cuối năm 1916, tình thế cách
mạng đã xuất hiện ở nhiều nước châu Âu.
( ? ) Trình bày diễn biến chính trong giai đoạn đầu của cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất.
2 | Giai đoạn thứ hai (1917 - 1918)
Tháng 2 - 1917, nhân dân Nga dưới sự lãnh đạo của giai cấp vô sản, với khẩu
hiệu “Đả đảo chiến tranh”, “Đả đảo Nga hoàng”, “Biến chiến tranh đế quốc thành
nội chiến cách mạng”, đã tiến hành cuộc cách mạng dân chủ tư sản thành công. Chế
độ Nga hoàng bị lật đổ. Chính phủ lâm thời tư sản được thành lập và tiếp tục theo
đuổi chiến tranh.
Lúc này, Đức muốn cắt đứt đường tiếp tế trên biển của phe Hiệp ước liền sử
dụng phương tiện chiến tranh mới là tàu ngầm. Cuộc “chiến tranh tàu ngầm” gây
cho Anh nhiều thiệt hại.
Lúc đầu, Mĩ giữ thái độ “trung lập” trong chiến tranh. Thực ra, Mĩ muốn
lợi dụng chiến tranh để bán vũ khí cho cả hai phe và khi chiến tranh kết
thúc, dù thắng hay bại, các nước tham chiến đều bị suy yếu, còn Mĩ sẽ
khẳng định ưu thế của mình. Nhưng đến năm 1917, phong trào cách mạng
ở các nước dâng cao, Mĩ thấy cần phải kết thúc chiến tranh và đứng về phe
Hiệp ước.
Viện cớ tàu ngầm Đức vi phạm quyền tự do thương mại trên biển, tấn công cả
tàu buôn cập bến các nước thuộc phe “Hiệp ước”, ngày 2 -4 -1917 Mĩ tuyên chiến
với Đức. Sự tham chiến của Mĩ có lợi hơn cho phe Anh, Pháp, Nga.
34
=4 |
10_6_5 | Trong năm 1917, những cuộc phản công của phe Hiệp ước đều không
thành công. Pháp và Anh cố phá vỡ phòng tuyến của Đức và giải toả vòng
vây bờ biển, nhưng thất bại. Những cuộc tấn công của Nga cũng không
thành. Áo -Hung tỏ ra nao núng muốn cầu hoà, nhưng Nga và I-ta-li-a còn
nhiều tham vọng, không chấp nhận thương thuyết. Đức lại dồn lực lượng
đánh Nga và loại I-ta-li-a ra khỏi vòng chiến.
Tháng 11 - 1917, dưới sự lãnh đạo của Lê-nin và Đảng Bônsêvích, nhân dân
Nga đứng lên làm cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa - được gọi là Cách mạng tháng
Mười (theo lịch Nga). Nhà nước Xô viết ra đời, thông qua Sắc lệnh hoà bình,
kêu gọi chính phủ các nước tham chiến chấm dứt chiến tranh. Lời kêu gọi hoà bình
của Chính phủ Xô viết không được các nước trong phe Hiệp ước hưởng ứng vì Anh,
Pháp, Mĩ muốn kết thúc chiến tranh trên thế thắng. Trước tình thế đó, để bảo vệ
chính quyền non trẻ, Nhà nước Xô viết buộc phải kí riêng với Đức Hoà ước
Bret Litốp (3 - 3 - 1918). Nước Nga ra khỏi chiến tranh đế quốc.
Đầu năm 1918, lợi dụng khi quân Mĩ chưa sang đến châu Âu, quân Đức mở
liên tiếp 4 đợt tấn công với quy mô lớn trên mặt trận Pháp. Một lần nữa, Chính phủ
Pháp chuẩn bị rời khỏi Pa-ri. Tháng 7 - 1918, 65 vạn quân Mĩ đổ bộ vào châu Âu
cùng nhiều vũ khí, đạn dược. Mĩ trực tiếp tham chiến khi cả hai phe bị thiệt hại quá
nhiều, hết sức mỏi mệt, nên trở thành nước đứng đầu phe Hiệp ước thay Anh. Nhờ
đó, quân Pháp và Anh quay lại phản công mạnh mẽ quân Đức trên các mặt trận.
Ngày 18 - 7 - 1918, quân Pháp với 600 xe tăng phá vỡ phòng tuyến sông
Mác-nơ của Đức, bắt 3 vạn tù binh. Ngày 8 -8, liên quân Anh -Pháp với 400
xe tăng đã đập tan phòng tuyến sông Xen, tiêu diệt 16 sư đoàn quân Đức.
Ngày 12 -9, liên quân Pháp -Mĩ đánh Xanh Mi-hi-en, một phòng tuyến quan
trọng của Đức.
Từ cuối tháng 9 - 1918, quân Đức liên tiếp thất bại, phải bỏ chạy khỏi lãnh thổ
Pháp và Bỉ. Các nước đồng minh của Đức cũng bị tấn công liên tiếp, buộc phải đầu
hàng : Bun-ga-ri (29 - 9), Thổ Nhĩ Kì (30 - 10), Áo -Hung (2 - 11).
Trước nguy cơ thất bại, chính phủ mới được thành lập ở Đức (3 - 10 - 1918) đề nghị
thương lượng với Mĩ, nhưng không được chấp nhận, vì Mĩ muốn đánh đến cùng để buộc
Đức phải đầu hàng không điều kiện. Trong tình hình ấy, ngày 9 - 11 - 1918, cách mạng
bùng nổ ở Đức, Hoàng đế Vin-hem II phải chạy sang Hà Lan. Ngày 11 - 11 - 1918,
Đức phải kí hiệp định đầu hàng không điều kiện. Chiến tranh kết thúc với sự thất bại
hoàn toàn của phe Đức, Áo - Hung.
35 |
10_6_6 | 36
36
Hình 15. Đức kí hiệp định đầu hàng,
kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất
Nét nổi bật trong giai đoạn thứ hai của cuộc chiến tranh là gì ? Vì sao Mĩ tham gia
chiến tranh muộn ?
III - KẾT CỤC CỦA CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918) đã gây ra những thảm hoạ hết sức
nặng nề đối với nhân loại : khoảng 1,5 tỉ người bị lôi cuốn vào vòng khói lửa,
10 triệu người chết, trên 20 triệu người bị thương, nền kinh tế châu Âu bị kiệt quệ.
Nhiều thành phố, làng mạc, đường sá, cầu cống, nhà máy bị phá huỷ. Chi
phí cho chiến tranh lên tới 85 tỉ đôla. Các nước châu Âu đều trở thành
con nợ của Mĩ. Riêng nước Mĩ được hưởng lợi trong chiến tranh nhờ bán
vũ khí, đất nước không bị bom đạn tàn phá, thu nhập quốc dân tăng gấp
đôi, vốn đầu tư ra nước ngoài tăng 4 lần. Nhật Bản chiếm lại một số đảo
của Đức, nâng cao vị thế ở khu vực Đông Á và Thái Bình Dương.
Trong quá trình chiến tranh, thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga và
việc thành lập Nhà nước Xô viết đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện chính
trị thế giới.
2 ) Chiến tranh thế giới thứ nhất để lại những hậu quả gì ?
Câu hỏi và bài tập
1. Hãy phân tích tính chất của Chiến tranh thế giới thứ nhất.
2. Lập niên biểu về những sự kiện lớn của Chiến tranh thế giới thứ nhất. |
10_7_1 | Chương III
NHỮNG THÀNH TỰU VĂN HOÁ THỜI CẬN ĐẠI
Bài 7
NHỮNG THÀNH TỰU VĂN HOÁ
THỜI CẬN ĐẠI
Những biến động lịch sử từ đầu thời cận đại đến cuối thế kỉ XIX – đầu
thế kỉ XX tác động mạnh mẽ đến tình hình văn hoá. Nhiều thành tựu đã
đạt được trong các lĩnh vực văn học – nghệ thuật, tư tưởng.
1 Sự phát triển của văn hoá trong buổi đầu thời cận đại
Vào buổi đầu thời cận đại, văn học, nghệ thuật, tư tưởng có vai trò quan trọng
trong việc tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến và hình thành quan điểm,
tư tưởng của con người tư sản.
Về văn học, đây là thời kì xuất hiện nhiều nhà văn, nhà thơ lớn.
Ở phương Tây, tiêu biểu là ở Pháp, trong thế kỉ XVII đã xuất hiện các nhà văn,
nhà thơ lớn. Coóc-nây (1606 – 1684) là đại biểu xuất sắc cho nền bi kịch cổ điển
Pháp. La Phông-ten (1621 – 1695) là nhà ngụ ngôn và nhà văn cổ điển Pháp ; các
tác phẩm của ông có tác dụng giáo dục đối với mọi lứa tuổi, mọi thời đại.
Mô-li-e (1622 – 1673) là tác gia nổi tiếng của nền hài kịch cổ điển Pháp ; các tác
phẩm của ông thể hiện khát vọng công bằng, cuộc sống tốt đẹp của loài người.
Về âm nhạc có Bét-tô-ven – nhà soạn nhạc thiên tài người Đức. Sáng tác của
ông thấm đượm tinh thần dân chủ, cách mạng, trong đó nổi tiếng là những bản giao
hưởng số 3, số 5, số 9. Ngoài ra, còn có Mô-da (1756 – 1791) – nhà soạn nhạc vĩ
đại người Áo – người có những cống hiến to lớn cho nghệ thuật hợp xướng.
37 |
10_7_2 | Hình 16. Bét-tô-ven (1770 - 1827)
Về hội hoạ, Rem-bran (1606 - 1669) là hoạ sĩ, nhà đồ hoạ Hà Lan nổi tiếng thế
kỉ XVII về tranh chân dung, tranh phong cảnh với nhiều chất liệu - sơn dầu, khắc
kim loại...
-
Về tỏ tưởng, trào lưu Triết học Ánh sáng thế kỉ XVII - XVIII đã sản sinh ra nhiều
nhà tư tưởng lớn các nhà Khai sáng, có vai trò quan trọng trong sự thắng lợi của
Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII và sự phát triển tư tưởng của châu Âu.
Đó là Mông-te-xki-ơ (1689 - 1755), Vôn-te (1694 - 1778), Rút-xô (1712 - 1778),
nhà tư tưởng cấp tiến Mê-li-ê (1644 - 1729) và nhóm Bách khoa toàn thư do
Đi-đơ-rô (1713 - 1784) đứng đầu.
Các nhà Khai sáng thế kỉ XVII - XVIII được xem như “những người đi trước
dọn đường cho Cách mạng Pháp 1789 thắng lợi”.
? ) Lập bảng hệ thống về các tác giả, tác phẩm nổi tiếng thuộc các lĩnh vực văn học,
nghệ thuật vào buổi đầu thời cận đại.
2 Thành tựu của văn học, nghệ thuật
từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
a) Về văn học
Thời kì từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX đánh dấu sự thắng lợi hoàn toàn
của chủ nghĩa tư bản đối với chế độ phong kiến trên phạm vi thế giới và chủ nghĩa
tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.
38 |
10_7_3 | Ở phương Tây, khi giai cấp tư sản nắm quyền thống trị và mở rộng việc xâm
chiếm, đô hộ các nước thuộc địa thì đời sống của nhân dân lao động bị áp bức
ngày càng khốn khổ. Nhiều nhà văn, nhà thơ, những người hoạt động trên lĩnh
vực nghệ thuật đã phản ánh khá đầy đủ, toàn diện hiện thực xã hội trong tác phẩm
của mình.
Vích-to Huy-gô (1802 - 1885) là nhà thơ, nhà tiểu thuyết, nhà viết kịch Pháp.
Các tác phẩm của ông, đặc biệt xuất sắc là tiểu thuyết Những ngôời khốn khổ, thể
hiện lòng yêu thương vô hạn đối với những con người đau khổ, mong tìm những
giải pháp đem lại hạnh phúc cho họ.
Lép Tôn-xtôi (1828 - 1910), nhà văn Nga, nổi tiếng với các tác phẩm : Chiến tranh
và Hoà bình, An-na Ka-rê-ni-na, Phục sinh. Với chủ nghĩa hiện thực phê phán, qua các
tác phẩm của mình, Tôn-xtôi đã chống lại trật tự xã hội phong kiến Nga hoàng, ca ngợi
phẩm chất của người dân Nga trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Lê-nin đã
đánh giá các tác phẩm của Tôn-xtôi như “tấm gương phản chiếu cách mạng Nga”.
Mác Tuên (1835 - 1910) là nhà văn lớn của Mĩ vào thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX,
với các tác phẩm nổi tiếng như : Những người I-nô-xăng đi du lịch, Những cuộc phiêu
lầu của Tôm Xoay-ơ. Bằng ngòi bút trào phúng, hài hước, mang tinh thần phê phán sâu
sắc, Mác Tuên đã miêu tả chân thực cuộc sống xã hội Mĩ lúc bấy giờ, thể hiện lòng
yêu thương với con người, trước hết là nhân dân lao động nghèo khổ.
Ngoài ra, còn có nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng khác, như Pu-skin (Nga,
1799 - 1837), Ban-dắc (Pháp, 1799 - 1850), An-đéc-xen (Đan Mạch, 1805 - 1875) ;
còn có thể kể đến Mô-pát-xăng (Pháp, 1850 - 1893), Sê-khốp (Nga, 1860 - 1904),
Giắc Lơn-đơn (Mĩ, 1876 - 1916), Béc-tơn Brếch (Đức, 1898 - 1956),... Các tác phẩm
của họ đã phản ánh khá rõ nét đời sống nhân dân đương thời, đặc biệt là của những
người lao động nghèo khổ.
Ở các nước phương Đông, văn học cũng có những bước tiến bộ rõ rệt, phản ánh
cuộc sống của nhân dân dưới ách thực dân phong kiến, lòng khát khao và ý chí anh
hùng, quật khởi trong đấu tranh cho độc lập, tự do.
Ra-bin-đra-nát Ta-go là nhà văn hoá lớn của Ấn Độ. Ông để lại 52 tập thơ,
42 vở kịch, 12 cuốn tiểu thuyết, nhiều truyện ngắn, luận văn, bút kí, ca khúc và tranh
vẽ, tiêu biểu là tập Thơ Dâng (đoạt giải Noben năm 1913). Các sáng tác của ông thể
hiện rõ lòng yêu nước, yêu hoà bình và tinh thần nhân đạo sâu sắc.
39 |
10_7_4 | Lỗ Tấn (1881 - 1936) là nhà văn cách mạng nổi tiếng của Trung Quốc, với các
tác phẩm lớn như : Nhật kí người điên, AQ chính truyện...
Hô-xê Ri-dan, nhà văn, nhà thơ lớn của Phi-líp-pin, với tác phẩm tiêu biểu như
Đừng động vào tôi, đã tố cáo tội ác của kẻ thù xâm lược và miêu tả cuộc kháng
chiến giành độc lập của nhân dân Phi-líp-pin.
Hô-xê Mác-ti, nhà văn Cu-ba, tiêu biểu cho tinh thần đấu tranh, niềm tin vào
thắng lợi của cuộc đấu tranh cho độc lập dân tộc và tiến bộ xã hội của nhân dân
Cu-ba cũng như khu vực Mĩ Latinh.
Hình 17. Ta-go (1861 -1941)
Hình 18. Hô-xê Mác-ti
(1823-1893)
b) Về nghệ thuật
Thời cận đại, đặc biệt vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, các lĩnh vực nghệ
thuật như kiến trúc, âm nhạc, điêu khắc... cũng rất phát triển. Cung điện Vécxai
(Pháp) được hoàn thành vào năm 1708, tiếp tục được hoàn chỉnh và trở thành một
công trình nghệ thuật kiến trúc đặc sắc. Nhiều tác phẩm mĩ thuật nổi tiếng trong
lịch sử nhân loại được trưng bày trong các bảo tàng lớn ra đời vào thời cận đại.
Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, ở Pa-ri (Pháp) đã tụ hợp nhiều nhà văn hoá
lớn, trong đó có các hoạ sĩ danh tiếng như Van Gốc (Hà Lan), Phu-gi-ta (Nhật Bản),
Pi-cát-xô (Tây Ban Nha), Lê-vi-tan (Nga)...
