Àwọn tí ô tẹ ìwé yìí jáde ni Evans Brothers (Nigeria Publishers) Ltd. PMB 5164 Jericho Road Ìbàdàn Nigeria. Gbogbo àti àṣẹ lòrí rẹ̀ j€ ti 'ẹ. Ọladele. Ṣangotoye, Abdullahi. Awọlumatẹẹ, Adesoye Ọmọlasoye Ẹnikẹ̀ni kò gbọdò da ohunkòôhun kọ láti inú ìwé yìí ní ọnàkọnà yàtò fún ìlò ara tirẹ̀ nìkan láì gba àṣẹ fún ṣíṣe bẹ̀ láti ọwọ àwọn olùṣẹ̀wé Evans Brothers (Nigeria Publishers) Ltd. Ní ọdún 1991 ni a kọkọ tẹ ìwé yìi jáde. Atunte: 2001 Printed by B.J. Ventures ISBN 978 167 959 K MO 10. II. l2. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 21. 22. 24. O ÌTỌÒKA ÀKÒÒÚÒNÚ ì Ol ỌLÁDÉLÉ ṢÀNGÚÒTÒYÉ . Ékùrò lalábàákú ẹ̀wà a.1 . Ẹgàn ni hẹ̀ẹ̀ 3 Taa lokùn taa lòwú? 6 . Ìjà kan ìjà kàn 8 . KìÍ ṣẹ̀bi wọn n .. Ilẹ̀ ú jẹ̀nìyàn 14 . Ọmọ mi nù 16 Ìpàdédlá 18 ABDULUAHI ÀWÒLÚMÁTẸẸ . Àṣọ nlá kọ lẹ̀òyàn rìlá 21 Ìwà lẹwà 24 Òmúlẹ̀mòfo .26 Àtubòtán :28 Abínúẹni 30 Ìfura lòògùn àgbà 32 Ọgbọn Àtijẹ 34 Àwọn atúnnidá ẹ̀dá 37 Òjòwúbìnrin 39 Ọré òtítọ ṣòwòn 43 .'Pẹ̀lẹ̀pẹ̀l dow$ô ọmọge 4 ADÉSÔYE ỌMỌLÀSÔYÉ . Tọkọ taya... 47 Ìtélòrùn 49 Má ronú mọ SI 'ÀDÒ68Í.............. $3 Àfarawé $5 HH 26. 27. 29. Rìbá Wọòbìà 39 Ìrìn àrẹ̀ ............ 6: Ikú Awéléwò. .. 463 Taa lé yé ...... 65 67 Ìrumò àwọn òrọ ré ta kúkú òti àròjọ ìbéòrò Ọré mi keji Abdullai Awòlúmátẹ̀€, ẹni tí orúkọ rẹ̀ n pòwe kì í ṣe oníwẹé bòòkù. Lẹ̀yìn ti ô jáde ìwé mẹfà ní ilé-ìwé alákòọbẹ̀rẹ̀ ô wọ ìlé-ẹ̀kọ girama, àìsí owo ni kò jẹ kí ô parí ìwé mẹ̀wàá. Léyìn ẹ̀yí lo wá iṣẹ kẹ. Ṣùgbọn kò kàn j$ oníweé bòọkù ni ọpọlọ rẹ̀ fakíki. Òun kì í ṣe màjẹ̀ṣin nínú kéwìkéwì. Òun náà lô ni ewì mọkànlá tí oô tẹ̀lé ti Ṣangòtéyẹ̀. Ẹni tí ô ni ewì mẹ̀wàá tí Ò gbẹ̀yìn nínú ìwé yìí wà ní ọdìn kẹta (ní àsìkò tí mò rì kọ ìwé yii lẹwô) nínú ọgbà wa níbí. Édẹ̀ Yorùbá àti Ẹkò Ìtàn lô rì ko. Kí ô tôô wọ ilé-ẹ̀kò yìí lô ti fi kéwì, ô kàn tún wáá jinlẹ̀ nínú ewì sí i ni nígbà tí Ò dé ibí tán. Ò ti kéwì lòrí rédíò, Ò tún ti kéwì níbi oríṣiríṣi ayẹyẹ tí ÚÒ rajaja. Bi o tilẹ̀ J€ pé onirúurú nìkan ni àwọn akéwì mẹtẹ̀ẹ̀ta wònyi kewi lé sibẹ̀ a gbà pé imọ wọn tò ṣọkan ni fi le ṣe ìwé pò. Ṣé àgbà m€ta lo si mọ idi ẹéta, idi nìyi ti a fi pe àpapò àwọn ewi wọn ni. Ààrò Mẹta, ẹ̀yin àgbà náà lò ṣa ti sọ pé 'Ààrò m€ta ki i da ọbẹ̀ nù". Yàtò si pòrúkọ yii j€ ẹ̀yi n kò wọpò ninú gbogbo orúkọ ti wọn ti h fún. iwe àkòjọpò ewi a tún ri i pé orúkọ yii tún yọ wa ninú ìṣòro orúkọ ewi taa ni ki a fi sọ àkọlé ìwé ninú àwọn ÌFÁÁRÀ Ẹyin àgbà lẹ sọ pe 'ẹni ní í mu ni mọ ẹni, ẹ̀nìyàn ní í mu ni mọ ẹ̀nìyàn' ìdí nìyí tí mo fi mú àwọn òré mi wònyí wáá mò yín. Mo sì f€ kí ẹ mò wọn dáradára nítorí òní nìkan kò àní nítorí ọjọ mìíràn ni, àní tí ẹnì kòòkan wọn yéò dá ìwé ewì tàbí ìwé eré- onítàn tàbí ìwé ìtàn àròsọ ọlẹ̀rò geere tirẹ̀ gbé jáde ni. Bí ẹ bá ti wáá mò wọn báyìí òdú ni won yòô dà wọn kò ní ṣe àìmò fún olôéko mọ. Ọládélé ọmọ Ṣàngòtòyẹ ni o ni ewì méjọ àkẹkọ. Nígbà tí o fi wáá kọ ẹ̀dẹ̀ Yorùbá àti ẹ̀kẹ-ìtàn nínú ọgbà yìí ni a ti mọ ara. Láti ìgbà yìí lé ti máa rì pẹ̀dẹ̀ gidi, ojúlòwô olòrin ni i ṣe. Báyi Ò ti di àgbà ẹjẹ̀ ninú kéwìkéwì. Bi mo ṣe fi kòwé léwé, bá-iÍ jlé- ẹ̀kọ giga Yunifásiti ti ilù Ìlọrin lò ti f kẹ òdẹ̀ Yorùbá lọwò, O tẹ siwA- jù lẹ̀yìn ti ô jade nibi. Ọdun ẹ̀tò ẹ̀kò 1989 /90 yii ni yòò si jáde. mẹtẹ̀ẹ̀ta. Bákan náà ni àwọn métẹ̀ẹ̀ta ṣe wúwo sí lọwọ mi ẹ̀mi kò ní ẹnì kan tí mo yàn ní ìpọsìn. Loòòôte àwọn kan le máa rò pé orúkọ tí a fún àkéjọpò ewì yìí lẹ̀ má ṣe jẹ kí àwọn ẹ̀nìyàn ô tẹ̀tẹ̀ mọ ẹ̀ka lítírésò tí í ṣe. Eyí le rí bẹ̀ẹ̀ bí ô bá ṣe pé orúkọ lásán ni wọn gbé tàbí bí ô bá ṣe pé orúkọ yìi ni wQn rí ní ẹ̀yìn ìwé tí wọn kò sì tii ṣí ìwé náà wò. Érò tiwa ni pé àìmọ ẹ̀ka lítíréṣò tí ô j€ yúô fi kún ìwárapàpà ẹni tí ô gbọ orúkọ lásán láti làkàkà kí o le ni irú ìwé bẹ̀ẹ̀. Bákan náà ni kò sì ní sí ìdúrò tàbí ìbẹ̀rẹ̀ fún ẹni tí ô ka àkọlé ìwé yìí lásán yálà ní ilé- ìtàwé tàbí lọwọ ẹ̀nìyàn títí yoo fi rí ìwé yìí kí ô le mọ ohun ti O dálé. Ọkan nínú àwọn ìdí tí a fi kò ewì àwọn akéwì mẹta òtòọtò jọ. sínú ìwé kan ṣoṣo ni pé kí àwọn akékòọ tí ô bá lo ìwé yìí le ní ànfààní láti ka ewì akéwì métẹ̀ẹ̀ta ẹ̀yí tí yéò mú kí ìmò wọn lòrí ewì gbòòrò sí i dípò kí wọn kàn ka ìṣé akéwì kan ṣoṣo. Bákan náà ni yoo si jẹ ki àwọn le ni ànfààní láti ri bi ìrònú àwọn akéwí ṣe máa r jọra. Ohun ti à nì sọ ni p€ akéwì méjì le wà ni ilú òtòò ki wọn. si dijọ máa ronú lôòri kòkò òrò kan náà láisọ fun ara wọn. Àpẹẹrẹ irú eyi ni 'Ìpàdé nhlá' àti 'Ikú Awéòlọwò"' ti méjẹ̀òji si j$ ewi ìdárò lòri ikú Oloògbé Olòyẹ̀ Ọbáfémi Awòlòwò. Bẹẹ̀ si ni àwọn akékòôúò yoo tún ri ààyé fi ewi àwọn akéwi méjì tàbi mé€ta wé ara wọn nínú àròjinlẹ̀,ninú kokô òrò àti ninú ilò ẹ̀dẹ̀. Éyi sì rọrùn láti ṣe níwòn igbà ti kò si òkòòkan àwọn akéwì náà ti kò ni ju ewi mẹfà lọ nínú àkòjọpò yii. Áàfààn; nìíràn tí àkújopò yìí tún ní ni pe yôòò jẹ kí ô rọrùn fún àwọn ti ri yan ìwé fún ìdánwò àṣejáde yálà ti ìpínlẹ̀ ni o tàbí ti Ìgbimò WAEC láti fi òkò kan ṣoṣo pa ẹyẹ méjì, àní wọn yoo le yẹ àwọn akékòọ wò lòrí odidi akéwì mẹta òtòòtò láìná akẹkòọ àti òbí ní owé t6 pọ. Nínú àkòjọpò ewì yìí a mẹnu bá onírúurú kòké tí púpò akéwì máa n sòrò lé. Bí o tilẹ̀ jé pé àwọn ewì ìkìlò lò pòjù (àwọn ewì bíi Má ronú mọ, Ìwà lẹwà, Òjòwúbìnrin, Tọkọtaya, àti bẹ̀ bẹẹ lọ) sibẹ̀ a kò ṣaláìsòrò lôrí àwọn kôkòô mìíràn. Àpẹẹrẹ ewì onítàn ni 'Ìjà kan ìjà kàn". Bẹẹ̀ sì ni lára àwọn ewì ìdárò ni 'Ilẹ̀ rú jẹ̀nìyàn', 'Iku Awélẹwò" 'Ipàdé rlá'. A tún ní ewì lôrí àsàrò, lara irú ewi bẹ̀ ni 'Ọgbọn àtìjẹ̀ ati 'Taa lé yé". A kò sì ṣaláìní ewì ìÌfẹ̀ bíi mélòò kan, lára ewi-ìf€ ni 'Ékùré lalábàákú ẹ̀wà', 'Taa lokùn taa lòwú?'. Ìtumò àwọn òrò tò ta kòkô nínú ewì kòòkan àti ìbéẹ̀rẹ̀ diẹ̀ lori ewì náà ni a kòjọ sí ẹ̀yìn ìwé yìí. A kò àwọn ewi wònyí jọ fún ìlò àwọn akékòò sékòrdìrì kékeré àti sẹkọdìrì flá. A sì tún lérò pé àkéjọpò yìí yéò wúlò fún àwọn tí rì ko òdẹ̀ Yorùbá ní ilé ẹ̀kò giga láti gboyẹ̀ Érsiì tàbí oyẹ̀ Bi Eẹ̀. Yàtò si àwọn ti a ti dárúko wònyi kò si ẹni tí ô gbò ẹ̀ae ọmọ Oòduà dunra tí o le ra ìwé yìí tí kò ní gbádùn rẹ̀. Tòò, ẹ̀yin ọmọ adáríhunrun, Ààrò méta nìyí Ẹ má ṣe jẹ̀bẹ̀ẹ rẹ ô yídànù Ẹyin téẹ bOlúgbọn ṣayé Ẹyin tẹẹ tA rẹ̀sà lẹyìn ẹ̀yin teẹ ṣonígbòwọ fÒlúkòso Ẹ gbà á lẹnu àwa kò dorin Égbẹ̀ kúkú lorin àlejò. Ọlát(únjí ÒỌpádẹ(tun (Olétùú gbogbo-gbòò) St. Andrew'"s College of Education, Private Mail Bag 1010, Òyò. 3—12—89 ÉKÙRỌ LALÁBÀÁKÚ ẸWÀ Ọládélé Ṣàngétéyé Mo gbérin titun wọlú Ọmọ aráyé ẹ yá mi létí yin porongodo Mo tún bẹ̀rẹ̀ sí i lu àgídìgbo ewì wàyí Ẹ tẹ̀lé mi pẹ̀lú làákàyẹ̀ Mo mò pé òmùgò lé n lùlù fẹjògbọn jò Nṣe ni ẹ dákun ẹ Ẹ bá mi fi orí pípé jô o Torí ki gbogbo olùwòran ẹ̀dá Kò máà mò púòpe lé ri lùlù Ṣé àpéjọpò òpẹ̀ ní í pòtá l0 Bí ẹ bá sì jé o ní ti sùgọmù Émi nìkan kò ni yôo kan ẹ̀tẹ Àbùkù tò bá kan onilù ewi Kò ni ṣaì kan onijòô lôjú agbo Ṣùgbún bi ẹ bá fẹ̀lẹ̀ júlù Ò dájú ẹ ò níí ṣisẹ̀ gbé Àṣirí àwa méjẹ̀ẹ̀jì kò sì ní tú fáyé rí La ôò bá jọlọgbọn léjú ayé gbogho Nítorí pé àìfẹ̀lẹ̀ ké ìbòòsí Ni kò jẹ kò ṣeé júé dáadáa 20 Bá a bá sì fì pẹ̀l€é Ô dájú a kò ní ṣàì rí ìfun rẹ̀ mú Bí mo bá pe ewì níyàwúôò mi N kò kúkú pare Bí mo bá pe ara mi ní ọkọ orin Ti pé mo pegedé nínú orin kíkọ ko Bí mo bá pe ewì ní olélùf€ẹẹ̀ mi Kì í ṣe pé mo dọlọkò ewì Àsé ké, àwàdà ké Ewì wù mí ju ìyàwúò mi lọ Bí mo bá ri ronú orin titun lọwọ Àfi bí ẹni pé mo lé ténté sôrí ọlẹmọge ni Bí mo bá rì ṣe àṣàrò ewì wàyí ò Bí n kò jẹun látòwúrò tálé fi lẹ Dé€édé ara lô kúkú ṣe Bí mo wẹ̀yìn bí u kò rí Olúkémiì n kò náání Bí mo bá ti rí ewì, onítẹ̀mi àbùṣe bùṣe Ma fà á múdò ma fẹ̀tẹ̀ kò ô létẹ̀ Ma ní ìyàwú mi àtàtà sá! é wá Jé ká jọ wọlé ká ṣeré oge Mo ti bá ewì ṣe òr€ ìmùlẹ̀ Débíi pé kò le dà mí títí ayé yúô fi run Tori níjò ti inú bá bí Àdùkẹ Ô le kògbá kô re ilé wọn O le fi mí sílẹ̀ láì wẹ̀yìn wò Ṣùgbúòn ewi ré onítẹ̀mi tÒÔtò Bí ìgbín fà ìkarahun a tẹ̀lé e ni Gbogbo ibi tí mo bá rì lọ pátá Tẹ̀mi tewì la jọ n lọ Kò ṣeòṣì yà mí ri bí ẹkò bá mò Bí àdán ti di ìyekan òòbẹ̀ látọjọ láéláé wá Tí máyàmí di alábàárò ọdẹ aperin Bẹ̀ẹ̀ ni ìyàwò mi àtàtà onítẹ̀mi àpé Amékọ-wúgbọ gbogbo ara kìkì làákàyò Ko jé fi mí sílẹ̀ nígbà kan ṣoṣo Ìwọ ni ẹ̀kò àtàtà tô wúlò púpò Tí diẹ̀ nínú Yorùbá rn rí sá N ô máa ké ọ tòsántòru Ebi kò ní í pa ô rárá Ìyà kan kò ní í dé sàkání rẹ Gbogbo ohun tí o bá rì fẹ láyé Ni mo ṣetán láti fi k€ ọ Torí kí ìfẹ wa le túbò jinlẹ̀ Torí kí o má bàa kò mí sílẹ̀ títí láé Àbí kí ni kí n fò lésì Báyé bá bẹ̀ẹ̀rẹ̀ olélùfẹ̀ẹ̀ mi. ẸGÀN NI HẸẸ Bí a bá rì sôôto a dàbí iro lÔjú aráyé Báa sì fogún ọdún parô ràbàtà Kò lẹ̀ tori ẹ̀ kò dòdodo Bẹẹ̀ a ò le fòôteô sínú Ká gbàwìn ìkà sẹrùn Bí a bá réni rere tô tún dára táa wí Kì í ṣe pé dandan ká firú wọn ṣaya ni Báa bá rẹni to sunwon táa sòrò Tẹ̀tàn kọ, tàsọdùn kọ À rì gbéṣ$ẹ Olòdùmarẹ̀ ga ni 10 À fì fiyìn feba aṣẹ̀dá ẹ̀òyàn Ẹni tò dá egbin tò rẹwà sígbòô Tò dá òpòlé aláwò pàṣìpàṣì sábàtà Òun náà lô dárẹwà tí n j$ Lálônpé Tor: ẹ̀gàn ni bẹẹ Ọmọwálé sunwòn láwùjọ abo Pẹ̀l€ o, Édùmàrẹ̀ Ọba ìké ìgẹ̀ Ọba tí í ṣohun gbogbo ní mẹ̀lọmẹ̀lọ Ọba tò dá dúdú té dára, tò dá pupa tò wuyì láwò Tò dá gígùn nàgbònṣòn, tô dá kúkúrú kúrìbọ Ọba tò déni pikiti bí odô iyán 20 Ọba tô déni ròbọtọ bí oṣẹ̀ níjù Àní Elédùmarẹ̀ tí í dá tééré bí ọrẹ€ òṣúnṣún Tí ítún un dá agùntáṣọọlò ẹ̀nìyàn T6! T6!! T6!!! Ẹlẹ̀bùrú ìkẹ mo ṣẹ̀bà Ògá-Ògo Ìwọ tò o dá Ráábí eléwé Loo tún dá Ráábí aláṣọ Ìwọ tô o dá àimọyec àífélébù Loo sì tún dá ọmọge tô rẹwà tòyìí Tò! Tô!! To!!! Olúwa O ṣeun Láti má fòrò sábé ahòn 30 Bòsẹ̀dé dára lẹwà, ô wuyì níwà léjú ẹ̀mi Emi o kúkú mọ tọmọ ẹlòmíràn lọjọ a kòkò dé, bí o bá rántí (Ọjọ náà lẹwà rẹ ti tò mí désàlẹ̀ ara Nṣe lò fì pa mi bí ọtí À fi bí ẹni mu kan-n-kan-na mẹému Láti ọjẹ tí mo ti kò fojú kàn o Ti mo fi r bẹ̀ẹ̀rẹ̀ ìpínlẹ̀ rẹ lJỌWÒÒ rẹ Ni mo ti n yin Olùgbàlà lòkẹ̀ Fun fifi pẹ̀lé ṣe sùúrù 40 L-ásìkò t6 nì da ọmọ tò rẹwa bíi rẹ Kú tôô fi 6 ránṣé sáyé bí ẹ̀dá atẹ̀yìntò Eyin funfun bí ike ni kò toô kú sí ni Àbí tojú to mújẹ̀ gaara bí omi ẹ̀gbé òkẹ̀! Ṣé tẹ̀té tô pọn bí inú gírọfà ni kò túô wò láwòyanu Àbí tirun orí bíi kôrò iṣin Ọrùn Àbẹ̀gbé kò gùn nààrì bíi tàgbánréré Bẹẹ̀ kò kúrú kúnrbọ bíi tìrẹ̀ Ṣe lò mọ níwòntúnwònsì tò bára dọgba Ọméòwálé kò ga lágajù bíi tàgéré 50 Ìwọ ò sì kúrú bí ẹ̀ṣù kékeré òde Ihò imú rẹ̀ toô dá ni lọrùn lọtọ Nṣe lò mò tònítòní bíi tọmọ tuntun Ni kúkúrú Dẹ̀bòrà sunwòn léòdẹ̀, ôò dùn ún bá nílé Rírí rẹ lásán le mòrí ọkọ wúlé Ẹrín rẹ lásán le gbé ìbànújé fò Kò ṣẹ̀ṣẹ̀ lo kànnárnfùrù Kú tòô láwò tò jọjú Olúwa Ọba lé fi pupa kẹ ẹ Fni tí Lònpé bá kí lásán 60 Ò yẹ kí ô lọ pa aw bọrí rẹ̀ Kò dúpé pôun ti ṣoríire láyé Ẹni Àbẹ̀gbé bá mọ lôòjú wàyí ò Àfi ké lọ ré já sí kànga! Aṣọ a mô ọn lára mọtímọtí Bí ẹni pé wòn dá a mọ ọn ni Àbií ti bàtà bi àbimò ni kò tô ô wò Bélùké bá rú kẹ wa léwé Bí mo bá rántí rẹ orí mi a fò lọ Ọkàn mi a ti rin kìléòmítà m€fà sí yàrá ẹ̀kò 70 4 Àròyé olùkò ní í pẹ mí padà Ní tiṣẹ akadá, ẹni mò ri perí kì í fiṣ€ ṣeré Orí rẹ̀ pé bíi ti kàà-sí-nìkan ni Pẹ̀lé, ọmọ bíbí inú Àbẹ̀ké Ọmọ Òpémúlérò Mọja-à-lekàn Ọmọ rírí tí ímẹòjú aṣọQô wọmi Aṣọ mi ò rírí kín ni n Ôô fò, ọmọ odù emùrẹ̀ Òdú ò nínú kí n kòràn ô fì dùn mí sí Inú ní í ṣe ìkọrànsí ẹ̀we Ikùn ni ìkẹrànsí àgbà 80 Ẹni tò jẹ pé bô bá dúrò a fi dídúrò wuni bí orúkọ rẹ Ẹni tí ìbẹ̀rẹ̀ rẹ lásán le mú òpò ṣiwòrẹ̀ Tẹ̀gàn ké tẹnu bòòlì kò rárá Bọmọ bá dára ô yẹ ká le sọ Ọmòwálé rẹwà, ô sunwòn léújú ẹ̀mi Égàn kò kúkú pé kôyin má dùn léte. TAA LOKÙN TAA LÒWÚ? Yorùbá dùn ún gbé: o, òrẹẹ̀ mi Yorùbá ṣòroô gbọ o, ọmọ ẹ̀nìyàn Yorùbá lô ni ká sòrò ká fa kòmòòkun yọ Ká sọ ọ kô dán mọrán niṣẹé ọmọ Aládé Ọgbọn ìnú Yorùbá kò kéré, ìmò Yorùbá pọ Yorùbá le sòrò kọlọrò ò gbọ Kò sì má mẹ̀sì tò le fò sọrò títí ọdún mẹta Wún sì le fimò ẹ̀dẹ̀ ta Tápà fún Tápà Kí wọn ô fowo Tápà ra tábà fún Tápà mu Ọgbọn inú Yorùbá kò kéré, ìmò Yorùbá pọ l0 Kànnàkànnà máa já tòun tòwú Orin máa bọ tòun tòwe Ìjìnlẹ̀ òrò dé ọmọ awo ni kò kálọ sígbé Ifá Káwọn òpe àti ògbẹ̀rì ô padà sẹyìn Kò dùn mi ẹ̀ẹ̀kan là á wi Ohun téô bá rf dun ni à á rò gbọnmọgbọnmọ ni Àní mòjúkúrò kò ni mòkànkúrò Taa lapẹja tò bédé rẹ̀ toô ròjú rere Olékun? Taa lẹ̀nìyàn tò bá kòìàkò mulẹ̀ tú rjú rere Ọlọsà? Aní taa lonítòhún ti Yemọja yQònú sí té folú ẹja ṣe l6ore 20 Taa lẹ̀nìyàn té fìwò lásán pàrògìdìgbà lálẹ̀ odò? Taa lo pẹja rìlá inú ibú tí gbogbo ayé ti wá wá wá? Taa lò pẹja àrò tí gbogbo ẹ̀nìyàn rì dù? Kì bá dára ká mọ adẹ̀gẹ̀rẹ̀ tô já gbangba Taa lọdẹ tò pa erin tí gbogbo ayé ti fì wá ká! Taa lẹ̀nìyàn té fìlàsà pẹfòn lẹdàn? Taa lonítòhún tò fàdá pẹkùn láàlà oko? Nibi gbogbo ayé ti dẹgbòô tí tí tí, tí wọn ò réku ẹdá! Níbi òpọò sànmòrí tọỌgbẹ̀-tògbòrò tí wọn ò réku olòsẹ̀ dánwò?! Àní taa lọdẹ òhún té fàdá pẹkùn láàlà oko? 30 A 퀀 mọdẹ té fìlàsà pẹfòn lẹdàn. Taa lẹni tòrí dé ládé owô? Taa lẹ̀nìyàn t'Élédùmàrẹ̀ fi ilẹ̀kẹ̀ iyùn sí lòrùn? Àní taa lonítòọhún túòrí dé ládé wúrà láwùjọ adáríhurun? Níbi túnírúurú ti gbúòrí túbôlò lásán ká Níbi àìmọye ẹ̀nìyàn kò ti rí fìlà ìbò fi sátàrí wò! Láìfòrò gùn taa lẹni tí Dúdúyẹmí n tijú rẹ̀ láwùjọ? Taa lẹ̀nìyàn tí òpẹléngẹé rì fẹwàá ṣìk$? Taa laláásìkí t'Olúayé dé ládé wúrà láì janpata? Taa lokùn, taa lòwú tô6 wà nídìí abẹ̀ré tò wúlò bii kààsíhhkan? . Aní taa ni sòbòrọ tí Péléyẹjú yàn láàyò? ÌJÀ KAN ÌJÁ KÀN Ìjà kan ìjà kàn Éyí tí wọn jà lỌfà nílé Ọlálọmí Ò ṣojú ebẹ̀ ô ṣojú poro nínú oko Ò ṣojú agbélẹ̀-ya-ràrá Ô ṣojú láyígbiri-káko Ìjà kan ìjà kàn Éyí tí wọn jà lỌlà nílé Ìyákẹ̀ Ò ṣojú Táyé, Akẹ̀yìndé wà níbé Ojú gbogbo wa lô kuku ṣe Àfi tàì ni fọhùn lò kù 10 Ìjà òhún ṣsojú mi pàtò Mo débẹ̀ mo wòran Nibi baba gbé n finá ẹnu jò ọmọ tò bi Nibi òrò kòbákùngbé ti n rò bí Òjò Nibi ẹ̀éyàn mẹ̀fà gbé doríkodò tí wọn nì ronú Nibi ọmọ kékeré lérìjé inú wọn ti n fẹkún ṣomi mu Òrò ò wò lôjò òhún pinrínpinrin Àfi b$ẹ ni n má sòrò lò kù Ọpa Ọlẹlà lò sọnù tá ò ri Lọba bá takú lò bá figbe ta 20 Taa lô gbé mi lọpàá, ta lô f$ bàṣe mi jẹ? Taa lẹni buburú tô rì wá ibi fún mi? Taa ni kòlòrànsí agbọpàá to fẹ kò ìlú sí wàhálà? Ẹyin ẹrú mi ẹ wòjàngbòn Ẹyin ọmọ ẹ k€éran Àwọn ìjòyẹ̀ ti pé bìbà wòn rì sòrò Taa lolẹ̀ to fẹ bàṣe ọba jẹ? Taa lẹni ibi tò rì lébú ọba kiri Kọwò ô tẹ ẹni ìyà kò wá gba sẹ̀ríà Wọn wéòjú òrò titi òrò ò lôjú 30 Nṣe lô rn díikôké tò n dijú sii Kábíyẹ̀sí rì gbẹ̀rò pé Séríkí tún gbéṣe rẹ̀ dé Séríkí rú sọ lôdò ikùn rẹ̀ Pé ẹ wá wo òdòyò táa mú jọba Òrò òhún di dúkùú ô di wàhálà Ojú gbogbo wa lô kúkú ṣe Ọrò tò wá níjà tí kò wá l€jò Kẹ̀ba Olúwa ô ṣọ gbogbo wa ni Kò ju ọjọ kẹfa tẹpàá rá Lòyìnbò bá fòpá tilẹ̀ dáàfin ọba 40 Ṣé òkú òun kò mọye à rì ra agò Àfín ròpàá tò fín wínníwínní Lô bá ròpá tô fín wìnnìwìnnì Lé bá fi tẹlẹ̀ dáàfin Láì mò pé ọba lé lòpá tô fín wìnnìkìnkìn Ní kúkúrú wòn dògbọn gbòpá lòwò Òyìnbé Wọn sanwô òmíràn fún un Ṣùgbén bòpàá ṣe dẹwọ Bàtúré Òyìnbò Kò ṣàì ṣe wQn ni kàyééfì Ìgbà tò dààjìn kílẹ̀ ô t6ô moô s0 LAdékúnlé ọmọ ọba bá lọọ bÁṣípa Ò lọ ṣàlàyé bôòkà ṣe dénú ọká Ṣe gbogbo wa la mọ Pọká ò jẹ jọkà télẹ̀ rí Àṣé Adékúnlé lé dògbòn mú òpá léru O f€€ lọ fún oníṣònà bàbá ẹ̀ Pé tí òpô tò tì gẹ gọ gỌ YÌí Bá lọ ṣòẹ̀ṣì yẹ̀ gẹ̀rẹ̀ Ọpá titun lô yẹ ọba titun Léjú ònà làwọn ìgárá pàdé ẹ̀ 60 ". Won gbowò wọn gbaṣọ Wọn tún gbòpá ìlẹ̀kẹ̀ sọnù Olẹ̀ tò gbé kàkàkí Ô ku ibi tí yòô ti fọn On o jàre Làwọn ìgárá bá jòpá sigbòô Ọmọdé ò moògùn ô rì pò é léfòẹ àjẹfáwo Òròmọdìẹ ò màwòdì Ìyá rẹ̀ lò màṣá Lé dífá fún Ràímì oníwòé kẹta Té lọ jáwé j€-n-jẹ̀cmíràn láàtàn Tò rẹ̀pàá té nf fòpá tilẹ̀ káàkiri Lòwọ rẹ̀ ti ròpá Bàtúrẹ̀ ròpá ìlẹ̀kẹ̀ ní kọbò méfà Jíjẹ tí Aṣípa jíṢẹ ọmọ ọba fún Kábíyẹ̀sí Lòrò bá di ṣùn ùn wolẹ̀ Lòrò bá di wò mí n wò ọ Lòrò bá dòkú òru Ẹran baba lé fiṣu baba jẹ Érò yà wáá wo kàyééfì lỌlà Níbi ọba ti ké, tò yán yán yán Níbi àwọn ìjòyò ti fọ mògà-mògà Tárá ìlú ò gbQ bòsílẹ̀ ọrò mọ Àní níbi ẹ̀ẹyàn méjìlá gbé jàjàkúakátá Ténì kankan ò sì jẹ̀bi nínú wọn. KÌ Í ṢEBI WỌN Ô dájú níbi a bá kò orí jọ sí Onírúurú orí la máa rí níbẹ̀ Níbi a bá pàtẹ ìlẹ̀kẹ̀ sí Mériiyiiri ilẹ̀kẹ̀ ni i wà nibẹ̀ Bí ẹ ṣe r rí itún Abẹ̀ẹ̀rò ò ní dàwátì Onírúurú lágídígba, iyùn pẹ̀lú sẹ̀gì Ni wọn òô máa dá gbérìgbélúkẹ lu 'ra wọn Níbi a bá kò òpò akẹkòôò ìjìnlẹ̀ si wàyí Ò Onírúurú ìwà àti ìṣesí ẹ̀dá ni ô máa súyọ láwùjọ adáríhunrun 10 Àwọn náà kò, kì í ṣẹ̀bi ẹ̀dá Omi táa fi da ọmọ adárihunrun ni Bí ẹ bá rí abo to rì gapá Tí ẹ rí eòẹ̀yàn tí fùkẹ̀ẹ rẹ PÒ Téò kò ìwé ẹ̀ gírí tò tún wẹ̀yìn wò Pé ẹ wò mí àbí ẹ̀mi náà kẹ? Bí ò sì ṣakọ àgàgà Tò wẹ̀wù kò délẹ̀ kò dòkẹ̀ To rì ṣapá kiri Té ri bọ ṣòkòtò kẹlénuṣònu àlòkù Òyìnbòô 20 Té n wo gbogbo sinimé, tú tún rú ròwò fì mẹmu Ẹ mò pé ṣẹ̀ṣẹ̀dé lonítòhún Ọlòdún kìíní nirú wọn í ṣe Ò dájú wọn ò tíì ṣìwà hù Omi a fi dá ọlọdún àkọkò ni Àlàyé lẹ̀yí kì í ṣẹ̀jà Arúgbéò ṣoge rí ni mí Ékísà sì ti fìigbà kan lògbà Báyé ti rí ni ẹ j€ á sọ Bẹẹ bá réni té rì halẹ̀ to n mọjú táí 30 To n wí pé ô kéré tán n ô gba 'D' Té ní pátápìnrá rẹ, kò ju 'Rìsíìtì' Táa sòrò ògá ẹ̀yí tô síntọ Táa dárúkọ ògá tòhún tò yẹnu gẹ̀rẹ̀ Tò n fojú tẹ̀nbẹlú ẹni gbogbo Taa leléyìí ìbá jẹ bí kò ṣọlọdún keji Ò dájú kì í ṣẹ̀bi wọn Ohun ojú wọn ti rí Ni ri jẹ wọn ô ṣe kọọtádíígbọn tí wọn rì ṣe Bí ẹ bá wá rí ẹni tú n rìn tàánú-tàánú Tò n ká ṣíôṣiò bí ọmọ ẹyẹ To ri mí kanlẹ̀ hìn-ìn bí olékẹ̀ ilẹ̀ TO ri bẹ orí rẹ pé ké kò òun yọ To rì wojú ògá bí ẹni wojú Olôòdùmarẹ̀ Tọgàá pẹ̀ wọn léẹ̀kan ṣoṣo Tí wọn n dáhùn lẹẹ̀mẹfà Ẹ mò pọlọdún kẹta nìrú wọn i ṣe Ẹni tò loyún sínú ni wọn Tí n wojú àsòkalẹ̀ ayò Tagò kọ tòdẹ̀ sì ko Ò dájú kì í ṣẹ̀bi wọn Atẹrímọlẹ̀ lé mọ ohun tôun jùnù Ohun tí kòòwá wọn ri wá Lo sọ wọn dẹrú Ọlọrun Àní 'Sabuké' ìwé ẹ̀rí Lo sọ wọn dòmùgò kalẹ̀ Njẹ gbogbo ẹni tò wà nípò yìí Olúwa Ọba á jẹ ẹ tò baba Ẹ ò ní fìwé ẹ̀rí sôgbà yìí Olúwa a jẹ ẹ ṣoríire Ìpò ìkẹyìn lé dún yìí Ẹ rẹjú sáré kẹẹ le ṣàṣeyege Ẹ gbìyànjú pòṣòṣẹ̀ kẹẹ lẹ̀ môkẹ̀. Gbogbo ẹ̀yin oníhàlẹ̀ pátá Abúni bí ẹni láyin Àsìkò rẹé ẹ kọjú mòṣẹ Ẹ yéé lé 'D' kiri Ẹ yéé fẹnu pe máàkì bìlíísì Tíi sọni dẹdun arinlẹ̀ lásán Tí kì í j$ á tẹ̀tẹ ríbìkan gbà 70 Ẹyin alákọ, olôége wúwo wàyí ò Ô dájú, kò ní í pé é rẹ̀ yín Ṣ€ àṣẹ̀ṣẹ̀ṣoge b€ẹ̀ ní í ṣe ni Nṣe ni ẹ kọjúmúṣé ònà ṣì tún jìn Yéé ṣakọ té le kò bá ọ Y€6é€ halẹ̀ tò le mú ọ dẹ̀rò ẹ̀yìn Ọládélé lô ya fétò ọgbà 'SÀKÒ' fáyé n Bírò ni mo bá pa, ẹ wá já mi Àní ẹ tẹ̀tẹ̀ fẹ̀sì Bí mo bá rin òkunà. 80 ILẸ N JẸNÌYÀN Ikú ti n dòrô pé, aráyé ẹ ò máa gbọ Ikú ti rf ṣikà bò, òná ti jìn Ikú ti ri ṣẹ̀dá léfò látọjú gbọọrọ ni Ṣé ẹ rántí pé ikú lé pa Ṣégun Awélòwò níjọsí Tí Ṣégun ṣẹgun tán tíkú ò j€ ô mérí délé Ikú lé pa Ọjògbọn Ọlájùwún onímò àtàtà Ikú òhún lé tún kanlẹ̀kùn té mú Délé Akọni nínú ká fọpọlọ gbéṣé€ yọ Mo gbọkú Ayòọdélé mo gbárí mú Mo gbòkú onímò ìjìnlẹ̀ mo gbòn rìrì 10 Kí n tô ṣẹjú pé omijé ti fì yọ Mo tìràkà láti mò Pé ikú kín ni í pọmọ Awo ní kíákíá? Pé ikú kín ni í ponímò ìjìnlẹ̀ ní wàràwàrà? Pé ikú kín ni í pa Ẹnjinníà àgbà ní rẹ̀wérẹ̀we? Bo bá rí bẹẹ̀ a jé pé Oléòríkunkun ẹ̀dá ni ikú í ṣe Ikú tí i fẹlé adùn tí í fẹl£€ àdò Ikú fasínwín sí pépò kò pa, ẹ ò ráyé bi! Ikú fọlòkùnrùn sílẹ̀ kò mú ròrun! 20 Ẹni tò n ṣayé j€éjé tú rọra rì yòlẹ̀ € tẹ̀ Nikú í rí mú lọ Ikú a sì já wọn ni tàn-mọ-òn Tiẹ ti jẹ gan-an o, ikú? Tò fi j$ pé ẹ̀mí òdọ ni ṣúgà létẹ̀ rẹ? Téò fi j€ k'Áwéòjọbí é káyò rẹ̀ d€lé€? Tòo fi pa Délé tò ti kékeré fọmọyọ? Ẹni té fi gbogbo àsìkò ṣe àwákún ìmò! O jẹ k'Áyò ô ráyò rẹbutu O kò jẹ kú kú ayò òhún délé 30 Ô tô g€é yé€é ṣe wá níbi Ikú pa aláhéré gbogbo oko rẹ̀ dìgbòrò Ikú, ṣé ẹ̀yí o f€ tán? O pa Awéjọbí ni o kò le pa iṣẹ rere rẹ̀ Njẹ gbogbo olùkò Fásítì Éké, ẹ kú ìréjú yia akẹkòò iṣé rọ, ẹ kú àṣẹ̀yìndẹ̀ dùmàrẹ̀ Ọlọjọ òní A súnjò jìnnà sira wọn fáàbàdà Kúlúwa ô ṣé tọmọ-taya tò fi sáyé Gbogbo ẹni bá magbe 40 Kò bá ni ṣẹ̀dárò arú Gbogbo eniyan tò mọyì àlùkò Kò bá ni ṣẹ̀dárò osùn Gbogbo ẹni tô bá mọ lékéélékéé Ké bá ni ṣẹdárò ẹfun Gbogbo ẹni tò bá le kọ, tò le kà láyé Ẹ bá ni ṣẹ̀dárò ẹni rìlá tò lọ Ọjògbòn Ayòédélé Awéjọbí té ròrun láìtíìdàgbà mà ṣe o Ilẹ̀ fú jẹ̀yàn s0 ỌMỌ MI NÙ Ọfò ṣẹ̀ mí o, nìkan dé Ọṣẹ̀ to ṣe mi ju ikú ọmọ lọ Mo ṣẹ̀ṣẹ̀ kọ ewì kan àrà tò Nínú ẹ̀yí ti mo ki àwọn òbí tò bi mi sáyé Pé wọn kú akitiyan gbogbo Wọn kú ìdààmú, wọn kú ìfaradà Wọn kuu kikoyọ ninú onírúurú ewu Bi mo ṣe kọ ewi òhún tán wàyí Ni mo n jò ni mo rì YÒ Àfi bí ẹni Édùmàrẹ̀ ṣẹ̀ṣẹ̀ fọmọ ṣìkẹ̀ 10 Inú ìyá ìkòkọ o dùn To inú mi lọjọ torin tuntun jáde Tí mo kọrin titun tán Ti mo n kẹ ẹ bí ọmọ to ṣẹ̀ṣẹ̀ dé dúníyàn Mo tọjú ewì òhún àfi bi ẹni fìwé ẹ̀ri pamọ Ò wáá bùṣe gàdà ÒÔ wáá bùṣe gẹ̀dé Nibi mo gbé n bòkẹ̀lẹ̀ àmàlà Lorin bá ṣe bi eré bi eré lo bá sálọ Mo wowájú wẹ̀yìn n ò ròrin mọ 20 Mo ké ké ké, mo ké gbàjarẹ̀ Pé kòrin oô yọjú níbi to sálọ Béwì ti kú ni tàbi o n ṣàìṣàn Mo ronu titi n ò ti ì béwi pàdé Olúwa Ọba nìkan lò mọbi orin sálọ Gbogbo ará, ẹ bá mi wọmọ titun tò sá wọgbô Gbogbo ẹ̀rò ẹ bá mi ké si túnfúlù ké dẹ̀yìnbò Bí ọdọ yin lé bá wà, ẹ jòwọ Ẹ bá mi tì i síta E ní kò dúrò gba súná 30 ẸE ni k3 dúré gborúkọ ' (o f'Olòdùmarẹ̀ bẹ̀ yin Ẹ má ṣe jẹ kí ìrònú ẹwì tò rìnlọ Ô sọ mí dọlẹkùnrùn kalẹ̀ Àsṣé báyìí lô f rí lára aláboyún Tòyún wọn bá déédé ṣẹ̀yọ Àṣé báyìí lô rì ṣe ìyá àbíkú Tí wọn fi fẹ̀rẹ̀ Ni ya wẹ̀rẹ̀ Àní lẹjọ tí Dúréṣọmọ bá kò tí kò ṣọmọ Kòì burú kòì bàjé ṣá Mo nígbàgbé pọmọ ẹ̀yí lùdààko ni Ẹ bá mi wádáhunṣe tò mewe tí í jẹ Kò bá mi pe ewì padà lásìkò ÌPÁDÉ NLÁ Ọjọ lọjò mo yọ sôrun, àwé, mo ríhun rìlá Mo rihun té yẹ ké€nu ô sọ lálákeji Òtòkùlú ẹ t€étí gbòròyìn kàyééfì Kò pé tí mo dùbújẹ̀ lẹyin iṣ€ẹ òòjọ ni mo yajú sálákeji Ìlú tí mo jásí tôbi ju Ìbadàn lẹnà ogún Ô sì rẹwà ju Ékò lònà ọgbòn Ṣe lé lọ salalu bí ọlá Ọlọrun Àwọn ilé àwòṣífilà lo pò Kì ísôkùnkùn nibi mò n wí Ìmẹlẹ̀ ni tiwọn lẹjọ gbogbo 10 Ọkò tiwọn dára ju Limosinin Ìgbádùn inú rẹ̀ ju ti Mẹ̀sí-olòyé Dẹrẹ̀bà wọn kì í sáré àsápajúdé' Jẹẹéjẹ ni wọn máa rì sọdá pôp6 ni tiwọn 'Koò dìgbà wọn ṣẹ̀ṣẹ̀ fọṣọ wọn kò tÔÒÔô mọ Ṣe lò n dán gbinrin lọjò gbogbo Àwọn kì í wọ bônffò wọn kì í wọ sẹkọntíá Àrán òun dàmáàsì kò rípò láàrin aṣọ tiwọn Ibi ti mo ti n wòran àwòjátò Ni mo gbé gbé dídún aago tò n kù bí òjò 20 Làwọn ẹni rìlá bá rn yọjú síta Àsé ìpàdé ni wọn wá fún Wọn fẹ̀ kí alejò pàtàkì káàbò ni Nkrumah ni mo koko ri Mo ri Sekou Toure àti Okotie Eboh William Tolbert àti Tàfá Baléwà Gbogbo wọn ni wọn péjọ Akíintẹlá pẹ̀lú Wọlé Ọdẹlọlá Ẹrùòbodò, Tarka pẹ̀lú Adélabú Adégòké Kárìgíwá pẹlú Aper Ákùú 30 Gbogbo wọn lé rì kira won Wọn a fi tẹ̀rín-tọyàávà pàpàkúòkò Lẹ̀gbẹé ọtún ti n o wò mo rí Múri tò dúrò gbári 18 Lápá òsì ni Adékúnlé Fájuyì, Vasta pẹ̀lú Táíwò wà Ṣòdẹ̀yìndé pẹ̀lú Bísálà àti Akíntúndé Gbogbo wọn lé dúré wá wá wá nínú aṣọ olôògun Wọn rì bérí ṣàràṣàrà bí ẹní wà ní pàréẹ̀dì Ṣítù Àlàô kò gbéyìn pẹ̀lú Adémúlẹ̀gún Afrifa pẹ̀lú Achaempong wà ninu iwé ẹ̀tò Níwájú mo rí ọba ọba tò jé aládé 40 Mo rí gbogbo wọn tí wọn péjọ Adésọjí, Agúnléjìká àti Akínbíyìí Gbogbo wọn ni wọn pésẹ̀ síbẹ̀ Lápá ìsàlẹ̀ mo rí Adéṣẹwà Ògúnàìdé Òjoò Ladiipò pẹlú Jẹékẹọbù 'Dúrò Ládiípò àti Kọlá Ògúnmọlá Gbogbo wọn lò n fìlù àtijé ṣara rindin Nibi wọn gbé rì kálejò pàtàkì káàbòọ Kò pé mo rí Christopher Òkígbò tò mú gẹ̀gé dání Délé Gíwá bá yọjú pẹ̀lú kámérà lérùn 50 Àwọn ni wòn wá gbàròyìn silẹ̀ níbi Ìpàdé Nlá Wọn wá ṣàkọsilẹ̀ ìpàdé pàtàkì Bobby Benson lo ṣàlàyé ìdí ìpàdé Ò tẹnubọ ẹ̀rẹ̀dí pípéjọ wọn Ô ní ọmọ Ṣòpolú tò dé làwòn fé yé sí Ô ní Awélòwò làwòn fé gbà lálejò sôrun Bí ti n wí tàì wí ni Ọbáfẹmi yọjú Àtéwò wọn bíi kétí ô di ni Wọn d fi tẹ̀rin tòyàyà k'Áwéléwò káàbọ Aṣaájú ẹ̀tò ṣàlàyé pé lẹrun táwọn wà yìí 60 Kò sẹjọ bẹẹ̀ ni kò síbànújé Gbogbo kúrákútá ẹnu ayé lò mọ Ibùgbé ayò nìhín lédò Olédùmarẹ̀ Léyìn ìkíni-káàbò àti ìkíni-kúulé Gbogbo wọn bá jòkòô fún ìfatapasẹ̀ Lẹyìn ìgbátami lò kan bọòlù àfẹsẹ̀gbá Àṣé gbogbo béòlù tí wọn rì gbá ní dúníyàn Kò ju tọmọ gbewéṣiré lọ lọrun Ìran bòòlù wọn dùn ju ti Òlírìpíìkì 70 Wọn kì í ṣẹ̀kà wọn kì í ṣòjòrò Bé ti tọ ni wọn n gbáa Tẹ̀sìlímì Balôgun lò ṣe rẹfirí Félẹrunṣò Gàùbàrí lô sì ṣọ báàki Lékan Sàlámì lo ṣe golí fún wọn Ìgbà tò dìròlẹ làwọn olôrin dé Wọn f€é forin dídùn k'Áwélòwò káàbò Haruna Ìṣòlá ṣaájú, Ọmọwúrà sì tẹ̀lé e Decency Ọládùnúnní lé ṣojú abo pẹ̀dòpẹ̀d S. Àká àti Yusuf, gbogbo wọn lô péjọ Jacob Olúwọlé àti Atokowágbowòrlé Adéolú Akínsànyà pẹ̀lú Bob Marley náà Gbogbo wọn lò wá kọrin fún Ọbáfémi Wọn kò lo dùùrù bẹ̀ wọn ò lo gìtá Siíbẹ̀ orin wọn dùn ju tayé lọ Àgbòtàkòtò ìdí Lorin àwọn t6 ti jàjàyò lòkẹ̀ Ìrìnàjò kò láròián Bíi ẹ bá ni n wí mo lẹ̀ wí dòla Lé j€n f€ dánudúré Lòrí ìba kékeré tí mo ti sọ Ékò pàtàkì látinú ìrírí òrun nìwònyí pé Wọn kì í bínú, wọn kì í jà Láyé n! ẹ mú un, ẹ pa á mọ Lọrun kò sí wàhálà Àti ẹni tò ti kú pé Àtẹ̀ẹ̀yàn tò ṣẹ̀ṣẹ̀ jásẹ̀ Gbogbo wọn ni wọn n rí ara wọn Àfi bí ibejì ni wọn rì rìn papẹ̀ Ẹléyà-mẹ̀yà kò sí lẹdò tàwọn Kò si ká dáná sunlé bẹ̀ ni kò sí tọògì Ni mo ṣe n ké pé ká ṣayé jẹjẹ Ni mo ṣe nr pẹ̀dé ká ṣayé ní mẹ̀lọmẹ̀lọ Torí bé ti wù ká pé láyé tú A ôò pé lọrun jù bẹ̀ lọ Kò yẹ ká hùwà tinú Ọlọrun kò dùn sí Ká le láyò kíkún lodò Olùgbàlà AṢỌ NLÁ KÚ LÉÉYÀN NLÁ 4bdullahi Awòlúmdárẹ̀ẹ Ayé la báṣọ ki í ṣàlẹjò ara Ọmọ ọjọ mẹjọ kò tòṣì Àní débi kò má leẹ̀ réwù wò Aṣọ ní i gba ni sílẹ̀ lẹwọ ọyẹ̀ Aṣọ ni í gbé ni lárugẹ Oníirúurú àwọn àrùn kúkú laṣọ bò mọlẹ̀ Ọmọ ẹlòmíì kì bá bòra sílẹ̀ a jòbọ Ọmọ ẹlòmfíì kì bá bọra sílẹ̀ a jọ ìnàkí Ká rí ni lokẹ̀ẹ̀r ká yẹ ni si Aṣọ a máa farú rẹ̀ féẹ̀yàn I0 Béẹ̀yàn ò bá wọn ní kọbò lọwọ Tò bá ráṣọ nlá mú bora àbùse bùṣe Ìyàwò wọ aṣọ àlòkù Ọkọ wọ léẹ̀sì to gbáfẹ Ọkọ wá tẹsẹ̀ mọrìn, ô nr dá lọ léun nìkan Ô ní káya òô máa kálọ Kò fẹ kí wọn o mòun mò 'yàwò Bíyàwé lò bá wọṣọ gidi Ti baálé wọ téru tẹ̀lé 'yàwòô Iyàwọ á lémií n kánjú lo nitenì ọjàrẹe 30 Tẹ̀ẹ wá n yọ bí avén ? ye Aso la fiti dá gbalúmò òn mò Sùgbọn ṣá o, ò wa yẹ kéẹ̀yàn ò ronú ' Pé aṣọ kò toôhun a lẹ kúnrí sí Papàá jùlọ nírú àsìkò táa wà yìí To ṣe pé nìkan kò rọgbọ Àìmọye ìyàwé ni rì tọjúlé àlẹ̀ ká Torí owò aṣọ yìí náà ni Ọmọsg€ sọra wọn dajá kí wérle ròwò raṣọ Owé aṣọ 'ẹ̀yìn baba yòò dáa"' ni bùròdá rì wa 30 21 Lé bá fi mọtò jáàmù Níbi aré àsádìgbòlugi Ọmọ rì bẹ nílẹ̀ ẹ ò téjú Aṣọ lẹ̀yin rì rà jọ Ṣe aṣọ jọmọ lọ léjú yín ndan? Àtìyá àti bàbá aláìlérò Ọpòọlọpò yàn ni rì sọ pé kò sôwoô B€ẹ̀ ni a ò sì yé aṣọ ọ rà nígbà kan Ibo la ti n ròwáé táa fi n raṣọ? Énìyàn tí kò lôwò a gba tiẹ̀ láwìn Lorúkọ bàbá kan láyé ìgbà kan Ò kọsẹ̀ báwọn sànmòrí níbi fàájì Aṣọ oníbáárà ni bàbá táa wí wò dáàrin agbo Àwọn ọlọlá ayé gbòkà àjẹkù Àtọbẹ̀ téeṣín kú sí, f'Áṣọ-rflá-kò-lẹ̀òyàn-flá! Pé kô réhun mú panu Àwọn rì dami sáyà, wòn n mutí 'Aṣọ-nlá-kéò-lẹ̀òyàn-nlá' jẹ dṣẹ̀ Lé bá ru ìyékù lọ sínú ilée wọn Ìgbà to di ọjọ kejì ẹ̀wẹ̀ Lé bá bò sínú sányán olôwò rlá Ò dé fìlà àrà òtò, ô fi kúpà sôrùn Ô wọ bàtà àsìkò tí wọn ò rírú rẹ̀ rí Ô bé sôrí ẹṣin rẹ, ô ri jẹ̀de lọ gẹgẹ bí ti í ṣe Ò forí le ibi ìnáwú àná Ṣe ojoojúme làwọn máa rì ṣàjọyò rẹpẹtẹ Bé ṣe yọ làwọn ti n kan sáárá Gbogbo wọn wòlẹ̀, wọn kí i tẹ̀rín-tẹ̀yẹ g€ég€ bí Ọba Wéòn fún un níbùjòkòòô Wọn bá a so ẹṣin rẹ̀ mọlẹ̀ Wén gbúéúnjẹ àtàtà fÁṣọ-nlá-kò-lẹ̀òyàn-rlá Pé kòô bá wọn fìfẹ jẹ € ÒÔ wá dá wọn lôhùn bí ọmọ Nàìjíríà rere Ô laṣọ òun ni kí wọn ô bá sẹ̀rò Káṣọ ô koôkò jẹ díẹ̀ ná Ô ní lẹyìn ìgbà yìí lòún tôô le jẹ nínú ourìjẹ wọn Gbogbo wọn sì kọ hà, pé irú kí lẹ̀yí ẹ̀wẹ̀ Éwo la wí, ẹ̀wo ni baba rì sọ 22 . Kò máà jẹ̀ pôrí baba kò pé mọ 70 'Aṣọ rilá' léyin gan-an lòpònú aláìlérò Ô ní, ìwòyí àná yín ré Tẹ fún mi lẹkà àtọbẹ̀ téeṣín kq si-! Ìgbà tô wá dòní tí mo ròwò-ráyé táwù ṣe Lẹ wá rì gbé mi gẹ̀gẹ̀ Lẹ wá rì ṣe mí ní 'baba rere", 'bàbá-nlá" Òrò yìí bá wọn lòjijì Ìtìjú rẹ̀ lò le wọn kúrò láàrin agbo Ni wọn bá túká relé Aṣọ-nlá-kọẹ-lẹéyàn-nlá, gbogbo mùtúmùwà 80 ÌWÀ LẸWÀ Ìwà ní í ṣagbátẹrù fôhun gbogbo láyé Ìwà ní í tẹ̀dá wọ ibùgbé ìdẹ̀ra Ìwà ní í gbé ẹ̀dá wọ àlùjònrfìà Ọmọ ẹ̀nìyàn kíyẹ̀sí 'wàà rẹ Ko le gbádùn láyé Kigbẹ̀yìn rẹ òô le baà láyò Rere lé pé, ẹ jẹ ká ṣe rere Ìwà àtàtà ni i gbé ni níyì láyé Iṣẹ ibi kò wúlò Ohun gbogbo la gbé karí ìwà Ìwà lé rẹrù tò pò láyé Ìwà ni o túnṣe, má ṣòògùn Jáw9ọ nínú rìkíṣí, tẹ̀hbẹ̀lẹ̀kun ò lérẹ̀ kan Adánìwáyé n rí ọ, má ṣe ṣìkà ẹ̀dá Ẹni iwà bá nù lò sọ dúkìá pàtàkì nù Nitori pé ìwà ní i fa sábàbí ẹ̀ye Ìwà ní í gbé ni dépò ọlà —Ìwà ni í fẹ̀dá hàn láwùjo Ìwà kò ṣeé gbé sọ sílẹ laitọjú Ibi tí ìwà rí bá ni í rẹ̀, ô pò jọjọ Ìwà ni ìí j€ á ṣipò lò Ìwà náà ní í tọ ni sônà nípò gidi Ìwà ìkà ò pé, ẹ má ṣòjôôrò mọ Ô dájú gbangba, ẹsan rú bò Ìwọ òṣìkà, rántí pé A kì íhùwà ẹ̀pẹ̀ ká retí àdúrà Wọn kì í ta ìwà lérí àtẹ, àwé Kíkẹ̀ lọmọ f kò ìwà rere Kò tôô mò ni lára K'Élédùwà ô fún wa níwà tò dùn hù Ìyà kì í jẹni rere níjẹ ìwòsí 24 TÒ bá ku diẹ̀ ká ṣubú, a sì tún dìde A fi inú mímọ gbéraso Aimọye ẹ̀ẹ̀yan niwa ti dà lẹrù nù A kì ígbin àlùbúsà kú hu ẹ̀fẹ Ohun tí ẹ̀dá bá ṣe lẹ̀dá yôô gbẹ̀san Rere lò pé ẹ jẹ ká ṣe rere Ìwà lẹwà ọmọ ẹ̀nìyàn. ÒMÚLẸMÔFO Ọgbéòn n kigbe, òye gbòhùn sôkẹ̀ Won nlé ayé yìí asán lò jẹ MIo le gùkẹ̀, mo le sọ Ṣe ilé lẹṣòọ ni gbogbo dúkà Ohun a bá jẹ sínú n tẹni Yòyòyinyin ayé kan kò le bá ni dé sàreé Máa fi sùúrù ṣelé ayé Sáré mọ níwòn, Ọba òkẹ̀ lo ni deede Yéé fẹ̀rú kọrò jọ, ẹ̀san nì bò Ohun tí í tán layé, ẹ rọra Kò séẹni tí ò ní í padà sínú erùpẹ̀ Asúnkunsí ò fikun tì síbì kan Ìgbà tí ikú kòì dé Là fi so gbékúdẹ̀ mọrùn Kò séẹ̀yàn tí í wá sílé dúníyàn láì lọ Bòyá lowé, dandan nikú Àfẹ̀ẹ̀yàn tò bá gb'Elédùmarẹ̀ Lò lẹ̀ là bô dòrun Éwo ni ká sáré owò títí Ká dẹni aráyé rn mú so bí ẹran Ká torí àtigòkẹ̀-àgbà ká tibẹ̀ kú dànù Òní babá dákú, òla babá dákú Níjò ikú bá dá baba lòrọ bùṣe Ẹ jẹ ká gbélé ayé ṣe rere Kì báṣe péa kìíkú 'Àwọn ẹni àná dà Mo léwé, mo léògùn, mo kòlé, mo bímọ Mo sì níwòfà ẹgbẹ̀fà Òmúlẹ̀nòfo ni gbogbo rẹ̀ pátá Asán nínú asán ni 'Kò pé ká ma torí rẹ̀ papòdà níjọ ọjọ bá pé 26 Súnjọ ní fi bẹ, gbékúdẹ̀ kan ò sí Bàbá té so ikú rò níjẹsí Jẹ kò yé ọ pé fúngbà dtiẹ̀ ni Níjọ ọjọ bá pé nikú ô pa baba Àrònì, bò ṣe léògùn tò ní dúníyàn Nṣe nikú gbé e mì porongodo Bô o lòwô lọw, jayé oríì rẹ, àwé Yéé ṣahun síkùn araà rẹ Rántí wí pé ikú rì bò Omi lò payé ìjọsí rẹ̀ Bíná ni yòô pẹ̀yí a ò tfi lẹ̀ sọ Àfolédodo ẹ̀dá lé le là nínú ìyà ìgbẹ̀yìn ÀTUBÒTÁN Níjẹ a bá bimọ tuntun sáyé A dàbí ẹni pé kò níí kú Àdúrà àwọn òbí ni pé Kò dàgbà, kò gbòô, kò tò ròrun Bé bá w'Olúwa a gbà bẹ̀ A ní kò pé láyé kánrinkése Níjọ ọmọ ẹ̀dá ti dé dúníyàn lé ti gbàwé ikú Bò ti wù ká pẹ láyé to Nijo ọjọ bá pé a dàbí kàyééfiì Ilé ayé kò to nhkan !0 Àtubòtán làgbà nínú ohun tò wà lòkẹ̀ cẹ̀pẹ̀ Ìwà ìikà kò pômọ ẹ̀ẹyàn ô má dàgbà láyé Ṣugbọn ọjọ àtisùn lẹbọ lgbéyìn lò jù, kọmọ Aádámò ô pìwàdà Àlejò lowò, kẹẹ má ṣe gàràjé Ọmọ ò láyòlé, ẹni ọmọ sin lo le fọmọṣoge Éro gigun n ti kòôwá ká Ìdààmú n bẹ fẹni to fẹ mòpin dúníyàn Àṣiri asebi gbọdò tú tò bá dijé ìgbénde Kí koéôwa ô yanṣé€ tô sunwòn láàyò 20 O ò yáa túúbàá ẹ̀ṣẹ̀ ká le gbà ọ là Émi nìkan ò lẹ̀ sùn, òrò inú sàréẹ kò Kò sẹni tí ò ní fi dúníyàn sílẹ̀ Ikú ò f€ mò pẹ̀nìkan làna Ikú a pẹni tò f€ ọmọ lọwọ ẹ̀dá Ìyàwô táa tori ẹ̀ singbà a padà ṣílẹ̀wò Bôo kú, o gbé, láìj$ pò o gb'Elédùmarẹ̀ gbô Iná nilé rẹ, ìwọ òṣìkà Owé táa ní kò jẹ nìkan kan Ìwà 16 ṣe koòkô 30 Ẹsìn bàbá kò gbọmọ là Kálukú ni yéò gbàdájọ òdodo Ohun tí ẹ̀dá bá ṣe lẹ̀dá yôôo gbà Bí ẹni rere bá kú Ọmọ aráyé a ṣe dárò ẹni ire Bòṣìkà ẹ̀dá bá kú wọn a hàlátà rẹ̀ Wọn a ní àkú-tún-kú rẹ̀ lẹnà òrun Iṣé rere lò to ki kálukú máa dáwọ lé Kátubòtán ọmọ Aádámò é lẹ̀dùn Àtubòtán olédodo ayò ní í jásí Àtubòtán osô burúkú àtàjẹ ìkà Wọn i sọru ẹni bẹ̀ lékò pa ni Nítorí pé ikú aṣebi bí ikú ajá Ikú òṣìkà bí ikú àgbò Ikú ẹlẹgàn bí ikú ẹ̀líri Àtubòtán rere lò yẹ ọmọ adáríhurun ABÍNÚẸNI A kì í mọ iyán oníṣu ú kò Ààlò kò ran ìkà Báa gúnyán fún kòfẹ kò ní í f€ Báa rokà fún kògbà kò ní í gbà Abínú ẹni kò gbààlò kankan A ṣoore fáyé, wọn fi láburú san ni Énìyàn tôtô, mo júbà fáyé Ọmọ adáríhurun pẹ̀lú òtẹ̀ Bé ò fòrò lọ ìkà, o dáràn aṣebi Bô o tún fòrò lò wọn Wọn a fòkunà han ni Abínúẹni laráyé, ẹ̀ṣù lẹ̀dá A kìípòdù-òyà léjú ẹni tí ò fẹràn ẹni Inúnibíni kò kan àìmòwà á hù Abanijẹ bànìyàn jé Ô tọfà sôkẹ̀ ô yídò bo araa rẹ̀ Boba ayé kò rí wọn, tòrun rú wo ìṣe wọn Onínúure ni kô yáa múra àìṣẹ̀bàjẹ̀ Kí won ô ma baà já o ní tànmọòn Ònìkà ti rọgbà yílẹ̀ ká Aṣebi gbé ibi kẹrùn Ìf$ inú àwọn tí rì bẹ lájò ò f€€ wálé Abínúẹni náà lô sé irú wọn mẹ̀yìn odi Òpòlọpò àdúrà ní í gba ni sílẹ̀ lẹwò òṣìkà Ọba lỌṣìn láyé ijfun àná-. Ô lẹ̀rú, ô bímọ, ô sì níwòfà rẹpẹtẹ Gbogbo ọba àsìkò náà lé mẹyẹ Ọṣìn lélòrí Títí dôríi baálẹ̀ agbẹ̀gbẹ̀ Ìgbà tẹ yá, wòn f$€ fọdún fẹba 30 Géṣgẹé bí ẹ̀tò ìṣẹ̀dálẹ̀ Kí wọn tòô da obì, wọn gbọdò dífá ; Babalawo gbòpẹ̀lẹ̀ janlẹ̀ ! Ìkìlò lé wáyé foba Ifá ní kò yéé lọ sôdò lọọ wẹ̀ ' Nítorí àwọn òṣìkà abínúẹni i Kí wọn oô ma baà jẹba ní tànmọọn Ọṣìn ní tò bá ṣe pé tìyẹn ni Òun ò ní lọ'sôdò lọ wẹ̀ me láéláé Kí òkẹ̀ ô máa gbé Ìgbétì Ìgbàgbé ṣọba níjò to tẹ̀lé e Ô tún lọ sôdò lọ wẹ̀, Òṣìn bò aṣọ sétí bẹ̀bẹ̀ odò tán Lo bá bẹ ludò ô mòòkùn lọ Làwọn kéẹ̀nimánìí bá káṣọ rẹ̀ kúrò ' Ìgbà toba ÒỌṣìn wẹ̀ tán Ô fẹ aṣọ kù létí bẹ̀bẹ̀ odò Àwọn jagunlabí ti káṣọ ọba lọ Bẹẹ̀ ni Ọṣìn ṣe wà níhòòhò Ibi odò yìí jìnnà sílé Bẹẹ̀ ni Ọṣìn kò sì rẹ̀nì rán sáàfin Kò sì tọ koba ô rìn 'hòòhò wọlú Inú lô bí Òṣìn púpò Lô bá dẹyẹ oko Òṣìkà kì í ran ni lẹrù láyé Abínúẹni kò gbáàlò 31 IFURA LOOGUN AGBA Ohun gbogbo kọ lo jẹ mégbòogi Ifura lẹ̀dá yẹ kò ní Taa bá rn gbélé ayé, ôò yẹ ká máa fura Apébọrú kì í kú Àgbọòrú ní í fa sábàbí ìyọnu Táa bá rákòbáni ká rìn sẹyìn Táa bá dr bẹ láàrin òtòkùlú Ká máa kíyéẹ̀sílẹ̀ dáadáa Ifura làòògùn àgbà Ilé ayé kò gba gbẹ̀ré 10 Ìjàpá enìyàn rì bẹ láàrin ẹ̀nìyàn Tí wọn gbọn bíi kínnla (ÒỌmẹ̀sò ẹ̀nìyàn ṣòro bá tayò Ẹdá tò bá ti n nífura kì í tẹ Àfàmúwá Ọlérun nìkan lọ le dé bá iruu wọn Ké tò di pọrò yiwo ká yáa ṣe láàkàyẹ̀ Mọ ibi tí o gbé le mu Mo ibi tí o gbé le jàsẹ̀ Mọ ibi tí o gbé le sòrò àṣírí Ki: o má baà jìn sínú òfìn 20 Ìbẹ̀lẹ̀ h bẹ ilẹ̀ wò Béwúré bá fẹ sùn a bẹ ilẹ̀ wò Tojú tìyé làparò fi í ríran Táa bá dẹ ihò eku kan tán Ô yẹ ká dẹ ẹ̀kejì wò Bọgbọn bá tán nínú àgbà a tômìfì dá Máa fura sôrò araà rẹ Òrò ọlọrò là á fi í kogbon Ẹni torí rẹ̀ ki i tọjà àwìn láyé Kò yéé dá irú ẹ̀ láṣà 30 Àtẹni tí gbẹ̀ṣẹ̀ kò bá lára mu To n dáṣà 'bònigbésẹ̀ ò wọlu ọjà ì i tà' Ẹ jẹ̀ ká wí fònítòhún pé ara re ni rì tànjẹ 32 Wọn a fi ṣẹ̀sín débí g€£ẹ Yòô wulẹ̀ sọra rẹ̀ lénu .Ohun tò bá jẹ mẹ ìràwò ẹ̀dá Lé yẹ ké yàn láàyò Ọtí lo mu yé túo fi pàdánù ika Ìka méwàá ku mésàn-án O tô kô o mọ pòtí ò bá ràwò rẹ mu Ẹni tò ta tẹ̀tẹ títí tò fi té pátápátá Ò yẹ kéléyìi ô fura pé kò wúlò O ṣe ṣìná títí wòn fi lé ọ láàrin mọlẹbí O tò ké o fura pôhun tí kò dára kò daa Ìfura lòògùn àgbà Oúnjẹ tò bá bá ni láramu là á dì kérẹ̀kẹ Kò tọ ká tori ìjẹ wùrù Ká sọra wa dolòkẹ̀-ìilẹ̀ Ohun tò bá tọ lô yẹ ká máa ṣe Onilé imò tò f€€ kiná bọ ilé Ohun tí í kàn ha nìyẹn Kòkọ ô maa fura síyàwé rẹ̀ ní gbogbo àsìkò Kíyàwò náà máa fọgbọn àtìfura — Máa bòkọ rẹ̀ gbépọ ỌGBÚỌN ÀTIJẸ Bádìẹ fẹsẹ̀ tanlẹ̀ tanlẹ̀ ire ní fi wá Àgùtàn kì í gbàgbé eléẹ̀rí Bájá bá gbôò igbe 'wáá-gbà-wáá-gbà A sì tatí were Gbogbo bájá ṣe r yílọ yíbọ Bàràndà kô régungun jẹ níbẹ̀ ní fí bẹ lòkàn ẹranko i kii yiwô tòníiṣòwò rf dá àtijẹ tirẹ̀ ni Ṣe bẹẹ rálápatà tò tẹran gíífà féẹ̀yàn Oníṣẹ̀ ọwé rì parẹ 10 Ohun tí ò bàjé lô sọ pò bàjé Toríi kòkẹ̀lẹ̀ rẹ Ôô le baà lọbẹ̀ Wọn gbòwô fôníṣẹ ọwọ Pé kò bá wọn wá tuntun Àlòkù tí rì bẹ níbẹ̀ télẹ̀ ni jagun dá padà síbẹ̀ Ọgbọn àtijẹ rẹ̀ ni Àgbẹ̀ tí f fòògun gbinṣu kò le baà ta bòòkù bí kú le rí nnkan jẹ ni gbẹ̀ kan ti Òjò nítorí ewébẹ̀ níjúsí Alágbàmọ náà ti òjò kíṣ€ wọn ò má baà jinmi 20 Àsẹ̀yìnwá-àsẹ̀yìnbò, wọn bá a rìn lédẹ̀ kan Ẹyin akánjú-wòwé, ẹ ò ráyé bí Gbogbo iṣẹ tẹdàá bá ṣe kí fí í rérẹ̀ rẹ̀ jẹ Pẹ̀yàn làgbẹ̀ tò gbinṣu tò jọbà lébẹ̀ . Ta lé le rí pẹ̀ léjò Pẹ̀yàn ri bímọ ri gbòrun lọ Ká té bòsì iṣẹ lásán Ìṣòwé rọjà ní sísì, 6 fẹ€ tọjà ní náírà kan Ẹ wo ibi wén bálé ayé dé Adájọ rì gba rìbá, lọọyà ri gbà 30 Kí wọn ô le baà dojú ẹjé rú Ọlòọpàá fi gbowò ẹ̀yìn 34 Ọgbọn àtijẹ rẹ̀ ni Kò sôhun tágbẹ̀rò rì wá té tayọ náírà Ọkùnrin tú n sun rárà fọkùnrin Kô le baà rôwò òkẹ̀lẹ̀ ni Awogba àrùn ròé, ẹ wáa rà ẹ̀yin òtòkùlú Kò sẹ̀ni tí ò mò pé ọgbọn àtijẹ rẹ̀ ni Kébi ô má baà ponírọ Ni wọn ṣeé mú lẹnu bí abẹ 40 Mo kú mo kú, ìyàwé túnbí àná rẹ̀ Ọgbọn àtijẹ rẹ̀ ni Awọn oníjìbìtì ti kún dúníyàn bámúbámú Gbẹmọgbéòmọ pọ ní ìgboro Onítéé£ lọ bí ẹgbẹ̀ìdínlégún Olòwé-ẹ̀lé rì sọ pôun ò ní ṣòwò míì Ẹsìn ayé ri lọ bí àádòrin Kálukú r ké ẹgbé ká Láti máa ri wọn tújẹ Ọrúnmìlà lô dòràn mi ìbàjẹ 50 Baraàmi ẹlẹṣin ọyé gbéru WQn ní taa nìbàjẹ kàn Ọrúnmìlà lô dorí ìwọ Ṣàngò Olúbánbí Ṣàngô ni kín n tí bẹ lára ôun Ọrúnmìlà ni ìgbà tôo bá gẹgùn tán Tí ojú rẹ bá ti rí ṣáná yẹ̀rìyẹ̀rì Oô máa wí pé àkùkọ'diẹ, òpòọlọpò àmàlà Òpòlọpò orògbé mà lẹbọ ni taa nì'wọ ṣiṣé sí lápò Ọrúnmìlà lô dòràn mi ìbàjé 60 Baraàmi ẹlẹṣin oyẹ gbéru Won ní taa ni ìbàjẹ kàn Ọrúnmìlà lô dorí ìwo ỌỌòṣàálá Òòṣàálá ni kín ni ìbàjẹ táa le pẹ̀ ní tòun Òun tôun dá ojú, imú, tenu eniyan bàjé Ìgbà tò bá di ọjò karùn-ún, ọjò Ọsẹ̀ Wàá rúṣọ funfun, wàá wé gele funfun Ô ô si gbégbá funfun lérí O o máa kọrin, p'OÒṣàálá ki yín, gbogbo ẹ̀nìyàn 70 Ô ní ẹ ẹ bímọ 35 Ò ní ẹ ṣòwò ẹ jẹ̀rẹ̀ Onitọrọ, onikọbò a máa múwá Òrúnmìlà ni taa ni ìwọ ṣiṣẹ sí lápò Òrúnmìlà tún lé dòràn mi ìbàjẹ Ò lô dorí ìwọ Ògún Onírẹ̀ Ògún ní ki ni ìbàjẹ mò ní tòun Òrúnmìlà ní tò bá dijẹ karùn-ún ọjọ Ògún ,YOO gbégbá funfun lérí rébété A tún wé mọnámòná mọwòo A wá máa ṣagbe káàkiri ìgboro Onítọrọ, oníkọbò Òrúnmìlà ni taa ni ìwọ ṣiṣé si lewọ Tití dòrí iyàwòò rẹ Ọya Ìgbà tô bá dọjọ òsẹ̀ Òun náà a gbé koto lérí, tòun tààjà lẹwọ Á máa ṣe báárà káàkiri Oléòwé, ẹlẹkọ, a sì máa múwá i ni taa ni ìwọ ṣiṣẹ sí lápò Bẹẹ̀ s€s€ lòrìṣà táa pẹ lỌṣun T bá dọjọ òsẹ̀ a dadẹ sọwọ A.gbé koto lérí, a máa ṣagbe káàkiri òde rúnmìlà nìkan ní kì í ṣe báárà kiri Babaláwo kì í ẹbo àná Ìgbà lô yí padà sôdì Tí babaláwo ri bẹ̀ẹ̀rò ẹbọ ìjẹta Ọgbọn àtijẹ lẹ̀yí jásí gbogbo jànmọnòn ÀWỌN ATÚNNIDÁ ẸDÁ òpálánbá lakéwì yìí faráyé wé Ọmọ adáríhunrún le, àdá sì le Énìyàn tô bá sọ páyé ò sí Araa rẹ̀ lo n tànjẹ Ayé tòtô, ọmọ'ráyé burú Ẹgbọn rì fi mátẹ̀égbé kan àbúrò Bàbá torí àtilà Ọmọ bibi rẹ̀ lé fi ṣéṣô Ojú n pọn òrẹ€ ô gbọrẹ̀ẹ tà Ojú n pọn ọkọ ô dọgbọn ṣekú paya 10 Ò gbé igbá owò le yàwò lòrí Arúnnidá pò bi erùpẹ̀ Àwọn ni yànmùyánmú ẹ̀yìn Ìgbẹ̀tì Tí í ṣe fújà láilápá Agbé-kọlẹfín ṣìṣé ibi Ọmọ ẹ̀dá la kò má gbìpẹ̀ Àmúwá Ọlọrun kì í burú Oore l'Elédùwà nr ṣe fọmọ adáríhunrun ÒÉdùmàrẹ̀ ké ilé ayé láwọn ẹ̀nìyàn léwọ Ọwọ ọmọ Aádámò lòrò ti i dẹyọ 20 Àwọn t'Édùmàrẹ̀ gbáyé fún Ni wọn n ṣayé ṣìbá - ṣìbo Eẹ̀yàn té bá ti ròjú àtokùnbò láyé Kò yáa sá àsálà Àjùmòbí kò kan tàánú Ìwọ kì í bínú ẹ̀nìyàn Ṣùgbọn rántí ẹní tôo mú lòrẹ̀é re Òtá rẹ ni wọn rì ṣe Énìyàn lô bá wọn lòbìnrin sùn tán Téô tún le aya ní mágùn síbẹ̀ 30 Kọkọ ô le baà dágbére fáyé Ẹ ròjú ayé àbéò ríi Ẹyìnkùlé ẹni lòtá wà ìlé laṣeni fì gbé Ayé le púpò ju òrun lọ Ibi ìhùwàsí la ti í mẹ̀ké Ẹjẹ̀ kì í hàw ténu atúnnidá edá apọmọjẹ Òṣìkà tò tú ṣe ni tá Ò rí