40
40 |
10_7_5 | Về âm nhạc, nổi bật là Trai-cốp-xki (1840 - 1893) - một trong những điển hình
của nền âm nhạc hiện thực thế giới thời bấy giờ. Tác phẩm nổi tiếng của ông có vở
ôpera Con đầm pích, các vở balê Hồ thiên nga, Người đẹp ngủ trong rừng...
Hình 19. Bức tranh “Tháng Ba” của Lê-vi-tan
? ) Lập bảng hệ thống kiến thức về các nhà văn hoá từ đầu thế kỉ XIX đến đầu
thế kỉ XX : tên tác giả, năm sinh - năm mất, tác phẩm tiêu biểu.
3 | Trào lưu tư tưởng tiến bộ và sự ra đời, phát triển của chủ
nghĩa xã hội khoa học từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản từ giữa thế kỉ XIX gây ra nhiều đau khổ cho
nhân dân lao động. Trong hoàn cảnh ấy, một số nhà tư tưởng tiến bộ đương thời đã nghĩ
đến việc xây dựng một xã hội mới, không có chế độ tư hữu, không có bóc lột, nhân
dân làm chủ các phương tiện sản xuất của mình. Nổi tiếng nhất là các nhà tư tưởng
Xanh Xi-mông (1760 - 1825), Phu-ri-ê (1772 1837) ở Pháp và Ô-oen (1771 - 1858)
ở Anh. Đó là những nhà xã hội không tưởng, vì tư tưởng của họ không thể thực hiện
được trong điều kiện chủ nghĩa tư bản vẫn được duy trì và phát triển.
41 |
10_7_6 | Hê-ghen và Phoi-ơ-bách là những nhà triết học nổi tiếng của Đức. Hê-ghen là
nhà triết học duy tâm khách quan, còn Phoi-ơ-bách tuy đứng trên lập trường chủ
nghĩa duy vật, nhưng siêu hình khi xem những thời kì lịch sử xã hội loài người
không hề phát triển mà chỉ có sự khác nhau do sự thay đổi về tôn giáo.
Hình 20. Hê-ghen (1770 -1831)
Hình 21. Phoi-ơ-bách (1804 -1872)
Học thuyết kinh tế chính trị tư sản cổ điển phát
sinh ở Anh với các đại biểu nổi tiếng là Xmít và
Ri-các-đô (1772 - 1823). Tuy có công trong việc
mở đầu “lí luận về giá trị lao động”, nhưng hai ông
chỉ nhìn thấy mối quan hệ giữa vật và vật (hàng hoá
này đổi lấy hàng hoá khác) chứ chưa nhìn thấy mối
quan hệ giữa người với người đằng sau sự trao đổi
hàng hoá.
Hình 22. A-đam Xmít
(1723 -1790)
Cùng với sự phát sinh và phát triển của giai
cấp vô sản, phong trào công nhân, học thuyết chủ
nghĩa xã hội khoa học ra đời, do Mác và Ăng-ghen
sáng lập, được Lê-nin phát triển trong điều kiện chủ nghĩa tư bản chuyển sang
giai đoạn đế quốc chủ nghĩa và phong trào đấu tranh của công nhân phát triển
mạnh mẽ.
Học thuyết chủ nghĩa xã hội khoa học là sự kế thừa có chọn lọc và phát triển
những thành tựu khoa học tự nhiên và khoa học xã hội mà loài người đã đạt được,
chủ yếu từ đầu thế kỉ XIX. Trong những thành tựu ấy, nổi bật là định luật bảo toàn
42 |
10_7_7 | và chuyển hoá năng lượng, thuyết tế bào, thuyết tiến hoá của các giống loài, các
trào lưu triết học cổ điển Đức, học thuyết kinh tế chính trị tư sản cổ điển Anh và lí
luận về chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp. Các tác gia kinh điển của chủ nghĩa xã
hội khoa học xây dựng học thuyết của mình trên quan điểm, lập trường của giai cấp
công nhân, thực tiễn đấu tranh của phong trào cách mạng vô sản thế giới, từ đó hình
thành hệ thống lí luận mới, vừa cách mạng vừa khoa học. Học thuyết của các ông
bao gồm 3 bộ phận chính : triết học, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội
khoa học.
Chủ nghĩa Mác - Lênin là cương lĩnh cách mạng cho cuộc đấu tranh chống chủ
nghĩa tư bản, xây dựng chủ nghĩa cộng sản và mở ra một kỉ nguyên mới cho sự phát
triển của khoa học (cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội – nhân văn).
- Trình bày những hiểu biết của em về chủ nghĩa xã hội không tưởng.
- Học thuyết chủ nghĩa xã hội khoa học ra đời trong điều kiện lịch sử nào và có vai
trò như thế nào đối với sự phát triển của xã hội ?
Câu hỏi và bài tập
1. Sưu tầm tài liệu, tranh ảnh về các nhà văn, nhà thơ, nhà soạn nhạc,
hoạ sĩ nổi tiếng thời cận đại.
2. Lập bảng hệ thống kiến thức về các nhà văn hoá thời cận đại : tác
giả, năm sinh – năm mất, tác phẩm, nhận xét về những đóng góp
và hạn chế.
3. Dẫn một tác phẩm văn học, nghệ thuật (tự chọn), nêu đôi nét về sự
phản ánh đời sống xã hội đương thời của tác phẩm đó.
43 |
10_8_1 | Bài 8
ÔN TẬP
LỊCH SỬ THẾ GIỚI CẬN ĐẠI
Phần lịch sử thế giới cận đại, từ Cách mạng Hà Lan đến Cách mạng
tháng Mười Nga gồm một số vấn đề cơ bản sau đây :
- Sự thắng lợi của cách mạng tư sản ; sự xác lập và phát triển của chủ
nghĩa tư bản.
- Sự ra đời và phát triển của phong trào công nhân quốc tế.
- Sự xâm lược thuộc địa của chủ nghĩa tư bản và phong trào đấu tranh
của các dân tộc chống chủ nghĩa thực dân.
- Mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa dẫn tới chiến tranh thế giới.
1 Những kiến thức cơ bản
Sự kiện lịch sử của thời kì này rất nhiều, vì vậy cần ghi nhớ một số sự kiện cơ
bản theo các nhóm :
- Kiến thức cơ bản của một bài với một số sự kiện chủ yếu. Ví dụ : “Những sự
kiện cơ bản của cuộc Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII” (nêu rõ sự phát
triển đi lên của cách mạng, sự thể hiện vai trò của quần chúng nhân dân và ý nghĩa
của cuộc cách mạng).
- Kiến thức cơ bản về một vấn đề lịch sử mà nội dung được trình bày qua một
số bài. Ví dụ : “Các cuộc cách mạng tư sản thế kỉ XVI - thế kỉ XIX” (nêu rõ :
nguyên nhân bùng nổ, động lực, lãnh đạo, hình thức, diễn biến, kết quả, ý nghĩa
lịch sử, hạn chế).
Lập bảng hệ thống về các sự kiện chính của lịch sử thế giới cận đại (theo mẫu
gợi ý) :
44
Thời gian
Sự kiện - nội dung cơ bản
Kết quả, ý nghĩa |
10_8_2 | 2 Nhận thức đúng những vấn đề chủ yếu
Học tập lịch sử thế giới cận đại không chỉ nắm các sự kiện cơ bản mà phải nhận
thức đúng những vấn đề chủ yếu.
Thứ nhất, cần hiểu rõ về bản chất các cuộc cách mạng tư sản. Dù hình thức,
diễn biến và kết quả đạt được khác nhau, song đều có nguyên nhân sâu xa và cơ
bản giống nhau, cùng nhằm một mục tiêu chung (giải quyết mâu thuẫn giữa quan
hệ phong kiến lỗi thời với lực lượng sản xuất mới - tư bản chủ nghĩa). Thắng lợi của
cách mạng tư sản ở những mức độ khác nhau đều tạo điều kiện cho chủ nghĩa tư
bản phát triển.
Thứ hai, những năm cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX là thời kì phát triển
nhanh chóng và mạnh mẽ của chủ nghĩa tư bản. Đây là thời kì chủ nghĩa tư bản
từ giai đoạn tự do cạnh tranh chuyển dần sang giai đoạn độc quyền, tức chủ
nghĩa đế quốc. Chủ nghĩa đế quốc có những đặc trưng riêng, song không thay
đổi bản chất của chủ nghĩa tư bản mà chỉ làm cho các mâu thuẫn vốn có và mới
nảy sinh thêm trầm trọng.
Thứ ba, mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và tư sản - hai giai cấp cơ bản của xã
hội tư bản chủ nghĩa – ngày càng sâu sắc, dẫn đến cuộc đấu tranh của vô sản chống
tư sản ngày càng mạnh mẽ. Phong trào đấu tranh này phát triển từ “tự phát” đến “tự
giác” và là cơ sở cho sự ra đời của học thuyết chủ nghĩa xã hội khoa học, mà
Các Mác và Phri-đrích Ăng-ghen là những người sáng lập. Chủ nghĩa Mác đã đưa
phong trào đấu tranh của công nhân từng bước đi đến thắng lợi, dù phải trải qua
những bước thăng trầm, những thất bại.
Thứ tổ, chủ nghĩa tư bản phát triển gắn liền với cuộc xâm chiếm các nước
nhỏ yếu ở châu Á, châu Phi và khu vực Mĩ Latinh... làm thuộc địa. Việc chiếm
hữu thuộc địa của các nước tư bản thực dân dẫn tới mâu thuẫn giữa các nước đế
quốc, đòi chia lại thuộc địa và là nguyên nhân chủ yếu gây ra Chiến tranh thế
giới thứ nhất.
Ngay từ đầu, nhân dân các nước bị xâm lược đã đấu tranh mạnh mẽ chống chủ
nghĩa thực dân, đế quốc và sau đó chống thế lực phong kiến tay sai.
45 |
10_8_3 | 3 Bài tập thực hành
Trong quá trình học tập, đặc biệt khi ôn tập, cần tiến hành những bài tập trắc
nghiệm khách quan, bài tập tự luận, bài tập thực hành nhằm củng cố, khắc sâu kiến
thức cơ bản đã học.
Câu hỏi và bài tập
1. Nội dung cơ bản của lịch sử thế giới cận đại bao gồm những vấn
đề nào ?
2. Nêu những điểm chung và riêng của Cách mạng tư sản Anh thế kỉ
XVII, Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ và
Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII (có thể lập bảng so sánh,
hệ thống kiến thức...).
3. Nêu một số luận điểm cơ bản trong tư tưởng của Mác, Ăng-ghen và
Lê-nin về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân.
4. Lập bảng thống kê những diễn biến chính của Chiến tranh thế giới
thứ nhất.
5. Trình bày diễn biến chính của phong trào đấu tranh giải phóng dân
tộc ở các nước châu Á.
46
46 |
10_8_4 | PHẦN
Hai
LỊCH SỬ THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI
(Phần từ năm 1917 đến năm 1945)
СВОБОДА РОССІН
47 |
10_9_1 | Chương I
CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917
VÀ CÔNG CUỘC XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở LIÊN XÔ
(1921 - 1941)
CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917
Bài 9 VÀ CUỘC ĐẤU TRANH BẢO VỆ CÁCH MẠNG
(1917-1921)
Cách mạng tháng Mười năm 1917 bùng nổ và thắng lợi ở Nga, nhà nước
xã hội chủ nghĩa đầu tiên ra đời, mở ra một thời kì mới trong lịch sử thế
giới. Giữa vòng vây của các thế lực phản cách mạng trong nước và các
nước đế quốc bên ngoài, nhân dân Xô viết, được sự ủng hộ của nhân
dân thế giới, đã kiên cường chiến đấu, xây dựng và bảo vệ thành công
những thành quả của Cách mạng tháng Mười.
I– CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA NĂM 1917
1 Tình hình nước Nga trước cách mạng
Sau Cách mạng 1905 – 1907, Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế, đứng
đầu là Nga hoàng Ni-cô-lai II. Sự tồn tại của chế độ quân chủ và những tàn tích
phong kiến không chỉ làm cho đời sống nhân dân Nga ngày càng khó khăn mà còn
kìm hãm nặng nề sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở nước này. Năm 1914, Nga
hoàng tham gia cuộc chiến tranh đế quốc, gây nên những hậu quả nghiêm trọng cho
đất nước : kinh tế suy sụp, nạn đói xảy ra ở nhiều nơi... Quân đội liên tiếp thua trận.
Mọi nỗi khổ đè nặng lên các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là nông dân, công nhân
Nga và hơn 100 dân tộc khác trong đế quốc Nga. Phong trào phản đối chiến tranh,
đòi lật đổ chế độ Nga hoàng lan rộng khắp trong nước. Chính phủ Nga hoàng ngày
càng tỏ ra bất lực, không còn khả năng tiếp tục thống trị như cũ được nữa. Nước
Nga đã tiến sát tới một cuộc cách mạng.
48 |
10_9_2 | Hình 23. Những người lính Nga ngoài mặt trận, tháng 1 -1917
Em có nhận xét gì về tình hình nước Nga trước cách mạng ?
2 Từ Cách mạng tháng Hai đến Cách mạng tháng Mười
СВОБОДА РОССІН
44
49
Hình 24. “Tự do cho nôớc Nga” (tranh vẽ năm 1917 về Cách mạng tháng Hai)
Tháng 2 - 1917 (theo lịch Nga)(1), cuộc cách mạng dân chủ tư sản bùng nổ ở
Nga. Sự kiện mở đầu là cuộc biểu tình của 9 vạn nữ công nhân ở Thủ đô
(1)
Ở Nga, trước tháng 3
-
1918 dùng lịch Nga, so với dương lịch chậm 13 ngày. SGK ghi
những sự kiện trước tháng 3 – 1918 theo lịch Nga, có ghi chú phần tính theo dương lịch
trong ngoặc đơn. |
10_9_3 | Pê-tơ-rô-grát (nay là Xanh Pê-téc-bua)(1). Phong trào nhanh chóng lan rộng toàn
thành phố và chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang. Quân khởi
nghĩa chiếm các công sở, bắt giam các bộ trưởng và tướng tá của Nga hoàng. Chế
độ quân chủ chuyên chế sụp đổ.
Tin thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở Thủ đô đã lan nhanh khắp trong nước. Chỉ
trong vòng 8 ngày, trên phạm vi cả nước, quần chúng nhân dân đã vùng dậy lật đổ
chế độ cũ, bầu ra các xô viết đại biểu công nhân, nông dân và binh lính. Giai cấp tư
sản thành lập Chính phủ lâm thời. Nước Nga trở thành nước Cộng hoà.
Cách mạng dân chủ tư sản tháng Hai thắng lợi. Tuy nhiên, một tình hình chính
trị phức tạp chưa từng có đã diễn ra ở nước Nga. Đó là tình trạng hai chính quyền
song song tồn tại : Chính phủ tư sản lâm thời và Xô viết đại biểu công nhân, nông
dân và binh lính. Hai chính quyền này đại diện cho lợi ích của các giai cấp khác nhau
nên không thể cùng tồn tại lâu dài. Trước tình hình đó, Lê-nin và Đảng Bônsêvích
đã chuẩn bị kế hoạch tiếp tục làm cách mạng, lật đổ Chính phủ tư sản lâm thời.
Tháng 4 – 1917, Lê-nin có bản báo cáo quan trọng trước Trung ương Đảng
Bônsêvích (sau này đã đi vào lịch sử với tên gọi Luận côơng tháng tỏ), chỉ ra mục tiêu
và đường lối chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Trải qua 8 tháng đấu tranh, từ đấu tranh hoà bình nhằm tập hợp lực
lượng quần chúng đông đảo để đủ sức lật đổ giai cấp tư sản, Đảng
Bônsêvích đã chuyển sang khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Đầu
tháng 10 1917, không khí cách mạng bao trùm khắp nước Nga. Ngày
7 - 10 (20 - 10), Lê-nin bí mật rời Phần Lan về Pê-tơ-rô-grát, trực tiếp chỉ
đạo cách mạng. Các đội Cận vệ đỏ ra đời. Trung tâm Quân sự cách mạng
được thành lập để lãnh đạo cuộc khởi nghĩa trong cả nước.
Cuộc khởi nghĩa bắt đầu đêm 24 - 10 (6 - 11). Các đội Cận vệ đỏ đã nhanh
chóng chiếm được những vị trí then chốt ở Thủ đô. Đêm 25 - 10 (7 - 11), quân khởi
nghĩa chiếm Cung điện Mùa Đông. Toàn bộ Chính phủ tư sản lâm thời (trừ Thủ
tướng Kê-ren-xki) bị bắt. Ngày 25 - 10 (7 - 11) trở thành ngày thắng lợi của cuộc
Cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười.
Tiếp theo, khởi nghĩa thắng lợi ở Mát-xcơ-va ; đầu năm 1918, cách mạng giành
được thắng lợi hoàn toàn trên đất nước Nga rộng lớn.
?
- Cách mạng tháng Hai năm 1917 đã thực hiện được những nhiệm vụ gì ?
-Cách mạng tháng Mười diễn ra như thế nào ?
(1) Từ tháng 3 – 1918, Mát-xcơ-va trở thành Thủ đô của nước Nga.
50
50 |
10_9_4 | II - CUỘC ĐẤU TRANH XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ CHÍNH QUYỀN XÔ VIẾT
1 Xây dựng Chính quyền Xô viết
Ngay trong đêm 25 - 10 - 1917 (7 - 11 - 1917), Đại hội Xô viết toàn Nga lần
thứ hai khai mạc ở Điện Xmô-nơi, tuyên bố thành lập Chính quyền Xô viết do
Lê-nin đứng đầu. Nhiệm vụ hàng đầu của Chính quyền Xô viết là đập tan bộ máy
nhà nước cũ của giai cấp tư sản và địa chủ, khẩn trương xây dựng bộ máy nhà nước
mới của những người lao động.
Các sắc lệnh đầu tiên của Chính quyền Xô viết đã được thông qua : Sắc lệnh
hoà bình và Sắc lệnh ruộng đất. Chính quyền Xô viết nhanh chóng thực hiện các
biện pháp nhằm thủ tiêu những tàn tích của chế độ phong kiến, xoá bỏ sự phân biệt
đẳng cấp, những đặc quyền của Giáo hội, thực hiện nam nữ bình quyền, các dân tộc
bình đẳng và có quyền tự quyết. Các cơ quan trung ương và Xô viết các địa phương
được thành lập, thay thế hoàn toàn chính quyền tư sản. Hồng quân công nông được
thành lập để bảo vệ chính quyền mới...
Nhà nước tiến hành quốc hữu hoá các nhà máy, xí nghiệp của giai cấp tư sản,
thành lập Hội đồng Kinh tế quốc dân tối cao để xây dựng nền kinh tế xã hội
chủ nghĩa.
Chính quyền Xô viết đã làm những
việc gì và đem lại lợi ích cho ai ?
ECOCE
Tbl
2 Bảo vệ Chính quyền Xô viết
Cuối năm 1918, quân đội 14 nước đế
quốc câu kết với lực lượng phản cách mạng
trong nước mở cuộc tấn công vũ trang
nhằm tiêu diệt nước Nga Xô viết non trẻ.
Trong suốt 3 năm (1918 -1920), nhân dân
Nga đã tập trung toàn bộ sức lực tiến hành
cuộc chiến đấu chống thù trong, giặc ngoài
trong những điều kiện vô cùng khó khăn để
giữ vững Chính quyền Xô viết.
ЗАПИСАЛСЯ
ДОБРОВОЛЬЦЕМ ?
Hình 25. Áp phích năm 1920
-
"Bạn đã ghi tên tình nguyện chia ?" - kêu gọi
thanh niên nhập ngũ bảo vệ đất nước
51 |
10_9_5 | Trong hoàn cảnh đất nước bị bao vây, từ năm 1919 Chính quyền Xô viết thực
hiện Chính sách cộng sản thời chiến.
Nhà nước kiểm soát toàn bộ nền công nghiệp, trưng thu lương thực thừa của nông dân,
thi hành chế độ lao động cưỡng bức đối với toàn dân (từ 16 đến 50 tuổi)... nhằm huy
động tối đa mọi nguồn của cải, nhân lực của đất nước phục vụ cho cuộc chiến đấu
chống thù trong, giặc ngoài.
Vừa chiến đấu, vừa xây dựng, Hồng quân và nhân dân Xô viết đã từng bước đẩy
lùi các cuộc tấn công của lực lượng phản cách mạng trong và ngoài nước. Cuối năm
1920, chiến sự chấm dứt, Nhà nước Xô viết được bảo vệ và giữ vững.
” ) Chính sách cộng sản thời chiến có những nội dung gì và ý nghĩa lịch sử như thế nào ?
III. Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA
-
Cách mạng tháng Mười đã làm thay đổi hoàn toàn tình hình đất nước và số phận
của hàng triệu con người ở Nga. Một kỉ nguyên mới đã mở ra trong lịch sử nước
Nga : giai cấp công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc được giải phóng khỏi
mọi ách áp bức, bóc lột, đứng lên làm chủ đất nước và vận mệnh của mình.
Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười đã làm thay đổi cục diện thế giới, cổ vũ
mạnh mẽ và để lại nhiều bài học quý báu cho phong trào cách mạng của giai cấp
công nhân, nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới.
Nêu ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Mười Nga.
Câu hỏi và bài tập
1. Vì sao năm 1917 ở nước Nga đã diễn ra hai cuộc cách mạng ?
2. Việc xây dựng và bảo vệ Chính quyền Xô viết diễn ra như thế nào
ngay sau khi Cách mạng tháng Mười thành công ?
52
52 |
10_10_1 | Bài 10
LIÊN XÔ XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
(1921 - 1941)
Để khôi phục đất nước sau chiến tranh, nhân dân Xô viết đã thực hiện
thành công Chính sách kinh tế mới (1921 - 1925) và triển khai công
cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trải qua hai kế hoạch 5 năm đầu tiên,
Liên Xô đã đạt được những thành tựu to lớn về mọi mặt và trở thành
một cường quốc công nghiệp xã hội chủ nghĩa.
I -CHÍNH SÁCH KINH TẾ MỚI VÀ CÔNG CUỘC KHÔI PHỤC KINH TẾ
(1921 - 1925)
1 Chính sách kinh tế mới
Năm 1921, nước Nga Xô viết bước vào thời kì hoà bình xây dựng đất nước
trong hoàn cảnh cực kì khó khăn. Nền kinh tế quốc dân bị tàn phá nghiêm trọng,
tình hình chính trị không ổn định, các lực lượng phản cách mạng điên cuồng chống
phá, gây bạo loạn ở nhiều nơi.
Trong bối cảnh đó, tháng 3 - 1921, Đảng Bônsêvích Nga quyết định thực hiện
Chính sách kinh tế mới (NEP) do V.I. Lê-nin đề xướng, bao gồm các chính sách
chủ yếu về nông nghiệp, công nghiệp, thương nghiệp và tiền tệ.
Trong nông nghiệp, Nhà nước thay thế chế độ trưng thu lương thực thừa
bằng thu thuế lương thực. Thuế lương thực nộp bằng hiện vật. Sau khi nộp
đủ thuế đã quy định từ trước mùa gieo hạt, nông dân toàn quyền sử dụng
số lương thực dư thừa và được tự do bán ra thị trường.
Trong công nghiệp, Nhà nước tập trung khôi phục công nghiệp nặng, cho
phép tư nhân được thuê hoặc xây dựng những xí nghiệp loại nhỏ (dưới 20
công nhân) có sự kiểm soát của Nhà nước ; khuyến khích tư bản nước
ngoài đầu tư, kinh doanh ở Nga. Nhà nước nắm các ngành kinh tế chủ chốt
như công nghiệp, giao thông vận tải, ngân hàng, ngoại thương. Nhà nước
chấn chỉnh việc tổ chức, quản lí sản xuất công nghiệp. Phần lớn các xí
nghiệp chuyển sang chế độ tự hạch toán kinh tế, cải tiến chế độ tiền lương
nhằm nâng cao năng suất lao động.
53 |
10_10_2 | Trong lĩnh vực thương nghiệp và tiền tệ, tư nhân được tự do buôn bán, trao
đổi, mở lại các chợ, khôi phục và đẩy mạnh mối liên hệ giữa thành thị và
nông thôn. Năm 1924, Nhà nước phát hành đồng rúp mới thay cho các loại
tiền cũ.
Bằng việc thực hiện Chính sách kinh tế mới, chỉ sau một thời gian ngắn, nền
kinh tế quốc dân của nước Nga Xô viết đã có những chuyển biến rõ rệt.
Bảng thống kê sản lượng một số sản phẩm kinh tế của nước Nga (1921 - 1923)
Năm
1921
1923
Sản phẩm
Ngũ cốc (triệu tấn)
37,6
56,6
Gang (triệu tấn)
0,1
0,3
Thép (triệu tấn)
0,2
0,7
Vải sợi (triệu mét)
105,0
691,0
Điện (triệu kW/h)
0,55
1,1
Hình 26. Công nhân làm việc trong xí nghiệp ở Nga
thời kì Chính sách kinh tế mới
Chính sách kinh tế mới là sự chuyển đổi kịp thời từ nền kinh tế do Nhà nước
nắm độc quyền về mọi mặt sang nền kinh tế nhiều thành phần, nhưng vẫn đặt dưới
sự kiểm soát của Nhà nước. Với chính sách này, nhân dân Xô viết đã vượt qua được
những khó khăn to lớn, phấn khởi sản xuất và hoàn thành công cuộc khôi phục kinh
tế. Cho đến nay, Chính sách kinh tế mới còn để lại nhiều kinh nghiệm đối với công
cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một số nước trên thế giới.
54 |
10_10_3 | ? ) Chính sách kinh tế mới tác động đến nền kinh tế nước Nga như thế nào ? (xem bảng
thống kê)
2 Sự thành lập Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết
Công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước đòi hỏi các dân tộc trên lãnh thổ
Xô viết phải liên minh chặt chẽ với nhau nhằm tăng cường sức mạnh về mọi mặt.
Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Lê-nin, Đại hội lần thứ nhất các xô viết toàn Liên
bang, diễn ra cuối tháng 12 - 1922, đã tuyên bố thành lập Liên bang Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Xô viết (gọi tắt là Liên Xô), gồm 4 nước Cộng hoà Xô viết đầu tiên là
Nga, U-crai-na, Bê-lô-rút-xi-a và Ngoại Cáp-ca-dơ(1).
Mặc dù có sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế, về dân số và diện
tích giữa các nước cộng hoà, nhưng tư tưởng chỉ đạo cơ bản của Lê-nin
trong việc thành lập Liên Xô là sự bình đẳng về mọi mặt và quyền tự quyết
của các dân tộc, sự giúp đỡ lẫn nhau vì mục tiêu chung là xây dựng thành
công chủ nghĩa xã hội.
Ngày 21 - 1 - 1924, Lê-nin, lãnh tụ vĩ đại của giai cấp vô sản, người đứng đầu
Đảng và Nhà nước Xô viết qua đời. Đó là một tổn thất to lớn đối với nhân dân
Liên Xô, giai cấp công nhân quốc tế và các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới. Sau
khi Lê-nin mất, Xta-lin lên thay, tiếp tục lãnh đạo công cuộc xây dựng và bảo vệ
đất nước Liên Xô trong những năm 1924 – 1953.
? ) Việc thành lập Liên bang Xô viết có ý nghĩa như thế nào ?
II - CÔNG CUỘC XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở LIÊN XÔ (1925 - 1941)
1 Những kế hoạch 5 năm đầu tiên
Sau khi hoàn thành công cuộc khôi phục kinh tế, nhân dân Liên Xô bước vào
thời kì xây dựng chủ nghĩa xã hội với nhiệm vụ trọng tâm là công nghiệp hoá
xã hội chủ nghĩa.
(1) Đến năm 1940, Liên Xô gồm 15 nước cộng hoà.
55 |
10_10_4 | I-RAN
BAN-
TÍCH
Vôn-ga
Mát-xcơ-va
0
BẮC BĂNG
D Ư ƠN G
BIỂN BA-REN
BIỂN CA-RA
G
BIẾN
A-RAN
CA-DẮC-XTAN
hồ Ban-khập
MÔNG CỔ
ÁP-GA-NI-XTAN
1. E-xtô-ni-a
3. Lít-va
5. U-crai-na
7. Ác-mê-ni-a
2. Lát-vi-a
4. Bê-lô-rút-xi-a
6. Môn-đô-va
8. Gru-di-a
BIẾN
LAP-TEP
BIẾN
ĐÔNG XI-BIA
hó Bai-can
NHẬT
BẢN
TRIỀU TIÊN
TRUNG QU Ố C
9. A-déc-bai-gian
10. Tuốc-mê-ni-a
11. U-dơ-bê-ki-xtan
12. Tát-gi-ki-xtan
13. Kiếc-ghi-di-a
Hình 27. Lỗợc đồ Liên Xô năm 1940
Liên Xô thực hiện nhiệm vụ công nghiệp hoá theo đường lối ưu tiên phát
triển công nghiệp nặng : công nghiệp chế tạo máy móc và nông cụ, công
nghiệp năng lượng (điện, than, dầu mỏ...), công nghiệp khai khoáng, công
nghiệp quốc phòng... Trong 2 năm đầu (1926 - 1927), Liên Xô đã từng bước
giải quyết thành công các vấn đề về vốn đầu tư, đào tạo cán bộ kĩ thuật,
công nhân lành nghề...
Công cuộc công nghiệp hoá ngày càng mở rộng đòi hỏi phải có những kế hoạch
dài hạn với những mục tiêu cụ thể cho từng thời kì. Đó là những kế hoạch 5 năm
phát triển kinh tế - xã hội.
Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1928 - 1932) và kế hoạch 5 năm lần thứ hai
(1933 - 1937) đều được hoàn thành trước thời hạn. Qua hai kế hoạch 5 năm,
công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, đưa
Liên Xô từ một nước nông nghiệp lạc hậu trở thành một cường quốc công
nghiệp xã hội chủ nghĩa. Năm 1937, sản lượng công nghiệp chiếm 77,4% tổng
sản phẩm quốc dân.
56
56
BÌNH
D Ư ƠN G
THÁI |
10_10_5 | Hình 28. Nhà máy liên hợp luyện kim Ma-nhi-tô-goóc-xcơ
được xây dựng trong những năm 1929 -1934
Bảng thống kê sản lượng một số sản phẩm công nghiệp của Liên Xô (1929 -1938)
(Đơn vị : triệu tấn)
Năm
1929
1938
Sản phẩm
Than
40,1
132,9
Gang
8,0
26,3
Thép
4,9
18,0
Trong nông nghiệp, 93% số nông hộ với trên 90% diện tích canh tác đã được
đưa vào nền nông nghiệp tập thể hoá, có quy mô sản xuất lớn và cơ sở vật chất
kĩ thuật được cơ giới hoá.
Về văn hoá - giáo dục, Liên Xô đã thanh toán nạn mù chữ, xây dựng hệ thống
giáo dục thống nhất, hoàn thành phổ cập giáo dục tiểu học trong cả nước và thực
hiện phổ cập giáo dục trung học cơ sở ở các thành phố.
Cùng với những biến đổi về kinh tế, cơ cấu giai cấp trong xã hội cũng thay đổi.
Các giai cấp bóc lột bị xoá bỏ, chỉ còn lại hai giai cấp lao động là công nhân và
nông dân tập thể cùng tầng lớp trí thức xã hội chủ nghĩa.