Olúwa lò le gbẹ̀dá là K'Élédùmarẹ̀ ô j€ á tàn Sòwòọ ẹni tí yòô ṣẹ̀dárò ẹni Ẹni ayé bá dòjúlé kò yáa múra Kòníkálùkù é dira rẹ̀ lámùrẹ̀ Ilé ayé kò gba gbẹ̀ré Paná ojú kan fi òkan ríran Àlùjònònnú ẹ̀ẹ̀yàn lò lẹ̀ wa môtò léòkùn Ṣe gbogbo asínwín lé ṣe yanrí asínwín? Ṣe gbogbo atajà má rẹérò jẹ Lô ṣe yanrí àṣedànù? Pẹ̀yàn ní í sọgbá dògbún.. Igbá ò pilẹ̀ gbun nínú oko Ṣé gbogbo àgàn lô ṣe yanrí àìrọmọbí? Táa ba yọwọ àfọwòfà ẹ̀nìyàn Rere niṣ€ Olúwa Ọba Àwọn atúnnidá ẹ̀ẹyàn ni f ṣayé níkà bẹ̀t Àìmọye ẹ̀nìyàn lô j€ oníràwò rilá Táyé ti gbé ràwò wọn wọnú omi lọ Gbogbo ònà táa bá lẹ̀ gbà bò Àni lòwòọ ọmọ Afdámò lé yẹ ká ṣàṣàrò Aṣọ kúnlé, ìkà ni ò j€ á lo aṣọ gidi Ẹbẹ̀ la wá fd bọba Ọléjọ òní Kò j€ káyé ôò gbébi kúrò lọrò ọ wa ÒJÒWÚBINRIN Òjòwúbìnrin kò ṣeé mú ṣẹlé Ẹni bá níwọn láya, òràn lô wò gedegbe Ẹ bẹ̀ẹ̀rẹ̀ wò. kẹ tò mòrùn wọ gbẹ̀sẹ̀ Ojòwúbìnrin le jàpáàrà lọ Ohunkohun lò le ṣe Tò bá rí i pọrò òun ò tà mô Ô le yípadà sôògùn A wá máa fojoojúmọ relé aláwo Toko bá ṣiṣ€ òòjò lọ síwájú Òjòwú a ṣe bé lọ ré yàlẹ̀ 10 Òjòwú ò ní í téjú ọkọ Kò sì ní jéni tí ô se ọbẹ̀ àtàtà Àní fún ọkọ rẹ̀ ráyò kankan Àràmòdà kínni. inú ẹ̀yí Ọkọ kò ṣọ ìyàwé òòdẹ Aya lò kù té ri ṣọ ọkọ rẹ̀ káàkiri Ayé wá lọ lédìkodì Ìgbònára ni í máwọn òjòwú gbẹ láyà bí àkàrà inú epo Àṣejù òògùn ní i mú wọn òn gbàjé Bòkọ wọn bá e jáfira, obìnsùn gbà 'jọba 20 Atiláawí le pọkọ lábé tán Kò wá ṣán lọ bí ẹyẹ Òjòwúbinrin kò wò, wọn tò gi i bà lẹrù Ẹ ṣe tòtô Òjòwú, ẹni bá mọ ìbòsílẹ̀ ẹ wọn Àrùn tò burú tò òjòwú Wén ti ní kò Òjòwú ní í'dòkọ, òjòwú ní í jalẹ̀ Òjòwú ní í sọhun téjú rẹ̀ kò tô Ẹjẹ wẹ̀wé wọn le pààyàn Títí ayé. òjòwú ò i? fúnraa rẹ̀ ní isinmi 30 i.owọ wọn ni Dare iku ti í ré 39 Ẹni òjòwú fikú ẹ̀sín pa kò léhkà Níbi ká máa ṣọkọ kiri Kì i j€ kí wọn ô níṣẹ€ lòwọ Ìgbà kì í to lọ bí òréré, ìyàwòô ààyò Múra síṣé òòjọọ rẹ, yéé máa ṣòkọ kiri Ìwọ fòrò sôwo Elédùmarẹ̀ Kò dá ọ lôòhùn nígbà té sì rọgbọ Òjòwúbìnrin sọ ara rẹ d'erẹ̀ Ò ní 'jẹ n bomi síké, kí n wọ sílé! Òjòwúbìnrin sọ ara rẹ̀ deégún ará-òrun Ò fì sọ fokọ rẹ Ô ní bôò kí mi, o ò kárá òrun Wọn a máa jọra wọn léjú débíi kínla Wọn a sì máa sòrò bí Olôdùmarẹ̀ Lé mú mi rántí ÌItàn-an Jùwé Té lékọ l'Ábà-Titun Ẹwà n bẹ fún Jùwé Ju tẹlòmíì lọ nínú omidan Ṣùgbọn bò ti léwà tò, owú jíjẹẹ rẹ̀ pò Owú ni jùwé fi dáràn rìlá ràbàtà rabata Sékọ lẹ̀rùn lẹjẹ ọjọsí Owú lé fi le gbogbo ẹni tí wọn jọ fì gbé lọ tán poo Té fi wá kòun nìkan pẹ̀lú ọkọ rẹ̀ lẹòdẹ̀ Obìnrin tò wọkọ Jùwé léjú ti dáràn Jùwé Éyí tò bá rẹ̀rìn-ín sôkọọ rẹ̀ ÒÔ kan ìyọnu tò nípọn Ô ti wáá dẹbọra sínú ilé àwé Obinrin tò bọkọ sòrò lé fé fa bìlíísì Bárúgbé aya bá kọjá A ṣe bòkọ òun nì wọn rì wá kiri Bémidan bá ràrìn-wẹ̀yìn lásán A ṣe békọ rẹ̀ ní rì pẹ̀ Kò jẹ kòkọ ô jáde tọ mọ Ọkọ rẹ̀ n gbà fún un, wọn jọ fi kẹnu bẹnu -Àbúrò ọkọ rẹ kan wá rì bẹ nílùú òkẹ̀ẹ̀rẹ̀ Ẹni táa wí òhin jobìnrin tò mò roro Nṣe lô pén wcẹ̀ hí òòrùn òw'ìrọ Níjọ ti Jùwé ti d£ òòdẹ̀ ọkọ Wọn ò méújú ricju :i Ẹni à rf wí tàjò dé Ô gbalé ẹ̀gbọn rẹ̀ lọ Ô bá wọn tí wọn ri bòkẹ̀lẹ̀ Ẹgbéòn fojú kan ọmọ ìyáa rẹ̀, òô dunnú Wn dìmọ ara wọn gbàgì Wén kiíra wọn tẹ̀rin-tẹ̀yẹ Ara Jùwé gbòná janjan látẹsẹ̀ dérí Kò wulẹ̀ òrò Tò fi gbé ìgbájú ko àbúrò ọkọ Ní wọn bá sọ Ọ dìdìmú gìdìgìdì 80 N£íbi ìjà yìí pò dé Wọn nara wọn. lá- -nà-tú-gẹ̀lẹ̀ Àbúrò ọkọ ṣe kísà fún Jùwé Ìgbájú,ì ìgbámú tí kẹríkẹrì í báá bò òde O ja patiẹ, 6 tẹ ẹgba sára òjòwú Ô na Jùwé titi ẹnu Jùwé fi tẹ̀ bi kọìgòòlù Ìbinù eleyii lo jẹ kò tanná Ran kàléfdà. iléọkọ Lẹyin ìgbà tọkọ Jùwé'fílé sílẹ̀ Pẹ̀lú ọmọ to wa wọn wálé 90 Ô tìlẹ̀kùn mé iná wàhálà Ô sọ kọkòrò ìlẹ̀kùn sínú gòtà léjú òde Niná bà rì jé lọ ní pẹrẹwu Baba ọkọ sáré dé, é fẹ parí ìjà Ò pàwọn ọmọ rẹ̀ wánú ilé Ni wòn bá ríná tí fì jò lọ ni rabidun Wọn débí ìlẹ̀kùn, wọn ò rí ìlẹ̀kùn ṣi Nṣe ni ilẹ̀kùn tì gbọningbọnin Ni wọn ba ri kígbe pé ẹ gba ni, ẹ là jà, Kò tò di pé wọn rí ilẹ̀kùn já 100 Iná ti ràn mòkẹ̀ àjà Àjà ti fi deérú, gbogbo dúkìá jéná Aṣọ ò ṣẹku ọkan Ṣoṣo Panápaná ṣe ṣe, lòrí asán Wọn gbìyànjú títí, ẹ̀pa ò bôrò, Ilé ṣe bẹ̀ jo tùẹ̀-tùẹ̀ Ìgbônára lo r'ẹ̀ṣù lọwọ Gbogbo kéòábòòdù aṣọ Jùwé niná jò délẹ̀délẹ̀ 41 Kò láṣọ mìíì mọ Jẹ̀yí tí ú bẹ lọrùn rẹ̀ lọ Owú jíjẹ ò lérẹ̀, ô burú Owú jíjẹ ṣẹ̀ "kà félúéwé rẹ̀ púpò Bòbiìnrin ò jowú ọbẹ̀ kì í dùn Ṣùgbúọn tú bá ti fì pàpòjù Ô le kò wàhálà b'éni tí ri jowú Ẹmi òjòwú ni kì í gùn Ẹjé wẹ̀w€ a máa yọ wọn lẹnu Ni í mú wọn ọn gbẹ bi òpá àkárà ÒRÉ ÒTÍTỌ ṢÒWỌN Ojúlarí òré pọ lôkò cẹ̀pẹ̀ A-fún-ni-níwọ-jẹ, òré burúkú A-ran-ni-lỌwỌ Ò pÒ Bí aríre-bá-ni-jẹ lasan Níbi ìhùwàsí la ti í mọdàlẹ̀ Wọn a fi júújú bojú pọrẹ ẹ wọn lẹkún Ọré rì dẹ olẹ̀ sí òré ìmùlẹ̀ Afiniṣẹ̀sín òré nì bẹ tí wọn pò bí erùpẹ̀ Ọnà méjì ni òr€ ayé pín sí Bí kò bá jọdàlẹ̀, a sì jòlétìítò 10 Ṣùgbòn ṣààṣà lọrẹ té fẹni fọrò tí ò feéá kú Ọré ò ní f$ koo ní búrùjí jòun lọ Ilé ayé ilé ogun lásán Édùmàrẹ lò le gba ni àwọn òré elédẹ̀ méjì Kò jòtá kò jòré elewo là bá finú tán Ìf€ owo kò jáyé ò le rọgbọ Ọmọ ìyá rì sààgùn lura wọn lòkẹ̀ ẹẹ̀pẹ̀ Yé máa finú rẹ han ẹ̀dá Ko má jìn sí kòtò Mo ríkú mo sá, mo rí mọtò mo yàgò 20 Mo ròjúlarí ọrẹ, mo mérí légbé Ẹni òréẹ ṣe ní ṣùtá, wọn pò jẹni. òrẹ là lọ Ẹni t6 rí ni tán ní í ṣe ikú pani Àpòjù òré ní í mú ni í yẹ̀ké Ẹ yan òré mọ nba Édùmàrẹ̀ ò ní í j€ô bu wá nírú Ọrẹ ọdún m€ta kò toô fẹ̀mí tẹ̀ Ká ṣòra fáwọn ẹ̀òyàn aroni-kiri Tí í mú ni gbé jonbo mu Kí wọn ô má baà kô ni sí wàhálà 30 To bá ní òré tò ṣe pé ìrìn rẹ̀kò mọ Yẹra fún irú u wọn Ké má baà kò ọ sí yỌỌyỌ Kéòjú máà ríbi gbogbo ara loògùn ẹ Yéé búòlẹ̀ ṣòrẹ Kéòjú má baà tì ô gbẹ̀yìn 43 PẸLẸPẸLẸ DỌWỌ ỌMỌGE Ọmọ táa toro lọdò ògbojò Kò jẹ sọ pôun ò mọ béégún ṣe jẹ Kí lô sún ọ débi à n ṣaṣéwò Aré ọkọ kò lòrò kàn Aré ìṣẹ ẹni là á pẹ̀te, múra síṣẹ ọjọ ri lo Má rìnrìn arẹ̀mọ Yéé fi gbogbo ọjú kàtíkẹ̀ Òní inú òlẹ ò dùn Ọla inú òlẹ bàjé Múra síṣẹ rẹ àntí ẹléjò Ìwà àgbẹ̀rò tôo gbéwò yìi lẹ̀ ṣe ṣùtá rẹ Rántí ọmọ ẹní tò o jẹ, máa ṣọra ṣe " Má ṣe hùwà gbàgbé ẹsẹ àárò Irun ori t€ ẹ Jô níná Kín ni ẹ̀rò tú tibẹ̀ jáde fi túnṣẹ Elédùmarẹ̀ dá Ẹ ti dáràn-an fòrá bori Ara bíbé kò pé o níyì láwùjọ Lòjú ẹni té bá gboôn tôríi wọn fapo Amukunmẹkọ ẹ̀dá lé le pérú ẹ̀yí tọnà Onímí doge, atòsílé dìyàwò Àwọn òbí rẹ ò wá jọ o lòjú moô Gbogbo ẹ̀ẹ̀yàn tò yẹ o kí níkùnúnlẹ̀ Nṣe lò ri gbìn gbàdo fúnrú u wọn Oò sì máa rántí àtubòtán Ẹni abíire kì i ṣiwàhù Oníkokeé tí n fọwéò bojú Onígẹ̀gẹ̀ tí fi fọwọ bọrùn Asòpá tí fowo bòdí, ara rẹ ni fì tànjẹ Ṣe bé níbi aṣọ gbé le b'Ọméyẹ to le wúrí Àfàìmà k'Òmòyẹ é má rin hòòhò wọjà 44 Té o ba ṣaláìgbọ ìkìlò tiwa Pàtàkì lẹ̀kò ilé jé fún ìwọ àùtí Koo má baà yọmọ wàhálà ẹ̀kò òde ò yẹ ké tún ta ò yọ Ẹkọ ìwé dára púpò púpò Ẹkò ẹ̀sìn ni fì fún ni lawọn iwà tò si rajaja Báa ṣe le hùwà sárá ilé àti òrẹé Ẹbí àti ìyekan, nínú ẹgbẹ ,, lágboole wa, Iṣ€ owọ ẹ̀ẹ̀yàn ni i gba ni sílẹ̀ lọwò ìyà 40 Kéjẹ ô toô lọ lôrí rẹ àwé' ' Wá ìṣé ajé ṣe òlẹdàrùn ọmọ Alápáhangún yòò jẹ̀ka gbẹ̀yìn Ọlẹ ní í wojú ọjọ ìdájí Má ṣe hùwà bí ọmọ tí ò lérò gidi To rì fojoojúmo ṣafẹ kiri ayé Ìrìn àrò ti j€ fún ìwọ ọmọge To ṣe pé ìwọ nìyá n wò lòjú Ològùnúnná kan kì í rìn létí omi. O ô wulẹ̀ dìyàwò onígbáa kí-lò-n-tà 30 Má sòkò ẹ̀ébú lọmọ ẹ̀dá òẹ̀yàn kankan Ọgbọn wéwé lọmọge fi í jẹrí akọ Bí àwàdà, bí ẹ̀rin Ká mòjú le lásìkò ohun ẹ̀lẹ̀ IÌwà òṣénú kò rọmọ ẹ̀nìyàn lẹwò Bẹẹ̀ kò sì tún yẹ ká dẹ ládẹ̀jù Omidan má gba gbẹ̀rẹ Àní fún ẹnì kòòkan nínú akọ Fẹ̀gbin lolélùfẹ rẹ wò ná Bôoyá lòjú ara rẹ yéô gbàyà 60 Bòyá lọjò ẹkún, o le ràn Ọ lẹwò To bá dijo ẹ̀rín ṣò le yàn o láàyò? Fẹ̀tò sí gbigbo-mọlẹ̀ Kí wọn ô má baà bà o láyé jẹ Kéo má dapẹ̀rẹ̀ àjàṣé kalẹ̀ Máa firoọ bẹ̀ẹ̀rẹ òôtò lọwọ rẹ̀ nígbà gbogbo Ko le sọ ibi té bá n lọ fún ọ, òré Káya o le baà mònà tí ọkọ rẹ̀ O tò Ọrọ ọkùnrin kò láyòlé Onírúurú ẹ̀tàn nì bẹ létò akọ 70 45 Afínjú irọ n bẹ lénu ògẹfìlà Àgbá tò lômi nínú kì í dún 'Níbi ìhùwàsí loô ti mẹ̀yí tò le gbọ bùkáátà Ká raṣọ àsìkò fún ni kí wọn ri pe lòlùfẹ̀ Ká ra kúpà fún ni kò j€ nìkan gidi BII ká dúrò tini nijọ ogun bá le lábàadì 'Bẹ̀yàn tò bá ri ṣojúṣe rẹ fún"yàwò Lo le rìn geere láwùjọ Lo leẹ̀ wẹ̀ ko yán kànìnkànìn loòdẹ̀ TỌKỌ TAYA Adesoye Ọmọlasoye Oyin pawòpò wọn ṣafárá Ikán parapọ, wọn mọlé aláruru parapò magìyàn gàgàrà Béòjú bá ṣe méjì Yòô wòye òòkán gún gẹ̀gé Bésẹ̀ lò bá ṣe méjì, a rìnrìn ire Àtòtún àtòsì ní í máyé lọ pẹ̀lẹpùtù Ìyàwò lô rì fokọ Ọkọ l6 rì f€ ìyàwò Wn wa parapò wọn dòkan 10 Ọkanṣoṣo tí í mú ilé tura Àtọkọ àtìyàwò Wọn rn fẹra wọn dékùn dékùn AWúndáá tò ri relé ọkọ Ọlẹ̀mọge té rì relé ẹ̀kọ Bô o bá gbàgbé aṣọ bá gbàgbé ìlẹ̀kẹ̀ Bô o bá gbàgbé àgbá òṣò Àní o ò tíì gbàgbé nhkan gidi Ìwà pẹ̀lé ni o rántí dì mẹrù 20 Ìwà pẹ̀lé lobìnrin fi í gbádùn ọkọ Ki lànfààni aya tò léwà to nùwà Ìyàwò, gbôúnjẹ tò ṣe dídùn ọkàn fún baálé Tẹjú ẹbí ọkọ Ṣikẹ ẹ̀òyàn olélùfẹ Bọkọ bá nr bínú Kò o fìkúnlẹ̀ ṣẹ̀tùtù Kò o fìkúnlẹ̀ tánràn arukutu Kò o rò mòkọ níyàrá 417 Ọkọ rere wòn Ò wáòn jojú lọ Baálé àtàtà ṣọwọn Ô wọn jeyín òkẹ̀ àgùtàn Bô bá ṣe pémí nìwọ ni N ò bá tòkọ lọrùn dé gòrígò Ma fìfẹ hàn sôkọ tí mo yàn Kínú rẹ ô le dùn dùn Ọkọ ìyàwò Rántí pé o ò sí légb€ àpọn mọ Rántí pé o ti di baálé lôòdẹ̀ Aya tò o ní J kò jọ ò lôjú bíi wúrà iyebíye Bíyàwô bá fé ṣìwà hù Nṣe ni o mú sùúrù Má fìyà jẹ̀ 'yàwò Rántí ọjo kan àdéhùn Rántí ọjọ kan ìlérí Ténu yín rì jô wéle wéle Àní ẹ má gbàgbé o Péẹ̀yàn ò fẹni fòrò láyé Etí kíyàwò ô fọkọ rẹ̀ sílẹ̀ Lọmọ aráyé ri re Ìlù ibàjẹ bíi kọkọ ô bínú kò 'yàwò Lọmọ Ádámò ri lù Torí ohun mìíràn ko Kí wọn ô le ròpò rẹ ni Ní kéṣé tò o bá ti lọ Ọmọ ẹ̀ẹ̀yàn kì í fẹ kòôhun tò dùn ô dùn délẹ̀ Ọba òkẹ̀ j€ káya ò lôyún K'Ọbalúayé ô bá ni kànkùn ẹ̀jẹ mọlẹ̀ fún 'yàwò Kòrí fún tọkọ-taya lọmọ rere Aya ò níí yàgàn Ọkọ ò sì ní í yòkòbò Ẹ ò níí kúkú àgàn Tò lọ,tí kò láàrò ÌTÉLỌRÙN Ọba Aṣẹ̀dá lò dẹ̀ja tò wà nínú ibú Ẹja f gbénú omi Ẹja ò bòôrí inú wíjẹ Adánìwáyé déranko síjù Inú igbô ni wọn gbé rú jẹ Ẹranko ò sì jiyàn Béẹ̀yàn ò bá gba kádàrá Ò le kò 'nìyàn sí yôôyọ Ohun a bá nf 'Ká jẹ kò máa tò wa Òkẹ̀lẹ̀ àbùjù ní í múni í pòfôlô Ohun gbogbo níwòn níwòn Ipò tá a bá wà Ká jẹ kô tẹ wa loòrùn gégé Ohun gbogbo fún 'gbà dtẹ̀ Béôò bá tíì réwò Tò ṣe pé ilé onílé lò ri sùn Jẹ kò tẹ ọ lẹrùn ọjàre Ṣe béẹ̀yàn lò wà Tò jẹ pábé gọtà lô ri sùn Bò ṣaṣọ méjì péré lo ní Rántí ẹni tí ò ní nìkan kan To jẹ pe ìhòòhò goloto LÒ ri jọla tiẹ̀ lúkẹ̀ eẹ̀pẹ̀ Ẹni tò nì pe kádàrá ẹ̀ lẹjọ Dandan ni kò kánjú j'Olúwa lọ ' Wọn sì lẹ̀ tibi àìgba kádàrá Kí wọn o dọléṣà tú fì dánà Owé lo bá ní Tòwé rẹ ò tô nìkan Ilé lo bá kẹ Tílé rẹ ò pò lo bá ni TỌṣòọ rẹ ò rajaja Jẹ kí wọn ô tẹ ọ lọrùn láyé Kòhun gbogbo ô le rò O pẹ̀sẹ̀ Ipò kan lo wà báyìí Tòô o rò pé si kéré jọjọ Rántí ẹni tú tún fé tô ọ tô i wò ọ níwájú Ìtẹlọrùn ní í fi ni lòkàn balẹ̀ íitẹẹlọrùn le kò ni sí yọnu Ìyà le fini ṣẹ̀sín Ẹsín sì le máyé súni - Ẹni aye bá sú Wọn kì í gbádùn Láyé tí mo wá N ò níí dúpẹ àpàpànhdode Ní dúníyàn yìi N ò níí fìyìn òràn Ìtẹlẹrùn lô tọ Kò o mú un lò bí òṣùnwòn ìwà MÁ RONÚ MỌ Kín lô r ṣe o T o sàlésò doúnjẹ Kín lo rò tò bẹ̀ rí Té o fi ro gbogbo rẹ̀ lọ jìnnà? Má ronú mẹ, òrẹ̀ Rántí ẹni tò wà nípò Tòô burú ju tìẹ yìí lọ Béòyá ọmọ tò o bí lé tẹ̀rígbaṣọ Má ronú mọ Omi lò dànù 10 Agbò ò kúkú fé Kú o nírẹ̀tí ayò Bòyá o kùnà nínú ìdánwò N lo rò pé tìẹ tán Má ronú mẹ òré, Rántí pé tẹni kú lò parí pátá Ohun gbogbo rú bò wá á dùn Bọyá òrẹ lô dà ẹ Má ronú mọ, òr€ẹ̀ mi Ọrẹ dani ò tô ô pọn, 20 Ẹni a bi ni bí n dani Ká yáa máyé pẹ̀lẹé pùtù Bòyá aya rẹ léô ṣàìsí Bôyá ọkọ rẹ lô yúnsẹ̀ Òrìṣà Bô sì ṣòbí tò o ní Lé fi O sílẹ̀ tú gbòrun lọ Má ronú mẹ òré Édùmàrẹ̀ tú n sebẹ̀ Kò yẹsẹ̀ nígbà kan... Bòyá iṣẹ lé mò ọ lọwọ 30 Bòyá òwò lò wô ọ mọlẹ̀ bí ẹ̀bìtì Bôòôyá àìlòwé léwé lò n já ọ láyà, òré SI Bùkáátá rẹ sì lẹ̀ pàpòjù Má roitú mọ Nṣe ni o fohun gbogbo sôwô Olédùma- Níbi iwọ bá gbé á ronú àìníbàtà Ẹnìkan sì f bẹ TÔ nr sunkún àìlésẹ̀ Ìwọ lẹ̀ wọ bùbá ìdààmú Ẹlòmíràn sì le wà Tô rú wọ ìyọnu Tìrẹ le kágbòn ní tòòtò, Tẹlòmíràn sì f bẹ Tô rì ya sílẹ̀ bí ọwàrà òjò Má ronú mọ òré Békún pé dalẹ kan Ayò rì bò lôòwùúrò Má ronú mọ Tibitire ní ímú dúníyàn án dùn 52 ÀBÒSÍ Bíná bá ṣẹ gúkán Ẹ perí ìṣáná Bọmọ bá bàjé Ẹ tọpa ìyá tò sì lọmọ A kì í dàgbà yòṣikà Kékẹré ni wọn ti í yoníṣé ibi Màjẹṣín ni won ti i gbéwàkíwà wò Bẹẹ bá rẹ̀ni tô fí ṣàbòsí Wọn ò yàtò séni tô fi ṣàparútu Ẹjẹ ẹlẹjẹ ní í wú wọn lòrí 10 Òrò ọlòrò kì í kọsẹ̀ lét wọn Àsúnsí wọn a félé bí igbá báárà Àbòsí lé ni imú yínyín Wọn a yínmú yínmú ìmú a sì wọlé lọ Àbòsí lé lẹ̀gẹ̀ yíyẹ̀ Wọn a yẹ̀gẹ̀ títí Wọn a yọ kaṣan lésẹ̀ bí ìyẹ̀kan pépéyẹ Bí wọn bá fé ṣàbòsí Wọn a peraa wọn dà sí kọrò Wọn sì lẹ̀ pẹ̀dẹ̀ dà tán yán-án-yán 20 Bí wQn bá f€€ rojo ẹlòmíì Àbòsí ò nílé Àbòsí ò nígbà kan pàtò Wọn a máa kẹ; - bọlẹ̀ káàkiri ni Bo ṣe lálẹ Bò ṣe léljúmọmọ Wọn le dọnà odò pàtẹ àbòsí Bí ẹní pàtẹ wòrôbo Bí wọn bá péjọ lábẹ ọdán Ẹjẹ ẹlẹjẹ ni wôn ri ṣe 30 Bi wôn pàdé lẹ̀sẹ̀-ò gbẹjì lásán Wọn a téẹ̀ṣọ àbòsí sílẹ̀ S3 Akẹ̀kòẹ̀ le pàwé tì Àní nítorí àyọnusọ Kí wọn ô pàtẹ àròyé Kí wọn ô pàtẹ ìrégbẹ̀ Ohun gbogbo ní i ṣojúu wọn: Bí wọn bá ṣàbòsí títí Wọn a dọwẹ̀ékẹ̀ Wọn a ṣubu luraa won Bí ẹni tò rá ṣeré oge Wọn a wọle àpérò Mo ní nítorí ìwàkìiwà Òfô£fô tòun tòrò ẹ̀yìn Ọmọ ìyá ni wòn pẹ̀lú àbòsí — Jéwò nínú àbòsí Jáwọ nínú òrò ẹ̀yìn Nítorí a máa sọ ni di yẹpẹrẹ ni - AFARAWE Ọkáákàá tò fara wéyẹ igún Ô bára rẹ̀ lọrùn ààrò Ọgbẹ̀rì tô fara w'áwo Mo gb9 pé ti bẹbọ rìn Ṣìgìdì tô fara wénìyàn níjẹ̀sí Ò bẹludò, ô sì deyo i 'Ẹyẹkẹyẹ tú bá dorí 'kodò bí àdán Dájúṣáká ẹnu rẹ̀ ô pòjẹ̀ Ewúré té fara wájá A dẹran àmú bò-rẹ̀lẹ̀ 10 àgùtàn tò fẹẹ ṣe bí àjànàkú A dẹran àmú- ṣẹ̀tùtù Ọrẹ̀ rẹ fì sá níbi iṣẹ Ẹnì kan kì í yẹ̀ € lẹwò rẹ̀ wò Ìmùlẹ̀ re a máa paṣẹ jẹ Ẹnì kan kì íbẹ̀ẹ̀rẹ̀ Lágbájá, dákun má ṣe ṣàfarawé irú wọn Bòyá o bá ṣàfarawé wò bín-ín-tín N lọwọ pálábá le ségi Lọjọ tô o bá fori wúrí péré 20 Ò le j9j6 òhún nìjìyà ẹ̀ṣẹ̀ Léjò pípé, aṣọ méjì la mò tú o ní Lònà jínjìn; ẹ̀wù rẹ ò pé méta Ọré tô o ní sì lòrò dé gòrìgò Káléẹ ô too lé Ò le kò sínú igba aṣọ Ìwọ o wáà worísun ọrọ òré Kò o rọjú wo ibi ọlá wọn gbé ti f yọ KÒ o gbìyanjú wo ibi omi ọrò gbẹ̀ rì ṣàn Àfarawé tò wò ô léwù 30 ' KÒ jẹ o rújú tàndí òré Lo bá f€é€ ṣe bí òréẹ rẹ Lo bá dẹni tò f gbéwirì nítorí oge N lo bá dẹ̀ẹ̀yàn tí f jalò ní dúníyàn Àṣẹ̀yìnwá-àṣẹ̀yànbò, bọwọ bá tẹ̀ Ayé a pé lé ọ lôòrí bìbà Lọjọ tôo bá f fara á gbọta Ojú òô tìẹ O ô jẹ̀ka àbámò Ọré bò o bá kò tô ò ṣíwò Tô o fárígá, tò ò sinmi àfarawé ní ṣíṣe O Ô jẹ̀rẹ̀ ìwà bò bá yá Ẹlẹ̀ṣẹ̀ kì í lọ bẹ̀ láìjìyà O rí wọn tí wọn fí mutí Ojú yán ọ títí, ara rẹ gbé wùkẹ̀ O ò kúkú bá wọn muti ri O rí wọn nídìí àgàdàùgídí ọtí àgbà Ọfun rẹ dá tòlô tòlò tô o bá tọtí wò Ò le yọ ô lénu Bò o bá mu ahá méjì O le ṣe bẹ̀ẹ̀ lọ sálákeji Bíyàwò ilé ò bá jowú nínú ilé Ọkọ ò le gbádùn aya Ṣùgbòn bòbìnrin bá jowú lájẹjù Yòô bòdẹ̀dẹ̀ jẹ Òôòtò ni náà ni Ká fara wéra ẹni kì í ṣẹ̀wà ibi Ki i ṣẹ̀ṣẹ̀ Ṣùgbún bòròkìnní àṣeṣá Ní í solôwô rẹ̀ € dìwòfà RÌBÁ Abùkẹ̀lẹ̀-chàrámù, má pòfòlé A-lá-ohun-olôhun-bí-ẹníláyin Kòkòrò-gbé-nàkan-mì-ṣẹnu-wújé A-gbà-lọwò-méẹ̀rí A-jẹun-olôhun-sanra Ọlẹ! Onírìbá ẹ̀dá O fé€ ṣe wé,n lô6ore O kòké gba ṣọwọ-kúdúrú O f€ẹ€ ràn wQn lòwò ni 10. O kòkọ gbowé àbẹ̀télẹ̀ Nj'Ọba-Òkẹ̀ gbarúu rẹ̀ lòwéò rẹ? Kò tôo fún ọ láf€f€ tò o fi mí Njẹ Òòṣà-Òkẹ̀ bẹ̀ẹ̀rẹ̀ owo àbẹ̀télẹ̀ Kò tôô fún ọ ní ìlera? Nibo lo ti wáá jogún ìwà eérí? Ṣebí ẹni tò dá ọ lé yẹ kò o jọ A-gba-rìbá, o kú àìnítìjú Ọmọ àl ni ô bô ò bá mò Bô bá ṣobìnrin lo f$€ ràn lẹwọ 20 Ojú abéẹ̀nú lo fi í kẹkò tọrọ 'ẹran-súnkunsí'lẹwọ abo Bí ò bá tẹ̀tẹ gbà Nṣe lò òô kọwọ ìrànlọwọ baṣọ Ẹyin ògá nílé iṣẹ Ẹ sinmi rìbá gbigbà Ẹyin ọlẹpàá ẹlẹkajẹ̀ka Ẹ ṣíwọ àbẹ̀télẹ̀ Bôyá ẹ̀yin ò mò pé Ti tá a fitẹ mọ MI bò wá á kàgbákò ìrì 30 gni té fowé rìbá kôlé ogún 7 EPẹ̀yàn tò fowo rìbá ra môtò ọgbòn Níjẹ ẹ̀rẹ̀ ? sẹ̀ bá yọ Dandan n: kil£ ogún ô wò ọn lòrí Túláàsì ni kí mọtò ọgbòn ô dànù Rìbá! Owò ẹérí Owé hàrámù. Bí wọn bá ní o ṣọwọ kúdúrú Wi fún wọn pé ìwọ kì í sanwô ìbònú Kò o wá lọgun káyé ô bá ọ gbọ ọ Kò o ké gbàjarẹ̀ ki gbogbo dúníyàn ò mọ Ṣùgbòn, bé o bá kò, té ò ké Té o fádájẹò lôwò ìbòọlẹ̀ Tô o fágbẹjọrò ní ìbònú Tô o fákòwé lôòwú ẹ̀yìn Dandan ni kô o jẹ̀r ìbàjẹ Bé o yídò borí, kì í ṣọnà àtiyọ Ọba lòkẹ̀ ô Ìyà rẹ á wá dẹ̀jirẹ O fún wọn ní ṣọwọ-kúdúrú tán O tún jẹgba lẹòwé Olúwa Ìyá ò tò 'yà afàdá-pakún Ikún lọ! Àdá nù! Ẹni tò fún ni ní rìbá Àtẹ̀ẹyàn tò fi gbowô ìdá-kòfkò Ọdaràn ni wòn ọn ṣe WQn lùfin ìlú Wéòn tún ṣẹ̀ s'Òdùmàrẹ̀ WÒBÌÀ Lágbajá kú lábàadì WQn létí lé pa lágbájá Tàmẹ̀dù ṣílẹ̀ wò Wọn nínú ẹmu ni májẹ̀lé wa Ṣùgbún ibi ọti nìkàn ko lọwò ti í bẹ̀dá Ohun ayé bá mọni mò ' Ni wọn fi í múni Bí wòbìà bá kẹnu bọ ṣùnmùmù Bé€ ẹ wí pe kò kúrò kò níí gbô Tìfun-lòràn I0 Dékun àjẹẹ̀ṣíwô O jẹun tan láwo Ò rì pòfolé O sanra síkùn O rù lẹrùn hangogo O yọ kaṣan léòrí torí àmàlà Ò fì gùn yòbò nítorí àwo iyán Bé o bá bélénu méjì ṣe pò O ti t€ tán Bô o búṣìkà ẹ̀dá rìn 20 O ô sì rí wàhálà he Bé o bá wòbìà ẹ̀dá jẹun pò Páàoòniiyò Bé o bá fì báwọn jẹun papọ Are g€le ni wọn ọn sá lòrí oúnjẹ Bẹẹ jọ ri ṣẹtùtù ikùn Ọwọ tiwọn kì í ṣàfira Wọn a bùkẹ̀lẹ̀ kẹ̀ẹ̀ṣì-kẹ̀ẹ̀ṣì bí orí àbíkú Wọn a ranjú kankan bí wọn bá ti ròúnjẹ Wọbìà ẹ̀dá ò wúlò 30 Bébìnrin bá wòbìà péré Bô bá gbéúnjẹ sílẹ Tò tojú kọrẹ kítíkítí Ojú ní fi í lé wọn bí ẹgba Ọkùnrin tô wòbìà Bò gbòôúnjẹ kalẹ̀ tán Tô fojú kòrẹ Kankan ni wọn ọn ranjú bíi ki-n-la Wòbìà ẹ̀dá alárùn púpò Wòbìà waṣu wẹ̀gùn Ò jẹ̀'kòkérò Jagunlabí tún lọ rẹ̀ € wébù sunjẹ Ô fìwà òṣì gbàgbé àmôdún Ô torí oúnjẹ ràárù re Kútọnu Ô torí ìṣù ẹ̀bà Ô tọpa onídìísù dé Kòtàngòra Bòmọdé bá rì jẹun lájẹjù Kábiyamọ ô fún wọn lẹgba Bí màjẹ̀ṣín bá ri jàjẹ-ẹ̀-ṣíwo " Kẹ̀bí ô kénu borúu wọn lára Dànìdànì kì (bá ni lágbàlagbà Kékẹré ni wún ti í ya arébipa ÌRÌN ÀRÉ Bí mo bá n kiri Mo mọbi ẹ̀mi í kiri í dé Tẹnu asín yásín tò fi rí tọgila Tàjànàkú yájànàkú té fi f fẹnu ṣàárù Éwo ni ká wá rìn rìn rìn Ká má níbì kan à á dúrò sí Ká máa kiri bọròò ara Ká bá ni ní Káúgárá Ká tún bá ni ni Kútúwenji Ká máa rìnrìn àrẹ̀ Bí ẹni tô n tẹ̀lé asínwín Ká tibi ìrìn Òṣì Ká lo bàtà bíi mẹfà gbô lẹnu oṣù mẹta Ọkùnrin le tibi ìrìn àrẹ̀ Kò délé ẹni tí yôô fi ṣẹbọ Kò sánnáánní ara wá Kò tún da ràímì ara lọ Àjtìníṣ€ tí í mọbi ọbẹ gbé ròkùṣù WQn le tibi ìrìn àrẹ lásán Kí wọn ô ṣe b€ẹ̀ kẹ̀gbẹẹ láabi Wọn a kégbéẹ ọlétí Wọn a kẹ̀gbé ẹlẹmu WQn sì lẹ̀ tibẹ̀ dáwùjọ ẹ̀tẹ Kí wọn ô ṣe bẹẹ̀ gbẹwù àbùkù wò Bô bá ṣobìnrin lô ri rìnrìn burúkú Irú wọn ní í gbọkọ Ô sì le tibi ìrìn tí ò ní láárí Kò kòkọ rẹ̀ sínú ìjàngbòn.- . Bàrìnrìn àrẹ̀ bá fòni relé Táyé Ilé Kẹyìndé ni yôô rẹ̀ bò dòla Wọn a fojú abénú gbọkọ ọlọkọ ṣubú Wọn a fìrìn àrẹ̀ tô fi bẹ lẹ̀ṣẹ̀ tú yìgì Ìrìn àrẹ̀ lô ni rìkíṣí Ìrìn àrẹ̀ náà lò lẹ̀tẹ̀ 61 Ìrìn náà ní ímú wọn kẹnu bọlẹ̀ káàkiri Gbogbo ẹjọ ní í ṣojú wọn ẹỌrò gbogbo kì í ṣẹ̀yìn arìnrìn-àrẹ̀ Bọmọdé bá yalágídí Ká já wọn lọré, kì í ṣòwà gidi Bọmọdé bá n rìnrìn àrẹ̀ Ká yáa mú pàṣán nà wọn Ìrìn àrẹ̀ kì ímú wọn lágbàlagbà Kékeré ni wọn ti í yakiri-Jẹbọ Kò sôhun tárìnrìn-àrẹ̀ ò lẹ̀ fà Bí wọn bá kô báraa wọn tán Wọn a tún kò béni ẹlẹni Wọn a kò gbogbo ìdílé sínú wàhálà IKÚ AWÒOLỌWÒ Etí forí sílẹ̀ Orí rí tofé Béyín bá tán lénu a rí páálá ékánná ọwọ yọ Ọwọ dàbí ìlagbà Taa ni kò mò wí pé Iná ní í gbẹ̀yìn eéfín láàrin oko Eérú ní í parí ẹgbẹẹgbẹ̀rún ògùṣò Ikú tô m'Áwo re bùgbé rìlá 10 Kò wí fẹ̀nìkan kò tôô mú baba lọ Oyẹ̀níyì, túkan-dẹ̀kan Afẹ̀-rín- músé-parí-ìjà-àtéṣín baba Tòkunbò Iku tô pabéré tò pokinni Ikú pàjòyẹ̀ Ìjáyẹ jò, kò le yé mo Ikú p'Adégbọrọ lẹjà Iba Qbau! gbani kú Ogun fi kò ni ílọ ; Iku pẹ̀rù 20 Ikú pàhàyá Ikú pajẹ̀ Ika sì pọta Ọmọ Yorùbá ẹ kú ìdẹ̀lé Awòlọwò Ikú m'Áwo lọ A $àfékù ẹni òwò, jagun rìláa wa Aṣénkai kì í gbébẹ̀ Iìiwì ọmọ Ẹfúnyẹlá Ò bà wa léjijì Ô di gbéré, Ọbáfémi 30 Ìjànbá nlá nikú ṣẹéran Lámúrúdu Abéré bò sôdò òô dìgba Àgé ọjọ ikú là á dẹ̀re! Ikú m'Áwo lọ, ọmọ Yorùbá n dárò Bònírẹ̀sé ò tiẹ̀ fíngbá mọ Eyí tò ti fín sílẹ̀ ò lee parun B'Íkòyí ò tiẹ jà moô Títí la ô máa pìtàn Àní pìtàn ẹni gbogbo tú ti kò lérú lôjú ogun Ọmọ Ìkénnẹ ṣe kísà fòrílẹ̀ẹdẹ̀ O fún tẹrú-tọmọ lẹkòé òfẹ Ò ké "Fafitì 'sifẹ Ọòni Ilé Tẹlifíṣàn àkọkọ nílẹ̀ ẹẹ̀yàn dúdú Ò gbé e kalẹ̀ nílé Ìbàdàn Ikú múòlérí aláwò dúdú ràjò àlọọdé Igí dá! Omi kúrò léyin ẹja Òfò rilá ṣe mùtúmùwà Awòlẹòwò, bò bá ṣe pé òkú báá rira lọrun Kò o b'Ákíntélá parí ìjà kò tán Kò o k'Ádélabú Pẹnkẹlẹ Igi kékeré tí í da iná án rú Àkàndé-Ìjí tí í bara rẹ̀ lérù Kò o káwọn òẹ̀yàn pàtàkì tò ti dàgbégbìn Kò o kí gbogbo ajagun òmìnira tò ti kọjá lọ Kò o kí bàbá mi Òkò Ìrẹ̀sé Ọmélàsôyẹ̀ ọkùnrin gbọn-gbọn-gbọn bí ọjò kanrí Ajáde-máà-tán-nílé ọmọ wòyiírà Ibi mo lẹ̀ sìn € dé ròé o, Awo! Òkú lô kúkú fi sunkún òkú Akáṣọ-lérí lo n sunkún ara wọn Oba òkò jẹ kòjọò ô jinnà réré Gbogbo wa náà la ò péyìndà TAA LÔ YÒ l.áyé Olúgbẹn Mo ṣì wà lájùlé òrun l-ásìkò Arẹ̀sà N ò sí lòkẹ̀ cẹ̀pẹ̀ Ṣùgbọn mo ti dáyé l.áyé tí wọn rì jàjẹ-patì lábà-oko Mo dàgbà, n ò kéré l.òôdún tí wọn nr jẹ búrédì lábà láyé tí mò rì wí Ara ile rì jẹun patì lẹòọdẹ̀ lI0 Érò oko ri bùkẹ̀lẹ̀ ràìdù ràhdù bí orí àbíkíú l-áyé tárá oko rì jẹja inú agolo Nígbà tôúnjẹ n rò bí 'Mánà' látòkẹ̀ Bọmọdé bá rf sunkún Búrédí là á fi rẹmọ l€ékún Bí màjẹ̀ṣín bá jàjà r rin Ẹran dídín la fi í ṣe kúéríyá fòmọ Ayé tô tẹrú tọmọ léwò Ìgbà tô tòrò bí omi àárò fún gbogbo ìjòyẹ̀ Igba wáá ṣe bẹ̀, ô yí síbi tí ò rọgbọ 20 N ni dúníyàn ò yò mọ Taa lô jé gberin ayo Bi wọn ba rénìyàn tô dárú ẹ̀ láṣà Kò séẹ̀yàn tò ri jẹun tOfun rẹ̀ fì fé mò Ohun a bá fẹnu lòfun rì gbà Ebí mòkọ rojú kòkò (ỌÒwún ẹ̀ròjà lò máya dẹ̀gbé ìrẹ̀ Láyé oìòôsí Ẹyin tanpẹ̀pé là ri pẹ̀ 'rẹsì Àgùtàn la mò tí í jẹpo iṣu 30 Ìgbà lé yí bìrìpé Té6mọ ẹ̀dá fi f jòòpo Táráyé fi nd béwúré jowú ẹ̀ẹ̀po ẹ̀g Kò s€ẹ̀yàn tò j€ fọwé ayo $òyà 65 Wàrà Òyìnbé di gòòlù Ẹja inú agolo doléôkọ-ọba RBúrẹ̀dì wáá dohun àlẹ̀yínpe Oúnjẹ wòn Owé ò sí lápò ọpọ adáríihunrun Eẹ̀yàn ò sunwòn Àfi k'Ánàábì ô pàgbà dà Kí Jéésù ô bá ni mú ìgbà tô dùn wá Kébi ô yéé pa tẹrú tọmọ ÀLÀYÉ ÀWỌN ÒRÒ TÔ TAKOKÔ ÀTI ÀTÒJỌ ÌBÉÉRÉ ÉKÙRÒ LALÁBÀÁKÚ ẸWÀ Àlàyé ÒỌrẹ̀ Ìlà $2: Máyàmí — Oríṣìí ọbẹ kan tí àwọn ọdẹ máa ri lò. Ìbérẹ̀ ; - I.. Kí ni yòò ṣẹlẹ̀ si awòn oníjô ewi yìí tí wọn kò bá jò o dáadáa? 2... Kílôò mú kí akéwì yìí pe ara rẹ lẹkọ orin? 3... Àwọn kí lô mú kí á mò pé akéwì yìí nífẹ€ ewì? 4... Lérò rẹ, taa ni Olúkéẹmi àti Àdùké bí a ṣe lò wén nínú: ewì yìí? 5... Àwọn ìpinnu wo ni akéwì ṣe láti fìdí ìf€ òun àti ewì mújẹ̀? ẸGÀN NI HẸẸ àlàyé Òrẹ̀ Ìlà 27: Àfélébù — Énìyàn kan lásán ṣáá. 36: Kan-n-kan-na—Orúkọ mìíràn fún ọtí ò8g68ôr0. 37: Kànnáánfùrù — Àwọn ìpara òde òní tô fì rùn bìnàbìnà, pàápàá àwọn tí wQn fi fi bôra. 72: Akadá — Iṣé ìwé. lbfàrẹ Kí ni ẹ̀rò ọkàn akéwì tú fi ri ki Ọméwálé? Báwo ni Ọmòwálé ti j€ sí akéwì yìí? Júwe Ọméwálé pẹ̀lú ẹ̀dẹ̀ tìrẹ. Kin ni àwọn ohun tò fi wu akéwì nínú ìwà Ọmòwálé? Kí ni orúkọ Ọmòọwálé lẹkùn-ún rẹ̀ré? tA Bee 9 TA 4 LOKÙN TAA LÒWÙ : Àlàyé Òrẹ̀ Ìlò 4: Ọmọ aládé — Gbogbo ọmọ Yorùbá ni ọmọ aládé nítorí pé aládé ni Odùduwà babarilá wọn. 11: Kànnàkànnà — -. Ohun ìṣeré àwọn ọmọdé tí wọn n fi -òwú àti ìdérí ọtí ṣe: 19: Ọlọsà — Ọba iwin tò rn gbé inú òsà 21: Àrògìdìgbà — Ọbabìnrin iwin tô n gbé ìsàlẹ̀ okun. 26: Ìlàsà — Orúkọ mìíràn fún ìbọn. 28: Eku ẹdá— Oriṣìí eku kékeré kan. 29: Eku olòsé — Oríṣìí eku kékeré kan. Ìbéẹ̀rẹ̀ Ki ni ìlà 5—I10 ti yé ọ sí? 2... Kini akéwì fé mò lọdọ Péléyẹjú? 3... Irú ẹ̀nìyàn wo ni a lẹ̀ pe Péléyẹjú bi a ṣe ṣàlàyé rẹ̀ ninú ewì yìí? 4.. Àwọn gbéléhùn wo io fi hàn nínú ewì yìí pé kì í ṣe àkọkò ti akéwì yôò bẹ̀ẹ̀rẹ̀ nìyí? $... Àjọṣepò wo ni a lẹ̀ pé ô wà láàrin akéwì àti Dúdúyẹmí? ÌDÀ KAN DÀ KÀN Àlàyé Òrò Ìlà 7: Ìyáké — Orúkọ òrìṣà kan ni ìlú Ọlà. Ìbé 1.. Kilô fa wàhálà inú ewi yìí? 2. Kiílé ṣẹlẹ̀ tí ọba fi gboro pẹ̀lú òpá ti o fí wá? 3... Ọnà wo ni òpá ọba gbà dòwọ Òyìnbò?. - 4... Kí lé ṣe tí ọba fi dáké fẹ̀mú lẹ̀yìn tú ri òpá rẹ̀? .3S... Taniìwọ lẹ̀ dá lébi ìṣẹ̀lẹ̀ inú ewì yìí? . KÍ Í ṢẸBI WỌN Àlàyé Òrẹ̀ Ìlà 53: Itún — Oríṣìí ìlẹ̀kẹ̀ kan. : Abẹ̀ẹ̀rẹ — Oríṣìí ìlẹ̀kẹ̀ kan. 68 7: Lágidigba — Oríṣìí ìlẹ̀kẹ̀ kan. 22: Ṣẹ̀ṣẹ̀dé — Ọlọdún kìíní ní ilé-ẹ̀kọ gíga. 3JI:'D' — Ipò ìkẹyìn nínú àwọn tò yege ìdánwò ní ile-ẹ̀kọ giga 32: Rìsítì — Àtúnṣe ìdánwò fún ẹni tò bá kùnà dẹṣjẹ̀ ní ilé- ẹ̀kọ gíga. Ìbẹ̀rẹ lI.. Kí lé df mú akọ àwọn ọmọkùnrin àti oge ọmọbìnrin ṣẹ̀ṣẹ̀dé pò bẹ̀? 2... Àwọn akẹ̀kòò wo lò máa rì fojúdi olùkò wọn? 3... Kí lo fà á tí àwọn akẹ̀kòô ọlẹdún kẹta fi máa fì hùwà bí aláàánúkù? 4... Ìmòràn wo ni akéwì ní fún awọn akékòò to wà nípìn-ín kòòkan? ỌMỌ MI NÙ Àlàyé Òrẹ̀ Ìlà 27:Túúfúlù — Orúko mìíràn fún ọmọ titun. 41: Ìdààko — Oríṣìí afẹf€ kan to máa rì fẹ lu ẹ̀nìyàn tí kì í fi mònà ilé mo. Ìbẹ̀rẹ̀ 1.. Kílô mú ewì to sọnù yìí jẹ akéwì légún? 2... Àwọn ipá wo ni akéwì rì sà láti wá ewì tò sọnù rí ? 3... Kil ṣe té fi ewì wé ọmọ? ÌPÀDÉ NLÁ Ìbéẹrẹ̀ Ṣàlàyé ní ṣòkí bí run ṣe rí gẹ̀g€ bí ìjúwe akéwì . Ipín mélòô ni a lẹ̀ pín àwọn tí a dárúkọ nínú ewi yìí sí? "Bí a ti ú ṣe láyé bẹ̀ ni wôòn ri ṣe lérun'. Fìdí àyọlò yìí mújẹ̀ láti inú ewì yìí. 4... Àwọn iṣẹ wo ni akéwì rì jẹ fún wa? wọn 69 AṢỌ NLÁ KỌ LÉÉYÁN NLÁ Àhàyé Òrẹ̀ Ìlà 19:T6ru — Oríṣìí aṣọ tí owò rẹ̀ kò pò rárá. 32: Àsádìigbòlugi —Aré burúkú tò lẹ̀ mú ki ẹ̀ẹ̀yàn se ẹ̀ṣé. 53: Sányán — Ẹyà aṣọ Yorùbá olòwé iyebiye. Ìbẹré I... Báwo ni akéwìú yii ṣe sọ pé ọkọ ìyàwò yoô hùwà si ìyàwo bí aṣọ ìyàwò kò bá dára? 2... Kinni orúkọ ọba tí akéwì sọ ìtàn rẹ̀ yìi? 3... Kinni ọba yii ṣe ti 6 fi gbayi lẹyìn ti àábùkù kàn án ni ilé onínàáwé tò lọ? ÌWÀ LẸWÀ Àlàyé Ọrẹ Ìlà. 3: Àlùjòẹníìnà — Òrun rere. ... Àwọn nhkan wo ni akéwì pẹ̀ ní ẹ̀rẹ̀ ìwà? Ṣé akéwì fi ewi wàásù ni àbí o fi bá ni wí? Eẹ̀yàn mélòô ni akéwì sọ pé ìwà ti dà lẹrù nù? Kin ni akéwií yìí sọ pé o lẹ mú ki ẹéyàn ṣi ipò lò? Je. to bo — ÒMÚLẸMÔFO Àlàyé Ọrẹ Ìlá 14: Gbékúdẹ̀ — Òògùn kan báyìí ti àwọn Yorùbá li máa sún ọjọ ikú sí iwájú. 36: Àrònì — Orúkọ ẹni àtijò kan ti a gbà pé ò ni òòpùn púpò. 1... Dábàá àkọlé mìíràn fún ewì yíí. 2... Nígbà tí akéwì yìí pe owo ni bòôyá, kín ni ô pe ikú? 3... Kínni orúkọ tí akéwì pe nínú ewi yíì? 4 KỌKò wo gan-an ni akéwì fé kí ô dá àwọn òhka ewì rẹ̀ yìi lôjú? 70 ÀTUBÒTÁN Àlàyé Òrò Ìlà 6: Kánrinkése — Fún ìgbà píp€é. 11: Àtubòtán — Ìgbẹ̀yìn. 36: Hàlátà, —EÉdẹ̀ Lárúbáwá ni ẹ̀yí 0 túmò sí fi ṣépẹ̀. 1.. Kín ni akéwì pẹ̀ ní awọn ẹ̀nìyàn loj, tí a bá bímọ tuntun sáyé? 2... Dárúkọ irúfé ìwé tí akéwì sọ pé ọmọ ẹ̀dá máa rí gbà bò bá ti dáyé . 3... Nliẹ̀rò tìrẹ, kín ni 6 le inú kí àtubọtán ẹ̀òyàn dára? 4.. Báwo ni ìgbẹ̀yìn oṣo àti àjẹ ṣe máa rí bii ìwòye akéwì yìí? $... Irúìgbàgbọò wo ni akéwì fi hàn ní ìlà 32? ABÍNÚẸNI Àlàyé Òrẹ̀ Ìlà 2: Ààlò — Aájò gbígbòná 27: Ọṣìn — Oriṣi ẹyẹ kan. 44:. Kénìmánìii — Abínúeni 1... Kín ni akéwì ní kò ran ìkà? 2... Ini ipo wo ni ẹyẹ ọṣìn wà láyé ọjọun? 3... Kínlò fa sábàbí ifa dídá ní ìlà 30 yìí? 4... Àwọn wo ni 'Jagunlabi'.ní ìlà 47? ÌFURA LÒÒGÙN ÀGBÀ Àlàyé Òrẹ Ìlà 7: Òtòkùlú — Àwọn ẹ̀òyàn pàtàkì pàtàkì. 43: Mọlẹ̀bí — Awọn ará ìdílé ẹ̀òyàn. 71 lI.. Nínú ìbálòpò ẹ̀dá s'ẹdàá, àwọn ibi pàtàkì mẹta wo ni akéwì gbàmòràn pé ki á mọ? 2.. Irú ìwà wo ni akéwì n dQgbọn kilò ní ìlà 28—37? 3.. Yàtò sí ọgbọn, kín ni akéwì ni ki ìyàwô máa fi bá ọkọ rẹ̀ gbépò? ỌGBỌN ÀTIJẸ Àlàyé Òrẹ̀ Ìlà 9: Giiflà — Édẹ̀ Lárúbáwá ni ẹ̀yí, ẹran tí wọn kò kéwú si lára tí o fi kú 37:. Awogba àrùn — Òògùn gbogbo-n-ṣe. I.. Tanieléẹ̀rí túmò si ní ìlà kejì ewi yìi? 2... Kínlò ṣẹlẹ̀ sí alágbàmọ tí ô ti òjò? 3... Dárúkọ òrìṣà mérin tí akéwì dárúkọ ninú ewi yì. 4.. Kinni ô fà á tí babaláwo fi rì bẹ̀ẹ̀rẹ̀ ẹbọ ìjẹta ni àkúkò yìí? ÀWỌN ATÚNNIDÁ ẸDÁ Àlàyé ÒỌrò Ìlà. 1: Ọpálábá — Àfòkù ìgò 30: Mágùn — Òògùn burúkú kan tí Yorùbá máa r fi sára obìnrin tí wọn bá wòye pé ô n ṣe ìṣekúṣe. Ọkùnrin- kòkùnrin tò bá bá a lò yàtò sí ọkọ rẹ̀, ọrun lààlà Ìbéẹ̀rẹ̀ 1... Irúfẹ àwọn ẹ̀òéyàn wo gan-an ni.ewì yìí dálé lorí? 2... Parí òwe tò wà ní ìlà 25 ewì yìí. 3... Àwọn wo ni atúnnidá ní ìlà 54? Àlàyé Ọrò Ìla 14: Àràmòhdà — Nùkan ìyanu. Ìbéẹ̀rẹ̀ l.. Kinni òjòwúbìnrin lẹ̀ ṣe bí é bá wòye pé ọkọ. ko fẹ̀ràn òun bíi ti tẹlẹ̀ mọ? 2... Dárúkọ iwà méjì mìíràn tí a mò mọ òjòwúbìnri ni ìlà 27—31. Irúfẹ orúkọ wo ni JÙwé jẹ? 4... Kínniìgbẹ̀yìn Jùwé nínú ìtàn yìí? Q32 ÒRÉ ÒTÍTỌ ṢÒWỌN Àlàyé Òrẹ̀ Ìlà. 2: Afúniniwọjẹ — Ẹni ti ô le fùn ẹ̀éyan ni òògùn jẹ 12: Búrùjí — Arisìkí. I... Irú òré wo ni afúnni níwọ jẹ? 2... Wáòrò miíran tí oô bá 'ọòré òtítọ"! mu. 3... Irú àwọn ẹ̀rẹ̀ wo ni akéwì ní kí á ṣọra fún? 4... Kinniakéwi ni yòò ṣelẹ̀ si ẹni to bá bá olẹ̀ ṣòr€é? PẸLẸ PẸLÉ DỌWỌ ỌMỌGE Àlàyé Òrẹ̀ Ìlà. 1: Ògbojò — Oléòrí egúngún ní ilẹ̀ Yorùbá 28: Onígẹ̀gẹ̀ — Ẹni tí ò ní àìsàn kan báyìí tí ô máa nì wú ní ọrùn lára. 43:. Alápáhangún — Ọlẹ ẹ̀nìyàn. I... Arékín ni akéwì gba ọmọge ní iyànjú láti kẹkẹ sá? 2... Ṣàlàyé ìlà 17 nífúú ewì yìí 73 3... Dárúkọ orisii àìsàn mẹta ti akéwi ménubà ní ila 27—30 ? 4.. Irú àwọn ẹ̀éyàn wo ni akéwì gbà pé o lẹ̀ wẹ kô yán kànyìnkànyìn loòdẹ̀? TỌKỌ TAYA Àlàyé Òrọ Ìlà I: Afárá — lbùgbé àwọn kòkòrò olòrò tí orúkọ rẹ̀ rì jẹ oyin. 3::. Agìyàn — Orúkọ ilé àwọn ẹ̀érùn. Ìb€ẹ̀rẹ̀ 1... Kinni akéwiì yìí f sọ, ni ṣòki, ní ìla 1—9? 2... Dárúkọ nnkan tí akéwì yìí fi ilé-ọkọ wé. 3... Yàtò si ìlékẹ̀, kín tún ni àwọn nìkan méjì ti akéwì kò kàsí bi ọlọmọge te r relé ọkọ bá gbàgbé? 4... Ṣàlàyé ìlà méjẹéjì tô gbẹ̀yìn ewì yìí. ÌTÉLÚRÙN Àlàyé Ọrẹ̀ Ìlà 1: Ibú — Inú omi 86:: Yoòôyo — Aápọn tàbí wàhálà 34: Rajaja — Pàtàkì 47:. Àpàpààdodo — Tipá-típá 1... Kínni òrò mìíràn tí a le fi dípò ìtẹlọrùn gégé bí àkọlé ewì yìí? 2.. Kín ni akéwì yìí sọ pé ô máa rì ṣẹlẹ̀ sí ẹni tú bá bùkẹ̀lẹ̀ àbùjù? ' Ṣàlàyé ohun tí akéwì rì sọ ní ìlà 16—29. Ìjìyà wo lô f bẹ fún aláìwítẹélẹrùn? Érò wo ni 6 ri bẹ nínú ìtélẹrùn gẹgẹ bí akéwì yìí ṣe sọ nínú ewì yìí? n ku Àlàyé Òrẹ̀ Ìà 2: Àlésò — Ki ẹ̀nìyàn dájòkòé; kí ô máa ronú. 24: Yún'sẹ̀ òrìṣà — Kí ẹ̀nìyàn kú. 41: Dàfáúgòôgò, — Ẹwù rilá kan báyìí tí àwọn ọkùnrin Yorùbá máa fi rì ṣoge. Ìbérẹ 1... Ṣé ìkìlọ ni akéwì fi ewì yìí ṣe ni àbíé fi i pàrọwà? 2.. Dárúkọ oriṣii ìṣẹ̀lẹ búburú m€ta ti akéwì yìí mẹnubà ninú ẹwì yìí. 3... Àrọwà wo ni akéwì yìí pa sí ẹni tí òrẹ dà? 4.. Kínniìtumò 'Bùkáátà!' ní ìlà 33? À Àlàyé Òrẹ mosi Ìlàò 1: Guakàn — Léjijì 12: Àsùnsi — Ẹtẹ̀ ìsàlẹ̀ ni ẹ̀yí (nínú ẹ̀ké Fonelòjì Yorùbá). 28: Worôbo — Ọjà p€ẹ̀pẹ̀òpé. Ìbérẹ̀ 1.-. Irúìwà wo ni akéwì sọ pé kò yàtò sí àbòsí? 2... Báwo ni ẹ̀tipásẹ̀ àwọn alábòsíi ṣe máa f ri gẹgẹ bi ìwòye akéwì yii? 3... Níboni akéwì pẹ̀ ní ilé àbòsí? 4... Dárúkọ ọmọ-ìyá méjì tí àbòsí ní gég€ bí akéwì yìí ṣe sọ nínú ewì náà ÀFARAWÉ Àlàyé òrẹ̀ Ìlà 1: Ọkáákàá — Ẹyẹ jijẹ kan ni ẹ̀yi. 10: À-mú-bò-rẹ̀ẹ̀ — Ohun tí a fÍ ji bọ òrìṣà ilẹ Yorùbú kan tí fì j€ìrẹ̀lẹ̀. 47:. Àgàdààgidi — Ọti lile ti wọn máa ô fi òsòdẹ̀ àgbagbà se. 75 Ìbéẹ̀rẹ̀ Ṣàlàyé ní ṣòkí ìtumò ìlà I àti 2. 2... Irú ìwà ẹyẹ àdán wo ni akéwì mẹ̀nubà nínú ewì yìí ? 3... Irú ìwà wo ni aké€wi yii sọ pé Òò sún gbéwiri débí iṣé ibi? 4... Ṣàlàyéìtumò òwe ti ô wà ní ìlà méjì tò gbẹ̀yìn ewì yìí. RÌBÁ Àlàyé Òrò Ìlò 9; — Owé ẹ̀yìn. 21: . Ẹran súnkunsíi..— Ìbálòpò ọkùnrin pẹ̀lú obìnrin. 38: Hàrámù, — Édẹ̀ Lárúbáwá ni ẹ̀yí, ô túmù sí nìkan àìtò. 1.. Taaniakéwi yìí pẹ̀ ní 'olẹ̀" ní ìlà 6? 2... Táani akéwì yìí gbàgbọ pé ô n fún wa ní afẹ̀f€ tí a n mí? 3... Àwọn òṣìṣẹ€ méjì wo ni akéwì koko toka sí pé wọn rì gba rìbá nínú ewì yìí? 4... Njéìjìyà kankan n bẹ fún ẹni tò fún ní ní rìbá bí? S.. Bíò bárì bẹ, irú iyà wo ni? WÒBÌÀ Àlàyé Òrẹ Ìlà 4: Maájẹlé — Òògùn olòrò tí ò lẹ̀ pànìyàn bí ẹ̀éyàn bá jẹ é€. 41: Egùn — Ẹta mìíràn tí iṣu máa rì ta, lẹyìn tí a bá ti kán an. 4S:. Kútọnu (Cotonu) — Ìtú kan ní orílẹ̀-ẹ̀dẹ Benìn. 47: Kòtàùgòra — Ìlú kan ní ìpínlẹ Niger. 53:.- Arébipa — Awòfun tàbí wọbìà. lI... Kinni akéwi! yii sọ pé ọmọ ẹ̀nìyàn fi máa f mú ni? 2... Ṣàpẹ̀júwe wòbìà gẹ̀gẹ bí àlàyé akéwì yìí. 3... Irúọnà-ẹ̀dẹ̀ wo ni Ò wà ni ìlà 28 yii? 4. Ipa wo ni ẹbi, le kò láti gba iwà àjẹjù lọwọ ọmọ? 76 ÌRÌN ÁÀRÉ Àlàyé Ọrọ Ìlà, 3: Asin — Eku kan báyìí ti ẹnu rẹ̀ máa n gùn. 16:- Sànnáání ara — Rin irin aláinikanánṣe. 18: Ròkùṣù — Ki nnkan tàbí ìgbà dùn. 1.. Kiíinlò dé ti a kò fi le bú akéwì yii bí ò bá n rìn kiri? 2... Ṣàlàyé àtubòtán m$ta, tí akéwì mẹ̀nubà, fún obìnrin tò bá n rin irin àré. 3... Yàtò sí ẹni tò n rin ìrìn àrẹ̀ gan-an, àwọn wo lò tún lẹ̀ kô bá? IKÚ AWOLỌWÒỌ Àlàyé Ìlà 9: Ògùṣò — Ohun ìdáná ti a máa dì ri lára ẹyin nígbà tí a bá sepo. 31: Lámúrúdu — Baba-nlá àwọn Yorùbá 47: Mùtúmùwà — Gbogbo ẹ̀nìyàn. I... Àwọn mélòô ni Awòlòwò dágbére fún kò tél kú? 2... Kínnaàìwúlò ẹ̀tù, àhàyá, ajẹ̀ àti ọta ti akéwì mẹnubà nínú ìlà 20—23? 3... Dárúkọ nhkan mẹta ti àwọn ẹ̀nìyàn kò fi leẹ̀ gbàgbé rẹ̀. 4... Kinni orúkọ baba ẹni tí o kọ ewi yìi? Irú ìdílé wo lô ti wá? TA'A LÒÔ YO Àlàyé Ọrẹ Ìlà 1: Olùgbẹn — Ọba kan té jẹ ni agbẹ̀gbé Ògbòmòṣọ láyé àtijọ. 3: Arẹ̀sà — Orúkọ oye ilú kan ni Ògbòmòṣé. 13:. 'Mánà — Irúf€ oúnjẹ ti a ri kà ninú Bíbélì pé Ọlọrun Í "O ròjò rẹ̀ fin àwọn ọmọ Ísírẹlì nígbà tí ebi n pa wọn ni agìnjù. T? Nínú ìrírí akéwì yìí, àyipadà wo lô dé bá òrò oún- jẹ ní àwùjọ rẹ̀? Nnkan méjì wo ni akéwì yìí dárúkọ pé wọn máa n fi rẹ ọmọdé lẹkún láyé àtijọẹ?: Àwọn wo ni akéwì lérò pé ò lẹ̀ tán ìṢòro òwọn gògò oún- jẹ láwújọ rẹ̀? Ṣàpòjúwe ìrísí àti ìhùwàsí ọkọ àti ìyàwò: látàrí òwọn gògò oúnjẹ yìí. Ògbójú Ọdẹ Nínú Igbó Irúnmalệ REVISED EDITION D. O. Fâgunwâ Ogbójú Ọdẹ Nínú Igbó Irúnmalệ REVISED EDITION Thomas Nelson and Sons Ltd Nelson House Mayfield Road Walton-on-Thames Surrcy KT12 5PL 51 York Place Edinburgh EH1 3JD p.o. Box 18123 Nairobi Kenya Yi Xiu Factory Buiiding Unit 05-06 5th Floor 65 Sims Avenue Singapore 143b Thomas Nelson (Hong Kong) Ltd Toppan Building 10/F 22A Westlands Road Quarry Bay Hong Kong Nelson Pitman (Nigeria) Limited Foimeriy Ihomas Nelson (Nigeria) Limited 8 Ilupeju Bypass PMĐ 21303 Ikeja Lagos © Thomas Nelson and Sons Ltd First published by Thomas Nelson and Sons Ltd 1950 Reprinted twenty-four times Revised Edition 1983 Reprinted 1963, 1984, 1985, 1986 ISBN 0-17-511685-7 NCN 630-8109-1 All rights reserved. No part of tins publication may be reproduced, stored in a retrievâl System, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the publishers. Ihis reprint has been authorised by Ifcomas Nelson and Sons Limited for sale only in Nigeria and not for export to any other country. Printed by Meshico Enterprises Ltd., Tel: 823096, Lagos ìíihàn 1 Àkàrà-oògùn àti àwọn òbí rệ 1 2 ìgbà èkínní Àkàrà-oògùn nínú Igbó Irúnmalệ 6 3 ìgbà ekeji Àkàrà-oògùn nínú Igbó irúnmalè 20 4 Àkàrà-oògùn àti Lámọrín 39 5 Àwọn èrò Òkè Lárigbòdó 45 6 Ọjọ kínní lọdọ ìrágbèje ní ilé 01ójúléméje 68 7 Ọjọ kejì lọdọ ìrágbèje ní ilé 01ójúléméje 78 8 Ojọ kej'e lọdọ ìrágbèje ní ilé 01ójúỉéméje ati abộ Ổkè Lángbòdó 90 9 Àlàyé, ìbéèrè àti ìdáhùn 98 V Ọrộ àkộsọ • • • • lwé yìí wà fún tọmọdétàgbà lộkùnrin lóbìnrìn ní ilệ ềnìyàn dúdú, àti pàápàá ni ilệ Yorùbá ti wộn jệ ọmọ ìbílệ ti wộn sì mọ éde Yorùbá í kà dáadáa, àti fún àwọn ọmọ ilé-ệkộ giga àti àwon mìíràn ti wộn wà ní ipò íwájú ni ilé-ệkộ kékeré pệlú. Ộrộ inứ ìwé yìí kún fún ọgbộn ó S' dùn bí oyin. D. o. Fágúnwà, Ọgá ilé-iwé St. Andrew’s Infants School, Ọyộ. 1 Akàrà-oògùn àti àwọn òbí rệ Ệyin ộrệ mi, bí ówe ni à n lu ìlù ògìdiigbó, ọlộgbộn ní í jó o, ộmộràn ní í sì í mộ ộn. Itàn tí ng ó sọ yìí, ílù ògìdììgbó ni; èmi ni ẹni tí yóó lu ìlù náà, ệyin ni ọlộgbộn tí yóò jó o, ệyin sì ni ộmộràn ti yóó mộ ộn pệlú. Awọn àgbà a máà pa òwe kan—ẹ kò bi mí bi wọn ti í pa ndan? Wộn ni, “Bí eégún ẹni bá jóore orí á yá ni” Tótó ó şe bí òwe o. Ng kò fệ kí ẹ jó ilu mi bi ìgbà tí yànmùyánmú bá n jó ìbệnbệ, tí ó rì ta ẹsệ wáíwáí tí ẹsệ rệ kò si bá ìlù dộgbạ, sugbọn kàkà bệệ kí ẹ jó ílù náà dáadáa, kí ẹ jó o tayộtayộ, ki ẹ jó o tệríntệrín, tó bệệ tí àwọn ènìyàn yóó maa fi owó lệ ỳín lórí, tí wọn yóó maa ju asọ sí yin lójú ịịó, tí àwọn ộkùnrin yóó maa dộbálệ, tí àwọn obìnrin yóó sì máakúnlệ niwaju yín, nigbà tí ijó yin bá ố dùn mộ wọn, sugbọn bi ẹ bá sì ố fệ ki ijó yín dára, ohun méji ni ẹ òó nílati şe: èkínní ni pé, nigbà tí ẹnì kan bá ố sộrộ nínú ìtàn yìí, ẹ ó fi ara yin sí ipò olúwarệ ẹ ó máa sộrộ bí ẹni pé ệyin gan-an ni. Bí ẹni kan bá sì ố dá ẹnì kejì lohun ẹ ó ka ìtàn náà bi ẹni pé ẹyin ni ẹ jókòó tí ẹni kan ố ba yin sộrộ ti ẹ sì ứ fún oluwarệ ni èsì tí ó 'yẹ. Gệgệ bí ộmộràn pệlú— èyí tí í şe ohun keji tí ẹ ó şe—ẹ o máa tỉkarayín fa àwọn ọgbộn yọ bí ẹ bá ti n ka ìtàn yìí lọ. Ng kò fệ kí ng sộrộ púpộ ní ìbẹrệ yìí ki n má baà dà bí onísọkúsọ, àti bí ẹni tí ó fi ójú ộnà sílệ ti o lí bá inú igbó kiri. Ng ò gbé ìlú mi nísisiyìí, ng ó sì máa lù ú, fno sì fệ kí ệyin náà tún agbádá yín şe, ki ẹ ju apá rệ lé èjika yín, kí ẹ múra silệ fún ijó, ki ộràn náà baà lè pa pộ bí ộrộ tí ó wi pé: “Èmi lè jó íwọ le lù, kokoro meji lo pade.” Owe àgbà ni o.- Ní òwurộ ọjộ daradara kan báyìí ni:* ojú ọjộ mộ kedere; ikuuku lọ si ilé rệ; àwọn ẹranko ìgbệ sì sùn lọ; àwọn ẹranko ilé ố jẹ àmúwa Ọlọrun, àwọn ẹja sì n yin Ẹỉệdàá wọn; atệgun àlàáíĩà ố fệ lu àwọn eweko ìgbệ, gbogbo wọn dudu mirinmirin; òòrun yọ ní ìlà-oòrùn nínú ọlá ti Ọlọrun fi fun un; o tan imọlẹ sínú 1 ayé, àwọn ọmọ ènìyan sì bệrệ sí irinkèrindò wọn. Èmi pẹlu jókòó lé ori àga mi, mo íẹyìn ti gbệgbệrệgbệ, mo n gbádun ara mi. Kò pệ pupọ ti mo jókòó yìí niimo rí i tí ọkunrin arúgbó kan wọlé tộ mí wá, ó ki mi, èmi náà sì kí i. Niwọn bí mo sì ti wòye pé ó n fệệ jókòó, mo gbé àga fún un, mo kọ ojú àga rệ sí tèmi. Lệyìn ìgbà ti àwa méjèèjì jókòó tán, a bệrệ sí í şe àwàdà, a sì n rệrìn-án, bí ẹni pé a tilệ ti mọ ara wa rí ni; sugbọn kò pệ púpộ tí a lí şe èyí náà ni mo kíyè sí i, tí ọkunrin náà mi ìmí ệdùn kanlệ bí ẹni pé ó n ronú ohun nlá kan. Bí mo si ti n pète àti béèrè idi rệ ti ó fi şe bệệ oun pàápàá bệrệ sí ộrộ í sọ, ó wí báyìí pé:— “Mú ohun ìkộwe rẹ, bệrệ sí í kọ ìtàn tí èmi ó sọ wộnyí sílệ, mâşe fi i sílệ di ọjộ mìíràn kí àníầàní rệ kí ó má baà ré ọ kọjá. Emi pàápàá kì bá tí wá lónìí bí ko şe pé mo n ronú ệyìn ộla, rtitorí ệrù n bà mí kí ng má baà lọ kú ní àiròtệỉệ, ki itàn náà sì kú pệlú mi; sugbọn bí mo bá sọ ộ fún ọ lónìí, tí iwọ bá sì kọ ộ silệ daradara, bí ọjộ mi bá tilệ pé ti mo kú, àwọn ọmọ araye kọ ni i gbàgbé mi”. Lệyìn ti ó sọ báyìí tán, mo yara sáré lọ si ibi tí àwọn ohụn ikọwé mi wà, mo kó wọn wá sí orí tábìỉì mi, nigbà tí mo sì sún àga mi mộ tábiỉì tán, tí mo jókòó dáadáa, mo wí íún ọkủnrin náà pé mo şetan kí ó máa bá ộrộ rệ lọ. Ó sì bệrệ si í sọ ìtàn ara rệ, ó wí bayìí pé:— “Èmi ni Akàrà-òògùn, ộkan nínú àwọn ògbóju ộdẹ ayé àtijọ. Ọdẹ ni bàbá tí ó bi, mi í şe, olóògùn sì ni pệlú. Bàbá mi ní ẹgbệrún àdó, atộ rệ jệ ẹgbệrin, oiídè sì jệ ẹgbệta. ộtàlelúgba şigidi ní n bẹ ní ilé wa, ộsányìn ỉbệ kò si şe í fẹnu sọ ànjànnú ní i máa sộ ilé de bàbá mi bi òun kò bá sí ní ilé nitori kò sí ẹni ti i wọ ilé rệ lệyin rệ: èèwộ ni, sugbọn bi òun ti ni oògùn tó nì, síbệ oun kò ká apá iyá mi; nỉtorì ògbóỉógbòo àjệ ni ìyá mi í şe. Ni àkókò ìgbà kan, ọmọ mệsàn-án nỉ bàbá mi bí, èmi sì ni àgbà gbogbo wọn; ìyàwó mệrin ni ó ní pệlú iyá mi si ni ìyálé gbogbo wọn òun bí ọmọ mệrin, ìỵàwó ti ó tệlé e bí mệta, ệkẹta bí méjì, ệkẹrin kò tilệ bỉ rárá. o şe ni ọjộ kan, ìyá mi àti ộkan nínứ àwọn ìyàwó wộnyíjà, wọn sí kó ẹjọ náà lọ sí ộdộ bàbá mi òun sì dá ìyá mi lệbi, ẽyi ti o mú kí ìya.mi binu púpộ ó sì pinnu láti gbệsan. ọ bệrệ sí i hu ìwa àjệ rệ tó bệệ ti ó pa ọmọ mệjọ nínú àwọn ọmọ bàbá mi, ó sì pa iyawo mệta kí ọdún náà tóó parí, ó wáá jệ pé ó ku èmi. nikan gệgệ bi ọmọ, ó sí ku òun nìkan gệgệ bí ìyàwó. 