Từ năm 1937, nhân dân Liên Xô tiếp tục thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ ba,
nhưng công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội tạm thời bị gián đoạn bởi cuộc chiến
tranh xâm lược của phát xít Đức. Tuy có một số sai lầm, ảnh hưởng đến sự phát triển
57 |
10_10_6 | của đất nước (không thực hiện tốt nguyên tắc tự nguyện trong tập thể hoá nông nghiệp,
chưa chú trọng đúng mức đến việc nâng cao đời sống nhân dân...), công cuộc xây dựng
chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô trong những năm 1925 - 1941 vẫn đạt được những thành
tựu to lớn, tạo nên những biến đổi về nhiều mặt, có lợi cho nhân dân, xây dựng lực
lượng vũ trang hùng mạnh để bảo vệ Tổ quốc.
” ) - Qua bảng thống kê trên, hãy nêu nhận xét về thành tựu của Liên Xô trong lĩnh vực
công nghiệp.
-Nêu những thành tựu của Liên Xô qua hai kế hoạch 5 năm đầu tiên.
2 | Quan hệ ngoại giao của Liên Xô
Sau Cách mạng tháng Mười, Chính quyền Xô viết đã từng bước thiết lập quan
hệ ngoại giao với một số nước láng giềng ở châu Á và châu Âu. Tồn tại giữa vòng
vây thù địch của chủ nghĩa tư bản thế giới, Liên Xô đã kiên trì và bền bỉ đấu tranh
trong quan hệ quốc tế, từng bước phá vỡ chính sách bao vây, cô lập về kinh tế và
ngoại giao của các nước đế quốc.
Trong vòng 4 năm (1922 - 1925), các cường quốc tư bản : Đức, Anh, I-ta-li-a,
Pháp, Nhật Bản lần lượt công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với
Liên Xô. Đầu năm 1925, Liên Xô đã thiết lập quan hệ ngoại giao chính
thức với trên 20 quốc gia. Năm 1933, Mĩ - cường quốc tư bản đứng đầu thế
giới - đã công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô. Đó là
thắng lợi to lớn của nền ngoại giao Xô viết, khẳng định uy tín ngày càng
cao của Liên Xô trên trường quốc tế.
? ) Liên Xô đã đạt được những thành tựu gì trong quan hệ ngoại giao vào những năm
1922-1933 ?
58
Câu hỏi và bài tập
1. Nêu những nội dung cơ bản của Chính sách kinh tế mới.
2. Trình bày những biến đổi về mọi mặt của Liên Xô sau hai kế hoạch
5 năm đầu tiên.
3. Qua lược đồ Liên Xô năm 1940, hãy xác định vị trí, tên gọi các nước
cộng hoà trong Liên bang Xô viết. |
10_11_1 | Chương II
CÁC NƯỚC TƯ BẢN CHỦ NGHĨA
GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI (1918 – 1939)
TÌNH HÌNH CÁC NƯỚC TƯ BẢN
Bài 11 GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI (1918 – 1939)
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, trong sự phát triển chung của các
cường quốc, các nước tư bản Mĩ, Anh, Pháp, Đức, I-ta-li-a và Nhật Bản
đã trải qua một quá trình phát triển với nhiều biến động to lớn, dẫn tới
Chiến tranh thế giới thứ hai.
1 Thiết lập trật tự thế giới mới
theo hệ thống Vécxai – Oasinhtơn
-
Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, các nước tư bản đã tổ chức Hội nghị hoà
bình ở Vécxai (1919 – 1920) và Oa-sinh-tơn (1921 – 1922) để kí kết hoà ước và các
hiệp ước phân chia quyền lợi. Một trật tự thế giới mới được thiết lập thông qua các
văn kiện được kí ở Vécxai và Oa-sinh-tơn, thường được gọi là hệ thống Vécxai
Oasinhtơn.
Với hệ thống Vécxai – Oasinhtơn, một trật tự thế giới mới đã được thiết
lập, phản ánh tương quan lực lượng mới giữa các nước tư bản. Các nước
thắng trận, trước hết là Anh, Pháp, Mĩ, Nhật Bản, giành được nhiều quyền
lợi về kinh tế và xác lập sự áp đặt, nô dịch đối với các nước bại trận, đặc
biệt là các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc. Đồng thời, ngay giữa các nước
tư bản thắng trận cũng nảy sinh những bất đồng do mâu thuẫn về quyền
lợi. Chính vì thế, quan hệ hoà bình giữa các nước tư bản trong thời gian
này chỉ là tạm thời và mỏng manh.
59 |
10_11_2 | Nhằm duy trì trật tự thế giới mới, Hội Quốc liên - một tổ chức chính trị mang
tính quốc tế đầu tiên – được thành lập với sự tham gia của 44 nước thành viên.
CHÂU ÂU NĂM 1914
-
CHÂU ÂU NĂM 1923
LAN
NA UY
ĐẠI
00
BIẾN
BAN-
TÍCH
BÁC
TÂY
VƯƠNG QUỐC ANH
DAN
MACH
DƯƠNG
TÂY BAN NHA.
PHÁP
ĐẾ QUỐC ĐỨC
I-TA-LI-A
QUỐC
NGA
ĐẾ QUỐC ÁO - HUNG
RUNG HA.
RU-MA-NI
BIẾN
ĐEN
ĐẾ QUỐC THỔ
XEC-BIT
BUN-GA-RI
AN-BALNI I
LAP
ĐẠI
00
BIẾN
BẮC
TÂY
DAN
MACH
0
VƯƠNG QUỐC
ANH
DƯƠNG
BỒ ĐÀO NHA
TÂY BAN NHA
PHÁP
BAN-
TÍCH
E-XTO!NI-A
LAT-VI-A
LIÊN XÔ
BA LAN
ĐỨC
ÁO
TIỆP KHẮC
HUNG-GA-RI
I-TA-LI-A
TRUNG HẢI
NAM TƯ
RU-MA-NI
BIẾN
ĐEN
> BUN-GA-RI
THỔI NHÂM
CHI LẠP,
AN-BANII
Hình 29. Sự thay đổi bản đồ chính trị châu Âu theo hệ thống Vécxai - Oasinhtơn
Dựa vào lược đồ trên, hãy so sánh sự thay đổi lãnh thổ các nước châu Âu năm 1923
với năm 1914.
2 | Cao trào cách mạng 1918 - 1923 ở các nước tư bản. Quốc tế
Cộng sản
Do hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ nhất và thắng lợi của Cách mạng tháng
Mười Nga năm 1917, một cao trào cách mạng đã bùng nổ ở hầu khắp các nước tư
bản châu Âu trong những năm 1918 - 1923.
Đỉnh cao của phong trào là sự thành lập các nước Cộng hoà Xô viết ở
Hung-ga-ri (3 -1919), ở Ba-vi-e (Đức, 4 -1919), thể hiện khát vọng của quần chúng
lao động về một xã hội công bằng, dân chủ. Phong trào đấu tranh không chỉ dừng
lại ở những yêu sách kinh tế mà còn nhằm ủng hộ nước Nga Xô viết. Tuy không
giành được thắng lợi nhưng phong trào đã để lại những bài học kinh nghiệm quý
báu cho cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân.
Trong cao trào cách mạng (1918 - 1923), các đảng cộng sản đã được thành lập
ở nhiều nước, như ở Đức, Áo, Hung-ga-ri, Ba Lan, Phần Lan, Ác-hen-ti-na...
60
60 |
10_11_3 | Sự phát triển của phong trào cách mạng thế giới đòi hỏi phải có một tổ chức quốc
tế để tập hợp lực lượng và chỉ đạo theo một đường lối đúng đắn. Thắng lợi của Cách
mạng tháng Mười Nga và sự tồn tại của Nhà nước Xô viết là điều kiện thuận lợi để
thực hiện yêu cầu đó.
Với những nỗ lực của Lê-nin và một số nhà hoạt động cách mạng quốc tế,
Đại hội thành lập Quốc tế Cộng sản (còn gọi là Quốc tế thứ ba) được tiến hành tại
Mát-xcơ-va tháng 3 - 1919. Trong thời gian tồn tại, từ năm 1919 đến năm 1943,
Quốc tế Cộng sản đã tiến hành 7 đại hội, đề ra đường lối cách mạng phù hợp với
từng thời kì phát triển của cách mạng thế giới.
Đại hội II (1920) giữ một vị trí nổi bật trong lịch sử hoạt động của Quốc tế
Cộng sản với Luận cương về vai trò của Đảng Cộng sản, Luận cương về vấn
đề dân tộc và vấn đề thuộc địa do Lê-nin khởi thảo.
Tại Đại hội VII (1935), Quốc tế Cộng sản đã chỉ rõ nguy cơ của chủ nghĩa
phát xít và kêu gọi các đảng cộng sản tích cực đấu tranh thành lập các mặt
trận nhân dân nhằm thống nhất các lực lượng vì mục tiêu chống phát xít,
chống chiến tranh.
Năm 1943, trước những thay đổi của tình hình thế giới, Quốc tế Cộng sản tuyên
bố tự giải tán. Quốc tế Cộng sản đã có những đóng góp to lớn trong phong trào cách
mạng thế giới.
-Nêu những nét nổi bật của cao trào cách mạng 1918 - 1923 ở các nước tư bản châu
Âu.
- Qua các nội dung hoạt động của Đại hội II và Đại hội VII, hãy nhận xét về vai trò
của Quốc tế Cộng sản đối với phong trào cách mạng thế giới.
3 Cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933 và hậu quả của nó
Tháng 10 - 1929, khủng hoảng kinh tế bùng nổ ở Mĩ, sau đó lan ra toàn bộ thế
giới tư bản, chấm dứt thời kì ổn định và tăng trưởng của chủ nghĩa tư bản. Cuộc
khủng hoảng kéo dài gần 4 năm, trầm trọng nhất là năm 1932, chẳng những tàn phá
nặng nề nền kinh tế các nước tư bản chủ nghĩa mà còn gây ra những hậu quả nghiêm
trọng về chính trị, xã hội. Hàng chục triệu công nhân thất nghiệp, nông dân mất
ruộng đất, sống trong cảnh nghèo đói, túng quẫn. Nhiều cuộc đấu tranh, biểu tình,
tuần hành của những người thất nghiệp diễn ra ở khắp các nước.
Khủng hoảng kinh tế đã đe doạ nghiêm trọng sự tồn tại của chủ nghĩa tư bản. Để
cứu vãn tình thế, các nước tư bản buộc phải xem xét lại con đường phát triển của
61 |
10_11_4 | mình. Trong khi các nước Mĩ,
Anh, Pháp tiến hành những cải
JARROW
CRUSADE
cách kinh tế
-
xã hội để khắc
phục hậu quả của cuộc khủng
hoảng và đổi mới quá trình quản
lí, tổ chức sản xuất thì các nước
Đức, I-ta-li-a, Nhật Bản lại tìm
kiếm lối thoát bằng những hình
thức thống trị mới. Đó là việc
thiết lập các chế độ độc tài phát
xít - nền chuyên chính khủng bố
công khai của những thế lực
phản động nhất, hiếu chiến nhất.
Hình 30. Một cuộc đi bộ của công nhân Anh
từ Gia-râu đến Luân Đôn để đòi việc làm
Đức, I-ta-li-a, Nhật Bản là những nước không có hoặc có ít thuộc địa, ngày càng thiếu
vốn, thiếu nguyên liệu và thị trường, đã đi theo con đường phát xít hoá chế độ chính
trị để cứu vãn tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng của mình. Quan hệ giữa các
cường quốc tư bản chuyển biến ngày càng phức tạp. Sự hình thành hai khối đế quốc
đối lập : một bên là Mĩ, Anh, Pháp với một bên là Đức, I-ta-li-a, Nhật Bản và cuộc
chạy đua vũ trang ráo riết đã báo hiệu nguy cơ của một cuộc chiến tranh thế giới mới.
? ) - Cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933 đã gây ra những hậu quả gì ?
-Tại sao cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933 lại dẫn tới nguy cơ một cuộc chiến
tranh thế giới mới ?
Phong trào Mặt trận Nhân dân chống phát xít và nguy cơ
chiến tranh
Ngay từ đầu những năm 30 của thế kỉ XX, dưới sự chỉ đạo của Quốc tế Cộng
sản và các đảng cộng sản, phong trào đấu tranh chống phát xít, chống chiến tranh
lan rộng ở nhiều nước. Những người cộng sản đã thiết lập được sự thống nhất hành
động với các đảng xã hội dân chủ, các lực lượng yêu nước, thành lập Mặt trận Nhân
dân chống chủ nghĩa phát xít ở Pháp, I-ta-li-a, Tiệp Khắc, Hi Lạp, Tây Ban Nha và
nhiều nước khác.
Thắng lợi của Mặt trận Nhân dân Pháp trong những năm 1936 - 1939 là sự kiện
nổi bật trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít. Trong cuộc tổng tuyển cử
62 |
10_11_5 | tháng 5 - 1936, Mặt trận Nhân dân Pháp
giành được thắng lợi và thành lập chính
phủ do Lê-ông Bơ-lum đứng đầu. Phong
trào Mặt trận Nhân dân đã bảo vệ được
nền dân chủ, đưa nước Pháp vượt qua
hiểm hoạ của chủ nghĩa phát xít.
Ở Tây Ban Nha, Mặt trận Nhân dân
cũng giành được thắng lợi trong cuộc
tổng tuyển cử vào tháng 2 - 1936 và
Chính phủ Mặt trận Nhân dân được
thành lập. Tuy nhiên, trước ảnh hưởng
ngày càng lớn của những người cộng sản
trong Chính phủ và các biện pháp cải
cách tiến bộ, các nước đế quốc đã tăng
cường giúp đỡ thế lực phát xít do
Phran-cô cầm đầu gây nội chiến nhằm
thủ tiêu nền cộng hoà.
Hình 31. Lê-ông Bơ-lum (bên phải) - người
đứng đầu Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp
năm 1936
Cuộc chiến tranh chống phát xít của nhân dân Tây Ban Nha (1936 - 1939) nhận được
sự ủng hộ to lớn của phong trào cách mạng thế giới. 35 000 chiến sĩ từ 53 quốc gia
trên thế giới đã tình nguyện chiến đấu bảo vệ nước Cộng hoà Tây Ban Nha. Tuy nhiên,
do so sánh lực lượng giữa cách mạng và phản cách mạng quá chênh lệch, do sự can
thiệp của phát xít Đức, I-ta-li-a và sự nhượng bộ của các nước tư bản, cuộc chiến tranh
chống phát xít của nhân dân Tây Ban Nha cuối cùng bị thất bại.
? ) Mặt trận Nhân dân Pháp đã giành được thắng lợi như thế nào ?
Câu hỏi và bài tập
1. Trình bày các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản giữa hai cuộc
chiến tranh thế giới (1918 - 1939).
2. Nêu những hậu quả về chính trị, xã hội của cuộc khủng hoảng kinh
tế (1929 - 1933) đối với các nước tư bản.
3. Phong trào Mặt trận Nhân dân chống phát xít và nguy cơ chiến tranh
diễn ra như thế nào ?
63 |
10_12_1 | Bài 12
NƯỚC ĐỨC GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI
(1918-1939)
Trong khoảng 10 năm đầu sau chiến tranh (1918 - 1929), nước Đức đã
khắc phục được tình trạng khủng hoảng về kinh tế và chính trị, bước vào
thời kì ổn định ngắn ngủi (1924 - 1929). Trong 10 năm sau đó (1929 -
1939), cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới đã dẫn tới việc những người
theo chủ nghĩa phát xít lên nắm quyền, mở ra một thời kì đen tối trong
lịch sử nước Đức.
I - NƯỚC ĐỨC TRONG NHỮNG NĂM 1918 - 1929
1 Nước Đức và cao trào cách mạng 1918 - 1923
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, nước Đức bại trận hoàn toàn bị suy sụp về kinh
tế, chính trị và quân sự. Mâu thuẫn xã hội ngày càng gay gắt dẫn tới sự bùng nổ cuộc
Cách mạng dân chủ tư sản tháng 11 - 1918. Chỉ trong vòng một tuần lễ, cách mạng
lan rộng trên phạm vi toàn quốc, quần chúng đã lật đổ nền quân chủ. Mùa hè năm
1919, Quốc hội lập hiến họp tại thành phố Vai-ma, thông qua Hiến pháp và thiết lập
chế độ cộng hoà tư sản - thường được gọi là nền Cộng hoà Vaima.
Tháng 6 - 1919, Chính phủ Đức phải kí kết
Hoà ước Vécxai với các nước thắng trận và phải
chịu những điều kiện hết sức nặng nề. Việc thực
hiện những điều khoản của Hoà ước làm cho đất
nước vốn đã kiệt quệ sau 4 năm chiến tranh càng
trở nên rối loạn hơn.
Theo Hoà ước Vécxai, nước Đức mất đi
1/8 diện tích đất đai, 1/12 dân số, 1/3
mỏ sắt, 1/3 mỏ than, 2/5 sản lượng
gang, 1/3 sản lượng thép và một
khoản bồi thường chiến phí khổng lồ...
Toàn bộ gánh nặng của Hoà ước đè lên
vai quần chúng lao động. Nước Đức
lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế,
Hình 32. Lạm phát ở Đức - Trẻ em
làm diều bằng những đồng mác
mất giá vào đầu năm 1920
64 |
10_12_2 | tài chính tồi tệ chưa từng thấy. Đồng mác sụt giá nghiêm trọng (năm
1914 : 1 đôla Mĩ tương đương 4,2 mác ; tháng 9 - 1923 : 1 đôla Mĩ tương
đương 98 860 000 mác).
Trong bối cảnh đó, phong trào cách mạng tiếp tục dâng cao trong những năm
1919 - 1923. Đảng Cộng sản Đức (thành lập tháng 12 - 1918) đã trực tiếp lãnh đạo
phong trào. Đỉnh cao của phong trào là cuộc nổi dậy của công nhân vùng Ba-vi-e
tháng 4 - 1919, dẫn đến sự thành lập nước Cộng hoà Xô viết Ba-vi-e. Cuộc khởi
nghĩa vũ trang của công nhân Hăm-buốc tháng 10 - 1923 là âm hưởng cuối cùng
của cơn bão táp cách mạng vô sản ở Đức.
?
- Tình hình nước Đức trong những năm 1918 - 1923 có những điểm nào nổi bật ?
-Hình 32 nói lên điều gì ?
2 Những năm ổn định tạm thời (1924 - 1929)
Cuối năm 1923, nước Đức đã vượt qua được thời kì khủng hoảng kinh tế và
chính trị sau chiến tranh. Chính quyền tư sản đã đẩy lùi phong trào cách mạng của
quần chúng, từng bước khắc phục tình trạng hỗn loạn về tài chính, tạo đà cho nền
kinh tế khôi phục và phát triển.
Từ năm 1925, sản xuất công nghiệp Đức phát triển mạnh, và đến năm
1929 đã vượt qua Anh, Pháp, đứng đầu châu Âu. Quá trình tập trung sản
xuất diễn ra mạnh mẽ, các tập đoàn tư bản độc quyền lớn xuất hiện, thâu
tóm những ngành kinh tế chính của nước Đức.
Về chính trị, chế độ Cộng hoà Vaima được củng cố, quyền lực của giới tư bản
độc quyền được tăng cường. Chính phủ tư sản thi hành chính sách đàn áp phong
trào đấu tranh của công nhân. Các đảng tư sản công khai tuyên truyền tư tưởng phục
thù cho nước Đức. Về đối ngoại, địa vị quốc tế của nước Đức dần dần được phục
hồi với việc nước này tham gia Hội Quốc liên, kí kết một số hiệp ước với các nước
tư bản châu Âu và Liên Xô.
? ) Tình hình nước Đức trong những năm 1924 - 1929 như thế nào ?
65
55 |
10_12_3 | II - NƯỚC ĐỨC TRONG NHỮNG NĂM 1929 - 1939
1 Khủng hoảng kinh tế và quá trình Đảng Quốc xã lên cầm quyền
Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới cuối năm 1929 đã giáng đòn nặng nề vào
nền kinh tế Đức. Năm 1932, sản xuất công nghiệp giảm 47% so với những năm
trước khủng hoảng. Hàng nghìn nhà máy, xí nghiệp phải đóng cửa. Số người thất
nghiệp lên tới hơn 5 triệu người. Mâu thuẫn xã hội và cuộc đấu tranh của quần
chúng lao động đã dẫn tới cuộc khủng hoảng chính trị trầm trọng. Giai cấp tư sản
cầm quyền không đủ sức mạnh để duy trì chế độ cộng hoà tư sản, đưa đất nước vượt
qua cuộc khủng hoảng đó.
Trong bối cảnh ấy, các thế lực phản động, hiếu chiến, đặc biệt là Đảng Công
nhân quốc gia xã hội (gọi tắt là Đảng Quốc xã), ngày càng mở rộng ảnh hưởng
trong quần chúng. Đứng đầu Đảng Quốc xã là Hít-le, ra sức tuyên truyền, kích động
chủ nghĩa phục thù, chống cộng sản và phân biệt chủng tộc, chủ trương phát xít hoá
bộ máy nhà nước, thiết lập chế độ độc tài khủng bố công khai.
Trong khi giới đại tư bản ngày
càng ủng hộ lực lượng phát xít,
Đảng Cộng sản Đức đã kêu gọi quần
chúng đấu tranh để thành lập Mặt
trận thống nhất chống chủ nghĩa
phát xít. Tuy nhiên, Đảng Xã hội
dân chủ - đảng có ảnh hưởng trong
quần chúng nhân dân lao động - đã
từ chối hợp tác với những người
cộng sản. Điều đó đã tạo điều kiện
cho các thế lực phát xít lên cầm
quyền ở Đức. Ngày 30 1 - 1933,
Hình 33. Tổng thống Hin-đen-bua trao quyền
Thủ tướng cho Hít-le ngày 30 - 1 - 1933
Tổng thống Hin-đen-bua chỉ định Hít-le làm Thủ tướng và thành lập chính phủ mới,
mở ra một thời kì đen tối trong lịch sử nước Đức.
(?) Vì sao chủ nghĩa phát xít thắng thế ở Đức ?
66
66 |
10_12_4 | 2 | Nước Đức trong những năm 1933 - 1939
Về chính trị : Từ năm 1933, Chính phủ Hít-le ráo riết thiết lập nền chuyên chính
độc tài, công khai khủng bố các đảng phái dân chủ tiến bộ, trước hết là Đảng Cộng
sản Đức.
Tháng 3 - 1933, chính quyền phát xít vu cáo những người cộng sản đốt
cháy nhà Quốc hội, đặt Đảng Cộng sản ra ngoài vòng pháp luật và bắt
giam 10 vạn đảng viên cộng sản.
Năm 1934, Tổng thống Hin-đen-bua qua đời, Hít-le tuyên bố huỷ bỏ Hiến pháp
Vaima, tự xưng là Quốc trưởng suốt đời. Nền Cộng hoà Vaima hoàn toàn sụp đổ.
Về kinh tế, chính quyền phát xít tiến hành tổ chức nền kinh tế theo hướng tập
trung, mệnh lệnh, phục vụ nhu cầu quân sự. Tháng 7 - 1933, Hít-le thành lập Tổng
hội đồng kinh tế để điều hành hoạt động của các ngành kinh tế. Các ngành công
nghiệp dần dần được phục hồi và hoạt động hết sức khẩn trương, đặc biệt là công
nghiệp quân sự. Các ngành giao thông vận tải, xây dựng đường sá được tăng cường
để giải quyết nạn thất nghiệp và phục vụ nhu cầu quân sự. Nền kinh tế Đức đã thoát
khỏi khủng hoảng. Năm 1938, tổng sản lượng công nghiệp của Đức tăng 28% so
với giai đoạn trước khủng hoảng và vượt qua một số nước tư bản châu Âu.
Bảng thống kê sản lượng một số sản phẩm công nghiệp
của Anh, Pháp, I-ta-li-a, Đức năm 1937
Noóc
Anh
Pháp
I-ta-li-a
Đức
Sản phẩm
Than (triệu tấn)
244,3
45,5
1,6
239,9
Điện (tỉ kW/h)
33,1
20,0
15,4
49,0
Sắt (triệu tấn)
4,3
11,5
0,5
2,8
Thép (triệu tấn)
13,2
7,9
2,1
19,8
Ô tô (nghìn chiếc)
493,0
200,0
78,0
351,0
67 |
10_12_5 | Hình 34. Cuộc duyệt binh kỉ niệm 5 năm ngày Hít-le lên cầm quyền
(Béc-lin, tháng 1 - 1938)
Về đối ngoại, chính quyền Hít-le tăng cường các hoạt động chuẩn bị chiến
tranh. Tháng 10 - 1933, nước Đức tuyên bố rút khỏi Hội Quốc liên để được tự do
hành động. Năm 1935, Hít-le ban hành lệnh tổng động viên, tuyên bố thành lập đội
quân thường trực và bắt đầu triển khai các hoạt động quân sự ở châu Âu. Đến năm
1938, với đội quân 1 500 000 người cùng 30 000 xe tăng và khoảng 4 000 máy bay,
nước Đức đã trở thành một trại lính khổng lồ, chuẩn bị tiến hành các kế hoạch gây
chiến tranh xâm lược.
? ) Qua bảng thống kê nêu trên, hãy nhận xét về tình hình kinh tế nước Đức so với một
số nước châu Âu.
68
Câu hỏi và bài tập
1. Trình bày ngắn gọn các giai đoạn phát triển của nước Đức giữa hai
cuộc chiến tranh thế giới.
2. Trong những năm 1933 - 1939, Chính phủ Hít-le đã thực hiện chính
sách kinh tế, chính trị và đối ngoại như thế nào ? |
10_13_1 | Bài 13
NƯỚC MĨ GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI
(1918-1939)
Trong những năm 1918 - 1939, nước Mĩ đã trải qua những bước thăng
trầm đầy kịch tính : từ sự phồn vinh của nền kinh tế trong thập niên 20
đến cuộc khủng hoảng và suy thoái nặng nề chưa từng thấy trong lịch
sử nước Mĩ những năm 1929 - 1933. Chính sách mới của Tổng thống
Ru-dơ-ven đã đưa nước Mĩ thoát ra khỏi khủng hoảng và duy trì được
sự phát triển của chủ nghĩa tư bản.
I - NƯỚC MĨ TRONG NHỮNG NĂM 1918 - 1929
1 Tình hình kinh tế
Chiến tranh thế giới thứ nhất đã đem lại “những cơ hội vàng” cho nước Mĩ. Với
nền kinh tế đạt mức tăng trưởng cao trong suốt những năm trong và sau chiến tranh,
Mĩ trở thành nước tư bản giàu mạnh nhất. Cùng với lợi thế đó, việc cải tiến kĩ thuật,
thực hiện phương pháp sản xuất dây chuyền và mở rộng quy mô sản xuất đã đưa
nền kinh tế Mĩ bước vào thời kì phồn vinh trong thập niên 20 của thế kỉ XX.
Sự phồn vinh của kinh tế Mĩ được thể hiện ở mức tăng trưởng cao của các
ngành kinh tế. Chỉ trong vòng 6 năm (1923 -1929), sản lượng công nghiệp
tăng 69%. Năm 1929, Mĩ chiếm 48% sản lượng công nghiệp thế giới, vượt
qua sản lượng công nghiệp của 5 cường quốc công nghiệp là Anh, Pháp,
Đức, I-ta-li-a và Nhật Bản cộng lại. Mĩ đứng đầu thế giới về các ngành công
nghiệp sản xuất ô tô, thép, dầu mỏ... Đặc biệt, sự bùng nổ của ngành sản
xuất ô tô đã tác động mạnh đến các ngành công nghiệp khác. Năm 1919,
nước Mĩ sản xuất được 7 triệu ô tô, đến năm 1924 đạt 24 triệu chiếc.
Về tài chính, từ chỗ phải vay nợ châu Âu 6 tỉ đôla trước chiến tranh, Mĩ
đã trở thành chủ nợ của thế giới (riêng Anh và Pháp nợ Mĩ 10 tỉ đôla).
Năm 1929, Mĩ nắm 60% số vàng dự trữ của thế giới.
Mặc dù đạt mức tăng trưởng cao, nhưng ngay cả trong thời kì phồn vinh này,
nhiều ngành công nghiệp của Mĩ chỉ sử dụng 60 -80% công suất. Sự phát triển kinh
tế chạy theo lợi nhuận, theo chủ nghĩa tự do thái quá đã đưa đến sự phát triển không
69 |
10_13_2 | đồng bộ giữa các ngành công nghiệp, giữa công nghiệp với nông nghiệp, và không
có kế hoạch dài hạn cho sự cân đối giữa sản xuất và tiêu dùng.
? ) Nền kinh tế Mĩ trong thập niên 20 của thế kỉ XX đã phát triển như thế nào ?
2 Tình hình chính trị, xã hội
Giai đoạn tăng trưởng cao của kinh tế Mĩ trong thập niên 20 gắn liền với sự cầm
quyền của các tổng thống thuộc Đảng Cộng hoà. Chính phủ của Đảng Cộng hoà một
mặt đề cao sự phồn vinh của nền kinh tế, mặt khác thi hành chính sách ngăn chặn công
nhân đấu tranh, đàn áp những người có tư tưởng tiến bộ trong phong trào công nhân.
Sự giàu có của nước Mĩ không cải thiện đời sống cho tất cả mọi người trong
nước. Những người lao động thường xuyên phải đối mặt với nạn thất
nghiệp, bất công xã hội và nạn phân biệt chủng tộc đối với người da đen.
Đặc biệt, cuộc sống của dân trại (nông dân Mĩ) rất khó khăn do giá nông
sản hạ rất thấp và ế thừa. Đời sống người lao động ngày càng giảm sút,
điều đó đã thúc đẩy phong trào đấu tranh của họ.
Phong trào đấu tranh của công nhân diễn ra sôi nổi trong các ngành công
nghiệp than, luyện thép, vận tải đường sắt... Tháng 5 - 1921, Đảng Cộng sản Mĩ
được thành lập trên cơ sở hợp nhất Đảng Cộng sản công nhân Mĩ và Đảng Cộng sản
Mĩ ra đời trước đó (1919), đánh dấu bước phát triển của phong trào công nhân Mĩ.
?) Vì sao phong trào công nhân Mĩ diễn ra sôi nổi ngay cả trong thời kì phồn vinh
của kinh tế Mĩ ?
II - NƯỚC MĨ TRONG NHỮNG NĂM 1929 - 1939
1 Cuộc khủng hoảng kinh tế (1929 - 1933) ở Mĩ
Trong khi giai cấp tư sản Mĩ đang hết lời ca ngợi sự phồn vinh của nền kinh tế
thì cuộc khủng hoảng kinh tế chưa từng thấy bất ngờ bùng nổ vào tháng 10 - 1929,
chấm dứt thời kì hoàng kim của kinh tế Mĩ.
Cuộc khủng hoảng bắt đầu trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Ngày 29 - 10 -
1929 là ngày hoảng loạn chưa từng có trong lịch sử thị trường chứng khoán
Niu Oóc. Giá một loại cổ phiếu được coi là đảm bảo nhất sụt xuống 80%.
70
70 |
10_13_3 | Hàng triệu người đã mất sạch số tiền mà họ đã tiết kiệm cả đời. Vòng xoáy của
khủng hoảng tiếp diễn không gì ngăn cản nổi, phá huỷ nghiêm trọng các ngành sản
xuất công nghiệp, nông nghiệp và thương nghiệp của nước Mĩ.
Năm 1932, khủng hoảng kinh tế diễn ra trầm trọng nhất : sản lượng công
nghiệp chỉ còn 53,8% (so với năm 1929), 11,5 vạn công ti thương nghiệp,
58 công ti đường sắt bị phá sản, 10 vạn ngân hàng (chiếm 40% tổng số
ngân hàng) phải đóng cửa, 75% dân trại bị phá sản... Số người thất nghiệp
lên tới hàng chục triệu. Phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân
lan rộng toàn nước Mĩ.