2 __ s “Wò mí ộrệ mi, bi o kò bá ti i ni ìyàwó, jộwộ ronú kí o tóó ní in. Lóòótộ ó yẹ kí iyawo rẹ lệwa kí ẹ má bàa tètè sú ara yin, sugbọn síbệ, ìba ni èyínì mọ. Kò sì dara kí ìyàwó rẹ má ní ọgbộn-orí, nỉtori kí ẹ baà lè bá ara yín jọ, sụgbọn eléyíì pàápàá kò tó nnkan. Ohun tí o şe pataki ju ni pé ìwà ìyàwó rẹ kò gbọdộ sàìdára, níwọn bi o ti jẹ pé iyawo rẹ ni yóó máa wá oúnjẹ fún ọ, òun ni yóó máa bu omi fún ọ, òun ni yóó sì mọ púpộ jù nínú àsírí rẹ. Ọlọrun ti dá wọn mộ ni tímọtimọ tó bệệ ti o fi jệ pé sààsàà ộnà ni wọn kò lè gbà mú ni; nigba ti mo ba sì lí sọ ohun tí ojú bàbá mi rí nípa ìyàwó rệ yìí, ệrù yóó bà ộ gidigỉdi: “O şe ni ọjộ kan ni, baba mi múra ó lọ sí ìgbệ ọdẹ, nigba ti o sì pệ púpộ tí o ti n şe ọdẹ, ó rệ ệ, ó jókòó lé orí òkú igi kan, ó n simi. Kó pệ pupọ ti o jókòó yii náà ni ó wo iwájú, tí ó rí i ti ilệ bẹrệ sí í là tí èéíĩn si bệrệ sí í rú jáde. Laípệ èéíìn yìí bo agbegbe ibi ti bàbá mi wà tó bệệ ti ko riran mộ: gbogbo iwajú sókunkun dudu; ibi tỉ o sì ti n wá ọna àtỉ salọ ni ó tun ri i ti èéfìn yìí bệrè sí í pa ara pọ si oju kan ki ó si tóó sệ ojú pệệ èéfin yìí ti pa ara pộ tán ó di ọkunrin gende kan ti oun ti ỉdà lộwộ ó n bộ ni ộdộ baba mi; bi baba mi si ti ki ire mộlệ ti on sálọ, ọkunrin yìí pè é kí ó dúró ó si bệrè si ộrộ í sọ, ó wi pé: “Iwọ kò mộ pé èmi kì í şe ará ayé ni ndan? Oní ni mo ti ỉsálú ộrun dé! Torí tìrẹ ni mo tilệ şe wá pệlú, mo wá láti pa ộ ni: ibikibi ti o wu ti o sì lè sậ dé ỉónìí, àfi bi mo pa ộ dandan. Nigba tí ó sọ báyìí tán ệrù ba bàbá mi sugbọn síbệ ó şe ọkàn ọkunrin ó sí wi pé: ‘Lóòótộ bi mo ti ri ọ yìí mo mộ pé ará ộrun ni ìwọ n şe; ídà ti ó si wà lộwộ rệ pệlú, idà àti taìjànbá fún mi ni; sugbọn sibẹ, èmi bệ ọ, mo sì fi Ọlộrun Alààyè fì ộ bu, má sàìso ohun ti mo se fứn mi.’ Ọkunrin náà sỉ da a ỉohun báyìí pé: ‘ìwọ kò mộ pé ìwọ ti şe Ẹlẹdàa re! Àti pé ìwọ ti ba isệ ọwộ rệ jệ! Tó bệệ tí iwọ fi rán ènìyàn mộkànỉá sí ộrun, ní àkókò tí Ọlộrun kò dá fún wọn!’ “Ộrộ tí ó sọ yìí ya bàbá mi lệnu púpộ nitori bí o tilệ jệ pé o ni oògun púpộ síbệ kì í şe ẹnikệni ní ibi ó sì wí fún ọkùnrin náà báyìí pé: ‘Bí ó bá n şe èyí ti ìwọ n sọ yìí ni, ộtộ ni ẹni tí ìwọ n wá, kì í şe èmi. Lati ọjộ ti mo ti dé inú ayé yìí, ng ko şe ẹnikệni ni ibi, ẹniẹlẹni ko rìn kí ng sọ pé inu bí mi rí, olówó kò ní owó rệ kí ng máa şe ilara, bí olóúnjẹ n jẹun afi bi mo lọ ni tèmi. Ng ko sá ènìyàn lộgbệ rí, ng kò sì yìnbọn lu ọmọ ọlộmọ: èé ha ti rí ti ìwọ ó fi pa mi báyìí, lori ohun ti èmi kò şe!’ 3 “Bí bàbá mi ti sọ báyìí tán, òun náà tún fesi, o ní, ‘Lóòótộ ìwọ kì í fi ọwộ ara rẹ pa ẹnikẹni şugbpn ìwọ a máa kó ìyà rẹ jẹ ọmọ ọlọmọ: ìwọ fi oju silệ ó lọ fẹ ògbólógbòó àjệ, nitori ẹwà ara lásan, ohun rere lo şebi o n şe? Ẹjệ àwọn iyawo rẹ kò ha n ké pè ộ? Ệsệ àwọn ọmọ rẹ mệjẹệjọ kò ha wà lộrun rẹ? Sibẹsibẹ ìwọ tun ỉa ẹnu rẹ o sọ pé ìwọ kò şe ibi rí! Afì bi mo pa ộ dandan.’ “Lệhìn eléyìí ni bàbá mi wáá ranti irú ìyàwó tí òun ní, ó dáhun ó si wí pé: ‘Lóòótộ mo rí ệẹệ mi na wàyí mo ní ìyàwó ng kò ka apá rệ mo n şe bí ọkọ lásán, ohun tí èmi ìbá ti şe èmi kò şe é, ộnà tí èmi ìbá ti gbà èmi kò gbà, ẹni ti èmi ìbá pa ni mo tún n pộn! Háà èrò ìsálú ộrun má şâidâriji mí.’ Nigbà tí ọkừnrin náà gbộ báyìí, ó dáríji bàbá mi kò sì pa á mộ, şugbpn ó sọ fún un pé bí ó bá ti dé ilé ki ó pa ìyá mi ó sì da orí kọ ínú igbó kan ó bá íbệ lọ. “Nigbà tí ó lọ tán, bàbá mi gbé ìbọn, ó n bộ ní ilé. Ó sì wáá jệ pé ni ộnà ibi tí ó n bá lọ yìí, ó nilati kan oko ilá rệ kan báyìí ki ó tóó dé ilé; nigbà tí ó sì maa fi dé ibi oko náà, ilệ ti n sú, òsùpá si ti yọ. Bi o sì tí dé ibệ ti ó gbé ojú wo okè ti ó sì wo ìpệkun oko náà lódì kejì, ó rí i, ẹní kan n bộ ó sì yára sá gun igi kan lọ ó h fệ wo ohun tí olúwarệ yóó şe. Tààrà tí ẹni náà n bộ, inú òkìtì ộgán kan báyìí ló bộ sí, kò sì pệ púpộ náà tí ó bộ sí ibệ nígbà tí àgbộnrín kan jade láti inú òkìtì ộgàn náà ti ó bó sí ínú oko ti ó n ká ilá jẹ, ni bàbá mi bá da ojú ibọn kọ ộ ó hó iná mó ọn lóri, dídún tí ìbọn náà sì dún, igbe ènìyàn ni àgbộnrín náà sì ké, ó wí pé: ‘Mo gbe o!’ Inu ahere ti n bẹ ni ibi oko ilá yìí ni baba mi sùn mộjú ọjộ náà. Nígbà tí ilệ ọjộ keji sì mộ ó lọ wo ibi tí òun tí yìnbọn lu àgbộnrin náà kò sì rí nhkankan àfi ệjệ. Ó bá bệrệ sí í tọsẹ ệjệ náà lọ, ó tọ ipasẹ rệ títí ó fì dé ilé koko; sugbọn nígbà ti ó dé àárín ìlú kò rí ệjệ náà mó àfì ìgbà tí ó kù díệ ki ó wọ ilé wa tí òun tún n rí ệjệ náà ó sì tọsệ rệ wọ iyàrá iyá mi. Èmi pàápàá kò sùn mộjú ní ilé ní ọjộ náà nitori bí bàbá mi ko bá ti si ni ilé èmi ki i fệệ sùn ní ilé wa nitori àwọn àryannú kò ní jệ kí olúwarệ simi lóru; ệệkộộkan ni iyá mi pàápàá máa h sùn ní ibệ ó si nilati tọrọ àạẹ lộwộ bàbá mi náà ni. Ibi ti bàbá mi ti n şi ỉlệkùn iyàrá ìyá mi ni ọjộ yìí ni mo dé, nígbà tí ó sì şi i tán, tí a wọlé, tí mo rí ìyá mi, díệ lókù kí ng sálọ. Láti ori titi dé èjika rệ, ti ènìyàn ni; sugbọn láti èjiká dé ẹsệ, àgbộnrín pátápátá gbáà ni. Ẹjệ bò ó lára, eşinşin si Á kùn Ún wộnyìn. Nigbà tí bàbá mi fi ọwộ kàn án báyìí, ó ti 4 ku ó si ti bệrệ si i rà—àsé òun ni o di àgbộnrín, ti ó wâ n ká ilá jẹ lóru. Bệệ ni iyá mi şe ti ó kú, kò si ju oşix kan lệyìn rệ ni bàbá mi náà kú pệlú: lati ọjộ náà ni mo sì ti di aláìní-ìyá àti ọkunrin aláìníbàbá. Báyìí ni ìtàn àwọn òbi mi parí, ó ku tèmi; o ku isệ o, ộrệ mi. 2 ìgbà èkínní Àkàrà-oògùn nínứ Igbó Irùnmalệ “Ohun ti ojú bàbá mi ri kò tó niìkan lára tèmi. Nígbà tí mo bá sì ronú nípa tèmi yìí náà, ệrù àwọn ti wộn tún dàgbà ju mí lọ a máa bà mí: nitori bí arúgbó bá ní kí òun ka ohun ti ojú òun rí kí òun tóó gbó sínú ayé, àwọn ọmọdé mìíràn ìbá máa gbàdúrà kí àwọn kú ní èwe. “Nígbà tí mo ti mọ bíi ọmọ ọdún mệwàá ni mo ti n bá bàbá mi lọ sí ìgbệ ọdẹ; nígbà tí mo sì ti tó ọmọ ọdún mệệệdogún ni mo ti dá ìbọn ní fun ara mi. Bàbá mi kú nígbà ti mo di ọmọ ọdún mệệệdọgbộn geere; nígbà tí ó sì kú yìí, àti owó tí ó ní ni, àti oògùn tí ó ní ni, ogún ni mo fì gbogbo wọn jẹ. Ki ó tóó kú pệlú, mo ti n pa erin, ọwọ mi si ti n ba ẹíọn, sààsàà ẹranko ni ibọn mi ko tilệ tíì pa. “Nígbà ti o di OŞU kẹta nínú ọdun kẹríndínlọgbộn ti mo de inú ayé ni mo he ibọn mi lộsàn-án ọjộ kan báyìí, mo bá Igbó Irúnmalệ lọ. Igbó náà jệ igbo nlá kan, ó tó wákàtí mệfà sí ìlú wa. Ọnà ibệ ni ộnà Okè Lángbòdó, ộnà ibệ sì ni ộnà ìsálú ộrun. Kò si ohun ti kò pé tán sinu igbó tí a á sọ yìí—ibệ ni ilé gbogbo àwọn ẹranko buburú ayé, ibẹ sì ni ibùgbé awọn abàmì ẹyẹ: Háà! igbó burúkú ni Igbó Irúnmalệ í şe!—Ibệ ni ilé àwọn iwin. “O pệ pupọ ki ng tóó dé ibệ, ilệ ti n sú lọ, agbára káká ni ènìyàn fi n ri ilà ọwộ pệlú. o rệ mí díệ lálệ ọjọ ti mo dé ộhun, ng kò sì lè tanná şe ọdẹ ní òru ọjọ náà. Mo dá iná sínu ìgộ ìgi kan báyìí, mo sì mú ÎŞU nínú àpo ọdẹ mi, mo sun Ún jẹ. Lệyìn èyínì mo kó àwọn ewe igi tí ó rệ sílệ jọ, mo fì wộn şe ibusùn mi. Lệyìn ti mo şe nnkan wộnyí tán, mo fi ệyìn lé ilệ, mo sùn lọ. Kò pệ púpộ tí mo sùn nígbà tí mo jí, aşe igbe àwọn iwin ló ji mi, wộn n ta ọjá lóru nitori bí ó tilệ jệ pé tộsántòru ni wộn fi máa n jáde nínú igbó yìí, síbệsíbệ òru ni wọn máa n lò fún isệ şişe 6 àkókò náà sì ni wộn máà ủ kó ẹjộ wá sí ộdộ ọba won orúko eni tí n jệ Olórí-igbó. Aánú şe mi láti sọ fún ọ pé, igi tí mo dáná sí ìdí rệ nì, inú rệ nì ọba wọn n gbé. Títi mo fì sùn ní tèmi ng kò mọ nnkan kan, àfi ìgbà tí mo tóó jí ti mo n gbộ ti àwọn iwin bệrệ sí í ké igbe ọjà ti wọn n tà, ni ệrù ba mí, ti mo gbé ìbọn mi, tí mo so ó kộ èjìká, tí mo fi apo ọdẹ mi kộ ọrun, tí mo rọra fà mộ ìtàkùn ti ó di mộ igi ti mo dáná sí ìdí rệ yìí, ti mo gun orí rệ lọ, ỉáìmộ pé orí ọba àwọn iwin ni mo ti n şire. o wáá jệ pé mo tubộ n dá ộràn mộ ộràn, mo dúró ní idi kò tó, mo gun orí ẹni ẹlệni. “Nígbà tí ó pệ diẹ ti mo ti dé orí igi lộhùn-ún tán, ni àwọn ijoye ọba bệrệ si i dé, iná nlá kan sì bệrệ sí i jó ní apá kan báyìí èyi tí ó mú gbogbo ìdí igi náà mọlệ kedere. Bi àwọn iwin náà ti n dé ni wộn n jókòó yí ìdí igi yìí ká—onírúurú ni gbogbo wọn, wọn dà bí asọ alágẹmọ—òmíràn n fì orí rìn; òmírấn n tọ bí ộpộlọ; òmíràn kò ní apa ko ni ẹsệ ó dà bí olú-kìrìbítí. Níkẹyìn gbogbo wọn ni akéwì ọba dé, ó si bệrệ sí í kéwi rệ báyìí, ó wí pé: “ ‘Olórí-igbó ò! Olórí-igbó ò! ìwọ ni ọlộjà iwin, Mo ní ìwọ ni ọlọjà iwin: Kò sí ọlọjà tí ó dà bí ìrẹ. Apá ọmọ aráyé ni ìwọ fi n jẹ iyan, Gệngệ àyà wọn ni ìwọ fi n jẹ ọka, Atàrí wọn ni íwọ fi n mu ệkọ: Kí ni ọmọ aráye máa fi ộ şe! Olóri-igbo ò! ìwọ n fi ori rìn ni ndan? Mo ni ìwọ n fi orí rìn ni ndan? Nítorí ojú rẹ n bẹ ní ìdí rẹ: O ií tanná sẹsẹ Olori-igbó ò! Aárệ n şe ộ ni ndan? Tàbi èé ti rí tí ìwọ kò le jáde? Gbogbo wa n retí rẹ.’ “Lệyìn tí ó sọ báyìí tán ni Olórí-igbó pàápàá ke igbe nlá (ohun rệ sì gba igbó kan tó bệệ ti àwọn ẹranko ìgbẹ pa ólộ; tí àwọn ẹyẹ tí ó sun JÍ ní ìtệ wọn, ti àwọn ẹja sálọ si isalẹ ibú omi òkun, ti àwọn 7 eweko ìgbệ si tẹ ori wọn ba. Ohun kan kò lu ekeji: kệkệ pa mộ ígbó lệnu) ó ní, ‘Eééééééééé! iná ti n bẹ lódò ẹsệ, ọwộ ọmọ araye ni o. Olori-igbó ko le wá mộ, ẹ ko wo nnkan dùgbệdùgbệ ti n bẹ lộrùn lókè!’ “Nigbà ţi ó wi báyìí tán gbogbo wọn gbé ojú sókè, wộn sì rí mi. Háà! onijo n jo, aláyộ n yộ, wộn ií dá músó nitori mi, wộn ú fệệ pa mí jẹ. Ibi ti wộn ti n pa èrò bí wọn yóó şe ré mi lulẹ ni mo ti ranti oògùn mi kan báyìí: egbé ni; mo bá sà á, wéré mo sì bá ara mi ní iyara mi ni ilé, egbé ti gbé mi dé ibệ. Nígbà ti mo jókòó pệ diệ, tí ojú mi wálệ, ti mo sà ri i pé iyara mi ni mo wà, oju ti mi mo wí fún ara mi pé: “Njệ itiju nlá kọ nìyí! Emi ti mo n pe ara mi ni ọdẹ! Igbệ ékínní tí mo lọ lệyìn ikú bàbá mi náà ni mo tun sá bộ yìí! Emi tí mo ii pe ara mi ni ọdẹ! Iku mà yá ju ệsín lọ o! Ng óò tún padà sínú igbó náà, sé Akàrà-oogun ni orứkọ mi: àjệ ti ó bá ní òun máa jẹ mí eyín rệ yóò kà, OŞ0 tí ó bá sọ pé òun ri mi ibọn mi yóó pa á jẹ, iwin ti ó ba sì fi ọwộ pa ida mi loju idà mi yóò gé e; bí ọwộ bá mú ọunjẹ lọ sí ẹnu yóò tún padà, Edùmàrè jệ kí ng padà dé ilé dandan. ’ Bí mo ti sọ báyìí tán mo sa oògùn ki egbé tún gbé mi padà, wéré o sì gbé mi sugbọn dípò orí igi ệệkan mo bá ara mi lórí ọpẹ ti emi ti ibộn lộwộ, gbogbo ệgún ộpẹ si n gún mi lára. Ng kò pệ púpộ lórí ọpẹ yìí nigbà ti ojo bệrệ si i rộ: ó pa mí etí mi fệrẹ di; nígbà ti ó kù díệ kí ilệ mộ ni òjò náà dá, bi o sì ti dá tán ni mo sộkaỉệ, mo mú işana mi níbi ti mo fi i pamộ sí nitori òjò, mo şa á mo sì dá iná sí idí ộpẹ náà, mo bộ ệwù ọrun mi, mo n fi i ra iná ki o ba lè tete gbẹ, láìpệ, ó gbẹ. Mo tun bộ şokoto mi, mo tun n fi í ra iná, láìpệ, pun náà gbẹ. Lệyìn eléyìí ni mo sun ÎŞU kékeré kan báyìí jẹ, nígbà tí mo sì jẹ ệ tán, mo ki ikoko mi bọ ẹnu, mo sá iná sí i—ó n rú èèíin túứ—ọkàn mi si balệ dáadáa. “Ibi tí mo ti n mu ìkòkò yìí tí mo n gbádun ara mi ni mo ti gbộ ti ẹnì kan n kùn ỉápá ibi ti igi awusa kah báyìí wá, nígbà ti mo si bẹ ojú wo ibệ, mo rí ọkunrin títóbi dudu kan ó n kùn wí pé: “Àwọn olóòórùn wộnyí dé ná, w,ọn kộ ní í jệ kí olúwarệ simi.’ Ng kò tilệ wo ibẹ lệệmejì, mo n já ikoko tèmi lọ: nitori mo ti mộ pé ẹbọra inu awùsá ni, nitorí ikoko mi ni inu şe n bí i (awọn iwin kò fệ òórùh rárá). Nígbà tí mo'mộ pé ó túbộ ồ kùn, mo kọ ojú sí apá òdệ rệ mo yọ èéíĩn ìkòkò mi: inú túbộ bí i. o bá bệrệ sí í bu mi, ó ní, ‘Alákọrí, òkú òórùn, bó ji ko ni wệ, bó 8 í yàgbệ kò ní í nu ìdí, gbogbo ara rệ n dá òórùn pa ni, eyin rè \ gbogbo n pộn kọkọ. Nigbà ti mo gbọ bệệ, inu bi mi, mo kọju si 11 1 mo si wí pé: ‘Iwọ yìí tún n bú mi láyé yìí! Iwọ abi-ara-dúdú-fafa, ìwọ bí òkú ộpộlộ yìí, bí ìwọ kò bá sộra níbi tí o wà nì, ng ţ óò dá iná mộ ọ lórí.’ Nigbà tí mo wí bệệ tán, kò íọhun mộ ó yi î oju pada o n lọ, ó si n posé bí o ti n lọ. ® “O yà mí lẹnu pé bi òjò tí pộ tó lóru nì, bí ilệ ti n n mộ ni b oòrùn tún ri yọ. Oòrùn náà sì ràn súlệ náà gbáko. Nígbà tí ó tó t: ìdákọmu ni mo gbé ìbọn mi mo sì rriú àpò ọdẹ mi mo fi i kộ í èjìká mi, ó di inú igbó—mo ố wá ẹran kiri. Mo rìn titi ng ko rí i: ẹran pa, ng kò tilệ ri i ki ẹran kọja afi ohun ẹyẹ tí mo ổ gbộ; àsé t ng ko ì tíì dé apá ibi ti àwọn ẹranko wà ni; nígbà ti ó pé diệ, mo ỉ dé ibệ mo sì rí àwọn ẹranko wộn ri sá káà kiri, inú mi dun púpọ, 6 mo sì jókòó, mo tún ìbọn mi şe; lệyìn èyínì mo dide mo já ewé |t há ẹnu, kí àwọn ẹranko baà şe bi igi ni mí, mo sì dúró sí ìhà igi : kan, mo ố sộ wọn. Akókò tí hg bá rí wọn pa gan-an ni mo dédé I ri' ábàmì ệdá kan tí kò ga ju ìdí mi lọ, tí ó gbé ẹní kékeré kan II lộwộ tí ó sì bệrệ sí í kùn. Bí ó ti ri kùn yìí ni omi ri bộ loju rệ, tí ĩ ikun sì ố yọ ní imú rệ, kíkùn rệ náà sì ri lé àwọn ẹranko lọ. Mo s tilệ kộ şe bí yóó tètè dákệ ni, sugbọn dípò ki ó dákệ şe ló túbộ ố : kùn sáá; nígbà tí ó bá sì pệ díệ a máa sọkún, a sì máa ké igbe rìlá, i gbogbo àwọn ẹranko a sì máa sálọ. Nigbà tí ó pệ, ng kò lè fi ara ! da kíkùn rẹ náà mó, mo bá kọjú si i, mo wi tìbinú tìbínú báyìí . pé: Ẹyin iwin vvộnyí mà tilẹ ba jẹ o, ệyin tí ẹ ố şe ikun nímú wộnyí, ki lo tilệ ri pa ọ lệkún? Ki lo tilệ máa fì ẹní şe? Bi o kò bá tètè dákệ ng o yin ìbọn pa ộ. “Nígbà tí mo wí báyìí tán, ó wò mi bí ẹni pé kò tilệ bìkítà fún mi. o wò mi lọịú burúkú ó sì wí báyìí pé: ‘Báyìí ni ệyin ọmọ aráyé máa ố şe, ệyin afooresuni-işe, àwa a máa wò yín, ojú yín kò gbé ibi kan, ẹ ri bá hílàhíỉo kiri: àwọn ti wộn bá ríjẹ ninu yín, wọn a máa wá ipò ọlá, wọn a fệệ máa j’ayé ọba, wọn a gbàgbé pé ọmọ ìka ọwộ wọn kò dộgba. Gệgệ bí ìwà ệdá yín pệlú, ọkàn yín kì í balệ; ẹni tí inu rẹ bá dùn lónìí, àwọn ènìyàn rệ kò nì simi lộla; òní ikú, ộla àrùn; òní ìjà, ộla àìrójú; òní ẹkún, ộla ibanuje ni ọmọ aráyé maa lí bá kiri, nígbà tí àwa bá si ronú nípa tiyin, àấnú yin a şe wá, àwa a máa sọkun nitori yin, ikun a sì máa yọ ni imú wa, sugbọn dipo ki ệyin máa fệràn wa, kí ẹ máa jó kí wa kí ẹ sì máa yộ ki wa, ệyin a máa fi ẹni wa gàn wá, ệ máa fi ikun imú wa 9 bú wa, ệ máa sộrộ wa bi ìyà ệ sì máa sộrộ wa bí ệgbin ẹ máa wí nipa tiwa pé: “Omi lójú egbére.’” “Bi ng kò bá ní purộ, ojú tì mí diệ láti gbộ ộrộ tí ó sọ yìí: nitori gbogbo èébú tí ó bú ọmọ araye, kò sí ộkan tí kò bá wọn mu; sugbọn níwộn ìgbà tí ng kò tíì fệ fi hàn án pé èébú náà dừn ní, mo bú sí ệrín, mo ní kí ó jộwộ pé mo rì bá a şire ni; ó sì kọ ojú sí ộná ó ứ sún ẹkun rệ lọ. Nígbà ti o rin diẹ mo wí ninu ara mi pé: ‘Ọwộ ara ẹni ni a mà fi n tun ộràn ara ẹni şe, kí ni şe tí ng kò tilệ bệ ệ kí ó şe mĩ lóore kan.’ Mo bá pè é padà mo dộbálệ gbọọrọ, mo bệ ệ kí ó má şâişe mi ỉóore kan. ỉnú rệ dùn pé mo şe bệẹ, ó sì fun mi ni odidi ataare mệrin—ó kó wọn fún mi ni mejimeji, ó sọ fun mi pé bí ijàhbà bá dé, tí mo bá la ộkan ninu àwọn odidi méjì ti işââju, tí mo mú ẹyọ ataare kan jẹ nibệ, ng óò ní ìyệ nỉ apá, ng ó sì máa fò káà kiri. Bí mo bá sì fệ kí ìyệ apa mi wọỉé ng ó la ộkan ninu odidi méjì ti ìgbệyìn ng óò mú ẹyọ ataare kan jẹ. Nígbà tí mo dán oogun yìí wò, amú-bí-iná ni. “Bí ó ti fún mi ní oogun náà tan, ó bá ộna tirẹ lọ, èmi náà sí kọ ojú sínú igbó, mo ố wá ẹran kiri. Bí mo ti rìn díệ tí àwọn ẹranko ố sá kọjá loju mi ti mo si n wá aye ki ng baa yinbọn si wọn ni mo tún rí ọkunrin kukuru kan tí ó rì lé ẹran lọ. Ọkunrín náà kò tilệ ga tó èyi ti mo kộ rí lệệkan, gbogbo ara rệ dudu fafa; inu bá tun bỉ mi, mo sộrộ si i yánnayànna mo wi pé: ‘Ikà ni yín, ệyin iwin wộnyí, aỉáìỉá àánú sì ni yín pệlứ; nnkan ti ko jệ ki ẹ ga náà nìyí, ti ệ ố ba réúréú kiri. Ẹran, ẹran, ẹ kò kúkú ní í pa, ẹ kò sì tún ni i jệ ki ẹni ti yóó ba pa ri pa’. Nígbà ti mo bu u tán ó wò mí láti òkè dé ilệ, ó pa òsé ò si bệrệ sí ộrộ í sọ, ó wí pé: “Emi ni Aláde-igbó, ẹbọra ti i máa gbé inú ộgán. Bi iwọ kò mộ mi ri, o kò gbụroo mi ri ndan? Iwọ kò mộ pé ọmọ arayé kò gbọdộ fi ojú di mi? Àti pé ọmọ èníyàn kò gbọdộ yájú sí mi? Bi kò şe àánú rẹ ti ó şe mí lónìí, èmi ìbá jệwộ fún ọ pé inú Igbó Irúnmaỉệ ni iwọ ti n sọdẹ. Bí mo ti kéré tó nì, mo ố ş’işş ti Ẹlệdàá mi rán mi—mo rì rin ìrin ọlộgbộn, mo si ứ hu ìwà olóye; ng kò jệ na ọwộ mi mú ohun ti ọwộ mi ko tó, kí ng máa dávvộlé ohun tí ipá mi kò ká; èmi kò hù iwà bí aláironú rí, kí ng şe nhkan tán kí ng tún máa kábàámộ. Ọnà tí mo ti fẹsệ lé ni mo rì tộ, isé tí mo ti gbé lộwộ ni mo ứ ŞC láti ọjộ tí Ọlọrun Ọba ti dá mi. Ệyin onígbèéraga wộnyí, ẹyin a kó owó yín dà sode, ệyin a sọ pé ẹ rì ra asọ, ệyin a máa ná owó vín níìnákúnàá nitori aíẹ asé nìkan. Ẹ 10 n fệệ tệ aráyé lộrùn, ẹ n gbìyànjú ohun ti kò şee şe, ẹ gbàgbe pé yộộyộ ní ẹnu aráyé n dà, ẹni ti wộn bá bú lónìí, wộn lè yin olúwarệ lọla. Nigbà tí ènìyàn bá dá ọwọ rệ lé nììkan, ọmọ aráye a máa bú u, nígbà tí nnkan náà bà yọrí sí rere tán, ọmọ aráye a tun máa yin olúvvarệ. Kò si ẹni tí wọn kò lè bu, wọn a máa bú tálákà wọn a sì máa bú olówó; wọn a máa bú bộộkìnní, wọn a sì máa bú gbajumộ; ìgbà tí ó bá wù wộn pệlú, wọn a máa bú ọba wọn; nitori náà máa bá ộnà tirẹ lọ, èmi náà yóò sì máa bá tèmi lọ. Ibi ti Ẹlệdàá mi rán mi nỉ mo n lọ. “Báyìí ni òun tún sọ tirệ tí ó bá ti ara rệ lọ, ộràn náà tilệ sú mi pátápátá, olúkuỉuku àwọn iwin yìí şââ n bú mi ni. Nigbà ti eléyìí lọ tan, mo bẹrệ sí gbúròó àwọn ẹranko kan, wộn n bệ láti ori igi dé orí igi. Nígbà tí mo sì gbé ojú sókè tí mo wọ ìhà ibệ, ìjímèrè àti ẹdun ni. Mo bá yin ibọn sí wọn mo sì pa ìjímèrè kan; mo gbé ìjímèrè náà sí inú àpò ọdẹ mi, mo gbé e lé orí, pẹlú ìbọn mi ní èjìká mi, mo kọ orí sí ibudó ní ìdí ọpẹ nì. Nígba ti mo sì dé ọhún mo dá iná mo sun Ún, mo mú ộbe ninu àpò mi* mo kun Ún; mo şe àtíbàbà kékeré kan, kò ga ju orunkun mi lọ, mo dá iná sí abe àtíbàbà náà, mo ko ẹran mi lé orí rệ mo n fí iná mộ ọn. Awon ti ng kò kó lé orí àtíbàbà mi ti wộn ;ệ ìjàhjá ẹran ni mo bệrệ sí í sun jẹ, mo sì gbádùn wọn púpộ: niton ẹran ọlộràá ni ìjímèrè í şt*. K. > pệ jù bệệ lọ ti ỉlệ fi sú, nigbà ti o sì tó dédé agogo mệjọ alệ m mo tan iná ọdẹ mộ ori ti mo n wá ẹran kiri, ng kò sì rìn jìnnà púpộ nígbà tí mo rí i ti ojú ẹranko kan n dán níwajú mi, nígbà tí mo sì yin ì bọn sí i, mo pá á: akátá ni. Mo gbé e wá si ibùdó mi mo sì kun Ún, mo kó o pệlú ìjímèrè mi mo n fi iná mộ wọn. Ng kò tún şe ọdẹ láti ọjộ náà mộ, nígbà tí mo ti şe ìtộjú akata náà tán ni mo ti fì ệyìn lé ilệ ti mo sún lọ, igbe ệlúùlu lówùúrộ ọjọ kejì ló sì jí mi. “Nigbà tì ilệ ọjộ kejì mộ (èyí tí í şe ọjọ kẹta tí mo dé inú Igbó Irúnmalệ) mo jẹun, mo yó, ikùn mi sì yọ bộnbộ. Mo ta ọwộ sí ìbọn mi, mo kì í dáadáa, mo gbé àpò ọdẹ mi, mo so ó kộ èjìká ó di ìnú igbó. o dùn mí pé mo ti jẹun gbàgbé àwọn oògùn tí ó yẹ tí ng bá mú lộwộ, mo fi púpộ nínú wọn síìdí ộpẹ náà, àfì àwọn ọta ìbọn mi àti àdá mi ni mo mú lộwộ. “Ng kò rìn jìnnà púpộ nígbà ti mo ti bẹrệ sí i rí ẹran, sugbọn wọn kò fi ara balệ vvộn lí sá ká ni. Ní àkókò tí ng bá sì ri àyè yìnbộn sí wọn náà ni mo ú gbúròó bọ nívvaịú bí ẹni pé ènìyán II mệfà n bộ; àsé Ewèlè olójú-mệrìndínlógún ni, ó pệ tí àwọn ọdẹ ti máa n sộrộ rệ lójú mi: Agbákò ni orúkọ rệ n jệ. Nígbà tí mo rí i, ệjrù bà mí, àfi bí mo bá máa purộ: ó dé fìlà irin, ó wọ ệwù òjé, ó sì wọ ẸÒkòtò péiípé kan báyìí tí a fi awọ şe. Láti orúnkún rệ dé ẹsệ, kìkì màrìwò ộpẹ ni. Láti ìdodo rệ sì dé ekiti ìdí, kiki onde ni—kò sí ohun tí kò pé tán sí ara àwọn ondè rệ yìí, ààyè ejò n bẹ nínú wọn a máa yọ ahọn rệ béré bí Agbákò bá ti n rin lọ. Ori rệ gùn ó sì tóbì, àwọn ojú mệrìndínlógún wọnni sì tò yí ìsàlệ ori náà ká; kò sí ẹni tí ó lè wo àwọn ojú yìí kí ệrù mà ba olúvvarệ: wọn a máa yí bi ọwộ agogo. Irun orí rệ pộ, wộn kì mộ ara, wộn dứdú bí aró wộn sì gùn púpộ: wọn a máa kan ìdí rệ bí ó bá ti n lọ. Kùmò méjì ni Agbákò mú -lộvvộ, idà mệta ní sì n bẹ ni inú àkộ rệ: iwin burúkú ni. “Nígbà tí ó ri mi ó fi òpópó ộdộ mi şe ộnà, ó n bộ gan-anrán. Nígbà tí mo sì wòye pé ó súnmộ mi mo pe ògèdè sí i mo ní kí ộnà gbé e, ộnà sí gbé e sínú igbó; sugbọn bí ộnà ti II gbé e dé inú igbó gan-an náà ni ộnà gbé èmi pàápàá, iwájú rè ni mo sì bá ara mi. Ẹrù bà mí mo tún ní kí ilệ gbé mi sí ojú ộnà, ilệ sì gbé mi; sugbọn bí mo tún ti n dé ojú ộnà tí mo wo iwájú mi, Agbákò ni mo tún rí. Lệyìn náà ni mo tun pe ògèdè mo ní kí ộnà gbé e sínú igbó kí àwọn òkun inú igbó dè é; ộnà sì gbé e okùn igbó sì dè é, sugbọn bí òun ti n dé inú igbó ni mo tún bá ara mi níwajú rệjtí,. okùn bệrệ sí í dè mí, nígbà tí okùn si fún mi danin-danin mo ké mo tún ní kí okùn tú mi silệ kí ilệ gbé mi sí ojú ộnà, nnkan náà sì rí bệệ. Bí mo sì tún ti dé ojú ộnà tí mo wo iwájú mi, Agbákò ti dé. Lệyìn eléyìí wàyí, mo múra ìjà, èmi àti òun sì bệrệ sí jà ijâkadi. A jà títí kò sí ẹni tí ó gbé ẹni kan lulệ nínú wa: òógùn bo gbogbo wa lára, ojú mi n pộn kankan, ti òun náà sì n rệ dòdò, ộkankan ibi ti a ti jà sì bệrệ si i dán kooro. Nígbà tí ó pệ ó rệ mí sugbọn kò rẹ òun, mo tú ọwộ mi lára rệ, sugbọn òun dì mộ mi; nígbà tí òun pàápàá si ri i pé ó ti rệ mí jù, ó tú ọwộ ó sì ti ọwộ bọ inú àpò rệ ó fa àdó kan yọ, nígbà tí ó sí gbá á ní àbàrá àdó náà di akèngbè ẹmu kan. Agbákò jókòó ó bệrệ sí í bu ẹmu náà fún mi òun náà sì bệrệ sí í mu. Nígbà tí a mu ẹmu yìí dé ìdajì tí mo simi diệ, ó sọ fún mi pé èyí ti mo mu nì tó, kí a bệrệ sí ìjà wa a bá tún bệrệ sí i. Nígbà tí ó pệ díệ tí a ti n jà mo tú ọwộ mi. mo sá sệyin díẹ mo fa àdá yọ. Ibi tí òun náà sì ti n fa àdá tirệ yọ nínú àkọ mo wá sí ibi ệyìn rệ mo fì gbogbo agbára mi gbé àdá mi mo şâa a 12 mộ ọn ní ìpàkộ şugbon şe ni àdá mi dá sí méjì tí apá kan rệ ta lọ fiiri: Kò tílệ ràn án rárá. Lệyìn náà ni ò yí ojú padà sí mi, ó mú èyí ti o dá sọnu ninu àdá mi, ó sì gba apá kan rệ ti o ku sí ọwộ mi, nígbà tí ó sì fì ẹnu wọn ko ara, a kò rí oju dida rệ mộ, ó dà bí ti àtẹyìnwá. Lệỹìn éyí ni ó tún sọ fún mi pé kí á máa bá ìjà wa lọ. o ti wáá rệ mi ná wàyí şe ni mo n mí hộộ bíi agílítí; sugbọn síbẹ mo n bá ìjà náà lọ mo tún gbé àdá mi mo şa a mộ ọn ní ệgbệ, ki ng sì tóó fa ọwộ mi si ệyin òun pàápàá sá mi ní ọwộ tí mo fi gbé àdá náà, ó gé é sọnu tàdátàdá mo bá ìdí lọ sí ilệ: mo n jẹ aporó ikú. Ibi ti mo ti n ké rora yìí ni Agbákò tún mú ọwộ mi tí ó sọnu ó fi i ko kùkùté tí ó kù, ó sì tu itọ sí ọwộ ó fì ra ộkánkán ibi ti wọn ti pàdé, lộgán ọwộ mi náà ti di ộkan náà bíi ti àtẹyinwá ng kò sì mộ pé nhkankan tilệ şe mi rí. Lệyìn eléyìí ni ó wò mi tí ó sì bú sí ệrín ó tún wí fún mi pé ki á máa bá ìjà wa lọ. Ẹrù wáá bà mí ná wàyí mo wí pé njệ ikú kộ ló n bộ yìí, mo bá ké, mo wi pé: ‘Ará ỉgbó, èrò ộnà, ẹ wáá gbà mí o!’ Láì pệ gbogbo nhkan ti n bẹ nínú Igbó Irúnmaỉệ dé: àwọn iwin péjọ sí apá kan, áwọn ẹranko pé jọ sí apá kan, àwọn ẹyẹ sì pé jọ sí apá kan; sugbọn Agbako kò sọ pé òun rí ẹnikẹni ninu wọn ó fa mí dìdẹ ni ilệ a si n ba ija wa lọ; bí mo ba yi i òun náà a yí mi, bi mo sí jù ú òun náà a jù mí, ìjà náà pộ gidigidi: gbogbo ewéko pa iólộ, gbogbo igbó dá késekése. Nígbà tí ó pệ díệ tí àwọn iwin yìí ti n wò wá, ni mo ri i ti Ộkan nínú wọn rọra tộ mí wá sí ojú ìjà, ó ju ọwộ sí Agbákò ki ó fì mí sílệ Agbákò sì şe bệệ; lệyìn náà ó mú awệ obì kan ó fi í fún mi mo sì jẹ ệ. Bí mo ti jẹ awệ obi yìí tán ni ệmí tuntun sọ sí inú mi, agbára mi tó ti ènìyàn mệrìndínỉógún; mo bá pa guuru sí Agbákò mo di i ní ọrùn mú, nígbà tí mo si fún un ni ọrùn dáadáa ó ké bí ẹran, àwọn iwin sì pariwo; sugbọn nigba ti mo gbiyanju lati gbé e kúrò ni ilệ ki ng dá a ní àdápa òun kò yi ẹsệ padà lójú kan: ó dúró rangbandan. Lệyin èyínì ni òun náà gbìyanịú ki òun gbe ộkan nínú ẹsệ mi de èjìká kí ó sì ju ệpa sí èkejì ki ó fộ mi ni ệyin mộ ilệ, sugbọn òun kò lè şe é: mo dúró gbọnin. Ó kàn mí ní èsệ kò dùn mí, ó ta mi ní ìpá kò rí mi gbe şe; gbogbo ara rệ gbóná láti òke dé isalệ, èémí imú rẹ sì dà bí ìjì lile. Lệyìn eléyìí ó wáá dáná sí mi lójú, ó fì hàn mí pé Agbákò ni òun í şe: ó fi ẹsệ lu ilệ, ilẹ sì là ni abệ ẹsệ wa ó gbé àti èmi àti òun mi. “Nìgbà ti mo dé inú ilệ lộhùn-ún inu ile kan ni mo bá ara mi 13 ng kò si rí Àgbako mộ. Titi mo tìlệ fì ti ìgbệ yìí dé ng ko fi oju mi kàn án afi ọjộ ti a n lọ sí Òkè Lángbòdó ni mo tun ri i (ẹ ó maa gbộ nípa èyínì niwaju) sugbọn ohun ti ojú mi rí ninu ìlệ kí ng tóó lè jáde, ng kò ni í gbàgbé láyé yìí bí mo si dé ộrun ng maa rántí rệ pệlú. “Inu ilé tí mo wà náà tobi díệ, wọn sì fi imí ẹlẹbọtọ pa ilệ rệ àti ệgbệ ògiri pệlú, şugbon ìbọn ni wộn tò ti wộn fi şe àjà rệ. Kò sí íèrèsé kò sì sí ilệkùn nínú ilé yìí bệệ ni ibệ sì mộlệ kedere. Ibi ti ìmọlệ náà ti n wá kò yé mi. Nígbà tí mo dé ibẹ àárín ìnú ilé gan-an ni mo wà, bí mo si ti dúró tì mo n wò yika ni mo dédé ri i ti ogiri mẹrẹẹrin ilé náà n bộ ní ộdộ mi, tì ilé sì tubộ n kere ti o. si dà bí ẹni pé àwọn ogiri náà n fệệ fun mi pa sí àárín: ệru bà mí, bi ó ti ku diệ ki wộn kàn mi lara ni wọn tun pada sệyìn wộn lọ sí ipò wọn, ilé sì tún dà bí ti àtijộ. Bí àwọn ògìrì náà ti pada dé ípò wọn ti ọkan mi bẹrệ sí í balệ ni ibọn ti ó wà ni òkè àjà bệrệ si i yìn, ilé si bệrệ si imì bí ẹni pé mo máa şubu: hílàhílo ba mi gệgệ bí ộrộ Egbere; eleyìí mú kí ng ta gèégèé, mo şubu mo sì dá ọwộ ti ilệ, èyí náà ni mo şe ti mo ri i ti oju mi fộ tí àwọn ẹni kan bệrệ si i fi ọwộ tộ mi: ọwộ wọn tutu nini. Nigbà ti ó pệ díệ wộn bẹrệ sí i jó yi mi ká, wộn si n pa atệ le mi lórí, mo si n gbộ ìró ẹsệ wọn lemộ-lemộ bi ẹsệ ọgộrùn-un ènìyàn. Wọn kò şe eléyìí pệ ju bệệ lọ nigba tỉ wộn gbé mỉ ti wộn n sọ mi soke ti wọn tun n hán mi. Kò si pẹ pupọ náà ni wộn fi ẹsẹ mi lé ilệ ti wọn sì bệrệ sì i tu mi lâşo, wọn n fi aş<? miiran wộ mí, wọn sì ố rệrìn-ín bi wộn tì n şe bệệ. Nígbà tí ó şe ni ẹnì kan fi ọwộ ra mí lójú ojú mi sì là, sugbọn nigbà tí mo wò yika ng ko ri ẹnì kan—mo bá ara mi lórí àga nlá kan mo tobì pupộ ìyệ sì bò mí lára. Bí mo ti tóbi tó nì, kì í şe gbogbo ara mi ló tóbi sí i: apá mi kò yipada ẹsệ mi ko gùn si i bệệ ni kò sì tóbi si í, sugbọn ikùn mi tóbi ní ìwộn ìgbà méjiỉá orí mi sì tóbi ni ìwộn ìgbà mệrindinlogun. Ọrùn mi kò tóbi púpộ sugbộn o gun rekoja. Ẹrín pa mi nỉgba mo ri ara mi, mo kuku rọra jókòó, ng kò dide nitorí ệru n bà mí boya ẹsệ mi ko ni lè gbé ikun mi, nitori bi mo ti jókòó ni ori mi n pa mi lệru ọrùn mi kò lágbắra gbé e. Nigbà tí ó pệ ebi bệrệ si i pa mí, bi mo sì ti 11 ronú ộnà ti mo lè gbà ri ounjẹ jẹ ni mo wo iwaju ti mo ri àkàst' ệkọ meji pẹlu ọbệ ẹran. Bí mo sì ti n súnmộ ọn ki ng baà máa jẹun ni mo ri i ti ikun mi ko fún mi láye àti dé ibệ: ó ti gba gbogbo ilé. Ibi ti mo ti bệrệ si i wa aye àti le de ibi ounjẹ yìí ni 14 mo dédé ri i tí ounje náà pàápàá n bộ lộdộ mi, láìpệ ó dé ibi ti ọwộ mi ti lè tó ó, bi mo sì ti bụ okele kan ti mo n ba a lọ si ẹnu mo ri i pé ọwộ mi ko tó ẹnu mộ, ọrùn mi ti gùn jù ó da bi ọrùn ẹyẹ àkộ eegun ibệ si le bí òkuta kò şee tệ sí ìsalệ. Ẹni tí ó bá fệệ rệrìn-ín ki ó wáa wò mi níbi ti mo ti n gbìyàrỹú àti fi ounjẹ sí ẹnu yìí: ìgbà tì ó ba kù diẹ ki òkèlè kan mi lete apá kò ní lè lọ mộ, ìgba tí mo bá sỉ n gbiyanju ki ng fì agbára ti ounjẹ sí ộhun epo a bệrệ si i sàn si mi lộwộ, ọrùn mi a si kún fún èérún ệkọ. “Wò mí, ộrệ mi, ệmí ti kò bá jệ ata ệmí kékeré ni; mo gbádùn oúnjẹ púpộ ng kò lè fi ara da ebi; èyínì náà sì jẹ ki àwọn ẹlomỉràn máa pe mi ni ‘Akàrà-oògùn aba-olóunjẹ-kú’. Oríkì mi yìí yóò fi hàn ộ bí ọkàn mi ti n fệệ jẹ ounjẹ yìí tó, ibi ti mo sì ti n sa ipá mi ni mo ri igi kékeré pẹlẹbẹ kan báyì fa lệbàá ộdộ mi, mo rọra mú igi náà mo ti ỉ bọ inú ệkọ mo n fi igi gbé ounjẹ lọ sí ẹnu. Èyí tí igi yìí gbé ju ìba tí ẹnu mi lè gbá lọ nítorí ẹnu mí ko tóbi ju ti atijộ; ìgbà tí ệkọ nlá yìí sì bộ sínú ètè mi tí ó kéré, ệkọ yọ di mi lệnu, ìbì tí mo si ti n şe aáyan àti tètè jẹ ti ínú tán kí ng baà rí àyè jẹ ti òde, ti òde bộ silệ lệnu mi. Bệệ ni mo şe títí tí ng kò rí àyè jẹun dáadáa. “Láti ìgbà ti mo ti bệrệ si í gbìyànjú àti jẹun yìí ni mo ti n gbộ ti àwọn kan ồ rệrìn-ín lệbàá ộdộ mi sugbón ng kò rí wọn. Nígbà tí ó sì pệ, ti mo ti sa ipá mi ti ng kò lè jẹ nnkan kan mo ké mo sì wí pé: ‘Ẹyin ti ẹ n rệrìn-ín níbệ, ẹ jộwó nitori Ọlộrun, bi o bá şe èyin lẹ sọ mí di bayìí, ẹ má sàìyí mi padà sí bí mo ti wà rí o. Aìmộ ló jệ kí ng bá Agbákò jà, láéỉáé ng kò sì ní dán irú nnkan bệệ wò mộ; bí mo bá gbúròó Agbákò ni ọjộ mìíràn ng ó mọ kí ng tètè bá ẹsệ mi sộrộ ki ng máa fi orí rún inú igbó lọ. Ẹ jộwộ ẹ gbàa mi o. “Nígbà ti mo wí baýìí tán wọn kò tún sộrộ mộ; nigbà tí ó sì pệ díệ ikun mi bệrệ sí í kúrú, láipệ ohun gbogbo padà bộ sípò mo sì di bíi tí àtijộ. Láti ìgbà tí mo ti padà di bí mo ti wà rí ng ko tun gbúròó àwọn iwin wộnyi mộ sugbọn ilé yìí kò yéé máa şe bi í ti í şe bệệ ni ng kò kứkú rí ộnà jáde. Nígbà tí ó pệ ti ilệ n sú lọ ni mo rí i tí ògiri ilé náà là si méji ti obinrin arẹwa kan si wọle àti ọpọlọpọ àwọn ọmọbinrin pệlu rẹ: wộn dára ju iyun lọ. Bí mo ti ri wọn ệru bà mi mo si doju bolệ. Sugbọn obinrỉn náà tộ mí wá o si wi pé: 15 “Akara-oogun, iwọ mộ pé bí ewele ti n bẹ ní inú ayé bệệ ni ộrộ n bẹ; bí ộrộ ti n bẹ ni inú ayé bệẹ ni eşeku n bẹ; bí èạèkú ti n bẹ ni inú ayé bệệ ni egbére n bẹ; bi egbére si ti n bẹ pẹlu bệệ ni àwọn oku n bẹ. Awọn iwin ati ẹbọra wộnyí ni wộn pa ara pọ ti wộn si di gbogbo irunmọlệ ti n bẹ ni inu aye, ộkan ninu wọn ni èmi i şe, Iranlộwộ sì ni orúkọ mí. Emi fẹràn Ợlọrun Oun náà si fẹran mi: kò si ohun ti mo beere ti Oun kò şe fun mi ri, ko si sí iạẹ ti Oun rán mi ti èmi kò lọ. Ệệmệta ni mo n yi aye po loojộ láti máa ki àwọn ộrệ Ọlọrun àti láti máa bá wọn şe ohun ti wọn ba n şe; èyí ti ó bá íệràn Ẹlệdàá mi kékéré èmi a şe kekere fún un; èyí tí ó bá sì fé Ẹ púpộ èmì a şe pupộ fún un; èyi ti o ba bikita fun Ẹlẹdàá mi emi a bìkita fún un; èyi ti ko ba sỉ ka A sí èmi a şaika oluwarệ sí; nìtori ẹni ti o ba gbin rere, rere ni yóò ka, ẹni ti ó bá si gbin ìkà, ìkà ni yóò ká; olódodo kò ní sàìjèrè òdodo, elékèé ko si ni şâijere eke; bi o sì tilệ dà ti ayé tun yịpadà, tó bệệ ti adíẹ n hu eyin ti igi ộpẹ si n so agbọn, Ọlọrun kò ní sàìsan an fủn olukuluku bi isệ rẹ ba ti rí. Njệ, iwọ, Akara-oogun, díde ki 0 tẹlé mi, ohun-elo ni iwọ jệ fun Ẹỉệđàá rẹ. “Nígbà tí ó wí bayii tán mo dide mo si tệlé e a si jade ninu ílé yìí a bộ sinu igbó kan báyìí à n rin lọ a kọjá koto, a kọja gegele; a fa ni abệ ìtí a si kọja ninu irà; nigbà tí ó pệ şâi, a dé ibì kan bayií ti ộnà meji ti pàdé, nibẹ ni o si ti duro ti o fi ộnà kan han mi o wi pe: ‘Maa lọ ki o fiye si ohun ti i^vọ yoo ri ni ilu ni, má şe bẹru ma si şe jẹ ki àyà fo ộ, Iranlowo úi orukọ mi, ng ko ni fi ộ silẹ titi aye.’ “Lệyìn tí ó wi báyìí tán mo fi ori lé ộnà náà òun náà sì bá tirệ lọ. Nigbà ti mo rin diệ mo dé ìlú kan. Títj mo fì rin látì ẹnu ìbodé ilu yii dé àarín ọjà (èyí tí ó tó ìséịú mệwàá) ng kò gbộ ohùn kan mo n rí ènìyàn sáá nỉ, bí mo bá sì kí wọn wọn a sọrộ si imú ộrộ wọn kò sí ní yé mi. Nigbà ti mo dé ọjà wọn mo dúró sí ệgbệ igi kan báyìí, mo n wo ìran. “Ohun ti o ya mi lệnu jù nìnu ọjà yìí ni pé ộpộlọpộ àwọn ọmọdé ni ó kú sínú rè tì kò sì sí ẹni ti ó gbìyànịú lati sin wọn, gbogbo òkú rí bệrẹbệrẹ, gbogbo ibẹ ứ rùn şuu; eşinşin n kùn vvộnyìn. Bí mo ti duro diệ nì mo ri i ti ọmọbinrin kan tộ mí wá ti ó sì kí mi. Inú mi dun mo si da a lohun dáadáa, mo rò fun un pẹlú bí ó ti jẹ ohun ìyalệnu fủn mi ti ẹnikệni ko sộíộ nínú àwọn ará ọjà yìí ti ó jệ pé kikun ni gbogbo wọn n kun, àti bi mo tí kí 16 ộpộlọpộ àwọn ti mo bá pàdé ti ẹni kan kò dá mi lóhừn kan. “Nigbà ti mo parí ộrộ mí tán ó wò mí ó sì fa ojú ro ó bệrệ sí ộrộ i sọ ó wi pé: “ ‘Iwàpệlệ ni orúkọ mi Èèmộ si ni orukọ ìlú yìí: ìlú ìyà àti ệgbin ni; ìlú wọbia àti irira; ilú ojúkòkòrò àtí òle; ìlú ìjà àti asộ; ílú ikú àti àrùn—ìlú ẹlệsệ pátápátá gbầà ni. Ní àkókò igbà kạn rí, àwọn ara ilu yìí dá ệsệ buburu kan—ệsệ náà buru gidigidi: tó bệệ ti òòrùn kò ràn ní odidi OŞU mệfà, tí òsùpá kò sì yọ ní ọdún mẹta gbáko. Tí òjò kộ tí kò rộ mộ; tí àgbàdo kộ ti kò yọ ọmọ; işu kộ işu kò ta; ộgệdệ kộ ộgệdệ kò gbò: ohun gbogbo di rúdurùdu. Nígbà tí ó sì tún şe nkộ, àánú àwọn ará iìlú yìí şe Ọlọrun, o ránti pé isệ ọwọ Oun ni wộn n şe, o dárí ẹsệ wọn ji wộn, sugbọn o kilọ fún wọn ki wọn ki ó má şe bệệ mộ: ohun gbogbo sì tun di daradara. Sugbọn lệyìn ìgbà tì wộn tún ri jẹ ti wọn tun ri mu tán, wộn gbàgbé Ẹni tí o dá wọn: wộn n rin irin ti ó wu wộn i rin, wộn n şe ohun ti o wù wộn í şe. Sugbộn Ẹlệdàá wọn rí wọn láti ộrun wá, nitori isệ gbogbo ti èniyan bá n şe ni Ọlọrun n rí, èrò gbogbo ti ó bá bá sì wà ninu ni Ọlọrun mộ—kò sí ohun kan ti ó pa mộ lójú Ọlọrun. Bệệ ni o rán àwọn ìránsệ Rẹ wá, lati bẹ aisedé-dé ìlú ệjệ náà wò, àwộ ènìyàn ni wộn wá wộn sì wộ si ilé mì. Mo kẹ wọn mo gẹ wọn, mo gbà wộn tọwọtẹsệ, mo şe itoju wọn bí ipá mi ti mọ. Wọn ko pẹ púpộ lộdọ mi, ti wộn fì jísẹ ti Ọba Ọrun rán wọn—wọn sọ àwọn Olugbé ìlú yìí di odi wọn si sọ olukuluku wọn di afọjú, ìlú náà di iíìbu titi ayé—sugbọn Ọlọrun dá mi sí. Bí mo si ti ri ọ lónìí, ng ko fẹ ki o lọ mọ, mo fẹ ki o máa gbé ilé mi, ki ng máa sộrộ si ọ, kí iwọ náà sì máa sọ si mi, nitori ẹgbệ aarin ni aarin i tộ, ẹgbệ eégún ni eégún í lé; ẹgbệ ẹja ni ẹja i wệ tộ lódò: ẹgbệ mi ni ìwọ í şe.” “Lẹhin ti ó parí ộrộ rệ mo wi fun un pé bí ó ti wí gan-an ni mo máa şe nítori ti irìnkiri ti sú mi, şugbon mo béèrè àyè ki ó jệ ki ng duro ki ng woran diệ ninu oịà yii ki o too di pé a ba ilé rệ lọ. Igbà ti ó tóó parí ộrộ rệ tán ni mo tóó mộ pé afọjú ni gbogbo wọn, ohun tí kò jệ kí ng kộ mó ní pé kedere ni ojú olúkúlùkù wọn la silệ bí ẹni pé wộn n ríran, ng kò mộ pé atannije oju ni wọn n gbé kiri. Ộpộlọpộ nnkan ni ojú mi rí ní ọjà yìí sugbọn ng kò ní lè so gbogbo wọn tán nisisiyi ng ó maa sọ ộ di ọjọ mìíràn, sibệsíbệ şââ ng ó sọ ninu wọn fún ọ kí ó má baà dà bí ẹní pé mo fo èyínì 17 kọjá pátápátá: “Ohuh ti mo kộ ri ni ọkùnrin arọ kan báyìí tí ó ố fì ộpá rìn, ọkùnrin náà ya arọ púpộ a máa fò mộ ộpá rệ bi o bá ti n lọ; bi ó ti n fò bộ ó kọjá lódộ mi ó sí lọ sí ibi ộgộdộ kan báyìí, bi ó ti kù díệ ó dé ibệ mo ké si i pé ibi tí ó n bá lọ ki i şe ọna sugbọn kò dá mi lóhùn, nigba ti ó sì dé ibệ o fò sìnu omi ògọdộ yìí, gbogbo ara rệ kun fún onii àánú rệ sí şe mí; sugbọn dipo ki ọkunrin yìí fa ojú ro şe ni mo ri i ti ó n rệrin-ín ó sì kuro ninu ộgộdộ ó bệrệ si i fồ mộ igi káà kiri. Kò fò ju ệệmệta lọ nigba ti o fo lu obinrin kan. Inu bí obinrin náà, ọwộ ti ó sì gbé ti ó ni ki oun lu ẹni ti ó fo lu oun, ẹni ẹlệni ni o lù, onitọhún bá binu, igbà tí oun náà sì ní kí oun gbệsan, ộtộ ni ẹni ti ó tún fi ìyà jẹ. Láipệ ìjà dé gbogbo ará ọjá sì bệrệ sí i lu ara wọn: ibi ti wộn ti n sá ká yìí ộpộlọpộ ọmọ ni o bộ lu ilệ lệyìn iya wọn, orí àwọn ọmọ wọnyi si ni àwọn oníjà ti n sá kiri. Ẹakán tiáà ni àwọn arugbó tí wọn kò lagbara ju bệệ lọ, bi wộn bá ti subú sílệ wọn ko ni lè dide ori won si ni gbogbo ènìyàn yóó maa gbà kọjá. ìgbà mìíràn ti ọmọ ẹlomíràn ba bộ sílệ ni ibi ijà ti o bá sì ni ki òun tun gbé e ní ilệ, dipo ọmọ rệ a gbé ọmọ ọlộmọ, òmíràn pệlú a gbé òkú ọmọ dipo ààyè: nỉtori Ọlộrun tí bínú sí wọn. “Ohun mìíran ti mo tún kíyè sí ni pé ộpộlọpộ ni ó wọ òdì asọ: òmírấn a kọ oju agbádà sí ệyìn, ẹlòmíràn ninu àwọn obinrin a fì inu gelè sí ìta—asọ gbogbo wọn n dán fún èérí ó dà bí àpò ọdẹ. Ọpộlọpộ nnkan ni ojú mi tun rí ní ọjà yìí sugbọn wọn ti pộ ju ohun tí èmi ìbá máa sọ nisisiyi. Nìgbà ti mo ti dúró díệ tí ojú mi si ti ri pupộ ni mo ti ba ọmọbinrin yìí lọ sí ìlé rẹ: a si bệrệ sí í gbé “Igbà púpộ ni mo máa n lọ sí ilé ẹjó wọn, ìgbà mìíràn tí ẹnì kan bá sì sệ tí wộn ba n fệệ fi ìyà jẹ oluwarệ, ọlộpàá a şina a di olóyè mu kì o sì tóó mộ pé ijoye ni a ti gbá a ni etí léraléra, ìgbà mìíràn tí ọba bá si n fệ ệ gun ẹsin orí màỉúù ni i bộ lé, bệệ ni niikan wọn gbogbo lọ ti ó rí jágbajágba réderède. “Láti ọjộ tí mo ti dé ìlú yìí, iyàrá kan wà nínú ilé tí mo n gbé èyí ti ọmọbinrin ti mo n bá gbé kò jé ki ng wộ: nígba ti mo ti sệsệ dé ibẹ ni ó ti wí fún mi pé ng kò gbọdọ wọ inú rệ níwộn igbà ti òun bá sì wa láàye, sugbọn bi òun bá kú mo lè şe bi ó bá ti wù mí nítori gbogbo ilé náá yóò jệ tèmi. “Emi àti obìnrin náà fệràn ara wa púpộ, ifẹ náà si pọ to bẹẹ ti 18 mo fi bẹrẹ si i pa ero ati fi i şe aya, àkóko ti mo si n ronú báyìí náà nỉ àìsàn kan gbé e sanlệ orí àìsàn náà ló sỉ kú lé. “Ng kò ni èrò pé ọmọbínrin yìí yóò kú sáájú mi, nỉtori mo dàgbà jù ú lọ dáadáa, ìgbà ti ó kú yìí ni mo tóó wáa mộ pé, atỉ ọmọdé ni, ati àgba ni, kò sí ẹni tí ó bộ ỉọwộ ikú. Lẹyin iku rệ mo sọkun oju mi fẹrẹ fọ mo gbagbe pe ẹkún—sísun ki i mú òkú padà ìjànbá ni i kó bá àwọn ara íyókù, bi ẹỉệkún sun ẹkún titi bi olósèé pa òsé rẹ titi, ẹni ti ó lọ ko ni şe aláìlọ. “Nígbà tỉ obínrìn yu ti kú tán ni mo ti bệrệ sí í wa ộnà àti sa kúrò ni ilu yìí, ibi ti mo si ti jókòố ni ọjộ kan ti mo n ronu bi ng o ti şe ni ọkan mi tỉ sọ si iyàrá ti ọmọbìnrin náà ti pa lásẹ pé ng ko gbọdọ wộ. Mo dide ni ỉỉẹ, mo wọ ệwù mi, mo múra o di ỉbi iyàrá yìí mo n ĩệệ wo ohun ti o wa ní inú rệ. Ẹrù kộ bà mí nigba ti mo n fệệ şi ilệkùn náà, sugbọn nigba ti mo rantí ộpộlọpộ ohun ti oju mi ţi rí sệyìn, mo nỉ afi dandan bi mo şi i, ohun ti ó ba lè ti ibệ dé kí ó dé: mo ba ma şi i o. Wiwọlé ti mo wọlé inú iyàrá mi ni ilé ni mo bá ara mi, nígbà ti mo si wo ilẹ yíkà, mo rí ỉbọn mi tỉ ó ti sọnu si ibi ti èmi àti Agbakò ti n jà; mo rí àpò ộdẹ mi àtỉ àwọn nnkan bệệ bệệ tỉ wọn ti sọnù si Igbó Irúnmọlẹ, nígbà ti mo si wo kộrộ iyàrá mỉ mo bá àpò owó kan. Bệệ ni mo ná owó yìí fun igbadun ara mi, mo je mo mu mo si dá aşo bora. Bệệ nỉ ìtàn igbà èkínní mi ni igbó burúkú nỉ pari. Mo fẹ ki o bá mi wá ounjẹ diẹ ki ng jẹ nitori ebỉ de, ígbà ti mo bá jẹun tán nỉ ng óò gbé ẹnu lé ìtàn ti ìgbà ệệkẹịì itan èyínnì yóó si dun ju èyí lọ”. Báyìí ni ọkunrín náà sọ ohun ti oju rệ ri ni ígbà ékínní tỉ ó lọ sỉ Igbo Irúnmọlệ, lệyín ti ó si pari ítan náà mo wá oúnjẹ a si jẹ, nígbà ti mo si ri i pé ilẹ n ŞU lọ mo wi íún un ki ó lọ ni ti ọjọ náà, bỉ ilẹ ọjộ kejí bá mộ ki o tun padà wá, lẹyin èyìní mo sin in si ộnà a si ki ara wa “o dọla.” 19 3 ìgbà ekeji Àkàrà-oògùn nínú Igbó Irúnmalẹ Nigbà ti ọkùnrin yíi lọ tan ti mo pada de ilé, mo pe àwọn aládùugbò mi jọ, mo pe ộrệ àti ojúlùmộ mi mo si pe àwọn ibátan mi pệlú mo ro gbogbo nnkan wộnyi fún wọn. Ẹnu yà wọn gidigidi gbogbo wọn si fi ohun si i pé ki àwọn ji wa si ilé mi lówùúrộ ọjộ keji ki ọkunrin náà tóó dé, ki àwọn ba lè gbộ ỉtan ti ọkunrin náà yóò tún sọ, nitori ìròyìn temi kò ni lè tó àfojúbà tiwọn. Lóòótộ bi ilệ ti h mọ hàì ni ọjộ keji ni wộn dé, nígbà ti ọkùnrin náà pàapàá si fi maa wọ ilé, ilé mi ti kún kò gba ẹsệ mọ. Ki ilệ tóó mộ ni mo ti pàsẹ ki àwọn ọmọ-ộdộ mi şe itộjú oúnjẹ, ki ó si tóó di pé ọkùnrin náà bệrẹ ìtàn rệ, mo gbé agbộn ệkọ mệrin silệ fún àwọn àlejò wộnyí mo si wa ẹran si àwo fún wọn. Olúkúlùkù jẹ o yo ó si mu omi. Lệyìn èyini ni ọkuììrin náà dide ti ó bệrệ si ọrọ i sọ ó wi báỳii pé: “Inú mi dùn láti ri ẹyin ộrệ mi ti ẹ jókòó wộnyi—lộmọdé, lágbà, lộkùnrin, lóbìnrin. Bi kò bá si irú ifệ ti ẹ ni sí ộrệ mi yìí, ng kò ni şe báyìí ri yin. Nigbà ti mo wá si ìhín lánàá ng kò bá yin ộrệ mi yìí nìkan ni mo bá. o ki mi, ó şe itộjú mi dáadáa, o si hu iwà ọniọlúwàbí si mi, àdúrà mi pệlú si ni pé, ki Ọlộrun máà jệ ki irú iwà báyii tán láàrín àwa ènìyàn dúdú láéláé. “Láise-àní-àní, ộrệ mi yóó ti sọ itàn fún yín nipa àwọn òbí mi àti nipa ohun ti ojú mi ri ni ìgbà èkínni ti mo lọ si Igbó Irúnmalệ. Mo si rò pè bí a kò bá ni purộ, ẹnikệni ti ó bá gbộ ìtàn wọnnì kò ni sàìrò pé ng kò tún ní jệ da àbá àti şe ọdẹ mộ. Sugbọn, bệệ kộ,. mo şe ọdẹ, nitori ìsệ ti ènìyan bá kộ ni i şe, ọjà tì ènìyah bá mộ ni si i tà, bệệ ni kò ni dára ki ng dédé fì isệ yìí sìlệ lộsàn-án gangan, ki ng si di ộmộlé tàbí agbệgi. Dájúdájú pệlú, bi ẹ bá tilệ gbộ pé mo tún lọ si igbó ọdẹ, ẹ kò ni jệ rò pé mo jệ bá inú Igbó Ifunmalệ lọ. Sugbộn, mo fệệ sọ fún yín, ibệ ni mo bá lọ. Ẹni tí ó 20 şe ohun ti ẹni kan kò şe ri, ojú olứwarệ náà yóò ri nììkan ti ẹni kan ko ri ri, kó sí ọdẹ ti X máá lọ sínú Igbó Iíunmalệ leíaléra bi èmi ti n lọ ni, ko si si ọdẹ ti iya jẹ bi emi, oju mi ri nnkan, bi ó si ti yẹ kí ó şe mi náà ni éyínì, nitori ộrộ òwe àwọn àgbà kò ni sàìsẹ ti ó wi pé, ‘Ikú ogun ni i pa akikanju, iku odo ni i pa òmùwệ, ikú obìnrin ni i pa àgbèrè, òwò ti àdá bá mộ ni i ká àdá lệyín, ohun ti a bá jẹ ni i yo ni’—ki ọlộrun máà jẹ ki ohun ti ẹ bá jẹ pa yin o. “Nigbà ti ó di ọdún kan gbáko ti mo ti pada ti igbệ èkínní ti mo lọ dé, ni mo tún he ìbọn mi ni òru ọjộ kan báyìí, ti mo gbé àpò ọdẹ mi, ti mo tún fi ori lé ộnà Igbó Irúnmalệ, mo ồ íệệ lọ şe ọdẹ. Nigba ti mo dide kúrò ni ilé mo tilẹ şe bi ilệ n fệệ mộ ni, àsé ộgànjọ òru ni mo dide, Òsùpá àrànmộjù ló jệ ki ó dà bí ẹni ilệ ố mọ, nígbà ti ó si fi máa di pé a n rí ilà ọwộ wákàti méjì péré ló kù ki ng dé ibi ti mo n lọ. Ọtộ ni ộnà ibi ti mo gbà wọ Igbó Irúnmalẹ ni lilọ mi ti eléyìí, ng kò fệệ gba ibi ti işââju mọ, ki ó má baà dà bí*ẹni pé èmi ni mo n fì ọwọ mi fa ộran ti mo n bá nnkankínkàn pàdé, ti mo lí gbé jẹbẹtẹ lé ara mi lộwộ. “Mo dé ộhún ni dédé idákọmu, wéré mo si ti yára dá iná mo sun işu ewùrà jẹ. Nigbà ti mo jẹun tán mo ki ìkòkò mi bọ ẹnu' mo sá ỉná si i, mo bệrệ si i gbádun ara mi ara mi si yá gágá. Nígbà tí ó pệ díệ mo pa ina ìkòkò mi mo si fì ìkòkò náà sínú àpò, nigbà ti mo si gbé ojú wo àgbègbè ibi ti mo wà mo ri igi obi méjì, ộkan kò ni èso sugbọn èkejì ni, mo si ká èso rệ náà, ó jệ páádi mệta, nígbà ti mo là wộn gbogbo ọmọ obi ti mo bá jệ mệwàá. Mo mu ộkan ti ó tobi ju ninu wọn mo bó o, ó jệ ajốòópá, mo si paá ó ni awệ mệrin. Nigba ti ó si ti jệ pé ỉríkobi bệệ dára fún pipa bọ ibọn, mo gbé ibọn mi ti mo fi obi yii bọ ọ, súgbọn nigbá ti mo da obi náà kò fọ rere, sé bi yóò bá fọ rere, ó yẹ ki awệ méji da ojú dé ki méjì şi ojú si? Sugbọn kò ri bệệ fún òun—igbà mìíràn mệta a da ojú dé ộkan a şi ojú si, ìgbà mìíràn ệwệ, mệrệệrin a da òjú dé, ộràn obi naa ko tilệ yé mi, nigbà ti mo si dà á fún ộpộlọpộ ìgbà ti kò fọ rere, mo tikara mi şi ojú méjì si òkè mo da ojú méjì dé mo wi pé, ‘Ọwộ ara ẹni ni a íì i tụn ộràn ara ẹni şe ojare bi iwọ obi yíí kò bá fọ rere ng ó fọ rere fún ọ.’ Lệyìn ti mo şe bệệ tán mo gbé ibọn mi ó di igbó ẹran. “Dídìde ti mo dide, ẹsệ òsi ni mo fì kọ, ẹsệ ìyá mi ni, ìgbàkígbà ti mo bá ti fi ẹsệ náà kọ si nhkan kan, nnkan náà kó ni dára. Eléyìí bà mi lệrù díệ, ibi ti mo si ti dúró ti mo bệrệ si i ronú 21 nipa ẹsệ burúkú ti mo kọ yii ni ẹyẹ òwìwí kan fò kọjá ti o si fi ìyệ gbá mi lójù, bệệ nỉ àmi burúkú pátápátá gbáà ni. Mo dúrò tó işţju mệwàá lojú kan ti mo n ronú àpẹẹrẹ búburú wộnyí, ni ikẹyin şââ mo gbé ikú ta mo ni, ‘Hawù o, şe ènìyàii ki i kú lệệmẹịi’. Bi ikú bá pa mi màá máa lọ.’ Mo tẹ ori mộ inú igbó yii mo n wá ẹranko kiri. Nigbà ti ó pệ náà, mo ri ẹranko àgbọnrin ni. Ibi idi ni àgbộnnn náà kọ si mỉ, mo si dúró bi ẹni pẹ ki o kọ ori si mi şugbpn kò şe bệệ, níkẹyìn mo yin ibọn lù ú ibọn mi si ba a ní idi sugbọn kò pa á, ó ki iré mộ ilệ ó n sa wọnkuwọnku lọ emi náà si mú àti àdá ati ibọn mi mo sa tệỉé e. Mo sa titi ng kè bá a, nigbà ti ó si pẹ díẹ mo ri i ó sa wọ iho inú àpáta nlá kan báyìí èmi náa si wọ ỉbẹ ti i. ‘inú àpata náà tobỉ ó si sókùnkùn dudu, ỉáti ìgbà ti mo si tỉ wọ inú rệ ni ng ko si ti ri ẹranko nặà dáadáa mộ, iró ẹsệ rẹ ni mo ií tệỉé. Nigba ti mo tiỉệ dé ibi kan ng kò rỉ ẹranko náà mọ rara bẹẹ ni ng kò si gbộ ìró ẹsệ rệ. o yà mí lệnu bi ó ti şe rin ni àárín náà mo si bẹrẹ si i wá a kiri. Ibi ti mo ti ii şe èyí ni mo dédé ri i ti ẹnikan di mi ni ọwộ ộtún mú ti ó si lộ mỉ ni apa sệyìn ti Q gbá mỉ nỉ eti. Ọwộ ẹni náà mú háíháí, bi mo sỉ ti á gbìyànịú àti gba ara mi ỉộwộ rệ.ó fi ọwọ òsì di mi ní ọrùn mú ó íun un daindain ó si n ti mi lọ gệệgệẹ on n gbá mi létí bi ó ti n lọ. Nigba ti ó pệ ti ìyà wồnyí dùn mi mo bẹrẹ si i ké wi pệ, ‘Jộwộ fi mí silẹ ng ko ni pa àgbọnrín rẹ mộ! ‘Jộwộ fì mi sỉlẹ ng kò ni pa agbộnrín rẹ mộ! àti bệệ bẹẹ lọ. Şugbon kò dá mỉ lòhùn ó sáà n ti mi lọ ó si fi fi ìyà jẹ mi bi ó ti n lọ. Igbà miiran a já mi léèékán, ìgbà mííràn a kàn mỉ nỉ ìkó, kò si ohun ti ko fì ọjú mỉ rỉ bệệ ni ng kò tilệ kúkú ri i nitori inú òkùnkùn biribiri ni à n lọ, Nigba ti ó pệ diệ a ja si gbangba. ìgba yii ni mo tóó wáá ri ọkùnrỉn náà, kò ga púpộ ó si nỉ ikể nlá kan lệyìn, ipệ nỉ ó bò ó ni ara—ara rệ dà bí ara ẹja. o ni apá méji ẹsẹ meji àtỉ ojú meji bii tỉ ènìyàn, sugbọn ó nìru kékeré kan ni idi ojú rệ si tóbi púpộ, ộkộộkan tổ ti ènìyaìì mẹíà—ộ n pupa bi ẹyin iná. Nigbà ti a já sỉ gbangba tán ố sọ fụn riupể kỉ ng bệrệ ki ng si fi ọwộ mỉ ti orunkun, mo si şe bệệ. Igbà tỉ ó mọ pé mo şe bệệ tan ó bộ le mi lệyìn ổ si ta mi ni ìpá ó ni ki ng máa gbé òun ká bi ẹsin. Bi mo fệ bi mo kộ ni mo bệrẹ si i şe eléyìi pệlú. Mo fệ ki ẹ mo pé ó ti gba ỉbọn mỉ pàápàá lọwộ mi ki a tốó ti inu ỉhò jade, igbà ti ó si fi wa lórí mi ti ó n gùn mi ká wộnyi ọwộ rẹ ni ibọn mi wa. 22 “Inú pápá ni ibi gbahgba ti a já si yii ibệ sỉ ni iya ti jẹ mi jù. Ki ò tóó di pé ó gùn mỉ lệyìn ni o ti sệ ộpộlộpộ pàsán ti ó kó wọn lộwộ, ìgbà ti ó si ti ta mi ni ipá ti á ti fi ibi ti ng ó maa ba lọ hàn mi ti mo si ti n lọ ni o ti bệrệ si i rệrìn-ín ti ó si n da itọ ẹnu rẹ ỉé mi lòrí, igbà ti ó bá rệ mi díệ ti mo bá gbé ệyìn sókè diẹ a kó pâşân bò mi emỉ a si tún ki iré mộlệ èmi a máa sá ỉọ, igba mìíràn a sọ fún mi pé ki ng máa yán bi ẹsin, igba ti mo bá si n ke ti ohun mi kò bá ba ti eşin mu, a gba mi nỉ eti léraléra, ỉgbà mìíràn a ni ki ng máa sọ òun sókè bi ẹsin, ộràn dandan si ni ki ng şe bệệ bi ng kò şe bệệ a kó patiẹ bó mi. Ibi ti mo ti n gbé e ká yìí ni a ti dé ibi kan ti ihò iílá kan báyìí wà ibệ ni ó si ti sộkaỉệ lệyìn mi ti ó mú okùn nlá kan ti ó fi dè mi ni apá méjèèjì sẹyìn, nigbà ti ó si şe bẹẹ tan ó wọ ỉnu iho náà lọ ó mu ẹwọn iílá kan jáde ó si ki i bọ mf lộrun, kò fún un mộ mi púpộ sugbọn ó dệ ệ to ibi ti mo lè rí àyè maá mỉ dáradára, lệyìn eléyìínì nỉ ó so ệwọn náà mọ igi nlá kan ó si tun pada wọ inú ihò náà lọ—àsé ilé ọkunrín náà ni èynnì. “Ó tó dédé agogo méjì ki á tóó de ile rệ yU, nigbà ti mo si ri i pé ó wọ ilé tán mo bệrệ mú ẹkún, mo n sun, mo rọra n sun ẹkun náà nỉ nitori bi mo bá ké púpộ ju ó lè bọ si òde ki ó tún fì ìyà jẹ mi si i. “Nigbà ti o to agogo mệrín abộ, ọkúnrín naa jáde láti inú ihò ó si wá si ộdộ mi, ó fi ọwọ tẹ mi ni ikùn wò láti mọ bóyá ebi n pa mí, lệyìn ti o si ri i pé ikừn mi kò ju pẹlẹbẹ lọ ó tún padà wọ inú ihò lọ ó mu ÎŞU tútù ti a kò sè, ó là á sỉ ewé, o gbé e sỉ ilệ níwájú mi, ó wí pé ki ng kúnỉệ ki ng maa fì ẹnu mú un jẹ. Mo jţ díệ işu náà kò sỉ lọ ni ộfun mi, ino ba fì ìyókù silệ ni tèmi. Lệyìn èyínì ni ó tú ệwộn kứrò ni ọrứn mi, ti ó tú okừn kứrò ni apá mỉ ti ó si tứn gùn mỉ ti mo tún bệrệ si ị gbé e káà kỉri ni igbó yìí. Ó tố agogo méje alệ ki á tóó padà si ilé rẹ, nigba ti a si dé òun pàápàá jẹ lata işu ti mo jẹ kù lệệkan èmi náà si jẹ iyoku. Lệyìn èyíinì ó tun dé mỉ bi i ti i máa şe ó so mi mọ igi ó wọ inú ihò náà lọ, ó sùn. “Gệgệ bi ệyin nấà ti lè mộ ng kò sùn mộjú ọjộ náà inú ni mo ố rò tỉ mo si ồ pohùnréré ẹkun nigba ti o şe, ilệ ọjộ keji mộ ọkùnrin yìí si tún fún mi ni işu tútú bii tỉ àná jẹ. Lệyìn náà ó tú mi ó si tún gùn mi bi i ti i máa şe, bệệ mo tùn gbề e titỉ ilệ ọjọ keji yìí fi şu, nigba ti o si di aỉệ tỉ a padà wá Sĩ' iỉé rệ ó tún fi ệwộn nỉá ni bộ mi ỉộrùn ó so mi mọ igi, lệhìn ti mo si jẹ ÎŞU tútủ tán ó 23 wọ inú ihò rệ lọ, ó sún. “Ẹ lè rò pé o yẹ ki ng ti gba ara mi láti ọjọ yìí, òótộ ni. Ohun ti ó jệ ki ó rí bệệ ni pé àti ìgbà ti ó ti kộ mú mi ni ó ti gba ibọn mi lộwộ mi, .igbà ti a si de ilé rệ ó gbé e lọ sínú ihò, ó tilệ gba àpò ọdẹ mi pệlù. Láti ọjọ ti mo si ti dé ibệ, kò jệ ki ng wọ ile rệ náá, bi ó ba ti di pé a dé ibệ, didè ni i dè mi mộ igi. Iba oògùn díệ ti ó si ku si ara mi ni mo sà, sugbọn ộkan kò jệ nínú wọn, mo pe ògèdè tìtì ộran náà kò lójú, nígbà ti ó wáá pé Şáá, ibi ti mo ti şina yé mi—mo rii pé mo n şe òoguh sáá ni ng kò fi ti Ọlộrun şe!— mo ti gbàgbé pé òun ni ò dá ewé ti ó si dá egbò igi. Ki ilẹ ọjọ kẹta tóó mộ sáá mo ké si Ọlọrun mo wi báyìí pé, ‘Olódùmarè, Ọlộjộ ònì, ọran yii mà pộ jù mi lọ! Bá mi şe é o, ba mi şe é, èmi kò mà lè nỉkan şe é o, Ọlộrun jọwộ bá mi şe é. Máà jẹ ki ng di ịịẹ fún ọkùnrin yìí, máà jẹ ki ó fi agbári mi fun fèrè, máà jẹ ki ng sègbé sinú igbó yìí, máà jẹ ki ng ti ihin di èrò ộrun, máà jệ ki ng kú bi adiẹ ti i kú, má si jẹ ki ọkùnrin yìí jẹ mi bi ológbò ti i jẹ èkúté. Bi eléégun bá bọ eégún titi ộdộ rẹ ni yóó fi àbộ si, bi ọlộya bá bọ ọya titi ọdọ rẹ ni yóò tún fi abọ si. Àwọn onìmàle a máa sìn ộ gệgệ bi Ànábì, àwọn onigbàgbộ a máa fi gbogbo ọjộ ayé wọn fún ọ. Jọwộ yọ mi o, jộwộ yọ mi o, èmi kò lè nikan yọ ara mi, Ọlộrun jộwộ yọ mi.’ Báyìí ni mo sọ ni òru ọjộ náà ti mo si fi ọkan tẹ Ọlộrun. Nígbà ti ilệ mộ ti ọkùnrin yìí jáde ti ó tún gbé ÎŞU tútù fún mi ni Ọlộrun fi ộrộ kan si mi ní ẹnu ti mo şe ibéèrè kan lộwộ ọkunrin náà ti mo si wi pé. ‘Ẹ jộwộ, ộgá, mo bệ yin ẹ má sàìsọ idí rệ fún mi, ti ẹ ki i fi i se ÎŞU ki ộ tóó di pé ệ n jẹ ệ. ‘O wò mi tìyanutiyanu ó si wi pé òun kò mộ pé ohun kan wà ti orúkọ rệ n jẹ isu-sísè. Lệyìn èyìní ni mo túbộ là á yé e pé bi ènìyan bá se ÎŞU yóó dùn ju ìgbà ti èníyan kò sè é lọ. Lệyìn ti o si bi mí bóyá mo lè se ÎŞU fún òun jẹ ti mo sì sọ fún un pé mo lè sé é, ó tú mi sílệ. Mo dá iná mo se işu, işu jinná mo hó o mo si fi i fún un kí ó máa jẹ ệ, nigbà ti ó tộ ÎŞU yii wò ó dun mộ ọn pupộ ó si bệrệ si i bá mi sộrộ dáadáa. “Ibi ti a ti rì sộrộ yìí a sộrộ kan ibọn ó si béèrè ilò rệ mo si wi fún un pe ohun ìgbádùn náà ni, àti pé bi mo bá ti ẹnu ibọn mi bọ ẹnu ẹnikệni ti mo si bệrệ si i fì ọwộ ra ibọn náà ni idi, omi yóò jáde láti inú ibọn náà si ẹnu olúvvarệ omi naa si dara to bẹẹ ti oungbẹ ki yoo gbẹ olúwarệ di ọjộ méje gbáko. Nigbà ti ó gbộ 24 báyìí ó yára wọ inú ihò rệ lọ ó gbé ibọn mi jáde, wéré ó fì ibọn mi bọ ẹnu ó ni ki ng máa fì ọwộ ra á ni idi. Ẹyẹ fệệ fò wộn sọ òkò si i ni ộran náà bộ si, mo gbé ibọn mi lộwộ mo sá a, ó dun, ọkùnrin yìí si subú lulệ, ó kú. “Bệệ ni mo ri ệyìn ọkùnrin náà sugbọn ng kò gbọdộ yộ jù bệệ lọ nitori ng kò mọ ibi ti mo wà rárá. Ohun ti mo kộ şe lệyìn ti mo pa á tán ni pé mo wọ inú ihò rệ, ni lọ, nigba ti mo si dé inú rệ tán onirúurú ohun àlùmộnì ayé ỹìí ni mo bá—àwọn bi ilẹkẹ sẹgi, iyùn, lágídígba, àti àwọn onírúurú asọ bi àrán, sányan, àlàárì, àdìrẹ àti àwọn kíjìpá ti ó gbẹ háú ti wộn si lú ni òlùpópó. Mo tún ri onírúurú fìlà àwọn bii òkìrìbí, eỉétíajá àti àkẹtệ, mo si ri adé mệta ti a fi ilệkệ şe, bi ọba bá dé wọn kò si ẹni ti ó lè ri ojú ọba náà, ilệkệ yóó bò ó lóju, àwọn adé náà dára púpộ. Mo bá ộpộlộpộ işu níbệ pệlú, mo mú ninú wọn mo si sè é, lệyìn ti mo jẹ ệ tán mo kó èyí ti ó nilárí jùlọ ninú àwọn ohun àlùmọnì wọnni, mo di wộn dáadáa, mo gbé ibọn àti àpò ọdẹ mi mo n rin ká bóyà mà jẹ dé ibi ti mo mộ ki ng kọ ori si ilé. Sugbọn kàkà ki ewé àgbọn rộ pipele ni n pele si i, ibi ti mo ti n wá ộnà ká mo túbộ n şina ni. Nígbà ti ó şe mo bệrệ si í gbộ ilu láàárín inú pápá yìí mo si kọ ori si apá ibi ti mo ti n gbộ ilù náà. Láìpệ mo dé ibệ mo si ri ilú kékeré kan, ilú àwọn iwin ni. Àwọn iwin wộnyí yàtộ si àwọn ti mo ti máa n ri, bi ènìyan ni gbogbo wọn ri, tọkùnrin tobìnrin wọn ni o wọ asọ dáradára, wộn dára bi ẹyẹ ológe. Lộjộ ti mo dé ilú yìí ọmọ ọba ibệ onşe ọdún gbogbo wọn si péjọ si àáárín ọjà wọn, ọba wọn pàápàá si jókòó si ori itệ ó lí wò bi ọmọ òủn ti n jó lórí ẹsịn. Nigbà ti mo yọ si ibệ gbogbo wọn ló bệrệ si i jó yi ọmọ ọba ká, ijó náà si wộ wọn lára to bệệ ti wọn kò fi ri mi, sugbọn ọba wọn ti ri mi bi mo ti yọ lộkàn-ánkán ó si rán ẹni kan ti ó dúró ni ẹbá ộdộ rệ ki ó lọ pé mi wa. Mo lọ, nigbà ti mo si dé ộdộ rệ ti mo ri i pé ọba ni, mo dộbálệ gbalaja, mo ku erupe le ori mo si ki i ‘Kabiyesi. ’ Lẹyin eyini o wi fun mi ki ng dide o si kọju si mi o bẹrẹ si ọrọ i sọ o wi pe, ‘Ọpọlọpọ awọn iwih ti n bẹ ninu aye yii a maa koriira awọn ọmọ eniyan, wọn a maa dẹruba wọn ni asaií wọn a si maa le wọn ka ni oru, wọn a maa şaata wọn wọn a si maa da siọ wọn, sugbọn emi korira awọn iwin bẹẹ emi a maa ba awọn eniyan mu ọrẹ, nitbri ọgbọn inu wọn, nitori eleyii, mo fẹ ki o sọ ẹru ori rẹ kalệ ki o jokoo si ibi ẹsẹ mi, ki ơ si 25 26 “ó TI WA RÈ MI NA WAYI ŞE NI MO N MI HỌỌ BII AGÍLÍNTÍ. niaa wo iran. ’ Inu mi dun pupo laţi gbọ ọrọ d ọba yii sọ, bi mo si ti jokoo tan d mo şe akiyesi pé wọn ko ỉu ilu wọn dáradára, mo tọrọ aye lọwọ ọba ki o jẹ ki ng lọ ba wọn lu u, o sỉ fun mi láyè o wi fun olori awọn oniỉu pe ki o gbe ilu kan íun mi ki awọn iyoku si dạ ilu wọn duro, wọn ba gbe gangan kan fun mi. “Tệlệtệlẹ mo ti kộ ilù-lílù nígbà ti mo wà ni ọmọde nitori nigbà ti ng kò bá ti bá bàbá mi lọ si igbệ ọdẹ ệgbộn mi kan ti i máa ỉu ilu ni mo máa n bá kiri. Eléyìí tứbộ fún mỉ ni iyi ỉáàárín àwọn iwin yii, mo gbé ilu mo bệrệ si i lù ú gbogbo wọn bệrệ si i jo. Ẹyin ộrệ mi, àwọn iwin a máa jó o jàre, wọn jó ju kòkòrò lọ. Nigbà ti mo ỉu iỉù dára púpộ ọba pàápàá dide lórí ỉtệ òun náà fi ijó si i, inú èmi náà túbộ dun mo tứbộ tẹ gộngộ mộ ojú ilu mo bệrệ pẹsẹ mo n pa guuru mộ ọba. o pệ púpọ ki ijó yii tóó pari, lệyĩn ti ó si pari tán ọba mú mi lọ si ilé ó si fì oúnjẹ didùn fún mỉ. Nigbà ti mo jẹun tan ó fi ilé kan ta mi lộrẹ ố si fún mi ni iránnsệkùnrin àti ìránnsệbìnrin ố si tứn wí fún mi pệlú pe ki ng máa ba òun gbé, ki ng fì ỉbệ şe ibùgbé mi, sugbọn bi mo ba ố fệệ lọ wo àwọn ènìyan mi ni ilú mi òun yóò fún mi ni àwọn ti yóò máa mứ mi lọ si ibệ, yóò wáá jệ pé mo n lọ si ibệ bi àlejò ỉásán ki ng si padà wéréwéré ni. Ọrộ rệ wộ mi létí mo si gbà bi ó ti wi. “Mo pệ púpộ nỉ ilú yìí mo si gbádùn gỉdigidỉ. Ọba ibệ íẹràn mi ju ệmí, ojoojúmộ ni i máa wa ộnà ati mụ ỉnú mi dùn— tỉ i máa kệ mi, ti i máa gệ mi, ti i si ỉ máa şe mỉ bi ọmọ. Bákan náà si ni ộpộỉộpộ àwọn ará ilú náà máa n şe mi lóore tỉ wọn si íệràn mi şinndodo. Nỉpa tèmi pệlu, mo tỉ bá ọkan mỉ pinnu ỉátỉ tệ gbogbo wọn lộrùn dé ibi tỉ ỉpá mi ba lé mọ. Kò si ohun ti ẹnikệni ninù wọn lè bệ mi ti ng kò ni i şe kò si si ibi ti ọba wọn lè rán mỉ tị èmi kò ni ỉ lọ, gbogbo wọn dà bí ọmọ ìyá mi. “Bi ó ti wù ti aya pộ tó ọkọ kò şâini ààyò nínú wọn—mo ni ộrệ kan ni ilú yii ti ó fi ara mộ mi ju àwọn iyókù lọ, gbajúmộ háúháú ni ẹnu rệ tó ỉlệ ni ỉlú dáadáa. o şe ni ọjộ kan ộrệ mi náà tộ mi wá ó si wi fún mi báyìí pé, “Àkàrà-oògùn, njệ iwọ mộ àwọn ara ilu yii n gbèrò àti pa ọba bệệ? o dùn mi látỉ sọ fún ọ pé wộn tỉ dìmộỉù wộn sỉ ti bá ààyo ìyàwó ọba mulệ bi àwọn yóó ti şe mú un, wọn fì obi kan fún obínrỉn náà láti fi ỉ fún ọba jẹ, ó si dájú pé bỉ ọba ba le fì ẹnu kan obi yìí wéré ni yóò kú. o pệ ti àwọn ilú ti wà ni idi ộrộ náà alệ àná ni wọn si tóó fi ori rệ ti si ibi kan ni mo bá ni ki ng wáá fún ọ ni iróyìn náà lónìí. ‘Ẹrù bà mi 27 láti gbộ ộrộ yìí mo si lọ si ộdộ ọba mo sọ*fún un. Díệ ló kù ki ó má gbà mi gbộ nitori ó ti gbệkệlệ obinrin rệ yii púpọ ju.’ Nigba ti ó pệ şââ ó pinnu pé bi obinrin náà bá fì obi fún òun, òun kò ni jẹ ệ òun yóó rọra fi obi náà pamộ. “Nigbà ti o di òwúrộ ọjộ keji lệyìn ti ọba àti ìyawó rệ jẹun tán ni obinrin náà pe ọba ó si wi pé ‘Kábíyèsí, mo tilẹ gbàgbé ki ng sọ fun yin lánàá, èmi àti ộkan ninu àwọn ayaba lọ si ilé ộrệ yin kan ó si fún wa ni obi mệrin. Nigbà ti a pin obi náà, mẹji kàn mi. Gệgệ. bi ệyin náà ti mộ ng kò lè jẹ nnkan kan ki ng dá yin si, àti ànà náà ni înoţi di tiyín sínú ewé ti mo si jẹ tèmi, mo tilệ gbé e bi ẹni pé ki ng fim yín naa, nitori àkókò ti ẹ bá sệsệ jẹ irú ounjẹ báyìí ni obi dùn láti fi pa ẹnu—obi na niyi o, baálé mi, ki ẹ jộwộ ki ẹ ba mi fì ọwộ bà á bệệ. ’ Bi o ti wi báyìí tán ó fi obi náà lé ọba lộwộ sugbọn dipo ki òun jệ ệ ó rọra fi i pamộ ó si şe bi ẹni pé òun ti jẹ ệ. “Titi ilệ ọjộ náà fi ŞU inứ kò run ọba nnkan kan kò sỉ şe e. Ilè ọjọ keji tun mộ, pệlú àlàáíĩà ni ó ji, bệệ bệệ ộsệ kan n pé síbệsíbệ koko ni ara ọba le. Nigba ti ó şe àwọn ilú tún pe ìgbìmộ wộn ránsệ si iyàwó ọba yii wộn si bi i bi ộràn náà ti şe ri bệệ, nigbà ti ó si sọ bi òun ti şe fún ọba tán ó wi pé. “Ẹ má şe rò pé mo jệ tàn yin jẹ rárá, mo fệ ki ẹ mọ pé kò si nnkan ti mo gbà lộwộ ọkùnrin náà láti ọjộ ti o ti sọ pé òun fẹ mi, sé ẹni ti o ba n ri mi lóde yóó maa rò pe òun lo n şe nnkan gbogbo fim mi! irộ ni, bi ó ti lówó tó ni kò lé fi eépinnì bá ẹnikệni şire, ọpệlọpệ èjìká ti kò jẹ ki ệwù kó bộ, ọpệlọpệ iyá mi tí kò jẹ kí ebi yọ mi loju jẹ, bi kò ba sí ti iya mi emi iba máa rin ni igboro ỉlu bayìí,, eşinşin iba máa kun mí ajá íbá si máa gbó mi: ó láhun ju ajá ti o pọ ounjẹ silẹ tán ti o tun n pada ko o jẹ. Bi ẹ si ti n wo ó ni o gbadun faari tó nnkan: igba ti o ba jaja lọ si ilu onílùú ti o ba ri bi àwọn ayabã ti n şe tán a sệsẹ de a máa şe kutakuta a ni oun n fệệ gé asọ fun mi: oloriburuku, ọlọrunburu-jà afi bi ẹ pa à dandan. Ọnà pípa rẹ náà si niyi—ko ju kekere lọ— bi o ba ti di oru oni ti gbogbo ènìyàn ba ti sun tan ng ó dide ng oo silẹkun aafin silệ, ki ẹ yan àwọn akọni ọkunrin mẹrin ti àwọn ti ída ki wộn wọle, iyara ti ẹ ba ri ti ferese rẹ ba şi silẹ ki ẹ wộ ộ, ibệ ni Ọba wà, ẹnikẹni ti ẹ bá si ri ni ibẹ pipa ni ki ẹ pa a. “Bayii ni obinrin yii sọ ti o ba awọn ara ilu gbero, o sệ ọkọ rệ nitori owó; ki Ọlọrun Alaaanu máa jẹ ki ẹnikan ninu ẹyin ti ẹjẹ 28 ọkunrin ba iru obinrin bayii pade o. “Ile ti mo n gbe wa laafin o si pẹ ki ng too gbọ ọtẹ ti àwọn ara ilu yii di şugbon were ti mo gbộ ni mo ti dide o di ilé ọba. Nigba ti mo dé ệyinkunlé ọba ni ộkankan iyara ibi ti oun ati iyawo buburu yii maa n sun, mo jokoo le ori ilệ mo n wo boya láìpệ ferese kan le şi. Lóòótộ ko pẹ ti mo jokoo náà ti mo ri i ti obinrin yii şi ferese kan, diẹ lo tilẹ ku kọ gbá mi lori. Lẹyin èyí ó şi iỉẹkun ẹnu ộna iyara naa o si tun bẹrẹ si i şi orişiirişii àwọn ilẹkun bệệ bệệ gbogbo ti o niỉati şi ki o too di pe o jade si gbangba. Bi ó ti n şe bayii ni mo n wò ó, nigba ti mo si mộ pé o ti jade tan ti o lọ si ibi ilẹkun nla ti ẹnu ộnà ode patapata, mo yara wọ inu iyara Ọba lọ mo si ji i mo fà á lọwọ, bi o si ti wò mí loju ti ó mộ pe emi ni ti o si n fệệ sộrộ, mo ju ọwộ si i ki ó dakệ mo si fa a jade, mo mu un lọ sí ilé mi mo ni ki o sun o si şe bệệ. Lẹyin naa mo tun pada lọ si iyara rẹ mo si pa ferese ni de. Láìpệ obinrin yii pada o si lọ si iyara miiran lọ sun. Nigba ti o pẹ diẹ ti o ti dé iyara ti o si bẹrẹ si i han-an run mo rọra şi ferese iyara rẹ silẹ mo ba temi lọ. Sibẹsibẹ ng ko ba ile mi lọ mo rọra jokoo si gệrú kan bayii ti wộn yọ si ile kan ti n bẹ ninu aafin lati ibệ ni mo. si le ri ode gbangba. Mo jokoo aijokoo naa ni mo ri awọn mẹrin ni ti wọn wọle ti awọn ti idà lọwọ wọn, wọn ba ộnà inu ilé ọba lọ emi naa si rọra dide mo yọ kẹlẹkẹlẹ tệlé wọn. Bi wọn şe ri ferese ti o şi sile şe ni wọn fo bẹ sinu ile, ẹyẹkòsọkà wộn si ti pa obinrin yii wọn ge e wệwệ nireti pe awọn ri ệyin ọba. Sugbọn wộn purọ ni: ẹni ti o ba da eeru ni eeru i tộ, ẹni ti o ba fa ộran ni ọran i bá, ẹni ti o ba pé ija ni ija i dá, ibi ko si ni saỉgbẹyín eniyan buburu. Bẹẹ ni obinrin yii ku bi ajá ti o si rà danu bi ọgẹdệ ti Olodumare si gbe ọba rere ni leke wọn. “Gbogbo nnkan ti mo şe ni ko ye ọba rara owurọ ọjọ keji ni mo too la a ye e. Nigba ti o gbọ ẹru ba a pupo o fi iyin fun Ọlọrun o si dupẹ lọwọ mi. Lệyìn eyini ni mo sọ fun un ki o lọ wo obi íịelòó bi o ba ti ri nibi ti o fi i si, Jligba ti o si de ỉbẹ obi yii ti di odi ẹyin, o ri kệnkệkẹnkẹ, ibá şe pé ọba lọ jẹ obi naa ni, bẹẹ ni iba ta ka inu rẹ bi ÎŞU. “Bayii ni Ọlọrun yọ ọba ninu ijanba ẹẹkeji yii ki wọn too tun gbe ẹkẹta fun un. “Ẹranko buburu kanwa ni ilu yìí, ẹkun oloju kan ni, igbakúùgbà ni o máa n yọ àwọn ara ìlu naa lẹnu a maa pa wọn bi 29 o ba ti fẹ, bi o si ti wu ki wọn gbiyanju ati pa oun to ko ni şee şe, Nigbà ti Ó şe gbogbo ilu dimọlù wọn pe babalawo jọ wộn si ba wọn di ọtẹ bayii pé ki gbogbo awon babalawo ilu tọ ọba lọ ki wọn si wi fun un pé ki o lu agogo ki gbogbo awọn ara ilu pejọ sinu ọja ni ọjọ kan nitori ti àwọn nỉ ọrọ kan i sọ ti awọn ẹẹẹẹ gbọ lati ẹnu àwọn anjannu, ati pe bi ọba ba şe bệệ ti gbogbo ilu ba pe tan, ki olori awọn babalawo dide ki o bẹrẹ si ọrọ i sọ fun awọn ilu ki o wi bayii pe. “Ẹ ku ijokoo o ẹyin ilu, ọrọ nipa ti ẹkun olójụ kan yii ni a pe yin si ti a ni ki a ba yin sọ. Awọn anjannu sọ fun wa ỉaipẹ yii pe bi a ko ba fẹ ki ẹranko náà yọ wá lẹnu mọ ỉ oo nilati pe yin jọ ki a tìkara wa mu ẹni kan ninu yin lọ fun ẹranko náà pa jẹ (yoo wáá jẹ pé oluvvarẹ ru gbogbo ẹsẹ ilu lọ) ati pé ẹni ti a oo ba mu lọ yoo jẹ ẹni ti oun tikara rẹ sọ pé oun n fệệ lọ (a kò gbọdọ mu oluvvarẹ pẹlu agbara) awọn anjannu sì tun wí pẹlu pé bi a ko ba le ri ẹnikeni ti o le şe bệệ kú nitori ilu rẹ láàárín yin, bi a fẹ bi a kọ a nilati fi ọba wa ta ẹranko náà lọrẹ, bi a ko ba si tun le şe eleyiini wayi o, dipo ẹrankơ kan, ẹranko meje ni yoo wáá maa yọ wa lẹnu, ọgọrun-un iwo ni yoo si maa wa ni ori ọkọọkan ninu wọn nitori naa a fẹ ki ẹ gba ộrộ naa yẹwo o”. “Loootọ àwọn ara ilu yii n di ọtẹ nla wọn si n di rikişi titobi wọn gbagbe pe ẹni ti Ọlọrun kò ba mu ko si ẹni ti o le mu oluvvarẹ. Ẹ ko ri iru ọrọ ti wọn fi si olori babalawo lẹnu ni? Wộn ti mộ pe ko si ọnà ti ọba le gba yọ nitori ẹnikẹni ninu wọil ko fi oju kan anjannu ko si si ẹni ti o le dede dide lọ kú lá san bệệ ni gbogbo ìlu lo pé nigba ti wọn n pero yii, o ku emi o ku ọba, 0 ku iyawo ọba kan o si ku awọn ọmọ ọba meji pẹlu iransẹ rẹ kan. “Nigbà ti o şe àwọn babalawo wọnyi wá wộn si sọrọ wọn, ọba si şe bi wọn ti wí laimọ ero wọn, ó pé awọn ilu jọ. Nigba ti gbogbo wọn jokoo tan olori babalawo dide ó si sọrọ bi awọn ilu, ti fi sii lẹnu. Bi o si ti pari ọrọ rẹ tán o beere bi ẹnikẹni bá wà ti o şetan laţi fi ara rẹ ta iku lọrẹ sugbọn ẹnỉ kan kò jade wọn n wo ara wọn loju. Nikẹyin ọba dide ó si wi fun wọn pé niwọn igba ti ko ti si ẹni ti o le fi ọwọ sọ aya nitori ọran naa oun şetan lati lọ ki ẹranko naa pa oun jẹ. Tayọtayọ ni gbogbo awọn ara ilu yii fi gba bẹẹ ti wọn sì bệrệ si i dupẹ ẹlẹyà lọwọ ọba. “Mo rọju ki ọba pari ọrọ rẹ, bi o si ti jokoo ni mo dide 11)0 si wi bayii pé: 30 Kabiyesi, ẹ ko ni kú ikú kan, ệmi mi ni yoo dipo tiyin, mo şetan laţi lọ”. “Nigba ti mo sọ bayii tan, ọba wò mí o bu si ẹkun o si bẹ mi ki ng ma lọ sugbọn mo ti pinnu atiỉọ. o wi titi ng ko gbọ mo wi pe jàgùdàpáálí ng o lọ, ọkan mi ti dide gbaa, gbogbo ọrọ ti o n sọ, ẹyin etí mi lo n ba lọ, mo dide ni ilẹ fuu mo ni ki awọn iwin maa mu mi lọ si iho ẹranko naa ki ng lọ pade ikú mi. Bệệ ni gbogbo wọn tẹle mi tibinutibinu wọn kò si kaaanu mi wọn wi pe emi ni o fì ọwọ mi fa ọran ti mo si ri i. Ki n tóó lọ mo ransẹ lọ si ilé mi ki wọn bá mi mù adá ati ộbẹ asóró mi wọn si ti mu wọn dé, tèmi ti àdá àti ộbẹ ni mo n lọ sugbọn awọn iwin wộnyí n fì mi rẹrin-ín ni, nitori ẹni tí ó şe ju temi kò lè pa irú ẹranko yìí (gệgệ bí èrò wọn). Láìpệ náà a de ibi ihò yìí ihò náà tóbi pupộ ó sí wà ní abệ okuta nỉa kan. Bi mo ti de ibẹ mo fa àdá mi yọ, mo mu ọbệ aşoro mi, mo tun şokoto mi le daa daa mo si pe ọfọ ki eekan ẹranko náà wọlé. Lẹyin eyini ni mo bọ sinu iho náà ti mo n wá ẹranko yii kiri, ọfò ti mo pe ni jẹ, eekan ẹkun naa si ti wọle ki ng too rí oun paapaa. Bi o ti ri mi o fi opopo ộdọ mi şe ộnà o n sá bộ. Bi o si tilẹ jẹ pé ẹru rẹ ba mi, sibẹ mo pinnu ati pa itu ọwọ mi ki o too pa mi jẹ. Mo mu ọbẹ aşoro mi danindanin. Bi o ti kừ diẹ ki o de ọdọ mi ni o fo mọ mi bi aşa ti i fò mọ adiẹ sugbọn ng ko sá, nitorí ki oun too fo ni emi paapaa ti pero ati fọ ọ loju mo si ti fi şonşo ọbẹ mi şe iwọn oju rẹ, fifo ti o si fo pẹlu, ọbẹ mi ni o ti oju bọ ó si wộ ộ ni inu oju lọ. Lẹyin eleyiini mo sa sẹyin dỉẹ nitori ti inu rẹ ru. Ng ko lè fa ọbẹ mi yọ loju rẹ mọ şugbon oju rẹ ti fọ, bi oró ọbẹ si ti tubọ n mú un bẹẹ ni o n fò ti o n wa mi kirí, ibá şe pé ọwộ rệ tệ mí ỉákòókò náà ni nnkan kì bá tí şe ẹnu rè. Nigbà tí mo ri i pé ó bệrệ si i rệ ệ, mo sứnmộ ọn, mo di i ni ọrun mú mo n fệệ rộ ọ ní ọrun sí ệyin kỉ ng fì ệyin rệ lé ilệ ki ng si gun un ní asóró ní inú, sugbộn inú bi i ó yán mi sọnù mo sì fi ẹyin na okuta. Lẹyin èyini ó tun sá giiri siwaju boya oun le ri mi ạugbọn ọtọ ni ibi ti mo şubu si. Ng ko pẹ pupọ ki ng too dide nitori mo ri i pé ó túbộ n rệ ệ bi mo si ti gbiyanju dide tán mo mu ada mi mo rọra yọ kẹỉẹkẹlẹ lọ si ọdọ rẹ, nigba ti mo si de ibẹ tán mo fì gbogbo agbára mi gbé àdá mo sì şa a mộ ọn ní ọrun, àdá yii ràn an díệ, ki oun pàápá si tóo pa ara da mo di i mu mo ba a fi ija pa ẹệta. A jà títí a si gbe ara 'wa lulẹ ni ọpọlọpọ igba, nikẹyìn şââ, ó dide o n saỉọ èmi náà si di i ni idi mu mo tẹ ada mi 31 bọ şokoto mi ẹranko yii si n wọ mi lọ, o wọ mi to işgu marun un nỉnu ihò náà ki o too duro ki o too maa mi hẹlẹ, bi mo si ti şakiyesi pe o rẹ ệ mo di i ni ọrun mú ni oju ọgbẹ rẹ mo fi gbogbo agbara mi fa a si ẹyin, o takiti o si fi ẹyiii le ilệ, kí o si too di pe o ra pala dide mo şâ a ni ada ni inu gbogbo ifun rẹ si tú jade. Bệẹ ni mo pa ẹranko buburu yii. “A gbộ pé mo pa a naa şugbpn o ku bi ng o ti şe wọ Ọ jade: bệệ nỉ bi ng kò bá lè íầ á jade ninu iho yii ki awọn iwin wọnyi ri i ogo mi ko ní yọ. Nígbà ti mo si di i ni ẹsệ mú ti mo fi agbara mi fa a o rộju parada ni o tobi pupộ. Ẹru kọ ba mi mo si bẹrẹ si i şe iyemeji pé boya ni ng o le fa a jade sugbọn nigba ti mo tun ronu mo ri i pe o yẹ ki ng sa gbogbo agbara mi ki ó too di pe mo fi i silẹ bệệ lọ, mo ba rọra lọ jokoo diẹ mo sỉmi. Nigba ti mo simi tan ti mo mu ada mi ati ọbẹ aşoro mi tỉ mo tệ wộn bọ idi tan, mo he é nỉ ẹsệ mo bẹrẹ si i lo gbogbo agbara mi: bi ire bỉ iré mo wọ ọ jade ọ jare. Jijade ti mo jade ng ko duro mo fi orí le ọna ilu mo n wộ ọ lọ, nigbà ti o si to dede agogo mệfa alệ mo yọ sỉ ilu igbe si ta gbogbo ara ilu náà bẹrẹ si i wò mi tiyanutiyanu. “Lati igba ti mo ti lọ ni ọba tỉ bẹrẹ sỉ i sọkún nitori mi o şe bi mo ti ku ni, gbogbo awọn tỉ o bá mi de etỉ iho naa paapaa şe bi mo ti ku pẹlu, nítori nigbà ti mo ti bộ sinu iho loju wọn ti wọn si duro diẹ ti ng kồ pada nỉ awọn tị wa ile ti wọn si ti wi fun gbogbo awọn ara ilu pé ọwộ ti ba mi. “Ẹyin náà le fi oju inu wo bí inu ọba yoo ti dun to nigba tỉ o ri mi. Ayọ naa ti pọ ju ko şee fi ẹnu sọ: ati igba naa wa ni mo ti tubọ di ộrệ minu ọba ti ko si ohun ti o le şe laisọ fun mi, ohun ti mo ba wi ni ilu abẹ ni o ge e. Şugbpn ọpẹrẹkẹtệ n dagba ni temi inu adamọ n bajẹ, mo di baba tan inu n bi wọn, bi emi ati ọba ti n şe yii ko dun mộ ọpọlọpọ wọn nỉnu wộn n wa ộna ati da ija si aarỉn wa wọn si bẹrẹ si i sọ ọrọ alebu nipa mi fun ọba wọn pa irộ ti ti wọn di rikişi titi şugbon oun ko feti si tiwọn. “O wáá sẹlệ pé ọba ni aja kan, abami ajá patapata gbaa ni: gbogbo eyín ẹnụ rẹ jệ kiki wura gbogbo irun ara rệ si jẹ kiki idẹ. Şokoti ti i şe alagbẹdẹ ộrun ni o fi aja naa ta ọba lọrẹ ni ọjọ ti oun (ọba) gun orí oyè, ọba fẹran aja yìí pupộ a ’ si máa şe ileri higbgkuugba pé bí ẹnikệnỉ ba lọ şe ajá òun yìí ní ijanbâ kan ti o ba si jẹ pé òun lọ mọ ẹni naa, òun yóó fi olúwarệ fun àwọn ộdộmọkùnrin ilu ki wọn jẹ ệ ní íyà ti ó bá burú julọ lộịú wọn. 32 “Ati ọjộ ti mo ti dé ihín yìí ni mo ti bẹrệ sí í mag şe itộjú ajá yii ng kí í sì í jệ kí íyà kan jẹ ệ: oun pàápàá tilệ ti mọ ojú mi; şugbpn nígbà tí ó di ọjộ kan mo fệ ajá yìí kù mo si lọ si ọdọ ọba mo béèrè bí ó bá ri i, ó sí wí fún mi pé oun kò ri i. Ati èmi ati ọba wá a títí a kò si ri i. Nikẹyin ọba lu agogo kí gbogbo àwọn ará ilu pé, láìpệ gbogbo wọn sí pejọ sí aarin ọjà, ọba pàápàá sí wà láàárín wọn, ó jókòó le orí itệ rệ, èmi pẹlu jókòó si apa ộtún rẹ mo súnmộ ọn tímọtímọ. Nigbà tí ó şe ó bệrẹ si i sộrộ o wí fún wọn bí o ti jẹ ohun ệdun òun pé aja ti Şokoti, alagbẹdẹ ộrun fun òun lộjộ ti òun gun orí oyè gan-an sọnu, àti bí emi ati oun ti wá ajá náà titi ti a kò si ri i, ó sí tún sọ pẹlu pé oun bẹ àwọn ara ilu ki wọn ma şaişe iranỉọwọ fún oun nípa ộran náà. “Ọba fẹrẹ má i ti i pari ộrộ rệ tannigba ti ọkunrin kan dide ti ó gbé ẹnu lé ộrộ, ó ní, ‘Kabiyesi ọba, ki Ọlọrun ki ó bùn yín lệmìí, kí Oỉodumare maa jẹ ki ỉku airotệlệ pa yin kỉ Ẹlệdàá yin máà jẹ ki arun fi idi yin ra ilệ, ki Ọba Alewileşe gbà yin lọwộ ọta ile ati ọta ode; ojú oró ni i leke omi, òsỉbàta ni i leke odo, ẹyỉn ni yoo lékè àwọn ộtá yin, iwaju ni ọpa ệbiti i ré si, iwaju ni ọwộ yin yoo maa lọ, a ki i rí idi okun, a ki i ri idi ọsa, a ki i ri idi ọmọlúgèlègélé, áwọn abínúkú yin ko ni ri idi yin laeỉae. Mo dupẹ pupọ ti ẹ gbé ộran yii wà siwaju ilu. Dajudaju ko si ẹni ti o le mộ bi aja yin ti jẹ si yin ki oluware maa ba yin kẹdun; ohun kan ni mo si fẹ ki gbogbo awọn ara ilu mộ, ohun naa ni pé: jiji ni wọn ji ajá yìí, olè ti o si súnmộ ọba ni ole naa, mo ro pe bi a oồ ba şe nnkan naa dara, ẹni ti ó kọ waa sọ fun ọba nipa aja yii ni a oo wadii, oluware ni a o si mu ti yoo ba ni wa ajâ naa nitori oun lo kộ mọ pé ajá sọnu oun naa ni yoo si mọ ibi ti o sọnu si, kẹ ẹ gbo kệ ẹ tộ o’. “Bi ọkunrin yii ti dakẹ ni ẹni kan dide ti o tun sọrọ ti o kin in lẹyin pé ộrộ ti ọkunrin işaaju sọ dara ki wọn wadii lộwọ ẹni ti o kọ sọ fun ọba—èyínì ni èmi. “Ẹni kẹta ti o tun dide sọrọ ni ộrệ minu mi ti o ti maa n sọ ero wọn gbogbo fun mi ri, nigba ti ó bệrệ sí ộrộ í sọ o wi bayii pé: “Ẹ kú ịịooko o gbogbo ilu, ẹ ku apero náà, Ki Ọlọrun maa jẹ ki o şe iru nnkan bayii ni a o maa pẹjọ si nigba'gbogbo o. Họwu o, àjệ ké ỉánàá ọmọ kú lónìí, ta ni kò mộ pé ajệ àná lo pa ọmọ jẹ! Ta ni saimọ pé Akara-oogun lo ji aja yii! Şe emi ọrẹ minú rệ niyi! o pệ ti o ti n pa ero naa ki o too waa di pe o ji ajẵ náà ní oru 33 Ịjẹta-mộju-ana, mo si sọ fun un nigba naa ko gbọ—ògbólógbòó ole ni. Ohun ti mo si ri nibẹ ni pe o yẹ ki ilu şe fun bi o ba ti yẹ: oloriburuku eniyan ni, emi paapaa ko tun ni jẹệ ba a sọrẹ mọ ki o ma baa waa ko tirẹ ba mi”. Lẹyin ti o SỌ bayii tan o kọjú si emi paapaa o wi pé. “Haa! ojú olè nìyí! Igba ti mo ni ki o ma jale mọ, o gbọ? ìgbà ti mo ni ki o má sộrộ, o fi ộrộ-sisọ silẹ? Igba ti mo ni ki o ma huwa wọbia, o gba si mi lẹnu? Iwọ ti o dé ihin bi ẹru ti ọkan rẹ balẹ ti o n huwâ bi ijoye ti o n pa guuru mộ ọba ọlọba! Iwọ ko mọ pe ẹtẹ ni igbệyin alaşeju, ati pe ọjọ gbogbo ni ti ole ọjọ kan ni ti oninkan? Iwọ ade-ilu-ma-woye yii ilệ mọ ba ọ Ionii, afì bi ọba mú ileri rệ şe ti o fi ọ le awọn ọdọmọkunrin lọwộ?. Ẹyin ộrệ mi, ẹru ba mi lati gbộ ộrộ ti ọkunrin yii sọ, bi mo si ti ni ki ng la ẹnu kỉ ng sọrọ bayii, omi bọ ni oju mi, nitori bi ilu naa ti tobi to ni ọkunrin yii ni ộrệ ti mo fẹran julọ: şe ni a jọ máa n wọle ti a sì jọ maa n jade, ộrọkọrọ ti o ba tilẹ si sọ nipa mi pệlu, ni o yẹ ki ẹnikẹni gbagbọ, bẹẹ ni gbogbo ohun ti o sọ silẹ wộnyí, irọ ló fi wộn pa mộ mi. Nikẹyin şaa mo la ẹnu mo si bẹrẹ si ộrộ i sọ mo mi, ‘Lóòótộ oỉododo ti tán wọn ko si si mộ şaaşaa eniyan ni a le gbẹkẹỉe ỉabẹ ọrun, mo ti itori ẹgan mo ni ẹgbẹrìn ộrệ bi irinvvọ ba n bu mi irinwo a maa yin ni. Háà! iwọ ti o n ba mi jẹ ti o n ba mi mu! o tun waa pẹlu awọn ti n di rikişi mi!—Kì í şe ẹjọ rẹ o: èmị ni mo pe ogun ti mo ri ogun, emi ni mo pe ộtệ ti mo ri ộtệ, èmi ni mo fi ọwộ ara mi fa iwerepe mộra, emi ni mo ba alaişododo sộrệ, ti mo pe ole ki o wáá ja mi, ti mo si fi bata wọ ẹsẹ ara oko; şugbpn labalaba ti o ba digbo ỉu ệgun asọ rệ yoo faya, ẹni ti o ba n şe ibi ipa ibi ni yoo ti şubu. Ki ng too ku Ionii yii naa ng oo da sệríà fim ọ.’ Bi mo ti n sộrộ ni ọbẹ aşoro mi wa ni idí mi, nigba ti mo si pari ộrộ mi tan, mo fa a yọ mo si gun ọkunrin naa pa, nigba ti mo si ri i pe awọn agba ilu naa bẹrẹ si i binu nitori ohun ti mo şe yii, mo bọ si aarin wọn mo si pa gbogbo wọn, o ku ọba. Lẹyin náà ni mo pasẹ ki awọn ọdọmọkunrin sin wọn, sugbọn ilẹ di okuta ko si şee gbệ nitori ti o kọ ỉati gba oku wọn: òkứ ệẹệ ni. Lệyỉn eyini mo si tun pasẹ ki wọn gbe wọn ju sinu omi okun, sugbọn oni naa kộ wộn o si sọ wộn si oke pada. Nigbệyìn ni mo ni ki wộn gbé wọn lọ si ori igi, şugbpn nigba ti wọn dé ori igi igi yẹ ori fun wọn, bi wọn si ti n ja bọ ni ilệ, ệwộn kan ti ọrun wa o si de wộn si ofurufu, ibệ 34 ni wọn si wa titi wộn fi bẹrẹ si i ra ti awọn ẹyẹ ojú ộrun si n ba le wọn, ti wọh n yagbệ le won lori ti won si n şa wcm jẹ. “Aşe gbogbo bi mo ti n şe ni inu n bi awọn ọdọmọkunrin ilu naa şugbon nitori ti ilệ n şu lọ ni ọjọ náà wọn ko şe nnkan kan pẹlu mi, wọn lọ si ilé wọn emi naa si lọ si temi. “O pe ki ng too ji ni owuro ọjọ keji: oorun ti yọ, bi mo si ti dide lori ẹni naa njẹ ki ng bọ si ode ni mo ri ọkẹ aimọye awọn ara ilu yìí tỉ àwọn ti kumọ ati àdá, wọn n bọ ní ọdọ mi. Ng ko tilệ kọ ni erò pé emi ni wọn n wa bọ ki ng si too fura rara wộn ti kan mi lara. Asọ ỉasán ni mo fi bo ara, ki o si too di pé mo n wọle mo n mura wọn ti mú mi. Were ti wọn mu mi, apa mi ni wọn ko sẹyin ti wọn sì fun un danindanin. Lệyìn eyini ni wọn wọ ile mi ti wọn si ko ohun alumọni mi gbogbo: ati eyi ti mo ni ni ilu yii ni o, áti eyi ti mo ti ni ki ng too dé ibẹ ni o, gbogbo rẹ ni wọn di wọn si gbé awọn ẹru náà lé orí àwọn ọmọde, wộn mu mi o di aarin ọja wọn si n na mi bí wọn ti n lọ, gbogbo ara mi ri patipati. Nigba ti a de aarin ọja wọn ni ki ng bọ sinu iho kan ti wộn ti gbệ silẹ de mi, mo sì bộ si i, nigba ti mo duro ninu rệ ó de mi ni ọrun, ori mi nikan ni ó yọ si ita. Lẹyin ti wọn si ti mu ki ng duro daadaa tan wộn bệrệ si i rọ ẹrupẹ sinu iho náà wọn si n ki i mọ mi lara, bẹẹ ni wọn şe titi iho naa fi kun ti o jẹ pe ori mi nikan ni o yọ si ita. Lẹyin eleyi ni wọn mu ada ti wọn bẹrẹ si i fi i fa mi lori nỉgbà ti wọn fa a ti o dan diệ, wộn da oyin si mi lori gbogbo eşinşin si n kun ori mi wộnyin. Lẹyin náà wọn tú àwọn nnkan ti mo ni kalệ niwaju mi wọn si gbé ọpọlọpọ ounjẹ si ibẹ pẹlư, wọn si kọ akọle kan si ẹgbẹ pako niwaju mi bayii: ohun ti wọn kọ naa nìyí: “Oju lo fi ri i' ete rẹ ko ba a. ’ Bệệ ni wọn fi orişirişi iya jẹ mi, mo sọkun ẹkun tán ni ilé ệlẹkun, mo bẹbẹ ẹbẹ tán ni ilé ẹlẹbẹ sugbọn kaka ki O^an lara iya ajẹ o n fi ọmọ rẹ bi obinrin, ẹyẹ n yi lu ẹyẹ: dipo kỉ wọn şaanu mi yệyệ ni wọn tubộ lí fi mí şe, nigbà ti o si pệ gbogbo wọn kuro lọdọ mi wọn tuka lọ. “Ni akoko yii mo ti fi ara mi silẹ fun iku ng ko ni ireti.pe mo le yợ mọ laeỉae, sugbọn Ọlọrun ri iwa buburu ti wọn hu si mi ni o si pinnu lati yọ mi. Ni deedee agogo mọkanla aabọ owurọ ni wọn ti ri mi mọ ilệ, nigbà ti o si to agogo meji ni ojo bẹrẹ si i ŞU laipẹ ó si bẹrẹ si i rọ, ojo náà pộ púpộ o si to agogo mẹjọ alẹ ki 6 too dá. Gẹgẹ bi ẹyin náà ti mọ ori mi ni o ti Bere ori mi ni o si da 35 lé, sugbọn bi o tilẹ jẹ pe iya nla ni ojo yii fi jẹ mi, sibẹ o şe mi loore kan, nitori nigba ti o da mo ri i pẻ ilẹ rọ pupọ mo si mi ara wo boya ma jẹ le jade. Loootọ mo ri i pe bi mo bá gbiyanju mo le jade, nigba ti o si pệ ti mo ti n sa ipa mi mo jade. Were mo ti yara ko awọn ti o ni iye lori julọ ninu awọn ohun ini mi mo di wọn, mọ mu diẹ lara ounjẹ ti wọn wa sibẹ mo jẹ, lẹyin naa mo gbe ẹru mi mo n salọ lóru yii.. “Aarệ ti o mu mi ko jẹ kí ẹsẹ mi ran ilệ daadaa, nigbà ti mo si i ti rìn diẹ ti mo de ibi ihò nla kan mo bọ si i. Iho yiị jẹ ibi ti awọn ara ilu yii maa n gbe oku ẹran wọn sí nitorí wọn ki i jẹ oku ẹran ni ilu náà: eleyii mu ki gbogbo iho náà bẹrệ si i rùn, bí mo sì ti bộ sí ộhun orí ẹran rírà ni mo bộ lé, nigba ti mo si rin siwa rin sẹyín ti ng ko rí ilệ tààrà gbé ẹsệ lé ti gbogbo ibẹ jệ kìkì okú ẹran, mo ba fì ọwọ ba oku ewurẹ kan ti mo şe bi wọn sẹsẹ gbé wá ibệ mo íệệ jókòó le e, àsé ó ti tó ọjộ mệrin ti o ti ku o wu bệệ sáá ni, bí mo si ti fì idi mi ba á ti mo jókòó, ó bệ: omi ifun àti omi ệdộ rệ gbọgbo si ba mi ni idi sệkẹsệkẹ. Nigbà ti mo ro gbogbo iya ti ó tun n jẹ mi wộnyí, ẹkuri ni mo bu si, ikú pàápàá wù mí ju iye lọ ní akoko yìí, sugbọn àánú mi tun şe Ẹlệdàá mi o si rán ẹni kan si mi; obinrin daradara kan báyìí ni; nigba ti ó dé ộdộ mi o fa mi lọwộ o si rệ mi lệkún, o fa mi dide o ni ki ng tẹle oun. Tẹkuntẹkun ni mo íì tẹle e, igba ti a si rin diẹ ninu iho yii a dé ilé daradara kan. Ọpọlọpọ awọn ọdọmọkunrin ati ọdọmọbinrin ni n bẹ ninu ilé yìí, gbogbo wọn dara ju egbin lọ: àsé obinrin ti o wáá mu mi ni ni olórí ilé yii, bi a si ti dé ibệ ni o pasẹ ki awọn ìránsệ rẹ fì omi tí ó lộ wộộwộộ wệ mí kí wộn si fi ikunra olooorun didun pa mi ỉara, nigba ti wộn si şe bệệ tán ó mú asọ arau ti o dara kan íun mi ki ng íì bora o si gbé ounjẹ didun silệ niwaju mi, nigbà ti mo jẹ ounjẹ yii tan mo dide mo fệ lati dọbálệ nitori inu mi ti dun rekoja, sugbọn o wi fun mi ki ng má şe bệệ. Lệyìn náà o mu mi wọ iyara kan lọ o si fi ibusun kan han mi o ni ki ng sun le ori rẹ mo si şe bẹẹ. Bi mo ti balệ bẹẹ ni mo sun lọ ộsan ọjộ keji ni mo sì jí òun ló tún ji mi ki ng jẹun. “Itộjú mi ti obinrin náà şe ni ọjọ keji yìí pộ tó bệệ tí mo fẹrệ lè wí pệ kò sí ibi tí ó dâra laţi şe ọdẹ ju Igbó Irúnmalệ lọ, ộmùti gbàgbe isệ, mo gbagbe gbogbo ìyà ti mo ti n jẹ. Eyí tí obỉnrỉn yìí tun şe ní ọjọ kẹta pệlú yaágbóyaájừ ni. “Nígbà tí ó di alệ ọjộ kẹta obinrỉn náà sọpé ori n fộ òun, mo sì 36 súnmộ ọn mo gbé orí rệ lộwộ mo bẹrẹ sí í pé ọfọ sí i ki ó ba lè sàn. Ẹyin ẹlẹgbệ mi gbogbo, ibi ti mo ti h pe ọfọ sí yìí ni obinrin náà ti kú sí mi lộwộ, bí ó si ti kú tan şe ni mo rí ì ti agogo kan lù tí gbogbo ara ìlé náà sì wá ti wộn tún kú sí ộdộ mi, èmi náà bà gbìyànjú bí ẹni ki ng kú sugbộn kò şee şe fún mi, mo ni èèmộ wo ha tún nìyí. Ng kò lè sùn títí ilệ fì mọ nitori èmi nikan ni ó jệ aỉàáyè nínú àwộn òkú wộnyí ệrú sí n bá mí. Nígbà tí ó dí àfẹmộjúmộ ọjộ kejì mo ké pe iya mi mo ni ki o jade ti ộrun wá ki o yọ mí nibi ti mo wa yii. Mo ké lệệkínní kò dahun, mo ke lệệkejì ng kò gbúròó kan, nigba ti o di ẹlẹẹkẹta mo ké ni ohùn rara mo si wi pe: ‘Háà! ìyá mi, ìyá mi, ìyá mi, eeşe ti iwọ ko fi dá mi lóhun lákòókò yìí! Eése ti èmi kò fi gburoo rẹ! Ikú kò ha yá ju ệsín fủn mi lọ bí! Iba kuku şe pé mo ti kú ni ile ni iba sàn fứn mi ju eleyii lọ. o ha yẹ ki ng şegbe ni aginju yii bí! G ha tộ kí ẹnikẹni má mọ iboji mi! Emi nikan ni o mà ku láyé fun ọ! Aye náà ko si dara fun mi—mo n ti ilé ikú bộ si ilé arùn; mo n ti o. i' iya dé orí ệgbin: ayé mi si di rèdèrèdè. Háà! iya mi ộwọn, iya mi tòótộ, iyá tí ó pé, iya ti o nilaari, iyỉ ti o mu yanyạn, iya ti ki i bi iya Ijasan, iya ti ki i şe iyá kekeré, iya ti ki i şe iya buburu, iya ti D jẹ bọộkinní láyé, ìyá ti o jẹ gbajumo lọrun, iya ti o ri jẹ laye, iya ti o ri mu lọrun. Háà! iwọ iyá aláìlábàvvộn, ibikibi tí ìwọ bá wa lónìí, má sàìjệ ki ng rí ọ. ’ - “Bi mo ti wí báyìí tán ni ilệ là pệrệ ìyá mi si jade ó si ba mi ti emi ti omi loju oun naa si bệrệ sí ẹkún í sun ó rộ mọ mi lọrun o si fi ọwọ pa mi lori o wi pé: ‘Ki ni şe ti iwọ fi n pe mi, ọmọ mi? Sọ fun mi, ani sọ fun mi, sọ fun mi sệ, ọmọ mi. Emi ti mộ pé iponju ko ni şaiba ọ, nitorỉ akọni ati olokiki eniyan ni ìwọ jệ ninu ayé. Ẹmi gigun Ọlọrun ki yóó fi du ộ; owó-níní Ẹlệdàá rẹ kì yóó mu sá pa mộ fún ọ; şugbon gbiyanju ki o şe ayé ni rere ki o too kú, ki o sì fi i silẹ ni didara ju bi iwọ ti ba a lọ. Ni ti pípadà ìwọ yóó pada dé ilé iwọ ki yóó si ku ni ewe, igba ti iwọ ba di arugbo pệlú, ayé ko ní sàìyẹ ộ; nitori ko si ohun ti o burú julợ labẹ ộrun bi ẹni ti o darugbó tán tí kò bộ lộwộ iya-jijẹ. Nitori naa sọ fun mi bi o ba şe ohun pataki kan ni iwọ bá pe mi si ki emi ki o sa ipá mi fun ọ’. “Nígbà tí iya mi pari ộrộ rệ yìí tán mo nu oju mi nù mo sì wi fun un pé mo şe bi ng ko ni lè yọ ninu ibi ti mo wa nạà ni o jệ ki ng ke si i, mo si tun sọ ọpọlọpọ ohun ti oju mi ti ri sệ ỳìn fún un. 37 Lệyin eyini ni o mu akara didun kan fun mi ti mo si jẹ ệ. Nigba ti mo jẹ ẹ tan ó ni ki ng tệlé oun mo si tệlé e, a kò si rin jinna pupộ tí a fì dé ibi ihò kan. Ibi ihò yìí ni o ti ki ọwộ bọ inú apò rệ tì o mú òkúta kan fún mi, òkúta naa n dan o si funfun bi ẹgbọn owú. Iya mi náà si fi aşe fim mi báyìí pé bi oun ba ti lọ tán kí ng sọ okuta náà sinu ihò yìí ki ng sì tệlé e nibikibi ti o bá n yi lọ. o tún wi fun mi pẹlu pé bi mo ba şe bệệ ng kò ni pệ yọju si gbangba ni apa ibomiran ninu Igbo Irunmalệ nibi ti emi yóó ti ba ọdẹ mìíràn pade ti o ti şina lati ọjọ ti o ti pệ, ó si tun la a ye mi pàápàá pé iyà ko ni jẹ mi púpộ nibi ti mo ba yọjú sí náà titi ng oo tun fì pada lọ si ilé. Bi o ti sọ ìvvộnyí fún mi tán ilệ la ẹnu o si gbé e mi emi náà si şe bi o ti sọ fun mi. 38 4 Àkàrà-oògùn àti Lámọrín “Nígbá ti o to bíi wakati kan mo jade ninu iho yìí sí gbangba, mo mú òkúta ni mo fi i sinu apo ọdẹ mi nitori lati igba ti iya ti bẹrệ si jẹ mi yii, ibọn mi ati apo ọdẹ mi kò kuro lộwộ mi. Jijade ti mo si jade náà ọkunrin kan ti orukọ rẹ n jẹ Lamọrín ni mo bá pade: ọkunrin náà ti şina si aginju igbệ yìí láti ọdún mệta. “Nígbà ti ó rí mi ó yộ dé imudunmudun ti n bẹ ninú egungun rệ nitori pé aládùúgbò mi ni ó jệ ni ilé. Emi ati Lamọrín kí ara wa olukuluku si sọ ohun ti oju oun ti ri sệyín—ojú mi ko ri nnkan lara ti Lamọrin nitori o pệ ti oun ti şina ti ko sì ti i fì ojú kan ilé. “Awa mejeeji jumọ n lọ a si de oju odo kan; bi a tí bệrệ si odò yìí í tộ a rí ọkunrin titobi kan niwaju wa, ó gbe àpò nla kan kộ apá o si wa ni ihoho gidigbi, lộwọ rẹ ni a ri orí kìnnìun nlá kan tí o n jẹ ệ, bí ó si ti ri wa ó sọ orí kinniun náà silệ ó n bộ lộdộ wa; were, Lámọrín ké, o sọ fun mi pé ire yá, nigba ti mo si beere idi rẹ ti o fì sọ bệệ o wi fun mi pé ọkunrin ti emi n wo ni, Ijanba ni orukọ rệ n jẹ, oun ni o si bí Adanu ti i máa gbé ilé Korijekorimu. Bệệ nì a ba ẹsệ wa sộrộ oun naa si tệlé wa, laipẹ ng ko ri Lamọrin mọ ng ko si gburoo Ijanba, mo yara sá gun igi kan lọ temi ti ibọn ati apo ọdẹ mi mo n wo igba ti ng ó gbúròó ộkan nínú wọn. “Kò ì tíì pệ ti mo dé orí igi yìí tí mo rí Ijanbâ tí ó n bộ lápá òdộ mi, ó ú wo ìhín wo ộhún ó ri wá wa mi kiri. Nígbà ti ó dé ộkankan ộdộ mi ó bệrệ si i sọ báyìí wí pé: ‘Héè! orí mi, héè! orí mi, àwọn kòkòrò sísanra yìí lọ gbáà! Kí ni ng ó jệ sùn lónìí o orí mi!’ Bi o ti sọ bayìí tán ó gbé ojú wo òkè, ó rí mi: háà! inú rệ dùn dùn ó sì na ọwộ rệ gigun ni o mu mi sọ sinu àpò rệ ó gbé mi kộ apá ó ri lọ. Mo dákệ gbáà sugbọn ibọn mi n bẹ lọwọ mi nínú apo rệ, mo fi ọta nlá si ibộn náà mo si ki i daadaa, mo gbé e ti mo n 39 sifni. Nigbà ti mo simi tán mo yin in lu u ni àtàrí, o si şubu lulệ Ó kú. Bệệ ni mo rí ệyin ọkunrin ti n jệ Ijanbâ yìí mo si\e si Lamọrin. Nigba ti o dé inu rệ dùn púpộ láti rí Ijanbâ bi o ti wó lulệ bi igi. “A lọ si ibudo ti Lamọrin ti pa ibệ ni a si sun ni ọjọ náà. “Bi a ti wa ounjẹ tán ni alẹ ọjọ náà ti a fệệ jẹun ni ọkunrin gigun kan de, o ki wa, o si jókòó, ó n bá wa jẹun. Rírí ti mo ti ri ọkunrin naa nì mo ti mộ pe iwin ni, nigba ti o si bu bí okele meji lara ounjẹ wa, ounje n buşe, eléyìí bi mi ninu mo si rọra gbé apẹ fìfộ ti a fi şe ààrò ti ó sì gbo’nâ girigiri mo là á kộ ọ lộrùn, o dide o si ke lọ. Nígbà ti o di ọjọ keji a ba ikoko náà lộrùn iroko kan, sugbọn bí ikoko ọrun ọkunrin ti şe dé ọrun igi yìí, gbogbo rệ ya mi lẹnu. “A sun lalẹ ọjọ yìí nigba ti o si di owurọ oịọ keji èmi àti Lámọrin ki ara wa, a jẹun, a gbé ibọn wa olukuluku si ba tirệ lọ a n wá ẹran kiri. ' ‘i “Bi mo ti rin diẹ ni mo ri ọkunrin ẹlệsệ kan o sun si iha igi kan o fi ọpá rệ ti, mo rọra lọ si ibi ti ọpa náà wa mo di i mu, mo fệệ rọra mú kúro ni ộdộ rệ kí ng wáá wò bí yoo ti şe rìn nígbà ti ó ba jí, sugbọn bi mo ti fi ọwộ kan ọpa náà ni nnkan kan ké láti inu rệ wa, were ọkunrin yìí sì ji, şugbon ki o too parada tan mo ti mu ọpa salọ mo duro lokere mo n rệrìn-ín pé ọwộ ba á. o bệ mi ţiti şugbon ng ko fì ọpa náà silẹ afl ìgbà ti ó too şe ileri ạti fun mi ni ogun ẹran-pipa o sọ báyii pẹ: “Emi ni Arộni, iwin ti ó ni ẹsệ kan ŞOŞO, ibi ki i tan ni ile mi bẹè ni ire kì í tán ni ibệ, mo jẹ ogboju iwin bubụru ni ti o kọ aşe Ọlọrun, ọba nlá Solomọni ba mi wi emi ko si gbọ, bệệ ni mo gberaga niwaju Ọlọrun to bệệ ti o fi nà mí ti o si sọ mi di ẹlệsệ kan, mo gbé iwọn ẹgbẹrun ọdun ni ayé, bệệ ni iwa mi n ba mi lọ, to bệệ ti Ọlọrun sọ ni ibinu Rẹ pé: “Emi yoo fi ó silệ fun ara rẹ titi iya yoo fi jẹ ọ lati ọwộ Ikú, ẹni ti ilé rệ n bẹ ni isalu ọrun.” Ti Iku ni mo n duro de báyìí o, nitorỉ naa mú ọpá mi fún mi, èmi yóó şe ọ ni rere”. “Aanu rệ şe mi ni ọrộ ti o sọ yìí mo si mu ọpa rẹ fun un, lẹyin eléyìí o fụn mi ní oogun kan ó ni ki ng máa bu u le oju ẹsệ àwọn ẹranko ati pé ẹrankẹran ti mo ba bu oogun náà le oju ẹsẹ rẹ yoó waa ku si ibi ti mo ti bu u lé e, mo dán oogun yìí wo, o jệ bi ina, şugbon ng ko lo o nigba gbogbo nitori ti mo n bẹru ki o ma ba 40 tete tan. “Bi mo ti kuro lọdộ iwin yìí ti mo rin siwaju diẹ ni mo ri abami ệda kan ti ko ga ju ẹsệ bàtà méji lọ, ti o si ni ori meji ati iwo meji lori—ộkộộkan ni ori kộộkan. Ojú kan ŞOŞQ ni o ni ộkan náà si n bẹ ni ookan aya rệ. Nigbà ti mo ri i mo ki i o si da mi lohun daadaa, ohun rệ si yè ketekete nitori pé ẹnu meji ni o fi n sộrộ pộ lệệkan şoşo. Mo beere pé: “Níbo ni iwọ ti wa nibo ni iwọ si n lọ?” Oun si da mi lohun pé: ‘Erè ìdí rẹ ti iwọ fi n wadii mi? Emi naa si tun da a lohun pé: ‘Mo ri i bi iwọ ti kuru tó mo si woye pe ori meji ni iwọ n gbe kiri.’ Oun si dahun pé: ‘Loootọ ori meji ni emi ni mo si kúru jọjọ, emi ni Kurunbete ẹni ti ile rệ n bẹ ni ộrun alakeji, mo ti jệ ộkan nínứ àwọn maleka ni ti Ọlọrun feran, sugbọn mo kọ ofin Ọlọrun ati ilana Rẹ mo si da rudurudu silệ ni ọrun, Olọrun lị i pé mo le, ari pé ọgbộn mi, buburu ni, o si fi mi fun Eşu ki o jẹ mi ni iya nỉ ọdun meje, béệ ni mo gbé inú iná ộrun apaadi nỉ ọdun meje gbako. Mo pađa tọ Ọlọrun lọ ni ọdun keje, Ọlọrun si ri i pé ko si iyipada rere lára mi, o wi ni ibinu Rệ pé “Iwọ n yọ Mi lệnu iwọ èèrà, iwọ n tàpá sí Mi iwọ ti kò ju kò-tó-nkan lọ, lónìí yìí ni Emi yoo pin ori rẹ si meji, Emi ko si ni jẹ ki ede rẹ şpkan mộ, Ng o da ộ ni ede rú bi Mo ti şe si awọn ara ilé isọ Bábééỉì, ni ọjọ ti wộn gberaga si Mi. Emi yoo si sọ ọ sinu igbo, ki iwọ ki o di alarinkiri ni ọjọ aye rẹ, iwọ ki yoo si simi titi ọmọ araye yoo fi da erupẹ si ọ lara.” Ati ọjọ naa rèé o, iwọ ọdẹ rere, nitori naa mo bệ ọ ki o bu erupệ ilệ ki ọ si da a si mi lara nitori irinkiri yìí su mi. ’ Aanu rẹ şe mi mo si da erupe lu u bệệ ni o si di okuta nla o duro si oju kan titi ayé, “Lẹyin eyi awọn iwin wọnyi ti tẹ loju mi ng ko si bẹru wọn mọ mo n ba temi kiri. Bi mo ti n rin kaa kiri ninu igbo yìí ni mo déde ba obinrin arẹvva kan pade, o wu mi gidigidi. Mo ki i oun naa si ki mi, mo beere bi o ti şe de-aarin aginju bi iru eyi şugbon ko da mi ỉohun kan. Nikẹyin mo bẹ ẹ ki ó şe iyawo mi sugbọn o kộ si mi lẹnu, mo bệ ẹ titi ko gba, mo si dẹruba a wi pe bi ko ba gba lati fẹ mi emi yoo yinbọn lu u şugbpn o da mi lohun pé ibọn mi ko le ri oun gbeşe. Ni ibinu ni mo da oju ibọn mi kọ ọ mo si yin in si i, şugbpn ibọn dun şaa ni ọta kan ko si jade. Lẹyih eléyìí o wo mi tịti o wi pé “Bi ko şe aanu rẹ ti o şe mi lónìí emi iba pa ộ lệệkan ŞOŞO. Emi náà sì dáhùn pé kò lè pa mi lára, obinrin náà si 41 koju si ộnà tirẹ ó n lọ. Ewà rệ tun fà mí mo tệlé e mo sí di i ni ọrun ọwộ mú, bi o si ti wò mi loju ó subú lulẹ o si di igi nia kan sugbọn mo di igi náà mú síbệ nitori obinrin náà wu mi púpộ. Lệyin eléyìí ni mo ri i ti igi naa yi pada ti o si di agbọnrin ti oun ti iwo lórí şaraşara, sụgbọn mo di i mu síbẹ, o ja títí sugbọn mo di i mú gbọningbọnin. Láìpệ ó tun yi pada o di iná ìleru tí n jó sugbọn ng ko fì i sílệ bệệ ni ina náà ko si jo mi. Bệệ ni o bệrệ si i parada titi ó tun fì di obinrin arẹwà bii ti àtijộ, nitori ti o tun di ộpộlọpộ nnkan: o di ẹyẹ nlá, o di omi, o si di ejò nla kan sugbọn mo di i mú mo si di i mú dọnindọnin. Nikẹyin ti o di obinrin bii ti atijo o wo mi o si rẹrìn-in músệ o wi pé: “Emi ,yóò fệ ọ iwọ ògbójú ọdẹ”. o si fẹ mi a si gbe ara wa ni iyawo, Lamọrin ni o si şe Alufaa fun wa. Mo şe ase nla ni ọjọ náà ộrộ náà si dun gidigidi: nigba ti eniyan gbe iwin ni iyawo taraye tara-ọrun n jẹun wộmù. “Emi àti Lamọrin jẹ ộrẹ a si feran ara wa pupọ a ko si fệệ ya ara wa rárá. Ni ọjọ kan a jọ mura a lọ si igbẹ ọdẹ ilệ si ŞU wa si ộna, bệệ ni epo tán ninu atupa wa, sugbọn oşupa dà bí ộsán. Nigba ti o pẹ ti a ti n rin kaa kiri ninu oşupa yìí a de ibi okuta nla kan ti o tobi púpộ ti o si ni awọn iho nlanla ninu, gbogbo ọna ti o si lọ sinu awọn iho naa n dan kooro. Lamọrin sọ pé oun fệệ lọ sinu ộkan ninu awọn iho yìí,tmo si sọ fún un pé kí ó má lọ sugbọn ó lọ dandan. Nigba ti mo ri i pé o lọ tán mo yara sá gun orí igi nla kan lọ mo n wo oju ayé. Laipẹ ni mo rí ọkunrin ti o tobi kan: o ni oju mẹrin ati apá mẹfa o si ni iwo meji lori şaraşara, o jade laţi inu iho apata naa wa, o gbe ệjệ sinu igba fifo kan o gbe e wa si idi igi kan ti n bẹ niwaju okuta náà o wi pe: ‘O şeun lònìí o, Oluwa mi, mo mộ pé agbara rẹ ni ẹran báyìí fi tọ' mi wa si ile mi, jẹ ki ng maa ri iru eléyìí nigba gbogbo, a dupẹ o’. „ . tC f “Eyi ti mo ri mọ rèé o. Mo duro titi ilệ fi mọ şugbon. Lamọrin ko jade, nigba ti o di owuro ọjọ keji mo ke si Lamọrin şugbon ko da mi lohun, mo ba sộkalệ mo lọ si ibudo mo si SỌ fun iyawo mi. Iyawo mi paapaa, niwon bi oun naa ki i ti i şe ara aye, o ti yára mọ ohun ti o nilati sẹlẹ si Lamọrin o dahun pe: “Haa! ọkunrin ti iwọ rí ni, Tệnbệlệkun ni orukọ rệ n jẹ, ẹgbộn , rẹ si ni ẹni ti n jệ Bilisi ẹni ti ile rẹ n bẹ ni ộgbun ainisalệ nibi ti wọn gbe bi iya mi. Tệnbệlệkun ni o fệ àbúrò mi, wọn si bi 42 ọmọkunrin kan orukọ ẹni ti n jẹ Idarudapọ. Ọmọ naa si dagbà o wa işe o si ri işe labe Eşu ti i şe ọba ilu ộrun apaadi. Mo gbộ pe Idarudapọ mura si işe ipò rệ sì di nla o si dun mọ mi pẹ oun ni o jẹ olori awọn ẹni ti n bu epo si ina ni ọrun apaadi lakoko yìí. Ohun kan ti o ko mi ni irira fun àwọn ti o bà n şişe ni ọrun apaadi ni pé: ara gbogbo wọn a máa dúdú ju aró lọ, ìkà inú wọn a sì máa pộ ju ti ộbọ. Nitori naa iwọ ọkọ mi, mo rò pé Lamọrin ti bộ si ọwộ Tệnbệlệkun, nitori Tệhbệlệkun ki i jẹ işu bẹẹ ni ki i jẹ agbado, ẹran ènìyàn ni í jẹ, ó mà şe o’. Nigba ti ó sọ ọrộ wọnyi tán omije bộ ni oju mi mo si sọkun mo KC titi ohun mi fi gba igbo kan, mo bú ramuramu bii kìnniún, sugbọn gbogbo igbe mi ko mú ộrệ mi padà. “Láti igbà ti iya mi ti yọ mi kuro ni ibi ihamộ ti mo wà ni ti mo si ti de ộdộ Lamọrin, ọkan mi ko tun lọ si ile mộ: Igbó Irúnmalệ dùn mọ mi, sugbọn nigba ti Lamọrin si tun ti ku tan ni ibẹ ti su mi mo si bệrệ si i wa ộna ati lọ si ile. “Ni ọjọ kan bi mo ti lọ si igbẹ lọ şe ọdẹ, ni mo ri ọna kekere kan mo si tẹle mo n tọ ộ lọ, mo tọ ộnà yìí titi sugbọn ko pin mo si pinnu ati tọ ọ dé opin. Nigba ti o to qjokanri gan-an ni mo de ahere kan ti mo si ba ọmọ kekere kan nibẹ, nigbà tí mo sì wo ojú ọmọ náà daadaa o di aburo mi, ọmọ ẹgbộn mi ọkunrin ti wọn bi tẹle iya mi. Inu mi dun pupo mo si ke si ẹgbọn mi ti o wa ni oko, nigba ti o de, o yộ mộ mi inú rệ sì dùn púpộ ó sì beere ibi ti mo ti lọ àti idi rẹ ti mo fi pẹ bệệ sugbọn ki ng too fèsì ộrộ rệ mo bệ ệ ki ó jệ ki ng lọ gbé ẹru mi ki ng si mu iyawo mi wa o si gba bệệ: bệệ ni mo pada mo n lọ si ibudo laţi mu iyawo mi. “Ng ko rin ju işeju mẹwaa lọ nigbà ti mo pade iyawo mi, riri ti mo ri i yìí ya mi lệnu nitori pé ibudo ni mo fì i si, mo ki i mo si wi báyìí pé: ‘Iyawo mi ộwộn, o ya mi lẹnu lati pade rẹ níhìn-ín, şe ko si nnkan?’ o sì da mi lohun o wi pé: ‘Olufe mi, Oluíẹ mi, Olufe mi ọwọn julọ, ng ko mọ pé báyìí ni ipinya yoo şe de si aarin wa, oju mi n ba ọ lọ nigba ti iwọ dé ibi abúlé ni ti iwọ ri awọn eniyan rẹ. Emi bi iwin ko le ba eniyan şe ajopin nitori ero inu wọn ibi ni lojoojumo. Gba asọ kekere yìí, ẹbun ni fuh ọ, nigbàkugba ti ebi ba n pa ọ beere ohun ti o ba fẹ lộwộ asọ náà oun yoo si fi i fun ọ, sugbọn bi ifẹ wa ti tobi to ni, ng kò mọ pé iyapa yóò de sí wa lộsàn-án gangan. Haa! iwọ olùfệ mi ộwọn julọ ma şe gbagbe mi titi ọjọ ti akukọ yoo kọ lệyin rẹ—oníle re 43 ile o.’ Bi o ti wi báyìí tán ni ẹni kan déédéé yọ si wa 10JUJI. ọkunrin kan báyìí ni, nigba ti o si di iyawo mi mu o wi pé: ‘Egbộn mi ộwọn, şe gírí, jệ ki a lọ si Ọgbun Ainisalệ, ni ile wa.’ Lẹyin eléyìí ng ko si ri ẹnikẹni ninu wọn mọ, şugbpn mo ri aşp kekere kan báyìí ni ilệ mo si mu un, igbakigba ti ebi ba si de si Iţii ti mo ba beere ounjẹ lộwộ aạọ náà, ọgán ounjẹ a kun ilẹ fala fala. “O dun mi pé iyawo mi şe báỵìí lọ, mo si lọ si ibudo lọhùn-ún mo ko gbogbo dúkìá mi tí mo ti ní ỉáti igba ti mo ti şina si igbẹ yìí mo si pada si abule awọn ệgbộn mi, laţi ibẹ ni mo si pada wa si ile. Báyìí ni itan igba keji ti mo lọ sinu igbo buburu ni pari. “Laţi ọjọ ti mo ti de ile ni mo ti gbe ibọn mi silẹ mo si pitmu pé ng ko ni şe ọdẹ mộ tabi ki ng dawọ le ohun ti o le kan. Lọna kinní: nitori iyọnu gbogbo ti mo n ba pàdé, lộna keji: nitori ohun ti mo mu bộ nigba keji ti mo lọ yìí pộ tó bệệ tí, nigba ti mo ta wọn tan, emi ni o ni OWO julọ jakejado ilu wa: owó miju ti ọba pàápàá lọ. ìtan eỉéyìí tỉ parí báyìí, gẹgệ bí mo ti sọ lệệkan, bí ó sì ti jệ pé ilệ n sú lọ yìí, bi o ba di ọla ng oo tun pada wa ki ng wáá sọ èyí ti ó kù fún yin.” “Nigba ti o pari itan rệ o jẹ ọkà diẹ, nigbà ti o si jẹun tán o bọ gbogbo àwọn ti o wáá gbộ ộrộ náá lọwộ karikari, lẹyin eyini mo sin in si ọnà diệ kí ó tóó di pé a tun bọ ara wa lọwọ Ịẹệkejì, ti a si ki ara wa: “O di owurọ, ki Ọlọrun jẹ ki a fi ire pade lọla.” 5 V V Awọn èrò Okè Lángbòdó ; í '/:ẩịj } Ihin ti kan ka gbogbo ilú wayi pé ọkunrin arưgbó kan wá n sọ itan aramàda kan fun mi, ki o si too di pé akukọ işaaju kọ ni ọjọ keji gbogbo ilu ti rộ dé, wọn bo ile mi şikanşikan; nigba ti mo sì ri i pé inu ile ko gbà wộn mộ, mo bệrệ si i tẹ ẹní sí òde, mo tẹ ẹní titi gbogbo ẹni fì tán, lẹyin náà ni mo si tun bẹrẹ si ẹni i wa ya kaakiri, rào yá aadọjọ ki ng too simi, sibẹsibẹ naa ko gba wọn tán—ọpọlọpọ ni o duro, ọpọlọpọ ni o gun ori igi, ọpọlọpọ ni ó wà ni ori orụle: wọn da bi ộkệ aimọye ẹyẹ ti wọn n jẹ aye wọn lori igi ọpẹ, Laipẹ ọkunrin yìí de, bi o si ti yọ si gbogbo wa ó wi pẽ: “Mo gbé tàna danu mo gbé omiran dé gbogbo yin ẹ maa tun èti yin şe. ” Nigba ti o wi báyìí tan gbogbo wa pa lọlọ o si tun n ba ộrộ rẹ lọ o ni, “Háà iyanrin eti okun ko şee ka isẹ ọwộ Ọlọrun ko şee sọ ni iye! Nigba ti mò kọ wo yin ẹru ba mi, nigbạ ti mo si sunmọ yin ẹru mi fo lọ. Ní işaaju mo ronú pé nigba ti gbogbo yin ba fì maa kú tán gbogbo igi iroko igbo yoo ti tan ko si ni si apakó lati fĩ kan pósí yin, şugbon nikẹhin inu mi dun mo si ranti pé gbogbo yin kọ ni yoo fì ọwọ rọ ori kú.” Ọrộ ti ó sọ yìí bi awọn ti o gbọ ọ ninu olukuluku si bẹrẹ si i wi pé: “Ng o fì ọwọ rọri kú ni temi” “Ng o fi ọwộ rọrí ku ni temi,” àti bệệ bệệ lọ. Sugbọn bi wọn ti n sọ eyi o ju ọwọ si wọn ki wộn dakệ o dahun o si wi pé: “Ododo ộrộ bi ệgun ni o n ri olododo si ni ọta ayé, mo fệ lati bi yin ni ohun mẹrin, bi ẹ ba le sọ wộn fim mi a jẹ pé mo jẹbi eyi ti mo sọ ni, bi ẹ ko ba si lè sọ wọn a jẹ pé ohun ti mo n wi ni ko ye yin. Awọn ibeere mi ni eyi: Mo fẹ ki ẹni kan dide ninu yin ki o sọ ọjọ ti oun yoo ku gan-an fun mi; lẹyin náà mo fẹ ki oluwarệ tun sọ iru iku ti yoo pa oun—yala aisan ni yoo şe oun ni, tabi igi ni yoo da pa oup, tabi odo ni yoo gbé òun lọ. Lẹyịn eleyìí pẹlú, mo n fệệ gbộ ibi ti oluwarệ yoo kứ sí—yalà ilé ni. 45 tabi oko ni, ojú ọna ộna ni, tabi inú iyàrà ni, ìdalệ ni tabi ilu yii ni. Ohun kẹrin ni eýi: Ki 01uwarệ sọ fún mi lẹsẹẹsẹ ohun ti yóó sẹlệ si òun láti ìwòyí lọ, titi fi lọ bá ọjộ ikú oun. Ki ó má şe gbagbe ati sọ fun mi igba ti oun yóó fi ẹsệ kọ, igbà ti aisan yóó şe oun, igba ti ộfọ yóó sẹ oun, igbà ti ija yoo de bá òun àti ẹnikẹni iye ộta ti oun ti ní sẹyin àti iye ti òun óò tun ni si i laye yìí, kí olúvvarệ si ránti pé ộpộlọpộ alangbá ni ó da ikùn dé ilệ a kò mọ èyi tí inú n rún, ẹni ti a fệ ni a mộ a ko mọ ẹni ti o fệ ni. ” Nigbà tí ó sọ báyìí tán kò sí ẹni tí ó lè fesi kan nitori ko si ẹni ti o mọ ọjọ iku oun, ko si si ẹni ti o mọ iru iku ti yoo pa oun, bẹẹ ni ko si ẹni ti o mọ ibi ti oun yoo ku si, tabi ohun ti yoo şe oun ki 0 too di ọjọ ikú. Bi o si ti ri i pé kẹkẹ pa mộ wa lẹnu o dahun 0 ni, “Háhà! mo woye wàyi pé ẹ dakệ, ìdí rệ ti ẹ sì fi dakệ ni èyi pé: kộkộrộ ayé, ọwộ Ọlọrun ní n bẹ, iba şe pé ó wà lộwộ eniyan ni, àisàn kò bá ti sí ninu ayé, talaka ko bá tí sí rárá, a ko bá ti gbúròó iyọnu, ko ba ti sí irànsệ pệlú, olukuluku ni ibá jẹ ộgá ni ilé ara rệ, ayé iba si buru ju eyi lọ”. Ọrộ rệ yìí yà wá lệnu pupộ: ó kún fún ọpọlọpọ ọgbộn, gbogbo wa si yi ohun pada a bere si i wi pé: “Oótộ ni ẹ máa bá ộrộ yin lọ baba.” Ootộ ni ẹ maa ba'ộrộ yin lọ baba”, ati bệệ bệệ lọ. Ọkunrin naa ba bệrệ ìtàn rệ í sọ ó wí 1 / \/ ỵ báyìí pé: ‘‘Ẹyin ẹlẹgbệ mi gbogbo, mo ti ri òkun mo ti ri ộsà ệru omi kan kò tun ba mi mọ: ojú mi rí nhkan sínú ayé! Mo ti sọ fun yin lánàá bi mo ti jiyà tó nigba ệệkejì tí mo lọ sinu Igbo Irunmalệ, mo si wi pẹlu bi mo ti şe ipinnu pé ng ko tun ni jệ şe ọdẹ mọ tabi ki ng da ọwộ le ohun líle kan sugbọn mo fệệ sọ fún yin, ileri ti mo şe ni, ileri lasan ni—mo tun şe ohun ti o le. “O şe ni ọjọ kan báyii ni: àkoko oworệ tilệ ni ó si pệ kí ng tóó jí, nitori láti igba ti .mo ti di olówó ng ko tete jí lówùurộ mộ, ìrònú kò n jệ kí ng sùn lóru. Ní àkókò tí mo ti ìgbệ ọdẹ dé lệệkejì ni, ti àwọn obinrin ìlú wa ri i pé mo di olowó, ogunlộgộ wọn bệrệ si i toộ wá sí ilé mi, èmi náà si n fệ wọn. Ọpộlọpộ iyawo ni mo ní nitori wọn ko wo iwa mi OWO ni wọn n wộ ti wọn fì n fệ mi, wọn a máa wí pé: “Owo la mộ a kò fi ti iwà şe, bi o tilệ n fì ibọn nà wá ti o si n fi apo ọdẹ gbá wa lori, afi dandan bi a fệ ọ’. Sugbộn laipẹ ti wọn bẹrẹ si i ri iwa ọdẹ mi ati iwa jagidijagan tí mo fì n bá àwọn iwin ati ẹranko lò nina igbó ộkộộkan ni wộn bẹrệ si i lọ, to bệệ ti o fi jẹ pé ni owurọ ọjộ ti 46 mo n wí yii, iyawo mẹsan-an péré ni o ku si ọdọ mi ộkan ninu wọn ni mo si n ba sộrộ lộwộ nigba ti ộran Iile ti mo tun dawo le bẹrẹ: báyìí ni—. ‘.V ' “Iránsệ ọba kan ló dédé wọlé tí ó wí fún mi pé ọba n pè mi. Eléyìí ya mi lệnu mo si dide mo wọ ệwù dàndóógó mi, mo dé fila eleti-ajá mo sì wọ şokoto arumata mi, mo múra o di ilé ọba. “Bi mo ti yọ sí ọba, ó wò mí tệríntẹrin o wi pé: ‘Akàrà-oògun’, mo si da a lóhun báyìí pé: ‘Kábiyèsí, emi naa ni, Ki Ọlọrun bùn yín lệmìí. ’ o si tun pè mí lệệkẹjì pé: ‘Akàrà-oògùn, emi naa si tun dahun pé: ‘Kệ ẹ gbó, Kệ ẹ tộ,ọmọ abệ yín ni gbogbo wa n şe\ o tun pe mi ní ẹẹketa pẹlu pé: ‘Akàrà-oògùn’, emi naa si tun fesi báyìí pé: ‘Kabiyesi, ọkunrin lẹ ké sí, Akàrà-oògùn ni mí nítòótộ, bi orukọ mi ti ri naa ni émi paapaa rí: OŞ0 kò le jẹ mí, àjệ kò lè pa mí lara, ẹlệbọlóògùn kò si lè rí mi gbe şe\ Ọba si tun-bu si ẹrin o wi pé: ‘Jókòó ni ọwộ ọtun mi.’ ỉ? “Lẹyín ígbá ti mo jókòó tan ọba kọju sí mi ó si wi pé: ‘Ọmọ mi, Akàrà-oògùn, mo ni isẹ kan lati bẹ ọ, isẹ pataki sì ni, sugbọn ki ng too sọ isẹ náà pàápàá fún ọ, mo bí ộ: njẹ ìwọ yóó lè şe é fún mi?’ ' (V i • “Ó fệrệ má ì tí ì dákệ tán nígbà tí mo íềsì báyìí pé: ‘Kábí yèsí, ộrộ kékeré ni èyí nì, ibi ti o wu ệfúùfìì lệlệ ni ỉ da orí ìgbệ sí ibi ti ó wu olówó ẹrun ni i rán nì lọ, ibikibi ti ẹ bá fệ, ẹ rán mi, ng ó lọ.\ “ìlérí tí mo şe yìí, ìlérí aláìronú ni: mo ti bộ sínú àwọn ọba òun sì bệrệ sụộrộ í sọ ó wi pé: ‘Ọmọ mi, njệ iwo.mộ pé kò sí ohun kan tí rí bẹ nínú ayé yìí tí ó kọjá àlàáíĩà bệệ? Njệ ìwọ sì mộ pé kò sí ohun tí ó lógo ju riran ilú ẹni lộwộ lọ? Awọn niìkan méjì wộnyí ni iye lori ju wura àti íầdákà lọ, nitori wọn ni èmi ó sì şe rán ọ ní isệ ti mo sọ: Kí bàbá mi tóó kú a máa sọ ìtàn kan fún mì lemộlemộ nípa ọba ìlú kan tí ó wà ní apá ộna Igbo Irúnmalệ, orúkọ ìlú náà a máa jệ Oke Lángbòdó. o sọ pé ọba ilú yìí ní nnkan kan lộwộ tí í máa fi fún àwọn ògboju ọdẹ ti ó bá lọ sí ibệ, kò kúkú dárukọ nnkan náà fún mi o, sugbọn ó sọ pé bí nnkan náà bá bộ sí ọwộ ọbakộba, ìlú tí ọba máà bá wà ni àláàíìà yóó ti pộ jù òun ni yóó si lókikí jùlọ nínú gbogbo ìlu ti n bẹ ninu ayé. Niwộn bí mo sì tí ri i pé iwọ jẹ ògboju ọdẹ ti okikí rẹ si ti kàn kaakiri gbogbo ayé, nitori igba meji tỉ iwọ lọ şe ọdẹ nỉnu 47 Igbo Irunmalệ wonni, pệlú ayộ ni mo fi pè ộ lónìỉ, mo si bộ ộ tọkàntọkàn pé kí ìwọ kí ó má sàìlọ fi ojú gán-ánní Okè Lángbòdó náà fún mi kí o sì gba nnkan náà wá láti ộdộ ọba ibệ’. “Nígbà tí ọba sọ ộrộ rệ yìí ệrù bà mí gidigidi, nitori ó pệ ti mo ti máà n gbộ onírúurú nnkan nipa Okè Lángbòdó yìí ng kò si ti i ri ki ẹnikệni lọ.sĩbệ ki ó bộ ri. Kí ẹnikẹni tóó le dé ilú náà paapaa oluwarệ yóò nilati la Igbó Irunmalẹ kọjá, igba ti oluvvarệ bá sì là á kọjá tán ni ó tóó sệsệ bệrệ irin. A kò lè ka ìlú náà si ộkan nínú àwọn ílú tí n bẹ nínú ayé, nitori gbangba ni awọn ará ibệ máa lí gbộ àkùkọ tí ó bá n kọ ní ìsálú ộrun. Ẹyin náà lè mộ bí ọkàn mi kò ti ni i fệệ lọ tó, sugbọn niwọn ìgbà ti mo ti şe ilệrí fún ọba pè kí ó rán mi ni ibikibi tí ó bá fệ, ộràn dandân ni ki ng lọ. Mo dahun mo si wí fún un pé: Kabiyesi ệyin ni baba wa, òótộ sì ni ệyìn àgbà n sọ nigbà ti ẹ wí pé: “Bí ọmọdé ba ní asọ bi àgbà ko le ni àkísà bí àgbà.” Mo túúbá o. Mo ri i nísisíyí wàyí pé, bí ojú mi ti rí ộpọlọpộ nnkan sệyìn tó ni, síbệ ọgbộn inú mi kò tó tiyín, ẹ ti fi ọgbọn mú mi mo ti şe ílérí fún yín, bí mo fệ bí mo kộ mo si nilati lọ ni. Ko burú náà, nitori ilú mi ni, ng ó lọ. Sugbọn nnkan kan wa ti mo fệ kí ẹ şe fún mi: mồ fệ kí ẹ pàsẹ kí wộn lu agogo yí ìlú ká kí ẹ pé àwọn ògbójú ọdẹ mìíràn bí èmi, kí ẹ rán wa lọ, kí ó máà jệ pé èmi nikan ni yóó fi orí la ikú lọ. Eyiini pàápàá kò le tó: ó ye kí ẹ ránsẹ si awọn ìlú ti n bẹ ni agbegbé pẹlu, kí àwọn ogboju ọdẹ inú wọn jade wá, fún irín-ajo si Oke Lángbodo yìí. Bi ẹ ba ti şe è èyíni, o parí: lilọ yá. ’ “Inú ọba dùn lati gbộ ộrộ ẹnu mi, wpré ó pàsẹ kí wọn şe ohun ti mo wí, nigbà ti ó si máa to ọjộ mệta awọn ọdẹ ti kún áafìn. Nigbà tí mo wo àárín wọn ng ko ri ọkunrin kan báyìí tí orukọ rệ n jệ Kàko mo si mọ dájú pe ó yẹ ki ó bá wa lọ si irú ìrin-ajò bệệ nitori alagbara ọkunrin ni. Bi itan rệ ti şe lọ nìyí—Iyá rệ: egbére ni, bàbá rệ: ewèlè ni; sugbọn nigba ti wộn bi i, áwọ ara rệ jọ ti eniyan púpộ, bệệ si ni àwọn ệyà ara rệ pệlú. Awọn bàbá ati iya rệ ti wọn jệ iwin kò fệ èyí wộn si gbé e sọ sí ìgộ igi kan -ninu igbó, orúkọ igi náà a máa jệ Akó. Ọdẹ kan tí n rékọjá rí i ó si gbé e wa sí ilé ó sì bệrệ sí í tộjú rệ ó sì pe orúkọ rệ ní Kàko (nitori mo bá a ni idí igi Akó). Nígbà tí mo wà ni ọmọde a jọ máa n şire ni, àkókò náà ni mo sì ti mọ irú èniyan ti yoo jệ. Nigba ti o di ọmọ ọdun méjiỉá ni o ti fi àdá pa ẹkùn nlá kan tí ko si jệ kí ẹnikệni gbộ ní ilé, şugbon nigba tí o pệ ti ẹranko náà rà Kàkó lọ si ibẹ ó sì yọ 48 I! egungun itan rệ kan o fi Í şe kùmộ, àti igbà náà ni a si ti máa n pé e ní: Kàkó onikùmò-ẹkùn. Ní kété igba tí bàbá témi kú náà ni ọkừnrin ti n şe alágbàtójú rệ kú, àkókò tí èmi si fi lọ si Igbó Irunmalệ ni òun náà bá igbo kan lọ ni ệbá ilú wa tí orukọ rệ n jệ Igbó-nlá. Igbó burúkú ni Igbó-álá, ẹranko buburu ibệ pộ ju ti Igbó Irunmalẹ lọ sugbộn iwin ti Igbo Irúnmalệ pộ ju ti ibệ lọ. Ní àkoko ti a fi n pèrò Okè Láiígbodó yìí, Kàkó kò ì ti i ti Igbó-nlá dé mo sỉ lọ sí ibệ lọ bá a. “Ki i şe ọjộ ti mo lọ yìí ni mo dé ibệ nitori ó pệ ki ng tóó kúrò nì ilé, ộnà nỉ mo sun; sugbọn nigba ti o tó dédé agogo mẹwàá òwurộ ọjộ kejì mo kan Kàkó lara. Nigbà ti mo ri i ng kò mộ pé òun ni nitori mariwo ộpẹ lo fi bora bí asọ: àsé ó n gbé iwin kan ní iyàwó lộjộ náà ni. Bi o ti ri mi ó dide lórí igi tí ó jókòó lé ó sá sí mi, ó di mộ mi, a si yọ mộ ara wa, ó wí fun mi ohun gbogbo ti ojú òun ti rí sệyin nínú Igbó- nlá. Ó sì sọ fún mi pẹlú pé òun náà gbộ ìró itứ ti mo pa ninu ỉgbó ỉrúnmaỉệ. Ọpộlọpộ nnkan ni ó rò fun mi sugbộn ng kò rí àyè tò wộn lệsẹẹsẹ nísisiyí nitori bi mo bá máa sọ wộn èyíní yóó gba ìwé mìỉràn gidigbi. Lệyìn tí ó parí ộrộ rệ tán èmi náà ro ohun tỉ ojú mi ti ri fứn un, nỉgba ti mo si pari ihin-írò àwa méjèèjì tun di ara wa mú lệẹkejì a sì yọ ayộ rãi, nìtori aỉágbára pàdé alágbára. “Bí a ti n şe báyìí ng kò gbàgbé ohun ti mo bá wá nigbà tí ó sì pệ diệ mo dahun mo wi pé: ‘Kako onikumộ-ẹkun iwọ alabàásíre mi lati igba èwe mi wa, o ko jệ ki ng 'pa owe kan fun ọ ní ndan?’ Oún naa si dahun o wi pé: ‘Akàrà-oògùn mi ộwộn, pa á kí ng gbộ. ’ Emi náà si n bá ộrộ mi lọ mo ní, ‘Njệ iwọ mộ pé bi iná kò bá tán láặọ èjẹ kò lè tán léèékán bệệ?’ Oun sì tún íềsì bàyìí pé: ‘Bệệ ni kò sí irộ nìbệ. ’ Mo sì n sọ ộrộ mi lọ mo ní, ‘Kàkọ, bí a kò bá tí ì borí gbogbo ìyọnu a kò mà gbọdộ dúro o—ộpộlọpộ nnkan lo kù fun wa laţi şe, ọpọlọpộ itú ló kù fún wa lati pa, ọpọlọpọ àrà ló sì kù fun wa lati dá, nitori ilu wa ko ì tí ì ni orukọ tó lábẹ ộrun. Bi ko ba ni idi obinrin kò n jệ Kúmólú, bí ko ba ni ìdí o kò ni dédé şe báyìí rí mi. Idi rệ ti mo fi wà ni èyí—ộpộlọpộ àwọn ọdẹ ti wọn kò gboju to wa ni wộn mura báyìí ti wọn n fệệ lọ sí Oke Lángbòdó, wộn n fệệ lọ jà nitori ilu wa, nigba ti mo si ronú nipa èyí titi, mo ri i pé ó yẹ ki a ba wọn lọ, nitori bí a ko ba lọ ộràn itiju ni yóò jệ fún wa ati paapaa yoo da bi ẹni pé ti ara wa. ni a mộ a kò mọ ti ìlú wa, bệẹ ni ko yẹ ki a gbagbe ile, nitori bí 49 ọkọ rẹ okun bi ó re ọsa ko ni şaifi orí fún elebute ko si bi a ti le şe ninu igbo to ki a má padà lọ sí ilé wa, mo ro pé yẹ ki a gba ộran naa yẹ wò o, ộré mi’. “Ki a má fa ộrộ gùn bi ilệ bí ẹni, Kàkó di gbogbo ẹru rẹ kuro ninu Igbo-nla ó mura o tệlé mi.’ o;:- “Gệgệ bi aşa awọn iwin ti n bẹ ninu Igbo—nlá ọdun keje ti iyawo wọn ba ti n ba wọn gbe ni wọn too gbọdọ şe igbeyawo— iyawo a ti bimọ, tọkọtaya naa a si ti mọ ìwà ara wọn. Bí ìwà wọn bá ara mu wón a gbé ara ni iyawo—eyini ni arédè. Bi ìwà wọn ko ba si ba ara mu wộn a kọ ara wọn sílệ tayọtayọ— ọkunrin a máa wa aya miiran ká obinrin a si máa fi ara rệ wà ọkọ kiri. Ara aşa wọn naa ni o jệ ki ng ba Kàkó ti oun ti mariwo ọpẹ lára ní ọjọ igbeyawo rẹ yìí. Aşa wọn ti mo ti ka silệ wonyi yoo fi han yin pé ọdun keje ti Kako ti n ba iyawo rẹ gbé ni mo ba a ni Igbo-nla, ohun iyalệnu ni yoo si jẹ fun yin lati gbọ pé titi ti Kako fi mura ti o tệlé mi lọjộ igbeyawo rẹ gan-an yìí, ko sọ fun iyawó naa rara— iwa aidara patapata gbaa ni. Nigba ti onitộhun gbộ ó sáré wáá bá wa lộnà o di mộ ọn ni ẹsẹ o si wi báyìí pé: “Ki ni şe to bệệ ọkọ mi? Ọran wo ni mo da to bộệ? Ẹsẹ wo ni mo sẹ to bệệ? Ọna wo ni mo gba fi sệ yin? Ẹ ri ọkunrin miiran pẹlu mi ni? Ẹ gbọ pé mo n sọrọ aidara si yin ni? Mo n huwa ọlẹ ni? Ng ko wa ounje lakoko ni? Ng ko fi ìfệ hàn to ni? Ẹ gbọ pe mo nja kaa kiri bí? Ẹ gbọ pé ộrọ ọmọ ìta n ti ẹnu mijade bi? Mo n na inakunaa bi? Mo n şe aşeju faari bi? Tabi mo n rin irin idọti ni ndan? Mo n hu iwa aibikita si yin ni nda? Ng ko gbọran si yin lẹnu ni ndan? Tabi ng ko tilệ mọ ilé i tun şe? Tabi ng ko mọ alejo i tọju ni? Tabi ng ko tilẹ mọ esi ộrộ ni? Tabi ng ko ran yin lọwọ to ni nibi isệ yin ni? Ki lo ha kuku to bệệ? Ẹ sọ fun mi, ẹ jộwộ ẹ sọ fun mi, nitori Ọlọrun ẹ má sàisọ fun mi—baalé mi, ọkọ mi, olufẹ mi. ’ “Kako dahun o si wi pé: ‘Lóòótộ obinrin ti o ba mọ ohun gbogbo ti iwọ ka silệ yìí ko ni sẹ ọkọ rệ laelae, bi ng kò ba si hi i purộ iwọ ko fì ọkan ninu wọn sệ mi ri titi o fi kan ẹsệ aitete wá ounjẹ, ti ẹgbẹẹgbệrun awọn obinrin maa n sệ ni wakati kan lori ilệ ayé, sugbọn igba ti nnkan ba ti dé o de naa ni: bi oju ba mọ igba ewe a maa wộ ni ori igi, bí ilẹ ba si ŞU igba ẹranko a máa rin ninu igbo—ohun gbogbo ni o ni akoko wbn: akoko ere, ọtọ ni „ akoko ija ọtọ ni, akoko ẹkun,: ọtọ ni, akoko ayộ, ọtộ ni pệlú, 50 akoko lilọ mi niyi, ọran dandan si ni ki ng lọ. Nitori naa, maa ba tirẹ: lọ, emi naa yoo maa ba temi lọ bi o ba ri ọkọ miiran fẹ ẹ, şugbcm ma şe gbẹkẹle temi mọ, ọmọ ọỉọmọ ba ile rẹ lọ—ó digba o. ’ “Nigba ti Kako dahun báyìí tan obinrin yìí bu si ẹkun o si tun bệ ệ titi sugbọn oun ko tilẹ da a lohun o mú kumọ rệ lọwọ o fi ada rẹ si àkộ, o n lọ kiakia bi igba ti awọn alakộwe ba n kanju lọ si ibi işe wọn Obinrin yii ri i pe ọran naa ti bọ si ori o si bệrệ si ọrọ í sọ tàánutaanu báyìí pé.’ “Haa! báyìí ni iwọ tun waa şe iwọ ọkunrín yìí! Ni ọjọ ti iwọ kọ fẹ mi mo kộ fim ọ, sugbọn iwọ fọnnu titi o si tan mi jẹ titi, o mu mi gbagbọ pé ko si ọkunrin ti o da bỉ rẹ mo si fì ìfệ mi fun ọ, to bệệ tí àisàn ìfệ dé sí mì, tí wèrè ìfệ gùn mí, tí wárápá ìfệ sì gbé mi nitorí rẹ, bí mo máa jẹun àfi bí mo rí ọ; bi mo máa mu omì àíĩ bí mo rí ọ; bi mo máa lọ si ode afi bi o bá mi lọ; bi mo gbohun rẹ nibi kan aíì bi mo de ibẹ, igba ti ìfệ bá sì gùn mí ní iỉé mí emi a wá sí ệbá ilé rẹ èmi a máa sộrộ ketekete ki iwọ baa gbúròó mi. Iwọ mộ pé ng kò ní iya ng ko si ni baba, o mộ pé ng ko nỉ ẹgbộn ng ko sì ni àbúrò, iwọ nỉkan yìí nỉ o dipo gbogbo wọn fun mi! Şugbpn lệyìn ti ọwộ wa wọ ọwộ ti ẹsệ wa wọ ẹsẹ tan báyìí o tun £ệệ ja mi silệ lộsàn-án gangan! Kí àwọn iwin baa máa fì mi şe ệsín kí wộn sì máa wi fun mi pé: “Şe ìwọ mộ, o şe şe é? “Háà! Ọlọrun yóò dá ọ lệbi, ìwọ abatẹnỊịệ ọkùnrin.’ “Bí ó tí sọ báytí tán ó dì mộ Kàkó ó ní, ‘O kò ní í lọ lónìí, ó níỉátí wá bí o ti máa şe mí si’. “Inú bí Kàkó nígbà ti ó pệ ti obinrín yìí ti di í mu, o yi oju padà ó sì fa idà rệ yọ ó ni, ‘Iwọ onikupani obỉnrin, iwọ ajệ obinrin, iwọ ti o n fẹ di mi lộnà ibí ìsệ o kò mộ pe ki ilẹ too pa oşika, ohun rere yóó tí bà jệ!’ Kí Ọlọrun tóó dá èmi lệbi ng óò dá ọ lệbi tìrẹ’. Bí ó ti wí báyìí tán ó şa a ỉágbede mejì díệ ló sì ku ki ó bệ ẹ já, obinrin naa si şubu luỉệ o n jẹ aporo ikú o si n kigbe Kàkó, ó ké e lọ sí ọrun: ệru ba mi gidigidi. “A mú ọnà wa pộn ó di ilé. Ilé baba mi ni awa mejeeji sun ni ọjộ náà nitori Kàkó kò ni ilé. Nigbà tí o di owurộ ọjọ keji mo lọ si ộdộ ọba mo si wi fún un pé o yẹ kí á dá ọjộ lílọ wa a sí dá ọjộ mệsàn-án. “Láàárin ọjộ mệsán-an yìí èmi ati Kako gbadun ara wa pupọ nitori ộpộlọpộ àwọn ộrệ wa ti wộn tí n gbe inu igbo lati ọjọ ti o 51 ti pệ ni wọn wa si ilé, ộpộlọpộ igbà ni a si n lọ maa ki wọn ti gbogbo wa jọ máa n yí òde ẹmu kiri, igbakugba ti a ba si sộrộ kan ti Kako ati iyawó rẹ gbogbo wa a maa şe yệyệ pé: ‘Pa mi ki ng kú şe ori bẹnbé si ọkọ, ìyàwó Kàkó.’ “Bi ẹfọn ni ọjọ mệsàn-án fệ lọ, nigbà ti o si ti di alệ ọjộ kẹjọ ni èmi ati Kako ti dì ệru wa sìlệ, bi ilệ ọjọ kẹsàn-án si ti n mọ ni a ti se işu ti a gun iyan jẹ. Ni ìwộn agogo mệjọ-abọ òwúrộ ni a mura ó di ilé ọba, kí á si tóó dé ộhún òun pàápàá ti tệ ìtệ sí gbaiĩgba ita, ó gúnwà, gbogbo ìlú sì péjọ: àwọn eniyan pộ bi ìgbà tí esú bá já sínú oko. Ọpộlọpộ àwọn ọdẹ kò ì tí ì dé nígbà ti àwa ti dé, sugbọn ki ó tóó di nnkan bi agogo mệwàá, ojú gbogbo wọn ti pé. Ẹyin ộrệ mi, iroyin ko to afojubâ, ệrù àwọn ọdẹ wọnyi ba awọn ti n woran—gbogbo wọn sigbọnlệ, wọn wọ ẹwù ọdẹ wọn,wộn fi àpò ọdẹ kọ apá, wộn fi akộ ada wọn kọ ejika, omiran wọ şokoto, omiran san ibantệ, gbogbo wọn si fi oogun pa ibọn wọn: ó dudu bi ọsẹ. “Ng ko ni lè sọ orukọ gbogbo wọn fun yin tán sugbọn ng ó sộrộ diẹ nipa àwọn mệfa pataki ti wọn jệ ogboju ọdẹ julọ ninu wọn, eyini ni pé awa ti a jẹ akọni jệ meje ti a ba mu mi pệlu wọn. Ng oo darukọ wabi a ti şe to lọ lệsẹẹsẹ niwaju ọba—ẹni kinni ni Kako oníkùmộ-ẹkùn mo ti sọ ìtàn eléyìínì ftin yin. Ekeji nì Imộdoye ti o jệ ibatan mi ni idi iya, nigba ti ó ti di ọmọ ọdun mệwàá ni Aàjà ti gbé e lọ, ọdun méje ni ó si gbà ni ộdộ rệ. Ní odidi ọdun méje náà ẹyọ ataare kọọkan ni ó máa n jẹ lójoojumộ. o mọ oogùn púpộ, ó gbộn púpộ, ó ní imọ pupọ, o si jệ olóye lórí ọdẹ. Eyini náà lo si jệ ki gbogbo eniyan maa n pé e ni Imộdoye (eyini ni imộ dàpộ mộ òye). Emi ni ó dúró sí ipo kẹta. Ẹnì kẹrin ni Olóhùn-iyộ ti o dára ju gbogbo ọmọkunrịn ti n bẹ nínú ạyé lọ, ti ó mọ orin i kọ julọ, ti o si mọ ìlu í lù jùlọ. Bi ó ba n lu ìlù èèíĩn a máa rú, bí ó bá n kọrin iná a máa jade lệnu rệ, orin ògèdè ní sì í máa kọ. Ẹnì karùn-ún ni Elegbèdè-ọdẹ. o jẹ ọmọ eniyan sugbọn aarin awọn ẹranko lo dagbà sí, nitori nigba ti wộn bi i ojú mệta ni o ní: ó ní méjì siwaju ó sì ní ộkan sí ipàkộ, eléyìí ba ìyá rệ lệrù, nitori ọmọ olojúmẹta kò şee bí. Iya rệ bà gbé e sọ sínu igbo, ibệ ni ó si n ba awọn inaki rin ti o di aỉagbara. Nigbà ti o pệ o wa si ìlú o si n gbe ile ọba sugbọn iwa rệ le pupộ bii ti inaki ni o rí, òun náà lo si jệ ki gbogbo eniyan maa n pè é ni Elégbèdè-ọdẹ (nitori Elegbede ni baba inaki). o pệ diệ lộdộ ọba, 52 ọba si ra ibọn fun un ó di ọdẹ; a máa gbohun ẹyẹ, a maa gbộ ti ẹranko, ó sì lagbara ju kinniun lọ; bi o lu u kò dun Ún, bí o gbé e ỉuỉệ ko bỉkita, irin kan ko si le pa a lara. Ẹni kẹfa ni Eíoyệ: eỉéyìí ki i şe ara ilu wa, ng ko tilệ ri i rí bi kò şe ígbà ộràn Okè Lángbòdó kanỉệ yìí, taíầtaíầ ni ọkunrin náà, ệyà ẹyẹ lo si jệ nitori dipo irun, iyệ kéé-kèèkéé ló hu lára tirệ jade igba gbogbo ni oun si maa n tu wộn ki àwọn eniyan ma baa fi bu u. Iyệ apa rệ pộ èyí ti ó wà nibệ si tó eyi ti o fì lè máa fò sugbộn nigbà ti o ba ti wọ ệwù bò ó mộlệ ẹni-kẹni kì í ri i, igba ti o si máa n lo o ni igba ti ijanba ba de bá a ni igbo ọdẹ. Ibikibi ti Èfòyệ bá rán ọfà rệ nì i lọ. Bi oun ko tilệ rí nnkan naa bi o ba şaa ti sọ pe oụn fệ ki ọfa oun lọ ba a, ọfa rệ yoo wá nnkan naa ri sugbọn oun ko gbọdộ lo ju ọfầ mẹje loojọ bi ko ba fệệ ri ibinu Şokoti alágbệdẹ ộrun, ẹni ti o fì ọfầ náà ta bàbá rệ lộrẹ. Ẹni keje ni Aràmàdà-ọkunrin ti i şe ìbátan Èíồyé ni ìdí bàbá. Òun jệ abami èniyan kan, bi ó bá wà ninu oorun tàbí ninu iná, òtútù yóò maa mu un, bi ina náà ba sì ti gbóna to ati bi oòrùn naa ba ti pọ tó ni òtútù rệ yoo máa pa a tó; bi òtútu ru ú mú, ooru yoo máa mu oun òdì ni gbogbo nnkan tirẹ n bộ s. “Báyìí ni a jệ onírúurú Ciuyàn ti a lí lọ sí ìrìn-àjò nlá yìí; nigbà tí gbogbo wa sì dúró tán ti a to lọ lệsẹẹsẹ; ọba gbà wá ní iyanịú, lệyìn ti oun si dákệ, Imộdoye bệrệ sí ộrộ í sọ ó wí báyìí pé: “Ẹyin ará ìlú wa gbogbo, ẹ şeun ti ẹ wa laţi wo wá lónìí, Ẹ hu ìwà bí ọmọ eniyan, ẹ şe bí ọmọluwabí si wa; ẹ mù ki ori wa yá, ẹ mú ki àya wa balệ, ẹ sí mu ki ọkan wa şi si irin-ajo wa. Bi ko ba si ohun ti o şe ệsệ, ệsệ ki i sệ, bi ko ba ni idi ẹ ko ni dédé şe báyìí ri wa. Gbogbo àwa tí ẹ ố wò yìí, Okè Lángbodo ni a n lọ nitori ilú wa yìí náà sỉ ni Àjò kì í dùn titi ki onilé ma re ilé, kố si bi idalệ ti le dun mộ wa to ki a maa ranti ilé wa. Bí ilu ẹni kere ti o da bi itệ ẹyẹ, ilú ẹni ni iỉú ẹni; bi ìlú ẹni dộti ti o de bi ori ààtàn, ilú ẹni ni ìlu ẹni, bi ilu ẹni re ệyin ti oju awọn olugbé rệ ko ỉa rara, ilu ẹni ni ilu ẹni, àwọn onílùú ni si i şe ilu, àwọn ni i sọ ilu ìdộtí di mímộ, àwọn ni sì í sọ ilu kekere di nlá. Sugbọn ẹnikẹni ti o ba wi pé ilu oun ki i şe tòun mộ, gộngộsú ènìyàn ni. Ninú ọpộlọpộ oye ati imộ mi, mo ri i pé irin-ajo ti o lewu ni o wà niwaju wa: ibi yoo maa gun ori ibi; iya yoo maa gun ori iya; ìyọnu yóó máa gun orí ìyọnu, bí a ti lọ kộ ni a o bộ! Ọpộlọpọ ki yoo fi ojú rí ilu yìí mộ! Sugbộn bi a ba lọ tan ẹ ma şe gbagbe wa. Njẹ mo ki yin 53 lorukọ awọn ẹgbệ mi wộnyi, àwọn alábùkun eniyan ti n lọ si Okè Lángbòdo—ó digba o; o di gbére o, a fi ará silệ fun yin; a fi ọnà silệ fún yin; ẹ jộwọ ẹ má şâişe ệyín de ni. Bi a ba pada, gệgệ, bi a ko ba si tun ri yin mộ, ipade di ộrun o. ‘Nigba ti o parí ộrộ rệ yìí gbogbo àwọn obinrin bu si ẹkun àwọn ọkunrin sì fa ojú wọn ro, sugbọn òun kọjú si wa ó wí pé: “ ‘Ẹyin ẹlẹgbẹ mi ti ẹ n lọ si Oke Lángbòdó, ẹ şe ọkàn yín gírí kí ẹ sì şe bí alagbára. Ogo wo ni ó wa fún ẹni ti n şe afẹ káà kiri inú ayé ti kò sì şe ìlú rệ ní oore olookan! Iyi wo ni ó wà íun ộlẹ ènìyàn ti ó to ti akọni ọkunrin! Mo íệ kí ẹ mộ pé àtari ộlẹ kò tọ èékán aỉagbara, bi íáàri rệ bá dùró ni isẹju kan, ìsẹjú keji ni aşiri rệ yóò tú. Eé ha ti ri ti ệyin fi fa ojú ro! $ódẹkệ şe tirệ ỉáàárín Egbá ó ba tirệ lọ; Ogèdèngbé şe tirệ ỉáàárín Ịjệạà ó bá tirệ lọ; Ogunmọỉá şe tirệ láàárín Yorùbá o bá tỉrệ lọ. Njệ mo bi yin: a o şe tiwa tabi a ko ni şe tiwa?” ộnà ti Imọdoye fi sộrộ yìí dara pupộ o sí mu wa ni ọkàn le, gbogbo wa fi ohun kan wi pé: “A o şe tiwa, ó ya, ẹ jẹ ki a lọ”. Bệệ ni a kọ ori si ộnà, gbogbo èniyan si wộ tẹỉé wa; wộn sin wa de bode ki wọn too fì ẹkún padà ki wộn tóó lọ si ilé. Lệyin igba ti gbogbo wọn pada tán, ọkunrin arugbo kan tệỉe wa; nigba ti a sì rin diệ tí ó mọ pé gbogbo eniyàn ti padà tán ó dá wa dúró ó sì bá wa sộrộ báyìí pé: ‘Ẹyin ọmọkunrin, lilọ ni ẹ n lọ yìí, ẹ máa sọra nípa ija, ẹ má si şe koriira ara yin, ọwộ meji ni i gbé ẹrừ de orí, ọmọ ika ọwọ márààrún ni si i gbé óunjẹ dé ẹnu—ẹ fì ìmộ yin sộkan. Lati òní lọ, ẹ má şe ránti ile mộ, ibi ti ộná ba kọju si nỉ ẹsệ i tộ, ibi ti ẹ bá n lọ ni kí ẹ foju si, bỉ awọn ẹranko buburu ba ba yin ja, ẹ ba wọn jà, bi awọn ệmí búburứ bá yọ yin lệnu, ẹ yọ wọn lẹnu, ti o ba si ku ẹyin kỉ ẹ tun èrò ara yin pa. Bi ẹ ba gbộ ộrộ mi wọnyi, yoo dara fim yin, sugbọn bi ẹ ba kộ wộn, ọjộ n bọ nigba ti ẹyin yoo wí pé: “Háà! ọkunrin arugbó náà sọ bẹệ fun wa.” Nigba ti o wi báyìí tan o fì omije pada lệyin wa ó ba ỉlé lọ. “Ng ko ni le sọ ohun ti ojú wa kan ki a too la Igbó Irunmalệ kọjá tán, bi mo ba ri aye ng ó maa sọ eyini ni ọjọ miiran, sugbọn ng ko ni şaifi ẹnu ba ti ọba ilu kan ti o jẹ ọrẹ mi ti mo sộrộ rệ fun yin ỉánàá pe mo ba pada ni igba ệệkẹịì mi ninu Igbo Irunmalệ, ìlú ọba naa ni mo ti sọ pé mo pá ẹkun oloju kan. Nígba ti a n lọ si Oke Lángbòdó yìí a tun dé ilu naa, ọba naa si şe itoju wa pupọ fun wa ni ọpọlọpọ ounje o si pese fun wa fun irin-ajo wa, oun 54 naa lo si jẹ ki ng mộ pé ajá oun ijeloo ti wọn sọ pé mo jí ko kú, àwọn ộtá mi ni wộn gbé e pamộ ki wộn bạà lè rí àyè mu mi. “Lệyin igba tỉ a kuro nínú Igbó Irunmalệ tán ti a fi ori le ọna Okè Lángbòdó ohun abami kan sẹỉệ si wa, báyìí ní: şe ni a dédé rí i ti igbo yi wa po ti a kò si ri oju ọna mọ, a ko le ya si ọtun a ko le ya sỉ osi, a ko le lọ si iwaju, a ko si le pada sệyin, igbó naa di o si dà bí ọgbà yi wa po, ng kò ro pe ekute paapaa le ri ibikibi gba kọja nibẹ. A gbiyanju ki a gé àwọn igi wọnyi sugbọn bi a ti n ge wọn ni wọn tun n sọdí, nigbà ti o pẹ a fi ara wa silệ fun ikú a wi pé eyi ti o ba le de ki o de, şugbon nigba ti o di ojú alệ ọjọ kẹta ti a ti dé ojú kan yìí ni a şe akiyesí ti àwọn ẹyẹ nla meji dé ti wọn ba le ori igi ỉẹbaa ọdọ wa, bí Kako si ti gbe ibọn ki oun baà pa wộn ni Elégbède ọdẹ ju ọwộ si i ki o dawộ duro, nigba ti o si pẹ diẹ ni a ri i ti Elegbede-ọdẹ paapaa yinbọn sí ọkan ninu wọn ti o si pa a. Ng ko fẹ ki ẹ gbagbe pe oun gbộ ede ẹyẹ, àsé ộrộ ti wộn n sọ ni ó n gbộ nigba ti o fi ju ọwộ si Kako ki o dá ọwộ ibọn rẹ duro, ọkan ninu awọn ẹyẹ náà—eyi ti oun pàápàá wáá pa níkẹyir) nỉ— n sọ fún ekeji rẹ pé Kako ni o kó iyọnu ba wa nitori o.