Triệu người
(%)
13
30
28
12
26
11-
10
23.6
249
24
22
9
20
204
19,0
8
18
16,9
17.2
7
16
15,90
14.6
14
6
14,3
12
5
11,9
4
9,9
10
8
3
7,6
6
2
4.7
40
4
3,9
1-
3,2
1.901.9
2
0
0
1920
1925
1930
1935
1940
1945 (Năm)
Số lượng người thất nghiệp
Tỉ lệ % trong lực lượng lao động
Hình 35. Biểu đồ về tỉ lệ thất nghiệp ở Mĩ
(1920-1946)
? ) Hãy giải thích vì sao số người thất nghiệp ở Mĩ lên tới mức cao nhất vào
những năm 1932 - 1933.
71 |
10_13_4 | Chính sách mới của Tổng thống Mĩ Ru-dơ-ven
Để đưa nước Mĩ thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng, Tổng thống Ru-dơ-ven đã
thực hiện một hệ thống các chính sách, biện pháp của Nhà nước trên các lĩnh vực
kinh tế - tài chính và chính trị - xã hội, được gọi chung là Chính sách mới.
Bằng sự can thiệp tích cực của Nhà
nước vào đời sống kinh tế, Chính
phủ Ru-dơ-ven đã thực hiện các
biện pháp giải quyết nạn thất
nghiệp, phục hồi sự phát triển kinh
tế thông qua các đạo luật về ngân
hàng, phục hưng công nghiệp, điều
chỉnh nông nghiệp. Trong các đạo
luật đó, Đạo luật Phục hưng công
nghiệp là quan trọng nhất. Đạo
luật này quy định việc tổ chức lại
sản xuất công nghiệp theo những
hợp đồng chặt chẽ về sản phẩm và
thị trường tiêu thụ.
Hình 36. Tổng thống Mĩ Ru-dơ-ven
công bố Chính sách mới qua đài phát thanh
Chính sách mới đã giải quyết được một số vấn đề cơ bản của nước Mĩ trong cơn
khủng hoảng nguy kịch. Nhà nước đã tăng cường vai trò của mình trong việc cứu
trợ người thất nghiệp, tạo thêm nhiều việc làm mới, khôi phục sản xuất, xoa dịu
mâu thuẫn giai cấp và góp phần làm cho nước Mĩ duy trì được chế độ dân chủ tư
sản. Chính vì thế, Ru-dơ-ven là người duy nhất trong lịch sử nước Mĩ trúng cử Tổng
thống 4 nhiệm kì liên tiếp.
Tỉ đôla Mĩ (USD)
72
Hình 37. Biểu đồ thu nhập
quốc dân của Mĩ (1929 -1941)
100-
90
80
70-
60
50
40
30
20
10-
Năm
0
1929 1931
1933
1935
1937
1939
1941 |
10_13_5 | Về đối ngoại, Chính phủ Ru-dơ-ven đề ra Chính sách láng giềng thân thiện
nhằm cải thiện quan hệ với các nước Mĩ Latinh, vốn được Mĩ coi là “sân sau” của
mình và thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô.
Từ năm 1934, Chính phủ Ru-dơ-ven đã tuyên bố Chính sách láng giềng
thân thiện đối với các nước Mĩ Latinh, chấm dứt các cuộc can thiệp vũ
trang, tiến hành thương lượng và hứa hẹn trao trả độc lập, nhằm xoa dịu
cuộc đấu tranh chống Mĩ và củng cố vị trí của Mĩ ở khu vực này.
Sau 16 năm theo đuổi lập trường chống Liên Xô, tháng 11 - 1933, Chính
phủ Ru-dơ-ven đã chính thức công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao
với Liên Xô. Việc làm này xuất phát từ những lợi ích của Mĩ. Trên thực tế,
chính quyền Ru-dơ-ven vẫn không từ bỏ lập trường chống cộng sản.
Đối với các vấn đề quốc tế, trước nguy cơ của chủ nghĩa phát xít và chiến tranh
bao trùm toàn thế giới, Quốc hội Mĩ đã thông qua hàng loạt đạo luật để giữ vai trò
trung lập trước các cuộc xung đột quân sự bên ngoài nước Mĩ. Chính sách đó đã
góp phần khuyến khích chủ nghĩa phát xít tự do hành động, gây ra cuộc Chiến tranh
thế giới thứ hai.
(?) Vì sao thu nhập quốc dân của Mĩ lại phục hồi và phát triển từ năm 1934 ?
Câu hỏi và bài tập
1. Vì sao kinh tế Mĩ phát triển mạnh trong thập niên 20 của thế kỉ XX ?
2. Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới (1929 - 1933) để lại hậu quả như
thế nào đối với nước Mĩ ?
3. Em hãy nêu những điểm cơ bản trong Chính sách mới của Tổng
thống Ru-dơ-ven.
21
73 |
10_14_1 | Bài 14
NHẬT BẢN GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI
(1918-1939)
Nhật Bản là nước duy nhất ở châu Á được xếp vào hàng ngũ các cường
quốc tư bản. Trải qua những năm ổn định ngắn ngủi sau Chiến tranh thế
giới thứ nhất, Nhật Bản lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế (1929 -
1933). Để tìm lối thoát ra khỏi khủng hoảng, giới cầm quyền Nhật Bản
tiến hành quân phiệt hoá bộ máy nhà nước, biến Nhật Bản thành một lò
lửa chiến tranh ở châu Á và trên thế giới.
I - NHẬT BẢN TRONG NHỮNG NĂM 1918 - 1929
1 Nhật Bản trong những năm đầu sau chiến tranh (1918 -1923)
Nhật Bản là nước thứ hai sau Mĩ thu được nhiều lợi trong Chiến tranh thế giới
thứ nhất. Lợi dụng sự suy giảm khả năng kinh tế của các nước tư bản châu Âu trong
chiến tranh, Nhật Bản đã tăng cường sản xuất hàng hoá và xuất khẩu. Nhờ những
đơn đặt hàng quân sự, sản xuất công nghiệp của Nhật Bản tăng trưởng rất nhanh.
Chỉ trong vòng 6 năm (1914 - 1919), nền kinh tế Nhật Bản phát triển vượt bậc :
sản lượng công nghiệp tăng 5 lần, tổng giá trị xuất khẩu tăng gấp 4 lần, dự trữ vàng
và ngoại tệ tăng gấp 6 lần ; nhưng sau đó lại lâm vào khủng hoảng.
Về nông nghiệp, những tàn dư phong kiến còn tồn tại nặng nề ở nông thôn đã
kìm hãm sự phát triển của kinh tế nông nghiệp. Giá lương thực, thực phẩm, nhất là
giá gạo, vô cùng đắt đỏ. Đời sống người lao động không được cải thiện.
Phong trào đấu tranh của công nhân và nông dân bùng lên mạnh mẽ trong
những năm sau chiến tranh. Mùa thu năm 1918, quần chúng nhân dân nổi dậy đánh
phá các kho thóc, mở đầu cuộc “Bạo động lúa gạo” lan rộng khắp cả nước, lôi cuốn
10 triệu người tham gia. Đồng thời, những cuộc bãi công của công nhân cũng lan
rộng ở các trung tâm công nghiệp lớn như Cô-bê, Na-gôi-a, Ô-xa-ca... Chỉ riêng
năm 1919 đã có 2 388 cuộc bãi công của công nhân. Trên cơ sở sự phát triển của
phong trào công nhân, tháng 7 - 1922 Đảng Cộng sản Nhật Bản được thành lập.
74 |
10_14_2 | ? ) Tình hình Nhật Bản trong những năm đầu sau Chiến tranh thế giới thứ nhất có những
điểm gì đáng chú ý ?
2 Nhật Bản trong những năm ổn định (1924 -1929)
Khác với các nước tư bản Tây Âu và Mĩ, sự ổn định của Nhật Bản chỉ tồn tại
trong một thời gian ngắn. Năm 1926, sản lượng công nghiệp mới phục hồi trở lại
và vượt mức trước chiến tranh. Nhưng chưa đầy một năm sau, mùa xuân năm 1927,
cuộc khủng hoảng tài chính lại bùng nổ ở Thủ đô Tô-ki-ô làm 30 ngân hàng phá
sản. Nền công nghiệp chủ yếu dựa vào xuất khẩu của Nhật Bản ngày càng gặp khó
khăn trong việc cạnh tranh với Mĩ và các nước Tây Âu.
Từ một nước có sức sản xuất và mức xuất khẩu tăng rất nhanh trong chiến
tranh, bước vào thập niên 20, Nhật Bản phải nhập khẩu quá mức do khan
hiếm nguyên liệu và nhiên liệu. Sản xuất trong nước bị suy giảm, phần lớn
các xí nghiệp công nghiệp chỉ sử dụng từ 20% đến 25% công suất. Số người
thất nghiệp tăng nhanh, nông dân bị bần cùng hoá, sức mua của người dân
suy giảm làm cho thị trường trong nước ngày càng thu hẹp.
Về chính trị, trong những năm đầu thập niên 20 của thế kỉ XX, Chính phủ Nhật
Bản đã thi hành một số cải cách chính trị (như ban hành luật bầu cử phổ thông cho nam
giới, cắt giảm ngân sách quốc phòng...) và giảm bớt căng thẳng trong quan hệ với các
cường quốc khác. Đến cuối thập niên 20, Chính phủ của tướng Ta-na-ca - một phần tử
quân phiệt - đã thực hiện chính sách đối nội và đối ngoại hiếu chiến.
Chính phủ Ta-na-ca chủ trương dùng vũ lực để bành trướng ra bên ngoài
nhằm giải quyết khó khăn trong nước. Cùng với việc quân sự hoá đất nước,
năm 1927 Ta-na-ca vạch kế hoạch chiến tranh toàn cầu dưới hình thức
một bản Tấu thỉnh đệ trình lên Thiên hoàng. Chính phủ Ta-na-ca đã 2 lần
đưa quân xâm lược Sơn Đông (Trung Quốc), nhưng đều bị thất bại.
? ) Tình hình Nhật Bản trong những năm 1918 - 1929 có những điểm gì nổi bật ?
75 |
10_14_3 | II - KHỦNG HOẢNG KINH TẾ (1929 - 1933) VÀ QUÁ TRÌNH
QUÂN PHIỆT HOÁ BỘ MÁY NHÀ NƯỚC Ở NHẬT BẢN
1 Khủng hoảng kinh tế ở Nhật Bản
Năm 1929, sự sụp đổ của thị trường chứng khoán Mĩ dẫn đến cuộc đại suy thoái
của chủ nghĩa tư bản nói chung, đã làm cho nền kinh tế Nhật Bản giảm sút trầm
trọng. Sản xuất công nghiệp đình đốn. Khủng hoảng xảy ra nghiêm trọng nhất là
trong nông nghiệp, do sự lệ thuộc vào thị trường bên ngoài của ngành này.
So với năm 1929, sản lượng công nghiệp năm 1931 giảm 32,5%, nông phẩm
giảm 1,7 tỉ yên, ngoại thương giảm 80%. Đồng yên sụt giá nghiêm trọng.
Khủng hoảng đạt đến đỉnh điểm vào năm 1931, gây nên những hậu quả xã hội
tai hại : nông dân bị phá sản, mất mùa và đói kém, số công nhân thất nghiệp lên tới
3 triệu người. Mâu thuẫn xã hội và cuộc đấu tranh của những người lao động diễn
ra quyết liệt.
? ) Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929 - 1933 đã tác động đến nước Nhật như thế nào ?
2 | Quá trình quân phiệt hoá bộ máy nhà nước
Nhằm khắc phục những hậu quả của cuộc khủng hoảng và giải quyết khó khăn
do thiếu nguồn nguyên liệu và thị trường tiêu thụ hàng hoá, giới cầm quyền Nhật
Bản chủ trương quân phiệt hoá bộ máy nhà nước, gây chiến tranh xâm lược, bành
trướng ra bên ngoài.
Khác với Đức, quá trình phát xít hoá diễn ra thông qua sự chuyển đổi từ
chế độ dân chủ tư sản đại nghị sang chế độ chuyên chế độc tài phát xít, ở
Nhật Bản, do đã có sẵn chế độ chuyên chế Thiên hoàng, quá trình này diễn
ra thông qua việc quân phiệt hoá bộ máy nhà nước và tiến hành chiến
tranh xâm lược thuộc địa. Do có những bất đồng trong nội bộ giới cầm
quyền Nhật Bản về cách thức tiến hành chiến tranh xâm lược, quá trình
quân phiệt hoá kéo dài trong suốt thập niên 30. Từ năm 1937, cuộc đấu
tranh trong nội bộ đã chấm dứt, giới cầm quyền Nhật Bản tập trung vào
việc quân phiệt hoá bộ máy nhà nước.
76
16 |
10_14_4 | Cùng với việc quân phiệt hoá bộ máy nhà nước, tăng cường chạy đua vũ trang,
giới cầm quyền Nhật Bản đẩy mạnh cuộc chiến tranh xâm lược Trung Quốc.
Thị trường Trung Quốc rộng lớn, nơi tập trung 82% tổng số vốn đầu tư nước
ngoài của Nhật Bản, luôn luôn là đối tượng mà nước Nhật muốn độc chiếm
từ lâu. Tháng 9 - 1931, Nhật Bản đánh chiếm vùng Đông Bắc Trung Quốc
và biến toàn bộ vùng đất giàu có này thành thuộc địa.
Năm 1933, Nhật Bản dựng lên chính phủ bù nhìn, đưa Phổ Nghi - vị hoàng
đế cuối cùng của Trung Quốc - lên đứng đầu cái gọi là “Mãn Châu quốc”. Miền
Đông Bắc Trung Quốc trở thành bàn đạp của những cuộc phiêu lưu quân sự mới
của quân đội Nhật Bản. Nước Nhật trở thành một lò lửa chiến tranh ở châu Á và
trên thế giới.
Hình 38. Quân đội Nhật chiếm Mãn Châu (9 - 1931)
Vì sao Nhật Bản đánh chiếm Trung Quốc ?
75
77 |
10_14_5 | 3 | Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa quân phiệt của nhân dân
Nhật Bản
Trong những năm 30 của thế kỉ XX, cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa quân phiệt
của nhân dân Nhật Bản, mà hạt nhân lãnh đạo là Đảng Cộng sản, diễn ra sôi nổi,
dưới nhiều hình thức. Từ những cuộc biểu tình phản đối chính sách xâm lược của
giới cầm quyền đã dẫn đến phong trào thành lập Mặt trận Nhân dân, tập hợp đông
đảo các tầng lớp xã hội. Cuộc đấu tranh của nhân dân Nhật Bản đã góp phần làm
chậm quá trình quân phiệt hoá bộ máy nhà nước ở nước này.
Phong trào lan rộng, lôi cuốn đông đảo binh lính và sĩ quan Nhật tham gia. Chỉ
trong năm 1939, đã diễn ra trên 40 cuộc đấu tranh chống chiến tranh của binh sĩ
trong quân đội Nhật Bản.
” ) Sự phát triển của cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa quân phiệt của nhân dân Nhật Bản
thể hiện ở những điểm nào ?
78
Câu hỏi và bài tập
1. Nêu ngắn gọn các giai đoạn phát triển chính của nước Nhật trong
những năm 1918 - 1939.
2. Quá trình quân phiệt hoá ở Nhật Bản diễn ra như thế nào ? |
10_15_1 | Chương III
CÁC NƯỚC CHÂU Á GIỮA HAI CUỘC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI
(1918 - 1939)
Bài 15
PHONG TRÀO CÁCH MẠNG Ở TRUNG QUỐC VÀ ẤN ĐỘ
(1918-1939)
Phong trào cách mạng ở Trung Quốc và Ấn Độ đã vượt qua nhiều thử
thách và đạt được những bước tiến mới trong vòng 20 năm giữa hai cuộc
chiến tranh thế giới. Ở Trung Quốc, phong trào Ngũ tứ đã mở đầu thời
kì cách mạng dân chủ mới. Ở Ấn Độ, Đảng Quốc đại, đứng đầu là
Ma-hát-ma Gan-đi, đã lãnh đạo phong trào giải phóng dân tộc theo
đường lối bất bạo động, bất hợp tác.
I- PHONG TRÀO CÁCH MẠNG Ở TRUNG QUỐC (1919 – 1939)
1 | Phong trào Ngũ tứ và sự thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc
Phong trào Ngũ tứ bùng nổ ngày 4 – 5 – 1919, nhằm phản đối âm mưu xâu xé
Trung Quốc của các nước đế quốc. Mở đầu phong trào là cuộc biểu tình của 3 000
học sinh, sinh viên yêu nước Bắc Kinh tại Quảng trường Thiên An Môn, đòi trừng
trị những phần tử bán nước trong chính phủ. Phong trào nhanh chóng lan rộng khắp
22 tỉnh và 150 thành phố trong cả nước, lôi cuốn đông đảo các tầng lớp xã hội tham
gia, đặc biệt là giai cấp công nhân.
Phong trào Ngũ tứ đã mở đầu cao trào cách mạng chống đế quốc và chống
phong kiến ở Trung Quốc. Lần đầu tiên giai cấp công nhân Trung Quốc xuất hiện
trên vũ đài chính trị như một lực lượng cách mạng độc lập. Phong trào Ngũ tứ đánh
dấu bước chuyển của cách mạng Trung Quốc từ cách mạng dân chủ tư sản kiểu cũ
sang cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới.
79
12 |
10_15_2 | 80
Từ sau phong trào Ngũ tứ, việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Trung Quốc
phát triển nhanh chóng, sâu rộng. Với sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, năm 1920,
một số nhóm cộng sản đã ra đời. Trên cơ sở các nhóm này, tháng 7 - 1921 Đảng
Cộng sản Trung Quốc được thành lập, đánh dấu bước ngoặt quan trọng của cách
mạng Trung Quốc. Từ đây, giai cấp vô sản Trung Quốc đã có chính đảng của mình
để từng bước nắm ngọn cờ lãnh đạo cách mạng.
Phong trào Ngũ tứ có ý nghĩa như thế nào đối với cách mạng Trung Quốc ?
2 | Chiến tranh Bắc phạt (1926 - 1927) và Nội chiến Quốc -Cộng
(1927 1937)
Trong những năm 1926 - 1927, Đảng Cộng sản hợp tác với Quốc dân đảng để
tiến hành cuộc chiến tranh cách mạng nhằm đánh đổ các tập đoàn quân phiệt Bắc
Dương đang chia nhau thống trị những vùng khác nhau ở miền Bắc Trung Quốc
(thường gọi là Chiến tranh Bắc phạt). Nhưng sau một thời gian ngắn, Quốc dân
đảng lại chống lại phong trào cách mạng.
Ngày 12 4
-
-
1927, Tưởng Giới Thạch tiến hành cuộc chính biến ở
Thượng Hải, tàn sát, khủng bố đẫm máu những người cộng sản và công
khai chống phá cách mạng ở nhiều địa phương khác. Một tuần lễ sau,
Tưởng Giới Thạch thành lập chính phủ tại Nam Kinh, đại diện cho quyền
lợi của đại địa chủ, đại tư sản ở Trung Quốc. Đến tháng 7 - 1927, chính
quyền hoàn toàn rơi vào tay Tưởng Giới Thạch. Cuộc Chiến tranh Bắc
phạt đến đây chấm dứt.
Sau Chiến tranh Bắc phạt, quần chúng cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Trung Quốc đã tiến hành cuộc chiến đấu chống Chính phủ Quốc dân
đảng, được gọi là Nội chiến Quốc - Cộng, diễn ra trong những năm 1927 - 1937.
Quân đội Tưởng Giới Thạch đã tổ chức 4 lần vây quét lớn nhằm tiêu diệt căn
cứ địa cách mạng của Đảng Cộng sản, nhưng đều bị thất bại. Trong cuộc vây
quét lần thứ năm (1933 - 1934), lực lượng cách mạng bị thiệt hại nặng.
Để bảo toàn lực lượng, tháng 10 – 1934 Hồng quân công nông phải tiến hành cuộc
phá vây, rút khỏi căn cứ địa cách mạng, tiến lên phía bắc, trong lịch sử gọi là cuộc Vạn
lí trường chinh. Trên đường trường chinh, tại Hội nghị Tuân Nghĩa (tỉnh Quý Châu)
tháng 1 – 1935, Mao Trạch Đông trở thành người lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc. |
10_15_3 | Hình 39. Mao Trạch Đông trên đường Vạn lí trường chinh
Tháng 7 - 1937, giới quân phiệt Nhật phát động cuộc chiến tranh xâm lược,
nhằm thôn tính Trung Quốc. Trước áp lực đấu tranh của quần chúng, Quốc dân đảng
buộc phải đình chiến, hợp tác với Đảng Cộng sản, thành lập Mặt trận dân tộc thống
nhất chống Nhật. Cách mạng Trung Quốc chuyển sang thời kì kháng chiến chống
phát xít Nhật.
? ) Nội chiến Quốc - Cộng (1927 - 1937) diễn ra như thế nào ?
II - PHONG TRÀO ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở ẤN ĐỘ (1918 - 1939)
1 Phong trào độc lập dân tộc trong những năm 1918 -1929
Chiến tranh thế giới thứ nhất đã đẩy nhân dân Ấn Độ vào cảnh sống cùng
cực, vì toàn bộ gánh nặng chi phí chiến tranh của thực dân Anh đè nặng lên vai
các thuộc địa. Sau chiến tranh, việc chính quyền thực dân tăng cường bóc lột
thuộc địa, ban hành những đạo luật phản động nhằm củng cố bộ máy thống trị,
làm cho những mâu thuẫn xã hội ngày càng căng thẳng. Một làn sóng đấu
tranh chống thực dân Anh dâng cao khắp Ấn Độ trong những năm 1918 - 1922.
81 |
10_15_4 | 828
82
Phong trào đấu tranh diễn ra dưới nhiều hình
thức phong phú, lôi cuốn đông đảo các tầng lớp
nông dân, công nhân và thị dân tham gia. Giữ vai
trò lãnh đạo phong trào là Đảng Quốc đại, đứng
đầu là M. Gan-đi, một lãnh tụ có uy tín lớn và có
ảnh hưởng sâu rộng đối với nhân dân Ấn Độ. Ông
kêu gọi đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân bằng
các biện pháp hoà bình, không sử dụng bạo lực
(như biểu tình hoà bình, bãi công ở các nhà máy,
công sở, bãi khoá ở các trường học, tẩy chay hàng
hoá Anh, không nộp thuế...). Phong trào bất bạo
động, bất hợp tác, do Gan-đi và Đảng Quốc đại
lãnh đạo, được các tầng lớp nhân dân Ấn Độ
hưởng ứng.
Hình 40. M. Gan-đi
(1869-1948)
Sự phát triển của phong trào công nhân dẫn tới sự thành lập Đảng Cộng sản
Ấn Độ tháng 12 - 1925. Sự kiện này góp phần thúc đẩy làn sóng đấu tranh chống
thực dân Anh của nhân dân Ấn Độ.
Nêu những nét chính của phong trào độc lập dân tộc ở Ấn Độ trong những năm
1918 - 1929.
2 Phong trào độc lập dân tộc trong những năm 1929 -1939
Những hậu quả nặng nề của cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới (1929 - 1933)
đã làm bùng lên làn sóng đấu tranh mới của nhân dân Ấn Độ. Phong trào kéo dài
trong suốt những năm 30 thông qua các chiến dịch bất hợp tác với thực dân Anh,
do Gan-đi và Đảng Quốc đại khởi xướng.
Đầu năm 1930, chiến dịch bất hợp tác bùng nổ với việc Gan-đi thực hiện
một cuộc hành trình lịch sử dài 300 km để phản đối chính sách độc quyền
muối của thực dân Anh. Tháng 12 - 1931, ông lại phát động chiến dịch bất
hợp tác mới. Thực dân Anh tăng cường khủng bố, đàn áp, đồng thời thực
hiện các biện pháp mua chuộc nhằm chia rẽ hàng ngũ cách mạng. Bất
chấp các thủ đoạn hai mặt của chính quyền thực dân, phong trào đấu
tranh của nhân dân Ấn Độ diễn ra sôi động và lan rộng trong cả nước, liên
kết được tất cả các lực lượng chính trị thành một Mặt trận thống nhất trên
thực tế. |
10_16_1 | Tháng 9 - 1939, Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Chính quyền Anh tuyên
chiến ở châu Âu và tuyên bố Ấn Độ là một bên tham chiến. Phong trào cách mạng
ở Ấn Độ chuyển sang một thời kì mới.
?) Nêu những nét nổi bật của phong trào độc lập dân tộc ở Ấn Độ trong những năm
1929 - 1939.
Câu hỏi và bài tập
1. Lập bảng thống kê các sự kiện tiêu biểu của cách mạng Trung Quốc
trong những năm 1919 - 1939.
2. Hãy nhận xét về giai cấp lãnh đạo và con đường đấu tranh của cách
mạng Ấn Độ trong những năm 1918 - 1939.
3. Tìm hiểu những nét lớn về cuộc đời và hoạt động của Mao Trạch Đông
và M. Gan-đi.
CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á GIỮA HAI CUỘC
Bài 16 CHIẾN TRANH THẾ GIỚI (1918 - 1939)
Trong những thập niên đầu thế kỉ XX, ở các nước Đông Nam Á đã diễn
ra những chuyển biến quan trọng về kinh tế, chính trị, xã hội. Phong
trào đấu tranh giành độc lập dân tộc phát triển mạnh mẽ ở hầu khắp các
nước trong khu vực. Hướng tới mục tiêu độc lập dân tộc, cùng với
phong trào đấu tranh của giai cấp tư sản dân tộc đã xuất hiện phong trào
đấu tranh của một lực lượng mới - giai cấp vô sản. Giai cấp vô sản trẻ
tuổi bắt đầu bước lên vũ đài chính trị, mở ra triển vọng mới cho phong
trào giải phóng dân tộc ở Đông Nam Á.
I - TÌNH HÌNH CÁC NƯỚC ĐÔNG NAM Á SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT
1 Tình hình kinh tế, chính trị, xã hội
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, chính sách khai thác và bóc lột thuộc địa của
thực dân phương Tây đã tác động mạnh mẽ đến tình hình các nước Đông Nam Á.
Những chuyển biến quan trọng về kinh tế, chính trị, xã hội đã diễn ra ở hầu khắp
các nước trong khu vực.
83 |
10_16_2 | Về kinh tế, Đông Nam Á tuy được đưa vào hệ thống kinh tế của chủ nghĩa tư
bản, nhưng chỉ là thị trường tiêu thụ hàng hoá và nơi cung cấp nguyên liệu cho các
nước chính quốc.
Về chính trị, mặc dù thể chế ở các nước khác nhau, nhưng đều có điểm chung
là do chính quyền thực dân khống chế. Toàn bộ quyền hành đều tập trung trong tay
một đại diện của chính quyền thuộc địa hay chịu ảnh hưởng của các nước tư bản,
thực dân.
Về xã hội, sự phân hoá giai cấp diễn ra ngày càng sâu sắc. Giai cấp tư sản dân
tộc lớn mạnh dần cùng với sự phát triển của kinh tế công thương nghiệp. Giai cấp
công nhân ngày càng trưởng thành về số lượng và ý thức cách mạng.
Cùng với những chuyển biến trong nước, thắng lợi của Cách mạng tháng Mười
Nga năm 1917 và cao trào cách mạng thế giới đã tác động mạnh mẽ đến phong trào
độc lập dân tộc ở Đông Nam Á.
” ) Tình hình các nước Đông Nam Á sau Chiến tranh thế giới thứ nhất có những chuyển
biến quan trọng nào về các mặt kinh tế, chính trị, xã hội ?
2 Khái quát về phong trào độc lập dân tộc ở Đông Nam Á
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, phong trào độc lập dân tộc phát triển ở hầu
khắp các nước Đông Nam Á. So với những năm đầu thế kỉ XX, phong trào dân tộc
tư sản có những bước tiến rõ rệt cùng với sự lớn mạnh của giai cấp tư sản dân tộc.
Giai cấp tư sản dân tộc đề ra mục tiêu đấu tranh đòi quyền tự do kinh
doanh, tự chủ về chính trị, đòi quyền dùng tiếng mẹ đẻ trong nhà trường.
Một số chính đảng tư sản được thành lập và có ảnh hưởng xã hội rộng rãi
như Đảng Dân tộc ở In-đô-nê-xi-a, phong trào Thakin ở Miến Điện,
Đại hội toàn Mã Lai...
Đồng thời, từ thập niên 20 giai cấp vô sản trẻ tuổi ở Đông Nam Á cũng bắt đầu
trưởng thành. Một số đảng cộng sản được thành lập, đầu tiên là Đảng Cộng sản
In-đô-nê-xi-a (5 - 1920) tiếp theo, trong năm 1930, các đảng cộng sản ra đời ở
Việt Nam, Mã Lai, Xiêm và Phi-líp-pin.
Duói sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, phong trào độc lập dân tộc diễn ra sôi nổi,
quyết liệt, nổi bật là cuộc khởi nghĩa vũ trang ở In-đô-nê-xi-a (1926 - 1927)
84 |
10_16_3 | và phong trào cách mạng 1930 - 1931 ở Việt Nam, mà đỉnh cao là Xô viết
Nghệ - Tĩnh. Riêng ở Việt Nam, từ tháng 2 - 1930 quyền lãnh đạo cách mạng
thuộc về chính đảng của giai cấp vô sản.
? ) Nét mới trong phong trào độc lập dân tộc ở Đông Nam Á giữa hai cuộc chiến tranh
thế giới (1918 - 1939) là gì ?
II -PHONG TRÀO ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở IN-ĐÔ-NÊ-XI-A
1 Phong trào độc lập dân tộc trong thập niên 20 của thế kỉ XX
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, cùng với phong trào độc lập dân tộc, sự phát
triển của phong trào công nhân và việc truyền bá chủ nghĩa Mác Lênin vào
In-đô-nê-xi-a đã dẫn tới việc thành lập Đảng Cộng sản In-đô-nê-xi-a (5 - 1920).
Đảng Cộng sản nhanh chóng trưởng thành, tập hợp lực lượng quần chúng và lãnh
đạo phong trào cách mạng trong thập niên 20 của thế kỉ XX.
Phong trào cách mạng lan rộng trong cả nước. Đảng Cộng sản đã lãnh đạo cuộc
khởi nghĩa vũ trang ở Gia-va và Xu-ma-tơ-ra trong những năm 1926 - 1927. Cuộc
khởi nghĩa thất bại nhưng đã làm rung chuyển nền thống trị của thực dân Hà Lan
ở In-đô-nê-xi-a.
Từ năm 1927, sau thất bại của Đảng
Cộng sản, quyền lãnh đạo phong trào cách
mạng chuyển vào tay Đảng Dân tộc của
giai cấp tư sản, đứng đầu là Ác-mét
Xu-các-nô. Với chủ trương đoàn kết các
lực lượng dân tộc, chống đế quốc, đấu
tranh bằng con đường hoà bình và bằng
phong trào bất hợp tác với chính quyền
thực dân, Đảng Dân tộc đã nhanh chóng
trở thành lực lượng dẫn dắt phong trào giải
phóng dân tộc ở In-đô-nê-xi-a.
Hình 41. A. Xu-các-nô
(1901-1970)
A. Xu-các-nô là lãnh tụ phong trào độc lập dân tộc In-đô-nê-xi-a, người
sáng lập Đảng Dân tộc In-đô-nê-xi-a. Với tư cách là Chủ tịch Đảng Dân tộc,
85 |
10_16_4 | Xu-các-nô kiên quyết đấu tranh đòi thực dân Hà Lan trao trả độc lập cho
In-đô-nê-xi-a. Ông trở thành Tổng thống đầu tiên của nước Cộng hoà
In-đô-nê-xi-a (1945 - 1965).
? ) Nêu những diễn biến chính của phong trào độc lập dân tộc ở In-đô-nê-xi-a trong thập
niên 20 của thế kỉ XX.