únrin alaisệ ti o pa ni Igbo-iilá ní ijelòó, ti o si ke igbe rệ lọ si ộrun. Ẹyẹ náà si sọ pẹỉu pe bi ko ba jệ pe a bá pa oun, ti a fì oun rubọ laţi fi şe etutu ẹsệ burukú ti Kako sệ nì, inú Ọlọrun ko ni i dun sí wa a ko si ni le yọ ninu ibi ihamộ yìí ỉaelae: eléyìí naa ni o mu ki Elegbede-ọdẹ pa a. Gệgệ bi aşa ilệ wa, a mu ẹyẹ yìí a la inu rệ a bu epo si i a si gbe e sinu apaadi kekeré kan báyìí a gbe e lọ si idi igi nla kan ti n bẹ lệbàá ọdọ wa. Inú Ọlọrun dun pe a ronúpìwàdà—kì í sẹ nitori ẹbọ ti a rú— sugbọn nitori o mộ pé iba şe pe a ni oye ju bệệ lọ ni, a ba sin Oun ni pna ti o dara ju eyini lọ. “Ko pệ lệyìn eyi nigba ti èrò kan dédé sọ sí mi nínú: mo ránti obinrin ti o yọ mi nỉnu ìtìmộlé Agbákò nịịelòó mo si mú turari ninu apo mi mo da iná mo sì bệrệ si i jo o, mo pè é kí ó ti ilệ jade, mo n pa itu ọdẹ. Laipẹ o yọ laţi inu ilệ lọkàn-ánkấn mo si wi fun àwọn ẹgbẹ mi báyìí pé: ‘Wò ó, obinrin ti o yọ mí ninu itimọlé Àgbákò ló n bộ m, Iranlọvvộ ni orukọ rẹ n jẹ.’ Nigbà ti oun naa si sunmọ mi o ni, ‘Akara-oogun, èmi niyi, èé şe ti iwọ fì pè mí?’ Emi náà si kó ẹjộ ba ilệ mo ro fun un bí iyọnu nla ti dé bá wa ti a wá ọná titi ti a ko le yọ jade láti odidi ọjọ mệta, ati bi Elegbede-ọdẹ ti gbọ ộrộ ti àwọn ẹyẹ meji kan lí sọ ti a si ti şe gệgệ bi ộrộ 55 “ÀWA TÍ A JÉ AKỌNI JÉ MÉJE”. wọn, ati pé nitori eyi naa ni mo şe pe e ti ilệ jade ki ó baa le gbiyanju yọ wá ninu ihamọ náà. “Iranlọwộ fi eti silệ o gbọ gbogbo ohun ti mo sọ, bi mo si ti pari ộrộ ni tan o wi fun wa ki a teẹle oun a si tẹle e, gbogbo igi ti o yi wa ká sì bệrệ sí i ya kuro loju ọna bi gbogbo wa ti n kọja lọ. Laipẹ a tun ja si oju ọnà Oke Lángbòdó niwaju oun sì pada o bá irinkerindo rẹ lọ. “A ko rin jinna ju bệệ lọ lệyin èyí titi ilệ fi sú ti a sun, ệlulu ke aike ni owurộ ọjọ keji ni a si ti fi ẹsệ si ọnà ti a n lọ, a ko si tètè ri iyọnu. kan bi ko şe igbà ti o di dédé agogo mệwàá-àbộ ti a ri ọkunrin kan niwaju wa orukọ ẹni ti n jẹ, Ẹrù. “Nigba ti a ri ọkunrin yìí àyà wa ja nitori orí mệrin ni o ni: ộkan da bí orí èniyan o kọju si ilà-oorun, ekeji dà bí ori kìnniun ti o ba ni ibuba oun koju si iwọ-oorun, ẹkẹta dà bi ori ejo nla ti o n yọ ahộn ni ẹnu ti o si n pọ oro jade eyini n wo iha gusu, ẹkẹrin ti o si da bi ori ẹja oloro ẹnu ệni ti iná nla ti n jade n wo apa ariwa. Oniruuru ẹịo ni o yi ọrun ọkunrỉn yìí po, ọpọlọpọ akeekee si fi ejika rẹ şe ile, bệệ ni irun bò ố ỉara bi asọ. Áwọn oyin ati agbọn ni ộkẹ aimọye n fò yi i kaa kiri oun a si maa fi ọwộ pa wọn bi o ba ti n rin lọ. Bi o ti n bọ ni atệgun nla bẹrẹ si i fệ ti gbogbo igbó si n pariwo, awọn igi ati ọpẹ si bẹrệ si i ké wi pé: ‘Ẹru n bọ wá si ori awọn ọmọ aỉaigbọran, ida ọwọ Ọlọrun ni oun i şe, lati gé awọn olorikunkun kuro, ki wọn ki o ma baa di abawọn sinu ayé. Ohun ijaya nla ni ọkunrin naa jẹ, nigba 'ti o si ri wa o duro o n wò wá. Kako ati Elegbede-ọdẹ si sun mó ọn laţi ba a ja sugbọn wọn ko lè dé ọdọ rệ titi oyin ati agbọn fi le wọn pada, wộn gbiyanju ni orişi igba şugbon ko şee şe, Eíòiyẹ mu ọfà rẹ o ta a si i şugbon ko ran an, olukuluku wa sa ipá şugbon a kò ri i gbé şe. Nikẹyin ni Imọdoye sọ fun Olohun-iyọ pe ki o kọ oriụ aro si i, ki o ma şe kọ orin eyi ti ina yoo fi maa yọ tabi ti eefin yoo fi maa ru, şugbon ki o kọ orin aanu ti ọkunrin naa yoo fi le ronu nipa wa ti aanu wa yoo fi şe e. Olohun-iyp şe bi Imọdoye ti wi o bẹrẹ mu orin o n kọ 9, o SỌ bi Ọlọrun ti şe da prun oun ayé, ti Ọlọrun si feran awon eniyan to bệệ ti Oun paapaa fi maa n bẹ wộn wo bi ọrẹ, ti o si jẹ pé eşe ni o le Ọlọrun sa ti ko fi wa si mộ, ti gbogbo eniyan si bệrệ si i sa fun ẹsẹ nitori ohun buburu ni, ạti bi ẹni ti o ba n di ẹni keji rệ lộwộ ti jẹ ẹlệsệ patapata ti Oluwa si ti wi pé: o yẹ ki a so ọlọ mọ iru ẹni 57 bệẹ ni ọrun ki a gbé e sọ sinu omi okun ati bi irin-ajo wa si ti jẹ nitori ati şe ilu wa ni rere èyí tí inú Ọlọrun dùn sí jọjọ, o si tun kọrin nipa ọpọlọpọ ìyà ti o ti jẹ wá, sệyìn, irú eyi ti ojú ko i ti i ri rí, to bẹệ ti bì idina kan ba tun dé ti o jẹ pé Ọlọrun Ọba nikan ni o le yọ ni. “Đi o ti n kọrin ni o n fì ogede kọọkan bọ ọ láàárín, nigba ti 0 si pệ ni a ri i ti Ẹrù ki ire mọlệ, o salọ. Báyìí ni a fi orin lasan le ẹni ti ibọn ati ọfa ko ká ỉara, nitori ohun ti a fi ệsộ mu ki i bajţ, ohun ti a fì agbara mu ni i le ni lára kokoko. “A kọjú si ọna a tun n lọ a si rin titi o fì di pé ilẹ n ŞU tí ẹyẹ agbe n ké, nígbà ti a si dé ibi kan báyìí, a duro, olukuluku si fì ẹyin lé ibikibi ti o ba rí, a sun lọ. “A dupẹ ni ọwọ Ọlọrun pé a jí ni aỉaaíìa ni owurọ ọjọ keji a si tun kọju si ọna wa. “Ó tó iwộn agogo meje-abộ owurọ geere ni a de ilu kan bayii, nigba ti a si íệệ wọ ìlú náà a şe akiyesi akọỉe yìí ni ẹgbẹ iỉẹkun odi ilu náà: ‘Ogongo baba ẹyẹ, olorí ẹyẹ mà rèé o, Ẹỉệdàá kò kộ kí ẹnikệni pa ẹyẹ jẹ, Ẹlệdàá ko kọ ki ẹnikệni fi ẹyẹ şe ohun rere, Sugbọn ẹnikệni ti o ba ti pa ẹyẹkẹyẹ lainidii ri, Ko gbọdọ wọ inú ilu wa.’ “Asé ìlú àwọn ẹyẹ ni, ogongo ni ọba wọn. Bí eniyan ba wọ ilu yìí bi oluwarệ ba si ti pa ẹyẹkệyẹ láinỉdii ri tabí o ti fi iya kan jẹ ẹyẹ lainidii ri, were bi ó bá ti wọ ibẹ ni nnkan kan pupa bi ẹjẹ yóò dédé han ribiti siwaju oluware, onitọhun paapaa si lè şaimţ). Nigba ti awa wọ ibệ a ko mọ nnkan kan, niwộn igba ti o si ti jệ pé gbogbo wa ni o ti sọ oko lu ẹyẹ rí nigba ti a wa ni kékeré, ti a si ti pa wộn ni ainidỉ ri, nnkan pupa wộnyi hàn siwaju wa, a ko si mọ nnkan kan titi awọn ọỉọpaa wọn fi mu wa ti wọn ko wa lọ siwaju ogongo baba ẹyẹ. Ogongo ti mo n sọrọ rẹ yii yatộ si iru ogongo ti a maa n ri kaa kiri ni ilé: ẹnu ọrun si isaỉệ nikan ni o fi jọ ẹyẹ, iyoku bii ti eniyan lo ri. Ori rẹ tobi to ti eniyan, o SI pa ni aarin o n dán kooro. Ọrùn rẹ gun ju ọrun ogongo ti ile lọ ko si tobi pupọ, nigba ti o ba jokoo ọrun naa a kajọ ní ilộpo-ilọpo, ori a sì yọ laarín rệ a máa dan kooro. Nigba ti o ri wa ó wi tibinutibinu pé: “Ta ni ệyin wộnyí? Nibo ni ẹ ti wa? Nibo ni ẹ si 58 n lọ? Dajudaju olè ni yin, àmi ọlosà n bẹ niwaju yín, nitori naa ẹ şe giri, ki onibantệ sán ìbàntệ, ki onişokoto fun şokoto ng o hàn yin leemộ ỉónìí, iş? mẹta ni ẹ o şe fun mi, bi ẹ ko ba si le şe W0n, pipa ni ng o pa gbogbo yin jẹ. ’ “Inu bi Kako pupo o sì fệệ sộrộ akọ şugbon Imọdoye pa a lẹnu mọ. Imọdoye si fun ogongo lesi báyìí pé: “Awa ko wa laţi jale rárá a kò si wá laţi şe ẹnikẹni ni ibi, Òke Langbodo ni a n lọ, bí ẹ ba si ni işekişe laţi fun wa a o şee, sugbọn a ko fệ ki ẹ ba wa ja ộrệ yín la fệệ şe.” “O da bi ẹni pé inu ọba yìí rộ diệ nigba ti o gbộ ọrộ Imọdoye, 0 si wi fun wa pé isệ ekinni ti a oo kọ şe ni pé ẹ o yan ẹni kan ninu yin ti yoo bá ẹranko nla kan ja ti o wa ninu ilé orişa baba oun. Ẹranko naa da bi aláhgbá sugbộn o tobi to gende mẹrin o si ni iwo kan lori, iwo naa gun to ẹsệ bata meji, o le bi irin, şonşo ni ori rệ si ri, nigbakigba ti o ba fệệ pa ohun ọdẹ rẹ iwo naa ni i fi 1 gun un ki i si i tase ohunkohun ti ẹranko yìí ba fi gun. Ẹệkan ni ọba paapaa maa n ri ẹranko naa lọdun, pẹlu ogede pệlu oogun naa ni si i fi i ri i. Gẹgẹ bi ẹyin naa ti mọ, Kako ti mọ ọdẹ i şe pupo ninu Igbo-nla, nigba ti ọba yìí si şe ibeere rệ were ni Kako bọ si ode o ni ki wộn jẹ kỉ oun lọ ba ẹranko naa ja. Eléyìí ya ògòììgò lệnu àánú rệ sì şe é nitori Kako jệ arewa eniyan, o sigbọnlệ, ẹnu ẹịika rẹ si oke ni o si fi ga ju gbogbo wa lọ, sugbọn nigbà ti ogongo ti ri i pé ó ti pinnu ỉộkàn rẹ ati lọ, o fì ỉ silệ kỉ o lọ nireti pé ibệ ni yoo ti ba iku rẹ pade. Ẹru ba awa naa paapaa, tẹkuntẹkun la si fi tệle e lọ. ‘Nigba ti a de ọhun ti a wọ inu ilé orişa naa tán, ogongo mu wa lọ si agbala nla kan ninu eyi ti oniruuru igi eléso n bẹ. Níwájú wa gan-an, bi a ti wọ inú àgbàlá náà, ni ộnà tóóró kan lọ rangbandan si iỉé kékeré kah tí ó wà lộkàn-ánkán tí ó jìnnà tố ìsệjú méjì sí wa: ilé ẹranko náà ni èyúiì. Ẹranko ti a n wi yìí a máa sộrộ bi eniyan, bi a si ti dé àgbàlà náà nì ọba ti ránsệ sí i pé òun wáá mú ẹnì kan fún un pa je, bí onísệ sì ti n jíạệ tán ni oun náà yọ ninu ilé rệ, nigba ti gbogbo wa si ri i ni ộkánkán oỉukuỉuku sáỉọ, ọba pàápàá sá pệlú sugbọn Kàkó dúró. Iwájú igi kan báyìí ló dúró sí tí ó fi ệyìn ti igi náà, nigbà ti ẹranko yìí si ri i ó fì òpópó ộdộ rẹ şe ộnà. Bi o ti kù díệ kí ó dé ộdộ rệ ẹranko náà íồ pệlú agbára ỉáti fi ìwo rệ gún un pa sugbọn Kàkó bệrệ ỉákòko náà ẹranko náà sì kan ìwo rệ mộ ìgi ó wọlé şinşin. Nígbà ti Kàkó 59 ri èyi inứ rệ dùn, dipo ti iba sì fì bệrệ si i şa ẹtanko naa ỉộgbệ ó gbe okuta nla kan o bẹrệ sí í gbá a ni orí mộ igi kí ìwo rệ ba lè túbộ wọlé dáadáa lệyìn èyini ni o fa kùmộ fệ yọ ó si lu ẹranko naa nỉ kùmọ pa. “Bệệ ni o pa ẹranko buburu yii, nigba ti o sì jade ninu igbó òrìsà náà ệrù ba àti ènìyàn ati ẹranko ògòngò sì kan sáárá sí i. “Isệ èkinni parí ná şugbon o ku ekeji.- Ọba awọn ẹyẹ yìí pe Imọdoye ó si wi fim un ki o sọ fun wa pé oun n fệ kí ẹni kan ninu wa mura ati ba àwọn iwin-ilệ jà. Awọn iwin wọnyi a maa gbe inu ilệ wọn ko si ga ju ẹsẹ bata kọọkan lọ, olukuluku wọn a máa mu pàsán kékeré kan lộwộ, wộn si pộ jọjọ. Imọdoye fệrẹ ma i ti i'sọ lệnu tan nígba ti Kako bộ si õde ti o tun wi pé oun ni yoo lọ ba wọn ja; gbogbo wa kọ ki o lọ şugbon oun fi dandan lé e; ibi ti a si ti n şe ariyanjiyan naa ni ộrệ wa obinrin ni dé— Irànlộwộ tí ó yọ mi ninu ìtìmộlé Agbákò, ó gbé apo kan báyìí lộwộ ó si wí fun wa ki a jẹ ki Kako lọ a si gba si i lẹnu. Ki Kàkó tóó lọ obinrin yii gbé àpò apá rè fun un o si wi fun un pé bi awọn iwin náà ba ti de ki ó yara bu yanrỉn tí n bẹ ninu àpò náà ki ó dà á lù wộn, àtí pé bi o ba ti şe bệệ ni oju gbogbo wọn yoo fộ ti wọn yóó si bệrệ si i pa ara wọn, o ỉa a ye wa pẹlu pé iyanrin nạa jẹ iyanrin tì n bẹ ni eti isalu ộrun ti Ẹỉẹdàá şe pataki fun ati maa bu ifoju lu awọn ẹni ti o ba n di ẹni keji wọn lọwộ nipa ohun rere. Obinrin yii sọ fun Kako ki o ma mu Kumộ rệ lộwộ sugbọn òun kộ, gbogbo wa sì fun un sugbọn ko gbộ, o ní, “Ikarawun igbin kì í ya ìgbín, ibi ti mo ba n lọ, tèmi tỉ kùmộ mi ni n lọ. ” Nigba ti àkoko si n lọ Imộdoye pa wa ỉẹnu mộ pé kí á fĩ í silệ ti oun ti Kumộ rệ Imộdoye si wi fun ọba pe a ti şe tán. “O ya ogongo lệnu lati ri i pé Kàkố ni a tun yan o sỉ ni ero pẹlu pe inu ija eleyi ni yoo ku sí. o mú Kako o di ệyin odi ilú náà gbogbo wa si tệlé wọn. Nigba ti a jade ni ilu tan ti a si rin diệ nínú igbó a ja si ìbi ti ó tẹjú pẹrẹsẹ kan bayìí, ilệ ibệ kún fim yanrin ko si si eweko kan rárá, ní ooro ibệ, o to maili kan; ni ibú ibệ, o tó maỉli kan, nigbà ti a dé ibẹ ogongo dúró, o mú màỉúù kan o pa a lati fì rubọ si awọn iwin-ìlệ wọnnì. Imộdoye náà sì yára nlú ẹyẹle pẹlu àdàbà kan ó pa wộn ó fì wộn rúbọ, ó wi pé: ‘Yiyẹ ni i yẹ ẹyẹlé, dídệ ni i dẹ adaba lộrun, yiyẹ ni ki ó yẹ Kàko lórùí dandan.” Bí Imọdoye ti n pari irubọ tìrệ tán ni ogongo mu omi ti o da a siwaju ti o si bệrệ sí ọfò i pè, nìgbà tì o pệ ti ố ti ồ pe 60 ọfọ yìí ni a wo iwaju wa ti awọn iwin n bọ bí esú, ệrù ba ni. Kako múra ó n lọ pàdé wọn, nỉgba ti awọn naa si ri i wộn túbộ mura wộn n sáré bộ lộdộ rệ. Laipẹ wộn kan án lára bi igbà ti ogunlộgộ àwọn esú bá kan oko àgbàdo kekere, wộn si bò ó bi igbà ti ẹgbệrun àwọn èèrà bá bo ệrún ounjẹ. Kako ti gbàgbé ohun ti oun ibá şe o fa kumộ rệ yọ ó bệrệ si i lù wộn wéré ó pa bí aadộta ninu wọn,- sugbọn ki ni aadọta jamộ lára bí ộkệ àimoye! Gbogbo wọn bò ó şikanşikan èyí ti o n gùh Ún lára n gun Ún lára, eyi ti ó n gé e jẹ n gé e jẹ, èyí tí ó n lù ú n lù ú, èyí tí ó n já a ỉéèékan n já á léèékán, ìrora iílá ni ó jệ fún Kàkó. Nigba ti o si pe ti wộn bò ó tó bệệ ti a ko fĩ ri ara rệ lode mộ, Irànlộwộ wí fun Olóhun-iyọ ki o bệrệ si i lu ilù rệ ki o si máa kọrin kí o ran Kako léti ohun tí àwọn sọ fun un ki o şe, Olohun-iyọ ba bệrệ mu orin, bi o ti n lu ilu rệ ti o si n kọrin ni iná bệrệ si i jó ti èéíìn si gba gbogbo ibi ti a wà; àti àwa ni o, àti ọba ni o, àti àwọn iwin wộnyí ni o, olukuỉuku fì ti ijà silệ gbogbo wa n jó. Ibi tí a ti ií jó yìí ni Kàkó ti gbộ ộrộ ti Olohùn-iyọ n sọ, were ó bu yanrin láti inú àpo rệ ó dà á lu àwọn iwin náà oju gbogbo wọn si fộ; lệyin èyi ni Iranlộwộ sọ fun ẹni ti n lu ilu ki o dáwộ dúró òun si şe bệệ gbogbo àwọn iwin náà si bệrệ si i lu ara wọn títí wọn fi pa ara wọn tan ti o ku ẹni kan ŞOŞQ, Kako sì fì kumộ rẹ ỉu ẹni kan naa pá. Bệệ ni a parí isệ keji ti ogongo baba ẹyẹ fun wa. “Ki a too kuro ni ibệ ọba awọn ẹyẹ wộnyi sọ fún wa kì a ma i ti ỉ lọ ki a kuku pari işe kẹta. o wí fun wa pé ẹni kari wà orukọ rệ a maa jệ Were-ọrun. Ọkụnrin yìí buru to bệệ ti Ẹỉệdàá fi lée jade láti ộrun ti o si fì mu un wá si ilu awọn ẹyẹ; ó wí pé bóyá ibi ti o ba ti n gbộ ohun didun àwọn ẹyẹ ọkan rệ le rộ ki o fì iwa jagidijâgan silệ, sugbọn dipò kí àwọn ẹyẹ máa kọrin ki ọkan Were-ọrun máa rộ ohun lile ni wọn máa n fi fún un ạe: bí wọn bá ti n fệệ pa ẹnì kan wọn a pe Wèrè-ộrun láti ilé rệ ninu íhò wá wọn a si fi oluwarệ fún un, wéré 'òun a sì ti pa oluwarệjẹ, ibáà şe èniyan ìbáà şe ẹranko, ibáà şe ẹyẹ ìbáà sì şe iwin. Ilé ọkunrin burukủ náà kò jinnà sí ibi tí a wà yìí, nígbà ti Kàkó si tun ti sọ pé oun n fệệ jà diệ si i a fi i silệ kí ó pa itú ọwộ rệ, nigbà tí àti àwa àti ògòngò sì dé ibi ilé ọkunrin náà ti ogongo ké si i ti ọkunrin yii si n bộ, gbogbo. ilệ bệrệ si i mi, àpaarà sí bệrệ sí í sán ekuru si bệrệ si i kù sí oju ộrun—idi wa di omi nitori ệru, díệ ló si kù kí ng yagbệ si şokoto mi. Nigba ti ọ şe ti oun náà yọ ỉộkan-ánkán, ojú 61 rệ dàbí ẹyin ina èémí imú rệ sì dà bí ooru omi ti ó gboná girigiri. Oun n bộ lộdộ wa Kàkó náà sì n tộ ộ lọ; nígbà tí ó şe wộn pàdé wộn sì bệrệ mú ìjà. Èrò tírệ ni pé ki oun fa Kàkó ya ni iwọn isẹjú kan sugbọn ộran ko rí bi oun ti rò Kàkó pàápàá lí pèrò àtí fa oun náà ya. Wộn jà títí eruku fi kù si ojú ộrun tó bệẹ ti a ko ri àwọn mejeeji dáadáa mộ, ijà ọjộ náà kò sé sọ tán sínu ìwé yìí nitori akoko n lọ. Nígbà ti o pẹ şââ ti inu bi Wèrè-ọrun ẹni tí kò i ti ì bá irú èniyan bíi Kàkó jà rí, ó tu itộ si ọwộ rệ, nígbà ti ó sì pe ọfọ si ỉ tỉ o fì itộ náà ra ori, gbogbo ara rệ gbiná to bệệ ti Kàkó fi sá sệyin nitori kò şee dimu mộ. Eleyii bí Elegbede-ọdệ ninu oun àti Aràmàdà-ọkunrin si pa guuru si ọkunrin náà wọn n ba a jà şugbpn nigbà ó şe ara Elegbede-ọdẹ pàápàá kò gbà á mộ òun náà sì sá sệyìn. Aràmàdà—ọkunrin kò tilệ mọ nnkan kan nitori iwa isẹdá tirệ yàtộ, bi o ti n ja tó nì, òtútù n pa á ni. Nígbà ti o pệ ina yii pộ tó bệệ ti a kò tilệ ri ẹnikệni ninu wọn mộ ina bo gbogbo wọn, o jó tó wakati meji ki o tóó kú, nígbà tí iná náà sì kừ, òkú Wèrè-ộrun ni a bá, Aramada-ọkunrin si jókòó le e lori o bú sí ệrín ó sì wi pé: ‘Mo tí pa á, ẹ wáá wò ó, ng kò tilệ mộ pé mo jà rárá, àfi òtútù díệ ti ó n pa mí.” Báyìí ni a parí isẹ mệta ti àwọn ẹyẹ fi fun wa lati ọwộ ogongo baba ẹyẹ. “Lẹyin ti a pari àwọn isệ náà tán ọba pè wá lati jẹun ó si şe ase nlá fun wa, olukuluku wa jẹ ó yó; Kàkó jẹ tó ti ẹni mệíầ ó sì mu tó akèììgbè ọtí kan; sugbọn nigbà ti o mu ọtí yó tán ó sún mộ ọba ó fì ọwộ gbá a lórí o wí pé: ‘Ori rẹ yìí mà dán o. ” Iwa rệ yìí bí àwọn ẹyẹ nínú wọn sì bá wa fi ijà pa ẹệta; nigbà ti o pệ ti mo wòye pé ọwộ wộn n lé ju tiwa tí gbogbo wọn sì pộ jù wa lọ, mo mú ọkan ninu awọn ataare ti Egbére fun mi ni ìjelòó mo là á, nigbà ti mo sì kó ẹyọ inú rệ jade mo fi ộkộộkan fun àwọn ẹlệgbệ mi èmi náà sì gbé ộkan mì, were ti ataare wộnyi ti dé inú wa ni iyệ bệrệ si i hù làpá wa a bá bệrệ si i fo sí oju ộrun ki a baa maá salọ, sugbọn àwọn ẹyẹ náà fo ti wá ìjà nlá si sẹlệ lójú ộruii. Ijà náà pộ gidigidi ibệ nì wọn si ti pa Jàhdùkú àbứrò Kàkố àti Ojúrí àbứrò ìmộdòye. Nikẹyìn sáá a borí àwọn ẹyẹ náẳ a si kọ ori si ọnà Oke Langbodo a n íồ lọ. Nigba ti a fo diệ Kako dámọran pe o yẹ ki a tnáa fi ẹsẹ rin lọ, nitori pe fìfò ti a n fo ni bi ẹni pé a n şe ojo ni ó rí, gbogbo wa gbà bệệ; nigba ti mo si fim wọn ní ataare mìíràn láti inú àrpò mi tí èmi.àti àwọn sì jẹ iyệ apa olukuluku wa wọlẹ a si bệrệ si i fì ẹsẹ rin lọ. Laipẹ a de ìlú àwọn ẹranko ojú wa 62 si ri ọpọlọpọ nnkan sugbọn ng ko ni le sọ wộn nisisiyi, mo le fì etí yín bà á sáá pé ibệ ni eyín mi ti ká—ộgàn eyín mi; láti ọjọ náà ni ng ko si ti ri eyin jẹun dáadáa mộ: mo di oniferese ní ẹnu. “Lẹyin ti a kuro ni ilu awọn ẹranko a kọja odo aró a si kọja odo ệjệ; a de ilú àwọn ọkunrin ti wọn ní apá méjìlá a si kọjá lộdộ àwọn agánigan obinrin méje ní ti wọn máa n sọkún titi ọjộ ayé wọn. Sugbộn mélòó ní kí ng sọ, mélòó ni ki ng ro, méloo ni ki ng wí nipa awọn ohun ti oju wa rí ní ibi ti mo kà silệ wộnyí! Wọn pọ ju ohun kika lọ—didakẹ ló yá. “Nigbà ti ó pẹ díệ, ti a gũn òkè kan báyìí dé ori ni a n wo Agbákò bộ niwaju wa ti ó n gun òkè náà bộ lộdộ wa ní òdì kejì, bí mo ti rí i mo ke pé: A gbé!’ nigbà ti awọn ero Oke Langbodo wộnyì si bi mí idi rẹ ti mo fi ké bệệ ti mo si sọ fun wọn inú bí Kàko ati àwọn iyókù kí ó si tóó dé ọdộ wa Efoyệ ta ọíà sí i ọfà rệ si bà á sugbọn kò wọlé si i lára. o si tún ta èkeji, bakan náà; o ta ệkẹta, ko si iyipada; báyìí ni o şe ti o ta ọfầ rệ mejeeje sí i ti ko ran Agbako, o mura o n bọ lộdộ wa. Bi ó ti ku díệ kí ó dé ộdộ wa ti Efoye si ri i pe ó koju si apa ộdò òun, ó ta ọfa kẹjọ sí i, o tí gbagbe pé oun ko gbọdọ ta ju ọfa meje lọ. Eleyìí si mu ki inu bi Şokoti ẹni ti i şe alágbệdẹ ộrun: ó fun Agbako ní agbara lati isalu ộrun wa òun si da gbogbo wa loju ru. Nigba ti o pẹ mo ke pe Ọlọrun o si gbộ. Nigba ti Agbako şubu lulẹ o di ejò o lọ mộ Kàkó lára o sì gbé Kako ỉuỉệ àti ejò náà ati Kàkó bệrệ si i yí lati orí òke lọ si isalệ. Nigba ti wộn yi de isalệ tan Agbako tun di iwin padà, nigba ti Kako si fi gbogbo agbara rẹ gbe e o da,a ni adapa. Bệệ ni Kako pa Agbako a si mu ộna wa pộn a n lọ. “Ọpọlọpọ ìdínà ni a tun bá sugbọn ng kó rí àyè sọ wộn tán nísisiyi, ng ó fì ẹnu ba ộkan si i: lówùúrộ ọjộ kan báyìí ni, bí a ti n rin lọ ni a dédé rí ọkùnrin kan ti ó n bộ lệyìn wa orúkọ rệ a máa jệ Ệgbin. Kí á tóó rí.òun pàápàá ni a ti bệrệ si i gbóòórùn rệ. Ẹyin ộrệ mi, láti ọjộ ti mo ti dé inú ayé ng kò bá irú ohun irira b.í ọkunrin yìí pàdé rí: gbogbo ọmọ ìka ẹsệ rệ, kìkì jìgá ní; àwọn jigá náà pộ tó bệệ ti wộn gé púpộ nínú àwọn ọmọ ika ẹsệ nẩà wộn sì tò sí i látỉ àtệỉẹsệ dé orúnkún, ộpộlọpộ ninu wọn a máa tìkararẹ yọ sílệ bí òun ba ti n rin lọ. Orişirişi ooju ló wà ní ẹsệ rệ, ewé ni oun si fì máa n bò wộn lójú nitori èyí ti ó bá kéré jù ninu wọn ló mọ bí àtệlẹwộ mi, ộpộlọpộ- nínú àwọn ooju náà ni òun 'cò fì nnkan kan bò nìtori ewé kekere ko ká wọn, wọn a máa şe 63 şe omi pệlú èétú bí ó bá tí n kọjá. Ệgbin ki í nu ídi bí ó bá yàgbệ èépá imi ati ọdún mệta lí bẹ ní ihò idí rè; bi ó bá dúró àwọn arán àti jệdijệdi a máa jade ni ijỉi rệ wọn a máa rìn ín ní ara ká òun a sì máa fí ọwộ fầ wộn kúrọ ní ệgbệ rệ; bí ó bá máa yàgbệ ki í bệrệ kì í sì í dúró ni ojú kan, a máa yàgbệ bi ó bá ti n rin lọ imí a máa ja si i ni ẹsệ a sì máa já sí í ní itan. Onírúurú eéwo àti ìléròrò ní ó yí ệgbệ ọkunrin náà ká ộkộộkan wọn ju ệsệ mi lọ, wọn a máa tú si i lára, ờun a si máa fi ọwộ ba omi wọn a máa fi i si ẹnu. Ẹgbin ki i wệ èèwộ nì. Ipin ojú rệ dàbí èébí ẹni tí ó jệ ệkọ, a maa rùn bí ẹran ti n rà a si máa şe idin jade. Ọrùn rệ dàbí ara ộpộlộ èérí ayébáyé sì lệ mộ ọn: ó dúdú bi ọsẹ. Ekòló, ejò, àkéekèé àti onírúurú ệdá aíàyàíầ ni i máa jade lẹnu rệ bi o ba n sộrộ, un a sì máa jẹ wộn bi oúnjẹ nigbà ti ebi bá dé si i. Ikun ko le tán ni imú Egbin ỉaelae oun ni fi i şe omi wá ounjẹ òun ni í si i mu bi omi. Ẹyin ộrệ mi, iba díệ ti mo rántí nípa ọkunrin náà nìyí, nigbà ti ó dé ộdộ wa ti ó bú sí ệrin ti ó si fẹ eyín rệ pípộn nì sóde, a bệ ệ ki ó jọwộ máa lọ, nigbà ti o sì pệ ó bá ti ara rệ lọ; sugbọn ọkunrin kan báyìí ti orukọ rệ n jệ Ọtộ ti i şe àbúrò Aràmàdà-ọkunrin tẹlé e, ó bá a lọ títí di òní olónìí a kò sì ri i mộ. “A kò rin ju ọjọ mẹta lẹyin èyí nigba ti a ngbọ àkùkọ ộrun ti a si já si ộnà títì kan tí ó lọ rangbadan si ìsálú ộrun, bi a ti já sí títì yìí ni a pade awọn ọmọkunrin arẹwa méjì kan ti asọ wọn funfun nini, nỉgbà ti wộn rí wa wộn kí wa dáadáa wộn bì wá ibi ti a 11 lọ a sì sọ fun wọn pé Òkè Lángbòdò ni a rí lọ; inú wọn dun púpộ wộn si şe apèjúwe ộnà fún wa wộn wí pé títì tí a n rìn lọ nì, ộnà isalu ộrun ni o lọ àti pé nigba ti a bá rin jdiẹ si i a óò si ri ộnà Okè Lángbòdo lápá ộtun bode eyi ti wộn kọ akọle yìí si: Okè Lángbòdó ni èyí ìlú àwọn ọlộgbộn ni i şe.” Wọn tun wi fún wa pẹlu pé bi a ba n tọ titi náà lọ ti a ko ba ya si ộná Oke Langbodo, a oo ri i pe ộna naa yóò tun pin si méji niwaju, ti apá ộtun yóó lọ sí ìsálú ộrun ti apá òsì yóó sì bá ộrun apaadỉ lọ; wộn sì tún kilộ fún wa ki á sộra ki a baà le ya si ộna Oke Langbodo nitori orita ibẹ kò jìnnà sí ìsalu ộrun gbangba ni a o sì máa gbộ orin ti wọn bá n kọ lộrun bi a ko bá si sọra a ộ ya sí ộna ộrun, bi a ba si şe bệc' iyọnu nla ni a oo ba jade nitori ara eniyan ni a n gbé lọ àwọi onibode ko si ni i jệ ki a şe bệệ wọ ilu ộrun: èyínì pệlú lè mú ki ẹranko buburu pa wa jẹ tabi ki a di iwin sinu igbó. “Báyìí ni wộn sọ fun wa a sì dupệ lộwộ wọn, nigbà ti a rin díè / 64 siwaju a bệrệ sí í gbộ orin ộrun. Ó đùn mi láti sọ fun yin pé ng ko ri ộrộ ti ó lagbara to lati fi là á yé yin bi orin náà ti dun tó; ng ko i ti i gbọ iru rệ ri a ko si lè ri iru rệ ninu aye titi ỉaelae. Àwọn ẹni ti n kọrin naa pọ sugbọn bi ẹni pé ẹnì kan ni o n kọrin ni ohun wọn ri, ó papộ şe ộkan; orin naa dun to bệệ ti nigbà ti a dé orita ộnà Okè Langbodo a duro a ko si fệệ lọ mộ, ibi ti a ti dúró ni ọkunrin kan ti orukọ rệ n jệ Kệkệ-òkun ti i şe aburo Olohun-iyọ ti ba ộna isalu ộrun lọ, a sọ fun un ki o má lọ kò gbà si wa jệnu; ibi ti a ti lí sọ yìí náà ộpọlọpộ ninu wa ni o tun n fệệ lọ, nigba ti Imọdoye si ri i bi gbogbo wa ti n şe o sọ fun Olohun-iyọ ki o bệrệ sí i kọrin kí ó rán wa leti idi rệ ti a fi wá, òun náà ba bệrẹ mú orin o kọrin titi gbogbo igbo fi pariwo tí ohun rệ sí fì gba gbogbo agbègbè ibệ. Lệyin náà ni ọkan wa tóó sọjí tí a yà sí ộnà Okè Langbodo; sugbọn bí Kẹkệ-òkun ti rin a ko mộ dì òní olonìí: àwọn ẹlòmiíràn ni ẹrạnko buburu ni o pa á jệ, àwọn ẹloriiiran ni şe ni o yipada ti o di iwin, àwọn ẹlomiran si sọ pé şe ni àwọn onibode ộrun şaanu fún un ti wọn gbe ệwu aikú wộ ộ ti ó ti ibệ lọ sí ộrun. Şugbon olukuluku n sọ tirẹ ni a ko mọ eyi ti a bá gbagbọ, eyi ti ó şaa da ni loju ni pé: ó lọ lójú wạ, kò sì pada bộ loju wa. “A rin titi a ko tete dé Òke Langbodo, nigbà ti o si rệ wá ti ilệ n ŞU lọ a sun ni oju ộna, asé ibệ ko jinnà mọ. Nigba ti a jí ni owurộ ọjọ keji ti a wo àpo wa, ounjẹ ti tán, ệrù sì bà wá kí a má baà sài dé Òkè Lángbòdó titi ebi yóó fi pa wá kú. Ệrù ko bá ti bà wá kò şe pé mo ti gbàgbé kí ng mú aşo ti iyawo mi fun mi ní igbà ệệkejì ti mo lọ si Igbó IrúmtỊalệ ni ijelòó, ki ó tóó di pé iyawo náà ba ilé rệ ni ộgbun aÌỊÌisalệ lọ, ilé ni mo fi asọ náà si nigbà ti a n bộ ni Okè Langbodo, nitori bi eyíni ba wa lọwọ wa, bi a ba ti beere ounjẹ lọwọ rẹ were ni ilệ iba kun íálaíàla. Sibẹsibẹ nấà şaa a ko rin ju kekere lọ nigba ti a de ibi ti a n lọ. “Ki a sọ ootộ kộ, Okè Lángbòdó dara ni ilu o si tobi gidigidi, ẹwà ilu naa pọ ju ohun kika lọ—àwọn opopo ri gbanrangandan gbanrangandan, wộn fì idẹ tệ^gbogbo wọn wộn fì digi şe ogiri ilệ, wộn fi íầdákà şe ilẹkun, wộn fi wura şe ferese, aaíìn ọba si da bi asẹsẹ yọ oorun owurộ ti n fi ogo Ọlọrun Ợba han ni, ọba pàápàá le tente bi oşumâre si ori itẹ, oju rệ gun rebete. “Nigbà ti a dé ilu naa, a ransẹ lọ sọ fun ọba, inu rè si dun lati gbọ pe a dé. o pasẹ ki wọn fun wa ni ohun jijẹ, ki wọn fun wa 65 ni ohun mimu, ki won fi aşo ti o jiire wọ wá ki wọn wi mu wa wa siwaju oun, awpn iranşe re şe bi oun ti rán wọn, WỌ1Í si mu wa lọ siwaju ọba. Nigba ti o ri wa ó yộ mộ wa, ó kí wa dáadáa, àwa náà si bộwộ fun un a dọbalè gbooro a si fi ohun kan ké wi pé: ‘Kabiyesí Ọba Aláyélúwà’. Lệyin ti a kí ara wa báyìí tán Ó şe ìlerí fún wa pé òun yóò bá wa yanju ohun ti a bá wá a ó sì padà lọ si ilé tayộtayộ sí ộdộ ọba wa, sugbọn ó ni ki òun tóó şe nnkan kan nipa èyini a o lọ gbé ọjọ méjé lộdộ Iragbeje ni ile olojulemeje. “Iragbeje jệ abàmì ệdá kan ti ó gbộn púpộ, ọlọgbộn şoşoro ni, ộrun ni o sì ti bá ọgbọn şoşoro náà wa. . “Ogodogo ni ẹni ti i mọ ikoko ộrun oun ni i sì í şe àwọn ọmọ tuntun ti Ẹlệdàá máa n fi fim araye lọdọọdún, isẹ rệ náà ni ó fim un ní orukọ yìí, nitori igbà ti ó ba ti mọ ọmọ kan tán ti o ba wò ó inú rệ a dùn pé isệ ọwộ òun ni, òun a si máa fi iyìn fim Ọlọrun a máa wi pé: ‘Ogo Ọlọrun yọ, ògo Ọlprun di ògo sọ ìwọ ọmọde yii lára. ‘Igbàkúugbà ni oun máa n sọ báyìí ộrộ rệ yii naa lo si jệ ki àwon ará ộrun kuku sọ orukọ rẹ di Ogodogo (eyini ni, Ogo-di-ògo). Igbà tí ó bá ti şe àwọn ọmọde tán, a ko wọn lọ si ộ-lộ Şokoti ti i şe alágbẹdẹ ộrun, àwọn mejeeji a si sun àwọn ọmọ wộnyi nínú iná ti n bẹ ní àgbẹdẹ Şokoti bi wọn bá sì ti sun wộn tán wọn a kộ àwọn ọmọ naa tọ Ọlọrun lọ. “Ni ibẹrẹ ayé patapata, lẹyin isẹdá Adamu ati Efa, àwọn ti wọn jẹ baba ati iya wa ekini, ero Ẹlẹdaa ni pé bi wọn ba ti ko iwọn ọmọ náà wá bệệ, Kí Oun fi ệmí fim wọn, lệyin náà ki oun si pàsẹ kí wộn lọ wọ ệwù aiku ní ilé Ogodogo nitori oniruuru ẹwu ni n bẹ ni ilẹ rẹ, ti ikú n bẹ ti aiku si n bẹ. Anfaani ti eléyìí iba mu wa ni pe a ki ba ti maa ku ninu ayé, awọn baba nla wa ati awọn iya nla wa ni wọn iba si wa laaye Ionii. Dajudaju ọgbọn ayé iba ju eyi lọ: àwọn ilé nlanla ti wọn wa ni ilệ Ejipiti di oni yìí ti wọn jẹ ilé ti atirandiran awọn baba wa fi okuta mọ, ati orişirişi awọn ohun aramada ti wọn jẹ iyanu aye fun wa nisisiyi ti awọn aşaaju wa ti fi ọgbọn ori wọn şe ni iba yé wa daradara. Şugbon, orí burukú ko jẹ ki aguntan ni iwo, ẹsệ buburu ti awọn òbí wa işaaju ti sệ ko jẹ ki Ẹledaa şe bi ero Rệ mộ—dipo ẹwu aiku Oun a pasẹ ki awọn ọmọ ti o ba n bộ ninu ayé gbe ẹwù ikú wộ kí ayé baa jệ afi-ọwộ-bà-fi-silệ fim wọn. Sugbọn ni ọjọ ti Iragbeje gba ệmi tirệ ti o wá si ilé Ogodogo lati wọ ẹwù, ko bá onítộhun ni 66 ilé, dipo ki o si duro de e, o bộ si ibi ti awọn ẹwu wonni wa o gbé ẹwu aiku wộ ó sa wa sinu ayé. Bi ó tilẹ jẹ pé Ọlọrun ko ran Iragbeje lati lọ hu iru iwa bayii, sibệ, gệgệ bi ilanã ti Ẹỉẹdàá ti şe, ệwu aiku ti n bẹ ni ile Ogodogo ỉagbara lori ẹmi to bệệ ti Iragbeje ko le kú mộ nitori ẹwu naa paapaa ni àwọn abami ệdá ọwộ Ọlọrun maa n wọ ni ode ọrun. “Bệệ ni oun gbé inú ayé ti kò kú tí ojú rệ ri ộpộlọpộ nnkan ti ọgbọn aye si ye e kedere. Şugbon nigba ti o pẹ ayé sú u ó sì wa sí Oke Langbodo o n lo orişirişi ọgbọn inu rệ nibệ; iyara meje ni iỉé ti ó n gbé ni, orukọ ilé náà paapaa a si máa jệ Ilé Olojulemeje, iyara kọọkan ni oun máa n gbe lóòjộ, bi o ba gbé eléyìí lónìí a gbe tọhun lọla. Ni ọjọ ti a dé Lángbòdó ni ọba ti ránnsệ si i pé a h bộ wáá gbé ộdộ rẹ fun ọjọ mệịe şugbon aafin ni a sun nỉ ọjọ ti mo n sọ yìí. 67 6 Ọjọ kínní lọdọ ìrágbèje ní ỉlé 01ojuléméje “Ni ọjọ keji ti a dé Oke Langbodo ni ọba paşe ki awọn irannşe rẹ mu wa lọ si ọdọ Iragbeje, nigba ti a si dé ibẹ o mu wa lọ sinu iyara nla kan báyìí ti o wa ni ipệkun ilé náà. Ẹyin ẹlệgbệ mi gbogbo, iyara ti a n wi yìí dara, okuta olowo iyebiye ni wọn fi şe ilệ ibệ o n dán bíi dígí ó mọlệ bi omi inú apata, nigba ti a tilệ kộ dé ibẹ a şe bi oju omi ni wộn kọ ile si ni, aşe didan okuta wộnyí ni ó jệ ki o jọ bệệ loju 'wa—Háà! Iragbeje pộ lọkunrin. “Onírúurú àga ni ó wà ninu iyara tí ó mú wa wộ yìí wộn n dan bĩ imanamana oju ọrun. Nigba ti a wọ ibệ ti a jókòó, Iragbeje jókòó lé ori aga ti o ga julọ patapata awa naa sijókòó pẹlu, a kọ oju aga tiwa si tirệ òun sì bệrệ sí ộrộ i sọ, o wi pé: “Ẹ pệlệ ệyin ogboju ọdẹ, ẹ ku abọ, ẹ ku irin, ẹ kú iyọnu gbogbo, ẹ kú ewu ojú ộnà, njệ é kò pàdé Agbákò bệệ? Şe Ẹgbin ko yọ yin lệnu? Kí ni ẹ ti şe ní odò aró? Báwo ni ẹ ti şe kọjá odo ẹjệ? Ẹ kò jà ni ilú àwọn ẹyẹ bi? Sé Were-ọrun ko pa yin lára? Ẹ rí awọn iwin-ilệ bí? Ki ni awọn ẹranko ti şe yin sí? Ẹ kúu wahala náà, ẹ kú iran-ara-yin-lộwộ, ẹ ku ìfì-ìmộ-sộkan, ẹ ku igboya, ẹ ku iforiti, ẹ ku ifarada, ẹ ku aişiyemeji, ẹ kú ỉpinnu şişe. Ẹ pệlệ”. “Bí ó ti n ki wa ni awa naa n da a lohun daadaa nỉgba ti a si pari kiki ara wa tan o tun n ba ộrộ rệ lọ, o ni, “Láti àná ni mo ti gbộ pé ẹ dé àti pé ẹ n bọ wáá gbé ọjọ meje lọdọ mi, àna náà ni mọ sí ti şe eto le orí awọn nnkan ti a o maa sọrọ le ni ọjọ meje ti a ó jọ gbadun ara wa náà. Gệgệ bí ètò mi, orí àwọn ọmọdé ni a ó sộrộ lé lónìí nitori ẹyin ni o n di akukọ, ọmọde òní si ni baba ộla. Mo fẹ ki ẹ feti silệ kí ẹ máa gbộ ọrộ mi ti ng ó maa sọ sí gbogbo àwọn eniyan nisisiyi, ng o maa sọ ộ bi ẹni pé mo n bá ẹní kan ŞOŞO sộrộ, ộrộ náà nìyí o. “Iwọ ènìyan, iwọ bimọbimọ, tộ ọmọ rẹ nigba ti ó wà ni 68 ọmọdé, ranti pé ệbun ni o jệ fun ọ, má şe jệ ki ọmọ rẹ jẹ abiikọ, ki iwọ ma baa kabaamộ lệyìn ộla, ki òun má baà di ẹru fun ọmọ ẹlomiran, ki oun maa ya ilẹ onile jẹun kaa kiri. Bi ọirio rẹ ba ji, fi isẹ fun un, maa jẹ ki o bajẹ si ọ lọwộ, ma şe jẹ ki o máa şe bi o ti fẹ lojoojumo, bi oun bá sẹ, fì ọnà hàn an, bi o ba yaaju ba a wi. Bi iwọ ba jẹ olowo, má şe kệ ọmọ rẹ ni akệju, ma şe fì ọmọ ẹỉomiran kẹ tirẹ, ranti pé akẹju ni i ba ọmọ olowo jẹ, ma şe jệ ki ọmọ rẹ ni ero pé ọmọ olowo ni oun i şe, má şe gba igbakugbà fun ọmọ rẹ, ki o di pé o béèré eléyìí lónìí iwọ ra a fun un ó tun beere omiran lọla iwọ tun ra á fun un, kí òun máa yọ ayộ iyà kí òun máa sọkun ệgbin kí òun si máa fì ègé ẹran mệwàá jẹun tán lệệkan ŞOŞO, ran ti pé yiyi ni aye n yí, ìwọ pàápàá tun le padà di talaka ki eepinni tun máa şe agba rẹ. Bi iwọ ba si jẹ talaka, şe bi o ti mọ, má şe máa wo awọn ọmọ olowo, ki o má baa bó sinu gbese ayeraye, ibi ti eniyan ba mọ ni i şe. o baa si şe olowo, o baa jệ talaka, ka apa iyawo rẹ, maa jẹ ki o ba ộ ni ọmọ jẹ, iyawo miiran a maa tun ọmọ şe, sugbọn omiran a maa ba a jẹ nitori ọpọlọpọ aanu ti n bẹ ni ihò oju obinrin. Ma şe jẹ ki ọmọ rẹ ko ẹgbẹkẹgbẹ, ki o ti kekere bệrệ ode ẹmu mimu, ki o maa bu obinrin oỉobinrin kaa kiri ìlú, ki o maa jo ijo èèmộ káà kiri òde, kí òun máa fộnnu wí pé: “Awa nikan ni n bẹ, awa ni baba wọn”. Ki èébú nì sì wáá sẹ si ọmọ rẹ ti o wi pe. “O mu ọti agbaagba, o yo kinrindin, o mu ọti ogidi, ó yó kinrindin, o mu agbe ẹmu kan, o yo kinrindin, o mu ọti ọka, o yo kinrindin, © mu ọti igbese, o yo kinrindin, o yo kinrindin, o yo kinrindin/o yo kinrindin, o yố kinrindin*. “Bi o ba fì ọmọ rẹ fun ẹlomiran ki o ba ọ tọ ọ, wo iru ẹni ti o fi i fun, ọpọlọpọ alagbatọ kò mọ iyi ọmọ, má şe fì ọmọ rẹ fun ẹni ti o le bi okuta ti yoo fì iya jẹ ọ lọmọ pa, ma si şe fi ọmọ rẹ fun ẹni ti o rộ rekoja ala ti ko ni ka apa ọmọ rẹ ti yoo ba a jẹ silệ fun ọ. Iya baba ati iya ọmọ şoro laţi fi ọmọ fun, sọra nipa wọn. Bi o bá ri i pe o ko ni le şai fì ọmọ fun wọn nitori iranlộwộ ti ọmọ rẹ yoojẹ fun wọn, ko buru naa, şe bẹẹ, sugbọn ma şe jinna si ọmọ naa, maa bojuto nnkan rẹ ki oun ma baa bajẹ. “Ş0 ộrộ ẹnu ọmọ rẹ, gba eke lọwọ rẹ, gba ofofo lộwộ rệ, ma şe jẹ ki o maa sọrọ àìyẹ jade lẹnu, má şe jẹ ki o máa sọrọ ti ko ba ikun gbe, ộrộ eeri, ộrộ irira, ộrộ nkanla, ộrộ ti o ju ẹnu ọmọde lọ, ma şe jẹ ki o di ogbo ole mộ ọn lọwộ ki oun di ero ệwộn 69 lẹyin ọla. Bi o ba ni OWO, kọ ọmọ rẹ ní iwe, bi o ko tilẹ si ni pupọ sugbọn ti o ko jẹ ẹnikẹni ni gbese ti oju ounjẹ oojọ ko si pọn ọn, gbiyanju ki o kọ ọ, bi o şe igi ni, ạẹ ẹ ta ki o rọju gbé ộran naa dé orí, ranti pe ọmọ kan şoşo ti o jafafa ki i şe ẹgbệ ẹgbệrun ọmọ aláìlệkộộ, oun ju gbogbo wọn lọ. Sibẹsibẹ ninu iyanju ti iwọ n fẹẹ gba yìí, ri i daradara ki o to bẹrẹ pe o ko ni gbe ọran naa de idaji ki o duro ki awọn eniyan si maa kọrin bu ọ báyìí pé: ‘Ajángòlótó rẹ, àjángólótó rẹ, iwọ lo sộrộ ti o ko le şe bệệ mộ, àjángólótó rẹ. ” Eébu yìí pàápàá, ohun kekere ni, eyi ti o wa lệyin ọgọía ó ju ogoje lọ, orukọ ti ọmọ rẹ yóó wáá máa jệ nisisiyi burú ju ti atijọ lọ, ọmọ rẹ ti di aláàbộ ẹkộ nisisiyi. Oju n ti aỉáàbộ ệkộ lati mu àdà bệệ ni iwe ori rệ ko to lati fijẹun, aláàbọ ệkộ n fệệ wọ bátà bệệ ni owó OŞU rệ ko to ti ệwu buba: nitori naa bi o ba mọ pé o ko ni le gbe ộran naa de ori, ki ỉ şe ộran dandan ni, kộ ọmọ rẹ ni işţî ti o dara. Bi o şe agbẹ ni, kộ ọ daradara, wo bi awọn eniyan dudu ti ni ilẹ tó, Ẹlệdàá ni o fi ta baba nla wọn lọrẹ, bi o şe owo-şişe ni, kọ ọ ki ó jinnâ, bi o si şe gbẹnagbẹna ni, kọ ọ ki ó ye e daradara, ma şe jẹ ki o şe eléyìí diẹ ki o şe tọhun diẹ kí o maa fo ti ộkan de ekeji bỉ ẹni ti o le eku meji ti o pa ofo, igba tirệ ni eyi, şe igba naa fun un, ma şe maa ba ọmọ rẹ binu pé: Ng kò ni ran an lọwọ, ìwà iya rệ ko dara, oun pàápàá ko nỉlaari lộmọ.” Mo fẹ ki o mộ pé bi ọmọ ga bi ó tó erin, bi gànnàkù rệ to ẹfọn, baba ko ni şaişe baba. Ọgbọn ọmọde ko pộ, diệ báyìí lo mọ. Ọgbọn iwe, ọtọ ni, ọgbọn fáàrí, ọtộ ni, bi oşupa si n yọ ni ộsán ti oorun si n la ni oru, ọgbộn agba ko ni kuro ninu agba láéláé. Nitori náà ma şe fi ộran ara rẹ falệ, tộ ọmọ rẹ nísisiyi ki o má baa di ọmọ buruku sínú aye, ki oun má baa sẹ èpè fun ọ lẹyin ộla ki iwọ si lọ sinu isa oku pẹlu ìbanụịệ. “Ọrộ kàn ộ nisisiyi ìwọ ọmọdé, ó yẹ kí ng gbà ộ niyanju díệ: Iwọ ọmọ, hộwù o, o gbàgbé ìyá rẹ ni? Tàbí o kò tilệ rántí rệ mộ? Jộwộ mo bệ ộ má şe şe éyí, kí àkàlàmàgbò má baà yọ ộ lọjú jẹ. Nígbà tí iwọ wà ní kékẹré tí o da bí ọmọ ekuté àwọn ni n tọju rẹ, iya rẹ ni n nu ikun imú rẹ, ọyàn rệ ni ìwọ n mu tí iwọ lí fà ní ìíakuíầ, tí iwọ lí ge e jẹ, asọ rệ ni iwọ n yàgbệ sí tí iwọ si n tộ sí. Baba rẹ ni o n mú ada ti n lọ wa egbo igi ti wộn fi n şe agbo fún ọ, àwọn òbí rẹ ni wộn n sá ká nígbà ti iwọ ba n şe amodi. Asọ ti ìwọ n wọ àwọn ni o ni ín, oúnjẹ ti iwọ n jẹ àwọn ni ó fi i fún ọ— mo bi ộ, kí ni ó kù ti wọn kò tilệ şe fun ọ? o yẹ kí iwọ san oore 70 wộnyí fún wọn; isệ ti wộn bá kộ ọ, fi ojú si i, kộ ọ daadaa kí ó lè tó àwọn àti iwọ lati jẹ, bí wọn kò ri owó tó láti ran ọ lọ si ilé-iwe má şe bínú, má şe máa wo àwọn ọmọ ti bàbá wọn rán lọ, ránti pe ọmọ ìka ọwộ rẹ ko dộgba, sá tẹra mộ isệkísệ ti iwọ bá n şe, àti àgbệ ni o, àti akộwé ni o, àti onişowo ni o, ộkan kò yàtộ jù bệệ lọ, fifi oju sí isẹ ẹni ni baba owo-níní. Ọmọdé mìiràn wà tí ó jệ ìpátá ọmọ, tí ó jệ ìpanle, ti ó jệ akótiỉétà, tí ó jệ alaimoore, bàbá rệ a sẹ igi tà a fi kộ ọ, iya rệ a ja ewe tà a fi kộ ọ, òun a di ẹni nla tán a gbagbe wọn. Boya ó n gba pónùn mệta 10ŞU, igba ti àwọn òbi rệ ba béèrè owó a fi sile kan fun wọn, ìgbà ti o ba tun to bi OŞU mệta lệyin èyínì ti wọn tun beere òmíràn a dáhùn a wí pé: ‘Ẹ kò gbá mi loju kí ẹ gba owó? Ẹ şe bí man ká owó lórí igi ni?’ Háà! ọmọ burukú, o jệ tộjú àwọn òbí rẹ! Bí wọn kò tilệ ní oúnjẹ kộbộ ní ilé ti wọn kò sì ní asọ eépìnnì lộrun inú àini wọn ni wộn fi bí ọ, ọjộ ti wộn bá sì ku ni !wọ yóò mộ pé, agbộràndùn bi ìyá kò sí, baba oníbaba kò jọ tẹni. Yệ àwọn òbí rẹ sí: àwọn ni ó bí ọ. Bí o tilệ jệ ộmộwé, ti o gba oyè Dókítà (Doctor) méjìỉá, tí o gba ti Lộyà (Lawyer) mẹrindínlọgứn tí o di Bísộộbù mệtàlá, tí o sì gbé ogún ộjá Alùíáà kộ ọrùn ỉệệkan ŞOŞO, má şe fi ojú di bàbá rẹ láéláé, máa wo ộpộlọpộ àwọn ènìyàn dúdú ti wộn jáfáfá ní ìwé, ti wộn ti kộ tiwọn dé ìlú Oyìnbó ti wộn fi gbogbo ilệ Yorùbá şe bàbá tí ó bí wọn, ti wọn si fệran ìlú wọn tímộtímộ tó bệệ tí ộpộlọpộ a máa wọ asọ ilệ wa, ệwù agbádá àti bùbá, wọn a máa fi aşo baba nlá wọn gba àvvồran, òmìrán a wọ asọ Ogbóní lá ti fi iwa irệlệ hàn sí ìlú Nàìịíríà tí í şe baba nlá tí ó bí won, wọn a máa fi iwà irệlệ hàn sí gbogbo àwọn tí ó jù wộn lọ; mo fệệ sọ fún ọ, ìwà ilé ni ó n bá ènìỵăn dé òde, ìwọ ti o kò bu ọlá fún bàbá rẹ o kò lè bu ọlá fún ilệ ènìyàn dúdú, kí ni ìwọ ha wà fun ninu èyínì? “Máa bá baba rẹ damọran nigba gbogbo oun yoo si mộ ộn ni ọlọgbọn ọmọ. Bí àwọn òbí rẹ bá n bá ọ wí, dákệ, fihàn wộn pé ìbawí wọn dun ộ àti pé o kò ni sẹ irú ệsệ náà mộ, má şe fún wọn ni esi ìbáwí láé; àwọn ọmọ mìíràn kì í jệ kí àwọn obi wọn fi ohùn balệ, àti pàápàá àwọn ọmọbinrin si iya wọn, bi bàbá ti n sọ ộkan ọmọ a máa sọ méjì. Ọmọ mìíràn pệlú a ní àyà tó bệệ a gbé ọwộ sí òkè a ní òun fệệ lu ìyá òun. Háà! Sùúrù Ọlọrun pộ, ìbá jệ pé èmi ni Ẹỉệdàá ni, hg bá pàsẹ pé kí ĩrú ọwộ bệệ má le wá sí ilệ mộ irú àwọn ọmọ bệệ kò wộpộ Şắá o, o si dájú pé bí wọn ko ba 71 tete yi pada wộn n fệ kí ògòhgò Ọlọrun yọ àwọn lójú jẹ nikẹyìn ọjộ ayé wọn. Mo bi ộ, ìwọ ọmọ, iwọ fệ bệệ bí? Igbà mìíràn àwọn òbí rẹ lè sệ ộ, mu sùúrù fún wọn, rántí pé bí wộn bá tún ti n darugbó ni díệ ninu ọgbọn wọn tun n pada di ti ewe. Jộwộ mo bệ ọ má şe gba èpe baba rẹ ma si jệ kí iyá rẹ fi ộ re, èpè àwọn òbí, bì ọmọ bá jẹbi, timộtímộ ni i mộ ọmọ wọn. “Mo ti sộrộ púpộ nipa ọmọ sugbọn ng ko i ti i sọ nipa ti Ajàntálá ọmọ, àwọn ti iwà wọn le ti isẹdá wọn si le pệlu ng ko ni sộrộ titi lọ nipa wọn sugbọn ng óò kuku sọ itan kekere kan fun yín, ìtàn náà dùn, oyin mọmọ ni, òun nìyi o:— “Nigbà kan obinrin kan bi ọmọ kan, ọmọ náà sì lệwà gidigidi, sugbọn bíbí ti wộn bi i silệ, ộrộ ló bệrệ si i sọ, ó ní, “Háà! báyìí ni ayé rí! Kí ni mo ha wá sí, ng kò mộ pé báyìí ló burú tó! Mo şe bí ayé yóó máa dán bí ộrun ni! Háà! ẹ wo kòtò ẹ wo gegele, ẹ wo imí ẹran ní igboro ìlú! Ẹ wo ìdộtí ỉáàrỉn òde, mo gbé ná wàyí ng kò mà ní pệ padà lọ si ộrun nítemi qjare.” Ẹyin akikanju ọdẹ ọmọ ti wộn bí lóòjộ ni ó n şe báyìí sộrộ o, bí ó ti wí báyìí tán náà ni ó dide ní ilệ ibi ti wộn bí i sí kò jệ kí ẹnikẹni gbé oun ó bộ sí iyara ìyá rệ ó mú kànìnkàn ó mú ọsẹ ó wẹ ara rẹ dáadáa ó fi aşo bora ó jókòó ó lé góngó. Kò ì pệ ti ó jókòó náà nigbà ti ó tun yi wọlé, kí o si too jade ó jẹ akaşu ệkọ mệfà nlánlá, ìbá jẹ jù bệệ lọ sugbọn ệkọ tán ni. Jijade tí ó sì jáde náà igbe ebi ni ó n ké, eléyìí ya gbogbo ìlú lệnu. “Láìpệ gbogbo ará ìlú gbộ wộn sì bệrệ sí í wá láti wo o şugbon inú ọmọ yìí kò dùn sí wọn. Nigba ti ó di ọjọ keje ti wọn n fệệ sọ ọmọ náà ní orukọ, àwọn òbi rệ fì ile pọn ọti wộn fi ộna ro ọkà, nigba ti ó si to àkókò àti fún un lórukọ òun pàápàá dáhun ó wí pé: ‘Ạịàntálá lorukọ mi’. Lati igba ti wộn ti n şe óunjẹ ní ọjộ ti a n wi yìí ni inú ti n bí Ajantala, nigbà ti o sì şe ó bộ sí àgbàlá níbi ti wọn ti n wa óunjẹ, ó mú síbí ó bệrệ sí í ro ọbệ tí ó wà lórí iná, eléyìí ya gbogbo àwọn ti ó wa nibệ lẹnu wộn sì bệrệ sí i wí pé: ‘Ọmọ ộgệdệ ní í pa ộgệdệ, Ajàntálá ni yoo pa iya rè”. Ki ni Ảjàntálá gbộ bệệ şe! Ó wá pàsán ó kó o bo gbogbo àwọn ti n wá ounjẹ gbogbo wọn ba tú jade. Inú tubộ bi i ó bộ si ibi ti awọn ti n jẹ àsè pàápàá wà ó kó pàsan bò wọn, ó nà wộn o férẹ pa wộn, ati gende ati agbaỉagba gbiyanju ati da ojú ìjà kọ ộ sugbọn agbara rệ ju tiwọn: gbogbo òpópó tú biyẹ, olukuỉuku n ké pe Ọlộrun rệ, awọn onigbagbọ n pe Olùgbàlà, onímàle n 72 dárúkọ ànábì, eléégun n kígbe eégun, onísằngó n pé sàngó, ọlộya n pe ọya, ojo náà kò dára fún àwọn jasejase: irukerudo náà P9 jọjọ- Nigba ti Àjàntáỉá lé wọn to bi o ti n ĩệ ti ó pada sí ile ó bệrệ sí í posé, ó ní, ‘Sé ẹ ní ẹ kò gbộn ni, èmi ni yóò kộ gbogbo yín lộgbộn. ’ Bí ó ti n wí èyí ó wọ iyara iyá rệ lọ ó fộ àwo mệíầ; nigbà tí ó si tun jade si ita, ó tẹ adìẹ méíầ pa. Ọkunrin kan ti o dúró ỉẹbàá ibệ ni, ‘Háà! ọmọdé yìí, ìkà ni ộ.’ Ạịàntálá gbá oluwarệ létí mẹíà; ibi ti ati oun ati ọkunrin náà si ti n jà ẹni kan wa lati là wộn, Àjàntálá ta ẹni náà ni ìpá mệíầ; bí o ti ta ìpá yìí tán ni o ri awọn ti n tà ayò, wéré ó fi ìja sílệ ó bộ si ibi ayò ó pa mệfa; ệgbộn rệ ti o ri gbogbo nnkan wộnyi la ẹnu rệ, o ní, ‘Haa! ẹnu ệgbọn rệ náà ya dé ipakộ Ajantala waa di ộràn wàyí. “Ẹyin aỉágbára ọkunrin, báyìí ni ọmọ nlá yìí hu ìwà líle di odidi OŞU kan ti o di èèmộ si igboro ìlú ti o di ìjànbá sí òde ti ẹnikệni kò si lè mu un. Babalâwo kan wà ni ilú yìí, oloogun patapata gbaa ni lati igba ti o ti n gbộ ộrộ iiipa ọmọ yìí ni o ti bệrệ si i fộnnu, o ni ko si nnkan ti o le níbệ, ó ní ayộrunbộ ni, nitori pé bệệ ni àwọn ayộrunbộ máa n şe, àti pé ỉộjộ tí oun bá fì oju kàn an ni ohun gbogbo yóò rộ, òun yóó pa itú ọwộ òun fún un. Ọkunrin yìí mura, o wọ şokoto nla kan, lệyin eyini o san ibantệ oogun lé e lorí, lệyin eleyìí ni ó tóó wáá wọ agbáda nla dtidu kan, ó dé fila òkìrìbí, ó kó oògun sínú àpò ifá rệ—àwọn bi ìkóódẹ, àdó, atộ, ẹyọ owó, ó gbé àpò ifá rệ o di ilé Ajantala. Nigbà ti o dé ộhun o ba a nibi ti o gbé n jẹun, nigba ti ó si kí Ajàntálá tán ó jókòó ti ìyá rệ ó n bá a sộrộ; ohun ti ó kộ ba ọkunrin yìí lệrù ni pé ounjẹ ti o wà niwaju ọmọ yìí tó ti enìyàn mệwàá òkèlè rệ kộộkan si tó ti ẹni mệíà, rìgìdìrigidi ló rí. Kò sí ẹni ti o lè bá Ajantala jẹun ki oluwarệ yọ. Ibi ti ọkunrin yìí àti iya ọmọ náằ ti n sộrộ wọn dárúkọ rệ, ki ni Ajàntálá gbộ bệệ şe! o dide ó gbé àkàsù ệkọ kan ó lệ ệ mộ ọkunrin yìí láyá, ó gbé ọbệ ti o fi n jẹun ó dà á lé e lórí, ó pa guuru si i ó fún agbádá mộ ọn lộrun, o gba apo ifá rệ ó kó o bò ó lórí, ó nà án titi àpò náà fi já, níbi ti wộn sì ti n đà rẹirẹi ká ó yí agbádá mộ ọkunrin yìí lórí, ó tú ìbantẹ oogun idi rệ ó kó o bò ó; ệyin ará wa, nỉgbà ti ọwộ ba ọkunrin yii tan o fi igbe ta, nigba ti o jaja lè yọ ori nínú agbada, ó bộ agbádá sílẹ ó fi iré sí i, Àjàntálá sá tệlé e, ó lé e dé ilé rệ koko ki ó tóó dệyìn, şe ni ara ọkunrin yìí rí pátipàti, sòkòtò nikan ni ó kù sí ìdí rệ şe ni 73 ọkunrin yìí n mí hẹlẹ. Nigba ti ọkunrin náà dé ilé gbogbo èniyàn wá sí ộdộ rệ wộn wáá béèré bi ộhún ti rí, ọkunrin yìí dáhun, ó ni, ‘ộràn ọmọ náà tótó, ọmọ burúkú pátápátá ni, láti ọjộ tí mo ti dé inú ayé ng kò ì tí ì kan nhkan tí ó tó ti òní rí, ki ni ọmọ náà kò şe tán!—Ó lù mi bi ẹni pé ki ng kú, ó fi ìyà jẹ mi bí ẹni pé ki ng şaisân, o n fa mi ka bi ẹni pe ki o fi orí mi na apata ọmọ naa fì ojú mi kan nnkan.’ “ộràn náà ya àwọn ti o wà nibẹ lệnu wộn ni, ‘ộhún mà kúkú le o, ohun ti ó şe ti baba fì sá wálé! Ẹ ko mú oògun lộwộ ndan?’ Baba yìí dahun ó ní “Oògun àbi nla! Ojú ina ni ewura n hu irun? Ki ni ẹ fi n şire yìí!*Ẹni tí ố nà mí nà mí tỉ ó gbà mí lágbádá, tí o fì ìbantệ oògùn mi şe pâşan nà mí, ệyin rí àpò ifá mi mộ? o ti gba ohun gbogbo ti mo ni patapata, orí ló yọ mí tí mo sá, èrò kekeré kộ ni ọmọ náà pa. “ộkan ninu àwọn ti ó wà nibệ sì tún béèrè lọwọ rẹ báyìí pé: ‘Hộwù o, èwù awọtẹlệ yin dà? o tun gba fila ni? Inú bi ọkunrin yii ó ní, ‘Ẹ yé í bi mí ní nnkankínkan ojâre, baba jóná ẹ n béèrè irùngbộn, mo ní o ti gba ohun gbogbo ti mo -ni ẹ tun n béèrè íìlà, ẹ ro pe bi mo duro ko ní gba sòkòtò pàápàá nỉ? A kì í mộ o, ẹni ti ó bá rí i nínu yín ti kò ba tete sá, oluwaarệ n fi ikú şire o. Bí ẹ ba si sá wálé ng ó ti yín sóde ng kò lè jệ kí ẹnikẹni gbé ộràn dí mi mộlẹ o.’ “Báyìí ni Àjàntálá di ọran si ile ti ỉyá rệ ko sỉ lè fi ara da iyọnu náà mộ, o mu ọmọ buruku yìí ó di inu igbó, nigbà ti o dé ộhún ó rọra fi ệtan fi i silệ ìyá náà si ba ilé wá ó ku ọmọ náà sộhun-un. “Ibi ti Ạịàhtálá ti n rin kaa kiri ninu igbo ó dé ibi kan ti àwọn ẹranko márun-ún wộnyi wà ti wộn n gbé irẹpộ orukọ ekinní ni erín; èkejỉ, kinniun; ệketa, ệkun; ệkẹrin ikookò, ệkarùn-ún ewúrệ. Ajàntálá bệ wộn ki wọn jệ kí òun máa ba wọn gbé ki oun máa şe irániísệ fún wọn wộn si gbà bệệ. “Ộkộộkan ni àwọn ẹranko wọnyi máa n jade lọ wá ounjẹ lojoojumộ, bi ẹni kan bá lọ wá ounjẹ àwọn iyókù a jókòó dè é ni ilé, ìgbà ti ẹni ti ó lọ wá oúnịẹ bá sì dé gbogbo wọn a jọ jẹ ệ. Bệẹ ni wộn ti jọ n gbé pộ títí tí ko si ijà ti kò sí ìta àfi ìgbà ti ọmọ burukú yìí dé si àárín wọn. Oun dé sí ibẹ lalệ bayìí ewùrệ sì ni oúnjẹ-wiwa kàn níjộ keji, Ajantala tiju alệ ọjộ tí o dé kò jà nitori ti o şi jệ alejo láàrin wọn. “Nigba ti o di owurọ ọjọ kejì kinnìun pe gbogbo wọn jọ o wi 74 « fun wọn pé niwộn bi awọn ti ní iránsệ nisisiyi, ó dára pé bí ẹni ■ kan ninu awọn bá n lọ wá ounjẹ kí iranşe tuntun náà máa bá a ỉọ, I àtỉ Ạịàntáỉá ati awọn ẹranko iyoku si fì ayộ patẹwộ pé imọran ti Ê kinniun mu wa dára. to “Nigbà ti ilệ ta díệ ewúrệ mura o di igbó ounjẹ Àjàntálá tệlé e, t nigba ti awọn mejeeji de ộhun ewurệ n wa ounjẹ òun n şire, ewúrẹ dákệ ó wi pe oun kò ní í ni i lára lộjộ náà pe kò ì ti i gbộn ni. Lệyin ti o wá ounje ti o di i sinu apo tan o pe Àjàntáỉá ki o wáa gbé ru òun, nigba ti Ajantala si đe ọdọ rẹ şe ni o di ewurệ ni ì ẹsệ mu ti o fì ệyin rệ le ilệ ti o sì n ta á ní ipá ti ojú onítộhun ri i gúdugùdu; ewurệ ké sugbọn ko ri ẹni gba oun àfi igba ti o too fi 1 i silệ; nigba ti ó si fi i silệ tan o wí fún un báyìí “Bi o ba délé wí ( fun ẹnikệni pé mo lù ộ, o gbé.” “Lẹyin ti ewurệ simi tán o gbe ẹru rẹ o n lọ Ajantala náà tẹle e. Nigba ti o ku diệ ki wọn dé àgộ wọn ó sọ fun ewurẹ ki o gbé ẹru náà fún òun, oun si şe bệệ. Laipẹ wọn yọ si abúỉé, nigba ti awọn ẹranko iyoku si ri ojú ewurệ ệệkan ŞOŞO ni gbogbo wọn ké ‘Háà!’ ti wộn si béèrè ohun ti o şe é, şugbon dipo ki o sọ ootộ o purộ, o dahun ó wí pé: ‘Ibi ti mo ti n wa ounje ka ni mo ti fi orí gbe ilé àwọn oyin ti wộn bẹrẹ si i ta mi, bi mo si ti pẹyin da ni mo pade ogunlọgọ àwọn agbộn ti wọn bo mi pitipiti iwọnyi ló jẹ kí ipenpeju mi bo mi lóju ti ẹ kò fi ri eyinloju mi’. “Nijộ kejì ó kan ikooko lati wá ounjẹ Ajàntáỉá tun tệlế e, nigba ti ikooko máa pada dé lalệ ojú rệ wu gbogbo ara rệ si bó fẹlẹfẹlẹ, nigbà ti wộn bi i ohun ti o şe é o dahun o wi pé: ‘Ohun ti ó şe ewurệ lanaa ni o şe ikooko Ionii, gbogbo wa ni yoo şe káríkárí.” Ewurẹ wò ó lójú kộrộ àwọn méjèèjì mi ori sugbọn Ajantala ko sọ pé oun rí wọn. “Ki a ma ba ọrộ gun lọ titi bệệ ni Ajântâlâ şe si gbogbo wọn titi o fi kan kinniun. Lalệ ọjộ ti o fi iya jẹ kinniun ni awọn ẹranko márààrún yìí pẹịọ wọn ní ó yẹ ki àwọn wáá fi àgộ yíì silệ fun un nitori pé hilahilo naa pọ ju. Ewurẹ ni eyi ti oun ri nibẹ ni pe ki áwọn ma fa ộran naa gun lọ titi ki awọn kuku fi àgộ naa silệ lowurộ ọjộ keji, imộran yìí tọ loju gbogbo wọn, were wọn di igba, wọn di awo wọn lalệ ọjọ yìí wộn si fì ohun si i pé bí ilẹ ba ti n mộ hàì lówùúrộ ọjộ kejì ni ki àwọn kó ẹsệ sí ộnà, sugbọn gbogbo èrò ti wọn pa yìí ọwó Ajàntálá ni wộn pa a lé. “Nigbà ti Ajàntálá mộ pé wộn sùn tan ó mú ewé o fi di ara rệ 75 ó bộ sínu ẹrù ti wọn di (sé Àjàntálá pàápàá kò gùn ju ẹsệ kan àbộ lọ). Ní kutukutu ọjộ kejì wộn kó ẹsệ sì ọnà wộn n salọ. Nìgbà ti wộn rin díệ ébi n pa ewúrệ ò si n fệệ ji diệ jẹ lára óunjẹ ti wộn di sinú ẹrù, ó sọ fún àwọn iyókù pé oun n fệệ şe ìgbộnsệ ki wọn máa lọ de òun, sugbọn irọ ni o n pa ounje ni o n fệệ jẹ. Lệyin ti wọn lọ tán ó bệrẹ si i tú ẹru, bi ó ti fi eyìn ja ewé ti Ajàììtálá di ara rẹ sì, íẹrệ ni Ajàìitálá fo mộ ọn ó lu u ó fẹrẹ pa á, ó gbé e wọnlệ pupộ, ewurẹ ko ni i gbàgbé ọjọ náà laeỉae. Nikẹyin ó fi ewúrệ silệ ó sì sọ fún un ki o di òưn pada ki o si şe ẹnu rẹ jệệ, bi o ba dé iwaju kì ó gbé ẹrù náà fun ìkookò boyá èsù a jệ şe ikooko ki o tu oun wò. “Ewurệ gbé ẹru ó tẹ ẹsệ mộ ìrin ó n lọ. Laipẹ ó ba àwọn èrò iwaju wọn jọ n lọ, nigba ti wọn rin diẹ o wi pé ki ỉkooko wáa gba ẹru náà nitori pe o rẹ oun, ikooko si gbà á. Erò kan náà ti evvurẹ kộ ro tun bộ sinu ỉkookồ o tun n fẹẹ şe igbọnsệ èke, lilu ti Ajantala si lu u ni ti eyi pọ ko si ẹni ti o ti i şe bệẹ lu ikooko rí, o íệệ ke sugbọn Ajàntálá fun un lọrun, Ạjàfìtálá náà ko k’.'ku ju konko lọ. Ikooko bệ ệ tỉti sugbọn ko gbộ afi igba ti o toci iu u ti o tẹ ẹ lọrun lo too fi i sile. Nigba ti o fi ikooko silẹ tan c v i fun un ki o yara di oun ki o gbe oun sinu ẹru, bi o ba de ọdọ awọn ẹgbẹ rẹ ki o gbe fun ộkan ninu wọn, ati pe bi ikooko ko ba yara şe ojú girí oun yoo ku ú lara nù lẹẹkan si i, were ỉkooko ti nu ojú nù o ni, “Ẹni ti o gun ọpẹ ti o dorikodo, ohun ti oju wa ni ojú i ri” Báyìí ni ọmọ nlá yii şe lu gbogbo wọn tan. Erin ni o lu kẹyin bi o si ti ki erin mọỉe ni erin fọn, erỉn fi ire si i Ạịàntálá naa tẹle e, laipẹ wộn ba awọn ero iwaju ati erin ati awọn iyoku si gbọn iré bi ẹni n gbọn OWU, ọran di “Bo o lọ yà fun mi. ” Olukuluku b st mu igbe—ewurẹ n ke “Mẹệệ”! ikookò n bú, ohun ẹkun n rin ii< dòdò, kinniun n kù bi ojo, erin si n íọn. “Nikẹhin Àjàntálá gba ọna miiran lọ ỉati lọ pade wọn niwaju, lóòótộ ó dé iwaju sin wọn, ó wo igi nla kan bayii ti o wa lẹbaa ọna o gun un, o ni boya bi wọn ba de abẹ igi naa wọn yoo fẹẹ lati simi. Laipẹ naa ni wọn dà rẹirẹi dé, nigba ti wọn si de abẹ igi yii lóòótộ, wọn ni o yẹ ki awọn simi diẹ nitori o pẹ diẹ ti wọn ti gburòó Ajantala mọ, wọn ko mọ pe oun wa lókè. “Ibi ti wọn ti n simi bayii wọn bẹrệ si ọrọ i sọ wọn n bu Ạjàntálá wọn ni ko kuku ju kekere naa lọ. “Bo o ỉu ứ ko dun un, bo o ta a ni ipá kò bikita, eemộ ha kọ yii bi? Afi bi orí wa gbà wá 76 lọwộ ogun adinimọỊẹ yìí o. ” Wọn tun bẹrẹ si ewurẹ wọn n bu u wọn ni oun lo jẹ ki wọn gba a silé nigba ti Ạịàhtálá kọ dé, ewurẹ ni “Haa! kì í màá şemi o”. Erin bá pa á lẹnu mọ pé ki o dakẹ níbệ bi ko ba fẹ ki oun tệ ệ pa, kinniun ni, “Ninu eyi ti ebi n paniyàn yìí! “Ewure ba dide o n fẹẹ fi ara rẹ re ó wi pé bi o ba şe oun ni o wi pé ki wọn gba Àjàntálá si àgộ àwọn ki ilệ ya ẹnu ki o gbé oun mi, ạugbọn bi ki i ba şe oun nỉ, ki nnkan kan gbe Ajàhtálá naa wa ki o tu awọn ká. Ki ni Ạịàntáỉá gbọ eyi si, o bẹ silẹ laţi oke o si tu wọn ka. “Lati ọjọ naa ni ewurẹ ti sa wa ile, erin si sa wa si ilẹ eniyan dudú ati si ilẹ India, ẹkun ati ikooko salọ si aginju, ạugbọn kinniun ni ộdan ni ti oun. Ki tilẹ ni igbẹyỉn Ajàntálá? Oun ha di alarinkiri sinu igbo ni bí? Bệệ kọ, Ẹlệdàá rí iạẹ rẹ lati ibugbe Rẹ loke ọrun o si mọ pé iwa rẹ ko ba tỉ eniyan mu, o rannşe laţi ori itẹ Rệ wá, wọn sỉ mu Ajantala ỉọ sỉ ode ọrun. Itan yii gba ayé kan lakookò náà to bệệ ti bi eniyan ba n sọrọ nipa ẹni buburu kan a maa wi pe oluwaarẹ buru ju Àjàntálá lọ. Bi itan naa ti lọ niyi, ki ori gba yin. lọwộ túlétúlé ọmọ ki ile yin maa tu, ki ọrun yin gbà yin lọwộ akotileta ki o ma ba ta yin tílétílé, ki tapatẹsệ yin máa jẹ ki ọbàyẹịẹ ya si ọdộ yin ki o ma ba a ba aye yin jẹ fun ýino.” “Báyìí ni Iragbeje pari ìtan yìí, lệyìn náà o wi fun wa báyìí pé: “Ẹyin akọni gbogbo, ộrộ púpộ irọ ní í mú wá, ẹ jệ kí a bệrệ sí í gbádùn kí a máa şe fàájì fứn ìba dỉệ ti ó kù ki ilệ Ş1Î, bi o bá di ộla a óò tún máa sộrộ nípa nnkan mìíràn.” Lệyìn eyi a bẹrẹ si ijẹ onữưuru ounje a si n şe ariyá, àwọn ará Okè Lángbòdó sì wá lati kì wa. Eyì ni a sì şe titi ilệ fi sú tí a sừn. 77 7 Ọjộ kejì lọdộ ìrágbèje ní ỉlé Olojulemeje “Nigba ti ilẹ ọjọ kejì mộ ti a jí, Iragbeje mu wa lọ si iyara mìíràn ti ó dára ju ti àná ní ìlộpo méjì, nígbà tí gbogbo wa si tun jókòó bii ti àná tán ó bệrệ sí ộrộ í sọ ó wi pé: “Lánàá mo sộrộ fún yín nipa àwọn ọmọdé, şugbpn lónìí ng ó sộrộ nípa àwọn ti wọn dàgba ti wộn si jệ alaşeju, ẹ gbộ bí ng ó ti şe máa sộrộ si wọn: “Pệlệ o iwọ alâşeju, njẹ o ti fi ìwà náà silẹ bệệ? Bi o ko ba ti i şe bệệ mo gba ộ niyanju şe bệệ kánkấn nitori ệtệ ni i gbệyin alaşeju, aşeju si ni baba asetệ, àgbà ti ó wọ ệwù aşeju ệtệ ni yoo fi ri. A ni ki alaşeju lọ pe sango o de popo o n pe ọya ọlọya, a beere pe “Iya rẹ nkọ?” ó ni “Baba nbẹ ní ilé”. Şugbon mo bi ọ iwọ alaşeju, ta ni fi iwọnyi ràn ọ? Wọn ní àgbà ti kò lówó tìí á po ệkọ mu ẹni ti kò bá ni silè márùn-ún kì í şe nnkan pộun kan. Ọlọgbọn eniyan a máa wo apo rẹ ki o too na owo şugbon alaimoye a maa wi pé bí ẹgbẹ oun ti şe ni oun o şe oun a ti gbagbe pé ilé ni a n wo ki a too sọ ọmọ lorukọ. Haa! iwọ alaironú, o mọ nnkan ti ẹnỉ keji rẹ gbẹkẹlé! Bi iwọ kò bệrù gbèse Ionii ọjọ ti olowo ba mú ọ ni iwọ yóo mộ pé gbese ki i şe ohun rere. “Mo sí tứn fệ kìlộ fứn ọ pệỉú, nigba ti ẹni kan ba sệ ộ tí oỉúwaarệ si mọ ệsệ rệ ní ệsệ dé ibi ti o tun n pada bệ ộ, gbộ lákòókò; ranti pé ki i şe titobi rẹ tàbí ọlá rẹ, bệệ ni ki i şe owó tabi agbara rẹ ni o jẹ ki òun bệ ộ bí ko şe ifệ ti ó ní sí ọ. Ifệ ni aráyé n bệrù kì í şe agbára, bí iwọ kò bá tètè gbộ ìwọ yóò tẹ lộwộ ẹni ti ó ti n bệ ộ òun a si wí pé ohun ti iwọ bá fệ kí iwọ ki ó şe. Kíkú iwọ ko ni lè kú, orí ìwọ kò ni lè fi sọ ilệ, iwọ a waa gbé apo itiju kọ apa iwọ a máa ru ẹru ẹlẹyà kiri. Iwọ alaşeju, ránti pé orukọ rẹ keji ni alarangbọ, ẹkẹta nỉ olori kunkun, bí iwọ bá si ti n jệ orukọ wộnyi, o kò ni pẹ tệ lộwộ àwọn ti o fẹran rẹ, àwọn 78 ộrệ àti ọịulumộ rẹ gbogbo ti wộn ti bá ọ sộrộ tí iwọ ti kộ kò ni i íẹràn rẹ mộ wọn kò ní kà ộ sí mộ wọn ó sọ pé eniyan buruku ni ộ, bi nnkan rẹ si n bajẹ ni ọjọ miiran wọn ko ni i sọ pé awọn ri ọ. “Síbệsíbệ ẹáá mo fệ ki o mộ pé iyatộ wấ láàárín âşeju àti ìpinnu rere. Olúkúỉùkù ni ó mọ rere yàtộ sí búburú, Ẹỉẹdàá ti fún ni ní àníààní èyini, nitori náà bi o bá ti pinnu ohun rere kan, bi ẹgbẹrun ènìyàn tiỉệ sọ pé kí o má şe é, má şe sọ pé o rí wọn, bi wọn pé ọ lorukọ buruku ki i şe orukọ rẹ ni wộn fi fim ọ, eniyan rere ni ọ, igba ti nnkan rẹ ba yọri si rere awọn ti ó ti n bu ọ yóổ maa yìii ộ, àwọn ti ko ti ka ộ sí ri yoo si maa bu ọlá fim ọ. Nitori náà ọgbọn ni aye gbà ero ni o ni gbogbo nnkan, fi èro si ọrọ ara rệ, mọ títộ, ni títọ sì mọ yiyẹ ni yiyẹ má şe nnkan bí alâşeju má sì hùwà bí aláìsòroótệ. “Mo fệ láti fi itàn kékeré yii kin ara mi lẹyin nisisiyí kí ẹ ba lè rí igbệyin alaşeju kerede: “O şe nigba kan, kinnìun kan wà ninu igbó kan òun nikan ni ó sì jệ kinnìún tí n bẹ ninu igbó náà, kinniun yìí kò fệệ máa şe làálàá kí ó tóó máa rí ounjẹ òòjộ jẹ, nitori èyi ó pe gbogbo awọn ẹranko ti n bẹ ninu igbo náà jọ lộjộ kan ó si bệrệ sí i ba wọn sộrộ, ó ni, “Mo dupẹ pứpộ lộwộ yín fún dida ti ẹ da mi lộhùn ní pipe ti mo pe yin lónìí, ó fihan pé ẹ mộ mí gẹgệ bí ọba ỵín. Ẹyin náà mộ pé èmi kì í şe ìkà ọba rárá, nitori bí ó tilệ jẹ pé mo pa díệ jẹ ninu yin rí, síbệsíbệ mo fệ kí ẹ mộ pé kì işe ifẹ inú mi ni. Olukuỉuku ni Ẹlệdàá fun ní oúnjẹ tirệ láti máa jẹ, gbogbo, wa sì mộ pé ebỉ kì í wọ inú kí ộràn mìíràn tun wọ ibệ, ẹlomíran ninu yin a máa jẹ eweko a si máa ní itẹlộrun ẹlòmíràn kệ eeso igi ní í jẹ, bakan náà ni a kò şai rí àwọn bí ộgbệni agílítí ti wộn máa n jẹ ẹran. Gệgệ bí ệyin náà ti mộ» ara yin ni mo ti máa n jẹun, niwọn bi ó si ti jệ pé mo ní ìfệ yín, mo dá a ní ìmộràn pé ki ẹ kuku lọ şe eto ki ẹ má tikara yin tọ mí wá lộkộộkan fún pipajẹ, nỉtori ètò bệệ yóò fún olukuluku yin ỉaye ati mọ igbà ti ikú yoo kan oun, ẹni ti iku rệ ba si sun mọlé yoo mọ bí oun o tỉ şe lo ìba diẹ ti ayé oun kù. Pẹlupẹlu ẹyin náà ri i pé bíbú ni emị tnáa n bú .nigba ti ebi ba dé si mi, ko sì sí àníani pé ịịayà nỉá nỉ igbe mi maa n jệ fun yín, bi ètò bá wà ti oỉukuluku mọ igba ti ikú kan oun ti ó sì wá si ọdọ mi fun ara rẹ iru kike bệệ ko ni si mộ, àwọn ẹranko ti o ba si ku yoo maa gbadun ni. o jẹ èyí ti mo ro tí mo sọ pé ki ng fi etí yín ba a ò. 79 “Lẹyin ti kìnnìún sọ ộrộ rệ yìí tán ộrộ pa èsì jẹ. Níkẹyìn ni ìkookò kan o dide wi pé: “Ẹ kú ìịokòó o ệyin jànmáà, mo kiye si ọrọ kan ninu ọrọ tí ọba sọ, ó sòrộ nipa irú ounjẹ ti olukuluku máa n jẹ mo si ro pe kókó ộrộ ni ộrộ náà. Şugbpn nnkan kan ni mo ri ti ó dara loju temi ti a ba şe, bi a ba mâa şe eto ati máa wâ si ộdộ ọba ní ọkọọkan bệệ, ki i şe gbogbo ẹranko igbó ni yòó nilati wá, nitori ẹranko bi èmi, ng ko ro pé ẹran ti ọba n jẹ ju temi lọ, nitori bi mo ti n jẹ ti oko bệệ ni mo n jẹ ti ilé, ọjọ ti mo ba şai fi ẹnu ba ẹran àguntàn ng kò mộ bi o ti ri ni. Nitori naa emi ro pe bi idamệta awọn ẹranko ba n wá sọdộ mi ti awọn iyoku si n tọ ọba lọ fun pípajẹ, ộran náà yóò dára to bệệ ti orúkọ ọba kò níí parệ nínú igbó wa yíí laelae. o jẹ eyi ti mo ri nibẹ. “Lệyìn eléyìí ni ẹkun dide o wi pe: “Kabiyesi ọba, ộrộ ti ẹ mu wa siwaju wa ộrộ taara ni, èyí ti ộgbẹni ikookò náà si sọ ộrộ wà nibệ. Sugbọn nnkan kan ni mo fẹ kí gbogbo ajọ mộ, èyini ni pé, bi a bá niỉati maa mu ộran náà bỉ ỉkookò ti şe mu un ko si àníàní pe boya ni ẹranko fi máa ku sílệ fun ọba. Nitori bi ỉdamẹta awọn ẹranko ba nilati máa lọ si ọdọ ìkookò mo rò pé o tọ ki idaji máa wá si ọdọ mi. Nitori bi o ba di pé kí á pa ẹran ni ikookò ko le şe é to mỉ, bi o ba si jệ ti pé ki a yara ni, sààsàà ẹranko ni ó lè yara ju mi lọ, bi ó ba si şe ti pé ẹwà, ệyin naa ri i pé ng ko re ẹyin rara nitori bi dudu ti n bẹ lara mi bệẹ ni funfun n bẹ pẹlú, mo ro pé bi a ba mu ti awọn bi ộgbệni agbọnrin atỉ egbin kuro, şaaşaa ni o dára ju mi lọ, bí ó bá si jẹ ti pé kí á sộrộ nipa ti ệrù, mo rò pé adé nikan ni ọba paapaa fi ju mi lọ, nitori ko si ọmọdé ẹranko tỉ i wo ojú mi lệệmejì: èèwộ ni. Nipa ti pé à n jẹ ẹran ilé kệ, mo şi n jẹ odidi maaluu tan ng ko mọ pé mo jẹun, ki ni mo maa fi aguntan şe! Nitori naa ero mi ni pe ki gbogbo awọn ti o jẹ oyè ninú wa má şe wá si ộdộ ọba fun pipajẹ, àwọn bi ộgbệni erin, ajanaku ti o mi igbó kijikiji, nitori balogun ni 1 şe, ati iru emi yìí naa, ẹkun oloola ijù, ẹrù jẹjẹ ti i ba ọmọ kekere, ọgbẹni ikooko naa lè şai wa nitori igba kẹrin ộba ni i şe. Bi o ba ti kúro ni ti awọn ti mo darukọ wộnýi, gbogbo awọn iyoku ni yòo niỉati wa si ộdộ ọba fun pípajẹ, mo si rò' pé ó yẹ kí a yan kọlọkọlọ ki o to orukọ gbogbo awọn ti yoo maa wa sinu iwe, to bệẹ ti olukuluku yoo mọ igba ti wiwa kan oun, ko si si aniani pé kọlọkọlọ yóó şe ètò naa daadaa nitori ọlọgbọn ni i şe—ẹ kú àpérò naa o.” Lẹyin ti ẹkun sọ eléyìí tan erin kín in lẹyin gbogbo awọn 80 ẹranko iyoku si gba bệệ. Nigba ti kọỉọkọlọ bẹrẹ si i to orukọ, orukọ ara rẹ ni o to şaaju o si to ti awọn iyoku tẹle e. Gệgệ bi eto inu iwe yìí, òwurộ ọjọ kejì ti wộn şe igbimộ yìí ni pipajẹ kan kọlọkọlọ sugbọn kọỉọkọlọ ko lọ si ọdọ kinniun. o di ọsan, kọlọkọlọ kò lọ, ilệ tún ŞU, bakan náà. Nígbà tí ó di òwúrộ ọjộ keji kinniun ranşe pe erin, ẹkun, ati ikooko, o wi fun wọn bi kọlọkọỉọ ko ti wá lati ọjọ tí pipaje ti kan an, ti o si jẹ pé orukọ rẹ ni o şaaju. Eléyìí ya àwọn ẹranko mẹta wộnyi lẹnu wọn si ransẹ si kọlọkọlọ lẹsệ kan naa. Laỉpẹ o de gbogbo wọn si bi i leere ohun ti o jẹ ki o şe iru afojudi bẹẹ. Wọn fẹrẹ ma i ti i sọ ọ lẹnu tan nigba ti kọlọkọlọ ti ko ẹjọ ba ilẹ ti o bẹrẹ si i rò, o ni, ‘Kẹ ẹ gbó, Kẹ ẹ tọ o, ẹ o şe baba awọn ẹranko di alẹ, ẹ ko ni i ri Ịịà ọdẹ, ẹ ko ni rí ti pakute, bo kù diẹ ki ẹ bọ sinu okun didẹ, Ọlọrun yoo yọ yin, şe bi ko ba şe ìfệ yín ati ìgbệkệlé yin si mi ẹ ko ni jẹ gbé irú isẹ eto bayii fun mi, ki ni mo jamọ ỉáàárín awọn ẹranko iỷoku! Ni ọjọ ti ẹ tilẹ darukọ mi ni ajọ pé kí ng şe isẹ eto naa ó yà mi lẹnu, adura mi sỉ ni pé ki Ọlọrun ma jẹ ki iná ifẹ ti ẹ ni si mi kú, ki o maa jo geregere to bẹệ ti bi mo ba ku ẹ oo ba. mi tọju awọn ara ilé mi. Mo fẹ kí ẹ mộ pé ng ko jẹ şe afojudi si yin rara, ọran lo rin bệệ. Şe ẹ ri igi ọganwo nla ọhun ni? (ó tọka si iha ibẹ)—Nibẹ ni ile mi wa, şe ẹ si tun ri igi iroko nỉa kan ti o wa lẹbaa ibi ti ọganwó wà ni? (o tun tọka sibẹ) idi rẹ ni awọn ẹranko mệrin miiran tun wa bi ẹyin: kỉnniun kan, erin kan, ẹkun kan, atỉ ikooko kan, awọn ni ko jẹ ki ng wa laţi ana, şe ni wọn n daamu gbogbo awa ẹranko ti a wa lagbegbe ibẹ, bi ko ba si pe ẹ ba gbiyanju ki ẹ fẹojú wọn kù boya ni ẹrankẹran yoo fi lè tọ ọba wa fun pipajẹ.’ “Ọran yii ya gbogbo awọn ẹrankọ wọnyi lẹnu nitori ti wọn ko ni ero pe ẹranko miiran tun wa ninu igbo yii bi awọn. Kinniun dahun pé: ‘Njẹ òótộ ni kinnìun mìíràn tun wa ninu igbo yii?’ Kọlọkọlọ ni, ‘Kabiyesi, ootọ ni’. Kinniun tun bi i bayii pé: ‘Njẹ o da ọ lóju?’ Kọlọkọlọ ní, ‘O da mi loju gbangba, ohun ti mo ri nibẹ şaa ni pé, bi o tilẹ jẹ pé awọn ẹranko naa tobi to yin sibẹ wọn ko lagbara bi ẹyin, nitori ọpọlọpọ igba ni wọn máa n le mi ti wọn ki i si i le ba mi. Ko si aniani pe bí ẹ ba ba wọn ja ẹ o bori wọn, bi ẹ ba si ti bori wọn ti ẹ pa wọn ki ẹran maa wọle tọ ọba lakooko lakooko ni’. 81 “Ọna ti kọlọkọlọ gbà fi sọ ọrọ yìí ati ohun ti o fi sọ ọ ko jẹ ki ẹhikẹni ninu awọn ẹranko yìí fura pe irộ ni o n pa. Gbogbo wọn mura wọn tẹle e ki o fi ibi ti awọn ẹranko naa wa han wọn. “Oun ko gbogbo wọn o di eti kanga kan ti o kun fun omi ti o si jin gidigidi. Nigba ti wọn dé ibẹ kọlọkọlọ tọka si inu kanga náà, ó wi pe ki wọn wo inu omi naa wọn yoo ri awọn ẹranko ti oun sọ. Nigba ti awọn ẹranko mệrin wọnyi wo inu kanga wộn ri ojiiji ara wọn ninu omi, wộn fẹ eyin ojiiji wọn naa fẹ eyín pệlu, wộn sì gbọn iru, bakan naa ni. Nikệyin wọn pa ero pe ki awọn tọ ojiiji ara awọn lọ, bệệ ni wọn fo sinu kanga gbogbo wọn si ku betekun. Opin itan naa niyi, kinniun na fệệ kú iku omi, o di ẹrù aşeju le orí ó ni kí ẹranko waa maa wọlé ba oun, mo bi yin, wộn şe bệẹ wọle tọ baba rẹ ri ndan? “Mo ti sọ itan alaşeju kinni o ku itan alaşeju keji eyi niyi: “Nigba ti baba ọkunrin kan ku o fi ọgộrun-un pọnun silệ fim un. Ọkunrin yìí fi gbogbo OWO náà ra awọn nnkan ẹỉẹgệ gbogbo ti wộn le fọ—àwọn bii şago, ife mimu nnkan, orişirişi igo, orişirişi digi oniruuru awo ijẹun ati awọn nnkan bẹẹ bẹẹ lọ şaa o fẹ laţi fi wọn şe owo. Ni owurọ ọjọ kan o to gbogbo ohun elo wonyi le ori ara wọn, nigba ti o si wò titi, inu rẹ dim o si bệrệ si ọrọ i sọ, o ni, “Ọgọrun-un pọnun ti mo ni yìí OWO kekere kọ, şe oun naa ni mo fi ra awọn nnkan wonyi! Dajudaju bi mo ba ta wọn ng o jere ọgọrún-ùn pọun miiran si i OWO yoo si di igba pọun. o da mi loju pe igba pọun ki i şe ọmọdé OWO, nigbà ti mo ba si mú eyini ti mo tun fi ra ọjà njẹ ko ni di irinwo béệ? Bí mo ba si ti ni irinwó pọun, owó de. Eniyan ko ma n pệ di olowo! Bẹẹ bi mo ba fi eyini şe òwò ng ko ni şaijere irinwo mìíràn, bệệ bệệ owó mi n di ẹgbẹrin. Sugbọn bi mo ba lọ ni ẹgbẹrin pọun mo bộ si ayé kí gbogbo eniyan maa kókiki mi ni. Sibẹsibẹ naa ẹgbẹrin pọun ko ni duro bệệ, bi mo ba si tun fi oun naa ŞOWO nkọ, şe yoo mu ere wa, o tilẹ dajư gan-an pe ere nla ni yoo ti ibẹ jade nitori OWO mi le ti ipa bệệ di ẹgbaa. Lakòókò ti mo ba ni ẹgbaa gbogbo ilu ni yoo mọ mi, ọrọ kộrộ ti mo ba si sọ ni ilu abẹ ni o ge e; sugbọn bí mo tilẹ ni eleyini ng ko ni i duro, ng o maa ŞOWO titi ẹgbàá yoo fi di ẹgbaaji ti ẹgbàajì yoo di ẹgbaarin bệẹ bẹẹ ti ng o fi di ẹni ti n ni ẹgbẹrun pọun lọna ẹgbẹrun. Bi mo ba ti ni ẹgbẹrun pọun lọna ẹgbẹrun o ku ki ng maa jẹun ki ng maa lo asọ ki ng máa şe 82 taari ki gbogbo eniyan si maa kan saara si mi. Sugbọn sibẹsibẹ şe owo ni eniyan fi n wa õwo ri, ko tộ ki ng jokoo bẹệ o yẹ ki ng şe òwò diẹ si i, bi mo ba fi eyini ra ọja ti mo tun ta a OWO mi yoo maa sunmộ ẹgbẹrun lọna ẹgbẹrun lọna ẹgbẹrun lọna ẹgbẹrun. Akoko naa wayi ni ng o waa simỉ ng o sẹsẹ waa fẹ iyawo kan. Şugbon ọmọ ta ni ng ba fẹ ni iluu yii o?—Afx ọmọ ọ ọba. Nigba ti mo ba si gbe e ni iyawo ti o ba de ile mi ng o maa gberaga si i, şe iyawo mi ni i şe owo mi ni mo fi fẹ ẹ, bi o tilẹ jẹ pé ọmọ ọba ni sibẹ ng ko de ilé baba rẹ tọrọ ounjẹ jẹ. Igba mìíràn bi o ba wa ounje fun mi ng ko ni i jẹ, o sỉ da mi loju pe ỉnu rẹ ko ni i dun yoo ransẹ si iya rệ wọn yoo wa lati bệ mi, nigba ti wọn ba si kunlẹ niwaju mi tỉ wọn ba n bẹ mi ng ko ni i şe bi ẹni pe mo ri wọn. Ọran naa yoo dun iyawo mi yoo si di mi lẹsẹ mủ yoo wi pé: “Jọwộ wò mi lóju ọkọ mi, şe ẹyin náà mọ pé mo fẹran yin, ng ko jẹ dédé fi ebi pa yin bệệ, ojo ti o rộ lánàá ni ko jệ ki igi jona daadaa oun ni o si jẹ kí ounjẹ pẹ bẹệ Ionii. Mo si bệ yin pupọ ki ẹ ma şai wo ti iya mi ti o wa lori ikunỉệ yii, emi naa ko tun ni jẹ şe bẹệ mộ, bi o di ki ebi pa yin ng o lọ tikara mi wá igi nibikibi ti mo lè rí i.” Dajudaju aanú rệ yoo şe mỉ sugbọn sibẹ ng oo fẹ lati fì ọla mi han ng o si ta a ni ipà báyìí.” “Ọkunrin yìí ti gbàgbé ará rệ nibi ti o ti n sộrộ wonyi, o ta ipa siwaju bi o ti pe ộrộ ìkẹyìn “Báyìí” gbogbo nnkan ti o fi ọgọrun-un pọun ra si fọ wọn run womúwomú. Ọkẹrẹ gun ori iroko ojú ọdẹ dá, şe ni óju ọkunrin náà mộ foo. Alaşeju kò ì tí ì ní owo o n ta ọmọ ọba ní ìpá, bi o ba ni OWO tan isệ ni yoo şe. “Ẹyin ộrệ mi, ohun ti ng oo tun sộrộ le nisisiyi ni àbamọ ati oore-şişe, iba ộrộ diẹ ni ng o si sọ nipa wọn ki ng too tun fì itan gbe e lẹsệ. “Abavvọn eniyan ni abamọ jệ ko si si ẹni ti o le fọ abawọn náà da patapata, iba jẹ*pe abamọ kuro ninu ayé ni, ayé iba fẹrẹ dara to ọrun, itu nnkan ti o jẹ naa ni o jẹ ki awọn agba maa pa owe pé: Oşe nii pari ẹkun abamọ ni i gbẹhin ộran gbogbo ọtọkùỉú pe wọn ko ri ẹbọ abamo'şe”, o şe bi òwe o. “Nipa ti oore-şişe, lóòótộ ó yẹ ki eniyan maa şoore sugbọn sibẹ o yẹ ki eniyan mọ iru oore ti oun o şe ati ẹni ti óun o şe e fun, awọn ẹlomiran a kàn dede şoore şaa nitõri ti wọn mộ pé oore-şişe dara, wọn ko ronu boya irụ oore ti awọn n şe yẹ tabi ko ye, eni ti o ba n soore bi alaironu ibi ni oluware n se. Ọkunrin / 83 ti o ni apa méji ati ẹsệ meji ti ko si ni abuku arun lara ti o tun n ke: ‘Ẹni Ọlọrun bun o bun mi’ kò yẹ ní ẹni ti a ba şe saraa fun, ẹni ti eniyan ìbá şe sàráà' fún ni ẹni ti nigba ti oluwarş ri i, o mộ dajudaju pé ko ni agbara ati wá ounjẹ oojộ rệ jẹ bi o tilẹ ti wu ti o sa ipa tó, awọn ni ẹni bí arugbo patapata ati alaisan tỉ ko le dide loju kan. Ẹ gbó itan ọkunrin yìí kí ẹ si fi ộran rệ şe arikọgbộn: “Ni ọjọ kan ọkunrin kan n lọ sỉ idalẹ, bi o ti de eti ilu kan o ba ẹkun kan ninu ago irin. Ago irin yii jệ pakute ti awọn ara ílú náà dẹ láti fi mu ẹkun nitori a wa maa yọ wộn lẹnu. Wọn şe ago irin yii lọna ti o jẹ pe bi ẹkún ba ti le jaja wọ inu rẹ lẹẹkan ko ni le jade funra rệ afi bi ẹlomiran ba şi i silẹ. “Nigba ti ẹkun ri ọkunrin yii o bẹẹ ki o şi oun silẹ sugbọn oun kọ fun un, o bẹ ẹ titi ọkunrin naa ko silẹkun fun un nikẹhũi ẹkun ni, “Họwu o, Kin ni mo fi şe ọ to bẹẹ? Ti òní lo n rò o kò ro ti ộla ndan? Lóòótọ ni gbogbo eniyan n pe mi ni ẹranko buburu sugbọn emi mọ pe ẹranko rere ni emi i şe. Şe iwọ naa mọ pe yọyọ ni ẹnu araye n dà, ẹnu ti wọn fì yin ‘niyan naa ni wọn fi n bu u, bi iwọ ba si ba mi gbé ni ọjọ mẹta iwọ yoo sọ pé ko si ẹnỉ ti o tun wu ọ ba gbe afi emi, ogidan, oloola ijù, akọmọỉailabẹ, mo si fẹ ki o mọ pe bi o ba lọ ng ko ni şai rí aỉáàánú ti yoo yọ mi sugbọn bi mo ba tun lọ fi oju kan ọ nkọ nibo lo o wọ o! Bệệ ni o da mi lóju pé oju yoo tun ara ri’. “Nigba ti- ọkunrin yii gbọ bayii o ni ‘Ootọ lo sọ bi o ti sọ yii, o tilẹ ye mi ju bẹẹ lọ, sugbọn bi ẹru ko ba ba eniyan o yẹ kí oluWaarẹ bẹru, bi mo ba yọ ộ tan ti o fo mộ mi ti o fa mi yn pẹrẹpẹrẹ, kin ni ki temi jasi?’ “Ẹkun naa si clahun o wi pe: Bi o ba şe eyi ti iwọ sọ yìí ni ni, ộrộ kekere ni éyi ni, şe kankan akoko n lọ* silẹkun ki o yọ mi, emi ko jẹ şe ibi si ọ laelae.” “Ọrọ didun ti o n ti ẹnu ẹkun jade ti mú ki ọkunrin yii gbagbe pe ọran lo di oju iku fì ẹkun n fi ẹnu rẹ tun ọran ara rẹ şe,. ọkunrin yii lọ si ibi ago yii o şi ilẹkun silẹ, bi ẹkun ti jade tan şe ni o fo mọ ọn lọrun o fệệ pa a jẹ, sugbọn ọkunrin naa yara bẹ ệ pe ki o şe gafara ki awọn ro ẹjọ awọn naa fun ẹni marun-un ti wọn ba kọ rí, ati pé idajọ ti awọn maraarun ba şe ni ki awọn tẹle, awọn mejeeji si jumọ n lọ. Laipẹ wộn pade ewurẹ, bi wọn ti ri i ni ọkunrin yìí ti ko ẹjọ balệ o ro bi oun ti şe n bọ ti oun ri ẹkun ninu ago irin ti o bẹ oun ki oun yọ oun sugbọn ti oun ko fệệ yọ 84 ọ, ti o si bệbệ títí àánú rệ fi şe oun ti oun si yọ ộ, ati bí ó sì tun ti CO pé oun n fệệ pa ounjẹ lori oore nlanla ti oun şe yìí. Nígbà tí ó ro ẹjộ báyìí tán, ewúrệ ní, ‘Abanilórukọịẹ ni awọn ọmọ araye, vvọn kò nilaari olookan. Lati ọjọ ti mo ti dé ộdộ ộgá mi yìí ko ì tii jệ ng gbadun lọjọ kan rí, nigèa ti mo ba sệsệ bimọ koni so pe I >un rimi, o di igba ti mo ba jiya ţiti tí mo wò wộn dàgbà tán, kí ó tóó kì wộn mọlệ ki o too tà wộn ki o too fi OWO rệ ba ti ara rệ ỉọ. Bi o ba ti fun mi ni ộgệdệ diệ lówùurộ a íì mi silệ ki ng máa já v.‘we jẹ kiri, kì í fun mi ni işu jẹ bệệ ni kì í fi èèrí kàn mí lete, lúgba ti o ba si jẹ ti o mu tan a ko igi ba mi a fệrẹ lu mí pa: nitori ìaa ọmọ arayé ko dara rara, ẹkun yoo nilatỉ pa ọ jẹ.’ “Nigba ti ewurẹ da tirẹ tán ẹkun pa guuru si ọkunrỉn yìí lati pa a jẹ sugbọn oun yara ran an léti adehun wọn pé o ku ẹni mẹrin, wọn ba tun n ko rẹi-rẹi lọ. Laipẹ wọn pade ẹsin kan nigba ti ọkunrin yìí ri i o pè é o si ro ti ẹnu rè fun un, ẹkun naa si duro si apa kan, gbogbo wộn jệ mệta. Nigba ti ẹsin bẹrẹ si i dá ẹjọ o ni, “Ẹnu araye dun bi iyọ oyinbo sugbọn inu wọn bi ọbẹ Itadogun ni, ootọlo sọ bi o ti sọ yii sugbọn eniyan buruku ti ba rere jẹ. Şe teniyan tẹranko lo mọ pe ẹranko jẹẹjẹẹ ni mí sugbọn sibẹsibẹ jẹẹjẹẹ mi yìí ni ọmọ araye fì i rệ mi jệ: igbà gbogbo ni wọn máa n gun mi lẹhin ti mo maa n gbé wọn kiri, ọjọ ti o ba si rẹ mi ti ng ko le sare to bẹẹ wọn a gbun mi ni kẹsệ wọn a ko paşan bo mi wọn a jẹ ki ng sare akọ, igba mìíràn ti iya ba jẹ mi pupo ju inu a bi mi mà ré wọn lulệ lẹhin mi wọn a sọ pé ẹsin da wọn. Haa! ọran araye toto, pipa ni ki ẹkun pa ọ jẹ.’ Ẹkun tun mura ati pa ọkunrin yii sugbọn o tun ran an leti pe o ku ẹni mẹta. “Laipẹ wọn de idi igi ọsan kan ọkunrin yìí tun ko ẹjọ balệ o ro o, nigba ti o sọ ti ẹnu rẹ tan igi ọsan bẹrẹ si ẹjọ i dá báyìí o ni, ‘O lara bi o ti to ẹjọ silẹ yìí, sugbọn Tig ko jẹ gbe si ẹhin ọmọ araye Ue, alakọri ni gbogbo wọn. Şe oju kan yii ni mo maa n wa nigba gbogbo ng ki i şe ẹnikẹni ni ibi, igba ti o ba di igba ẹẹrun awọn ọmọ araye a wá wọn a jokoo labẹ mi wọn a maa gbadun ara wọn, igba ti mo ba si so eso dipo ki wọn rọra gun mi ki wọn maa ka eso mi mu, wọn a mu oko- wọn a bẹrẹ si i sọ ọ lu mi, wọn a maa wọ mi lewe gbogbo ara mi a si bo fẹlẹfẹlẹ emi a di olooju, ìka inu yin pộ o ju ti ọbọ, aíì dandan ki ẹkun pa ộ jẹ\ pẹlu agbara kaka ni ọkunrin yii fi da ẹkun duro lẹhin idajọ ti igi 85 yii şe nigba ti wọn si rin diẹ wọn pade aja kan. Ọkunrin yìí tun ke si aja o ro ti ẹnu rệ fun un, aja tun bu awon ọmọ araye bi awon ti işaaju ti şe o si da ẹjọ bii wọn pẹlu: o waa ku ẹni kan şoşo wayi. Bi awon mejeeji si ti rin diẹ wọn pade kộlộkộlộ. Pẹlu omije loju ni ọkunrin yi si fi bệrệ ẹjọ o ni, “Kọlọkọlọ, mo mọ pé olóòótộ ni ọ, jộwộ nitori Ọlọrun ma şaida ẹjọ yìí bi o ba ti yẹ: jẹjẹ mi ni mo n lọ si idalẹ ti mo de eti ilu kan ti mo bá ẹkun yìí ninu ago irin. Nigba ti mo tilẹ ri i mo fẹrẹ ma wo ibẹ lẹẹ-meji mo kọju sộnà nitemi mo n lọ oun naa lo pe mi to si bẹ mi taanutaanu pe ki ng yọ oun, nigba ti o tilẹ kọ bẹ mi mo kọ mo ni ng ko ni i yọ ọ nitori o lè lọ jade tan ki o sọ pé oun yoo pa mi jẹ, bi ẹni pé mo tilẹ mộ tệlệ ni, ko ma jẹ ki ng lọ o, kí Ọlọrun gba mi lọwọ agbako: ẹkun yìí bẹrẹ si i bẹ mi o ni afi bi mo ba yọ oun dandan oun ko ni pa mi jẹ mo ba ma yọ ọ o, kin ni mo yọ ọ şe! Şe ló fò mộ mi fẹrẹ ló ni oun yoo pa mi jẹ ni mo ba ni ki o jẹ ki a fi ộrộ lọ ẹlomiràn, idi rẹ ni ẹ fi rí wa báyìí, ki ẹ jọwọ gba mi ninu eléyìí inú rere kò ni i pa yin o. ’ “Lẹhin ti ọkunrin naa sọ bayii tan kọlọkọlọ wò ó loju buruku o ni, “Bệệ ni ẹịọ lo n şe báyìí rò? Ohun ti o n wi ko tilẹ ye mi, o ko mọ pe iwaju ogidan lo ti duro yìí? Ẹru olooỉa iju ko ba ọ? Akọmọlai ỉabẹ! Bi o ba fệ ki ng dajọ rara o niỉatỉ íọkanbaỉẹ ki o tun bẹrẹ ẹjọ rẹ ni, o si nilati ro o pẹlu irẹlẹ, nitori iwaju ọga ni awa mejeeji wa yìí. ” Ọkunrin yìí ba tun bẹrẹ si ẹjọ i ro, nigba ti o ro o dé ibi ti “Ago irin” Kọlọkolọ da a duro o ni, “Jọwộ ŞC gaíara fun mi kin lo n jẹ ago irin?” Ọkunrin yìí dahun o ni, “Ago ti wộn fi irin şe ni”. Kọlọkọlọ tun dahun báyìí pe: 'Ani mo bi ọ kin lo n jẹ ago irin? Ọkunrin yìí dahun wayi o ni, ‘‘Kọlọkọlọ, mo mọ pé oloye lori ni ọ, dajudaju bi o ko tilệ mọ ago irin o kò ni şaimo ago adiẹ nitori adiẹ ni iwọ paapaa máa n jẹ. Tẹlẹtẹlệ ri, ki Ịịangbọn eléyìí too sẹlẹ mo ti pese adiẹ to bii meji tabi mẹta ti mo ni ng o fi ta ọ lọrẹ nitori orukọ rẹ rere ti mo maa n gbộ ỉáàárín àwọn ẹranko, wọn a máa wí nípa tìrẹ pé: “Ẹranko rere ni kọlọkọlọ í şe.” Sibẹsibẹ pệlú, ero mi koi tii yípadà, ọwộ ògìdán ni ộràn kù sí, bí orí mi ba sí lè sun ní ọrùn mí mộju lónìí, ộrán dandan ni kí ìwọ jẹ adìẹ—bi iwộ fẹ àgbébộ ng ó wá a fún ọ bi o sì fệ àkukọ yóó tệ ộ lộwộ, ìkáwộ mi ni gbogbo wọn n bẹ. Agò irin àti àgo adiẹ kò yàtộ sí ara wọn ju bệệ lọ, sugbọn irin ni wộn fi şe ago írin oun si tobi ju ago adiẹ lọ. 86 87 “OLÓRÍ ẸYẸ MÀ REÉ o.” Mo ro pé yoo wáa ye ọ na wayi, mo si bẹ ọ ki o ma şai da ẹjọ mi ni rere, Ọlọrun yoo fi ire fun ọ.” Kọlọkọlọ tun da ọkunrín yìí lohun akọ o ni, “Iwọ ọkunrin yìí, iwọ sọ mi di kọlọkọlọ aladiẹ ni? Eniyankeniyan ni ọ, gộngộsú, edidarẹ, ilaburu, danasungbo,'-bi o kò mu mi de ìdí àgò irih yìí lónìí ng kò ní í fì ộ sílệ, èké ni ọ.’ Lệhìn náà ó kọjú si ẹkun ó ní, ‘Mo túúbá o, baba, ẹni tí n mi kukute ara rệ ní n mì, ệni ti o ba n sẹ yin ara rè ni n şe, ẹranko tí ó bá sì wí pé kín ni ẹ jamộ ninu igbo ara rẹ ló n tànjẹ, mo bẹ yín ki ẹ ma şai fi làákàyè tệlé mi kí a bá alakọrí yìí dé ìdí àgò irin náà, mo fệ látỉ mú un dáadáa ni, nígbà tí mo bá si dájộ, ojú mi báyìí ni ẹ o şe pa a jẹ.’ Inú ẹkun naa dun o wi pe: “Kọlọkọlọ, ộrộ ẹnu rẹ dára, máa nsó, ng ó tệlé ọ.”.Bệệ ni awọn mẹtẹẹta múra 0 di ibi àgò irin náà. “Nigbà tí wộn dé ộhun kộlộkộlọ kọjú sí ọkunrin náà ó ni, “Nibo ni iwọ duro si?” Ọkunrin náà tộka sì ibệ ó wí pé: ‘Ihin ni’ Kộlộkộlộ ni, ‘Njệ dúró síbệ kí ng rí ọ.’ Ọkunrin naa si đuro síbệ. Lệhin náà ni kộlộkộlộ yipada sí ẹkùn ó ní, ‘Nibo 1’ẹyin wà o jare?’ Ẹkun si tộka sínu àgò irin ówí pé: ‘Níhin yìí náá ni.’ Kộlộkộlộ ni, ‘Baba, mo fệ ki ẹ mộ pé aláìmòye pátápátá gbáà ni mi, a máa pệ kí nnkan tóó yé mi, láìjẹ pe ẹ ba dúró sí ộkánkán ibi ti ẹ duro si nigba náà, oye rệ ko ni i yé mi rara.” Ẹkun ba múra o bộ sínú àgò irin náà. Lẹhin eléyìí ni kộlộkộlộ ni, ‘O wá n yé mi bộ ná wàyí.’ Ó tun kọjú sí ọkunrin yìí ó ní, ‘Iwọ èké yìí, mo sẽbí o sọ pé iwọ ni o yọ ộ? Kín ni şe ti ko le jade íunrarệ şe ilẹkun ago irin náà ni wọn şi silệ yìí?’ Ọkunrin náà ní, ‘Wộn tì í nígbà náa ni.’ Kộlộkộlộ tun fesi pé: ‘Bawo?’ Ọkunrin náà bá mứ ilẹkun ago irin o pa a dé o ni, ‘Bayi ni. ’ Kọlộkộlộ tún dáhun ó ni, ‘Njệ ó tán pátapata njệ kó le jade mộ báyìí?’ Ọkunrin naa ba mi ilẹkun naa wo o ri i pe o ti gbọnin-gbọnin o dahun o si wi pé: ‘Ệkun kò lè jade.’ Lẹhin eléyìí ni kộỉộkộlộ wo ẹkùn ó bú sệrin-in ó ní, “Pẹlẹ o ẹkùn, ọwộ bà ọ na wayi, o óò pệ níbệ o, afooresuniişe ni ộ, kannakánná ệbá òdò ni yóó sì yojú olóore rẹ jẹ. Máa bá tìrẹ lọ ìwọ ọkunrin yìí, sugbọn má şe gbàgbé ati fun mi ni adiẹ mi, mo ti yọ ộ ti èyí ná, kí Ọlọrun gbà ộ lộwộ àgbákò. Ki Olodumare má jệ ki o rin ni ọjộ ti ebi ba n pa ọna o. Bi o ba dé aarin ilu kí o sọ 'fun awọn ara ilu pé ọwộ wọn ti ba ẹkun ti o wá n yọ wộn lénu, Kí wọn mú ọíà ati ibọn ki wọn si mu apo ati ọrun 88 ki wọn wáá dá sệríà fún afooresuniişe. ’ “Bệệ ni ọwộ ba ògidan, ó ronu titi ko sí eyi ti o lè şe, kộlộkộlộ fì i şe ẹgbẹta ệsín ọkunrin naa si fi ỉ şe ệệdệgbệrin. Igbá ẹlệyà fộ ỉe é lori, àbàwộn ẹlệyà dà sí i lára, ó n sệjú pàkò, jẹbẹtẹ sì gbé ọmọ lé e lọwộ. Ọkunrin yìí şe bi kộlọkộlộ ti gbà á niyanjú, láìpệ àwọn ará ìlú de wộn si pa á. Nigbà ti ó n kú lọ ó wí pé: “Háà! igbẹhin aye mi nìyí! Ibá şe pé mo lo àníầàní tí Ọlọrun kộ fun mi dáadáa Oun ki ba ti gbà á lọwộ mi. ’ “Bệệ ni ẹkun káàánú ẹsệ rệ, sugbọn àkókò ti kọjá, lóòótộ ó ronúpìwàdà, sugbọn .ộrun ti bọ sori: ó fì ika àbámộ bo ẹnu ó n reti ohun ti ýoo dé bá òun. Ki Ọlọrun ma jẹ ki a kábàámọ irú èyí o. “Mo ti fi ẹnu ba ti oore-şişe lệẹkan mo si ti sọ iru ẹni ti eniyan iba şoore fim mo si tun fẹ lati fi eyi kun un: “Awọn ẹgbẹ mìíràn wa ti wọn fẹ ilu wọn ati orilẹ-ede wọn rekọja wọn a si fi dandan jaguda paali le e pé àíì bi àwọn şe ilệ àwọn loore, ọran owo a máa kan irú ẹgbẹ bệệ lemọlemộ, mo wí fún yín iranlộwộ yẹ fún wọn. Bí ẹ ni ipá eépinni ẹ fun wọn, bi ẹ ni ti kọbọ, ẹ fì ta wộn lọrẹ, bi ẹ ni ti pọnun, ẹ fi şe iranlộwộ fun wọn—OWO rere ni ẹ n ná, alaaíia Ọlọrun ni yoo si rọpo rệ. “Awọn ọmọde mìíràn wa ti orí wọn ya si iwe ti wọn ko si ni OWO tó lati kọ ọ dé ibi ti wọn fẹ bakan naa si ni awọn ọdọmọkunrin pẹlu, ọpọlọpộ ko ri aye lo ệbùn rere ti Ẹlệdàá fi fim wọn, iru awọn bawonyi ni olowo iba máa fi owó rẹ şe loore. “Ẹ ku ijokoo ẹyin ọrẹ mi, mo ro pé eyi ti mo sọ ni ti oni yii to ng o pari ộrộ náà ki á máa fì iyoku ọjọ yii gbadun ara wa.” “Bệệ ni a gbadun titi ilẹ şu o waa ku ọjọ marun-un ti a o lo ni ọdọ Iragbeje sugbọn ng ko ni le sọ awọn ohun abami wọnni ti oju wa ri ati ti eti wa gbọ ní ọjọ maraarun naa nitori akoko n lọ. Ng óò kuku dá ẹnu lé ohun ti oju wa ri ni ọjọ keje: 89 8 Ọjọ keje ỉọdọ ìrágbèje ní ỉlé 01ójúléméje ati abộ Okè Lángbòdó ' “Nígbà ti ilệ ọịộ keje mọ ti a jẹun tán, Iragbeje mu wa lọ si ode a si yi gbogbo Okè Langbodo ká. o pệ diẹ ki a tóó pada de ile, nigba ti a si jẹun ọsan tan a bẹrẹ si i şe eré—a sare, a ja ijakadi, a fò, a takiti, a gun igi, a si fì oniruuru ọna dá ara wa yá. Nikẹhin Iragbeje pè wá ó sì mu wa lọ si iyara rè kan ti o kù ti a ko tìí wộ nitori ti a ti wọ Ịyara mệfà ni ọjọ mệíà ti a ti lo sẹhin. Iyàra èkeje yìí yatọ si awọn ti a ti n wọ ri—àti ilẹ ni, ati oke ni, ati ẹgbẹ ogiri ni, ati ohunkohun ti o sa wa ni iyara yìí şa ni, gbogbo wọn funfun bí ệgbộn owu. Nigba ti a dé ibệ Iragbeje to wa siwaju rệ ni iduro 0 sọ fun wa pé a ko gbọdộ jókòó òun náà pàápàá si duro niwaju wa ó wọ aşo funfun o si bẹrẹ si ộrộ í sọ o ni, “A ti n sọrộ nipa oniruuru nnkan sugbọn lónìí a o sộrộ nipa Ẹlệdàá wa. Ẹyin ộrệ mi, ệyin alágbára, ệyin akọni gbogbo, ệyin akikanju ọkunrin, ẹyin ti ẹ gbekutà nitori ati.