2 | Phong trào độc lập dân tộc trong thập niên 30 của thế kỉ XX
Đầu thập niên 30, phong trào đấu tranh chống thực dân Hà Lan tiếp tục lan rộng
khắp các đảo thuộc In-đô-nê-xi-a, tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của các thuỷ binh ở
cảng Su-ra-bay-a vào năm 1933. Sau khi khủng bố tàn khốc những người khởi nghĩa,
chính quyền thực dân tăng cường đàn áp, bắt giữ các lãnh tụ của Đảng Dân tộc
(từ năm 1929 là Đảng In-đô-nê-xi-a) và đặt Đảng ra ngoài vòng pháp luật.
Cuối thập niên 30, trước nguy cơ của chủ nghĩa phát xít, những người cộng sản
đã kết hợp với Đảng In-đô-nê-xi-a, thành lập mặt trận thống nhất chống phát xít với
tên gọi Liên minh chính trị In-đô-nê-xi-a.
Tháng 12 1939, Liên minh chính trị In-đô-nê-xi-a, đứng đầu là
Xu-các-nô, đã triệu tập Đại hội đại biểu nhân dân, bao gồm 90 đảng phái
và các tổ chức chính trị, biểu thị sự thống nhất dân tộc trong cuộc đấu
tranh giành độc lập.
Đại hội đã thông qua Nghị quyết về ngôn ngữ (Bahasa Inđônêxia), Quốc
kì (cờ màu đỏ và trắng), Quốc ca (bài Inđônêxia Raya). Tháng
9 - 1941, Hội đồng nhân dân In-đô-nê-xi-a được thành lập và bày tỏ
nguyện vọng muốn hợp tác với chính quyền thực dân chống phát xít Nhật.
Nhưng thực dân Hà Lan đã từ chối những yêu cầu chính đáng của phong
trào dân tộc In-đô-nê-xi-a.
?) Lập niên biểu về phong trào độc lập dân tộc ở In-đô-nê-xi-a trong thập niên 30
của thế kỉ XX.
86
66 |
10_16_5 | III - PHONG TRÀO ĐẤU TRANH CHỐNG THỰC DÂN PHÁP Ở LÀO
VÀ CAM-PU-CHIA
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, thực dân Pháp tăng cường chính sách khai
thác thuộc địa, nhất là ở các nước Đông Dương, vốn được coi là quan trọng và giàu
có nhất trong hệ thống thuộc địa của Pháp. Chính sách khai thác tàn bạo và chế độ
thuế khoá, lao dịch nặng nề đã làm bùng nổ phong trào đấu tranh chống Pháp ở các
nước Đông Dương.
Ở Lào, cuộc khởi nghĩa của Ong Kẹo và Com-ma-đam nổ ra từ năm 1901, tiếp
diễn trong hơn 30 năm đầu thế kỉ XX. Tháng 9 - 1936, sau khi Com-ma-đam
hi sinh, 3 người con của ông vẫn tiếp tục duy trì cuộc khởi nghĩa cho đến khi bị
bắt vào tháng 7 - 1937. Cuộc khởi nghĩa của người Mèo do Chậu Pa-chay lãnh
đạo kéo dài trong những năm 1918 - 1922 ở Bắc Lào và Tây Bắc Việt Nam.
Ở Cam-pu-chia, phong trào chống thuế, chống bắt phu bùng lên mạnh mẽ
trong những năm 1925 1926 ở các tỉnh Prây-veng, Công-pông Chàm,
Công-pông Chơ-năng... Tiêu biểu là cuộc nổi dậy của nông dân thuộc huyện
Rô-lê-phan ở Công-pông Chơ-năng, từ đấu tranh chống thuế, chống bắt phu,
phong trào chuyển sang đấu tranh vũ trang chống thực dân Pháp. Chính
quyền thực dân đàn áp đẫm máu, hơn 400 người bị tra tấn đến chết.
-
Đầu năm 1930, sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam (từ tháng 10 - 1930
là Đảng Cộng sản Đông Dương) đã mở ra thời kì mới của phong trào cách mạng
ở Đông Dương. Những cơ sở bí mật đầu tiên của Đảng đã được thành lập ở Lào
và Cam-pu-chia. Tuy nhiên, thực dân Pháp sau khi đàn áp được phong trào cách
mạng 1930 - 1931 ở Việt Nam đã tập trung lực lượng, đàn áp dã man những
người cộng sản, phá vỡ các cơ sở cách mạng ở hai nước này.
Trong những năm 1936 - 1939, phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương đã
tập hợp đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia vào cuộc đấu tranh chống bọn
phản động thuộc địa, chống phát xít và chống chiến tranh. Trong điều kiện đó, một
số cơ sở cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương đã được xây dựng và củng cố
ở các thành phố lớn như Viêng Chăn, Phnôm Pênh... Cuộc vận động dân chủ đã kích
thích sự phát triển của phong trào đấu tranh dân chủ ở Lào và Cam-pu-chia cho đến
khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.
? ) Liên minh chiến đấu chống Pháp của nhân dân ba nước Đông Dương được thể hiện
ở những sự kiện nào ?
87 |
10_16_6 | IV - CUỘC ĐẤU TRANH CHỐNG THỰC DÂN ANH Ở MÃ LAI VÀ MIẾN ĐIỆN
Ở Mã Lai, từ đầu thế kỉ XX phong trào đấu tranh chống thực dân Anh đã lan
rộng trên khắp bán đảo Mã Lai. Ách áp bức bóc lột nặng nề của chủ nghĩa thực dân,
gánh nặng nợ nần chồng chất đã làm bùng nổ những cuộc đấu tranh của nông dân
người Mã Lai bản địa và người Mã Lai gốc Hoa, gốc Ấn. Giai cấp tư sản dân tộc
thông qua tổ chức Đại hội toàn Mã Lai đã lên tiếng đấu tranh đòi dùng tiếng Mã
Lai trong nhà trường, đòi thực hiện tự do dân chủ trong kinh doanh. Nhiều cuộc bãi
công lớn của công nhân bùng nổ đòi tăng lương, cải thiện điều kiện làm việc.
Tháng 4 - 1930, Đảng Cộng sản Mã Lai được thành lập. Sự kiện này đã tác
động đến sự phát triển của phong trào công nhân. Trong những năm 1934 - 1936,
các cuộc tổng bãi công của công nhân liên tiếp diễn ra, buộc chính quyền thực dân
phải đi đến thoả thuận tăng lương cho công nhân.
Ở Miến Điện, vào đầu thập niên 20, các nhà sư trẻ do Ốt-ta-ma đứng đầu đã
khởi xướng phong trào bất hợp tác, không đóng thuế và tẩy chay hàng hoá Anh.
Phong trào lỗi cuốn đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia.
Trong thập niên 30, học sinh, sinh viên Miến Điện đã phát động phong trào
Thakin (phong trào của những người làm chủ đất nước) đòi cải cách quy chế đại
học, thành lập trường đại học riêng cho Miến Điện, đòi tách Miến Điện ra khỏi
Ấn Độ và được quyền tự trị. Trước áp lực đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng, năm
1937 Miến Điện được tách khỏi Ấn Độ, chấm dứt hơn nửa thế kỉ là một tỉnh của
Ấn Độ thuộc Anh.
? ) Nêu những nét chính của phong trào giải phóng dân tộc ở Mã Lai và Miến Điện.
V - CUỘC CÁCH MẠNG NĂM 1932 Ở XIÊM
Mặc dù là nước duy nhất ở Đông Nam Á không bị rơi vào tình trạng thuộc địa,
nhưng trên thực tế nước Xiêm cũng không giữ được trọn vẹn nền độc lập của mình
và phải phụ thuộc về nhiều mặt vào thực dân Anh và Pháp. Sự bất mãn của các tầng
lớp trong xã hội đối với chế độ quân chủ Ra-ma VII ngày một tăng lên.
Mùa hè năm 1932, một cuộc cách mạng đã nổ ra ở Thủ đô Băng Cốc dưới sự
lãnh đạo của giai cấp tư sản, đứng đầu là Pri-đi Pha-nô-mi-ông.
88 |
10_16_7 | Pri-đi Pha-nô-mi-ông là thủ lĩnh Đảng
Nhân dân, linh hồn của cuộc Cách mạng
năm 1932. Ông chủ trương thực hiện các
cải cách tư sản về kinh tế - xã hội. Tuy
nhiên, ông không đi tới một nền dân chủ
triệt để, mà chủ trương duy trì ngôi vua
cùng với sự thiết lập nghị viện, xây dựng
chế độ quân chủ lập hiến.
Cách mạng năm 1932 đã thay thế chế độ quân
chủ chuyên chế bằng chế độ quân chủ lập hiến, tạo
điều kiện cho việc tiến hành các cải cách theo
hướng tư sản, mở ra một thời kì phát triển mới
của Xiêm.
Hình 42. Pri-đi Pha-nô-mi-ông
(1900-1983)
?) Cuộc Cách mạng năm 1932 ở Xiêm có ý nghĩa như thế nào ?
Câu hỏi và bài tập
1. Nêu một số nét khái quát về phong trào độc lập dân tộc ở Đông
Nam Á giữa hai cuộc chiến tranh thế giới.
2. Phong trào chống Pháp của nhân dân Lào và Cam-pu-chia giữa
hai cuộc chiến tranh thế giới diễn ra như thế nào ?
89
88 |
10_17_1 | Chương IV
CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1939 – 1945)
2Bài 17 CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1939 – 1945)
Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 – 1945) là cuộc chiến tranh gây nên
những tổn thất lớn về người và của trong lịch sử nhân loại. Kéo dài
trong 6 năm, chiến tranh đã bao trùm gần như toàn bộ các châu lục và
diễn ra trên nhiều mặt trận. Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc
với sự thất bại hoàn toàn của phe phát xít, dẫn đến những biến đổi căn
bản trong tình hình thế giới.
I_ CON ĐƯỜNG DẪN ĐẾN CHIẾN TRANH
-
1 Các nước phát xít đẩy mạnh xâm lược (1931 – 1937)
-
Trong những năm 30 của thế kỉ XX, các nước phát xít Đức, I-ta-li-a và Nhật
Bản đã liên kết với nhau thành liên minh phát xít, còn được gọi là Trục Béc-lin
Rô-ma – Tô-ki-ô hay phe Trục. Khối này tăng cường các hoạt động quân sự và gây
chiến tranh xâm lược ở nhiều khu vực khác nhau trên thế giới.
Sau khi chiếm vùng Đông Bắc Trung Quốc (1931), từ năm 1937 Nhật Bản
mở rộng chiến tranh xâm lược trên toàn lãnh thổ Trung Quốc. Phát xít
I-ta-li-a tiến hành xâm lược Ê-ti-ô-pi-a (1935), cùng với Đức tham chiến
ở Tây Ban Nha nhằm hỗ trợ lực lượng phát xít Phran-cô đánh bại Chính
phủ Cộng hoà (1936 – 1939). Sau khi xé bỏ Hoà ước Vécxai, nước Đức phát
xít hướng tới mục tiêu thành lập một nước “Đại Đức” bao gồm tất cả các
lãnh thổ có dân Đức sinh sống ở châu Âu.
06
90 |
10_17_2 | Trong bối cảnh đó, Liên Xô coi chủ nghĩa phát xít là kẻ thù nguy hiểm nhất nên
đã chủ trương liên kết với các nước tư bản Anh, Pháp để chống phát xít và nguy cơ
chiến tranh. Liên Xô kiên quyết đứng về phía các nước Ê-ti-ô-pi-a, Cộng hoà
Tây Ban Nha và Trung Quốc chống xâm lược.
Chính phủ các nước Anh, Pháp, Mĩ đều có chung một mục đích là giữ nguyên
trật tự thế giới có lợi cho mình. Họ lo sợ sự bành trướng của chủ nghĩa phát xít,
nhưng vẫn thù ghét chủ nghĩa cộng sản. Vì thế, giới cầm quyền các nước Anh, Pháp
đã không liên kết chặt chẽ với Liên Xô để cùng chống phát xít. Trái lại, họ thực hiện
chính sách nhượng bộ phát xít, hòng đẩy chiến tranh về phía Liên Xô. Với Đạo luật
trung lập (8 - 1935), giới cầm quyền Mĩ thực hiện chính sách không can thiệp vào
các sự kiện xảy ra bên ngoài châu Mĩ.
Chính quyền các nước phát xít đã lợi dụng tình hình đó để thực hiện mục tiêu
gây chiến tranh xâm lược.
” ) Các nước phát xít trong giai đoạn 1931 - 1937 đã có những hoạt động xâm lược nào ?
2 Từ Hội nghị Muy-ních đến chiến tranh thế giới
Sau khi sáp nhập nước Áo vào lãnh thổ Đức (3 - 1938), Hít-le gây ra vụ Xuy-đét
để thôn tính Tiệp Khắc.
Bằng cách xúi giục các cư dân gốc Đức sinh sống ở vùng Xuy-đét của
Tiệp Khắc nổi dậy đòi li khai, Hít-le trắng trợn yêu cầu Chính phủ Tiệp
Khắc trao quyền tự trị cho Xuy-đét. Trước tình thế cấp bách đó, Liên Xô
tuyên bố sẵn sàng giúp Tiệp Khắc chống xâm lược, nếu các nước phương
Tây cùng chung hành động. Nhưng các nước Anh, Pháp vẫn tiếp tục chính
sách thoả hiệp, yêu cầu Chính phủ Tiệp Khắc nhượng bộ Đức.
Ngày 29 - 9 - 1938, Hội nghị Muy-ních được triệu tập với sự tham gia của
người đứng đầu các chính phủ Anh, Pháp, Đức và I-ta-li-a. Một hiệp định đã được
kí kết, theo đó Anh, Pháp trao vùng Xuy-đét của Tiệp Khắc cho Đức để đổi lấy sự
cam kết của Hít-le về việc chấm dứt mọi cuộc thôn tính ở châu Âu. Đại biểu
Tiệp Khắc được mời đến Muy-ních chỉ để tiếp nhận và thi hành hiệp định.
Sau khi chiếm Xuy-đét, Hít-le thôn tính toàn bộ Tiệp Khắc (3 - 1939). Không
dừng lại ở đó, Hít-le bắt đầu gây hấn và ráo riết chuẩn bị tiến hành chiến tranh với
Ba Lan.
91 |
10_17_3 | 22
92
?
Trước khi khai chiến, Đức đã đề nghị đàm phán với Liên Xô để phòng khi
chiến tranh bùng nổ phải chống lại ba cường quốc trên cả hai mặt trận
(Anh - Pháp ở phía tây và Liên Xô ở phía đông). Liên Xô chủ trương đàm
phán với Đức, vì đây là giải pháp tốt nhất để tránh một cuộc chiến tranh
và bảo vệ quyền lợi quốc gia trong tình thế bị cô lập lúc bấy giờ. Bản Hiệp
ước Xô -Đức không xâm lược nhau đã được kí kết ngày 23 -8 - 1939.
ĐẠI
AI-XO-LEN
NA UY
THỤY ĐIỂN
PHẦN
LAN
BAN-
TÍCH
E-XTÔ-NI-A
BIỂN
LÁT-VI-A
TÂY
LIÊN XÔ
LIT-VA
BẮC
DAN
MẠCH
Dang-dich
AI-LEN
Bu-blin ΑΝΗ
Béc-lin oạ
Luân Đôn
DƯƠNG
LĂN ĐỨC
Đông Phổ
Vác-sa-va
BALAN
BỒ ĐÀO NHA
Ma-drít
TÂY BAN NHA
Pa-ri
Ο
PHÁP
THUY ST
I-TA-LI-A
TỆP KHẮC
Slo-va-ki-a
AO HUNG-GA-RI
Be-o-grát
NAM TU
RU-MA-NI
BUN-GA-RI
Ro-maAN-BALN
HN OHIT
BIẾN
ĐEN
Liên minh của Pháp
CHÂU PHI
Nước thuộc phe Trục
TRUN
CHÂU Á
Tģi Ê-ti-ô-pi-a
HI LẠP
Nước bị phe Trục thôn tính
Phe Trục xâm lược
Phe Trục can thiệp
Đức gây hấn
Hình 43. Lược đồ Đức -I-ta-li-a gây chiến và bành trướng
(từ tháng 10 - 1935 đến tháng 8 -1939)
Theo em, sự kiện Muy-ních còn được nhìn nhận, đánh giá như thế nào ? |
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 20