şe ilu yin loore, mo fẹ ki ẹ mộ láti òní lọ pé, bi oníwá rí wí ti ẹlệhin n sọ bi wọn kò ba fì ti Ọlọrun şe, irộ ni wọn n pa, eke ni wọn n şe, alakara ni wọn n ri ti wọn n pé ni elekuru. Ọlọrun tobi púpộ. Alewileşe ni, Ẹlệdàá wa ni, Oun ni ọba Ọrun, Ọba Aiku, Ọba Airi, Olodumare^ Ọlọjộ oni, Ẹni Mimộ, Ẹni Iyanu, Alaaye, Olubu-kun, Ọgá Ogo, Oníbuọrẹ, Alatun-unşe, Alakooso ohun rere gbogbo, Alaabo, Olùpamộ, Ẹni kan şoşo ti o wa ti o si n bẹ titi laeỉae. Mo fẹ ki ẹyin ti ẹ wa si Oke Langbodo feti silẹ ki ng sọ itan kukuru yìí fun yín ki ẹ baà le mộ pé Olodumare tobi ni Ọba: “Ọba kan wa ti o tobi pupọ, o lowo, o bimọ, o ni igberiko ju gbogbo ạwọn ọba iyoku lọ, o si lẹwa gidigidi sugbọn iwa rẹ ko dara: o buru ó tó èsù, o ni ikà ó ju ọbọ, o şonu o ju ệgún 0ŞUŞU lọ—a maa fi gbogbo ọjọ aye di ẹnu ka duduudu. “Ọba yìí ti gbagbe pe iwa lẹwa ẹwà kan kò si nibi kan, bi o si 90 ti buru to ni, a maa lọ si ilé Ọlọrun. Ni ọjọ kan, bí awọn akọni ti n kọrin ninu ilé Ọỉọrun tỉ aludừùrù n ş’işe ọwọ rệ, ọba yìí kiyesi i pé ọkan nỉnu awọn ẹsệ orín náà dừn pupộ adun rệ si ta awọn ti o ku yọ, ạugbọn niwọn bi o ti jẹ pe ede mìíràn ni wọn fì n kọrin ti ohun ti wọn n wí ko si ye e, o beere itumọ ẹsệ náà ẹni kan ba la ítumộ rệ yé e báyìí pé: ‘O mu alagbara kuro lori ìtệ wọn o si gbé awọn taỉaka soke. ’ Ẹyin ẹỉẹgbẹ mi, inu bi ọba yìí gidigidi oogun bo o lara oju rẹ si n pộn kankan, ìbá şe pe o şee şe ni oun iba yinbọn ỉu aluduuru, iba si jẹ pé o wa ni ipa rẹ ni, iba bệ awọn akọrín lori. o yi oju pada si ẹni kan ti o duro lệbàá ọdộ rệ ó wi pé: ‘Jộwộ rán mi leti nỉgba ti isin ba pari ki n kọ awọn alaimoye wộnyí lọgbọn, oni ni mo tóó mọ idi rệ ti wộn fi n şe isin ni ede ti ko yé mi—asé wọn n bu mi ni. Ní gbogbo origun mệrệệrin aye yìí, nibo ni wọn şâiti gbókìkí mi! Ọba wo ni kò mộ mi! Baálệ wo ni ko ni i fi temi şe! Ọlọrun ni ibùịókòó Rẹ lộrun emi náà si ni temi láyé. Ềmi kò le mú un kuro lori itẹ Rệ lộrun o si da mi loju pé Oun naa ko le mu mi kuro lori temi ni aye.’ “Báyìí ni ọba yìí sọ nitori ti o wa ninu irọra, o n bá Ọỉọrun kẹgbệ ó gbàgbé Ẹỉệdàá rệ, sugbọn Ọlọrun ri i lati ộrun wa Ó si rệrìn-in musệ o wi fun Maleka kan ti o duro lệbàá ọdọ Rẹ pé: ‘Kọ ọgbộn ỉati ara eỉéyìí lọ, o ko gbộ bi alaỉmoye ọba ni ti n wi? o jẹ tan, o mu tan o gbagbe Mi. Ko sí ọjọ kan ti Ềmi ki i gbọ ki awọn eniyan maa gberaga si Mỉ, sugbọn dipo Kí Emi binu si wọn ki ng si fì íyà ti o tobi jẹ wọn, àánú wọn a şe Mi ma si ranti pé Emi ni ó dá wọn. Irú eléyìí ti o n sộrộ yìí iíkộ? Şe isẹ ọwọ Mi naa ni, njẹ bi Mo ba fẹẹ san an fun un bi o ti huwa si Mi kín ni Mo şai lè fi ỉ şe? Mo lè sọ ọ di ẹranko. Mo si le sọ ộ di eweko ìgbệ, Mo le fi apa kan rệ şe eniyan kỉ ng si fi apa keji rệ şe ẹranko, Mo tiỉẹ le fì iya mìíràn jẹ ệ ki ẹnikệni má ì tìí rí iru rẹ rí, Kí ng sọ fun un pé Emi ni o da a. Ẹưgbọn ng ko jẹ şe bệẹ si i, dide kankan, lọ ki o si gba ipo rệ, ma sẹ fi ọwọ rẹ kan an ẸUgbọn fun un laye ki o ronu, bi o ba ronupiwada fì ipo rệ pada fun un.’ “Lẹhin ti Maleka yii gbọ báyìí o şe bi Ọlọrun ti ran an: were o kuro ni ộrun o wa si iỉé ayé. Kò ì tìí tó ìsệjú kan tí ọkunrin yìí sộrộ rệ tan mgbati Màlekà náà kàn án ỉára ẹni ti o fì oorun nỉanỉa kun ọba náà. Lẹhin eyini o sọ gbogbo asọ ara rệ di akisà ệwọn wura ọrun rệ si di idẹ. Malekà náà si sọ ara tirệ pàápàá dà bi ti ọba yìí gan-an, ati oju ati imu rẹ rì bì ti ọba ko tilệ si iyatộ kan 91 şoşo, o gbe ọba yìí kuro ni ipo rệ o gbe e si ibomiran oun si jókòó ni ipo ọba oun si ni gbogbo eniyan bệrệ si i wò bi ọba náà ko tilẹ si ẹni ti o mọ pé iyipada kan n bẹ. “Lákòókò ti gbogbo hnkan wọnyi fí sẹlẹ ọba yìí sụn lọ, nigba ti wọn si pari isin tan olukuluku ba ile rẹ lọ ẹni ti o n tọju ilé Ọlọrun naa si ti ilệkun ọba tuntun yìí si wọ aafin lọ o n şe bi ọba atịịọ ti i şe. “Nigbà ti o di àáríii ọganjọ ọba ji, nigba ti o si wo yi ka ko mọ ibi ti oun wa o ba dide o n wa oju ọna kiri. Bi o rin síhìn-ín a kọỉu ìịókòó, bi o rin sộhùn-ún a kọlu dùùrù, ộràn naa ko tìlệ ye e rara, gbogbo ile şokunkun dudu, ohun gbogbo si rỉ jagbajagba rederede. Şugbpn nigba ti o pẹ şâ o de ibi ilẹkun o ba lu iỉẹkun pẹlu agbara. Nigba tỉ ẹnỉ tỉ o n tọju ilé náà si gbọ o sare wá láti wo ohun ti o şe bi o si ti de ọhun ti o şi ilẹkun, Kín ló maa ri? o ri ọkunrỉn alakisa kan jade: oun ba ki ire mọle o sa pada o şebi were ni. Eléyìí ya ọba lẹnu ọran naa ko si ye e o ba kọ ori si ọna aaíìn, nỉgba ti o si dé ẹnu ộna aaíìn wọn ti ti ilẹkun sugbọn awọn kan sun si ẹba ỉbẹ, ọba tuntun ni (eyini ni Maleka) wà nínú ààfin lộhùn-ún patapata, ọkunrỉn yìí ba lu ilẹkun o ni, ‘Ẹ sílệkùn fún mi’ Awọn ti o wà lệbàá ibệ si dahun pé: ‘Iwọ ta ni?’ Oun náà si tun dá wọn lohun pé: ‘Emi ọba ni. ’ Bi o ti wi báyìí tan gbogbo wọn bẹrẹ si i rệrin-ín wộn ni, ‘Alákọrí, òkú ộmùtí’, Inu si bi i 0 ní, ‘Ta ni ệ n ba wi? Ẹ o fì ẹnu yin naa gbo ilệ nigba ti ilệ ba mộ.’ Bệệ ni o bệrệ si i yọ wọn lệnu ti o n sộrộ ẹrin titi ọkunrin kan fi jade ti o silệkun ki o lè mọ ẹni ti o n yọ wọn ỉẹnu náà. Bỉ ọkunrỉn yìí ti ri i, were o tun'ti yara pa ilẹkun de o ni, ‘Were ni, o ti n sinwin wọn fệrệ’ma i tii bi iya mi, bi ẹ ba jade ẹ gbé’. Ki a maa fi fa ộrọ gun lọ titi, ibẹ ni ilẹ mọ bá ọba- yi. “Nigba ti o di ọjọ keji yìí o wọ inu aaíìn lọ, ko si rin pupọ titi wọn fì mu un tọ ọba lọ wọn ro pe were ni. Nigba ti ọba yìí ri i aanu şe e pupọ o si pasẹ ki wộn fì asọ mìíràn wọ ọ, o wi fun wọn pé ki i şe were ni, o kan jệ ẹni ti o le dá ẹrín pa eniyan pupọ ni, ati ọjọ náà ni ọba si ti sọ ọ di ẹni ti yọo maa da ẹrin pa oun, o fun un ni ile kan ni aafin laţi máa gbé. Itumọ iwỢnyi ko ye ọba atijọ yìí o dahun o ni, ‘Oju àlá ni mo tilẹ wa tabi oju ayé? Emi ti mo jẹ ọba lánàá tun di oniyẹyẹ ỉốnìí! ộran wộnyi ko ye mi!’ “Bi ire bi ire alabọrun n di ẹwu, ọdun kan n pe kố si iyipada fun ọkunrin yìí, ironu de ba a bi onigbese. Nigba ti o şe ibi ti o ti 92 « şina ye e ẹru Ọlọrun si ba a gidigidi. Ọjọ ti o ranti ẹsệ rệ yìí jẹ ọjọ Satide (ộsệ di ọla) nịgba ti ilẹ ọjọ keji si mọ, eyi ti i şe ọjọ isimi, agogo ekinni ọsệ ko lu ba a nỉ ile, ile Ọỉọrun ỉộhùn-ún ni 0 lu ba a. Nigba ti o de ibẹ o wolẹ o gbadura kékeré kan fun idariji ẹsẹ, nigba tỉ isỉn bẹrẹ o feti si orin ti wọn nkọon reti igba ti wọn yoo kọ ẹsệ ijeloo, nigba ti wọn- dé ibẹ (‘O mu aỉagbara kuro lori itẹ wọn o si gbe awọn talaka soke.’) o ke ỉgbe nlanla to bệệ ti ộfun rẹ fi fẹ dodo. Ẹyin ara mi, igbe gende ni, ọfun ọkunrin naa tobi jọjọ. Nigba tỉ gbogbo eniyan si bu sỉ ẹrin oun ko da wọn lohun o ni, “Bi ẹ le rệrìn-ín ẹ maa rệrìn-ín, bi ẹ le takiti ẹ maa takiti ţinu temi ye mi, mo ke igbè nla lónìí ẹ n rệrìn-ín, ọjọ mìíràn ni ng ồò bú ramúramù loju yin.’ “Laipẹ isin pari oniỉe re ỉỉe ọkunrín yìí duro ko lọ, nigba ti o ri 1 pé gbogbo eniyanlọ patapata o lọ si ibi ti awọn alufaa máa n duro si o kunlệ o si doju bolẹ o gbadura gbigbona sỉ Ọlọrun, ỉẹhin náà o ba ile lọ. “Ko pẹ púpộ ti o de ilé ti ọba fi rannşe sỉ ỉ ki o waa ri oun o si lọ. Nigba ti o de ọhun ọba sọ fun gbogbo awọn ti o wa lọdọ rẹ ki wọn jade wọn si şe gẹgẹ bi aạẹ ọba. Nigba ti wọn lọ tan ni ọba dide lori itẹ rẹ o ti gbogbo ferese ile ati ilẹkun pẹlu, gbogbo ilé şokunkun dudu. Aaro íẹhinti o n wo işe ìdáná, àdán dorikodo o n wo işe ẹyẹ, ọkunrin náà duro sinu okunkun biribiri o n reti ohun ti yóò ba oun. Laipẹ ìró ẹsệ bệrệ si i dun káà kiri ile yìí bi iro ẹsệ ẹgbẹrun eniyan, ilệ ile náà ati ogiri rẹ bẹrẹ si i mi, atẹgun n fẹ gbogbo ilé si n pariwo: o to akoko wayi na ti Maleka ni yóò fi ara rệ hán bỉ iransẹ Ọlọrun Ọga Ogo. Lẹhin eyi ni idakẹrọrọ de imọlẹ-nỉa si tan yi ilé naa ká, nigba tỉ ọkunrin naa si gbe ojú rẹ soke orii, Maleka ni ti yi ara rẹ pada kuro ninu ipo ọba ayé o fi ara rẹ hàn bí iransẹ Ọba Ọrun—asọ rẹ funfun bi ệgbọn OWU ẹyinloju rẹ si mọ gaara bi okuta olowo iyebiye, ara rệ da bi ara ọmọ kekere bata ẹsệ rẹ si n dan bi idẹ. Ẹrù ba ọkụnrin yìí pứpộ ó şubu luỉẹ o si fi ọwọ bo oju. Maleka naa si ya ẹnu rẹ o wi pé: “Emi ni ộkan ninu awọn Maleka meje ni ti ỉ maa duro niwaju Ọỉọrun. Nigba ti iwọ jẹ tan, tí iwọ mu tan ti o gbagbe ẹni ti o da ọ: o şebi Oun ko ri ọ ni? Ko si ohun kan ti i dé sinu ayé yìí ti Ọlọrun ki i rí, ko si si eyi ti i ạẹlẹ lọrun ti Ọlọrun ki i mọ, Oun ni o da gbogbo nnkan. Sugbọn iwọ dide o n huwa bi aỉaironu o n sọrộ bi alaimoye titi inu fi bi Ẹlệdầá rẹ si ọ, o pe mi o ran mi ki 93 ng gba ipo rẹ o si paşţ fun mi pe emi ko gbọdọ pa ộ şugbpn bi iwọ ba fi aişedede rẹ silệ ki ng fi ipo rẹ pada fun ọ. Niwọn bi iwọ si ti ronupiwada Ionii, ti iwọ ranti Ẹlẹdaa rẹ, Oun ko ni i binu si ọ mọ nỉtori alaaanu ni Oun Ỉ şe: njẹ mo paşţ fun 9 nisisiyi ni orukọ Ọlọrun awọn ọmọ ogun, dide bọ si ori itẹ rẹ sí maa ba ijọba rẹ lọ, bỉ iwọ ba lo aníaani rẹ rere, yóò pẹ lọwọ rẹ, şugbpn bi o ko ba lo o lọna ti o yẹ, Ọỉọrun yóò gba ijọba naa pada lọwọ rẹ.’ Bi Malèka yìí tỉ pari ộrộ rẹ tan o lọ si ilé rệ ni isaỉu ọrun ọba yìí sỉ ba ara rẹ lori itẹ o da bi ti atẹhinwa, ẹru Olodumare ba a gidigidi. “Báyìí ni itan naa lọ, ẹyỉn ọrẹ mi ti ẹ wa si Oke Langbodo, -ajá ko le pa ẹran tan ki o gbagbe ẹni ti o ni oun, a ko sỉ le şe ẹsin ỉộẹộộ tán ki o gbagbe ẹni, ẹni ti a ba şe ỉoore ti kò mộ ộn n sọ anfaani iwaju nu ni. Nitori naa bi o ba dệ wá lọrun tan ẹ jẹ ki a ranti Ọlọrun wa. “Nigba ti Iragbeje pari ỉtan rẹ yìí o wi fun wa ki a bẹrẹ sỉ i di ẹru wa ki a baa waa maa lọ si aaíìn, nitori ọjọ keji ni a oo kuro ni Oke Langbodo ti a o si pada si ilu wa. Lóòótộ a bẹrẹ sỉ I di ẹru wa a si kuro nỉ agogo meje alẹ ni ọjọ keje ti a de ọdọ Iragbeje ni Ilé Olojulemeje a lọ sỉ ọdọ ọba Oke Langbodo.. “Nigba ti a de ọhun ti a ranşe lọ sọ fim ọba, o paạẹ kỉ wọn mu wa lọ si gbangan idajọ oun nỉbi ti wọn tan oniruuru ina si ti o si mọlẹ kedere. Oun pàápàá de si ộdộ wa ni agogo mẹjọ alẹ geere, nigba ti o si ki wa tan o fì ẹbun wọnyi ranşţ si ọba wa: Oruka diamondi mệíà, ẹwọn wura mệfà,adé ilẹkẹ mệfà, ati Bỉbeỉỉ mệíầ ni orişi ede mệfầ. Lẹhin eyini o ít ỉwe kan fun wa tỉ wọn fi adapọ omỉ wura atỉ fadaka kọ ọ o wi fun wa pe kỉ a fi i fun ọba wa ohun ti wọn sỉ kọ sínú ìwé náà ni èyí: ‘Òkè Lángbodó ỌjọKejilélógun Oşu Keje Ní Ẹệdệgbẹwa ọdứn o lé Mệtàlelộgbộn Lệhìn Iku Oluwa Wa. Si. Ọba lỉu àwọn akọni wộnyi: Kàkó, Imộdòye, Akàrà-oògùn, Olohun-iyộ, Elégbèdè-ọdẹ, Eíồyệ, Aramada-ọkùnrin. “nwọn da oyin si mi lori gbogbo eşinşin si nkun ORI MI W0NYÎ.” 95 Awọn onişţ yin dé ộdộ mi ní àlaaíìa, emi naa si yộ pupọ nigba tỉ mo rí wọn. Mo rí àwọn ệbun kekeré wộnyí ránsệ sí yín ní niệíamệíầ, gệgệ bí aşa Yoruba ní ayếàtijộ àti nígbà mìíran ni ayé isisiyi pệlú, mo şe èyí láti ríhan yín pé mo rí ẹệfà fà yín mộra. Imộran mi nípa ti ilọsỉwajú ilú yin ni eyi pé: Ẹ jệ ki awọn ará ilu yin ni ifệ ki wọn ba le ni itijú: bi wọn ba jệ onitiju eniyan wọn ko ni i jale, wọn ko ni i sọrọ ệhin, wọn ko ni ỉ şeke, wọn ko ni i şâigbprân, wọn ko nỉ i gbéraga, ọmọdé yóò maa bu ọla fun agbà, agba yóò si maa şe ỉtọju ọmọde, ko ni si iwạ buburu kan lọwọ wọn: wọn yóò íẹran Ọlọrun wọn yóò si fệràn yin pẹlu. Ẹ ba mi ki àwọn ènìyàn yỉn, Emi ni tỉyin ní tòốtộ, Ọba Okè Lárígbòdố.’ “A sun ni aarín mọju ọjộ náà, nigba ti o si di òwúrộ ọjộ keji ọba rí ệbun púpộ fún olúkúlùkù wa a sí kó ẹsệ sí ọn à rí lọ sí ìlú wa. Ng kò ní lè sọ ohun tí ojú wa rí ní Ịrìnàjò wa tỉ àbộ yìí fún yin nitori yoo ti pộ jù. “Dajudaju ohun ệdừn ni yóò jệ fun yin ỉáti gbộ pé kì í şe gbogbo àwa ti a kúrò ní Okè Lárígbòdó nỉ a tún padà dé ìlú wa. Şugbpn kín pi ộràn ti şe rí bệệ? Idi iparun ọpọlọpộ ko ju igberaga lọ. Omùgộ ayé nỉ onigbeeraga i şe, oun ni ero pé igba ti oun ba n lo iwa igberaga oun ni aye yóò too gbe oun ga, oun ko mọ pé akoko naa gan-an ni ẹtẹ tọ le oun. Bi ẹnỉ kan ba gberaga ilệ nỉ yóò lọ, bi ile kan ba gberaga were ni yoo tu, bi ilu kan ba gberaga kiakỉa ni yóò rí ìbínú Ọlọrun, bi oríỉệ-ede kan bá gberaga laipẹ nỉ yốò dí ẹrú oríỉệ-ede milran, bi ỉjọba nia kan ba si gberaga ẹyẹ-ko-sọkà ni awọn orílẹ-edc aoẹ rẹ yóò tuka mộ ọn lójú. Nigba tí igberaga de si ọpọỉọpọ ninu awọn ero Oke Lángbòdó wọnni, wọn kò gba imọran ẹloiHran mộ, irẹpộ tỉ salọ kurò ỉộdộ wọn olukuluku n şe bi o ti fẹ nỉ şugbon gẹgẹ bi aşa Ẹlệdàá wa, ọnà meji nị oun maa n gba rí jẹ ẹlẹạẹ ni iya—yàlà kí ó jẹ oluwarệ nỉ iya kiakia tabi ki o kọ ệẹệ oluwarẹ silệ ninu ìwé irántí, sugbọn oun ko şe bii ti eyi ti mo sọ kẹhin yìí, werewere ni o rí iya jẹ wộn: nigba ti a de odo ẹjẹ a ba awọn iwin nibi ti wọn ti n şire nitori ọjọ náà ni Olokun, iwm ti i şe alakooso omi, n şe ọdun. Kako tọ awọn iwin wộní lọ o ố ba wọn şirei a wi fun un ki o ma lọ ko gbộ, nigba ti o si pệ ti awọn iwin wộnyí lọ si isalệ 96 odo ẹjẹ oun náà lọ pẹlu wọn bẹệ ni a ko gbúròó Kako mộ di òní olónìí. Eíòyệ àti Elegbede-ọdẹ sọ pé awọn n ĩệệ lọ şe ọdẹ wọn di iwm sinu igbo a ko si ri wọn mộ, nigba ti.a sí dé ộdộ àwọn agannigan obinrin, Aramada-ọkunrin jókòó ti wọn o ni oun ko ba wa lọ mọ, Ẹugbọn Imọdoye, Olohun-iyọ, ati emi pada de ile koko a si dupẹ lộwộ Ọlọrun. “Nigba ti a de ile ộpộlọpộ ninu awọn ti a fi sile lọ ti ku; awọn ti ko tilệ ku ko tun mộ wa mọ nitori ọjọ pẹ ti a ti lọ. Nigba ti a si de ọdọ ọba wa, o ti darứgbó ojú rệ si tỉ di bàìbàì ó sí pệ díệ kí òun tóó mộ wá, şugbpn nigbà tỉ oun ranti ẹni ti a jẹ ti a si fi ệbun ati iwe ti ọba Oke Langbodo íì ransẹ sí i han an, ó yọ púpộ, o rộ mộ wa ni ọrun o kí wa daádaa, o fì ọpọỉọpộ ệbun fun wa a si di olowo láti ọjọ naa wa. Bayii nỉ ỉtan ỉgba ti mo lọ si Oke Lángbòdó pari. “Ẹyinộrệ mi gbogbo, ỉba ti ng o SỌ fun ayé mọ lakooko yìí ni eyi, mo fệ ki ẹ fi itan igbesi-aye mi yii şe àríkộgbộn kí ayé tiyin baa dara, ó digba, onile re ỉle o. Bi ọkunrin naa ti sọ báyìí tan a ko ri i mọ, şugbon a ri iwe kekere kan nỉ ỉỉệ, ohun ti wộn sì kọ sinu iwe náà ni eyi: “Akàrà-oògùn baba òmúlệ-móío.” Ẹyin ọkunrin atỉ obinrin ni ilệ Yoruba, ọgbộn ọỉọgbộn kì í jệ ki a pe àgbà ni were;. ẹ fi ìtàn inu iwe yìí şe arikọgbộn. Olukulukụ yin ni o ni ìsòro lati ba pade ninư ayé, olukuỉuku ni o ní Oké Lángbòdó tirệ láti lọ, olukuluku ni o si ni idỉna tirệ niwaju, bí dỉdun ti n bẹ ninu ayé bệệ ni kikoro n bẹ, bi oni dun ộla lè korò, bỉ ộla tun koro ộtunla lè dabi oyỉn: kộkộrộ ayé kò si lộwộ ẹnì kan; bí ẹ ba ti n bá irinajo yin lọ ninu ayé, tí ệ n ti orí didun bộ sí orí kikan, ẹ maa gba ohun gbogbo tệríntệrín kí ẹ máá şe bi ọkunrín ki ẹ si máa ranti pé, ẹni ti o ba ran ara rệ lọwộ ni Ọỉọrun Oke í ràn lộwộ. Itan mi pari ná wàyí, ki ố gba orógbójẹ, ki o maşe gba obì jẹ, nitorỉ orogbo ni í gbó wọn si ayé obi ni i bi wộn si ộrun. o digba diẹ na, mo ro pe ẹ oo tun máa rí ọwộ mi nijộ mìíràn, ẹ jẹ ki ng gbadura fun yin ki ng si dá muso mệta: ayé yóò yẹ yín, orũệ-ede yóò tubọ maa pộ si i ni ọgbọn àti ni agbara, awa enỉyan dudu ko ni í re ệhin mộ laeỉae. “Muso!” “Múso!” “Músò!” Ẹ ku igbadun ìtàn yìí o. D. o. Fágúnwà. 97 9 Àlàyé, ìbéèrè àtỉ ìdáhùn Ạml ori ộrộ Yorùbá Edè Yorùbá yatộ sí àwọn èdè miiran nipa pé ẹni kan ko le sọ ọ ki o ye ni afì bi oluwaarţ ba rẹ ohun silệ nibi kan. Ami ti a fi i mọ eyi wà. Ninu idanwò ni ede Yoruba ti wộn şe ni ọdun 1961 fun awọn oniwee mẹfa (Primary School Leaving Certificate Examination, 1961), ẹni ti ko ba mọ gbogbo ami ori ộrộ ti a n lo ni ede Yoruba ko le şe daadaa. Bakan naa nỉ bỉ enỉyan ba maa şe idanwo ni ede Yoruba ti o ga ju eyi lọ. Idanwo bii ti oniwee mẹwaa Gỉrama (West African School Certificate Examination) tabi ti awọn olukọ (Grade II and III Certificate Examỉnatỉon) ati bệệ bệệ lọ, ami orí ộrộ yẹ ní mí mộ. Nỉtori naa, a fệệ tete kọ yỉn ni awọn wộnyí ni işaaju. A o dan yin wò ninu awọn ami naa şugbpn ẹ oo ri ibi ti a tumộ nnkan ti a beere si ỉẹhin iwe patapata. Ộrộ ti yoo wa loke nnkan ti o jẹ idahun ni èyí: “BI o TI YẸ KI IDAHUN OHUN TI A BEERE NI OJU EWÉ ... JẸ NI EYÍ.” Awọn àmi ori ộrộ şe patakỉ to bệệ ti o jẹ pé gbogbo iwe mi ti o dabi “Ogboju Ọdẹ” ni a o tẹ ohun ti a sọ lori “Ami Ori Ộrộ Yorùbá” yìí sí, a ó maa wí pé ẹ fi aami sí awọn ộrộ kan ti a fa ila si ni idi, şugbpn awọn ọrộ wọnyi le yatọ si ara wọn lati iwe dé ìwé, eyini ni pé bi a ba wi pé ki ẹ fi ami si ori ộrọ yìí: “Ojo” ninu “Ogbójú Ọdẹ”, a le wi pe ki ẹ fi ami si orí “Oni” ninu “Igbó Olodumare”. Igba ti ẹ ba şe bi a şe fẹ ki ẹ şe tán, awa yoo ti fì ami tị o yẹ si ori wọn ni ẹhin ìwé pàápàá, ẹ o si lọ wo wộnyí lati mọ bi ẹ ba şe daadaa tabi ẹ ko şe daadaa, a ti sọ eỉeyi ỉókè tệlệ. Mệta ni àwọn ami wộnyí jẹ. Bi a ba rẹ ohun silệ, a o lo aami yii ( ) lori ộrộ, bi a ba gbé ohun soke, a o lo ami yii ( ) bi a ba fa ohun gún lọ títí a ố lo iye isimi to ba yẹ. Awọn ộrộ ti a fi ohun àárín pe ni a le fi diwọn ki a má baa şi 98 ỘIỌ tì aami le lori. ộrò mẹji yìí “ẹja” ati “erin” ninu gbolohun meji wọnyi jẹ eyị ti a fi ohun aarin pè: “Ng> o fi ẹja jẹ amala,” “Erin ni ẹranko ti o tobi ju ninu igbó.” Ệ jẹ ki a fì wọn diwọn ami fun “iya” ninu gboỉohun yii: “Mo n lọ si ilé iya mi”. Ki a kọ fi ẹja we “i” ti a kọ pè ní “iya mi”; “ẹja” ati “i”, “i”, ní “ìyá” lọ silệ ju “ẹja” lọ; a o fi ami ísalệ si i lori “i”. Kí a tun wáá fi ẹja wé “a” ninu “iyá mi”, "ẹja”, “a”, ẹ jẹ ki a tun pé é, “ẹja”, “a”, ẹ o ri i pé “a” ninu “ìyá mi” ga ju “ẹja” lọ. Bi ami ori ộrộ naa ti niỉati ri wáá jệ “iya”. Ẹ jẹ kí a wo “ibatan mi”, itumộ èyí ni ẹni ti o ba mi tan. Bi a ba máa fì ami si ori awọn ti o yẹ ki a fi si, a o ri i pé “i” ni “ibatan” lọ silệju bi a ti n pé “ẹja”, nitori èyí, àmì orí “i” ní “ibátan” nilatì jệ ami ohun isalệ, “a” ti o tẹle “b” gaju “ẹja” lọ: “iba”, “ẹja”, “iba”, “ga”, a nỉlati fì amỉ òkè sori “a”. Şugbon a ó ri i pé bakan náà ni ohun ti a fi pe “ẹja” jệ ni “tan”; “ệja” “tan” “ẹja”. BI o ti yẹ ki a kọ “ibatan” pệlú ami ti ó pé lori rệ wáá jệ “ibatan”. ìbéèrè Nísisìyí, wáá fi àmì sí orí áwọn lẹtà ti ó yẹ nínú àwọn ộrộ tí a fa vi X _> /VI/_V_/ ìlà sí ní ìdí wọnyí. Wa: O wa mi wale Wa: o wa mi goke odọ Wa: o wa ilẹ naa jin Da: Ọrẹ mi da igi gbigbẹ naa Da: Da omi sinu ikoko Da: Ọlọrun lo da aye De: Njẹ Ojo ti de? De: o de e mọ inu ikoko De: Wọn fi okụn de ole naa mọ igi Fa: Kafinta fa igi naa dan Fa: Baba ọmọ naa ti fa a lọ Fa: Igbin a maa fa lori ilệ. Ra: Baba ọmọ náà ra bata fuh un. Ra: O fi ọwọ ra ọmọ naầ lori. Ra: Ẹran naa ti ra, şe lo n run. )e: Mo ta ayo mo jẹ meta. , Je: Adiẹ naa tỉ jẹ lọ. Je: Oogun ti o şe fun mi jẹ daadaẩ. 99 Ka: Ka aşp kuro lori igi. Ka: Igba ti a de ibẹ, wọn ka gbogbo wa. Ka: Agbọnriii a maa ka ila jẹ ninu oko. Fe: Fẹ ina yẹn ki o jo. Fe: Şe ni ọrẹ mi fẹ sori aga. Fe: Ọkunrin naa lo fẹ aburo mi. ' Re: Ma şe rẹ mi jẹ Re: Mo şiş? o rẹ mi Re: Şe wọn ti rẹ ile naa tan? Ta: O ta ọfa si ẹyẹ. Ta: Kokoro yii ta mi. Ta: Obinrin yii lo ta oja fun mi. To: Ojo tọ mi wa. To: Ajayi fi ọwọ tọ aburo rẹ. To: Ọmọ naa tọ soke. Te: Igba ti ọkunrin naa ti şe bi o ti wi lo ti tẹ loju mi. Te: Were ni Olu tẹ ẹni fun mi. Te: Ma şe tẹ mi mọlẹ ẹsẹ n dun mi. Kọ: o kọ ọkọ rẹ silệ. Kọ: Olukọ mi lo kọ mi ni eyi ti o yẹ laţi şe. Kọ: Fi fila rẹ kọ eekan. 1 Àkàrà-oògùn àtỉ àwọn òbí rệ 1 Kọ itumộ àwọn nộnbà wộnyí ní íĩgộ: a) Ẹgbệrún ỉ) Ẹgbệrin d) Ẻgbẹta e) ộtàíúgba ?) Ọjìlúgba õ Aádộtalerugba g) Orìndínnírinwó gb) Òjìdínlệgbệta h) Ẹgbàajì i) Ẹgbệwá 100 2 Kín ni ituniộ: a) Iyááỉé b) Elệdàá d) Dòbálệ e) Agbộnrín ẹ) Gbệsan f) Igberí g) Ibùsùn gb) Erin h) Ẹíọn 3 Lo awọn gbólohun wộnyí lộnà ti'â o fì mộ pé o mọ itumộ wọn. a) Ohun ti emi iba ti şe, emi ko şe é. b) Ma şai sọ ohun tỉ mo şe fun mi. d) Iwaju sókùnkùn dudu. e) Kò pệ púpộ. ẹ) Oun kò lè şe é. f) Eşinşin n kun wọnyín g) o kilọ fun wọn. gb) Bệệ ni mo na OWO yìí. h) Ifẹ náà si pộ. 2 & 3 ìgbà èkínní àtỉ ekeji Àkàrà-oògùn nínú Igbó Irứnmalệ 4 Lo awọn owe wọnyí lộnà ti a o fi mộ pé o mọ ilo wọn: a) Bi òwe bi owe ni a n lu ilu ogidiigbo. b) Emi le jó iwọ le lu kokoro meji lo padé. d) Bi eegun ẹni ba joo ‘re ori a ya ni. e) Ọwọ ara ẹni ni a fi n tun iwa ará ẹni şe. • ẹ) Ệgbẹ eegun ni eegun i lẹ, ẹgbẹ ẹja ni ẹja n wẹ tọ lodo. 10J 4 Àkàrà-oògừn àtỉ Lámọrín 1 Şe alaye itumọ ộrộ wọnyí: Kinniun, apẹ fifộ, arẹwa, atijọ, igbakigba, ộsán, omije, aginju, arun, ihoho. 2 Fi ami si ori awọn ộrộ wọnyi ki o si kọ ịtumọ wọn siwaju wọn nigba ti o ba íì ami sí wọn lóri tán. Sugbọn, ede, nitori, erupẹ, ibọn, ibinu, iyawo, abami, ẹgbẹrun, tirẹ, kokoro, iroko. 5 Àwọn èrò Òkè Lángbòdó 1 Sọ itumọ gbolohun wọnyi: a) Mo fẹệ fi ọwộ rọri ku ni temi. b) Ododo ộrộ bi ệgún ni ó n rí. d) Ẹni ti a fẹ ni a mộ. a kò mọ ẹni ti o fẹ nỉ. e) Ki Ọlọrun bun yin lẹmìí. ẹ) Bỉ ọmọde ni asọ bi agba ko le nỉ akisa bỉ eniyan. 2 Sọ gbogbo ộrộ wọnyi ni kukilru, ma şe jẹ ki ộrộ rẹ ju idá mệta èyí ti a kọ yii: “Ẹyin ẹlẹgbẹ mi ti ẹ n-lọ si Oke Langbodo, ệ şe ọkan yin giri ki ẹ si şe bi alagbara. Ogo wo ni o wa fun ẹni ti n şe afệ káà kiri ỉnu ayé ti ko.si şe ilu rẹ ni oore olookan! Iyì wo ni ó wà fún ộlẹ ènìyàn tí ó tó ti akọni ọkunrín! Mo fệ ki ẹ mộ pé àtarí ộlẹ kò tó èékan aỉágbára, bí fáàrí rệ bá dúró nỉ ìáệjú kan, ìsệju keji ni âşiri rệ yóò tú. Èé ha ti rí tí ệyùỉ fi fa oju ro! Sodẹkẹ şe tirệ láàrin Ềgbá ó bá tirệ lọ, Ogèdèngbé şe tirẹ láàrin Ijệsà ó bá tữệ lọ, Ògứnmộlá şe tirệ láàrín Yorùbá ó bá tirệ lọ. Njệ mo bi yín: a ó şe tiwa tabi a kò ni i şe tiwa? 3 Sọ gbogbo nhkán ti oju awọn ero Òkè Lángbòdó yi ni ilu awọn ẹyẹ 102 6,7 & 8 Ọjọ kínní àtỉ kejì lọdọ ìrágbèje ní ilé Oỉójúléméje 1 Kin ni àwọn wộnyí: Aláàbộ ệkộ, àkàlàmàgbò, aláỉmoore, ìkóídẹ, ewùrà, olứkúlùkù, kộỉộkộlộ, àníàní, dánásungbó, eníyankeniyan. 2 Sọ nnkan ti o sẹlệ lọjọ keji ni ilé Iragbẹịe ni ile 01õjúléméje. Lílo ìwé “Ògbójú ọdẹ Nínú Igbó Irúnmalệ” àti àwọn ìwé Fágúnwà yókù ti wộn fi ara wé e kí ẹnikệni bà lè şe dáadáa nínú ìdánwò ti yóò şe, yálá ìdánwò on£wèé mẹfa (Prũnary School Leaving Certificate Examinatỉon) tàbí oniwee mệwàá (West African School Certificate Examination) tàbí ẹni ti a n kộ ní sệ oỉùkộ (Grade II Teacher’s Certificate Examinatỉon) àti bệệ bệệ lọ. Àwọn ìwé wộnyi: “Ògbóju Ọdẹ NÚ1U Igbó Irunmalệ,” “Igbó Olódùmare” àti bệệ bệệ lọ ni wộn jệ èyí ti àwọn,olukộ ilé-ìwé n lò fim oníruuru ípò akệkộộ ní ìlé-iwé wọn. Wộn n lò wộn fún àwọn oniwèé mệta (Primary Three), oníwèé mệrin (Primary Four) titi dé oniwee mệfa (Primary Six). Wộn tún n lò wộn fún ilé-iwé Girama (Grammar School) gbogbo àti ilé-ệkộ giga fún àwọn oỉukộ (Grade II Teacher’s College). Gbogbo ìwọnyi ló şee şe, ó wà lộwộ ibi ti olùkộ ba fệệ tẹnumộ ní pàtàki. Gệgệ bí àpẹẹrẹ, bi a bá mù “Ogbójú Ọdẹ”, a o rí i pé àwọn ìtán iwin tí wộn jệ ìtàn tí ọmọdé íẹran wà, bákan náà pẹlú sì ló jệ pé ộpộlọpộ ọgbộn wà tỉ àgbàlagbà lè fà yọ. Bákan náà pệỉú nínú rệ, bì ộrộ kan ti şe wà'sí èkeji wà fún kíkộ (Eléyìí ni wộn n pè ní Gírámà). Erò wa ni pataki nisisiyi ni pé ki àwọn ti o bá á ka iwé wộnyi lè şe daadaa ninu idanwb-ki-danwo ti wộn maa şe, yálà oníwèé mệfa, yala oniwee mệwaa, nitori eyi, a tẹ àdàkọ ìdánwò tí ọdun 1961 fun oníwèé méfà (Primary School Leaving Certificate, 1961) si isalẹ yìí, ki ẹ wo o daadaa, ẹ o ri idi rệ ti ộpộlọpộ ko fi şe daadaa ninu idanwo náà. Lệhin èyí, a tun şe ibeefe miiran ti o fi ảra wé ti 1961 yii. Lệhin èyí pệlú, a tẹ ibeere mìíràn ti o wà gệgệ bi àpẹẹìrẹ nnkan ti wọn le beere lộwộ yin fún idanwo oniwee mệwàá ni ede Yoruba (West African School Certificate Examin- 103 ation) a sì tun gbà yin ni iyanju ộnà ti ẹ lè gbà ti ẹ o fi le şe dáadáa. Ministry of Education, Western Nigeria Primary School Leaving Certificate Examination 1961 Yorùbá Wákàtí kan à ti ààbộ Ọahun ìbéèrè Kínní (nộrìba 1) àti mệrin ninu àwọn ìbéèrè márùn-ún yòókù. 1 Kọ àròkọ lórí ộkan nínú àwọn wộnyí: A: Àrìíààní ti à rì rí nípa sísan owó-orí. B: Owó ệhìn tàbí OWO àbệtệlẹ. D: Iạệ ẹran-sísìn ní ilệ wa. E: Àwọn eré ìdárayá tí à rì şe ní ilé-ìwé. Ẹ: Aşa ilà kíkọ ni ilệ Yorùbá. F: Òtítộ ni olorí ìwà. 2 Şe àlàyé ìtumộ àwọn ộrộ yìí ni kộộkan: Apẹẹrẹ: Ominira—Ipo ẹni ti ó wà fun ara rệ, ti ko si si ní ipo ẹru ni abẹ ẹnikẹni) àsáró, àárù, alága, èèwộ, oko, awada, akasộ, ibò, ìwọfa, ìíà. 3 Lo ộkộọkan ninu awọn ộrộ wộnyí ni gbolohún kikun kan lati fìhàn pé o mọ lilo rệ daradara: OWO, iyọnu gbádùn, àsẹ, àwo. 4 Si orí àwọn orúkọ wộnyi, fi gbogbo àwọn ami ohùn ti ó mu pipe wọn han si eniyan daradara: Adewale, Kikẹlọmọ, Ileşa, Ifaşola, Ọnabamiro, Ịjẹbu-Ode, Ikarẹ, Ogbomọsọ, Eko, Kọmọlaíệ. 5 Tún awọn gbolohun wọnyi kọ daradara. a) Afẹ ri ọ bio bade b) Mo pe e, osi dahun d) Ako gbọdọ sọpe o jẹbi e) Jẹki a gburo rẹ lọla ẹ) Owo kosi, enia ko sunwọn 104 6 Sọ òdi kẹịì awọn ộ rộ vvộnyi: Apẹẹrẹ: Ọmọdé ............................... Agbàlagbà Baba ......................................Iyá táỉáka, òlùkộ, jâfara, ìmọlệ, àtệlẹwọ, ire, òtítộ, ẹbi, ayộ, ệrín, ìparí, òkú, ộrộ, ộrun, ìlera. Àkíyèsì ■ 1 Nọnba kinni nínú ibéere yìí ni pề kỉ ọmọ kọ arokọ ỉori ọkan ninu awọn ohun ti a ka silệ. Ó yẹ ki ọmọdé kọ bi a ti şe lè dahun idanwo yìí, bi a ba wò ó dáadáa, a o ri i pé anfaani ti a n ri nipa sisan owo-ori'jẹ nnkan ti o le yé agbà sugbọn yóó şoro fún ọmọdé diệ, sugbọn nọnba “d”—“Awọn eré idaraya”, ọmọ nilati mọ eyi, nitori ko si ọmọde ti ko fẹran ere kan. Ọmọ yẹ ki 0 mu iru eyi ki o si sộrộ le e lori daadáa. 2 Ẹ o ri i pé bí ọmọ kan ko ba mọ ami ori ộrộ daadaa nọnba 2 yìí yóò yi i lọwọ, aşaro yìí ni ệbẹ ti a n fi işu şe, ọmọ lè e ni aşaro ti o jẹ pe eniyan n ronu nipa nnkan kan, bakan náà ni ọmọ lè lọ fi “ifá” tí a n bọ dipò ifa ti eniyan ri jẹ. 3 Bákan náà lo jệ pé ami orí ộrộ yẹ ni mimọ fún nọnba 3. Nnkan ti wọn wi pé ki a sọrọ le ni “owo” ti eniyan n şe ki i şe owo ti a fi n ra nnkan ati bẹẹ bẹẹ lọ. 4 Ní nọnba 4, ami ori ộrộ ni wộn beere gan-an. 5 Ni nộnba 5, “afẹ ri ọ bio bade.” Ẹ o ri i pé asopộ ti ko dara wa pupọ gẹgẹ bí apẹẹrẹ “afẹ” rí ọ so ẹni ti o şe nnkan mọ nnkan ti o şe. Bi a bá kọ ộ dáadáà báyìí ló yẹ ki ó rí. ‘‘A fệệ ri ọ bí o bá dé.” Àpẹẹrẹ irú nnkan ţi wọn lè beere lộwộ rẹ nì (Primary School Leaving Certificate) 1 Tumộ eléyìí: a) Igbẹhìn ènìyàn ni ikú. b) o ku àwa àti Ọlọrun wa. d) Inú mi ko dun lati mộ ộ. Didun bawo? e) Owo ti o ỳa lọwọ mi nígbà òkú ìyá rẹ. 105 ẹ) Ki Alakooso ayé ati Alakooso ộrun ba mi gbe ẹru mi. 2 Fi ami si ori awọn ọrọ wọnyi lẹẹmẹịi ki ìtuimộ wọn yarọ si ara wọn, kọ itumọ ọkọọkan silệ ni ede Oyinbo. ere, ara, apa, aja, ife, egbe, ede, aşa, ẹbẹ, ẹjẹ. 3 Kọ arokọ lori ộkan ninu awọn wọnyi. a) Işe. ti o wu mi i şe nigba ti mo ba bẹrẹ iş?. b) Ohun ộsin ti mo íẹran ju. d) Sọ itan kan ti o mộ ti ko ni ijapa ninu. e) Isẹ agbệ. ẹ) Ariya ọjọ-ibi kan ti wộn şe loju mi ri. 4 Lo ọkọọkan ninu awọn ọrọ yìí ki a ba le mộ pé o mọ itumọ wọn. ipade, èké, owó, olùkộ, orí. 5 Sọ odi keji awọn ộrộ wộnyí: aye, ,ọkọ, ẹkun, ebi talaka, ọkunrin, ọmọde, gigun ire, aburo Àpẹẹrẹ irú ìbéèrè tỉ ó ỉe bá pàdé bí o bá jẹ pé ìdánwò oníwèé mệwàá (West African School Certificate Examỉnation) lo n şe 1 Kộ àròkọ lórí ộkan nínú àwọn wộnyí: a) Igbéyàwó b) Èsúsú d) Şikâşika gbàgbe àjọbi adaniloro gbagbe ộla. e) Akókò òjò. ẹ) Ohun ộsin ti mo íẹràn jù. f) Irinajo kan ti mo lọ. 2 Túmộ si èdè Òyìnbó: “Kin ni şe to bệệ ọkọ mi? Òran wo ni mo dá to béè? Eşe wo ni mo sẹ to bệệ? ộna wo ni mo gba fi sệ yin? Ẹ ri ọkunrin miiran pệlu mi ni? Ẹ gbọ pé mo n sộrộ aidara si yin ni? Mo n hu iwa ộlẹ ni? Ng ko wa ounjẹ lákòókò ni? Ng ko fì ifệ hàn ţo ni? Ẹ gbộ pé 106 mo n ja káà kiri bi? Ẹ gbọ pé ộrộ ọmọ ita n ti ẹnu mi jade bi?” Mo n na inakunaa bi? Mo n şe aşeju faari bí? Tabí mo n rin ìrin ìdọti nỉ ndan? Mo n hu iwa aibỉkita si yin ni ndan? Ng ko gbọran si yin lẹnu ni ndan? Tabi ng ko tilẹ mọ ile i tunşe? Tabi ng ko mọ alejo i tọju ni? Tabi ng ko mọ aajo yin şe to? Tabi ng ko tilẹ mọ esi ộrộ ni? Tabi ng ko ra yin lọwọ to ni ibi işe yin ni? Kin lo ha kuku to bệệ? £ sọ fun mi, ẹ jọwọ ẹ sọ fun mỉ, nỉtori Ọlọrun ẹ ma şai sọ fun mi—baale mi, ọkọ mi, Oluíẹ mi.” 3 Túmộ si Yoruba: “Greece first, and then Rome, showed a great rivihsation could be erected on a foundation of sỉavery for the many; they also showed, by their decline and faỉl, that slavery have been anrient rivihsation’s greatest weakness. Interestingly enough, slavery had almost disappeared by the end of the Roman Empire, at least ỉn the countryside, ỉt had been replaced by serfdom under which the peasant held a plot of land in retum for Services to his maşter. But by that time, so much else had also disappeared that human society in Western Europe had to begin again from a very low level. Nevertheless, the barbarians who occupied the Roman Empire did not completely destroy its civilisation, nothing of value was lost that could not be found again, in the fullness of rime, and the loss of slavery, as later history proved, was a positive gain. The barbarians, with their freer and rougher ways, were eventually to build a new kind of civilisation which could pass beyond the frontiers which had halted the Romans.” 4 Kin ni itumọ awọn owe wọnyỉ? Lo wọn pẹỉu ộrộ. a) Ọwộ ẹni ni a fi i tun ộran ara ẹni şe. b) Emi le jo iwọ le lù, kòkoro meji lố pàdé. d) Ọpẹlọpẹ ejika ti ko jệ ki ẹwu kó bộ. e) Bi ọmọde ni aạọ bi agba, ko le ni akisa bỉ agba ẹ) A ki i mọ ộn gun mọ ọn tẹ ki iyan ewura ma ni ẹmọ. 5 Pọn nnkan ti o şe ninu awọn yii nípa fifi ọmọ kọọkan si ibi ti a fi ila sí. a) Aşo náà funfun----------- 107 b) Goolu yii pupa__ d) Ojú ọmọ naa gun e) Ara eweko tutu _ ẹ) Aşp tutu__________ f) Iwaju şokunkun _ g) Igbá-àyà rẹ tobi _ gb) Ojú rệ yọ-------- h) Ibadi tobi______ i) Ikun yọ 6 Lo awpn prp kppkân ninu awpn wpnyi lpna mẹta kii itump wpn yatp si ara, fi aami si ori awpn lẹta nibi ti o ba ti yẹ. Odo, ika, ara, ila, ẹkun, agba, ere, ayo, awo, owo. Imprân 1 Ninu idanwo iru èyí, npnba 1 lo şe patakiju nitori ti wpn ti ni ki eniyan kp prộ lori nnkan kan, bi ẹni pé wpn ni ki oluvvaarệ şe iwe gidigidi lori rệ ni. Qkan mi sp fun mi pé máàkì (mark) ti wpn maa bú le npnba yii le lp tobi. Şugbpn ewo ni emi iba mu nibẹ o? Npnba 1 tobi ju loju mi nitori “igbeyawo’ şââ ni wpn fẹ kí ng sộrp le lori, wpn ko la á, bí ti ibỉlệ ni, bi ti Oyỉnbo ni, emi lè şai mu eyi. Esusu ni npnba 2, emi le mu un nitori pna ti awpn Yoruba fi n fi owo pamp pataki kan ni eyi, a si le ri prp sp daadaa le e lori nitori a nilati fi wé banki ni ode oni. Npnba 3 le jũ ni temi, emi ko ba ti mu un nitori lootp ni şikaşika miiran le gbagbe ajpbi, şugbpn òmíran n ranti rẹ, a şe ika rệ si ode. Npnba 5, ppplppp awpn ti yoo şe idanwo lo le lp mu eyi nitori pupp ni yoo íẹran aja tabi ologbo tabi ẹạin, wpn si le ri prp sp lori wpn. Eyi ti emi iba mu ni temi gan-an ni “Irinajo kan ti mo lp” nitori mo ti lp si ppplppp irinajo ri ati paapaa ohun ti mo ba wi pé mo ri náà ni mo ri, bi mo tilẹ purp, oludanwo, ko ba mi lp. Ko si bi mo ti le kp arokp ini eyi ti mo maa kp din ni oju ewe mệta kikun daadaa. 2 Npnba 2 ati npnba 3 naa şe pataki ninu ibeere wpnyi şugbpn bi emi ba mâa dahun wpn, mo maa kp ge nnkan ti wpn ni ki a tump si gbolohun gbolohun ti wpn pe fun ara wpn nỉ. Gẹgẹ bi 108 apẹẹrẹ, jẹ ki ng ge diẹ ninu nọnba 2 ati diẹ ninu nọnba 3 ki ẹ ri i. Nọnba 2r. Tumọ si ede Oyinbo. “Kin ni şe to bệệ ọkọ mi?/Ọran wo ni mo da to bẹẹ?/Ệạệ wo ni mo sẹ to bệẹ?/Ọnà wo ni mo gba fi ẹệ yin?/Ẹ ri ọkunrin miiran pẹlu mi ni?/Ẹ gbọ pe mo n sọrọ aidara si yin ni?/Mo n hu ỉwa ọỉẹ ni?/Ng ko wá ounjẹ lakooko ni?/Ng ko fi ifẹ han to ni?/Ẹ gbọ pé mo n ja kaa kiri bỉ/Ẹ gbọ pé ộrọ ọmọ iţa n ti ẹnu mi jade bi?/Mo n na inakunaa bi?/” ati bẹẹ bẹẹ lọ. Nonba 3 Tumọ si Yoruba “Greece first, and then Rome, showed how a great civilisation could be erected on a foundation of slavery for the many, /they also showed,/by their decline and fall,/that slavery may have been ancient civilisation’s greatest weakness. Interestingly enough, slavery had almost disappeared by the end of the Roman Empire,/at least in the countryside,/it had been replaced by serfdom,/” etc. O yẹ ki ẹ lè mộ bi ẹ Õ ti şe awọn iyoku íiinra yìn. Bí o ti yẹ kí ìdáhùn ìbéère ojú ewé ooo jệ Wa: Ó wá mi wálé. Wa: Ó wà mi gòke odo. Wa: Ó wa ilẹ naa jin. Da: ộrệ mi dá igỉ gbigbe náà. Da: Da omi sinu ikoko. Da: Ọỉọrun lo da ayé. De: Njẹ Ojo ti dé? De: o de e mộ inu ikoko. De: Wộn fi okùn de oỉè náà mọ igi. Fa: Kafînta fa igi náà dán. Fa: Baba ọmọ naa ti fa a lọ. Fa: Igbin a maa fa lori ilệ. 109 Ra: Baba ọmọ naa ra bata fun un. Ra: O fi ọwọ ra ọmọ naa lori. Ra: Ẹran náà tỉ ra, şe lo n run. Jẹ: Mo ta ayo mo jẹ mẹta. Jẹ: Adiẹ naa ti jẹ lọ. Jẹ: Oogun ti o şe fun mi jf daadaa. Ka: Ka aạọ kuro lori igi. Ka: Igba ti a de ibẹ, wộn ka gbogbo wa. Ka: Agbọnrin a maa ka ila jẹ ninu oko. Fẹ: Fệ iná yìí ki o jò. Fẹ: Şe ni ộrệ mi sọrí àga. Fẹ: Ọkunrin náà ló fệ ìbúrò mi. Rẹ: Ma şe rţ mi jẹ. Rẹ: Mo şiş? ó rệ mí Rẹ: Şe wộn ti rệ ilé náà rán? Ta: Ó ta ộíà sí ẹyẹ Ta: Kòkòrò yìí ta mi. Ta: Obìnrin yìí ló ta ọjà fún mi. Tọ: Òjó tộ mí wà Tọ: Ajayi fi ọwọ tộ àbúrò rệ. Tọ: Ọmọ náà tọ sókè Tẹ: Igba ti ọkunrỉn yìí ti şe bo ti wí ló ti tệ ỉójú mi. Tẹ: Wéré ni Olú tệ ẹni fún mi Tẹ: Má şe tệ mí mộỉệ, ẹsệ lí dun mí. Kọ: o kọ ọkọ rệ sílệ. Kọ: Olukọ mi lo kộ mi ni eyi ti o yẹ laţi şe. Kọ: Fi fila rẹ kộ èèkàn. 110 Àkíyèsí pètèki fún tkỹkộọ, olùkọ, olùdanwò, à ti alầkòóso ètồ ệkộ èdè Yorùbá ni gbogbo unlíitítỉ Nilịìríi Ẹ má şe gbàgbé pé àwọn ti yoo dan yin wo mọ ỉru awọn iwe gbogbo ti o wa lộjà. Awọn ộrộ kan wà tỉ àwọn ti n kộwe nỉ edè Yorùbá n kọ ní orişi ộnà méji, orişi kan ni o yẹ ki ẹ fi ara mộ, kò yẹ kí ẹ kọ ofişi kan kỉ ẹ tun fi tỉ orişi kẹịì bộ ộ láàrin, àwọn orişi mejeeji nỉ a o tò wộnyí. Orişi kinni Orişi kejì Ẹniti Ẹnỉ tí eyiti èyití igbati ìgbà tí ibiti ibi tí nko ng kò Orişi kínni ni ó wà nínu Bibeli tàbí iwe orín ni edè Yorừbá, oun nỉ emi n kọ. Idí rệ tì mo sì fi n kọ ọ ni pé eniyan le pè é gệgệ bi ộrộ kan láì si ami lórí lệta kan, nnkan ti awọn baba nlá wa rọ nỉ èyí. Wộn şe é laţi fi dín diệ kù nỉnu awọn ami orí ộrộ ni ède Yoruba ni. EyíkéyU ninu wọn kò ni ju itumộ kan ŞOŞO, ộnà kan şoşo ni a si nỉỉati pè é. Awọn ti wộn n kọ “ng ko” nĩ idi tiwọn náà, òun ni pé wọn ri i ni ède Gệệsỉ kíkọ pé ộrộ méjì ní wộn fi n kọ eỉéyìí wọn wáá íà á yọ báyìí pé Gíramà jệ atilệhin kikọ ộ bệệ. Bi a bá rò ó bi awọn ti şe ro o ko buru; şugbpn, ỉójú temi, ède, Yoruba jọ ède Latini ju èdè Gệệsi lọ; nipa kikọ “mi”, lệtà yìí, i, nikan ni Gệệsì fún “èmi” şugbpn Yoruba ni mệta, àwọn ni, “emi”, “mo”, “ni”, Látini ni mẹji: ộkan, wộn so o pộ mộ ộrộ ti o sọ nnkan ti wọn şe. Gệgệ bí apẹẹrẹ, ộrộ yìí, “ambuỉo”, itumộ rệ nỉ “mo n rin”, “o” ệhin rệ lo dúró fún “mo”. $ugbọn bi wộn bá máa tẹnumọ ọn pé “emi” ni mo ú rìn, ộrộ mội ni wọn máa lò, àwọn ni “ego ambulo”. Bakan náà ni awọn baba nla wa şe. Wọn kọ “emi” àti “mo” lộtộ, wộii so “n” mộ nnkan ti ẹni ti n sộrộ ba şe. Ko si nnkan ti o le ti ni ỉoju ni eyi rara. Bi ẹni kan ba bi ni, nnkan ti a máa sọ kò ju pé bẹệ ni a n kọ ède Yorùbá. Idi temi ni temi ti mo fi n kọ “nko” ni pé ộrộ yìí “n” ti pọ tó bệệ ni edè Yorùbá ti o jệ pé bi a ba ni ki a maa ya á si ộtộ nigba ti itumộ rệ ba jệ “emi”, 111 àwọn àgbệ, àwọn Kafinnta, awọn dẹrẹbà atì awọn bệệ yóò ni işoro pupọ ni kikọ edè Yorùbá. Ẹ wo àwọn gbolohun wộnyí, ẹ o ri i pé ko si iyatọ kan ni bi a ti şe n pe “n” ni gbogbo wọn:— mò nỉọ, mo njẹun, ki njẹun mo nsọrọ, ki nsộrò àti bệệ bệệ lọ. Ẹ wo iwe orin ijọ C.M.S. 150 ẹsẹ keji, ila kẹta, ẹ oo ri gbolohun yìí:—“Nko lè şe ki nma fa sệhìn.” Mo ti kộ awọn ọmọ ni Yoruba ni ilé-ệkộ giga ti Girama ri, mo si ti kộ akệkộộ ni Yoruba ni ibi ti wộn ti n kọ àwọn olùkộ, mo si ri i pé Iţigba mìíràn, a maa n rỉ ọmọ ti “ng” yìí n dà ỉoju rú, gệgệ bỉ apẹẹrẹ nitori wộn ti kộ wộn lati máa kọ “Ki ng lọ” tẹlệ, igbà ti wọn ba kọ “ki ng lọ”, wộn, a tun kọ “mo ng lọ”, o daju bi a ba bi awọn ti wọn jệ oludanwo ni ede Yoruba fun idanwo-ki-danwo wo, awọn naa ko ni şai ti ri irú aşişe bayiỉ, awọn tí n ẹẻ aşişe yii ko le pọ rara şugbon a o maa ri ẹni kọọkan ti o n şe aşişe bệệ. Ki i şe pe ng kò fệ ayipada nnkan atịịọ. Mo fẹ ẹ bi èyí ti a ba fi dipo nnkan ti a mu kuro ba dara ju èyí ti a ba lọ. Bi awọn baba nỉa wa ti í kọ “emi o lọ” nigba mìíràn ni “ngó lộ. Nnkan ti wọn Ị ba kọ ni “n o ló”, sugbọn wộn ri i pe bi àwọn ba kọ èyí, awọn ẹỉomiran lè ka a báyìí, “ni o lọ”. Nìtori náà nì wộn şe wá nnkan ti “n” yoo duro ti wộn kọ “g” mộ ọn báyìí “ng”. Ẹ o si tun ri i pé sibệ wọn ko ya a nipa si “o” ti o tẹle e, wộn kọ ọ ni akọpộ “ngo”. Emi şe akìyesi pé awọn ti ki i şe ọmọ Yoruba, ti mo ti kọ ti wộn jệ Oyinbo maa n pé eléyìí ni “n-go”. ìdi èyí ni mo fi ya a si ộtộ ninu diệ ninu awọn iwe mi ti mọ kọ ọ báyìí: “ng ó”. Gbogbo eyi ti mo sọ wộnyi duro gệgệ bi alaye fim bi mo ti şe n kọ nnkan ti emi n kọ, şugbpn gệgệ bi mo ti sọ tẹlệ, nnkan ti o şe pataki fun ệyin ti ệ n şe idanwo ni pé ki ẹ mu orişi kan pere ninu awọn ộnà meji ti awọn Yoruba fi n kọwe lode òní, bí ẹ bá şe bệệ, o ti pari. Kò si oludanwo náà ti ti o le ti tori ohun ti ẹ kọ yìí fi iyà jẹ yin, nitori ko si eyì ti ko ni ẹri ọkan ti o daju daadaa ti wộn le yan ki o dán yin wo, sugbọn ộkan ni ẹ nilati mu. Bi ẹ ba kọ “ẹni ti” ẹ ko tún gbọdọ kọ “ẹniti”, bi ẹ ba si kọ “riko”, ẹ má şe tun kọ “ng ko” ninu iwe idanwo yin. Mo gbadura ki Olodumare jẹ ki ẹ şe daadaa ninu idanwo ti ẹ óò bá şe ní èdè àwọn baba nỉá wa. D. o. Fágúnwà. 112 ẢTỨNKO NÍ ÀKOTÓ T’ÒDE ÒNÍ Awọn Yorìibá bộ wọn ní, “Iwájú iwájú ni ộpá ệbìtí í ré sí.” Wộn sì tún ní “Qgbộn ò nípẹkun.” Iwájú tí ọla ìmộ nípa èdè Yorùbá ú lọ lo mu ki a ŞC àtúnkọ ìwé Fágúnwà yii ni àkọtộ Yorùbá t’ode oni ti àwọn ộjộgbộn, àwọn amòyc, àti àwọn aláạẹ nípa ètò ệkộ ní ilệ Nâijina ti fi ọwọ si. A ti ŞC àwọn atiinşe tó tộ, tó sì yẹ, a sì lo àwọn àmì ohùn àti onşirişi àwọn àrrù mìíràn l’ónà tí yóò mú kíìwé yìí dùn-ún kàju bí òiìkộwé náà ti fì í sílệ lọ. Gbogbo àwọn ìwc tí Fágúnwà atunkọ wọn báyìí. kọ nia şe A rò pé inú Fagunwa pàápàá yóó maa dùn ní òde òrun báyìí nítorí a kò jệ kí iặệ ọwộ rệ di àfọwộrộsệhin lộwộ àwọn ònkáwé Yorùbá òde òní. Bákan náà, inú ệyin ònkàvvé Yorùbá ìwòyí náà kò ní şai máa dùn nígbà tí ẹ bá n ka àtúnkọ yìí nítorí ọgbộn iyebíye àti adun èdè Yorùbá ti a mu fun yín wá.